1

ลดเลาะเสนทางอสานใหม (ตอนท 1)

การเปลยนแปลงของอสาน1 อกฤษฏ เฉลมแสน

chalermukrit@gmail.com แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง

บทนา

เมอทราบวาลกชายออกไปชมนมประทวงตอตานรฐบาลเลนนทตนเองรกและศรทธา "แม" ชาว

เบอรลนผยดมนในลทธคอมมวนสต ทมอาการปวยหนกอยแลว มอนตองลมปวยจนหมดสตไปนาน

หลายป แตแลวปาฏหารยกเกดขน เมอเธอฟนจากอาการปวย ในชวงทประเทศเยอรมนตะวนออกไมม

อกแลว กาแพงเบอรลนพงทลายลงมา เสยงโหรองดใจของคนเยอรมนหลงจากทมฟตบอลชายควาแชมป

โลก ค.ศ.1990 สงคมทนนยม บรโภคนยม แพรกระจายในโฆษณามใหเหนในทกซอกทกมมของเมอง

และทสาคญอนสาวรยเลนนกถกโคนลมลงเหลอเพยงความวางเปลา ในเมอความจรงเปนสงททาใหแม

ตองลมปวยอกครง หรออาจสนใจกเปนได "ลกชาย" จงตองวาดภาพและสรางบรรยากาศใหแมเหนและ

รสกวาประเทศเยอรมนตะวนออกยงคงมอย2 (ภาพท 1)

ภาพยนตรเรองดงกลาวผดขนมาระหวางการเขยนบทความน พรอมกบนกสนกอยในใจวา

สมมตมหนมอสานคนหนงนอนหลบยาวนานนบ 100 ป แลววนหนงเขาตนขนมาพบกบสงคมอสานใน

วนน เขาจะรสกถงความเปลยนแปลงของบานเกดเมองนอนอยางไรบาง ถงแมเขาทราบดวาการ

เปลยนแปลงเปนหลกความจรงของโลก ดงทเฮราคลตส (Heraclitus) นกปราชญชาวกรกเคยกลาววา

คนๆหนงไมอาจจมเทาลงในแมนาสายเดยวไดถงสองครง เนองจากแมนาไมใชสายเดม และคนกไมใช

คนเดม (สรชย หวนแกว 2553 : 155)

1 ขาพเจาตองขอขอบพระคณบคคลหลายทานทมอบโอกาสใหขาพเจาไดเขยนบทความน ทานแรกคอ ศาสตราจารย ดร. เอนก เหลาธรรมทศน ผซงใหคาแนะนาขาพเจาเขยนถงภาคอสานในยคบรพาภวตน และกาชบขาพเจา

ใหเขยนในฐานะอสานคอ บานเกดเมองนอนของขาพเจาเอง ทานตอมาคอ คณยวด คาดการณไกล ผจดการแผนงานนโยบายสาธารณะ

เพอการพฒนาอนาคตของเมอง (นพม.) ผซงใหความกรณาแกขาพเจามเวลาศกษาคนควาในการเขยนบทความน และแนะนาใหเพม

ความนาสนใจของบทความใหแกขาพเจา สดทายขอขอบพระคณเจาหนาทแผนงาน นพม. ทกทาน ทแบงเบาภาระงานของขาพเจา

เพอใหขาพเจาสามารถเขยนบทความนไดอยางเตมท การเขยนบทความนยงมขอบกพรองอยหลายประการ และขาพเจายนดนอมรบคาชแนะทกประการ เพราะมงหวงวาขอบกพรองตางๆ จะ

นาไปสการปรบปรงเพอให “อสานใหม” มความสมบรณมากยงขน

2 ภาพยนตรเรอง Good bye Lenin ! เปนภาพยนตรภาษาเยอรมนทออกฉาย พ .ศ . 2546 กากบโดย วลฟกง เบกเกอร ภาพยนตร

ประสบความสาเรจดานรายไดอยางถลมทลายในประเทศเยอรมน และยโรป ไดรบการเสนอชอเขาชงรางวลภาพยนตรภาษาตางประเทศ

ยอดเยยม รางวลบาฟตา และรางวลลกโลกทองคา และไดรบรางวลภาพยนตรยอดเยยม รางวลโกยา รางวลซซาร และรางวลยโรเปยน

ฟลม

2

ภาพท 1 โปสเตอรภาพยนตรเรอง Good Bye Lenin !

ทมา : www.listal.com

การเปลยนแปลงนนไมไดบอกถงความกาวหนาหรอการถดถอย ในทฤษฎการเปลยนแปลงกม

ความหลากหลาย เปนตนวา ทฤษฎววฒนาการ (evolution theory) ทเหนวาสงคมทจะเจรญกาวหนา

ยอมตองมการเปลยนแปลง และการเปลยนแปลงนนตองเปนไปในทศทางทเหมาะสม สวนทฤษฎวฎจกร

(cyclical theory) คอ แนวคดทอธบายวาการเปลยนแปลงของสงคมเปนไปในลกษณะของวงจรคอไม

รจกจบสน เนองจากเกดขนแลวอาจยอนกลบมาเปนเหมอนเดม ดงเชน วฏจกรของชวต (เกด เตบโต

แก เจบ ตาย)

ภาคอสานในวนนเปลยนแปลงไปอยางมาก ถงแมยงเปนภาคทยากจนทสดในประเทศ แต

ภายในระยะเวลา 20 ปทผานมา การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของภาคอสานขยายตวอยางเดนชด ทง

ขอมลของรฐ และขอมลแหลงอนๆระบถงการเปลยนแปลงมาโดยตลอด ซงตรงกนขามกบเสยงชนชมท

ยงไมมากเทาทควร (Grandstaff et al. 2008) นนจงอาจเปนไปไดวา ผคนยงรบรภาพของความเปนภาค

อสานทหยดนงหรอไมเคลอนไหว บทความนจงเหนความสาคญทจะนาเสนอการเปลยนแปลงทเกดขน

ในภาคอสาน หรอในชอ “อสานใหม” ในแงมมของการเปลยนแปลงทางประวตศาสตร เศรษฐกจ และ

สงคมวฒนธรรม เพอนาไปสความเขาใจภาคอสานทงอดต ปจจบน รวมถงทางเลอกในการพฒนาภาค

อสานในอนาคต

10 ปทผานมามงานศกษาจานวนมากทกลาวถงการเปลยนแปลงของภาคอสานทงงานวชาการ

และงานสอสงพมพตางๆ เชน “อสานบานเฮาเปลยนไป” "อสานพนทยทธศาสตรแหงอนาคต" แตงาน

เหลานไมเคยใชคาวา “อสานใหม” มเพยงงานศกษาไมกชน (พฤกษ เถาถวล 2555 ; พฒนา กตอาษา

2557) ซงเปนงานศกษาทมพลงในการอธบายการเปลยนแปลงของภาคอสาน และอธบายใหรฐและ

สงคมไทยเขาใจในพลวตของภาคอสานไมวาจะเปน “เพอลดอคต หรอความคาดหวงทไมสอดคลองกบ

ความเปนจรง อนเปนสาเหตของความตงเครยดและขดแยงของสงคมไทยทผานมา” (พฤกษ เถาถวล

2555 : 1) หรอ “วถอสานใหมชวยใหเรามองเหนความเปนไปไดทชมชนและอตลกษณทางสงคมของ

3

ผคนจะไมตดแนนตายตวกบพนทภมรฐศาสตรแบบดงเดม” (พฒนา กตอาษา 2557: 151) โดยในทนจะ

ขอกลาวถงงานศกษาอสานใหม 2 ชน ไดแก

งานแรกคอ งานศกษาของพฤกษ เถาถวล (2555) อาจารยคณะศลปศาสตร มหาวทยาลย

อบลราชธาน จากบทความ “(ราง) อสานใหม : ความเปลยนแปลงจากการพฒนาในรอบศตวรรษ” ท

ศกษาทบทวนการพฒนาภาคอสานในรอบศตวรรษ โดยเฉพาะในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมา พรอมสรป

สภาพสงคมอสานใหม 3 ประการดงน

ประการแรก ภาคอสานไดเปลยนแปลงจากดนแดนชายขอบทางภมศาสตรของรฐไทย มาเปน

ดนแดนทสามารถเขาถงไดงายดวยการคมนาคมและขนสงทสะดวกรวดเรว เปนสะพานเชอมตอทาง

เศรษฐกจกบอนโดจนและพมา

ประการทสอง ระบบเศรษฐกจหลกของภาคอสานไมไดเปนเศรษฐกจเพอยงชพมานานแลว

หากแตไดเขาเปนสวนหนงของเศรษฐกจเชงพาณชย ซงเปนเศรษฐกจในระบบทนนยม ในระบบน

เศรษฐกจของอสานไมใชภาคเกษตรกรรมอยางทเขาใจกน แตเปนโครงสรางทมการคาและการบรการ

นาหนา ตามมาดวยภาคอตสาหกรรม และเกษตรกรรม

ประการทสาม ภาคชนบทของอสาน ทชาวบานเปนเกษตรกรยากจนทาการผลตเพอยงชพและม

วถชวตชนบททแตกตางจากคนเมองไดกลายเปนมายาคต ในชนบทชาวบานสมพนธกบเศรษฐกจ

ภายนอก แมแตครวเรอนทยากจนทสด ดงนนจงไมอาจพดไดวาคนชนบทในอสานทาการผลตเพอยงชพ

งานอกชนหนงเปนงานศกษาของพฒนา กตอาษา อาจารยทางดานมานษยวทยาทศกษาสงคม

วฒนธรรมอสานตลอดชวตการทางาน จนกระทงทานจากโลกนไป ในชองาน “สวถอสานใหม” (2557) ท

อธบายถงการกอตวของอสานใหมและการดาเนนตอไปในยคหลงสงครามเยนดวยลกษณะ 11 ประการ

ไดแก (1) ความหมายใหมของพนทภมรฐศาสตร (2) การขยายตวของสาธารณปโภค (3) โครงสราง

ประชากรใหม (4) การขยายตวของเมองและบทบาทของเมองชายแดน (5) การขยายตวของระบบ

การศกษา การบรการสขภาพ บรการสนเชอ และบรการตางๆจากภาครฐ (6) พฒนาการของ

เกษตรกรรมรปแบบใหม (7) การยายถนแรงงาน (8) การแตงงานขามชาตขามวฒนธรรม (9) ผลกระทบ

การขยายตวของสอมวลชนทางเลอก (10) พลงการประดษฐสรางวฒนธรรมสมยนยม (11) อตลกษณ

ทางสงคมใหมของคนอสาน

ตวอยางงานศกษาทหยบยกมาน เปนงานทกลาวถง “อสานใหม” และแสดงใหเหนถงความ

เปลยนแปลงทงในระดบโครงสราง (structure) และระดบผกระทาการ (agency) ซงเปลยนแปลงจน

หลอมรวมกลายเปน “อสานใหม” อยางนาสนใจ ในบทความนผศกษาใหความสนใจการเปลยนนยาม

ความหมายหรอภาพของอสานทผคนทวไปรบร หรอ “อสานเกา” ไมวาจะเปนนยามความเปนคนอสาน

วา “โง จน ลาหลง และดอยพฒนา” มาเปนอสานใหมทหมายถง คนอสานมจนตนาการใหม มสานกของ

การขบเคลอนเพอเปลยนแปลงบานเมองของตนเอง ดวยเหตนอสานใหมจงไมใชดนแดนดอยพฒนาอก

ตอไป แตเปนพนทยทธศาสตรทางเศรษฐกจทสาคญของประเทศไทย อกทงยงเปนแหลง “ขมทรพย”

4

แหงใหมทตางชาตใหความสนใจ อยางไรกตามจดมงหมายของผศกษาไมไดตองการเสนอวา “อสาน

ใหม” เปนภาวะทเหมาะสมกวา “อสานเกา” เพยงแตตองการอธบายใหเหนถงการเปลยนแปลง เพอให

ผคนไดรบรถงภาคอสานทเปนอย และทางเลอกในการพฒนาภาคอสานในอนาคตวา ควรจะเปนอยางไร

เปนหลกสาคญ

เพอแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงของการรบรและเขาใจภาคอสานจนกระทงกอตวขนเปน

อสานใหม ผศกษาขอเรมตนบทความนดวยการเสนอการเปลยนแปลงของภาคอสาน 4 ยค ไดแก

1) ภาพอสานในยคกอนรชกาลท 5

2) ภาพอสานในยคปฏรปสมยรชกาลท 5

3) ภาพอสานในยคสงครามเยน

4) ภาพอสานใหม : การเปลยนแปลงดานภมรฐศาสตร (geopolitics) โดยสงเขป

การเปลยนแปลงภาพอสานทเกดขนใน 4 ยคนจะชวยใหเขาใจวาอสานมการเปลยนแปลงมาโดย

ตลอด อาจมากบางนอยบางแตกตางกนไปในแตละยคสมย การทาความเขาใจการเปลยนแปลงของการ

รบรและเขาใจภาคอสานจะชวยเปนพนฐานสาคญในการทาความเขาใจความเปนอสานใหม ทผศกษาจะ

นาเสนอเพมเตมในตอนตอๆไป

1.การกอตวของอสานใหม : พฒนาการของอสานในแตละยค

1.1 ภาพอสานในยคกอนรชกาลท 5

พฒนาการของภาคอสานในชวงกอนทสยามเขาครอบครองอสานทงหมดและลาวในรชสมย

สมเดจพระเจาตากสนมหาราชใน พ.ศ. 2322 อสานไมเพยงถกแยกออกจากภมภาคอนๆดวยสภาพทาง

ภมศาสตรทกางกนอยเทานน แตในประวตศาสตรทางการเมองยงพบวาอสานถกแบงแยกจากผ

ครอบครองดนแดนทราบสงแหงนอยางชดเจน ทงอาณาจกรองกอร ลาว รวมถงสยาม

ในทางภมศาสตรภาคอสานถกแยกออกจากภาคกลางและสวนอนๆของประเทศไทยดวย

เทอกเขาสงและปาทบดานทศตะวนตก สงผลใหอสานเปนพนททหางไกลจากศนยกลางของอาณาจกร

สยาม เคยมบนทกวากอนมการสรางทางรถไฟ การคมนาคมระหวางภาคอสานกบกรงเทพฯ ม 2

เสนทางหลก คอ กรงเทพฯไปนครราชสมา และกรงเทพฯไปยงอบลราชธาน การเดนทางในเวลานนตอง

ใชเวลายาวนาน ผานปาทบ ภเขา โจรผราย รวมถงไขปา หากเดนทางในชวงฤดฝนจะยงทวความ

ยากลาบากในการเดนทางสภาคอสาน บางเสนทางถกตดขาดไมสามารถเดนทางตอได กระทงมการ

สรางเสนทางรถไฟจากกรงเทพฯถงนครราชสมาและอบลราชธาน ทเรมสรางในพ.ศ. 2443 และพ.ศ.

2469 ตามลาดบ แตกไดใชเวลาราว 2 ทศวรรษหลงจากนนจงสามารถเขาถงจงหวดในเขตอสานดานใน

ได (มณมย ทองอย 2546) (ดเพมเตมภาพท 2)

5

ภาพท 2 ทพกคนเดนทางทจะไปกรงเทพฯในอดต อ. ปากชอง จ. นครราชสมา

ทมา : www.skyscrapercity.com

สาหรบการตงบานเรอนของคนอสานกระจายตวอยตามรมแมนา หมบานเหลานเปนเพยง

หมบานเลกๆตงแตสบหลงคาเรอนจนถงหาสบหลงคาเรอน ประกอบดวยคนลาวเปนหลกทมาจากการ

อพยพและถกกวาดตอนระหวางทเกดศกสงคราม ยกเวนบรเวณทใกลกบจงหวดนครราชสมาทมคนไทย

อาศยอย รวมถงพอคาชาวจนทตงถนฐานในเมองและบรเวณใกลๆ ขณะทคนลาวทอพยพโยกยายครง

ใหญเกดขนในชวงสมยพระเจาตากสนมหาราชเมอครงจาปาสกกลายเปนสวนหนงของอาณาจกรสยาม

โดยคนกลมนแสวงหาดนแดนแหงใหมทมความอดมสมบรณ ดงจะเหนไดจากการเกดขนของเมอง

สวรรณภม (อาเภอหนงในจงหวดรอยเอดปจจบน) ซงตงอยบรเวณลมนาชตอนลาง ความเปลยนแปลงท

เกดขนนไดรบการสนบสนนจากรฐสยามซงตองการใหคนกลมดงกลาวมความยากลาบากหากจะกลบถน

ฐานเดมของตนในอกฟากฝงของแมนาโขง

เหตการณการโยกยายผคนครงใหญไดเกดขนอกครงในสมยเจาอนวงศ (พ.ศ. 2369-2371) ซง

พายแพสงครามตอสยามในสมยรชกาลท 3 แตครงนการโยกยายผคนไมเกดขนในเขตภาคอสานเทานน

แตยงรวมถงการโยกยายผคนสเขตภาคกลาง ดงทมชอเรยกวา “ลาวเวยง” “ลาวทรงดา” ในบรเวณภาค

กลาง ขณะเดยวกนคลนการอพยพและโยกยายของผคน ทาใหภาคอสานเกดเมองตางๆขนอกหลาย

แหง3 อยางไรกตามเมองทเกดขนในเวลาน (สมยรชกาลท 3 และรชกาลท 4) หรอตงในชวงกอนหรอหลง

รฐสยามใหใชระบบการปกครองแบบลานชาง (ระบบอาญาส) โดยสวนกลางมอบหมายใหผนาทองถน

3 โดยเฉพาะเมองในพนทรอบๆ ทวเขาภพาน เชน สกลนคร นครพนม มกดาหาร และกาฬสนธ

6

ปกครองและบรหารงานในทองถนเอง หนาทของหวเมองทตองปฏบตตอสวนกลางมเพยงเกณฑผคน

เมอมศกสงคราม รวมถงเกบสวยใหไดตามทสวนกลางกาหนด (สวทย ธรศาศวต 2546)

ดานเศรษฐกจของภาคอสานเวลานนยงไมถกผนวกรวมกบระบบตลาดดงเชนภมภาคอนของ

สยาม คนอสานยงทาการเพาะปลกเพอยงชพพรอมทงการหาของปาและลาสตว สวนใหญนยมปลกขาว

เหนยวเพอบรโภคและแลกเปลยนในทองถน ขณะทความสมพนธทางเศรษฐกจของหมบานกบสงคม

ภายนอกมคอนขางจากด แมแตหลงลงนามในสนธสญญาเบาวรงระหวางสยามกบองกฤษในพ.ศ. 2398

เศรษฐกจภาคกลางถกผนวกรวมเปนสวนหนงของระบบตลาดแลว แตเศรษฐกจของภาคอสานยงเปน

เศรษฐกจเพอเลยงชพเปนหลก กระทงหลงการเชอมตอภาคอสานดวยเสนทางรถไฟใน พ.ศ. 2443

ความสมพนธกบระบบตลาดจงเพมสงขน

คายส (2557 : บทท 2) อธบายถงการกอตวของภาคอสานกอนทสยามปฏรปการปกครองใน

สมยรชกาลท 5 วา ในทางการเมองอสานมประวตศาสตรของการแบงแยกมาโดยตลอด ดนแดนตามฝง

แมนาโขงผนวกเขากบอาณาจกรลาวตงแตกลางครสตวรรษท 14 ถงตนครสตวรรษ 19 (ราวพทธ

ศตวรรษท 19 - 24) ขณะทดนแดนตอนในสวนใหญของทราบสงโคราชอยในลกษณะทเปนเอกเทศ

ทางการปกครองมากกวา มเพยงในชวงกอนครสตวรรษท 14 ทอสานถกผนวกรวมกบอาณาจกรองกอร

เพยงแหงเดยว ถงแมจะมการอพยพและโยกยายประชากรในภาคอสานอยบอยครง แตประชากรสวน

ใหญในภมภาคนกมการสบทอดประวตศาสตรรวมกน ทสงผลใหเกดความเปนทองถนนยมของคนอสาน

กลาวคอคนสวนใหญในภาคอสานรบวฒนธรรมทคลายกบวฒนธรรมของลาว แมวาจะแตกตางกนไปบาง

เนองจากภาคอสานมอสระในการปกครองตนเองมายาวนาน อกทงยงไดรบอทธพลจากวฒนธรรม

กมพชามากกวาคนลาวในประเทศลาว แตสามารถรวมเปนกลมชาตพนธไดกบชาตพนธลาว ซงทาใหม

ความแตกตางจากคนในสยามหรอคนในภาคกลาง

1.2 ภาพอสานในยคปฏรปสมยรชกาลท 5

อสานเปลยนแปลงอยางมากในสมยรชกาลท 5 ทงการเสยดนแดนของสยามใหแกฝรงเศสถง 3

ครง การปฏรปภาคอสานขนานใหญ และขบวนการเคลอนไหวของกบฏผมบญ ดงทไดทราบวาสยามเขา

ครอบครองอสานนบตงแตสมยพระเจาตากสนมหาราชเปนตนมา แตไมไดเปลยนแปลงการปกครองของ

ดนแดนแหงน จนกระทงพ.ศ. 2433 ในสมยรชกาลท 5 ททานทรงปฏรปการปกครอง ปฏรปการคลง

ปฏรประบบรกษาความปลอดภย ปฏรปการศกษา และการคมนาคมขนสง ทงหลายเหลานคอ การ

กระชบเศรษฐกจและการเมองของอสานใหใกลชดกบกรงเทพมหานครมากยงขน (มณมย ทองอย 2546

: 42) สรางความเชอมโยงทางสงคมและวฒนธรรมของกรงเทพฯใหเกดขนตอคนอสาน อนเปนสวนหนง

ของการเนนยาใหแผนทประเทศไทยมเขตแดนทชดเจนมากยงขน

ดานการปกครอง รชกาลท 5 ทรงแบงอสานและลาวเปน 4 ฝาย พรอมทงสงขาหลวงใหญ 4 คน

จากสวนกลางมาปกครอง ใน พ.ศ. 2440 ไดมการยกเลกระบบการปกครองแบบลานชาง (อาญาส) แลว

7

แตงตงผวาราชการเมอง ปลดเมอง ยกกระบตรเมอง และผชวยราชการเมองแทน ซงสวนใหญเปน

ขาราชการจากสวนกลาง มบางทเปนขนนางทองถน แตตองไดรบการแตงตงจากสวนกลางเชนกน เมอง

ขนาดเลกหลายเมองถกยบเปนอาเภอ สวนเมองทมขนาดเลกมากถกยบเปนตาบล ขณะทมการสง

ขาราชการจากสวนกลางเขามาเกบภาษอากรซงเปนการปฏรปดานการคลง โดยเปลยนจากการเกบสวย

มาเปนเงนรชชปการทงหมด นอกจากนยงไดเปลยนระบบรกษาความปลอดภยในชวตและทรพยสน ท

ไมเปนระบบมาเปนระบบตารวจ มการปฏรปการศกษาททาใหเกดการตงโรงเรยนการปกครองท

อบลราชธาน และมการตงโรงเรยนหลายแหงในสมยรชกาลท 6 ภายหลงจากตราพระราชบญญต

ประถมศกษา ซงเปนหลกสตรทสรางใหคนอสานมความกลมกลนทางวฒนธรรมกบคนในภาคกลางและ

สวนอนๆในประเทศไทย สรางความเชอมโยงใหกบคนอสานทโดดเดยวเขามาอยในกรอบมาตรฐานของ

สงคมไทย (สเทพ สนทรเภสช 2548: 241) (ดเพมเตมภาพท 3)

ภาพท 3 ชาวบานอสานเมอครงรบเสดจกรมพระยาดารงราชานภาพ

ทมา: www.isan.clubs.chula.ac.th/

นอกจากนยงมการเชอมโยงอสานเขากบสวนกลางดวยการปรบปรงระบบการคมนาคมขนสง

โดยการสรางทางรถไฟกรงเทพฯ-นครราชสมา พ.ศ. 2443 สงผลใหสนคาตางๆจากภาคอสานเขาส

กรงเทพฯจานวนมาก เมองทรถไฟไปถงไดกลายเปนเมองศนยกลางการคาขาว ขณะทเมองอนๆ

สามารถสงขาวตามทางนา ทางเกวยน และถนน แมจะมแนวโนมทเหนวาคนอสานเรมผลตสนคาเชง

พาณชยมากขน เพอตอบสนองกบความตองการของระบบตลาด รวมถงการจายเงนสดในระบบภาษ

อากร แตคนอสานยงผลตเพอผบรโภคในครวเรอนตอไป อกทงสนคาในตลาดกยงมอยอยางจากดทงใน

แงปรมาณและชนด (มณมย ทองอย 2546 : 81-86) (ดเพมเตมภาพท 4)

8

ภาพท 4 การสรางทางรถไฟสาย กรงเทพฯ – นครราชสมา

ทมา : www.skyscrapercity.com

เมอมการปฏรปภาคอสานหลายๆดาน การเปลยนแปลงทเกดขนนทาใหคนบางกลมมปฏกรยา

ตอบโตกลายเปนขบวนการเคลอนไหวของกบฏผบญ ทงมาจากกลมผสญเสยประโยชน เชน กลมเจา

เมองเดมทถกลดทอนอานาจ รวมทงผลประโยชนจากสวยอากรทลดนอยลง และในอกดานหนงขาวลอท

แพรสะพดวาฝรงยดกรงเทพฯแลว ทาใหคนอสานบางกลมตองการแยกตวจากสยาม รวมถงบางกรณม

เจาเมองบางแหงกดขขดรดราษฎร วธการของกบฏผบญสวนใหญคอ การปลกระดมดวยหมอลา รวมถง

การแพรขาวลอวาจะเกดเภทภยครงใหญ ขบวนการเคลอนไหวของกบฏผบญถกปราบปรามจาก

สวนกลางในหลายครง และครงใหญทสดเกดขนเมอ พ.ศ. 2444-2445 (สวทย ธรศาศวต 2546)

1.3 ภาพอสานในยคสงครามเยน

ภาพของอสานหลงจากถกผนวกรวมเขากบดนแดนสยามในสมยรชกาลท 5 เปนตนมา สราง

การเปลยนแปลงอสานในหลายดานดงทกลาวถงในหวขอทผานมา นกมานษยวทยาทานหนงเรยกการ

แผขยายอานาจของสยามเขาไปนวา “ระบบอาณานคมภายใน” (internal colonialism) การรวมศนย

อานาจของสยามในดนแดนทเคยอยฐานะ “ชายขอบ” กลายเปนการบงบอกใหทราบถงการมตาแหนง

แหงทในแผนทประเทศไทยเชนเดยวกบภมภาคอนๆในประเทศ แตในดานหนงกพบวา อานาจท

พยายามควบคมและสรางความเปนอสาน ทาใหเกดสานกของความเปน “ภมภาคนยม”(regionalism)

ไดเชนกน (สเทพ สนทรเภสช 2548) สานกรวมนมาจากปฏสมพนธทเขมขนระหวางคนอสานกบคนไทย

ภาคกลางนบตงแตเมอเรมรวมศนยอานาจของอาณาจกรสยามเปนตนมา และสานกดงกลาวจะเขมขน

มากขนเมอมการเผชญกบแรงกดดนทมาจากภาคกลาง (คายส 2557 : 31-32)

การเปลยนแปลงทเกดขนกบภาคอสานไมเพยงอยในบรบทระหวางอสานกบกรงเทพฯเทานน

แตยงมพลงการเปลยนแปลงจากการเมองและเศรษฐกจนานาชาตในยคสงครามเยน ซงเปนยคแหงการ

9

ตอสเพอเปนผนาทางอดมการณทางการเมองระหวางกลมประเทศ 2 กลมคอ กลมเสรประชาธปไตยนา

โดยสหรฐอมรกา และกลมคอมมวนสตนาโดยสหภาพโซเวยตและจน

พฒนา กตอาษา นกมานษยวทยาทเกดและเตบโตในอสานกลาวถง “ขอบกพรองประการสาคญ

ของวงการอสานศกษา” คอ การละเลยบรบททางประวตศาสตรและเศรษฐกจการเมองทสาคญในภมภาค

ทมสวนสาคญในการกาหนดทศทางและการเปลยนแปลงดานตางๆในภาคอสาน (2557: 83) อสานในยค

หลงสงครามเยนกลายเปนพนทยทธศาสตรสาคญทางการเมอง ทหาร เศรษฐกจ และสงคม ม

งบประมาณจานวนมากพฒนาโครงสรางสาธารณปโภค ไมวาจะเปน เขอน ถนน มหาวทยาลยขอนแกน

โครงการพฒนาดานการเกษตรและอตสาหกรรม ขณะเดยวกน“ปญหาของภาคอสาน”กถกแตงเตม

ในชวงสงครามเยนใหเปนปญหาดานความมนคงและการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ ดงนนอสานจง

ตอง “พฒนา” เพอแกไข “ปญหาของภาคอสาน” และเอาชนะพรรคคอมมวนสตใหได จะเหนไดจากยค

แหงการพฒนาสมยรฐบาลจอมพลสฤษดเปนตนมา มแผนพฒนาภาคอสาน 5 ป4 ใน พ.ศ. 2504 ภาพ

การเปลยนแปลงของภาคอสานในยคนคอ การรกษาดวยยาครอบจกรวาลทเรยกวา “การพฒนา” แตใน

อกดานกเปนการตอกยาใหเหนถงภาพลกษณความดอยพฒนาและความลาหลง ซงไดสราง “ความเปน

อน” ใหกบคนอสานมาโดยตลอด ไมวาจะเปนความตาตอยทางเศรษฐกจ หญงอสานทเปนเมยเชา หรอ

คาบรการทางเพศ (พฒนา กตอาษา 2557)

รฐบาลไทยมความสมพนธอยางแนบแนนกบรฐบาลสหรฐอเมรกาในการรวมมอเพอตอตาน

คอมมวนสต นบตงแตสมยจอมพล ป. พบลสงคราม สมยรฐบาลจอมพลสฤษด (พ.ศ. 2502-2506)

ตอเนองจนถงสมยรฐบาลจอมพลถนอม (พ.ศ. 2506-2516) เหนไดจากมโครงการพฒนาภาคอสานมาก

เปนพเศษ เปนตนวา มการลงนามรวมกนตามสนธสญญาวาดวยความรวมมอทางเศรษฐกจระหวาง

รฐบาลไทยกบรฐบาลสหรฐอเมรกาใน พ.ศ. – การรวมปฏบตการพฒนาภาคอสานฉกเฉน

ระหวาง พ.ศ. - มผลใหรฐบาลสมยจอมพล ป. พบลสงคราม สนใจการพฒนาพนทภาคอสาน

ดานการเพาะปลกและทาถนนเชอมตอระหวางภาคภายในประเทศ กรณถนนสายมตรภาพระหวาง

สระบร – นครราชสมา ไดรบความชวยเหลอจากสหรฐอเมรกา จนแลวเสรจ พ.ศ. และขยายไปยง

ขอนแกน พ.ศ. และ ตามลาดบ (ดเพมเตมภาพท 5) หลงจากมแผนพฒนาเศรษฐกจ

แหงชาต ฉบบท (พ.ศ. - ) รฐบาลเนนการสรางถนนในภาคอสานตามนโยบายเศรษฐกจและ

ปองกนคอมมวนสต (สมศร ชยวณชยา 2548 : - 1)

4 เปนแผนพฒนาภาคอสานทแยกจากแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 สาขาการพฒนาทรฐบาลใหความสาคญมากทสดคอ การคมนาคม รองลงมาคอ สาขาเกษตร

และสหกรณ

10

ภาพท 5 พธเปดถนนมตรภาพ พ.ศ. 2501

ทมา : www.skyscrapercity.com

การเปลยนแปลงภาคอสานหลงสงครามเยนในพ.ศ. 2488 เปนตนมา สงผลใหเศรษฐกจชมชน

ของภาคอสานเขาสระบบเศรษฐกจตลาดมากกวายคทผานมา ซงสาเหตหลกของการเปลยนแปลงน

ประกอบดวย 1. การเพมประชากรอยางรวดเรว 2. การขยายตวของทนนยม โดยเฉพาะคนจนและผม

อาชพคาขาย ซงเพมขน 3 เทาในระยะเวลา 10 ป 3. นโยบายของรฐ ดวยการกอสรางโครงสรางพนฐาน

ทางเศรษฐกจ (ถนน เขอน และไฟฟา) และการตอตานคอมมวนสต 4. นโยบายการผลตเพอสงออก

(สวทย ธรศาศวต 2546)

หลงจากมการเรงพฒนาเศรษฐกจ นบตงแตรฐบาลสฤษด รฐบาลถนอม จนถงทศวรรษ

ภมทศน (landscape) ของอสานเปลยนแปลงอยางมาก เหนไดจากโครงการพฒนาของรฐทสาคญ 3

โครงการ (พฤกษ เถาถวล 2555) ไดแก

(1) การทาปาไม ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 มพนทปาไมรอยละ 42 ของ

พนทภาค (105.5 ลานไร) และเมอเรมมการสมปทานปาไมตามมตคณะรฐมนตร พ.ศ. 2511 จนถงป

2530 มการสมปทานปาไมในพนททงสน 36.8 ลานไร แมเปนชวงททารายไดใหแกประเทศมหาศาล แต

กทาใหพนทปาลดลงอยางมากเชนกน ขณะเดยวกนการสมปทานปาไมนบเปนแนวทางหนงของรฐไทย

ในการตอตานคอมมวนสต เหนไดจาก พ.ศ. 2516 เปนปทมการใหสมปทานปาไมมากทสด และระหวาง

พ.ศ. 2516 – 2519 คอ ชวงทพนทปาไมลดลงปละประมาณ 2.6 ลานไร (อตราการลดลงเฉลยตอป

ประมาณรอยละ 10)

(2) การกอสรางโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจ ทางรถไฟทมงไปเขตอสานตอนใตปลายทางท

อบลราชธาน สรางเสรจ พ.ศ. 2473 ดานเสนทางรถไฟทมงสเขตอสานตอนกลางและตอนบนสนสดท

11

หนองคายสรางเสรจ พ.ศ. 2501 สาหรบทางหลวงแผนดนทสาคญ 2 สาย คอ ทางหลวงมตรภาพทเชอม

จากภาคกลางตอนบนผานนครราชสมา และสนสดทหนองคายสรางเสรจ พ.ศ. 2508 ขณะทสาย

เพชรบรณขอนแกนสรางเสรจ พ.ศ. 2531 นอกจากนน ยงมการสรางเขอนทสรางเพอผลตไฟฟาและการ

ชลประทานจานวนมากในระหวางพ.ศ. 2505 – 2513

(3) การขยายตวของพชพาณชย ขยายตวอยางเดนชดเมอมการสรางทางรถไฟ โดยเฉพาะ

ปรมาณขาวในภาคอสานทเพมจานวนสงขน ในทศวรรษ พ.ศ. 2500 ขณะเดยวกนนโยบายสงเสรมการ

สงออกพชไรของรฐไทย มผลจากการขยายพนทการปลกพชไรทปลกในทดอน อสานจงมพชเศรษฐกจ

นอกเหนอจากขาว ไดแก ขาวโพด มนสาปะหลง ปอ และออย จานวนพนทการเพาะปลกจงเพมสงมาก

ในระหวางพ.ศ. 2504 -2532 พนทเพาะปลกพชพาณชยของอสานเพมขนจาก 17.1 ลานไรเปน 39.6

ลานไร 2.32 เทา

1.4 ภาพอสานใหม : การเปลยนแปลงดานภมรฐศาสตร (geopolitics) โดยสงเขป

การวาดภาพสงคมในอนาคตเปนสงทเกดขนในทกยคสมย ซงภาพสงคมของแตละคนอาจ

เหมอนกนบางแตกตางกนบางกเปนเรองสวนบคคล แตหากเมอใดรฐเปนแกนนาหลกในการวาดภาพ

สงคม แรงขบเคลอนจากสรรพกาลงทระดมเขามาเพอเปลยนแปลงสงคม ทงแผนยทธศาสตรและ

นโยบาย กมความเขมขนมากตามไปดวย จะเหนไดจากการพฒนาภาคอสานทเปลยนแปลงภาพของ

อสานไปจากเดมดงขางตน สวนสาคญมาจากนโยบายของรฐ สาหรบในสวนนผศกษาจะพจารณาตอไป

วา นโยบายการพฒนาอสานในปจจบน ตองการวาดภาพอสานใหเปนอยางไร จากนนจะนาเสนอการ

เปลยนแปลงของอสานจากนโยบายและโครงการการพฒนาของตางประเทศ โดยเฉพาะในประเทศเพอน

บาน และการเตรยมพรอมรบการเปลยนแปลงของประเทศไทย ซงเนนในสวนของการเชอมโยงของ

อสานกบประเทศตางๆในดานการพฒนาเสนทางการคมนาคมขนสงเปนสาคญ

การมผงประเทศไทย 2600 และผงในภมภาคตางๆ เปนนโยบายการพฒนาพนทของประเทศ

และเปนผงแมบทสาหรบการวางผงเมองในระดบตางๆ ขณะทผงภาคคอ การถายทอดนโยบายจากผง

ประเทศสนโยบายการใชพนทของแตละภาคในการรองรบโครงการและกจกรรมการพฒนาดานตางๆ

เพอเปนกรอบการพฒนาพนทและการวางผงเมองใหกบกลมจงหวด จงหวด เมองและชมชน ผงภาค

อสาน พ.ศ. เปนความพยายามออกแบบอนาคตของภาคอสานในอก ปขางหนา วาควรม

ลกษณะอยางไร โดยเกดขนจากมตคณะรฐมนตรเมอ พ.ศ. และกรมโยธาธการและผงเมองเปน

ผดาเนนการและจดทาผง ซงเสนอวาภาคอสานเปน “ประตเศรษฐกจการคาเชอมโยงสอนโดจน เปน

ศนยกลางคมนาคมขนสงและโลจสตกส รกษาแหลงเกษตรชนดและขาวหอมมะล พฒนาเมองศนยกลาง

หลก” (ปราณ นนทเสนามาตร 2557 ; กรมโยธาธการและผงเมอง 2551)

12

สาหรบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) กาหนดทศ

ทางการพฒนาภาคอสานไววา ถงแมมศกยภาพเปนฐานการผลตดานการเกษตร แตกมความเสยงททา

ใหเกดความไมมนคงทางการผลตในภาคเกษตรไดเชนกน เพราะจาตองพงพงปจจยภายนอกในเรอง

ความแปรปรวนของภมอากาศ และภยธรรมชาต อยางไรกตามการมทตงทางภมศาสตรทเปนศนยกลาง

ของกลมประเทศอนภมภาคลมแมนาโขง (Greater Mekong Subregion : GMS) ทมพนทตดตอกบ

ประเทศพนบาน สามารถทาใหภาคอสานเตบโตในทางการคาและการลงทนไดเชนกน ดงนน

แผนพฒนาฯฉบบดงกลาวจงกาหนดบทบาทการพฒนาของภาคอสานใหเปนฐานการผลตพชอาหารและ

พชพลงงานทดแทนของประเทศ รวมถงเปนฐานการผลตอตสาหกรรมแปรรปอาหารและเอทานอลของ

ประเทศ นอกจากนนยงเปนประตการคา การลงทน และการทองเทยวเชอมโยงสอนโดจน (สานกงาน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2554)

ภาคอสานไมไดตงอยอยางโดดเดยว หรอเปนสวนหนงของแผนทประเทศไทยแตเพยงเทานน

ภาคอสานยงเปนสวนหนงของแผนทโลก ซงความเชอมโยงทเกดขนนพลกเปลยนโฉมหนาภาคอสาน

เปนจดยทธศาสตรสาคญในการสรางโอกาสในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไดอยางมหาศาล จะเหน

ไดจากการเขารวมเปนสมาชกในองคการระหวางประเทศ เชน องคการการคาโลก (World Trade

Organization : WTO) การเขารวมเขตการคาเสรอาเซยน (Asian Free Trade Area : AFTA) โครงการ

พฒนาทงในประเทศและระหวางประเทศหลายโครงการ อาท โครงการพฒนาความรวมมอระหวาง

ประเทศในกลมอนภมภาคลมแมนาโขง (Greater Mekong Subregion : GMS) ยทธศาสตรความรวมมอ

ทางเศรษฐกจอรวด-เจาพระยา-แมโขง (Ayeyawadee-Chao PhrayaMekong Economic Cooperation

Strategy : ACMECS) เปนตน (ดเพมเตมภาพท 6)

ภาพท 6 ความรวมมอทางเศรษฐกจระดบภมภาค และอนภาค

ทมา : ปราณ นนทเสนามาตร 2557

13

ดานการพฒนาเสนทางการคมนาคมขนสงซงเปนการเชอมโยงภมภาคของโลกครงใหญกทาบ

ทบในเขตภาคอสาน เปนตนวาระเบยงเศรษฐกจตามแนวตะวนออก-ตะวนตก (East-West Corridor) ท

เชอมเมาะละแหมง-ดานง ซงเสนทางสายดงกลาวไดผานจงหวดในภาคอสานบางสวนดวย (ดเพมเตม

ภาพท 7) มโครงการรถไฟความเรวสงของจนทพยายามเชอมโยงจนกบอาเซยน เรมตนจากมณฑลยน

นานของจนผานลาว ไทย มาเลเซย เขาไปยงสงคโปร นอกจากนนยงมความรวมมอระหวางไทยกบ

ประเทศลาว เพอเชอมโยงเสนทางคมนาคมขนสง ดงทมการกอสรางสะพานขามแมนาโขง 6 แหง ทงท

เปดใชงานแลวและกาลงกอสราง โดย 5 แหงอยในภาคอสาน ไดแก หนองคาย มกดาหาร นครพนม บง

กาฬ และอบลราชธาน ความรวมมอดานการพฒนาโครงสรางพนฐาน ปรบปรงถนน สนามบน รวมทง

การเชอมตอดวยทางรถไฟและรถยนต ไมวาจะเปน การสรางเสนทางรถไฟจากชวงกงกลางสะพาน

มตรภาพในจงหวดหนองคายถงสถานทานาแลงในประเทศลาว ดวยระยะทาง . กโลเมตร การอานวย

ความสะดวกในการขนสงทางถนน ดงกรณไทยและลาวไดลงนามความตกลงวาดวยการขนสงทางถนน

พ.ศ. ซงสงผลใหมผประกอบการขนสงสนคาไทย-ลาว การเดนรถโดยสารประจาทางระหวางไทย

และลาว ปจจบนม เสนทาง (สานกงานปลดกระทรวงคมนาคม 2557)

ภาพท 7 เสนทางเชอมโยงระเบยงเศรษฐกจตามแนวตะวนออก-ตะวนตก (EWEC)

ทมา : สรยา จนทรกระจาง 2557

นอกเหนอจากโครงการพฒนาความรวมมอระหวางประเทศ โครงการพฒนาของประเทศเพอน

บานบางโครงการกมผลตอการพฒนาภาคอสานเชนกน ดงเชน การสรางสะพานขามแมนาเหอง ท

อาเภอทาล จงหวดเลย ซงเชอมตอกบเมองแกนทาว แขวงไชยบร เชอมโยงไปยงแหลงทองเทยวเมอง

หลวงพระบาง มการจดตงนคมอตสาหกรรมในเขตเศรษฐกจพเศษสะหวน-เซโน (Savan-Seno Special

14

Economic Zone) ตงอยถนนหมายเลข 9 มโครงการเขอนนาเทน 2 เปนโครงการเขอนผลตกระแสไฟฟา

พลงนาทใหญทสดของประเทศลาว และเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556 ลาวเรมตนกอสรางโครงการรถไฟ

ความเรวสงเชอมโยงจากชายแดนไทย-ลาวทางภาคตะวนตกไปยงเวยดนาม มบรษทไจแอนท คอนโซล

เดทเตด ของมาเลเซย เปนผกอสรางและดาเนนงาน จากแขวงสะหวนนะเขต พรมแดนไทย-ลาวทาง

ตะวนตกเฉยงใต ไปยงลาวบาว (เวยดนาม) ดานพรมแดนลาว-เวยดนามทางตะวนออก และคาดวาจะ

แลวเสรจภายในสป (“จนเดนหนาหนนลาวทารถไฟความเรวสง”, 2557)

สาหรบประเทศไทยเตรยมพรอมการเชอมตอเสนทางการคมนาคมขนสงสาหรบการเชอมโยงทง

ภายในประเทศและตางประเทศ ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2557 รฐบาลพลเอกประยทธ จนทรโอชา อนมต

การลงทนสาธารณะปงบประมาณ พ.ศ. 2558 ครงแรก มลคา 6.8 หมนลานบาท ในฐานะทเปนสวนหนง

ของยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐานดานคมนาคมขนสงของไทย พ.ศ. 2558-2565 ทใชเงน

ลงทนมลคารวม 3.4 ลานลานบาท (“อานสงสเมกะโปรเจกตคมนาคมขนสง”, 2557) โดยมเปาหมายใน

การพฒนาและขยายโครงขายดานการคมนาคมขนสงภมภาคทวประเทศ ซงไดกาหนดรถไฟทางค สาย

อสานตงแต มาบตาพด-สระบร -นครราชสมา-ขอนแกน-หนองคาย (ดเพมเตมตารางท 1) เชอมกบ

ประเทศจนรบการเปดเสรประชาคมเศรษฐกจอาเซยน พ.ศ. 2558 โดยเฉพาะทางคสายมาบตาพด-

หนองคายจะชวยขยายการสงออกสนคาไปยงจนและสงคโปร

ตารางท 1 ตวอยางโครงการกอสรางโครงสรางพนฐานในภาคอสานทสาคญ

ตวอยางโครงการทสาคญ

รถไฟฟาความเรวสง o กรงเทพ-นครราชสมา-หนองคาย

รถไฟทางค o สระบร -นครราชสมา - ขอนแกน-หนองคาย

o บานไผ – มกดาหาร – นครพนม

รถไฟรางค 1.435 เมตร o ชวงกรงเทพฯ-นครราชสมาและนครราชสมา-มาบตาพด

ระยะทาง 512 กโลเมตร

o ชวงนครราชสมา- หนองคาย ระยะทาง 355 กโลเมตร

โครงการพฒนาโครงขายทาง

หลวงเชอมโยงระหวางประเทศ

o ทล. 212 อ.โพนพสย-บงกาฬ ตอน 1

o ทล. 212 อ.โพนพสย-บงกาฬ ตอน 2

o ทล.210 สาย อ.วงสะพง-อ.นากลาง จ.เลย/หนองบวลาภ

o ทล. กาฬสนธ–อาเภอสมเดจ ตอน

15

ทางหลวงหมายเลข 2

o ทล.2 นาสวย-สะพานมตรภาพหนองคาย (เขตแดนไทย/

ลาว) ตอน 1 และตอน 2 จ.หนองคาย

o ทล.2 นาฆอง-อดรธาน ตอน 1-4 จ.อดรธาน

o ทล.2 โนนสะอาด-นาฆอง จ.อดรธาน

โครงการพฒนาสถานขนส ง

สนคาเพอเพมประสทธภาพการ

ขนสงทางถนนดวยรถบรรทก

o เมองชายแดน ไดแก หนองคาย มกดาหาร

ทมา: เรยบเรยงจาก สรยา จนทรกระจาง 2557 และ สานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร 2557

ปจจบนภาคอสานมเสนทางการขนสงทสาคญคอ ทางบก ซงมโครงขายถนนครอบคลมทกพนท

ของภาค และยงเชอมโยงสภาคอนๆ ของประเทศ ตามเสนทางถนนทางหลวงแผนดนหมายเลข 2

(มตรภาพ) และเชอมตอไปยงทางหลวงแผนดนหมายเลข 1 (พหลโยธน) อกทงยงมเสนทางรถไฟ 2

เสนทาง คอ กรงเทพฯ-หนองคาย และกรงเทพฯ-อบลราชธาน ทางอากาศมสนามบน 10 แหง เปน

สนามบนนานาชาต 2 แหง คอ อดรธานและอบลราชธาน และสนามบนภายในประเทศ 8 แหง ไดแก

ขอนแกน สกลนคร บรรมย นครพนม เลย รอยเอด นครราชสมา และ สรนทร

หากกลาวถงอสานเมอ 100 ปทแลววา ทตงทางภมศาสตรของภาคมความไดเปรยบในการ

พฒนาประเทศ อาจดเหมอนเปนสงทไกลเกนฝน แตหลงจากภาคอสานเปลยนภาพของการเขาถงดวย

ความยากลาบากมาเปนอสานทมความไดเปรยบในจดยทธศาสตรในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

ผานกระแสการพฒนาเมอ 50 ปทผานมา แมแตมหาอานาจเชนจนยงใหความสาคญ ดงทนายเซย ฝ

เกน กงสลใหญสาธารณรฐประชาชนจน ประจาจงหวดขอนแกน กลาวในงานสมมนาวชาการอนโดจน

เมอ พ.ศ. 2556 ถงความไดเปรยบเรองทตงทางภมศาสตรของภาคอสาน การมทรพยากรอดมสมบรณ

โครงสรางพนฐานคอนขางสมบรณ สนคาการเกษตรจานวนมากสงออกไปจน เชน มนสาปะหลง รอยละ

99 และยางพารา รอยละ 70 ของภาคอสานสงออกไปยงจน มพลงงานสเขยวทคอนขางสมบรณ รวมถง

ความรวมมอดานการศกษาซงในภาคอสานมสถาบนขงจอ 2 แหง คอ มหาวทยาลยขอนแกน และ

มหาวทยาลยมหาสารคาม (เซย ฝ เกน 2556)

ขณะทเอนก เหลาธรรมทศน (2554 : 271 ; 2556 ; 2557) ศาสตราจารยดานรฐศาสตรของไทย

กลาวถงการพฒนาศกยภาพทางเศรษฐกจของภาคอสานจากความไดเปรยบในทางภมรฐศาสตร เพราะ

เปนจดเชอมระหวางมหาสมทรอนเดยและแปซฟก และอยกงกลางระหวางอนโดจนกบคาบสมทรมาเลย

ซงไมไกลจากตะวนออกกลาง อกทงภาคอสานยงอยใกลชดกบจนมาก ดงนนหากทาใหภาคอสานเปน

เขตเศรษฐกจพเศษได กอาจเปลยนภาคอสานเปนศนยกลางเศรษฐกจทสาคญไดเชนกน โดยเฉพาะจนท

กาลงเชอมตอกบอาเซยน ดวยการทาโครงสรางพนฐานรองรบ ภาคอสานสามารถไดรบประโยชนดาน

เศรษฐกจจากประเทศจน ซงมขนาดเศรษฐกจใหญเปนอนดบ 2 ของโลก ดวยการพฒนาดานการ

คมนาคมเพอรองรบการเชอมโยงน ทงการสรางรถไฟความเรวสงและขยายสนามบนนานาชาตในภาค

16

อสานใหใหญขน รวมถงขยายเสนทางเพอเชอมโยงกบประเทศเพอนบาน เชน นครพนมหรอมกดาหาร

เชอมฮานอยของเวยดนาม และหนานหนงของจน

การเชอมตออสานขามพรมแดนของประเทศไทยในวนน ทาใหภาคอสานไมจากดขอบเขตเพยง

แผนทประเทศไทย แตอสานยงเปนพนทยทธศาสตรทสาคญในแผนทโลก ดงเชนการเชอมโยงภาคอสาน

ดวยโครงการคมนาคมขนสงทเปนไปอยางเขมขน ทงการพฒนาในประเทศเพอนบาน และการ

เตรยมพรอมของประเทศไทย

กลาวโดยสรปในวนนภาคอสานไดเปลยนแปลงไปอยางมาก จากพนททถกมองขามในอดต

เปลยนเปนพนททสรางมลคาทางเศรษฐกจทสาคญใหแกประเทศไทยอยางมหาศาล การเปลยนแปลงท

เกดขนไมไดถกกาหนดโดยโชคชะตาฟาดน แตผานการเปลยนแปลงดวยแผน ยทธศาสตร และนโยบาย

ทงในประเทศและตางประเทศในหลายยคหลายสมยกระทงทกวนน เพราะฉะนนจงเปนทนาสนใจวา

อสานในวนน “ใหม” อยางไร อสานกาลง “ใหม” ในเรองใดบาง เมอเปนดงนผศกษาจงขออาสาเปน

มคคเทศกเพอนาทานผอานลดเลาะตามเสนทางสายอสานใหม โดยจดแรกทจะเดนทางไปทศนาดวยกน

คอ วฒนธรรมสมยนยม/ประชานยม (popular culture) ซงจะชวยอธบายใหเหนถงตวตนของคนอสานใน

ยคปจจบนวาเปนอยางไร

17

เอกสารอางอง

Grandstaff, Terry B. et al. ( 8). Rainfed Revolution in Northeast Thailand. Southeast Asian

Studies, 46(3), 289-376

Keyes, Charles. (2014). Finding Their Voice: Northeastern Villagers and the Thai State.

Bangkok: Silkworm Books.

กรมโยธาธการและผงเมอง. ( ). ผงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ป พ.ศ.2600. กรงเทพฯ:

กรมโยธาธการและผงเมอง.

คายส, ชารล. ( ). อสานนยม : ทองถนนยมในสยามประเทศไทย (รตนา โตสกล ผแปล). กรงเทพฯ :

มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

“จนเดนหนาหนนลาวทารถไฟความเรวสง” (22 สงหาคม 2557). กรงเทพธรกจออนไลน, สบคนเมอวนท

21 พฤศจกายน 2557, จาก http://www.bangkokbiznews.com

เซย ฝ เกน. (2556). ปาฐกถาพเศษเรอง “มมมองตอภาคอสานและบทบาทของจงหวดขอนแกนในการ

เชอมโยงกบภมภาคอนโดจน”. สบคนเมอวนท 12 พฤศจกายน 2557, จาก

http://www.bot.or.th/Thai/EconomicConditions/Thai/Northeast/seminarNE/DocLib_semina

r56/speech.pdf

ปราณ นนทเสนามาตร. (2557). “เจาะลกผงเมองกบยทธศาสตรพฒนาประเทศ”. ใน กรมโยธาธการและ

ผงเมอง กระทรวงมหาดไทย, เอกสารประกอบการประชมสมมนาเจาะลกเจาะลกผงเมองกบ

ยทธศาสตรพฒนาประเทศ 3 กนยายน 2557.

พฤกษ เถาถวล. ( ). (ราง) อสานใหม" ความเปลยนแปลงจากการพฒนาในรอบศตวรรษ. ใน

มหาวทยาลยอบลราชธาน, บทความนาเสนอในการประชมวชาการระดบชาต อบลวฒนธรรม

ครงท - มกราคม .

พฒนา กตอาษา. ( ). สวถอสานใหม. กรงเทพฯ: วภาษา

มณมย ทองอย. ( ). การเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวนาอสาน : กรณชาวนาลมนาพอง. กรงเทพฯ

: บรษท สานกพมพสรางสรรค จากด.

สมศร ชยวณชยา. ( ). นโยบายการพฒนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอของรฐบาลไทยระหวาง พ.ศ.

- . วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร,

สาขาประวตศาสตร.

สเทพ สนทรเภสช. ( ). มานษยวทยากบประวตศาสตร : รวมความเรยงวาดวยการประยกตใช

แนวความคดและทฤษฎทางมานษยวทยา ในการศกษาขอมลทางประวตศาสตร.กรงเทพฯ :

เมองโบราณ.

18

สรชย หวนแกว. ( ). การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม. ใน คณาจารยภาควชาสงคมวทยา

และมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (บรรณาธการ) , สงคมและ

วฒนธรรม (พมพครงท 12). กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรยา จนทรกระจาง. (2557). ทศทางการพฒนาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และกลมจงหวดภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 1 และตอนบน 2 ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 11. สบคนเมอวนท 11 พฤศจกายน 2557, จาก

http://www.clinictech.most.go.th/online/filemanager/fileclinic/F /files/sciregion-

meeting .pdf

สวทย ธรศาศวต. ( ). รายงานวจยฉบบสมบรณ เรอง เศรษฐกจชมชนหมบานอสาน :

ประวตศาสตรเศรษฐกจอสานหลงสงครามโลกครงทสองถงปจจบน (2488-2544). ขอนแกน:

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

สานกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2554). ทศทางการพฒนาภาคในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบ

ท ๑๑. สบคนเมอวนท 9 พฤศจกายน 2557, จาก

http://www.nesdb.go.th/LinkClick.aspx?fileticket=MJ78A0GJlXg%3D

สานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร. (2557). แผนการดาเนนงานโครงการลงทนพฒนาดาน

คมนาคมขนสงตามกรอบยทธศาสตร ป 2558 - 2565. สบคนเมอวนท 19 พฤศจกายน 2557,

จาก http://www.otp.go.th/images/stories/news / / .../ .../a _ - - .pdf

สานกงานปลดกระทรวงคมนาคม. (2557). ความสมพนธดานคมนาคมระหวางไทย-ลาว. สบคนเมอวนท

15 พฤศจกายน 2557, จาก http://vigcollab.mot.go.th/gm/document-1.9.23417/ไทย-ลาว.pdf

“อานสงสเมกะโปรเจกตคมนาคมขนสง”(26 ตลาคม 2557). ขาวหน. สบคนเมอวนท 21 พฤศจกายน

2557, จาก http://www.kaohoon.com/online/index.htm

เอนก เหลาธรรมทศน. ( ). บรพาภวตน : ภม-รฐศาสตรและเศรษฐกจโลกใหม. กรงเทพฯ :

สานกพมพกรงเทพธรกจ.

เอนก เหลาธรรมทศน. จนในสายตา “เอนก เหลาธรรมทศน” (9-15 สงหาคม 2557). โลกวนนวนสข, น.12.

เอนก เหลาธรรมทศน และ ศวพล ละอองสกล. (2556). จนมงลงใต อนเดยมงตะวนออก อาเซยน

ตอนบนในยคบรพาภวตน. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.).