Στρατιωτική Ιστορία 126
Post on 08-Dec-2015
155 views
TRANSCRIPT
ΣΤΡΑΤ ΙΩΤ Ι ΚΗ
ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΑΑΦΡΕΝΤ ΓΚΕΝΤΣΑΠΟ ΤΗ mm ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣ ΤΗ BUNDESWEHR
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΑΑΜ ΣΟΝ 719»0 ΝΟΤΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΗ ΤΟΥ «ΣΟΛΟ» ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (1971)
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΑΣ (1336-1405)
ΤΕΥΧΟ Σ 126 · Φ ΕΒΡΟΥΑΡΙΟ Σ 2007
Ε Ι Ο Φ Υ Α Α Ο
Ο Ταμερλάνος επ ελα ύνει επ ικεφ α λή ς το υ σ τρ α το ύ το υ (πίνακας το υ Θάνου Βασιλικού για τ ις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάβε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΟΡΑΤΟΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣ ' - I ·· - - V - : · ΒΟΗΘΟΙ ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. ΝΙΚΟΛΑΟΣ K C ' :Υ 3 Α Σ A * ε.α.ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α ./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε .α . / ΓΙΑΝΜ ίΣ ΡΟίΣΚΑΣ A pxn ia ia pxo c i ΠΝ ε.α ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντιουνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ I ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΓΟ ·,0Σ ΗΚΟΣ M tC ' !> ΔΗΣ *<Κ0Σ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ I ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΟΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΕΜ=ΙΔΗΣ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ 3Σ C T - T ΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΟΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΓΖΗΔΗΜΗΤΡΚ}' Κ 0Ν Σ Τ ν .7 ΐν0 Σ ΤΣΟΠΑΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΙΛΙΑΝ ΧΑΛΜΠΙΝΓΚΕΡ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ IΔ ΙΟΝ ΥΣΗΣ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗΣ I ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΩΡΓΟΣ «νΡ ΙΑΚΟΣ ΓΡΗ Γ0Ρ0Γ>3**,0Σ “ ΞΡίΚΛΗΣ ΔΕΑΗΠΑΝΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · DTP-KAAAITEXNIKO: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - X P E T IW Γ.ΑΝ&ν· · i- V - T P A ΜΗΤΣΟΥ • ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΒΑ: Γ ΣΕΦΒ*- : 172S1 Δ Α :* * · Α Θ -ΚΑ · ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .0 .3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.92.73.620 · e-mall: infoeperiscopio.gr · WEB SITE: www.periscopio.gr · FAX: 210.92.73.622 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΗΥΧΗ): ÄOO ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 75,00 ε υ ρ ώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 78,00 ευρώ/ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): " 3 1 0 Λ Κ 0 Σ Τ Ρ Α Τ ΙΟ ;- ΙΣΤΟΡΙΑ Τ .θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥ0ΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σεφέρη 8, Δάφνη, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I. ΞΥΝΟΣ - I. ΞΥΣΤΡΑΓΟΙΛΟΥ 0.Ε · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ISSN: 1109-0510 · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196
8 ΤΑΜΕΡΛΑΝΟΣ0 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΑΣ (1336-1405)
22 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ((ΛΑΜ ΣΟΝ 719»0 ΝΟΤΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΠΤΗ ΤΟΥ «ΣΟΛΟ)) ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (1971)
36 ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΤΥΝΜΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1943)
48 ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΑΛΦΡΕΝΤ ΓΚΕΝΤΣΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΩΣ ΤΗΝ BUNDESWEHR
58 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΑΡΑΣ01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ (530 υ.Χ.)
Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ
74 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
75 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
76 WARGAMES
78 ΦΠΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
80 ΒΙΒΛΙΑ
81 ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ
82 QUIZ ΓΝΟΣΕΟΝ
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΚΑΙ ΤΗ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑ
Το διάσημο «Παλίμψηστον» του Αρχιμήδη απεκάλυψε νέες λεπτομέρειες για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη μάχη της Χαιρώνειας. Αμερικανοί μελετητές ερεύνησαν τον κώδικα, ο οποίος συντίθεται από 120 σελίδες κειμένων του Αρχιμήδη, ομιλίες του ρήτορα Υπερείδη, ένα φιλοσοφικό κείμενο για τον Αριστοτέλη, ένα νεοπλατωνικό κείμενο, μερικές σελίδες για τον βίο ενός Αγίου και πέντε σελίδες αγνώστου περιεχομένου. Το χειρόγραφο είναι ηλικίας 1.000 ετών και κατέστη δυνατό να αποκρυπτογραφηθεί με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας. Οι επιστήμονες κατόρθωσαν να διαβάσουν τις ομιλίες του Υπερείδη, στις οποίες εντόπισαν νέα στοιχεία για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη μάχη της Χαιρώνειας.Ο ρήτορας δίνει πληροφορίες για τον αριθμό των ελληνικών πλοίων που ναυμάχησαν με τον περσικό στόλο, μιλώντας για 220 τριήρεις. Πρόκειται για την πρώτη πληροφορία σχετικά με τον ακριβή αριθμό των ελληνικών πλοίων που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία. Μέχρι σήμερα υπήρχαν μόνον εικασίες και υποθετικές αναφορές. Για τη μάχη της Χαιρώνειας, όπου ο Φίλιππος Β' συνέτριψε τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, το κείμενο αναφέρει ότι η ήττα υπήρξε αποτέλεσμα τύχης και όχι εσφαλμένων πολιτικών χειρισμών. Ο εντοπισμός των λόγων του Υπερείδη θεωρείται η σημαντικότερη ανακάλυψη κειμένων από το 1891.
Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας είναι ο Ουίλιαμ Νόελ. διευθυντής του ερευνητικού προγράμματος «Παλίμψηστον» και επιμελητής του Τμήματος Χειρογράφων και Σπάνιων Βιβλίων του Μουσείου της Βαλτιμόρης.
ΑΠΕΒΙ0ΣΕ 0 ΓΙ0ΑΚΙΜ ΦΕΣΤΟ Γερμανός ιστορικός και δημοσιογράφος Γιοακίμ Φεστ, ο
οποίος συνεργάστηκε στενά με τον Αλμπερτ Σπέερ και συνέγραψε μια από τις καλύτερες βιογραφίες του Αδόλφου Χίτλερ, έφυγε από τη ζωή στις 11 Σεπτεμβρίου 2006, σε ηλικία 76 ετών, στο σπίτι του στο Κρόνμπεργκ. Ο Φεστ εργαζόταν στην εφημερίδα «Frankfurter Allgemeine Zeitung» για περισσότερα από 20 χρόνια, μέχρι το 1993. Εχει γεννηθεί στο Βερολίνο. Κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ υπηρέτησε στον Στρατό και αργότερα συνελήφθη αιχμάλωτος. Μετά το τέλος του πολέμου εργάσθηκε ως δημοσιογράφος στο ραδιόφωνο, αργότερα στην τηλεόραση και στη συνέχεια σε περιοδικά και εφημερίδες. Μεταξύ των άλλων, εργάστηκε στο περιοδικό «Der Spiegel». Η μεγαλύτερη επιτυχία του προήλθε από τη διεισδυτική ενασχόλησή του με τα τεκταινόμενα στο Γ ’ Ράιχ. Για τον σκοπό αυτό προσέγγισε τον Αλμπερτ Σπέερ, αρχιτέκτονα και υπουργό Εξοπλισμών του Ράιχ κατά τα τελευταία χρόνια του πολέμου. Ο στενός συνεργάτης του Αδόλφου Χίτλερ έδωσε στον Φεστ μια ακριβή εικόνα περί του τρόπου σκέψης και δράσης του Χίτλερ. Ο Φεστ συνεργάστηκε μαζί του ως συντάκτης των επίμαχων αναμνήσεων του με τίτλο «Μέσα στο Γ' Ράιχ», οι οποίες δημοσιεύτηκαν το 1970 (αργότερα, το 1976, εκδόθηκαν τα μυστικά ημερολόγια). Το βιογραφικό πορτραίτο του Αδόλφου Χίτλερ, το οποίο παρουσιάστηκε το 1974, έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα καλύτερα που έχουν εκδοθεί. Στις τελευταίες εργασίες του Φεστ συγκαταλέγονται τα έργα: «Οι τελευταίες ημέρες του Γ ’ Ράιχ», «Το πρόσωπο του Γ ’ Ράιχ, Πορτραίτα της ναζιστικής ηγεσίας» και «Σπέερ, η τελική ετυμηγορία».
κατασκευή του κυρίως καταφυγίου (έναν χρόνο πριν από την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου). Οταν ολοκληρώθηκαν οι εργασίες, το 1972, το κόστος είχε ανέλθει σε 2,5 δις μάρκα.Το υπόγειο συγκρότημα αποτελείται από σήραγγες μήκους 19,2 km, 936 υπνοδωμάτια, 897 γραφεία και 5 μικρά νοσοκομεία.Οι πέντε τομείς του διαθέτουν ανεξάρτητα δίκτυα παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και πόσιμου ύδατος. Κάθε δύο χρόνια στις εγκαταστάσεις αυτές φιλοξενούντο, στο πλαίσιο άσκησης, 2.000 άτομα για διάστημα δύο εβδομάδων. Λόγω της δαπανηρής συντήρησης, η οποία κόστιζε 14 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, το καταφύγιο εγκαταλείφθηκε το 1997, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Είχαν αρχίσει εργασίες κατεδάφισης κάποιων τμημάτων όταν σημειώθηκε το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και η γερμανική κυβέρνηση προς στιγμήν αναθεώρησε τις αρχικές της σκέψεις. Σήμερα ένα από τα πιο καλά φυλαγμένα μυστικά του Ψυχρού Πολέμου πρόκειται να μετατραπεί σε μουσείο.
ΕΝΑ ΚΑΛΑ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ
Σχεδόν 3.000 άνθρωποι θα μπορούσαν να ζήσουν επί 30 ημέρες αποκομμένοι από τον έξω κόσμο σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, σε μια υπόγεια, άκρως απόρρητη εγκατάσταση - καταφύγιο στο υπέδαφος της πρώην Δυτικής Γερμανίας. Σε αυτό το καταφύγιο της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου θα μετέβαινε, μεταξύ άλλων, ο Γερμανός καγκελάριος από τη Βόννη μαζί με τα προβλεπόμενα μέλη της κυβέρνησης. Πρόκειται για μια τεραστίων διαστάσεων εγκατάσταση, η έναρξη υλοποίησης της οποίας χρονολογείται προ του Α' ΠΠ, οπότε είχαν κατασκευασθεί σήραγγες ως μέρος σιδηροδρομικού δικτύου το οποίο ένωνε τη βιομηχανική περιοχή του Ρούρ με τη Γαλλία. Κατά τον Β 1 ΠΠ πολλές από αυτές τις σήραγγες αξιοποιήθηκαν για τη φιλοξενία γραμμών παραγωγής πολεμικού υλικού. Το 1960 ξεκίνησε η
Απόψ εις του εσ ω τερ ικο ύ και το υ ε ξω τερ ικ ο ύ του κ α τα φ υ γ ίο υ σ τη Ρηνανία.
r
Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΥΓΚΑΛΥΨΗΣ ΤΟΥ Β ΠΠ
Το 1940 ήταν ένας δύσκολος χρόνος για τη Βρετανία. Οι Γερμανοί προέλαυναν και μοναδική ελπίδα των Βρετανών ήταν η εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο. Τότε ακριβώς άρχισε η μεγαλύτερη επιχείρηση συγκάλυψης στην Ιστορία της Βρετανίας. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Guardian», εκείνη την περίοδο ιδρύθηκε μια ειδική υπηρεσία με την επωνυμία «British Security Coordination», που ουσιαστικά αφορούσε τη μεγαλύτερη επιχείρηση συγκάλυψης στην ιστορία της βρετανικής κατασκοπείας, η οποία δεν έγινε στην κατεχόμενη Γαλλία ή στη Σοβιετική Ενωση αλλά στις ΗΠΑ!
Κατά τη διάρκεια της κρίσιμης διετίας (1940-1941) πριν από την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ουίνστον Τσώρτσιλ, κατέστησε σαφές ότι η Βρετανία δεν θα έχανε τον πόλεμο εφόσον οι ΗΠΑ συμμετείχαν σε αυτόν. Ωστόσο έπρεπε να σιγουρευτεί ότι οι Αμερικανοί θα ήταν σύμμαχοι των Βρετανών. Με τη συμπαράταξη και την αρωγή των ΗΠΑ η Γερμανία θα ηττάτο.Χωρίς τους Αμερικανούς στον πόλεμο και με δεδομένη τη στάση της Σοβιετικής Ενωσης, η οποία είχε υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία, το μέλλον της «γηραιάς αλβιόνος» προδιαγραφόταν ζοφερό. Παρά την προσπάθεια του προέδρου Ρούζβελτ να βοηθήσει τη Βρετανία μέσω του νόμου περί Δανεισμού και Εκμισθώσεως, οι ΗΠΑ παρέμεναν πιστές στο πνεύμα του απομονωτισμού. Αλλωστε το 80% της αμερικανικής κοινής γνώμης τασσόταν κατά της πολεμικής εμπλοκής της χώρας στο ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων. Επικρατούσε «αγγλοφοβία» και το Κογκρέσο δεχόταν ισχυρές πιέσεις προκειμένου να αποφύγει οποιοσδήποτε μορφής παρέμβαση στις «ευρωπαϊκές υποθέσεις». Μετά την πτώση της Γαλλίας, τον Μάιο του 1940, η θέση της Βρετανίας έγινε ακόμη πιο επισφαλής. Πολλοί θεωρούσαν ότι το Λονδίνο θα έπεφτε σύντομα στα χέρια των Γερμανών και κανένας δεν ήθελε να εκδηλώσει φιλοπόλεμα αισθήματα, ιδιαίτερα την ώρα που επίκειντο οι αμερικανικές εκλογές. Αν ο Ρούζβελτ υιοθετούσε σύνθημα υπέρ του πολέμου, ήταν σίγουρο ότι θα έχανε. Ο Τσώρτσιλ συσκεπτόταν με τους επιτελείς του με στόχο ένα σχέδιο μεταστροφής της αμερικανικής κοινής γνώμης υπέρ του πολέμου. Οι Αμερικανοί έπρεπε να πεισθούν ότι ήταν προς το συμφέρον τους να εμπλακούν στον πόλεμο στο πλευρό των Βρετανών.
Η BSC οργανώθηκε από έναν Καναδό, τον Ουίλιαμ Στέφενσον, ο οποίος εργαζόταν για τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Αρχικά άνοιξε ένα γραφείο στο Κέντρο Ροκφέλερ, στο Μανχάταν, με τη διακριτική υποστήριξη του προέδρου Ρούζβελτ αλλά και του διευθυντή του FBI, Εντγκαρ Χούβερ. Ομως κανένας δεν γνώριζε ακριβώς την αποστολή της BSC, ούτε την κλίμακα των επιχειρήσεών της. Ουσιαστικά η μεγάλη αυτή μυστική υπηρεσία διαχειριζόταν κατά το δοκούν την ειδησεογραφία και κατασκεύαζε ειδήσεις μέσω της μαύρης προπαγάνδας. Σειρά αντιγερμανικών ιστοριών και άρθρων προωθείτο στις αμερικανικές εφημερίδες και τους ραδιοσταθμούς, ενώ την ίδια στιγμή βάλλονταν και κατηγορούντο όσοι τηρούσαν φιλογερμανική στάση ή τάσσονταν υπέρ της απομόνωσης. Ο Στέφενσον χαρακτήρισε τις ενέργειές του ως «πολιτικό πόλεμο» (political warfare), έχοντας κατορθώσει ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα στη συγκεκριμένη μορφή επιχειρήσεων. Ο στόχος ήταν να αλλάξει η νοοτροπία της αμερικανικής κοινής γνώμης και να πεισθεί ότι ήταν καλό οι ΗΠΑ να πολεμήσουν κατά της Γερμανίας. Με αυτόν τον τρόπο θα «λύνονταν τα χέρια» του Ρούζβελτ, ο οποίος θα μπορούσε να περάσει από το Κογκρέσο ακόμη πιο φιλοβρετανικές διατάξεις, οδηγώντας τις ΗΠΑ εγγύτερα στον πόλεμο.
Η BSC στρατολόγησε επιφανείς προσωπικότητες από τις ΗΠΑ, όπως ο αρθρογράφος Βάλτερ Ουίντσελ και ο Ντρού Πίρσον, και αύξησε την επιρροή σε εφημερίδες όπως η «Herald Tribune», η «New York Post» και η «Baltimore Sun». Ακόμη δημιούργησε δικό της ραδιοφωνικό σταθμό, τον WRUL, και μια υπηρεσία Τύπου, την Overseas News Agency (ΟΝΑ). Μέσω αυτής τροφοδοτούσε τον Τύπο με «ειδήσεις» που ελέγχονταν πλήρως από την ίδια. Ετσι η πηγή φαινόταν ότι ήταν αμερικανική και όχι βρετανική. Τα «νέα» αναπαράγονταν στο εσωτερικό των ΗΠΑ από τα άλλα αμερικανικά
Ο Ο υίνστον Τσώρτσιλ π ροώ θησε τη μ εγ α λ ύ τερ η επ ιχείρηση συγκάλυψ ης στην ισ το ρ ία τη ς β ρ ετα ν ική ς κατα σ κοπ είας μ ε στόχο την α μερ ικα νική κοινή γνώμη.
μέσα. Κανένας δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει επακριβώς τον αριθμό των εμπλεκομένων στην τεράστια επιχείρηση συγκάλυψης, ωστόσο υπολογίζεται ότι συμμετείχαν περισσότεροι από 3.000.
Η BSC δημιούργησε ακόμη και παιχνίδι με την ονομασία «Vik».Το καλοκαίρι του 1941 έστειλε τον Ούγγρο αστρολόγο Λούις ντε Βολ στις ΗΠΑ. Σε μια συνέντευξη Τύπου ο ντε Βολ απεκάλυψε ότι είχε μελετήσει το ωροσκόπιο του Χίτλερ και είχε δει ότι το μέλλον ήταν καταστροφικό για τον Γερμανό δικτάτορα. Ο ίδιος έγινε διάσημος και προσκαλείτο πολύ συχνά σε διάφορες αμερικανικές πόλεις, όπου πραγματοποιούσε προβλέψεις βασισμένες στα ωροσκόπια του Χίτλερ και των συμμάχων του. Στη συνέχεια οι αστρολογικές προγνώσεις δημοσιεύοντναν σε εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας.
Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της BSC ήταν αναμφίβολα το ότι κατάφερε να πείσει την αμερικανική κοινή γνώμη ότι στα σχέδια του Χίτλερ περιλαμβανόταν η μεταφορά του πολέμου στο έδαφος των ΗΠΑ. Τον Οκτώβριο του 1941 εκλάπη από έναν Γερμανό ταχυδρόμο ένας χάρτης του Μπουένος Αϊρες. Η BSC διαμόρφωσε τον χάρτη έτσι ώστε να δείχνει ότι η Νότια Αμερική θα χωριζόταν σε πέντε περιοχές- έδρες τοπικών γκαουλάιτερ. Μια από αυτές, η επονομαζόμενη ως «Neuspanien», θα περιελάμβανε, μεταξύ άλλων περιοχών, και τον Παναμά, μαζί με τη στρατηγικής σημασίας διώρυγα. Ο στόχος ήταν προφανής: να δημιουργηθεί ανασφάλεια στον αμερικανικό λαό από τη σχεδιαζόμενη γερμανική επέκταση στον νότο. Ακόμη και ο Ρούζβελτ πραγματοποίησε δηλώσεις, θεωρώντας τον χάρτη αυθεντικό!
Μετά το τέλος του Β ’ ΠΠ, η αλήθεια για τη δράση του Στέφενσον δεν αποκαλύφθηκε. Στη δημοσιότητα δόθηκαν ανακριβή στοιχεία. Το 1998 δημοσιοποιήθηκε ένα από τα δύο υπάρχοντα-γνωστά έγγραφα σχετικά με τη δράση της BSC. Ακόμη και σήμερα λέγεται πως υπάρχουν σκοτεινά σημεία και έγγραφα τα οποία δεν έχουν αποχαρακτηριστεί και στα οποία κρύβονται μυστικά σχετικά με τις επιχειρήσεις συγκάλυψης της BSC. Η υπηρεσία αυτή, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα (τα περισσότερα ανορθόδοξα), κατάφερε να μεταστρέψει σημαντικά την κοινή γνώμη. Κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν θα κατόρθωνε να πετύχει την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο. Αυτό κατέστη δυνατό μόνο μετά την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ.
_____________________________________________________ J
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
ΠΡΟΣ ΠΘΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ;
Η γερμανική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ), στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων της κατά το πρώτο εξάμηνο του 2007, ανακοίνωσε ότι προτίθεται να προωθήσει προς ψήφιση διάταξη με την οποία θα ποινικοποιείται η άρνηση του Ολοκαυτώματος και θα απαγορεύεται σε πανευρωπαϊκή κλίμακα η δημόσια επίδειξη της σβάστικας και άλλων ναζιστικών συμβόλων.Η Γερμανίδα υπουργός Δικαιοσύνης, Μπριγκίτε Τσίπρις, πρότεινε όπως όλα τα κράτη της ΕΕ υποστηρίξουν και υιοθετήσουν την πρόταση, προκειμένου να μην είναι επιτρεπτή πλέον από κανέναν η αμφισβήτηση των ναζιστικών εγκλημάτων και η διάδοση των ιδεών των αρνητών του Ολοκαυτώματος. Η γερμανική πρόταση προκάλεσε, όπως αναμενόταν, αντιδράσεις από πολλές χώρες, διότι μεταξύ άλλων αποτελεί ένα πρώτο μέτρο για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, σε μια συγκυρία κατά την οποία καταβάλλονται προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση από πολλές πλευρές και κέντρα. Εξτρεμιστές μουσουλμάνοι, ακραίοι χριστιανοί, αντικομμουνιστές, ισραηλινές οργανώσεις, ακραία πολιτικά κόμματα όλων των αποχρώσεων κλπ. επιθυμούν τη δια νόμου απαγόρευση ή τον περιορισμό σειράς πραγμάτων ή απόψεων με τις οποίες δεν συμφωνούν. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα σημειωθεί σημαντική οπισθοδρόμηση στον τομέα των ελευθεριών, οι οποίες κατακτήθηκαν με πολλούς αγώνες και αίμα και αποτελούν σήμερα καύχημα των λαών της Ευρώπης.
Μέχρι σήμερα εννέα κράτη της ΕΕ (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία, Λιθουανία, Ρουμανία) έχουν νομοθεσίες οι οποίες προβλέπουν ποινές για την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Με βάση τέτοια νομοθεσία συνελήφθη και καταδικάστηκε από τις αυστριακές αρχές ο πιο διάσημος σύγχρονος αναθεωρητικός ιστορικός, ο γνωστός Βρετανός Ντέιβιντ Ιρβινγκ, για δηλώσεις στις οποίες είχε προβεί πριν από 16 χρόνια. Υπενθυμίζεται ότι στη Γαλλία είχε απαγορευθεί η έκδοση βιβλίου του εβραϊκής καταγωγής πρώην γραμματέα του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος Ροζέ Γκαροντί, που καταδίκαζε τον
τρόπο με τον οποίο προβλήθηκε το Ολοκαύτωμα και αμφισβητούσε τα βασικά στοιχεία του (αριθμός θυμάτων).Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε στο εξωτερικό (μια από τις χώρες ήταν και η Ελλάδα). Η βρετανική κυβέρνηση είναι αντίθετη προς αυτές τις μεθοδεύσεις διότι εκτιμά ότι σταδιακά θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για ακόμη μεγαλύτερες παρεμβάσεις στην ελευθερία του λόγου. Αν υλοποιηθεί η γερμανική πρόταση, στη χώρα μας θα πρέπει, για παράδειγμα, να απομακρύνουμε από τη δημόσια θέα οτιδήποτε αρχαιολογικό (αγγεία, μνημεία, καλλιτεχνήματα) στο οποίο απεικονίζονται αγκυλωτοί σταυροί, που για τους αρχαίους Ελληνες ήταν σύμβολα καλοτυχίας. Αυτό θα δημιουργήσει έντονες αντιδράσεις σε πολλούς κύκλους επιστημόνων και ιστορικών, οι οποίοι σαφέστατα δεν είναι ναζιστές και δεν επιθυμούν ένα σύμβολο της αρχαίας ελληνικής παράδοσης (αλλά και της σανσκριτικής) να θυσιαστεί στον βωμό μιας πολιτικής σκοπιμότητας.
Οσον αφορά τις απόψεις που εκφράζονται τα τελευταία χρόνια ως προς τον αριθμό των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αυτές δεν ακυρώνουν την ουσία του ζητήματος, δηλαδή ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας το οποίο χάραξε ανεξίτηλα την παγκόσμια μνήμη. Η μείωση του αριθμού των θυμάτων και των στρατοπέδων συγκέντρωσης δεν φέρνει τα θύματα πίσω και δεν απαλείφει τον πόνο που προκάλεσε η φρίκη του Β 1 ΠΠ. Γενοκτονίες δεν έχουν υποστεί μόνον οι Εβραίοι αλλά και οι Αρμένιοι και εμείς, όπως και πολλά μικρά και μεγάλα έθνη σε όλες τις ηπείρους.Καλό θα ήταν να μη συγχέουμε σκόπιμα τη σύγχρονη πολιτική (Μεσανατολικό, Ιράκ) με τον αντισημιτισμό, διότι έτσι υπονομεύουμε και δεν γεφυρώνουμε. Η αλήθεια πρέπει να είναι σεβαστή και τα σχόλια πρέπει να είναι ελεύθερα. Εμείς ως Ελληνες έχουμε δεχθεί πολλαπλές επιθέσεις κατά του παρελθόντος και της Ιστορίας μας. Θα πρέπει να διώξουμε νομικά όσους διατυπώνουν αντίθετες απόψεις; Η δημοκρατία δεν έχει να φοβηθεί τίποτε από την Ιστορία, από την οποία οφείλει να αντλεί διδάγματα. Οποιος δεν μελετά την Ιστορία, είναι καταδικασμένος να την επαναλαμβάνει.
Η ΕΣΘΟΝΙΑ Κ Α Τ Α TS1N ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ MNHMEIQN ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ
Στις αρχές Ιανουαρίου το κοινοβούλιο της Εσθονίας αποφάσισε την απομάκρυνση όλων των σοβιετικών μνημείων της μεταπολεμικής περιόδου, τα οποία ανεγέρθηκαν για να τιμηθούν οι πεσόντες Σοβιετικοί του Β 1 ΠΠ. Με την ίδια απόφαση δρομολογείται η απομάκρυνση των οστών των στρατιωτών και η μεταφορά τους εκτός της χώρας. Η Εσθονία θεωρεί ότι δεν απελευθερώθηκε από τα σοβιετικά στρατεύματα αλλά, αντίθετα, κατακτήθηκε δια των όπλων μετά την παράδοση της Γερμανίας. Επί πολλά χρόνια μετά την «απελευθέρωσή» της δρούσαν στην ύπαιθρο μονάδες ανταρτών, οι οποίες δεν κατέθεταν τα όπλα και αγωνίζονταν για την απομάκρυνση των Σοβιετικών. Η Εσθονία αποτελεί ένα μεταπολεμικό παράδοξο, καθώς είναι η μόνη χώρα στην οποία οι εθελοντές που υπηρέτησαν στις μονάδες των Waffen SS παρελαύνουν ως ήρωες, προκαλώντας αμηχανία στους Δυτικούς επισκέπτες.
Αντιδρώντας στην απόφαση του εσθονικού κοινοβουλίου, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέϊ Λαβρόφ, μίλησε για κίνηση απαξίωσης της ιστορικής μνήμης.Σε έκτακτη συνεδρίαση η ρωσική Δούμα εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία η εσθονική πλευρά κατηγορείται ότι προωθεί την εξάλειψη της μνήμης εκείνων που αγωνίστηκαν κατά του ναζισμού, παράλληλα με την ηρωοποίηση εκείνων οι οποίοι καταδικάστηκαν από την ιστορία. Μάλιστα η Δούμα καλεί τον πρόεδρο Πούτιν να θέσει το ζήτημα στην κυβέρνηση του Ταλίν, ζητώντας και την υποστήριξη των υπολοίπων ευρωπαϊκών κοινοβουλίων. Το ελληνικό κοινοβούλιο ανταποκρίθηκε θετικά στο ρωσικό αίτημα και ήδη προχώρησε στην καταδίκη της εσθονικής ενέργειας. Στην Εσθονία ζουν 450.000 ρωσόφωνοι στους οποίους δεν δίδεται υπηκοότητα και ot οποίοι στερούνται επίσης του δικαιώματος εργασίας και εκπαίδευσης στη μητρική τους γλώσσα.
ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΘΕΙΤΕ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΩΡΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟΥ!
Δεν έχετε χρόνο να επισκεφθείτε τα γραφεία μας τις ημέρες και ώρες
λειτουργίας τους;
Οι Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, σε συνεργασία με το κατάστημα MUSIC PLANET
(Γ. Σεφέρη 7, Δάφνη, ακριβώς απέναντι από τα γραφεία μας), σας δίνουντη
δυνατότητα να εξυπηρετείστε τις ώρες καταστημάτων, ακόμη και Σάββατο
(9:00-15:00). Στο MUSIC PLANET θα βρείτε όλα τα βιβλία των σειρών μας καθώς
και τα τρέχοντα τεύχη των περιοδικών.
Για πληροφορίες, καλέστε στο 210 9708811.
Το θ ερ μ ό καλοκα ίρ ι του 1976χ α ρ α κ τή ρ ισ ε η έξο δ ο ς του τουρ κ ικο ύ ω κεανογραψ ικού σ κάφ ους «Σισμίκ» στο Α ιγα ίο .
ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ Μ ΕΣΟ ΤΟΝ ΑΡΧΕΙΩΝ T O Y FOREIGN OFFICE
Ο αποχαρακτηρισμός αρχείων του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών για το 1976, συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των ελληνικών μέσων ενημέρωσης και των Ελλήνων μελετητών. Οι σελίδες των διπλωματικών εγγράφων και των εμπιστευτικών υπομνημάτων της εποχής αναφέρονταν στο θερμό καλοκαίρι του 1976, οπότε η Ελλάδα και η Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα σύγκρουσης με αφορμή την έξοδο, στο Αιγαίο, του ερευνητικού σκάφους «Σισμίκ» (το οποίο στη συνέχεια μετονομάσθηκε σε «Χόρα»), Από τα κείμενα προκύπτει ότι οι Βρετανοί εκτιμούσαν πως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν το πρόσωπο το οποίο θα μπορούσε να προχωρήσει σε συμφωνία με την Τουρκία και να διευθετήσει τα ελληνοτουρκικά ζητήματα. Για το θέμα της Κύπρου βρετανικές αναφορές σημείωναν: «Οι Ελληνες έχουν πραγματοποιήσει πολλά βήματα για να ικανοποιήσουν τις τουρκικές απαιτήσεις στο θέμα της Κύπρου και μέχρι στιγμής ο Καραμανλής έχει πάρει τον Μακάριο με το μέρος του. Ομως σι Τούρκοι δεν έχουν ακόμη ανταποκριθεί με ικανοποιητικό τρόπο. Η ελληνική πλευρά παραμένει προβληματισμένη για τις τουρκικές προθέσεις...Εκτίμηση είναι ότι η πρόοδος στα ελληνοτουρκικά θα εξαρτηθεί από την προθυμία των Ελλήνων για πρόσθετες υποχωρήσεις....Στην Ελλάδα πάντως οι περισσότεροι πολίτες θεωρούν ότι ένας πόλεμος με την Τουρκία είναι αναπόφευκτος». Για το ζήτημα του ΝΑΤΟ, από το στρατιωτικό σκέλος του οποίου η χώρα μας είχε αποχωρήσει μετά την τουρκική εισβολή, οι αναφορές σημειώνουν: «...δεν μπορεί να υπάρξει πλήρης ενσωμάτωση της Ελλάδας στη Συμμαχία μέχρι να δοθεί λύση στο πρόβλημα της Κύπρου».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα τμήμα το οποίο αφορά την προοπτική πώλησης βρετανικών όπλων στη χώρα μας. Ο τότε πρέσβυς Ρίτσαρντς σημειώνει: «Τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να κλείσου με νέες συμφωνίες με την Ελλάδα, ειδικά στις πωλήσεις όπλων, καθώς με την είσοδό της στην ΕΟΚ θα μπορούμε να εφαρμόσουμε νέες οικονομικές πολιτικές οι οποίες θα ικανοποιούν τις βρετανικές εταιρίες, ειδικά την Vickers (σ.σ. βιομηχανία όπλων, αρμάτων και πυρομαχικών)». Στον τομέα των ελληνοτουρκικών σχέσεων υπάρχει ένα πολύ σημαντικό υπόμνημα του συμβούλου του Βρετανού πρωθυπουργού Ουίλσον,Τζον Κίλικ, ο οποίος εκτιμούσε: «Η ιστορία έχει αποδείξει ότι, όταν η Δύση παρουσιάζεται να υποστηρίζει την Ελλάδα κατά της Τουρκίας, όπως έπραξε η Βρετανία το 1820 και το 1920, η τουρκική πολιτική στρέφεται προς τη Ρωσία.Αυτό δεν αποτελεί πολιτικό εκβιασμό, αλλά μάθημα ζωής». Ο ίδιος σημειώνει όσον αφορά τη γαλλική στάση: «0α προτιμούσα οι Γάλλοι να μη λαμβάνουν ξεκάθαρη θέση υπέρ της Ελλάδας διότι η στάση τους δημιουργεί προβλήματα στους υπολοίπους εταίρους».
Γ ια τη Βρετανία η Τουρκία θα πρέπει να συνεχίσει την πορεία της προς τη Δύση, παρά τα όποια προβλήματα υφίστανται στα ελληνοτουρκικά. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί στέλνουν «κατασκόπους» στα ελληνικά νησιά προκειμένου να διαπιστώσουν αν και κατά πόσον είναι ασφαλή. Ο αποχαρακτηρισμός των βρετανικών αρχείων δίνει μια πρώτη εικόνα - όχι τόσο διεισδυτική όσο θα θέλαμε - της εποχής. Επειτα από 30 χρόνια θα αποχαρακτηριστούν ακόμη πιο σοβαρά, από πλευράς στοιχείων, έγγραφα, ενώ κάποια άλλα θα αργήσουν πολύ να δουν το φως της δημοσιότητας...
V________________________________________________________________
Α ε ο ο η ο ο ικφ ο η ο ρ ικ ηΙΙΤ Ο Ρ ίΑ
mm ΝΟΡΒΗΓΙΚΕΣ ΜΟΙΡΕΣΕ Ν Α Ν ΤΙΟ Ν ΤΩΝ ΓΕ ΡΜ ΑΝ ΙΚΩ Ν ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ
Η ΙΣΡ Α Η Λ ΙΝ Η ΕΠ ΙΔ Ρ Ο Μ Η ΤΗ Σ 5 ης ΙΟ Υ Ν ΙΟ Υ 1967Η Ε Ν Α Ρ ΞΗ ΤΟΥ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ ΤΟΝ * Ε ΞΙ Η Μ ΕΡΟ Ν-
• ΟΙ ΝΟΡΒΗΓΙΚΕΣ ΜΟΙΡΕΣ ΤΗΣ RAF ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΚΥΝΗΓΙ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ
• FIAT CR.42 FALCOΤΟ ΙΤΑΛΙΚΟ "ΓΕΡΑΚΙ" ΤΟΥ Β 'ΠΠ
• Η ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΜΑΧΗ ΠΑΝΩΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΟΥΑΙΗΚ ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟΗ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ ΤΗΣ VMF-211
• Ο ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ (1940-41)Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΠΛΑΝΩΝ
• Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1914-1917) “ΑΓΝΩΣΤΕΣ" Π ΤΥΧΕΣ ΤΟΥ Α' ΠΠ
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
• Η ΙΣΡΑΗΛΙΝΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΤΗΣ 5ης ΙΟΥΝΙΟΥ 1967Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ «ΕΞΙ ΗΜ ΕΡΩΝ»
TAI ? k i [Ji0 is I e u iq Ioc
s m ö p o m mc orsnac 1336-14050 Tauspflavoc και
η αυιοκρατορία του
αποτέΐΐεσαγ το ((κύκνειο
άσμα» των επιΰρομέω ν
που επί χ ιΠ ιετίεζ
ξεκινούσαν από τη στέπα
για να ΠεπΑατησουν και να
κατακτήσουν κάθε γωνιά
του ΠαΠαιού Κόσμου.
ΑΛΕΙΑΝΑΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΙ
Ο Ταμερλάνος επ ελα ύ νει επ ικεφ αλής του
σ τρ α το ύ του (πίνακας του Θάνου Βασιλικού
για τ ις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣΚ Ο Π ΙΟ ).
9
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
0 Ταμερλάνος ή Τιμούρ-ι Λενκ (Τι- μούρ ο Χωλός) υπήρξε μία από τις πλέον αξιομνημόνευτες ασιατικές μορφές, που οι σύγχρονοί του συνέκριναν μόνο με τον
Αλέξανδρο και τον Τζένγκις Χαν. Στην ε ποχή του η κεντρική Ασία μετατράπηκε σε κέντρο παγκόσμιας εξουσίας, με αξιώσεις κυριαρχίας τόσο επί της Κίνας και της Ινδίας όσο και επί της ανατολικής Ευρώπης, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα οι πληθυσμοί της περιοχής να δίνουν το όνομά του στα παιδιά τους.
Ο Τιμούρ γεννήθηκε το 1336 λίγα χιλιόμετρα νότια της Σαμαρκάνδης, υπό το φως της συνόδου τριών «τυχερών», σύμφωνα με την περσική αστρολογία, αστερισμών. Ηταν γιος ενός από τους αρχηγούς των Μπαρλάς, μιας από τις φυλές των Τουρκομάνων που κυβερνούσαν την Υπερωξιανή στο όνομα των Μογγό- λων οι οποίοι ενάμισι αιώνα πριν είχαν κατακλύσει την περιοχή. Σε ηλικία κάτω των είκοσι ετών ενεπλάκη σε μια αψιμαχία (μερικές πηγές υποστηρίζουν ότι απλώς είχε προσπαθήσει να κλέψει μερικά πρόβατα), κατά την οποία τον κτύπησαν δύο βέλη στο αριστερό χέρι και ένα στο δεξί πόδι. Από τότε απέκτησε το προσω- νύμιο «Χωλός», επειδή τα τραύματα του άφησαν ακαμψία στο χέρι και περιορισμένη αναπηρία στο πόδι.
Η Υπερωξιανή είναι, όπως περιγράφει και το όνομά της, η περιοχή που ορίζεται στα νότια από τον ποταμό Ωξο (σημ. Αμου Ντάρια) και στα βόρεια από τον Ια- ξάρτη (Σιρ Ντάρια). Οι δύο αυτοί ποταμοί πηγάζουν από την οροσειρά Τιέν Σαν και την εποχή του Τιμούρ χύνονταν δυτικά, στην Αράλη. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της Υπερωξιανής αποτελεί την εν- δοχώρα του Ουζμπεκιστάν, με ένα μικρότερο μέρος να κατανέμεται μεταξύ του Αφγανιστάν στον νότο, του Καζακστάν στον βορρά και του Τουρκμενιστάν στα δυτικά. Κατά τα αλεξανδρινά χρόνια η Υπερωξιανή και το βόρειο Αφγανιστάν αποτελούσαν τη Βακτρία και τη Σογδιανή, αντίστοιχα, και διατήρησαν τον ελληνο-ι- ρανικό χαρακτήρα τους αιώνες μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, ως ο τελευταίος πολιτισμένος προμαχώνας των λαών με μόνιμη εγκατάσταση απέναντι στις νομαδικές ορδές που κατά καιρούς εμφανίζονταν από τα βόρεια. Ηταν ανέκαθεν κομβικό σημείο για την Ασία, αφού αποτελούσε και αποτελεί ακόμη σταυροδρόμι μεταξύ του κινεζικού, του ινδικού, του τουρκομανικού και του ιρανικού κόσμου. Κατά την αρχαιότητα η κυριαρχία επί της περιοχής αυτής αποτελούσε πολύ σημαντικό στόχο, καθώς οι κοιλάδες μεταξύ των βουνών και των ποταμών αποτελούσαν άριστο τόπο για την εκτροφή εξαιρετικών αλόγων, τα οποία ήταν ήδη ονομαστά από την εποχή των Αχαι- μενιδών. Επρόκειτο ακόμη για ένα σημα
ντικό εμπορικό σταυροδρόμι, αφού εκτός από το εμπόριο Ανατολής - Δύσης ε ξυπηρετούσε και ως φυσικός διάδρομος από και προς τους νομάδες της σιβηρια- νής στέπας. Οι τελευταίοι είχαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σημερινού χαρακτήρα της περιοχής, εκτοπίζοντας σε μεγάλο βαθμό τους Ιρανούς, που κάποτε αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της.
Την εποχή του Τιμούρ η πολιτική κατάσταση στην Ασία χαρακτηριζόταν από ρευστότητα και αστάθεια. Η τεράστια Μογγολική Αυτοκρατορία είχε διασπα-
Σκηνή μ άχης από τ ις π ερ ίφ ημ ες μ ικ ρ ο γρ α φ ίες τη ς εποχής των Τιμουριδών.
Α π εικο ν ίζετα ι ο Μ . Α λέξανδρ ος ως πρίγκιπας Ισ κ α ν τέρ (η φ ιγούρ α μ ε την
κίτρ ινη πανοπλία, άνω α ρ ισ τερ ά ). Τέτο ιου είδ ο υ ς σπάνιες μ ικ ρ ο γρ α φ ίες είναι
α ν εκ τίμ η τες για τα σ το ιχεία που παρέχουν σ χετικά μ ε τον εξοπ λισμό των
Τιμουριδών.
στεί, με τον κινεζικό «κλάδο» της, τους Γιουάν του Κουμπλάι Χαν, να έχει αντικα- τασταθεί από την αυτόχθονα κινεζική δυναστεία των Μινγκ. Το δυτικό μέρος της στέπας, από την Κασπία μέχρι το Κίεβο, ελεγχόταν από τη Χρυσή Ορδή, ένα τουρκο-μογγολικό βασίλειο που διεκδι- κούσε για τον εαυτό του την κληρονομιά του Τζένγκις Χαν. Στο Ιράν και στη Μεσοποταμία είχε ιδρυθεί το χανάτο των Ιλχα- νιδών (Ιλ Χαν = το μικρό χανάτο), στο οποίο η μογγολική παρουσία ήταν αναιμική και βασιζόταν στους Τούρκους και στους Τουρκομάνους μικροευγενείς υποτελείς. Ολα αυτά τα κράτη θεωρητικά ήταν ακόμη μογγολικά και όφειλαν υποταγή στο Καρακορούμ, όμως στην πραγ
ματικότητα είχαν σε μεγάλο βαθμό αυτο- νομηθεί και οι τοπικές άρχουσες τάξεις συχνά βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους. Την εποχή του Ταμερλάνου κάθε έννοια κεντρικής εξουσίας είχε εξαφανιστεί και κάθε Τουρκομάνος φεουδάρχης ονειρευόταν για τον εαυτό του την επανασύσταση του μεγάλου μογγολικού κράτος υπό τον έλεγχο της δικής του οικογένειας. Στην κεντρική Ασία ο έλεγχος βρισκόταν στα χέρια εκείνων των Μογ- γόλων που είχαν παραμείνει στην κοιτίδα τους, συνιστώντας το κράτος που έμεινε γνωστό ως Τζαγκατάι. Το Τζαγκατάι χωριζόταν γεωγραφικά και εθνολογικά σε δύο αρκετά διαφορετικά τμήματα. Το ανατολικό, που ονομαζόταν Μογγουλι- στάν και ήταν η έδρα του χανάτου, το ή- λεγχαν άμεσα οι μογγολικές φυλές και σι Χαν που εκλέγονταν από αυτές. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν νομαδικό, υπήρχαν ελάχιστες πόλεις και το Ισλάμ είχε μόλις αρχίσει να αποκτά σοβαρά ερείσματα. Το δυτικό Τζαγκατάι απο- τελείτο από την Υπερωξιανή, το βόρειο Ιράν και το μεγαλύτερο μέρος του Αφγανιστάν. Μια πολύ ισχυρή ιρανική πλειοψηφία κατοικούσε στις πόλεις και στις αρδεύσιμες οάσεις, οι εξισλαμισμένοι Τουρκομάνοι κτηνοτρόφοι κατείχαν τις ορεινές περιοχές, ενώ τη στέπα ήλεγχαν πλήρως μογγολικές και τουρκικές φυλές. Στην Υπερωξιανή, στο Αφγανιστάν και στο Ιράν οι Μογγόλοι θεωρούντο ακόμη επικυρίαρχοι, όμως η εξουσία τους απείχε πολύ από εκείνη που απολάμβαναν οι προπαππούδες τους έναν αιώνα πριν. Αν και η μογγολική στρατιωτική μηχανή ήταν πάντα πολυεθνική, τον πυρήνα της αποτελούσαν Μογγόλοι πολεμιστές από τις φυλές που είχε ενώσει ο Τζένγκις Χαν. Με την πάροδο του χρόνου οι Τούρκοι άρχισαν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού. Αφενός οι αναπόφευκτες απώλειες των Μογγό- λων και αφετέρου οι μεγαλύτεροι αριθμοί των Τούρκων άρχισαν να διαμορφώνουν μια κατάσταση υπέρ των δεύτερων σε μια σειρά από κράτη τα οποία κατ’ όνομα ήταν μογγολικά αλλά κατ’ ουσίαν τουρκικά. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο μερών ήταν σχεδόν πάντα κακές, ως απόρροια του γεγονότος ότι οι νομάδες περι- φρονούσαν τις πόλεις και θεωρούσαν τους κατοίκους τους λεία, ενώ οι μόνιμα εγκατεστημένοι πληθυσμοί θεωρούσαν τους νομάδες απλούς ληστές. Τα συμφέροντα αυτών των πληθυσμών ήταν διαμετρικά αντίθετα, αφού οι νομάδες δεν μπορούσαν πλέον να επιβιώσουν χωρίς πόλεμο και λεηλασία, τη στιγμή που οι αγρότες και οι έμποροι χρειάζονταν την ειρήνη για να ευημερήσουν.
Η Υπερωξιανή ήταν το διοικητικό και εμπορικό κέντρο του δυτικού Τζαγκατάι. Μία από τις σημαντικότερες τοπικές τουρκομανικές φυλές ήταν οι Μπαρλάς.
10
ΤΟ ΥΡΚ Ο Μ Ο ΓΓΟ ΛΟ Σ "ΤΙΜ Ο ΥΡ ΙΔ Η Σ "ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ Α ΠΟ ΤΗΝ ΥΠ ΕΡΩ ΞΙΑΝΗ (14ος-15ος αι. μ.Χ .)Η μ ο γγο λική α ρ ισ το κρ α τία της π εριόδου έφ ε ρ ε πανοπλίες από μ ετα λλ ικ ά ελά σ μ α τα , εν ίο τε καλυμμένα από χρ υ σ ο κ έντη το ύφασμα. Τα χέρ ια και οι κνήμες του π ολέμαρχου π ρ ο σ τα τεύ ο ντα ι από δ ια κοσ μημένες π λάκες σ φ υρ ήλατο υ μ ετά λλ ο υ , ενώ επ ιπ ρόσ θετη θω ράκιση από μ ετα λ λ ικ ο ύ ς δ ίσκους π ρ ο σ τα τεύ ε ι τ ις αρθρ ώ σ εις ώμων, τα γάντια και το στέρ νο (ενδ υμα τολογική έρ ευνα - ε ικονογράφ ησ η για τ ις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Χρήστος Γιαννόπουλος).
11
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
η φυλή από την οποία προήλθε ο Τιμούρ. Οι Μπαρλάς μαζί με άλλες τέσσερις τουρκομανικές φυλές συνιστούοαν ένα ανεπίσημο διευθυντήριο, το οποίο τυπικά είχε ως λόγο ύπαρξης την επικυριαρχία του μογγολικού χανάτου στην περιοχή. Στην πραγματικότητα οι αδυναμίες του ανατολικού Τζαγκατάι και της Χρυσής Ορδής σήμαιναν ότι οι φυλές αυτές ακολουθούσαν πλέον τη δική τους πολιτική, η οποία αρχικά σκόπευε στην επικυριαρχία επί της Υπερωξιανής, που α- ποτελούσε και την πιο πλούσια επαρχία του χανάτου. Η οικογένεια του Τιμούρ έ- λαβε ενεργά μέρος στην πολιτική αναταραχή, τασσόμενη στο πλευρό των «τοπικών» πριγκίπων εναντίον της μογγολικής εξουσίας των Τζαγκατάι. Το 1346 δύο από τις δυτικές φυλές, οι Γκαραούνας και οι Αρλάτ, στασίασαν ανοικτά, μάλιστα δολοφόνησαν τον ίδιο τον Χαν. Οι πέντε φυλές της Υπερωξιανής συγκρότησαν μια ομοσπονδία με ηγέτες τους Γκαραούνας, η οποία αποδείχθηκε εξαιρετικά βραχύβια καθώς ο ηγέτης της δολοφο- νήθηκε. Η απόπειρα των Γκαραούνας να επιβάλουν ως νέο ηγέτη τον Χουσεϊν, γιο του προηγούμενου εμίρη, οδήγησε στην αντίδραση εκ μέρους των υπολοίπων μελών της ομοσπονδίας, με αποτέλεσμα την κατάρρευσή της.
Οι Μογγόλοι του Ανατολικού χανάτου βρήκαν την ευκαιρία να επιστρέφουν το 1360, υπό την καθοδήγηση ενός χαρισματικού νέου χαν, του Τουγκλού, ο οποίος είχε ως σκοπό την εκ νέου ένωση όλων των τουρκομογγολικών φυλών, υπό το Ισλάμ αυτή τη φορά, αφού και ο ίδιος είχε προση- λυτισθεί πρόσφατα.Το δυτικό Τζαγκατάι υποτάχθηκε και οι Μπαρλάς αναγκάστηκαν να συμμετά- σχουν στο νέο σύστημα που προσπαθούσε να επιβάλει ο Τουγκλού. Ο ίδιος ο 26χρονος Τι- μούρ, ηγετική πλέον προσωπικότητα των
Μπαρλάς, αρχικά τάχθηκε με το μέρος του Τουγκλού, για να τον αποκηρύξει κατά την επανάσταση των δυτικών το 1362. Το όνομά του ήταν ήδη πασίγνωστο από την εποχή της διάλυσης της ομοσπονδίας, όταν οδήγησε τους Μπαρλάς σε μια σειρά από νικηφόρες αψιμαχίες εναντίον των Γκαραούνας, φαίνεται δε ότι τον εκτιμούσε και ο ίδιος ο Τουγκλού. Αν και ο μογγολικός στρατός του Τουγκλού ανάγκασε τους δυτικούς να καταφύγουν δυτικότερα, στο Χορασάν, δεν κατάφερε να τους καταστρέφει. Ο θάνατος του Τουγκλού, το 1363, προκάλεσε και πάλι χάος, με τις φυγόκεντρες τάσεις στην Υπερωξιανή να αναβιώνουν ακόμη ισχυρότερες και τις φυλές της περιοχής να συνασπίζονται εκ νέου, να επιστρέφουν από το Χορασάν και να εκδιώκουν τους Μογγόλους. Ομως η ώρα του Τιμούρ δεν είχε ακόμη φθάσει. Αφενός οι Μπαρλάς δεν ήταν η ισχυρότερη φυλή στην Υπε- ρωξιανή, αφετέρου η τουρκομανική καταγωγή του δεν του επέτρεπε να διεκδι- κήσει απευθείας την ηγεμονία. Εμίρης της Υπερωξιανής ανακηρύχθηκε ο Χου- σεϊν των Γκαραούνας, με τον Τιμούρ δεξί του χέρι και ηγέτη πλέον των Μπαρλάς.
Οι Μογγόλοι επέστρεψαν πάλι το 1365, για να βρούν αυτή τη φορά τους αντιπάλους τους έτοιμους για τη μάχη που λογικά θα έκρινε το μέλλον της Υπε- ρωξιανής. Κατά τη «Μάχη της Λάσπης» που ακολούθησε, ο Τιμούρ και ο Χουσεϊν
ηττήθηκαν και προς στιγμή φάνηκε ότι το χανάτο θα ανακτούσε τον έλεγχο της περιοχής. Ωστόσο συνέβη ένα γεγονός που υπογράμμισε με τον καλύτερο τρόπο ότι οι ιρανικοί πλη
θυσμοί των πόλεων δεν ήταν πλέον διατεθειμένοι να ανεχθούν την κυριαρχία των Μογγόλων, τους οποίους θεωρούσαν κοινούς ληστές. Στις μεγάλες πόλεις της περιοχής υπήρχαν μεγάλοι αριθμοί επαγ-
γελματιών πεζών στρατιωτών ιρανικής καταγωγής, οι οποίοι χρησιμοποιούντο ως φρου
Πεζός σ τρ α τιώ τη ς τη ς κ εντρ ικ ή ς
Ασίας του 14ου αιώνα. Μ α ς δ ίνει μ ια πολύ καλή ιδ έα για την εμφ άνιση των σαρμπ αντάρ. Α ξιοσ η μείω τη είναι η ο μ ο ιό τη τα της θω ρ ά κισ ής το υ μ ε κ ινεζ ικές α ντίσ το ιχ ες .
ρές των πόλεων και χειριστές των πολιορκητικών μηχανών. Τα μέλη αυτών τω\ πολιτοφυλακών ονομάζονταν σαρμπαντάρ και αποτελούσαν ανέκαθεν μια ιδιόμορφη περίπτωση στρατιωτών, αφοι ανελάμβαναν όσα καθήκοντα δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να αναλάβουν ο. ιππείς, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των κεντροασιατικών στρατών Αν και ζούσαν σε έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχούσαν Τούρκοι και Μογγόλοι, αυτοί οι Ιρανοί πεζοί είχαν αναπτύξει τρόπους αντιμετώπισης των νομάδων, ενά αντλούσαν τις δυνάμεις τους από τους μεγάλους, αστικούς κατά βάση, ιρανικούς πληθυσμούς. Οι σαρμπαντάρ, λοιπόν, της Σαμαρκάνδης έκλεισαν τις πύλες της πόλης ενώ βρισκόταν μέσα ένα μογγολικό τμήμα 2.000 ανδρών και το ε- ξολόθρευσαν. Δεν περιορίστηκαν δε μόνο στην υπεράσπιση της πόλης τους, αλλά άρχισαν να φθείρουν τις μογγολικές δυνάμεις με μια σειρά από ενέδρες στους γύρω λόφους, την ίδια στιγμή που το μογγολικό στρατόπεδο μαστιζόταν από πανώλη. Μπροστά στο φάσμα του α- φανισμού οι Μογγόλοι εκκένωσαν την Υπερωξιανή και ο Τιμούρ με τον Χουσεϊν μπόρεσαν να επιστρέφουν. Εμίρης του δυτικού Τζαγκατάι ανακηρύχθηκε ο Χου- σεϊν, επειδή η φυλή του ήταν μεγαλύτερη, ενώ ο Τιμούρ, λόγω τουρκομανικής καταγωγής, δεν μπορούσε να γίνει νόμιμα εμίρης ενός κράτους που θεωρητικά ήταν ακόμη μογγολικό. Από την άλλη, οι Γκαραούνας του Χουσεϊν ήταν απόγονο, των μογγολικών φρουρών που είχαν α- φεθεί στην περιοχή από την εποχή του Τζένγκις Χαν, συνεπώς μπορούσαν να επικαλούνται μια καταγωγή πιο «ευγενική» από εκείνη των Μπάρλα.
Το βασίλειο της Υπερωξιανής ήταν όπως είπαμε, ένα πολυεθνικό δημιούργημα. Μια αποτελεσματική κυβέρνηση σε αυτές τις περιοχές όφειλε να βρει τη χρυσή τομή μεταξύ των επιδιώξεων των νομάδων, των αγροτών και των αστών, αφού, σε αντίθετη περίπτωση, ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Επιστρέφοντας μετά την απόσυρση των ανατολικών ο Χου- σεϊν και ο Τιμούρ άρχισαν να μηχανορραφούν ο ένας κατά του άλλου, καθώς ήταν προφανές ότι δεν χωρούσαν και οι δύο στον θρόνο της Σαμαρκάνδης.
Ικανότερος πολιτικός αποδείχθηκε μακράν ο Τιμούρ. Ο αντίπαλός του διέ- πραξε μια σειρά από σφάλματα τα οποία τον απομόνωσαν τόσο από τους νομαδικούς όσο και από τους αστικούς πληθυσμούς. Η απόφαση του Χουσεϊν να εκτε- λέσει τους αρχηγούς των σαρμπαντάρ της Σαμαρκάνδης, που για τον απλό λαό ήταν ήρωες, έστρεψε εναντίον του τις πόλεις. Μια άλλη απόφασή του να μεταφέρει την πρωτεύουσά του σε μια νέα πόλη στο βόρειο Αφγανιστάν, του κόστισε και την εκτίμηση των νομάδων, αφού
τα έξοδα για την κατασκευή της στέρησαν από τις φυλές μερικές από τις παροχές που κάθε Ασιάτης πολέμαρχος όφει- λε να εξασφαλίζει στους πολεμιστές του. Οι πράκτορες του Τιμούρ άρχισαν να διαδίδουν φήμες πως ο Χουσεϊν ήταν φιλάργυρος και δειλός και πως από δική του δειλία είχε χαθεί η Μάχη της Λάσπης. Από την άλλη πλευρά ο Τιμούρ σπαταλούσε για τους δικούς του πολεμιστές και προσεταιρίστηκε τους σαρμπα- ντάρ πληρώνοντας αποζημίωση στον Χουσεϊν προκειμένου να μην εκτελεστεί ένας από τους αρχηγούς τους.
Απομονωμένος από τους δύο βασικούς πυλώνες της εξουσίας στην Υπερω- ξιανή, ο Χουσεϊν δεν είχε καμία ελπίδα. Το 1370 ο Τιμούρ νίκησε τις πολύ μικρότερες δυνάμεις του αντιπάλου του (που περιοριζόταν πλέον μόνο στη δική του φυλή, τους Γκαραούνας) και ανακήρυξε τον εαυτό του εμίρη του δυτικού Τζα- γκατάι. Σε ηλικία 34 ετών είχε καταφέρει να βασιλεύει σε ένα από τα ισχυρότερα μουσουλμανικά κράτη του κόσμου. Αν δεν ήθελε να έχει την τύχη των προκα- τόχων του, έπρεπε να βρει λύσεις εκεί όπου οι προκάτοχοί του είχαν αποτύχει. Η επιτυχία του Ταμερλάνου (όπως έγινε γνωστός ο Τιμούρ στη Δύση), προέκυψε από το γεγονός ότι βρήκε τη χρυσή τομή μεταξύ του κόσμου των νομάδων και των μόνιμα εγκατεστημένων κατοίκων, δίδοντας σάρκα και οστά σε ένα τεχνητό κράτος που έκανε τον υπόλοιπο κόσμο να τρέμει από φόβο.
Η αιώνια αντιπαλότητα μεταξύ των νομάδων και των μόνιμα εγκατεστημένων πληθυσμών αποτελούσε το βασικότερο από τα προβλήματα του Τιμούρ. Η λύση βρέθηκε σε μια τροποποιημένη έκδοση του οθωμανικού συστήματος διακυβέρνησης, με βάση την οποία οι νομάδες και οι επαγγελματίες στρατιώτες χρησιμοποιούντο συνεχώς σε κατακτητικούς πολέμους στο εξωτερικό, χωρίς να θίγονται οι αστικοί και γεωργικοί πληθυσμοί στο εσωτερικό. Αντίθετα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είχαν ως γενικότερη στρατηγική τη διάλυση κάθε εμπορικού δρόμου που δεν περνούσε από την Υπερωξιανή, έτσι ώστε οι έμποροι της Σαμαρκάνδης να αποκτήσουν ουσιαστικό μονοπώλιο στον Δρόμο του Μεταξιού.
Ο στρατιώτης Τιμούρ γνώριζε ότι όσο κρατούσε τον στρατό του στο έδαφος του, θα έπρεπε να περιμένει συνεχείς τριβές με τους ντόπιους, μηχανορραφίες και έριδες. Αν κατάφερνε να εκτρέφει την αρπακτικότητα των ιππέων του προς το είδος του πολέμου που τους άρεσε, δηλαδή σε μεγάλης έκτασης καταστροφικές επιδρομές, θα είχε την υποστήριξη των δύο βασικών στηριγμάτων του βασιλείου του. Ετσι άρχισε να εκπαιδεύει εντατικά τον στρατό του για τους
13
επερχόμενους πολέμους, σταθεροποιώντας παράλληλα την ε ξουσία του στην Υπε- ρωξιανή. Η πολιτική οργάνωση του Τι- μούρ έχει περιγράφει ως «το σύστημα των έξι κύκλων» και, όσο τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν ζούσε, αυτό λειτούργησε πολύ ικανοποιητικά. Τον πρώτο κύκλο αποτελούσε η οικογένεια του Τιμούρ, μαζί με τους παλαιούς συμπολεμιστές από τη φατρία του π α τ έ ρ α του. Από αυτό τον κύκλο προέρχονταν η σωματοφυλακή του, οι στρατηγοί του, οι πρίγκιπες και οι ακόλουθοί τους. Στον δεύτερο κύκλο ανήκαν οι φυλές των Μπαρλάς και των καλύτερων συμμάχων τους, των Τζελαϊρ, που παρείχαν το πιο νομοταγές τμήμα του ιππικού. Στον τρίτο κύκλο μπορούσε να βρει κάποιος τους ηττημένους οπαδούς του Χουσεϊν, δηλαδή τη φυλή των Γκαραούνας και τους συμμάχους της, τους οποίους ο Τιμούρ χρησιμοποιούσε ως αντίβαρο στην πολιτική δύναμη των δικών του φυλών. Στον τέταρτο κύκλο ανήκαν οι Γκαουτσίν, οι οικογένειες των Ιρανών και των Τούρκων τιμαριούχων επαγγελμα- τιών πολεμιστών που αστυνόμευαν το κυρίως Ιράν και το Αφγανιστάν, παρέχοντας ταυτόχρονα και επίλεκτο βαρύ μισθοφορικό ιππικό. Ο πέμπτος κύκλος α- ποτελείτο από μισθοφόρους προερχόμενους εκτός βασιλείου, μια αστείρευτη πηγή έμπειρων πολεμιστών με δεδομένους τους συνεχείς πολέμους του 14ου αιώνα, και στον έκτο κύκλο βρίσκονταν οι σαρμπαντάρ, που παρείχαν εξαιρετικό και πολυάριθμο πεζικό, καθώς και πυροβολικό.
Ο στρατός του Τιμούρ είχε παρόμοια σύνθεση. Βασικό στοιχείο του αποτε- λούσαν οι βαρείς ιππείς, που προέκυψαν κυρίως από τον μαζικό επανεξοπλισμό των Μπαρλάς και των συμμάχων τους με μεγάλα άλογα και ολόσωμες θωρακίσεις. Με παρόμοιο τρόπο ήταν εξοπλισμένη ακόμη η αριστοκρατία των άλλων φυλών, όπως και οι επαγγελματίες Ιρανοί ιππότες, από τους οποίους οι νομάδες είχαν αντιγράψει τον εξοπλισμό. Το κατάφρα- κτο ιππικό κρούσης είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά μαζικά στα ελληνιστικά και στα παρθικά βασίλεια, για να εξαπλωθεί ταχύτατα σε ολόκληρη την Ασία. Είναι πι
Μ ο γγο λική &ωράκιση ιππέα. Π ρ ό κ ε ιτα ι για μ ία από τ ις ελ ά χ ισ τες α υ θ εν τικ ές παγκοσμίω ς και π ρ ο έρ χετα ι από βουδ ιστικό μονα σ τήρ ι σ το Θ ιβ έτ.
Ο Τιμούρ κ α τα λα μ β ά νει τη Χ ερ ά τ. Ο ένας από το υ ς επ ιτιθ έμ εν ο υ ς
π υροβολεί. Πι&ανώς π ρόκειτα ι για την πρώτη αναπαράσταση
α ρκεβούζιου . Η μ ικρο γρ αφ ία α υ τή χ ρ ο νο λο γ είτα ι από τα μέσα
το υ 15ου αιώνα.
θανό και οι ίδιοι οι Ελληνες και οι Σκύθες να έλαβαν την ιδέα από τους Βάκτριους. για τους οποίους διαβάζουμε πως ήταν βαριά θωρακισμένοι ήδη από τα Μηδικά. Πάντως, σίγουρα η Υπερωξιανή είχε μα- κρά παράδοση στο βαρύ ιππικό, εμπλουτιζόμενη συνεχώς τόσο από τις εξελίξεις στην οπλοποιία του Ιράν. όσο και από τη συνεχή τριβή με τους νομάδες. Ο Ιρανός ιππότης έγινε το αρχέτυπο του εξοπλισμού τόσο των Τούρκων όσο και των εκτουρκισμένων Μογγόλων. ειδικά από τη στιγμή που στην περιοχή υπήρχαν μεγάλα αποθέματα σιδήρου και ικανότατοι μεταλλουργοί. Το βαρύ αυτό ιππικό είχε ανώτερο οπλισμό από τον αντίστοιχο ευ ρωπαϊκό, αφού επιτυγχανόταν ίδιος βαθμός προστασίας με μικρότερο βάρος - οι ιρανικές θωρακίσεις ήταν κατά τεκμήριο ελαφρύτερες και πιο λειτουργικές από τις δυτικές. Το ευρωπαϊκό ιππικό ουσιαστικά ήταν ικανό μόνο για κατά μέτωπο επελάσεις με σκοπό τη συντριβή του αντιπάλου, ενώ το ανατολικό αντίστοιχό του μπορούσε να πραγματοποιεί και μαζικούς ελιγμούς, πλευροκοπήσεις, ακόμη και βολές από απόσταση με τα τόξα. Στις μικρογραφίες που απεικονίζουν τον
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
στρατό του Τιμούρ μπορεί ακόμη κάποιος να παρατηρήσει κατάφρακτους ιππείς εξοπλισμένους με κινεζικές θωρακίσεις, οι οποίοι πιθανώς προέρχονταν από το ανατολικό Τζαγκατάι ή την ίδια την Κίνα. Σε κάθε περίπτωση, την εποχή του Τι- μούρ η παντοδυναμία του ελαφρού ιππέα, την οποία αντιπροσώπευαν οι Μογ- γόλοι, είχε περιοριστεί σημαντικά από τους βαρύτερους ιππείς των Τούρκων, των Κινέζων και των Ιρανών. Υπολογίζεται ότι ποσοστό 30-40% του στρατού του Τιμούρ το αποτελούσαν τέτοιου είδους βαρείς πολεμιστές.
Το ελαφρύ ιππικό του Τιμούρ προερχόταν από Μογγόλους μισθοφόρους και νεαρούς Τουρκομάνους των πέντε φυλών της Υπερωξιανής, ήταν δε και αυτό εξαιρετικά αξιόμαχο. Ο Τιμούρ τους χρησιμοποίησε κυρίως όπως απέδιδαν καλύτερα ανέκαθεν, δηλαδή ως προπομπούς των φοβερών καταστροφικών του εισβολών. Λειτουργούσαν ως ανιχνευτές, κτυ- πούσαν τις μικρότερες εχθρικές συγκεντρώσεις και, κυρίως, άπλωναν ένα φοβερό «χαλί καταστροφής» γύρω από τον στρατό του Τιμούρ, στερώντας ταυτόχρονα τον αντίπαλο από την πρωτοβουλία των κινήσεων. Πριν ακόμη από την ε ποχή των Μογγόλων οι φυλές της στέπας είχαν την υποχρέωση να παρέχουν άνδρες και άλογα στον ένα ή στον άλλο χαν, ανάλογα με τις ρευστές συμ- μαχίες κάθε φυλής. Αυτή η παράδοση συνεχίστηκε και εμπλουτίστηκε με τους Μογγόλους και τους επιγόνους τους, με αποτέλεσμα κάθε ισχυρός πολέμαρχος να διαθέτει σημαντικό αριθμό ανδρών από διάφορες φυλές. Οι Μογγόλοι είχαν αναδείξει για πρώτη φορά την υπεροχή του ελαφρού ιππικού, βασισμένοι ακριβώς στους νεαρούς πολεμιστές όλων των φυλών οι οποίοι δεν διέθεταν τον εξοπλισμό ώστε να μεταπηδήσουν στο βαρύ ιππικό. Ο μογγολικός συγκεντρωτικός έλεγχος
Κινεζική 9ω ράκιση του 14ου αιώνα. Είναι κ α τα σ κευασ μ ένη κυρίως από δέρ μ α και συνδυαζόταν μ ε εσ ω τερ ική επ ένδυση από μαλακό ύφασμα. Θ υ μ ίζει α ρ κ ετά τις δυτικοευρ ω π α ϊκές B rigan tine τη ς ίδ ιας εποχής.
επί όλων των φυλών της στέπας, είχε ε- πιδράσει αποσυνθετικά στις ίδιες τις φυλές, αφού καθεμία έπρεπε να διαθέσει τους καλύτερους άνδρες και τα άλογά της για τη δόξα του Τζένγκις. Αυτό το σχίσμα με την παράδοση και τις καταβολές των φυλών είχε δημιουργήσει μια κατηγορία περιπλανώμενων μισθοφόρων, οι οποίοι παρείχαν τις υπηρεσίες τους στον ισχυρότερο ηγεμόνα, ακόμη κι αν αυτό σήμαινε πόλεμο με την ίδια τους τη φυλή. Παρά την ύπαρξη αυτών των πολεμιστών, η μεγάλη πλειοψηφία των Τουρ- κομάνων και των Μογγόλων ακολουθούσε τις επιταγές της φυλής. Ειδικά στην περίπτωση του Ταμερλάνου, η τουρκομα- νική καταγωγή του αποδείχθηκε καθοριστική κατά τη σύγκρουσή του με τους Οθωμανούς, όταν οι Τουρκομάνοι ελαφροί ιππείς αυτομόλησαν μαζικά προς αυτόν κατά τη διάρκεια της μάχης της Αγκύρας. Αν και ο στρατός του Τιμούρ δεν βασιζόταν τόσο πολύ στο ελαφρύ ιπ
πικό όσο άλλοι κεντροασιατικοί στρατοί, αυτό αποτελούσε το πιο πολυάριθμο μέρος του. Ταυτόχρονα, έστω κι αν είχαν εκπέσει κάπως σε σχέση με την εποχή των μογγολικών κατακτήσεων, οι ελαφροί ιππείς αντιπροσώπευαν και έναν «φόρο τιμής» στη μνήμη του Τζένγκις Χαν και των άλλων μεγάλων Μογγόλων, οι οποίοι αποτελούσαν πρότυπα προς μίμηση για κάθε επίδοξο Ασιάτη κατακτη-τή·
Το πεζικό του Τιμούρ προερχόταν κυρίως από τους οαρμπαντάρ και τους Αφγανούς ακροβολιστές, που ήταν ανεκτίμητοι σε ορεινά ή δασώδη εδάφη. Παρά το γεγονός ότι παραδοσιακά το ιρανικό πεζικό δεν έδρεπε ιδιαίτερες δάφνες, με την πάροδο των αιώνων είχε καταφέρει να αποκτήσει τον εξοπλισμό και τη συνοχή ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει ιππικό. Στις μικρογραφίες των Τιμουρι- δών έχουν αποτυπωθεί βαριά θωρακισμένοι πεζοί που πολεμούν χρησιμοποιώντας μακριές λόγχες, λογχοδρέπανα ή κινεζικές τρίαινες, ενώ ελαφρύτερο πεζι
κό βάλλει με τόξα. Οι πεζοί του Τιμούρ δεν φαίνεται να χρησιμοποιού
σαν μαζικά τη βαλλίστρα, αντίθετα από ό,τι συνέβαινε στην Ευρώπη και στην Κίνα.
Αυτό πρέπει να αποδοθεί κυρίως στην ικανότητα των λαών της περιοχής στη χρησιμοποίηση του τόξου και λιγότερο στην ανικανότητα των τοπικών οπλουργών να τις κατασκευάσουν μαζικά, τείνει δε να επιβεβαιωθεί και από το γεγονός ότι οι Τιμουρί- δες πεζοί χρησιμοποιούσαν πρωτόγονα πυροβόλα χει-
ρός, άλλαεγχώριας κατασκευής και άλλα
προερχόμενα από την Ιταλία και την Κί
να. Αν και δεν δημιούργησαν ποτέ κάποιο σώμα αντίστοιχο με τους γενίτσαρους, οι Τιμουρίδες εκτιμούσαν ιδιαίτερα το καλό πεζικό και προσπαθούσαν πάντα να το εξοπλίζουν
με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας.
Το πυροβολικό του Τι- μούρ ήταν και αυτό κράμα δυ
τικής και ανατολικής τεχνολογίας. Μέσα πυροβόλα κινεζικής και ιταλικής σχεδίασης, ιρακινά υποδείγματα βαρέων πυροβόλων, κινεζικοί και ινδικοί εκτο- ξευτές ρουκετών, τρεμπουσέτα με αντίβαρο που έριχναν εκρη-
m i .'I
\w m m < m M
.'·■
κτικά Βλήματα μεγάλου βάρους, φλογοβόλα, ακόμη και πρωτόγονοι κινεζικοί κα- ταπέλτες, συγκεντρώνονταν στη Σαμαρ- κάνδη για κάθε εκστρατεία. Ο Ισπανός πρέσβυς στην Αυλή του Τιμούρ, Ρουίζ Κλαβίχο, περιέγραψε τη συγκέντρωση ε νός τμήματος πυροβολικού το οποίο χρησιμοποιούσε σχοινιά για την ανύψωση της κάννης των πυροβόλων, κάτι που συναντούμε περισσότερο στην Κίνα και στο Βιετνάμ παρά στη Δύση, όπου προτιμούσαν να τοποθετούν ξύλινα στηρίγματα κάτω από τις βάσεις του πυροβόλου προκειμένου να επιτυγχάνουν την επιθυμητή ανύψωση. Στη χρήση του πυροβολικού του ο Τιμούρ φαίνεται ότι ήταν πιο συντηρητικός από τους Οθωμανούς συγχρόνους του, αφού το χρησιμοποιού
σε κυρίως εναντίον οχυρώσεων και λιγό- τερο σε ανοικτή μάχη. Οι βασικοί λόγοι γι’ αυτό πρέπει να αναζητηθούν τόσο στην κινητικότητα των νομάδων αντιπάλων του, όσο και στην υπεροχή που απολάμβανε το ιππικό του, στοιχείο το οποίο του επέτρεπε να το χρησιμοποιεί ως βασικό όργανο για την έκβαση μιας μάχης.
Βασικά «όπλα» του στρατού του Τι- μούρ ήταν η πειθαρχία, η αξιοκρατία και η οργάνωσή του. Κατά την εκστρατεία ε ναντίον της Χρυσής Ορδής, το 1391, κλή- θηκε να προελάσει μέχρι τα Ουράλια και τη Μόσχα, καταδιώκοντας έναν «αόρατο» εχθρό που συνεχώς υποχωρούσε. Κατά τη διάρκεια αυτών των εξαντλητικών πορειών ο Τιμούρ πρόσεξε κάποια στιγμή έναν στρατιώτη ο οποίος κοιμό-
Το τέμ εν ο ς τη ς Π αρ α σ κευή ς, σ τη Χ ερ ά τ. Φ αίνεται α π ίσ τευ το το ό τ ι έχ ε ι δ ια τη ρ η θ ε ί
ένα τέ το ιο ο ικοδόμημα στο ρ ημ αγμένο Αφγανιστάν. Ισως η τέχ ν η των Τιμουριδών
π ροκαλεί δ έο ς σε κ ά θ ε π ολεμ ιστή , α νεξα ρ τή τω ς κα τα γω γή ς και Θ ρησκείας.
ταν στη σέλα του αλόγου του και μονολογώντας είπε ότι κανονικά έπρεπε να ε- κτελεστεί. Μετά από λίγο. χωρίς να έχει δώσει ο ίδιος κάποια εντολή, εμφανίστηκε ένας αξιωματικός κρατώντας στα χέρια του το κεφάλι του άτυχου στρατιώτη. Ο Τιμούρ ευχαρίστησε δημόσια τον θεό για το ότι του είχε δώσει τόσο ικανούς αξιωματικούς και αντάμειψε τον αξιωματικό που είχε διαβάσει τη σκέψη του. Η αφοσίωση των στρατιωτών στον ηγέτη τους πήγαζε ακόμη από την ανδρεία του ιδίου, αφού, παρά το γεγονός ότι ήταν χωλός, είχε εξοντώσει σε προσωπικές μονομαχίες διάφορους αντίπαλους φυλάρχους ή στρατηγούς που τον προκά- λεσαν. Η γενναιοδωρία του Τιμούρ έναντι των στρατιωτών του ήταν εξίσου μεγάλη, όπως θα ανέμενε κάποιος από έναν Τούρκο ή Μογγόλο ηγεμόνα, με αποτέλεσμα την ακλόνητη αφοσίωση του στρατού του. Οι ένοπλες δυνάμεις ήταν. λοιπόν, ένα αφοσιωμένο. άριστα οπλισμένο και εκπαιδευμένο όργανο μάχης. Ως αποτέλεσμα, όταν εξαπολύθηκε ανά τον κόσμο, δεν υπήρχε τίποτα που να μπορεί να το αντιμετωπίσει. Εχοντας πάρει τα καλύτερα πολεμικά στοιχεία τόσο από τη στέπα όσο και από τους πολιτισμένους λαούς που την περιέβαλλαν, ο κεντροασιατικός αυτός στρατός ήταν μια δύναμη συνδυασμένων όπλων στην οποία κυριαρχούσε το βαρύ ιππκό
Οι πόλεμοι του Τιμούρ καθορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική κατάσταση και τη γεωγραφία του βασιλείου του. Ευρισκόμενη στο κέντρο της Ασίας η Υπερωξιανή ήταν μεν εκτεθειμένη σε επιδρομές από κάθε κατεύθυνση, όμως είχε το πλεονέκτημα να μπορεί να επιτεθεί και προς κάθε κατεύθυνση. Η πρώτη του επιχείρηση, το 1371. είχε ως στόχο την αποκατάσταση ενός κεντρικού ελέγχου σε ολόκληρη την Υπερωξιανή και ή ταν περισσότερο μια στρατιωτική επίδειξη για τον εξαναγκασμό των τοπικών τουρκομανικών φυλών να συνταχθούν μαζί του. Επειδή βασική πηγή στρατιωτών θα ήταν οι νομάδες, ήταν απολύτως αναγκαίο να έχει την υποστήριξη όσο το δυνατόν περισσότερων από αυτούς στη στρατιωτική του μηχανή.
Η δεύτερη εκστρατεία έγινε το 1375 και το 1376 και είχε ως στόχο το ανατολικό Τζαγκατάι. δηλαδή τους παλαιούς ε χθρούς που τον είχαν νικήσει κατά το παρελθόν. Οι Μογγόλοι νομάδες δεν στάθηκαν να πολεμήσουν με τον πολύ μεγαλύτερο στρατό του Τιμούρ καιπρο-
15
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
τίμησαν να αποσυρθούν Βαθιά στη στέπα. Σκοπός του τελευταίου σε αυτή την εκστρατεία δεν ήταν να κατακτήσει τις σχεδόν έρημες περιοχές της στέπας και της τάιγκας, αλλά να αναδείξει τον εαυτό του ως αληθινό κληρονόμο του μεγαλείου του Τζένγκις Χαν και να πάρει με το μέρος του τους πληθυσμούς του ανατολικού Τζαγκατάι, ενοποιώντας τις τουρκομανικές και τις μογγολικές φυλές για μία ακόμη φορά.
Ο Τιμούρ προσέφερε στους τοπικούς φύλαρχους τη δυνατότητα να ενταχθούν στον στρατό του, αφού γνώριζε ότι σε αυτή την περιοχή θα έβρισκε τους μεγάλους αριθμούς ελαφρών ιππέων που θα χρειαζόταν για τις επόμενες επιχειρήσεις του. Γενικά δεν αντιμετώπισε μεγάλη αντίσταση και δεν διεξήχθη καμία μεγάλη μάχη. Ωστόσο η εκστρατεία αυτή ήταν πολύ σημαντική, για μια σειρά από λόγους.Κατ' αρχάς, διασφάλιζε τα βορειοανατολικά σύνορά του από τις νομαδικές επιδρομές, δεύτερον, στέρησε από τους ανθιστάμε- νους Μογγόλους τη δυνατότητα επικοινωνίας με τη Χρυσή Ορδή και, τέλος, σφυρηλάτησε την πειθαρχία και την εκτίμηση των στρατιωτών του. Το «κυνήγι» των Μογγό- λων στη γη τους ήταν μια πολύ λεπτή επιχείρηση, κατά την οποία έπρεπε να διευθετηθεί μια σειρά από ζητήματα διοικητικής μέριμνας. Η υπεροχή που απολάμβανε ο στρατός του Τιμούρ σε επιχειρήσεις στη στέπα ήταν πρωτοφανής, ειδικά αν συνυπολογιστεί πως δεν ήταν μια απλή δύναμη ιππικού όπως ο στρατός του Τζένγκις Χαν, αλλά μια δύναμη συνδυασμένων όπλων η οποία ουδέποτε ως τότε είχε εμφανιστεί στη στέπα.
Η ολοκληρωτική υποταγή της Υπερω- ξιανής και η αποδυνάμωση του Μογγου- λιστάν έδωσαν στον Τιμούρ τη δυνατότητα να ασχοληθεί με το νότιο σύνορό του, δηλαδή το ανατολικό Ιράν και το υπόλοιπο Αφγανιστάν. Και εκεί η κατάρρευση των Μογγόλων είχε δημιουργήσει ένα κενό εξουσίας, με τοπικούς μικροη- γεμόνες να ελέγχουν μεγάλα κάστρα και φέουδα, ενώ οι μεγάλες πόλεις ελέγχονταν σχεδόν πλήρως από σαρμπαντάρ, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν σιί- τες. Το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού Αφγανιστάν ανήκε στο βασίλειο των Καρτσιδών, απογόνων των μογγολικών
φρουρών της περιοχής που είχαν αυτο- νομηθεί και ζούσαν υπό τον φόβο των Αφγανών ιρανικής καταγωγής, των Πα- στούν. Ο Τιμούρ διαίρεσε τον στρατό του υποτάσσοντας ταυτόχρονα τους Καρτσί- δες και τους σαρμπαντάρ του ανατολικού Ιράν. Κυνήγησε και σε αυτή την περιοχή το πολιτικό όραμα που είχε για την Υπερωξιανή, δηλαδή την ανάπτυξη των πόλεων και του εμπορίου μέσω της απασχόλησης των νομαδικών φυλών στον πόλεμο. Εναντι των ανυπότακτων Αφγανών ο Τιμούρ τήρησε γενικά πολύ έξυπνη στάση, ενσωματώνοντάς τους στον στρατό του υποσχόμενος μια μεγάλη μουσουλμανική εισβολή στον παραδοσιακό στόχο τους, την Ινδία.
Ιππικό των Μ ινγκ , π ιθα νό τα τα η α υ το κ ρ α το ρ ικ ή φ ρουρά . Εναντίον αυτώ ν
των π ολεμιστώ ν 9 α έρ ιχ ν ε τη σ τρ α τιά το υ ο Τιμούρ, αν δεν τον νικούσε ο «σ τρ α τη γό ς
χειμώ νας» .
Εχοντας υποτάξει ήδη μια τεράστια έκταση στην οποία συμπεριλαμβάνονταν τα σημερινά Αφγανιστάν, Ουζμπεκιστάν και (στο μεγαλύτερο μέρος του) Καζακστάν, ο Τιμούρ στράφηκε προς τα δυτικά. Ο στόχος του αυτή τη φορά θα ήταν διπλός. Ο στρατός του, που είχε διογκωθεί μετά την ενσωμάτωση τόσο μεγάλων περιοχών στην αυτοκρατορία, πέρασε με μια επική πορεία μέσα από το βόρειο Ιράν και κατευθύνθηκε προς τη Γεωργία και την Τυφλίδα, την οποία κατέλαβε το 1386. Στη συνέχεια ανέστρεψε και κατευθύνθηκε νότια μέχρι το Σιράζ και το στενό του Ορμούζ, πριν επιστρέφει το 1388 στη Σαμαρκάνδη. Επρόκειτο για μια καταστροφική πορεία περίπου 4.500 χιλιομέτρων, η οποία είχε διπλό αποτέλεσμα. Αφενός υποτάχθηκε το βασίλειο των Μουζαφριδών, επίσης αυτονομημένων
απογόνων μογγολικών φρουρών που κατείχαν ολόκληρο σχεδόν το σημερινό Ιράν, αφετέρου ο έλεγχος του Τιμούρ ε- πεκτάθηκε μέχρι τον Καύκασο, απειλώντας έτσι από τα νώτα το χανάτο της Χρυσής Ορδής. Ουσιαστικά επρόκειτο για μια μεγάλης έκτασης επιδρομή με σκοπό τη λεηλασία και την εγκαθίδρυση ενός είδους συγκεντρωτικού ελέγχου στο μεγαλύτερο μέρος του Δρόμου του Μεταξιού. Μια τρίτη διάσταση αυτής της εκστρατείας, όπως και των άλλων μεγάλων εξορμήσεων του στρατού του Τι- μούρ, ήταν η συνειδητή μίμηση της πορείας της μεγάλης μογγολικής στρατιάς κατά τα τέλη του 12ου αιώνα, η οποία με ηγέτη τον Σουμπουτάι είχε περάσει από
την ίδια περιοχή ακολουθώντας λίγο-πολύ το ίδιο δρομολόγιο.
Με την περιφέρειά του σχετικά εξασφαλισμένη, ο Τιμούρ είχε τα χέρια του ελεύθερα για την πρώτη από τις αληθινά επικές εκστρατείες του. Στόχος αυτή τη φορά θα ήταν το χανάτο της Χρυσής Ορδής, που ήλεγχε τον βόρειο εμπορικό δρόμο από την Κίνα προς την ανατολική Ευρώπη. Από τον καιρό του Αλέξανδρου Νιέφσκι οι ρωσικές ηγεμονίες ήταν φόρου υποτελείς στους Μογ- γόλους και αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε ακόμη και μετά τη διάσπαση της Μογγολι
κής Αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί ένας «διάδρομος» στη στέπα, που συνέδεε την Υπερωξιανή με το Κίεβο, το Αστραχάν και το Σαράι. Η Υπερωξιανή έχανε μεγάλο μέρος της στρατηγικής και εμπορικής υπεροχής της εφόσον οι ηγέτες της δεν μπορούσαν να ελέγξουν το τέρμα του εμπορικού δρόμου και ο Τιμούρ ανέλαβε να επιλύσει αυτό το πρόβλημα με κλασικά μογγολικό τρόπο, δηλαδή καταστρέφοντας τον ανταγωνισμό. Ακόμη, μετά την ουσιαστική υποταγή του ανατολικού Τζα- γκατάι, το χανάτο της Χρυσής Ορδής ήταν η μόνη πολιτική δύναμη που μπορούσε να επικαλεσθεί καταγωγή η οποία έφθανε ως τους μεγάλους Μογγόλους. Αυτό ήταν απαράδεκτο για τον Τιμούρ, που ήλπιζε να ξεπεράσει τον ίδιο τον Τζένγκις Χαν. Το πρόβλημα του Τιμούρ ήταν πως κανένας ως τότε δεν μπορούσε να ελπίζει ότι θα ήταν δυνατό να νικήσει τους Μογγόλους μέσα στο σπίτι τους, αφού κανένας δεν μπορούσε να τους εξαναγκάσει να πολεμήσουν.
16
ΤΟ ΥΡΚ Ο Μ Α ΝΟ Σ ΙΠ Π ΕΑ Σ ΤΑΡΚΑΝ ΣΤΗ Ν ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΡΛΑΝΟΥ(14ος-15ος αι. μ.Χ .)Η σ υ γκ εκ ρ ιμ ένη αναπαράσταση β α σ ίζετα ι σ τα ε ικονο γρ αφ ημένα χειρ όγρα φ α τη ς Χ ερ ά τ και α π οδίδει τη σ ύ ν θ ετη πανοπλία ενός Τουρκομάνου ιππέα (συνδυασμός μετα λλ ικώ ν ελασμάτω ν και αλυσιδω τού θώ ρακα), προσω πιδοφόρο κράνος και τη σ τρ ο γ γυ λή καλαμένια ασπίδα των νομάδωντης α σ ιατική ς σ τέπ α ς (ενδ υμα τολογικήέρ ευνα -εικονογράφ ηση για τ ις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Χρήστος Γιαννόπουλος).
17
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Σ τυ λ ιζα ρ ισ μ έν η αναπαράσταση του 16ου αιώνα, που δ ε ίχ ν ε ι τον Τιμούρ να α π ο δ έχετα ι την παράδοση του Β α γ ια ζή τ (λεπ το μ έρ εια μ ικρο γρ αφ ίας από χειρ ό γ ρ α φ ο της Ζαφ αρνάμα).
Από την εποχή ίων Σκυθών και των Ούνων ακόμη, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των νομάδων επιδρομέων ήταν το τεράστιο στρατηγικό Βάθος που τους παρείχε η στέπα. Οποιος στρατός προσπαθούσε να ακολουθήσει τους νομάδες, ήταν αργά ή γρήγορα αναγκασμένος να προε- λάσει μέσα στην ερημιά, σε μια περιοχή η οποία είχε αποψιλωθεί από τους υποχω- ρούντες νομάδες και που, όπως λέγεται, δεν μπορούσε κανένας να βρει ούτε ένα ξύλο για να ανάψει φωτιά. Στο πέρασμα των αιώνων οι λαοί της στέπας είχαν αναπτύξει μια δική τους, ιδιαίτερη τεχνολογία, η οποία στηριζόταν στην πλήρη εκμετάλλευση των ελάχιστων προϊόντων αυτής της έρημης γης, με αποτέλεσμα να μπορούν να επιβιώσουν εκεί όπου οι πολιτισμένοι λαοί δεν μπορούσαν. Με την εξαίρεση των Κινέζων και, σε μικρότερη κλίμακα, των Ρώσων, κανένας λαός μόνιμης ε
γκατάστασης δεν είχε πραγματοποιήσει επιτυχημένες επιχειρήσεις στη στέπα και αυτό σίγουρα βάραινε εναντίον των επιδιώξεων του Τιμούρ. Αν και ο στρατός του ήταν σε μεγάλο βαθμό όμοιος με εκείνον της Χρυσής Ορδής, περιείχε μεγάλο αριθμό πεζών, πολιορκητικές μηχανές, τουρκικά χαμάμ (τα οποία ξένιζαν τους Δυτικούς παρατηρητές, που ακόμη δεν είχαν ανακαλύψει τη δημόσια υγιεινή) και γενικά ένα πλήθος από μη νομαδικά χαρακτηριστικά τα οποία λογικά θα έπρεπε να τον επιβαρύνουν. Ωστόσο ένα χαρακτηριστικό αντιστάθμιζε σε μεγάλο βαθμό αυτές τις αδυναμίες.Ο στρατός του Τιμούρ ήταν ένας μουσουλμανικός στρατός, δηλαδή ένας στρατός με περισσότερη συνοχή από εκείνη των αντιπάλων του. Μπορούσε να αντλεί ψυχικά αποθέματα από την πίστη σε έναν παντοδύναμο θεό, του ο
ποίου τη βούληση κάθε μουσουλμάνος ό- φειλε να υπηρετεί αγόγγυστα και χωρίς αντίρρηση. Για παράδειγμα, ακόμη και όταν οι 200.000 στρατιώτες οι οποίοι συμμετείχαν στην εισβολή βρίσκονταν σε περιοχές όπου ο ήλιος δεν εμφανιζόταν σχεδόν καθόλου, η προσευχή της Παρασκευής διε- ξαγόταν κανονικά, με προφανή αποτελέσματα στο ηθικό των ανδρών. Ακόμη η υιοθέτηση της τακτικής των μεγάλων μογγολικών κυνηγιών, μπορούσε να παράσχει επαρκή τροφή σε όσους γνώριζαν τον τρόπο. Αυτό το ιδιαίτερα αιματηρό κυνήγι/πολεμικό παίγνιο γινόταν κυρίως στη στέπα και διεξαγόταν με τη μεγαλύτερη σοβαρότητα, ως αληθινή πολεμική επιχείρηση. Οι στρατιώτες περικύκλωναν αργά μια μεγάλη περιοχή, περιορίζοντας μέσα σε αυτή κάθε είδος ζώου και αποφεύγο- ντας, με την απειλή ποινής, να σκοτώσουν οποιοδήποτε από αυτά. Οι εξοντώσεις άρχιζαν όταν η περικύκλωση είχε ολοκληρωθεί, οπότε δινόταν το σύνθημα για τη σφαγή. Αν και η «άσκηση» αυτή είχε κυρίως ως στόχο τον συντονισμό των μονάδων και την εμπέδωση της πειθαρχίας, ταυτόχρονα παρείχε τροφή στους στρατιώτες, ειδικά όταν η εκστρατεία γινόταν στη στέπα, όπου η τροφή ήταν περίπου ανύπαρκτη. Η πρακτική αυτή ήταν αρκετά αρχαία στους νομαδικούς λαούς, όμως εκείνοι που την είχαν τελειοποιήσει ήταν οι Μογγόλοι, από τους οποίους την παρέλα- βε αυτούσια ο Τιμούρ. Αξιοποιώντας, λοιπόν, τόσο το Ισλάμ όσο και τις παραδοσιακές μογγολικές τεχνικές, ο Τιμούρ κατά- φερε να ακολουθήσει τους υποχωρού- ντες νομάδες και να τους παγιδεύσει περίπου 600 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας, όπου στο πεδίο μάχης της Κοντούτσκα ο στρατός του κατάφερε τελικά να τους νικήσει (1395).
Πριν ακόμη η Χρυσή Ορδή συνέλθει από την ήττα, ο Τιμούρ άρχισε μία ακόμη εκστρατεία, τη μεγαλύτερη σε διάρκεια από όλες, με σκοπό κυρίως τη λεηλασία.
Αν και η επιτυχία εναντίον της Χρυσής Ορδής ήταν μεγάλη, δεν είχε γεμίσει τις τσέπες των στρατιωτών του Τιμούρ, ε
πειδή η λεία ήταν εξαιρετικά μικρή. Ανήσυχος για τις διαθέσεις των πά
ντα ευμετάβλητων πολεμιστών του, ο Τιμούρ εξαπέλυσε τη
δύναμή του σε μια εκστρατεία καταστροφής, περνώντας κατά σειρά από το βόρειο Ιράν και τη Γεωργία για να επιπέσει στις δύο μεγαλύτερες πόλεις του χανάτου της Χρυσής Ορδής, το Αστραχάν και το Σαράι. Στη συνέχεια προέ- βη σε μια επίδειξη ισχύος προελαύνοντας μέχρι το ιστορικό Κουλίκοβο, νότια της Μόσχας, όπου εγκατέ- στησε δικούς του ανθρώ-
σ τον ίδιο τον Β α γ ια ζή τ.
18
Το Γκούρι Αμίρ, το μαυσω λείο των Τιμουριδών. Σ τη ν π ρ α γμ α τικ ό τη τα τα οστά της ο ικ ο γένεια ς βρ ίσκονται σ το υπ όγειο της κεντρ ική ς α ίθο υσ ας. Ο 9 ό λ ο ς έχ ε ι ύψος 33 μέτρων.
Το τέμ εν ο ς Μ πιμπί Χανούμ (έτσ ι ο νομαζότα ν η πιο αγαπημένη από τις σ υζύγους το υ Τιμούρ) σ τη Σαμαρκάνδη. Οι σπ ουδαίοι τε χ ν ίτε ς που το έκτισ α ν εξευ γ εν ίζο υ ν κάπως τη ν ε ικόνα του Τιμούρ, που φ α ίν ετα ι ό τ ι ή τα ν ικανός να εκ τ ιμ ή σ ε ι απόλυτα την ομορφ ιά του α σ τικού πολιτισμού. Α να κα τα σ κευά σ τηκε και α υ τό από Σ ο β ιετ ικ ο ύ ς αρχαιολόγους.
πους στην ηγεσία της σχεδόν υποταγμένης πλέον Χρυσής Ορδής. Επιοτρέ- φοντας από τον ίδιο δρόμο, δηλαδή διά μέσου του Καυκάσου, επέπεσε στο βασίλειο των Τζαλαϋριδών, μιας ακόμη μογγολικής συνομοσπονδίαςφυλών/φρουρών που ήλεγχε το Ιράκ και την Αρμενία, καταστρέφοντας με απίστευτη μανία τη Βαγδάτη και λεηλατώντας ολόκληρη τη Μεσοποταμία. Στη συνέχεια ο στρατός του πέρασε για τρίτη φορά στη Γεωργία, όπου πλέον είχε καταστραφεί κάθε έννοια κρατικής δομής, για να επιστρέφει μετά από τέσσερα χρόνια στη Σαμαρκάνδη. Αυτή η απίστευτη πορεία καταστροφής οδήγησε το μεγαλύτερο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου σε αναρχία και συνετέλεσε στο να ακουστεί το όνομα του Τιμούρ σε όλες τις ευρωπαϊκές Αυλές, οι οποίες και απέστειλαν αντιπροσωπείες. Οι Δυτικοί προφανώς σκέπτονταν ότι αυτή η μακρινή ασιατική αυτοκρατορία που κτυπούσε τα κύρια μουσουλμανικά κράτη από τα νώτα, θα μπορούσε να είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος.
Τα μόνα κράτη στην ευρύτερη περιοχή τα οποία είχαν μείνει ανέπαφα από την τετράχρονη επιδρομή του Τι- μούρ, ήταν οι Μαμελούκοι της Αιγύ- πτου και οι Οθωμανοί του Βαγιαζήτ. Πιο ισχυρός ήταν ο Βαγιαζήτ και ο Τι- μούρ ασφαλώς θα σκέφθηκε να επιτεθεί το 1396, όσο ο Οθωμανός σουλτάνος αντιμετώπιζε τους σταυροφόρους
στη Νικόπολη. Ομως οι μουσουλμάνοι λόγιοι που είχε πάντοτε στην υπηρεσία του, τού θύμισαν πως όλες οι στρατιωτικές επιτυχίες του είχαν επιτευχθεί εναντίον μουσουλμάνων, την ίδια στιγμή που ο Βαγιαζήτ είχε φορέσει το ένδυμα του γαζή, δηλαδή του πολεμιστή της πίστης ο οποίος συνέχιζε το τζιχάντ εναντίον των αλλόπιστων. Αυτή η επισήμανση έστρεψε τον Τι- μούρ προς μια κατεύθυνση που πάντοτε απασχολούσε τους μουσουλμάνους: την Ινδία. Η χώρα αυτή, με τον ατελείωτο πλούτο της, ήταν ακόμη ιν- δουιστική, αποτελούσε δε και ένα έπαθλο που ούτε ο μεγάλος Τζένγκις Χαν δεν είχε καταφέρει να αποκτήσει. Αν και ο έλεγχός της πιθανώς υπερέβαινε τις δυνατότητες του κράτους του Τι- μούρ, αντιπροσώπευε έναν πολύ θελκτικό στόχο για επιδρομή. Το πρόβλημα ήταν καθαρά στρατιωτικό και εντοπιζόταν στους πολυάριθμους πολεμικούς ελέφαντες τους οποίους παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν οι Ινδοί.
Ο Τιμούρ ανταποκρίθηκε στην πρόκληση παρατάσσοντας τον στρατό του σε έναν λόφο όπου είχαν γίνει διάφορα πρόχειρα οχυρωματικά έργα. Για να προκαλέσει σύγχυση στους ελέφαντες, χρησιμοποίησε χιλιάδες νερο- Θούβαλους και καμήλες, στις πλάτες των οποίων είχαν τοποθετηθεί ξερά κλαδιά και διάφορα άλλα εύφλεκτα υλικά. Οταν οι ελέφαντες περιήλθαν σε σύγχυση, το βαρύ ιππικό του Τιμούρ
Οι Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ παρουσιάζουν στο ε λ / -, ' <ο αναγνω στικό κοινό ένα έγκυρο μηνιαίο περιοδικό με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΚΆ ΘΈΜΑΤΑ», φ ιλοδοξώ ντας να προσφέρουν στους φίλους της Ιστορίας ένα συνδυασμό ποικίλων και ποιοτικών άρ&ρων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντω ν από την Α ρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή Η εγκυ ρ ό τη τα των απόψεων των επ ιστημ οϊι·~< συνεργατών και η προσεγμένη παρουσίαση των σχετικών ΰεματω ν εγγυώ ντα ι την ποιότητα της νέας αυτής έκδοσης, που είμ αστε σ ίγουροι ό τι 9α εν9ουσιάσει το υς φ ίλους της Ιστορίας. Σ το 59ο τεύχος μπορείτε να δ ιαβάσετε:
• Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΫΤΕ• 01 ΔΙΩΞΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΩΝ ΣΤΟ Γ ΡΑΙΧ• Η ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ ΙΖ• Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ (1945)• Ο ΜΑΓΟΣ ΜΕΡΛΙΝ• Ο ΑΣΤΙΓΞ ΚΑΙ Η "ΚΑΡΤΕΡΙΑ-• ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ• ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΝ
Η γοητεία της Ιστορίαςμέσα αηό ένα ξεχωριστό περιοδικό!
Ε Π Σ Ε Ε Π λ Κ
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι ΣΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
Σε α υ τό το διάσημο σχέδ ιο , που π ρ ο έρ χετα ι
από κ ινεζ ικό μουσ είο , σ υγκρ ίνοντα ι μ ία καραβέλλα
τη ς επ οχής το υ Κολόμβου μ ε ένα από τα «Π λοία των
Θ ησαυρώ ν» που π εριέπ λευσ αν την Ασία υπό τ ις δ ια τα γ ές το υ ευνούχου
ναυάρχου Τσενγκ Χο.
διέλυσε τον ινδικό στρατό και κατέλαβε το Δελχί. Η σφαγή που επακολούθησε ήταν τρομακτική, ακόμη και για μια βάρβαρη εποχή όπως ο Μεσαίωνας. Λέγεται ότι οι στρατιώτες του Τιμούρ πέταξαν τόσους ανθρώπους από τα τείχη, ώστε χιλιάδες σώθηκαν απλώς και μόνο επειδή προσγειώνονταν πάνω στα πτώματα όσων είχαν ήδη εκτελεστεί. Η περίοδος αναρχίας η οποία ακολούθησε στην Ινδία, άνοιξε τον δρόμο για τις αφγανικές φυλές που κατέλαβαν το Δελχί και λεηλάτησαν μεγάλο μέρος της υποηπείρου, επιτείνοντας τις καταστροφές που είχε προκαλέσει ο Μαύρος Θάνατος.
Μετά την επιτυχημένη επιδρομή στην Ινδία ο Τιμούρ προφανώς έκρινε πως το χρέος του ως γαζή είχε εκπληρωθεί κι έτσι μπόρεσε να στρέψει την προσοχή του προς τους λοιπούς, πιο σημαντικούς στόχους του. Αν δεχθούμε ότι τελικός σκοπός του ήταν να καθίσει στον θρόνο του Κου- μπλάι Χαν στην Κίνα, γίνονται πιο ξεκάθαροι οι επόμενοι στόχοι του. Μια διείσδυση προς τα ανατολικά θα ήταν εξαιρετικά επισφαλής με τους αχόρταγους Οθωμανούς και τους ισχυρούς Μαμελούκους στα νώτα του, συνεπώς έπρεπε και αυτοί να εξουδετερωθούν. Αλλωστε αυτή η σύγκρουση θα έδειχνε σε όλο το Ισλάμ ποιος ήταν ο ισχυρότερος μουσουλμάνος ηγεμόνας. Ο στρατός του Τιμούρ χωρίστηκε σε δύο τμήματα. Το μικρότερο και πιο ευκίνητο εισέβαλε στην Ανατολία προκειμέ- νου να αποσπάσει την πρωτοβουλία από τους Οθωμανούς, ενώ το κύριο μέρος κα- τευθύνθηκε προς το Χαλέπι και τη Δαμασκό, τα δύο βορειότερα προπύργια των Μαμελούκων. Ο στρατός των Μαμελού- κων ηττήθηκε σε μια σειρά από αψιμαχίες και αναγκάστηκε να αφήσει τη Δαμασκό στην τύχη της, με αποτέλεσμα την άλωσή της και τη σφαγή του πληθυσμού της. Αμέσως μετά το κύριο σώμα του Τιμούρ ανέστρεψε και ενώθηκε με τη δύναμη που βρισκόταν ήδη στην Ανατολία, όπου συγκεντρωνόταν ο στρατός του Βαγιαζήτ. Για τον τελευταίο θα σημειώσουμε πως ήταν ένας από τους ικανότερους πολέμαρχους της εποχής του, ίσως ικανότερος και από τον Πορθητή. Η Μάχη της Αγκύρας, όπως ονομάστηκε η αποφασιστική σύ
μονία του ιδίου, επειδή εκείνος ήταν ο κυρίαρχος της στέπας και του Κοινού των Μογγόλων. Αντιλαμβανόμενος ότι σύντομα θα υποχρεωνόταν να αντιμετωπίσει τον Τιμούρ στο πεδίο της μάχης, ο Κινέζος αυτοκράτορας Γιούνγκ Λο αντέδρασε με μια χαρακτηριστικά μη κινεζική κίνηση. Εστειλε τον στόλο του σε έναν επικό περί- πλου της Ασίας ως τα παράλια της Αφρικής, με σκοπό να έλθει σε επαφή με τους εχθρούς του Τιμούρ και να άρει την απομόνωση της Κίνας. Τα πλοία που έλαβαν μέρος σε αυτό το ταξίδι αντιπροσωπεύουν το απόγειο της ναυπηγικής τέχνης για την εποχή, αφού το μέγεθος τους ήταν αληθινά τεράστιο. Παρόλα αυτά, η επίδειξη ισχύος εκ μέρους των Μινγκ δεν προκάλε- σε μεγάλη εντύπωση στην Αυλή του Τι- μούρ, η οποία προφανώς ένιωθε ότι δεν κινδύνευε άμεσα από την κινεζική ισχύ. Αντίθετα, οι Κινέζοι έλαβαν μια σειρά από αμυντικά μέτρα, με κυριότερα από αυτά την ενίσχυση των δυτικών οχυρώσεών τους και την προμήθεια μεγάλου αριθμού πολεμικών αλόγων.
Ο 69χρονος πλέον Τιμούρ αποφάσισε να περάσει τα Αλταϊκά όρη μέσα στον χειμώνα, προκειμένου να βρεθεί στις αρχές της άνοιξης μέσα στην κινεζική επικράτεια, ώστε να επιτύχει τακτικό αιφνιδιασμό. Αυτή τη φορά η τύχη του τον εγκατέ- λειψε: η βαρυχειμωνιά ακινητοποίησε τον στρατό του και τελικά σκότωσε και τον ίδιο (1405). Η δύναμή του επέστρεψε στη Σαμαρκάνδη προκειμένου να θάψει τον αρχηγό της και να συμμετάσχει στον αγώνα της διαδοχής, ο οποίος άρχισε σχεδόν αμέσως. Η κληρονομιά που άφησε στους διαδόχους του αποδείχθηκε τόσο εύθραυστη όσο και οι άμυνες των εχθρών του, αφού πολυάριθμοι εχθροί από κάθε κατεύθυνση άρχισαν να ακρωτηριάζουν το βασίλειο. Ισως αυτή να είναι και η μεγαλύτερη διαφορά του Τιμούρ με το πρότυπό του, τον Τζένγκις Χαν. Ο μεγάλος Μογ- γόλος κατακτητής συνέτριβε τόσο αποφασιστικά τους εχθρούς του, ώστε σπανίως ο μογγολικός στρατός επέστρεφε για να καταπνίξει έναν αναγεννημένο εχθρό. Στην περίπτωση του Τιμούρ όμως βλέπουμε τον ηγέτη να επιστρέφει τρεις φορές στη Γεωργία, να επιτίθεται δύο φορές εναντίον της Χρυσής Ορδής και να επιδράμει τρεις φορές εναντίον του νότιου Ιράν και της Μεσοποταμίας. Παρά τις εκατόμβες των αμάχων δεν κατόρθωσε να συντρίψει ολοκληρωτικά τους αντιπάλους του, το αντίθετο μάλιστα. Η διάλυση του κράτους των Τζελεαρίδων στο Ιράκ είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση δύο εξίσου ισχυρών τουρκομανικών βασιλείων, αυτών της Λευκής και της Μαύρης Προβιάς (Ακ και Καρά Κογιουνλού αντίστοιχα), τα οποία απέσπασαν μεγάλα τμήματα από το βασίλειο των Τιμουριδών μετά τον θάνατο του Τιμούρ. Στον βορρά η αποδυνάμωση και στη συνέχεια η διάλυση της Χρυσής
γκρουση, χάθηκε για τους Οθωμανούς σε τακτικό επίπεδο όταν ο Τιμούρ κατάφερε να παρεμβληθεί μεταξύ της Αγκύρας και του στρατού του Βαγιαζήτ. Η χαριστική βολή προήλθε από τη μαζική αυτομόληση των Τουρκομάνων μισθοφόρων του Βα- γιαζήτ, οι οποίοι προφανώς έκριναν ότι ήταν προτιμότερο να πλαισιώσουν τον ισχυρότερο, στις γραμμές του οποίου πολεμούσαν οι περισσότερες από τις φυλές τους. Ο Τιμούρ σε αυτή τη μάχη παρέταξε τον στρατό του σε επτά τουμάν (μεραρχίες), προκρίνοντας το μεγάλο βάθος μετώπου προκειμένου να αντιμετωπίσει τους επίλεκτους γενίτσαρους, τους πολυάριθμους σπαχήδες και τους ατρόμητους Σέρβους δελήδες. Η υπεροχή των ασιατικών στρατών έναντι των Δυτικών ήταν ακόμα προφανής, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τις στατικές τακτικές που εφαρμόστηκαν την ίδια περίοδο κατά τον Εκατο- νταετή πόλεμο. Μετά την ήττα των Οθωμανών και τη σύλληψη του Βαγιαζήτ, ο Τι- μούρ προωθήθηκε μέχρι τη Σμύρνη, την οποία κατέστρεψε εξοντώνοντας πάλι όλους τους άμαχους, οι οποίοι στη συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν ελληνικής καταγωγής. Οι ίδιοι οι Ελληνες προτίμησαν να συμπαραταχθούν με τον Βαγιαζήτ, κρίνοντας προφανώς ότι οι πολυσυλλεκτικοί Οθωμανοί ήταν λιγότερο επικίνδυνοι από τους επιδρομείς που έφθαναν από τα βάθη της Ασίας.
Εχοντας συντρίψει κάθε γείτονά του, ο Τιμούρ στράφηκε προς το μεγαλύτερο από όλα τα έπαθλα, την ίδια την Κίνα των Μινγκ. Οι Κινέζοι αυτοκράτορες είχαν ανατρέψει τους Μογγόλους Γιουάν μόλις πριν από μισό αιώνα και διατηρούσαν ακόμη το μαχητικό πνεύμα τους, όπως και τις άψογες υπηρεσίες πληροφοριών των προ- κατόχων τους, με αποτέλεσμα να γνωρίζουν πολύ καλά τις επιδιώξεις του Τιμούρ. Δύο φορές είχαν αποσταλεί πρέσβεις στη Σαμαρκάνδη, ζητώντας το ίδιο πράγμα: ο Τιμούρ να αναγνωρίσει τους Μινγκ ως διαδόχους της μογγολικής δυναστείας των Γιουάν και να δηλώσει την υποταγή του σε αυτούς. Η απάντηση του Τιμούρ ήταν ίδια και τις δύο φορές, φυλάκισε τους πρέσβεις και έστειλε μήνυμα στο Πεκίνο ότι οι Κινέζοι έπρεπε να αποδεχθούν την ηγε
20
Ορδής οδήγησε στη δημιουργία τριών πιο συνεκτικών κρατιδίων, από τα οποία το ένα, οι Ουζμπέκοι, θα κατέλυαν τελικά την κυριαρχία των Τιμουριδών στην Υπε- ρωξιανή και θα έδιναν το όνομά τους στη χώρα. Οι λόγοι για την αποτυχία του Τι- μούρ ήταν, μεταξύ άλλων, η θέση της Υπε- ρωξιανής, που την καθιστούσε ευπρόσβλητη από κάθε σημείο του ορίζοντα, η πανώλη, η οποία επέστρεφε συνεχώς εξοντώνοντας τους αστικούς πληθυσμούς, και οι αδυναμίες κάποιων από τους επιγόνους του. Ομως ο δασικός λόγος ήταν η αφύπνιση του πατριωτισμού του περσικού πληθυσμού, που δεν έδειχνε πλέον διατεθειμένος να κυριαρχείται από τους βάρβαρους νομάδες. Ο Τιμούρ προσπαθούσε όλη του τη ζωή να πατάει σε «δύο βάρκες», δηλαδή να στηρίζεται τόσο στους πληθυσμούς μόνιμης εγκατάστασης όσο και στους νομάδες (δίδοντας βάρος στους δεύτερους). Ομως ο καιρός των νομάδων είχε αρχίσει να παρέρχεται, όσο κι αν έδειχναν ακόμη παντοδύναμοι στρατιωτικά. Οι Οθωμανοί ήταν εκείνοι που έδειξαν τον τρόπο για τη δημιουργία ενός συνεκτικού ασιατικού κράτους, με τη γραφειοκρατία, τον μόνιμο στρατό και τη θρησκευτική ανοχή τους.
Τελικά η κληρονομιά του Τιμούρ είναι τόσο αντιφατική, όσο και οι επιτυχίες του. Σε μια εποχή γενικευμένης βαρβαρότητας ήταν ο πιο βάρβαρος από όλους, με την ηχώ των σφαγών του να ακούγεται ακόμη. Λέγεται ότι εξόντωσε 60.000 άμαχους μόνο στο Ισφαχάν και πάνω από100.000 στο Δελχί, ενώ η κάποτε μαγευτική Βαγδάτη καταστράφηκε σε τέτοιο σημείο ώστε μπόρεσε να ανακάμψει μόνο τέσσερις αιώνες αργότερα. Οι πύργοι με τα κρανία που έστηναν ως τρόπαια οι Τι- μουρίδες, έφθαναν σε ύψος τα 25 μέτρα (!). Οι αγριότητές τους στην Αρμενία και στη Γεωργία, οι οποίες ήταν χριστιανικά κράτη, υπερέβησαν ακόμη και αυτές των Μογγόλων.
Αν και βάρβαρος ληστής, ο Τιμούρ έγι- νε αιτία για μια άνευ προηγουμένου άνθηση των καλών τεχνών. Οι χιλιάδες καλλιτέχνες που συγκέντρωσε από όλες τις κατακτήσεις του δημιούργησαν μια εκπληκτική τεχνοτροπία η οποία κυριάρχησε (και ως έναν βαθμό συνεχίζει να κυριαρχεί) σε όλο το Ισλάμ. Εκπληκτικά κτίρια, πανέμορφες μινιατούρες, εντυπωσιακά ψηφιδωτά και κάθε είδους τεχνουργήματα κοσμούσαν τη Σαμαρκάνδη, την Μπουχάρα και τις άλλες μεγάλες πόλεις του βασιλείου. Η τέχνη των Τιμουριδών αναπτύχθηκε κυρίως μετά τον θάνατο του Τιμούρ, όμως βασίστηκε στην απίστευτη συγκέντρωση καλλιτεχνών τους οποίους ο ίδιος είχε απαγά- γει από τις χώρες τους. Η αντιφατική φυσιογνωμία του αποδίδεται ίσως με τον πιο παραστατικό τρόπο στην περίπτωση της άλωσης της Δαμασκού, όταν έδωσε διαταγή να καεί το μεγάλο τζαμί και παράλληλα ζή
τησε από τους ζωγράφους του να το αποθανατίσουν ώστε να μπορέσει να το αντιγράψει! Οπως ο Γκαίρινγκ στην εθνικοσο- σιαλιστική Γερμανία, ο Τιμούρ αγαπούσε την τέχνη με έναν τόσο διεστραμμένο τρόπο ώστε δεν μπορούσε να αρνηθεί τον πειρασμό να την κλέψει. Παρόλο που ήταν αγράμματος, μιλούσε πέντε γλώσσες, επέμενε σε κάθε γεύμα του να του διαβάζουν Ιστορία και υπήρξε άριστος σκακιστής. Το σκάκι του Ταμερλάνου, όπως λέγεται ακόμη, παίζεται σε σκακιέρα 121 τετραγώνων, με πρόσθετα πιόνια τα οποία έχουν τις δικές τους κινήσεις, αποτελεί δε πρόκληση για κάθε σκακιστή. Η πονηριά του Τιμούρ έχει μείνει επίσης παροιμιώδης. Κάποτε δεν δίστασε να κάνει μια θεαματικότατη
Ινδία, κατέλαβε το Δελχί και δημιούργησε τη δυναστεία των Μογκούλ, οι οποίοι κυβέρνησαν τη χώρα μέχρι τον 19ο αιώνα, οπότε ανατράπηκαν από τη βρετανική αποικιοκρατία. Μουσουλμάνοι όντες σε μια χώρα κυρίως ινδουιστική, προσπάθησαν να συμβιβάσουν τους δύο κόσμους, άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε όχι. Η ισότητα που προσέφερε το Ισλάμ έναντι του θεού, ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το σύστημα των καστών που επικρατεί ακόμη στην Ινδία, με αποτέλεσμα τη σταδιακή περιχαράκωση των δύο κοινοτήτων, την εκμετάλλευση του σχίσματος από τους Βρετανούς και την επακόλουθη διαίρεση της Ινδίας.
Οσο για την κληρονομιά που άφησε ο Τιμούρ στο Ισλάμ, αυτή ήταν μάλλον αρνη-
Το σκάκι του Ταμερλάνου. Π α ίζετα ι μ ε 56 κομμάτια σε σκακιέρα 121 τετρα γώ νω ν και είναι α ρ κ ετά πιο δύσκολο από το συνηθισμένο.
αιμόπτυση μπροστά σε έναν Οθωμανό πρέσβυ προκειμένου να τον πείσει ότι είναι ετοιμοθάνατος. Το αίμα ανήκε σε αρνί και ο Τιμούρ το κρατούσε στο στόμα του έως ότου έκρινε ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για να παίξει τον μικρό θεατρικό του ρόλο.
Αν και η κληρονομιά των Τιμουριδών στην Υπερωξιανή περιορίζεται στα επιβλητικά κτίρια (τα οποία αναστήλωσαν με εξαιρετικό τρόπο Σοβιετικοί αρχαιολόγοι κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980), υπάρχει ένα μέρος του κόσμου όπου είναι ακόμη κυρίαρχη. Τελευταίος από τους Τι- μουρίδες βασιλείς στην Υπερωξιανή ήταν ο Μπαμπάρ, ο οποίος εκδιώχθηκε από τους Ουζμπέκους εισβολείς το 1503. Φυ- γάς μαζί με ένα μεγάλο μέρος από τις φυλές που τον υποστήριζαν, επιτέθηκε στην
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) H enri Stierlin: ΙΣ Λ Α Μ ΙΚ Η ΤΕΧΝΗ, Ε κδόσεις Κ αρακώ τσογλου, 2002.(2) D avid N ico lle - Angus M e Bride: THE AGE O F TAMERLANE, O sprey, 1990.(3) D av id N ico lle - Angus M e Bride: ATTILA AN D THE N O M A D HORDES, Osprey, 1990.(4) S.R. Turnbull ■ Angus M e Bride: THE MO NG OLS, Osprey, 1980.(5) C.J. Peers - D avid Sque: MEDIEVAL CHINESE ARMIES, Osprey, 1992.
τική, αφού μερικές από τις πιο ανεπτυγμένες του κοιτίδες, όπως η Δαμασκός και η Βαγδάτη, ερημώθηκαν. Οι σιίτες και οι Ισμαηλίτες καταδιώχθηκαν κυρίως επειδή από τις τάξεις τους προέρχονταν οι ανυπότακτοι σαρμπαντάρ, ενώ οι κοινότητες των ορθοδόξων και των νεστοριανών χριστιανών στην επικράτειά του καταστρά- φηκαν πλήρως. Ομως και απέναντι στους σουνίτες ήταν εξίσου καταστροφικός, έστω και αν τυπικά ανήκε κι αυτός στο κυρίαρχο δόγμα του Ισλάμ. Στην πραγματικότητα φαίνεται ότι οι Τιμουρίδες σε αυτό τον τομέα παρέμειναν πιο κοντά στην «α- νεξιθρησκεία» των Μογγόλων. όσον αφορά τη μοίρα των θυμάτων τους. Κατέστρεφαν ό,τι τους αντιστεκόταν, χωρίς να υπολογίζουν ιδιαίτερα ποιον θεό προσκυνούσε. Ομως η πιο σημαντική κληρονομιά του Τιμούρ αφορά τον θάνατό του. που οριοθετεί το τέλος της εποχής της ισχύος των νομάδων. Η τρομερή περίοδος η οποία άρχισε με τους Ούνους, τελείωσε χίλια χρόνια μετά με ένα τελευταίο βίαιο ξέσπασμα. Με τον θάνατο αυτού του τελευταίου «Αττίλα», έπεσε η αυλαία για τους νομαδικούς λαούς. Στο εξής θα γίνονταν εκείνοι τα θύματα των λαών με μόνιμη εγκατάσταση. ΕΞ!
21
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
in x s n m «Ααμ Σου 719»
0 Ν0ΤΙ0ΒΙΕΤΝΑΜΙΚ6Σ ΣΤΡΑΤΟΣΣΤΗΝ ΠΡΟΤΗ ΤΟΥ «ΣΟΛΟ» ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (1971)
Μετά τον θάνατο του Χο Τσι Μινχ, τον Σεπτέμβριο του 1969, τέσσερις ΑΗΜΗΤΡΙΟΣ Β ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΑΟΣ άνδρες είχαν αναδειχθεί ως ο ηγετικός πυρήνας του βορειοβιετναμι- κού Πολιτικού Γραφείου: ο Λε Ντουάν, πρώτος γραμματέας του Κόμματος Λάο Ντονγκ, ο Τρουόνγκ Τσινχ, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής της Βορειοβιετναμικής Εθνοσυνέλευσης, ο Φαμ Βαν Ντονγκ,
πρωθυπουργός, και ο Βο Νγκουγιέν Γκιαπ, υπουργός Αμυνας. Οι άνδρες αυτοί ασκούσαν την εξουσία χωρίς σοβαρές διαφωνίες μεταξύ τους και είχαν ταυτόσημη άποψη στο πιο κρίσιμο ζήτημα που αντιμετώπιζε εκείνη την εποχή το Ανόι: ο πόλεμος στον Νότο έπρεπε να συνεχιστεί έως ότου επιτευχθεί η πολυπόθητη ένωση της χώρας υπό ενιαία κομμουνιστική ηγεσία. Αν και μία μερίδα στελεχών υπό τον Τρουόνγκ Τσινχ εξέφραζε κατά καιρούς την άποψη ότι θα έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στην οικονομική ενίσχυση του Βορρά, η πλειοψηφία του Πολιτικού Γραφείου επέμενε σταθερά στην άποψη ότι η διά της βίας ενοποίηση της χώρας ήταν ο πρωταρχικός και απόλυτος στόχος.
Η κυβερνητική ομάδα του Ανόι ήταν, συνεπώς, αντίθετη σε κάθε σκέψη περί συμβιβασμού πριν από την επίτευξη της τελικής νίκης και οι συνομιλίες, που είχαν ξεκινήσει στο Παρίσι, δεν χρησίμευαν παρά ως ένα απλό προπέτασμα το οποίο κάλυπτε τις πραγματικές προθέσεις των διαδόχων του Χο Τσι Μινχ. Υπήρχαν πολλές ενδείξεις ότι οι κομμουνιστές αύξαναν τις δυνάμεις τους και την υποστήριξη, από πλευράς διοικητικής μέριμνας, στο Λάος, περιμένοντας τη στιγμή που θα έφευγαν οι Αμερικανοί για να ορμήσουν κατά του Νοτίου Βιετνάμ. Στην ερώτηση που έθεσε ένας Αμερικανός σύμβουλος το 1971, «Τι θα γίνει στην περίπτωση που οι Βορειοβιετναμέζοι απλώς περιμένουν την αναχώρησή μας για να ξεχυθούν από τους λόφους;», η μάλλον αισιόδοξη απάντηση ήταν: «Τι θα γίνει στην περίπτωση που οι Νο- τιοβιετναμέζοι ορμήσουν πρώτοι σε αυτούς τους λόφους;».
Το πρόγραμμα «βιετναμοποίησης» του πολέμου το οποίο είχαν θέσει σε εφαρμογή από το 1969 οι Αμερικανοί, είχε ως στόχο να καταστήσει τους ΝοτιοΘιετναμέζους ικανούς να επωμιστούν μόνοι το κύριο βάρος του πολέμου και να εγγυηθούν οι ίδιοι την εδαφική ακεραιότητα του κράτους τους. Η ύφεση των πολεμικών επιχειρήσεων που ακολούθησε από το δεύτερο μισό του 1969 και κατά τη διάρκεια του 1970, δοήθησε τον Στρατό της Δημοκρατίας του Βιετνάμ (ΣΔΒ) να ορθοποδήσει, να συμπληρώσει τα κενά και να αντιμετωπίσει τις αδυ-
Επί χρόνια οι Αμερικανοί ειδικοί αναρωιιούνιαν γιαιί
καιά ιη σύγκρουση οιο Βιεινάμ ία αμερικανικά και ία
νοτισβιειναμικά στρατεύματα δεν κατέβαλαν ούτε μια
αροοαάθεια να αποκόιμουν το περίφημο Μονοπάτι Χο
Τοι Μινχ, από το οποίο ανειροδιάζονταν οι
κομμουνιστέα. Οταν αυτό επ ιχειρήθηκε τελικά, τον
Φεβρουάριο του 1971, οι ιδιαίτερες πολιτικές και
στρατιωτικές συνθήκες m e περιόδου δεν ευνοούσαν
αυτιί τη λύαη, με αποτέλεσμα μια ιρονικη μάχη και*
μια δραματική απαγκίστρωση.
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
Ν ο τιο β ιετν α μ ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα ε ισβάλλουν σ το Λ ά ος το 1971, χα μ ο γελώ ντα ς σ τον φ ακό μ ε α υ τοπ επ ο ίθησ η . Σ ύ ντο μ α η επ ιχείρηση «Λαμ Σον 719» S a μ ε τα τρ επ ό τα ν σε μια οδυνηρή π ερ ιπ έτε ια .
ναμίες του. Η κυβέρνηση του προέδρου Νγκουγιέν Βαν Οιού αισιοδοξούσε ότι με την υπάρχουσα φορά των πραγμάτων, ο ΣΔΒ θα αριθμούσε το 1972 1.100.000 άνδρες και θα κατελάμβανε την τρίτη θέση (από αριθμητικής άποψης) ανάμεσα στους στρατούς της περιοχής, έπειτα από τον Κινεζικό (2.700.000 άνδρες) και τον ΛΣΒ (877.000).
Η πραγματικότητα, όμως, ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη που έδειχναν οι εντυπωσιακοί αριθμοί στα χαρτιά. Εξασθενη μένος από τη συνεχή αιμορραγία των λιποταξιών, υποφέροντας από προβληματική διοίκηση ανεπαρκών αξιωματικών και αντιμετωπίζοντας προβλήματα στην εξοικείωση με τις τεχνικές και τις επιχειρησιακές πλευρές του σύγχρονου πολέμου, ο ΣΔΒ ήταν ουσιαστικά πολύ πιο αδύναμος από ό,τι έδειχνε το μέγεθος του.
Εχοντας στερηθεί προς το παρόν τα ασφαλή ορμητήριά του στην Καμπότζη, λόγω της εισβολής που πραγματοποίησαν εκεί τα νοτιοβιετναμικά στρατεύματα το 1970, ο στρατηγός Γκιάπ άρχισε να ενισχύει τις δυνάμεις του στο Λάος. Το κλασικό Μονοπάτι Χο Τσι Μινχ, όπως λεγόταν η μακρά διαδρομή η οποία διέτρεχε την περιοχή δυτικά της μεθορίου του Νοτίου Βιετνάμ με το Λάος και την Καμπότζη, εξακολουθούσε να αποτελεί τη μοναδική αρτηρία ανεφοδιασμού των κομμουνιστικών δυνάμεων που μάχονταν στον Νότο και ο Λαϊκός Στρατός του Βιετνάμ (ΛΣΒ) αφιέρωνε τεράστιο μέρος της ενεργη- τικότητάς του στην ενίσχυση και στην επέκτασή του.
Μέχρι το 1967 το Μονοπάτι Χο Τσι Μινχ
στις κοιλάδες του Λάος περιελάμβανε ελάχιστους βατούς δρόμους και το Συγκρότημα Μεταφορών 559 του ΛΣΒ, που είχε επιφορτι- σθεί με τη λογιστική υποστήριξη των μαχό- μενων τμημάτων στο Νότιο Βιετνάμ, ήταν υποχρεωμένο να προωθεί τον όγκο των εφοδίων με πεζούς αχθοφόρους και ποδήλατα. Το 1971 όμως η κατάσταση είχε αλλάξει δραματικά. Στο έδαφος του Λάος υπήρχαν δρόμοι μέσω των οποίων μπορούσαν να διακινη- θούν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες φορτίων σε μικρότερο χρόνο, μέσα από τις ορεινές διαβάσεις Μού Γκιά, Μπαν Καράι και Μπαν Ραβίν, για να φθάσουν ως το Τσεπόν και το Μουόνγκ Νονγκ. Οι δύο τελευταίες πόλεις αποτελούσαν και τα κομβικά κέντρα των αντίστοιχων Περιοχών Βάσης 604 και 611, οι οποίες εκτείνονταν μέχρι τα σύνορα του Νοτίου Βιετνάμ και συνιστούσαν θανάσιμη απειλή για τις επαρχίες Κουάνγκ Τρι και Τούα Τιέν. Από εκεί άλλοι δρόμοι συνέχιζαν νοτιοανατολικά, προς την κοιλάδα Α Σάου, ή νότια προς κάποιο άλλο σημείο των 1.300 km που αποτελούσαν τη μεθόριο του Νοτίου Βιετνάμ με την Καμπότζη και το Λάος.
Εχοντας μέσο εύρος 90 km, το Μονοπάτι Χο Τσι Μινχ απλωνόταν στο Λάος σαν ένας ιστός αράχνης και το συνολικό μήκος του ε- κτιμάτο ότι ανερχόταν σε 13.000 km (περισσότερο από το ένα τρίτο της περιφέρειας της ΓηςΙ). Το Συγκρότημα Μεταφορών 559 συντηρούσε και λειτουργούσε αυτή τη ζωτική αρτηρία με τη βοήθεια 100.000 ατόμων, ενώ 50.000 στρατιώτες του ΛΣΒ παρείχαν προστασία για τις επτά κύριες περιοχές βάσης. Ηδη από το 1968 η κλασική εικόνα των
ρακένδυτων αχθοφόρων που ωθούσαν τα κατάφορτα με εφόδια ποδήλατα αποτελού- σε παρελθόν και οι δρόμοι του Μονοπατιού αντηχούσαν από τους κινητήρες των φορτηγών τα οποία ανεβοκατέβαιναν. Οι Αμερικανοί υπολόγιζαν τον αριθμό των φορτηγών που επιχειρούσαν στο Λάος σε 5.000-10.000, με άλλα τόσα να τηρούνται σε εφεδρεία στο Βόρειο Βιετνάμ. Οι φάλαγγες εκινούντο μόνο κατά τη νύκτα, για να αποφεύγουν την παρατήρηση και την προσβολή από την εχθρική αεροπορία, κάλυπταν 25-60 km και κατόπιν κρύβονταν σε καλά παραλλαγμένες θέσεις με το πρώτο φως της ημέρας.
Για να διατηρηθεί η ροή των φορτηγών (και συνεπώς των εφοδίων) οι Βορειοβιετνα- μέζοι είχαν ολοκληρώσει από το 1969 έναν αγωγό καυσίμων διαμέτρου 4 in ο οποίος έφθανε μέχρι την κοιλάδα Α Σάου. Η ύπαρξη αυτού του αγωγού όχι μόνο έλυσε πολλά από τα προβλήματα διοικητικής μέριμνας του ΛΣΒ στο Λάος, αλλά του επέτρεψε και να χρησιμοποιεί στο εξής πιο τολμηρά και εντατικά τα τεθωρακισμένα του, τα οποία κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες καυσίμων. Η περίοδος της μεγάλης δραστηριότητας του Μονοπατιού Χο Τσι Μινχ (το οποίο μόνο κατ’ όνομα ήταν πλέον μονοπάτι!) μέσα στο Λάος ήταν παραδοσιακά το διάστημα Οκτωβρίου- Μαρτίου, πριν αρχίσουν οι μουσώνες οι οποίοι σχεδόν τερμάτιζαν την κυκλοφορία.
Τον Δεκέμβριο του 1970 οι συμμαχικές υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν την ύπαρξη ασυνήθιστης δραστηριότητας και τη συσσώρευση τεραστίων ποσοτήτων εφοδίων στην Περιοχή Βάσης 604, ένα ορμητήριο των κομμουνιστών που βρισκόταν δυτικά του Κε Σαν, κοντά στην πόλη Τσεπόν του Λάος, σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων από την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη. Από τη θέση αυτή τα συντάγματα του ΛΣΒ μπορούσαν να απειλούν το Κουάνγκ Τρι, τη βορειότερη επαρχία του Νοτίου Βιετνάμ, και απείχαν επίσης μερικά χιλιόμετρα από την παλαιά αυτο- κρατορική πρωτεύουσα Χουέ και την κοιλάδα Α Σάου, στις οποίες είχαν σημειωθεί και κατά το πρόσφατο παρελθόν σφοδρές μάχες. Η διαπίστωση του τι ακριβώς συνέβαινε στο Λάος ανατέθηκε στις ομάδες ειδικών επιχειρήσεων, οι οποίες εισέδυαν σε βάθος για να συλλέξουν πληροφορίες.
«Οι περισσότερες επιχειρήσεις στις οποίες έλαβα μέρος έγιναν στο Λάος», έλεγε αργότερα ένας Αμερικανός καταδρομέας. «Το μεγαλύτερο βάθος διείσδυσής μου μέσα στο Λάος ήταν 20 km... Χρησιμοποιούσαμε τους ιθαγενείς πάρα πολύ. Ηταν πράγματι τύποι που καλύτερα να μην τα έβαζες μαζί τους. Πραγματικοί επαγγελματίες. Ηταν ωστόσο αφοσιωμένοι και άξιοι εμπιστοσύνης. Σε αρκετές περιπτώσεις επέστρεψαν σε επικίνδυνες περιοχές για να σώσουν πληγωμένους Αμερικανούς. Οχι πολύ πριν από τη γιορτή του βιετναμικού Τετ (Πρωτοχρονιά) το 1971, είχαμε πληροφορίες ότι ο Βορειο- βιετναμικός Στρατός και τοπικές δυνάμεις Βιετκόνγκ συγκέντρωναν δυνάμεις και εφόδια, σε απόσταση μικρότερη των 10 km από
24
Α μερικανικά ΤΟ Μ Π τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς «A m ericaI» κ ινούντα ι προς το Λ α νγκ Β έι, σ το πλαίσιο των π ροκαταρκτικώ ν επ ιχειρήσεω ν το υ 1971 για το ά νο ιγμα του α υ το κ ινη τό δ ρ ο μ ο υ 9 για λογα ρ ια σ μό των Ν οτιο β ιετναμέζω ν.
τα σύνορα, μέσα στο Λάος. Ανατέθηκε στην ομάδα μου να κατευθυνθεί στην περιοχή και να ελέγξει την πληροφορία». Ολες οι ενδείξεις φανέρωναν πως οι κομμουνιστές προετοιμάζονταν για μια επιθετική ενέργεια εναντίον των δύο πιο απομακρυσμένων επαρχιών του Νοτίου Βιετνάμ, με την ελπίδα ότι αυτή τη φορά θα πετύχαιναν αυτό που τους είχε στερήσει παλαιότερα η πυκνή παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων στην περιοχή. Οι συμμαχικές δυνάμεις αποχωρούσαν πλέον σταδιακά, αφήνοντας την ευθύνη της φρούρησης των επαρχιών στον Στρατό της Δημοκρατίας του Βιετνάμ (ΣΔΒ).
0 ΝΟΤΟΣ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΚΙΝΗΣΕΩΝ
Η κατάσταση ήταν εξαιρετικά ανησυχητική για την ηγεσία της Σαϊγκόν. Αν οι Νότιοι επέλεγαν να περιμένουν παθητικά το κτύπημα, θα διέπρατταν το ολέθριο σφάλμα να παραχωρήσουν την επιθετική πρωτοβουλία στον εχθρό. Κάθε μήνας που περνούσε, σή- μαινε επιπλέον πως η αμερικανική στρατιωτική παρουσία αποδυναμωνόταν και, συνεπώς, μειώνονταν οι δυνατότητες παροχής υποστήριξης εκ μέρους των συμμάχων. Η εκδήλωση επίθεσης από τον ΣΔΒ θα ήταν, όμως, μια εξίσου παρακινδυνευμένη ενέργεια, η οποία πιθανώς θα συνοδευόταν από δυσανάλογα μεγάλο κόστος σε σχέση με αυτό που θα επιτύγχανε. Οι βάσεις των κομμουνιστών ήταν καλά οχυρωμένες, βρίσκονταν σε δύσβατο έδαφος και φρουρούντο από μεγάλο αριθμό μαχητών.
Η τοποθεσία μεταξύ μεθορίου και Τσε- πόν αποτελούσε έναν πραγματικό εφιάλτη για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, αφού το έδαφος ήταν διακεκομμένο, καλυμμένο από πυκνή βλάστηση και άριστα οργανωμένο από τον εχθρό με διαδοχικές αμυντικές γραμμές. Μια επιθετική επιχείρηση εναντίον της θα περιέκλειε πολλούς κινδύνους, ωστόσο από την άλλη πλευρά η αδράνεια ήταν σίγουρα χειρότερη. Εμπνευστής αυτής της λύσης φαίνεται ότι ήταν ο στρατηγός Κρέιτον Εϊ- μπραμς, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Ουίλιαμ Ουέστμορλαντ από το 1968 στην ηγεσία των αμερικανικών δυνάμεων στο Βιετνάμ υπό την ονομασία MACV (Military Assistance Command Vietnam). Ο Νοτιοβιετναμέζος πρόεδρος Θιού αποφάσισε τελικά να υιοθετήσει την τολμηρότερη τακτική, η οποία συχνά κατά τον πόλεμο αποδεικνύεται η πιο φρόνιμη. Εδωσε μάλιστα στην επικείμενη επιχείρηση την κωδική ονομασία «Λαμ Σον 719», με στόχο να συνεγείρει συνειρμικά τα πατριωτικά αισθήματα των στρατιωτών του. Λαμ Σον ήταν τό όνομα ενός χωριού του Βορείου Βιετνάμ, όπου το 1427 ο θρυλικός Βιετναμέζος ή- ρωας Λε Λόι είχε κατατροπώσει μια τεράστια στρατιά Κινέζων εισβολέων. Ο αριθμός 719 προερχόταν από το έτος της επιχείρησης (‘71) και τον αριθμό του αυτοκινητόδρομου (9) κατά μήκος του οποίου θα διεξαγόταν.
Επειδή ήταν γνωστό πως οι καιρικές συνθήκες θα επέτρεπαν στις βορειοβιετναμικές
βάσεις κατά μήκος του Μονοπατιού Χο Τσι Μινχ να είναι γεμάτες με εφόδια κατά την περίοδο Φεβρουαρίου-Μαρτίου, ot σχεδιαστές της επιχείρησης όρισαν ως χρόνο εκτόξευσης της επίθεσης τις αρχές Φεβρουάριου του 1971, ώστε να αποκομίσουν τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα πολεμικής λείας και να προκαλέσουν τη μέγιστη δυνατή ζημιά στον εχθρό. Ο διοικητής του I Σώματος Στρατού του ΣΔΒ, αντιστράτηγος Χόανγκ Ξουάν Λαμ, σχημάτισε μια μικρή ομάδα επιτελών για την εκπόνηση των σχεδίων, από φόβο μήπως το μυστικό διαρρεύσει. Γνώριζε ότι χωρίς το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού η αποστολή του θα καθίστατο πολύ δυσχερέστερη και η επιτυχία της εξαιρετικά αμφίβολη. Οι επιτελείς εργάστηκαν υπό μεγάλη πίεση χρόνου και το ολοκληρωμένο σχέδιο παρουσιάστηκε προς έγκριση στην κυβέρνηση της Σαϊγκόν στις 16 Ιανουαρίου 1971, δύο μόνο εβδομάδες πριν από την εξαπόλυση της επίθεσης.
Η επιχείρηση «Λαμ Σον 719» δεν αποσκο-
πούσε τόσο στην απόσπαση και στην κατοχή εδαφικών αντικειμενικών σκοπών, όσο στην αναστάτωση των σχεδίων του εχθρού και στον εξαναγκασμό του να ακυρώσει ή να αναβάλει για μεγάλο χρονικό διάστημα τις δικές του σχεδιαζόμενες επιθετικές ενέργειες. Οι στόχοι των Συμμάχων ήταν τρεις: να διακόψουν τη ροή εφοδίων και ενισχύσεων των Βορειοβιετναμέζων, να καταστρέφουν τις εγκαταστάσεις διοικητικής μέριμνας σε εκείνον τον ζωτικό κόμβο του Λάος και να προκαλέσουν όσο το δυνατόν περισσότερες απώλειες στον εχθρό. Η Σαϊγκόν έδωσε εντολή στον αντιστράτηγο Λαμ να περιορίσει την προέλασή του σε έναν στενό διάδρομο πλάτους μόλις 24 km εκατέρωθεν του αυτοκινητόδρομου 9 και να μη διεισδύσει βαθύτερα από το Τσεπόν.
Οι Σύμμαχοι διοικητές είχαν σχεδιάσει έναν ελιγμό που θα εξελισσόταν σε τέσσερις φάσεις. Αρχικά, αμερικανικά τμήματα που θα αποτελούντο από την 1η Μηχανοκίνητη Τα-
25
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
<c
Ο τα ν το 1971 οι Ν ο τιο β ιε τν α μ έζο ι και ο ι Α μ ερ ικα νο ί σχέδιασαν την επ ιχείρηση «Λαμ Σον 719», το Μ ονοπ άτι Χο Τσι Μ ινχ ε ίχ ε ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σε ένα π ρα γμα τικό α γ κ ά θ ι σ τα π λευρά τη ς κυβέρ νησ ης τη ς Σα ϊγκό ν, έχο ντα ς α ν α π τυ χ θ ε ί σε εντυπω σιακό βα θμό
<: και μ ε πολλά παρακλάδια μέσ α στο έδ α φ ο ς το υ Λάος. Οι κ ο μ μο υ νισ τές είχαν κ α τα σ κ ευ ά σ ει ένα καλό οδικό δ ίκτυο και είχανολοκληρώ σει από το 1969 έναν αγω γό π ετρ ελα ίο υ που π ρ ο μ ή θ ευ ε καύσιμα μ έχ ρ ι τη ν Π ερ ιοχή Β άσης 607, δ υ τικά του Ν τα Ν α νγκ! Το κτύπημα κ α τά τη ς Π ερ ιοχής Β άσης 604 ε ίχ ε ως στόχο να «α π ο κ εφ α λ ίσ ει» α υ τό το δ ίκ τυ ο συγκοινωνιών και ανεφ οδιασμού.
26
(9ΐί> Διάβαση Μπαν Καράι
Διάβαση Μπαν Ραβίν
Αττοσιρατιωτικοττσιημένη Ζώνη
ΚΟΥΑΝΓΚΤΡΙ
ΤΟΥΑΤΙΕΝ
324 Μεραρχία ΛΣΒΚοιλάδα Α Σάου
2η Μεραρχία ΛΣΒ
Διάβαση Μου Γκιά Λαοτινή κοιλάδα
Κομμουνιστικά καταφύγια
Ιανουάριος Ι97 Ι
32$6 Σύνταγμα / Ί ίεραρχία ΛΣΒ {
24Β Σύνταγμά 304 Μεραρχία Λ \ 30ίρΊεραρχί6 ΛΣΒ
— Κύριοι δρόμοι
Σιδηρόδρομοι ■»— , Αγωγός πετρελαίου
Μονοπάτι Σιχανούκ
Οριο επαρχίας
Περιοχή Βάσης
Λ Α Ο Σ
\
ξιαρχία της 5ης Μεραρχίας Πεζικού και την 101 Αερομεταφερόμενη Μεραρχία (περίπου10.000 άνδρες συνολικά), θα έθεταν υπό τον έλεγχό τους τις προσβάσεις του Νοτίου Βιετνάμ οι οποίες οδηγούσαν στα λαοτινά σύνορα, ανοίγοντας πάλι τον αυτοκινητόδρομο 9 που περνούσε κοντά από το Κε Σαν. Η παλαιά αυτή βάση κοντά στη μεθόριο θα χρησίμευε ως κέντρο ανεφοδιασμού και ορμητήριο για τον τεράστιο στόλο ελικοπτέρων ο οποίος θα υποστήριζε την επιχείρηση. Στη συνέχεια το I Σώμα Στρατού του ΣΔΒ θα επιτίθετο κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου 9 ως το Τσεπόν, χρησιμοποιώντας τρεις αιχμές και εκτελώντας μια σειρά από αερα- ποβατικά άλματα και προωθήσεις τεθωρακισμένων.
Στην κρούση θα συμμετείχαν η επίλεκτη Αερομεταφερόμενη Μεραρχία του ΣΔΒ και η 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, οι οποίες θα είχαν ως πρώτο αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη του Α Λουί και ως δεύτερο το Τσεπόν, 42 km από τη μεθόριο. Νοτίως του αυτοκινητόδρομου 9 θα ενεργούσε με τη βοήθεια των ελικοπτέρων η 1η Μεραρχία του ΣΔΒ, χωρίς το 2ο Σύνταγμά της, ενώ παρόμοιο ρόλο πλα- γιοκάλυψης θα διεδραμάτιζε στον βορρά ένα Συγκρότημα Νοτιοβιετναμέζων Ρέη- ντζερ δύναμης περίπου συντάγματος, το οποίο θα προχωρούσε με άλματα από τη Ζώνη
Προσγείωσης (ΖΠ) Ταμπάτ προς δυσμάς. Ως εφεδρεία θα παρέμενε μία νοτιοβιετναμική ταξιαρχία πεζοναυτών στο Κε Σαν. Κατά την τρίτη φάση οι Νοτιοβιετναμέζοι θα διεξήγαν κλασικές επιχειρήσεις έρευνας και καταστροφής σε ολόκληρη την έκταση της Περιοχής Βάσης 604 και στο τέλος, ανάλογα με το πώς θα είχε διαμορφωθεί η κατάσταση και τις ευκαιρίες που θα είχαν παρουσιαστεί, είτε θα συμπτύσσονταν στη μεθόριο, είτε θα συνέχιζαν την επίθεση για να καταστρέψουν και τη γειτονική Περιοχή Βάσης 611, εναντίον της οποίας είχε επιτεθεί δύο χρόνια πρωτύτερα το αμερικανικό 9ο Σύνταγμα Πεζοναυτών (επιχείρηση «Dewey Canyon»), Ο χρόνος ολοκλήρωσης της επιχείρησης υπολογιζόταν σε 90 περίπου ημέρες. Σε αυτή θα συμμετείχαν συνολικά 16.000 άνδρες του ΣΔΒ, περίπου οι μισοί από όσους είχαν εισβάλει στην Καμπότζη τον Απρίλιο του 1970.
Δύο βασικοί παράγοντες θα καθιστούσαν την επιχείρηση «Λαμ Σον 719» αρκετά διαφορετική από τις προηγούμενες. Για πρώτη φορά, από το 1965, οι Νοτιοβιετναμέζοι στρατιώτες θα επιχειρούσαν χωρίς την παραμικρή ελπίδα ενίσχυσης από αμερικανικά μάχιμα τμήματα. Επειτα από την εισβολή στο έδαφος της Καμπότζης, η πολιτική ηγεσία στην Ουάσινγκτον είχε θορυβηθεί και το Κογκρέσο κατόρθωσε να περάσει τον Δεκέμ-
Σοκα ρ ισ μ ένο ι Ν ο τιο β ιε τν α μ έζο ι σ τρ α τιώ τες εγ κα τα λε ίπ ο υ ν το Μ 113 στο οποίο επ έβαιναν, το οποίο π άτησε νάρκη δυτικά του Μπα Ν τονγκ.
βριο του 1970 την Τροποποίηση Κούπερ - Τσερτς, βάσει της οποίας απαγορευόταν στα αμερικανικά στρατεύματα οποιαδήποτε παραβίαση της λαοτινής μεθορίου. Συνεπώς οι άνδρες του αντιστράτηγου Λαμ θα βασίζονταν αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις από τη στιγμή που θα περνούσαν τα σύνορα. Οι Αμερικανοί δεν επέτρεπαν ούτε καν στους στρατιωτικούς συμβούλους, που ήταν προσκολλημένοι στις νοτιοβιετναμικές μονάδες, να τις ακολουθήσουν μέσα στο Λάος.
Επί μια δεκαετία οι Νοτιοβιετναμέζοι είχαν συνηθίσει να μάχονται υπό τη συνεχή καθοδήγηση και το άγρυπνο βλέμμα των προστατών τους. Εκείνη την περίοδο θα δοκιμάζονταν πλέον στην πράξη τα αποτελέσματα του περίφημου προγράμματος «βιετ- ναμοποίησης» του πολέμου, που τόσες αμφισβητήσεις είχε εγείρει στην κοινή γνώμη των ΗΠΑ. Ο ΣΔΒ θα είχε, ωστόσο, την υποστήριξη 600 αμερικανικών ελικοπτέρων και 2.000 περίπου αεροπλάνων, ενώ και το αμερικανικό πυροβολικό θα παρείχε τα πυρά του ως εκεί που έφθανε το βεληνεκές του. Επιπλέον ο αμερικανικός 7ος Στόλος, μαζί με την 31η Αμφίβια Μονάδα Πεζοναυτών που επέβαινε στα πλοία του, θα εκτελούσε παραπλανητικές κινήσεις ανοικτά των βορειοβιετναμικών λιμανιών.
01 ΒΟΡΕΙΟΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΝΤΑΙ
Στην «άλλη πλευρά του λόφου» οι Βορει- οβιετναμέζοι είχαν λάβει το μάθημα από την εισβολή του εχθρού στην Καμπότζη και ήταν έτοιμοι για ένα παρόμοιο ενδεχόμενο στο Λάος. Το Ανόι διέθετε περισσότερους από20.000 άνδρες στην περιοχή που στόχευε η επιχείρηση «Λαμ Σον 719», μεταξύ των οποίων τουλάχιστον 13.000 ανήκαν στις μάχιμες μονάδες πρώτης γραμμής. Τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών είχαν ήδη αποθηκευτεί σε κατάλληλους χώρους, οι αμυντικές θέσεις είχαν οργανωθεί με άριστο τρόπο και τη γνωστή δεξιοτεχνία και τα σχέδια εκτόξευσης αντεπιθέσεων είχαν ελεγχθεί στην πράξη με τη διεξαγωγή τακτικών ασκήσεων. Οι Βορειοβιετναμέζοι είχαν προνοήσει επίσης να βελτιώσουν τους δρόμους που οδηγούσαν στην περιοχή, ώστε να είναι πιο γρήγορη η πρόσβαση και (συνεπώς) η ροή ενισχύσεων, είχαν δε ενισχύσει σημαντικά και την αεράμυνα. Σκόπευαν να υπερασπιστούν σκληρά την Περιοχή Βάσης 604 και όχι να την ε- γκαταλείψουν για να διασώσουν το προσωπικό τους, όπως είχε συμβεί τον προηγούμενο χρόνο στην Καμπότζη.
Το 1971 το Μονοπάτι Χο Τσι Μινχ αποτε- λούσε τη μοναδική αρτηρία ανεφοδιασμού του ΛΣΒ ώστε να μπορεί να συντηρεί το σύνολο των επιχειρήσεών του στην Καμπότζη,
27
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
Οι βόμβ ες ενός Β -52 σφυροκοπ ούν τ ις θ έ σ ε ις του Λ ΣΒ στα υψ ώ ματα, ενώ το πλήρωμα ενός ά ρμ α το ς μάχης π α ρ α κο λο υ θεί από τη ΒΠΥ Α Λ ουί. Δ ώ δεκα ώ ρες α ρ γ ό τερ α οι Β ο ρ ειο β ιετν α μ έζο ι άνο ιξαν πάλι πυρ από τα ίδια υψώ ματα.
στο Λάος και στο Νότιο Βιετνάμ. Γι’ αυτό οι Βορειοβιετναμέζοι φρόντισαν από τα τέλη του 1970 να προωθήσουν στις Περιοχές Βάσης 604 και 611 20 μοίρες αντιαεροπορικού πυροβολικού, οι οποίες περιελάμβαναν στον οπλισμό τους ευκίνητα βαριά πολυβόλα 12,7 mm και 14,5 mm, πυροβόλα 23 mm και τουλάχιστον 200 πυροβόλα μεγαλύτερων διαμετρημάτων (37 mm, 57 mm, 85 mm και 100 mm). Η ισχυρή αυτή δύναμη μετακινούσε επίσης διαρκώς τα όπλα της σε έναν λαβύρινθο3.000 κατάλληλα προετοιμασμένων θέσεων, ώστε να προκαλεί σύγχυση στην εχθρική αεροπορική αναγνώριση και να διατηρεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
Στη ζούγκλα του Λάος υπήρχαν ελάχιστες τοποθεσίες κατάλληλες για προσγείωση ελικοπτέρων και οι Βορειοβιετναμέζοι φρόντισαν να στήσουν εκεί κρυφές παγίδες, τοποθετώντας σε τριγωνική διάταξη βαριά πολυβόλα των 12,7 mm ώστε να θέσουν τα εχθρικά ελικόπτερα μεταξύ διασταυρούμενων πυρών. Είχαν ρυθμίσει επίσης τους όλμους τους ώστε να σκοπεύουν αυτά τα ξέ- φωτα και ήταν βέβαιοι πως κάθε απόπειρα α- εροκίνητων στρατευμάτων να προσεδαφιστούν σε αυτά θα κατέληγε σε σφαγή.
01 ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΠΡΟΠΘΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΠΕΔΙΑ ΜΑΧΗΝ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ
Η επιχείρηση «Λαμ Σον 719» ξεκίνησε ακριβώς μετά τα μεσάνυκτα της 30ής προς την 31η Ιανουαρίου 1971. Για λόγους παρα- πλάνησης του αντιπάλου, η αμερικανική 101 Αερομεταφερόμενη Μεραρχία είχε φροντίσει να εκτελέσει πυρά πυροβολικού στα σημεία της μεθορίου που βρίσκονταν απέναντι στην Περιοχή Βάσης 611, ενώ ένα σύνταγμα
της επίλεκτης 1ης Μεραρχίας του ΣΔΒ είχε εκτελέσει κίνηση αντιπερισπασμού κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου 1 προς την Απο- στρατιωτικοποιημένη Ζώνη. Στο μεταξύ άν- δρες του Μηχανικού εργάζονταν πυρετωδώς για να δημιουργήσουν πρόσβαση στον αυτοκινητόδρομο 9 αλλά και για να καταστήσουν λειτουργικές τις παλαιές βάσεις πυρός που υπήρχαν κοντά στη μεθόριο και οι οποίες είχαν εγκαταλειφθεί έπειτα από την πολιορκία του Κε Σαν το 1968. Το ίδιο το Κε Σαν έγινε και πάλι κόμβος ζωτικής σημασίας και απέκτησε ζωή και κινητικότητα, αφού προοριζόταν για κύρια προωθημένη βάση ανεφοδιασμού της επιχείρησης «Λαμ Σον 719».
Αφού κατέφθασαν με ελικόπτερα στο Κε Σαν, οι Αμερικανοί μηχανικοί εκτίμησαν ότι θα χρειάζονταν τουλάχιστον τέσσερις ημέρες έως ότου καταστήσουν τον διάδρομο της βάσης επιχειρησιακό. Στην πραγματικότητα η εκτίμηση αυτή αποδείχθηκε υπερβολικά αισιόδοξη και απαιτήθηκε μία ακόμα εβδομάδα για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο βροχερός καιρός και οι σημαντικές φθορές που είχε υποστεί ο διάδρομος κατά τα δύο προηγούμενα χρόνια, σε συνδυασμό με την πληθώρα των πυρομαχικών τα οποία είχαν διασπαρεί εκεί χωρίς να εκρα- γούν, επιβράδυναν πολύ τις εργασίες αποκατάστασης. Τελικά αποδείχθηκε πως θα ήταν
CH-54 TARHE: 0 ΙΠΤΑΜΕΝΟΣ ΓΕΡΑΝΟΣ ΤΩΝ Ν0ΤΙ0ΒΙΕΤΝΑΜΕΖΩΝΕνας από τους «άγνωστους» πρωταγωνι
στές του πολέμου του Βιετνάμ ήταν το ελικόπτερο CH-54 Tarhe της εταιρίας Sikorsky, το οποίο κέρδισε το προσωνύμιο Skycrane (=γερα- νός του ουρανού). Πραγματοποίησε πραγματικούς άθλους κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Λαμ Σον 719», μεταφέροντας μεγάλη ποικιλία 6αρέος υλικού, ελκυστήρες, γαιοπρο- ωθητές, θωρακισμένα οχήματα, πυροβόλα, ακόμη και μικρά ταχύπλοα σκάφη. Σχεδιασμένο έτσι ώστε το φορτίο του να μπορεί να αφαιρε- θεί εύκολα και γρήγορα, χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες, το ελικόπτερο αυτό είχε παράξενη εμφάνιση αλλά και μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα σε σχέση με κάθε άλλον τύπο ελικοπτέρου που χρησιμοποιούσαν εκείνη την εποχή οι Αμερικανοί. Είχε φθάσει στο Βιετνάμ το 1965, με την αεροκίνητη 1η Μεραρχία Ιππικού, και συνέχισε να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του μέχρι την ολοκληρωτική αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων.
To CH-54 ήταν το ισχυρότερο πτητικό μέσο κινητού στροφείου το οποίο διέθεταν τότε οι Αμερικανοί. Οι δύο κινητήρες Τ37-Ρ700 της Pratt & Whitney απέδιδαν 7.900 hp. Αν και το ελικόπτερο δεν είχε ιδιαίτερα μεγάλες επιδόσεις από πλευράς ταχύτητας (204 km/h στο επίπεδο της θάλασσας), βαθμού ανόδου (518 m/min) ή ακτίνας δράσης (410 km), ζύγιζε άδειο 8.274 kg και με πλήρες φορτίο 19.050 kg. Μπορούσε να αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μερικά ιδιαίτερα δύσκολα και απαιτητικά καθήκοντα, όπως η περισυλλογή αεροσκαφών που είχαν καταρριφθεί. Υπολογίζεται ότι τα Skycrane πε- ρισυνέλεξαν από δύσβατες περιοχές τουλάχιστον 380 αεροσκάφη, η αξία των οποίων, έστω και ως ανταλλακτικών, εκτιμάτο σε 210 εκατομμύρια δολάρια.
Ενα από τα πιο ασυνήθιστα ιπτάμενα μέσα που εμφανίστηκαν στο Βιετνάμ ήταν το CH-54 με μία βόμβα των 10.000 lb (4.535 kg). Στόχος του δεν ήταν ο βομβαρδισμός του ε
χθρού αλλά η εκκαθάριση μιας μεγάλης έκτασης από την πυκνή βλάστηση, ώστε να δημι- ουργηθεί κατάλληλη ζώνη προσγείωσης. Η Αμερικανική Αεροπορία εκείνη την εποχή εφάρμοζε την ίδια τακτική ρίπτοντας παρόμοιες γιγαντιαίες βόμβες από μεταγωγικά C-130,
28
N o τιο β ιε τν α μ έζο ι σ τρ α τιώ τες επ ιδεικνύουν μ ε υπ ερη φ άνεια ένα από
τα 2.000 βαρέα όπλα π εζικού που κυρίευσαν από το ν εχ& ρό κατά τη ν επ ιχείρηση «Λαμ Σον 719».
Οι επ ιχειρ ήσ εις το υ 1971 α π οτέλεσ α ν το «κύ κνειο » άσμα του μ αχ ητικού F-100 Super S ab re σ το υ ς ουρανούς του Β ιετνά μ . Κ ατά τη δ ιά ρ κεια οκτώ ετώ ν π ολέμου στη Ν ο τιο α να το λ ικ ή Ασία, τα F-100 π ραγματοπ οίησαν 360.283 επ ιχειρ ησ ια κές εξό δ ο υ ς κα ι 186 από α υτά καταστράφ ηκαν.
ευκολότερο να κατασκευαστεί εξ αρχής ένας νέος διάδρομος από το να επιδιορθωθεί ο παλαιός και αυτό ακριβώς έπραξαν οι Αμερικανοί τεχνικοί. Τα πρώτα αεροσκάφη προσγειώθηκαν στο Κε Σαν στις 15 Φεβρουάριου. Ομως ο αντιστράτηγος Λαμ δεν μπορούσε να περιμένει τόσο πολύ και είχε εκτοξεύσει τη χερσαία επίθεση στις 8 Φεβρουάριου, στέλνοντας δύο μεραρχίες του ΣΔΒ να προ- σπεράσουν τους Αμερικανούς και να εισβάλουν στο Λάος.
01 ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΛΑΟΣ
Αρχικά η προέλαση των 12.000 Νοτιο- βιετναμέζων που εισήλθαν στο Λάος ήταν εύκολη και οι στρατιώτες αναθάρρησαν. Οι Νότιοι προχωρούσαν μεθοδικά, σε έδαφος που είχε δεχθεί καταιγιστικά πυρά πυροβολικού, φροντίζοντας να εγκαθιστούν βάσεις πυρός σε τακτά διαστήματα καθώς εκινού- ντο ολοένα και πιο δυτικά. Η 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, συνεπικουρούμενη από το 1ο και το 9ο Αερομεταφερόμενο Τάγμα, σχημάτισε μια μακρά φάλαγγα 4.000 ανδρών και κινήθηκε κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου 9, ενώ οι αεροκίνητες δυνάμεις εγκαθι- στούσαν πυροβολεία στους λόφους στα βόρεια.
Επιδεικνύοντας ενθουσιασμό οι Νοτιο- βιετναμέζοι στρατιώτες έδεναν λευκά μαντήλια στα κεφάλια τους και δήλωναν στους δημοσιογράφους που τους συνόδευαν: «Αυ
τή είναι η δεύτερη φορά που μπαίνουμε σε μια ξένη χώρα χωρίς τα διαβατήριά μας». Η 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία διέθετε μία ίλη με 17 ελαφρά άρματα Μ41 Walker Bulldog και αρκετά ΤΟΜΠ Μ113, ωστόσο η πορεία της δυσκολεύτηκε πολύ από τους τεράστιους κρατήρες βομβών και τις άλλες καταστροφές στον αυτοκινητόδρομο 9. Παρά τη φιλότιμη προσπάθεια του νοτιοβιετναμικού Μηχανικού, τα προελαύνοντα τμήματα εισχώρησαν μόνο κατά 9 km την πρώτη ημέρα και ο δρόμος παρέμεινε βατός σε πολλά σημεία μόνο από ερπυστριοφόρα οχήματα, υποχρεώνοντας τις φάλαγγες των τροχοφόρων να πραγματοποιούν επίπονες παρακάμψεις.
Τα νοτιοβιετναμικά στρατεύματα που εισέβαλαν στο Λάος, εξεπλάγησαν ευχάριστα από την υπέροχη βλάστηση που αντίκριζαν και η οποία ερχόταν σε απόλυτη αντίθεση με τα πεδία μάχης γύρω από το Κε Σαν, τα οποία είχαν απογυμνωθεί από τους ανηλεείς βομβαρδισμούς και τις χημικές ουσίες αποψίλωσης. Οι στρατιώτες παρατήρησαν, ωστόσο, ότι δεν ακουγόταν ούτε ένα κελάηδισμα πουλιού, γεγονός που προκάλεσε κάποια ανησυχία. Η απουσία αξιόλογης αντίστασης ήταν ένα επιπλέον παράδοξο φαινόμενο. Ενας πολεμικός ανταποκριτής που ακολουθούσε την προέλαση επιβαίνοντας σε ένα ΤΟΜΠ Μ113, έγραφε_ «Οι βορειοβιετναμικές περίπολοι θα πρέπει να παρακολουθούν κάθε βήμα μας. Προχωρήσαμε 25 km μέσα στο Λάος, με τα επιθετικά ελικόπτερα Cobra να πε- τούν συνεχώς από πάνω μας και να σκορ
πούν ρουκέτες στη ζούγκλα. Δεν υπήρξε ανταπόδοση πυρών και αισθάνθηκα ότι η όλη κατάσταση ήταν μια τακτική του ΛΣΒ για να μας παρασύρει σε μεγαλύτερο βάθος».
Η κατάσταση στις πλευρές ήταν κάπως καλύτερη. Το 3ο Αερομεταφερόμενο Τάγμα και το επιτελείο της 3ης Αερομεταφερόμε- νης Ταξιαρχίας εγκαταστάθηκαν στη Ζώνη Προσγείωσης (ΖΠ) 31 χωρίς να συναντήσουν ιδιαίτερη αντίσταση και τοποθέτησαν εκεί έξι οβιδοβόλα των 105 mm για να υποστηρίξουν τους περαιτέρω ελιγμούς. Την ίδια ώρα το 2ο Αερομεταφερόμενο Τάγμα έφθασε στη ΖΠ 30, μεταφέροντας εκεί μία πυροβολαρχία των 105 mm και μία των 155 mm. Βορειοδυτικά, ο στόλος ελικοπτέρων που μετέφερε το 21ο Τάγμα Ρέηντζερ στη ΖΠ Ρέηντζερ Νότια, δέχθηκε καταιγισμό αντιαεροπορικών πυρών από βαριά πολυβόλα 12,7 mm αλλά ο στόχος του επιτεύχθηκε, όπως συνέβη και τρεις μέρες αργότερα με το 39ο Τάγμα Ρέηντζερ, που εγκαταστάθηκε στη ΖΠ Ρέηντζερ Βόρεια. Ο αντιστράτηγος Λαμ θεωρούσε αυτές τις θέσεις των Ρέηντζερ ως φυλάκια παρατήρησης και ακρόασης τα οποία θα τον προειδοποιούσαν για πιθανή εμφάνιση του εχθρού από αυτή την κατεύθυνση και οι επίλεκτοι μαχητές τον δικαίωσαν αναλαμβάνοντας τολμηρές αναγνωριστικές κρούσεις. Σε μία από αυτές μάλιστα εξόντωσαν 43 Βορει- οβιετναμέζους στρατιώτες και κυρίευσαν δύο αντιαεροπορικά πυροβόλα των 37 mm.
Νότια του αυτοκινητόδρομου 9 τρία τάγματα του 3ου Συντάγματος της 1ης Μεραρχίας Πεζικού πέτυχαν να καταλάβουν τις ΖΠ Ξενοδοχείο και Γαλάζια από την πρώτη κιό- λας ημέρα, παρά την αντίσταση του εχθρού. Τις επόμενες ημέρες άλλα τάγματα της ίδιας μεραρχίας μεταφέρθηκαν με ελικόπτερα δυτικότερα και εγκατέστησαν τις ΖΠ Δέλτα. Ντον και Δέλτα 1, από τις οποίες η τελευταία απείχε μόλις 6 km από την πόλη Μπαν Ντον- γκ. Με την 1η Μεραρχία Πεζικού να κατέχει σταθερά αυτές τις πέντε βάσεις, το νότιο πλευρό της κύριας ώθησης ήταν εξασφαλισμένο. Οι περίπολοι της μεραρχίας σάρωσαν την έκταση γύρω από τις βάσεις ανακαλύπτοντας κρύπτες με τεράστιες ποσότητες όπλων, πυρομαχικών, κανίστρων πετρελαίου και τροφίμων. Ανακάλυψαν επίσης τα πτώμα
29
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
Σχεδ
ίαση
χα
ρτώ
ν: Ε
κδόσ
εις
ΠΕΡΙ
ΣΚΟ
ΠΙΟ
20
07
Ο I—U-Njm I—α
τα δεκάδων Βορειοθιετναμέζων («23 σε ένα σημείο, 50 σε ένα άλλο», σύμφωνα με τις αναφορές) οι οποίοι είχαν πέσει θύματα των αμερικανικών αεροπορικών προσβολών.
Στις 10 Φεβρουάριου κατελήφθησαν η ΖΠ Α Λουί και το Μπαν Ντονγκ. Ωστόσο, αντί να διατηρήσουν την ορμή της προέλασής τους οι Νοτιοβιετναμέζοι στρατιώτες σταμάτησαν εκεί, υπακούοντας (κατά μία εκδοχή) σε σχετική εντολή του προέδρου ©ιού. Αυτό ισοδυναμούσε με εγγύηση αποτυχίας, αφού δόθηκε πολύτιμος χρόνος στον εχθρό να συ- νέλθει από τον αρχικό αιφνιδιασμό και να ανασυγκροτηθεί. Σε εκείνη τη φάση φάνηκαν τα πρώτα συμπτώματα της μεγάλης σπουδής με την οποία σχεδιάστηκε η επιχείρηση «Λαμ Σον 719», αλλά και των αδυναμιών της νοτιο- βιετναμικής στρατιωτικής διοίκησης. Πολλές από τις μονάδες που επρόκειτο να συμμετά- σχουν στην εκστρατεία, δεν ενημερώθηκαν για τα σχέδια παρά στις 17 Ιανουαρίου ή και αργότερα και δεν πρόλαβαν να μελετήσουν σε βάθος τον ρόλο τους ή να πραγματοποιή
Η δ ιείσδυση των Ν ο τιο β ιετν α μ έζω ν στο κεντρ ικό Λ ά ος, το 1971, έγ ιν ε κ α τά μήκος ενός σ τεν ο ύ δ ιαδρόμου ο οποίος
σ τό χ ευ ε σ την κ α τα σ τρ ο φ ή τη ς Π ερ ιοχής Βάσης 604 κα ι των εφ οδίω ν που είχαν σ υγκεντρώ σ ει ε κ ε ί οι κομμο υνισ τές.
Η σ υ μ μ ετο χή των Αμερικανώ ν α φ ορ ούσ ε μόνο την παροχήα ερο π ορ ικής υπ οστήρ ιξης.
Vο V // λ
< Γi v yi f
σουν σχετικές ασκήσεις. Οπως ομολόγησε αργότερα ο ταξίαρχος Σίντνεϋ Μπέρι, υποδιοικητής της 101 Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας, «ο σχεδιασμός υπήρξε βιαστικός, λόγω των θεμάτων ασφαλείας και Νοτιοβιετ- ναμέζοι και Αμερικανοί εργάστηκαν σε αυτόν αποκομμένοι μεταξύ τους».
Η επιχείρηση δεν συντονιζόταν από ένα ενιαίο σύστημα διοίκησης και ελέγχου και αυτό έμελλε να προκαλέσει τεράστια προβλήματα. Υπήρχαν τρία κέντρα διοίκησης
(στο Κε Σαν, στο Κουάνγκ Τρι και στο Ντονγκ Χα) και παρατηρούντο φαινόμενα σύγχυσης και ασυνεννοησίας μεταξύ τους. Επιπλέον οι επίλεκτες αερομεταφερόμενες μονάδες και οι μονάδες πεζοναυτών του ΣΔΒ θεωρούντο ανέκαθεν ως στρατηγική εφεδρεία της κυβέρνησης και υπάγονταν απευθείας στη Σαϊ- γκόν, δηλαδή στο Μικτό Γενικό Επιτελείο και στον πρόεδρο Θιού, ειδικά όμως για την επιχείρηση «Λαμ Σον 719» υπήχθησαν προσωρινά στο I Σώμα Στρατού του Λαμ. Ετσι, εκτός
30
Ε ξο υθενω μ ένο ι σ τρ α τιώ τες το υ Σ Δ Β σε σύντομη ανάπαυλα, π ερ ιμένοντας την
επ όμενη μ ετα φ ο ρ ά το υ ς μ ε τα ελ ικό π τερ α .
από τους διοικητές της 1ης Μεραρχίας και της 1ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας, κανένας άλλος από τους ανώτερους και ανώτατους αξιωματικούς δεν είχε συνηθίσει να εργάζεται με τον Λαμ και δεν αισθανόταν να υπάγεται πραγματικά σε αυτόν, με αποτέλεσμα τα πράγματα να περιπλέκονται. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του διοικητή των πεζοναυτών, αντιστράτηγου Λε Νγκου- γιέ Χανγκ, ο οποίος τυπικά ήταν ανώτερος του Λαμ.
Ο αντιστράτηγος Λαμ είχε καταφέρει να διατηρήσει τη θέση του διοικητή του I Σώματος Στρατού επί πέντε χρόνια, χάρη στις διοικητικές του ικανότητες αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ελισσόταν πολιτικά. Πιθανολογείται ότι ένας από τους λόγους που ο Θιού αποφάσισε να εκτοξεύσει την επιχείρηση «Λαμ Σον 719», ήταν να αναδείξει τον Λαμ ως εθνικό ήρωα και να του αναθέσει αμέσως μετά το αξίωμα του αρχηγού του Μικτού Γενικού Επιτελείου, στη θέση του στρατηγού Κάο Βαν Βιέν, ο οποίος είχε ήδη εκφράσει την πρόθεσή του να αποσυρθεί από την ενεργό δράση. Ο Λαμ, ωστόσο, δεν είχε ανα- λάθει ποτέ κατά το παρελθόν μια τόσο σύνθετη και δύσκολη επιχείρηση όπως ήταν η ει
σβολή στο Λάος και δεν είχε την απαραίτητη πείρα για να αντιμετωπίσει αυτή την πρώτη μεγάλη δοκιμασία της σταδιοδρομίας του.
Η καθήλωση των Νοτιοβιετναμέζων στο Μπαν Ντονγκ αποδόθηκε αργότερα στο σφοδρό πυρ που άρχισαν να δέχονται από το πυροβολικό, τους όλμους και τα ρουκετοβό- λα του εχθρού, καθώς και στο γεγονός ότι η περιοχή δυτικότερα είχε ναρκοθετηθεί σε μεγάλη έκταση και πυκνότητα. Η απώλεια χρόνου ώθησε τον στρατηγό Είμπραμς να επικοινωνήσει στις 14 Φεβρουάριου με τον
στρατηγό Κάο Βαν Βιέν, ζητώντας του να απαιτήσει την άμεση επανάληψη της προέλασης προς το Τσεπόν. Το στρατηγείο του I Σώματος όμως παρέμενε αδρανές. Ετσι ο Είμπραμς κανόνισε μία συνάντηση στις 16 Φεβρουάριου με τον Βιέν και τον Λαμ στο Ντονγκ Χα. Εκεί συμφωνήθηκε να προωθηθεί η 1η Μεραρχία Πεζικού δυτικότερα, ε- γκαθιστώντας νέες βάσεις πυρός ώστε να επιτευχθεί η κατάληψη του Τσεπόν από τον νότο. Αυτός ο ελιγμός θα απαιτούσε πρόσθετο χρόνο τριών ως πέντε ημερών.
Ν ο τιο β ιε τν α μ έζο ι σ τρ α τιώ τες ασχολούντα ι μ ε τη δ ιακομ ιδή των τρ α υμα τιώ ν το υ ς στο πλαίσιο τη ς επ ιχείρησης " Λ αμ Σον 719».
31
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
Ηδη από τις 12 του μήνα η αυταπάτη περί μιας εύκολης νίκης των Νοτιοβιετναμέζων στο Λάος εξαφανίστηκε, όταν η βορειοβιετ- ναμική 308 Μεραρχία κατέφερε μία σειρά πληγμάτων από τη βόρεια κατεύθυνση. Ο σχηματισμός αυτός αποτελούσε μέρος του 70Β Σώματος Στρατού του ΛΣΒ, το οποίο διέθετε και ικανό αριθμό αρμάτων Τ-34 καιΤ-54. Ενώ η 308 Μεραρχία έφρασσε το βόρειο πλευρό της εξέχουσας, η 2η Μεραρχία κτυ- πούσε τους Νοτιοβιετναμέζους από τα δυτικά και οι 304 και 324Β Μεραρχίες έπρατταν το ίδιο από τον νότο. Η αντίσταση σκλήρυνε και οι σποραδικές συγκρούσεις έδωσαν τη θέση τους σε σκληρές μάχες πεζικού αλλά και αρματομαχίες. Σε μερικές περιπτώσεις Βιετναμέζοι των δύο αντίπαλων πλευρών συνεπλάκησαν ακόμη και σε μάχες εκ του συ- στάδην, που ξεχώρισαν για την αγριότητά τους.
Η τακτική των Βορειοβιετναμέζων ήταν να χρησιμοποιούν μαζικές συγκεντρώσεις
λων, αλλά για να ρίξουν τις βόμβες τους έ- πρεπε πρώτα να αναγνωριστεί θετικά μία συγκέντρωση στρατευμάτων του ΛΣΒ η οποία να απέχει τουλάχιστον τρία χιλιόμετρα από τις φιλίες γραμμές, ώστε να αποφευχθούν απώλειες από άστοχες ρίψεις.
Η συμμαχική αεροπορική υποστήριξη, αν και ήταν πιο συγκεντρωτική από κάθε άλλη φορά, δεν είχε τα αποτελέσματα που είχαν ελπίσει οι σχεδιαστές της επιχείρησης. Κατά το παρελθόν, Αμερικανοί σύμβουλοι που βρίσκονταν στο έδαφος κατηύθυναν τις αεροπορικές προσβολές με μεγάλη ακρίβεια. Εκείνη την ώρα όμως αυτοί οι ειδικοί απούσιαζαν, αφήνοντας πίσω τους ένα δυσαναπλήρωτο κενό για το οποίο δεν είχε υπάρξει εγκαίρως πρόβλεψη κάλυψης. Επιπλέον η χαμηλή νέφωση και η ομίχλη, που διήρκεσαν πολλές μέρες, τα ισχυρά αντιαεροπορικά πυρά και η τακτική του ΛΣΒ να επιδιώκει τη στενή επαφή με τους αντιπάλους του, δυσκόλευαν την αναγνώριση από τον αέρα και ο-
των στρατευμάτων τους σε επιλεγμένα σημεία, ώστε να συντρίβουν την άμυνα με το βάρος των αριθμών τους. Η ύπαρξη πολλών, διάσπαρτων βάσεων πυρός εκ μέρους του αντιπάλου τούς διευκόλυνε σε αυτό. Αρχικά ε- πεδίωκαν να αποκόψουν τη βάση από τον εναέριο ανεφοδιασμό της και αφού το πετύχαιναν αυτό με τη χρήση ισχυρής αντιαεροπορικής άμυνας, υπέβαλαν τους πολιορκη- μένους σε συνεχή, εξουθενωτικά πυρά όλμων και πυροβολικού, πριν εξαπολύσουν την τελική έφοδο με χρήση πεζικού και, κατά περίπτωση, αρμάτων.
Από την πλευρά του ο ΣΔΒ βασιζόταν κυρίως στο πυροβολικό του και στην αεροπορική υποστήριξη για να αντισταθεί. Ομως το πρώτο υστερούσε σε βεληνεκές έναντι των πυροβόλων 122 και 130 mm του εχθρού, ενώ οι κακές καιρικές συνθήκες και το πυκνό αντιαεροπορικό πυρ εμπόδιζαν τη δεύτερη. Πολύ πιο αποτελεσματικά θα μπορούσαν να είναι τα βαριά βομβαρδιστικά Β-52, που πε- τούσαν σε μεγάλα ύψη, πάνω από το βεληνεκές των εχθρικών αντιαεροπορικών πυροβό
δήγησαν στην αδυναμία παροχής ικανοποιητικής υποστήριξης προς τις νοτιοβιετναμι- κές δυνάμεις. Ο πρόεδρος Θιού δήλωσε μάλιστα ότι οι Αμερικανοί μείωσαν τον αριθμό εξόδων των αεροσκαφών τους, όταν άρχισαν να υφίστανται βαριές απώλειες σε αεροσκάφη και πληρώματα. Ετσι τα στρατεύματα του αντιστράτηγου Λαμ άρχισαν να έχουν απο- γοητευτική απόδοση, η οποία ήταν αρκετά χειρότερη από ό,τι είχαν φοβηθεί οι Αμερικανοί.
Οι Βορειοβιετναμέζοι προσέβαλαν πρώτα τις ασθενέστερα φρουρού μενες βάσεις πυρός βορείως του αυτοκινητόδρομου 9. Στις 18 Φεβρουάριου ο κλοιός που είχαν σχηματίσει ήδη γύρω από τις ΖΠ Ρέηντζερ Βόρεια και Νότια άρχισε να σφίγγει και οι φρουρές δέχθηκαν καταιγισμό πυρών πυροβολικού. Οι Νοτιοβιετναμέζοι Ρέηντζερ πολέμησαν με εκπληκτική γενναιότητα και αυτοθυσία, αλλά δεν μπορούσαν να αντέξουν για πολύ χωρίς εφόδια απέναντι σε έναν οκταπλάσιο εχθρό. Οι οχυρωμένες θέσεις των πυροβολείων εγκαταλείφθηκαν τελικά στις
22 Φεβρουάριου μετά από μεγάλη πίεση του εχθρού, ο οποίος υπέστη εκατοντάδες απώλειες ως αντίτιμο για τη νίκη του.
Ενα από τα έμμεσα θύματα της πτώσης των βάσεων των Ρέηντζερ ήταν και ένας αντιστράτηγος του ΣΔΒ. Απογοητευμένος από την τροπή της μάχης, ο πρόεδρος Θιού αφαίρεσε στις 23 Φεβρουάριου τον έλεγχο της επιχείρησης «Λαμ Σον 719» από τον άλλοτε ευνοούμενο Λαμ και τον ανέθεσε στον διοικητή του III Σώματος Στρατού, αντιστράτηγο Ντο Κάο Τρι. Ο Τρι έφυγε από τη Σαϊ- γκόν για να μεταβεί στον βορρά και να ανα- λάβει τα νέα του καθήκοντα, αλλά το ελικόπτερο το οποίο τον μετέφερε συνετρίβη καθ’ οδόν από άγνωστη αιτία και ο Λαμ διατήρησε τη θέση του!
Μετά την κατάληψη των βάσεων των Ρέηντζερ, οι Βορειοβιετναμέζοι συνέχισαν να ασκούν πλευρική πίεση κτυπώντας τη Βάση Πυρών Υποστήριξης (ΒΠΥ) 31. Ο διοικητής της Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας του ΣΔΒ, αντιστράτηγος Ντού Κουόκ Ντονγκ, εξέφραζε την ανησυχία του για το γεγονός ότι το σχέδιο του Λαμ υποχρέωνε τις μονάδες του να παραμείνουν καθηλωμένες σε απομονωμένες βάσεις, στερώντας τους την επιθετικότητα για την οποία είχαν εκπαιδευτεί. Ελεγε μάλιστα πως ο Λαμ θεωρούσε τους Ρέηντζερ πρώτα εξαδέλφια του, την Αερομεταφερόμενη Μεραρχία μακρινά εξαδέλφια και την 1η Μεραρχία Πεζικού παιδιά του. Οι Νο- τιοβιετναμέζοι παραπονούντο επίσης ότι η Αμερικανική Αεροπορία τούς είχε ξεχάσει, αν και η πραγματική αιτία για τη δυσκολία παροχής βοήθειας από τον αέρα ήταν η συγκέντρωση αντιαεροπορικών όπλων στις γύρω κοιλάδες και υψώματα. Γενναία αμερικανικά πληρώματα ελικοπτέρων τόλμησαν επανειλημμένα να κατέβουν ως τη ΒΠΥ 31 για να παραλάβουν τραυματίες. Στις 25 Φεβρουάριου ο ΛΣΒ εκτόξευσε τελικά μια μεγάλη επίθεση κατά της ΒΠΥ 31. Αφού πυρπόλησαν τον λόφο ύψους 456 m πάνω στον οποίο βρισκόταν η 6άση, τον σάρωσαν στη συνέχεια με πεζικό και υποστήριξη αρμάτων Τ-54.0 διοικητής της 3ης Αερομεταφερόμενης Ταξιαρχίας, το επιτελείο του και όλοι οι υπόλοιποι επιζώντες, αναγκάστηκαν να παραδο- θούν. Η νίκη κόστισε στους Βόρειους 250 νεκρούς και 11 κατεστραμμένα άρματα.
Επειτα από την απώλεια της ΒΠΥ 31, η γειτονική ΒΠΥ 30 άντεξε λιγότερο από μία εβδομάδα. Μέχρι τις 3 Μαρτίου όλα τα πυροβόλα της είχαν αχρηστευθεί και η φρουρά της έλαβε διαταγή να την εγκαταλείψει. Την ίδια περίοδο σημειώθηκαν βόρεια του αυτοκινητόδρομου 9 οι πρώτες αρματομαχίες του πολέμου του Βιετνάμ. Πέντε Μ41 και αρκετά ΤΟΜΠ Μ113, βοηθούμενα από την Αμερικανική Αεροπορία, απέκρουσαν τον εχθρό και ανακοίνωσαν ότι κατέστρεψαν 17 ΡΤ-76 και έξι Τ-54 και σκότωσαν 1,130 στρατιώτες του. Οι Νοτιοβιετναμέζοι έχασαν σε αυτές τις συμπλοκές τρία Μ41 και 25 Μ113.
Καθώς η μάχη γινόταν σκληρότερη και φονικότερη, ο Ξουάν Λαμ άλλαξε τα αρχικά
Σ το ιχ ε ίο β ο ρ ειο β ιετνα μ ικο ύ π ολυβόλου τω ν 12,7 mm σε δράση.
32
Ο βιδοβόλα των 105 m m του Σ τρ α το ύ τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς το υ Β ιετν ά μ παρέχουν υπ οστήριξη σ τις δυνάμεις που εν ερ γ ο ύ ν σ το Λάος.
σχέδια και ελίχθηκε από τα νοτιοανατολικά με στόχο να καταλάβει το εγκαταλελειμμένο από τον πληθυσμό του Τσεπόν. Δύο ταξιαρχίες των πεζοναυτών από την εφεδρεία μεταφέρθηκαν στις ΒΠΥ Δέλτα και Ξενοδοχείο, ώστε να αποδεσμεύσουν τις δυνάμεις της 1ης Μεραρχίας Πεζικού για να κινηθούν δυτικότερα. Ο κινήσεις αυτές ενέπλεξαν το σύνολο των εφεδρειών του ΣΔΒ και του άφησαν μόνο μία ταξιαρχία πεζοναυτών διαθέσιμη σε ολόκληρη τη χώρα!
Η 1η Μεραρχία Πεζικού κινήθηκε πραγματικά προς τα δυτικά και εγκατέστησε τρεις νέες βάσεις, τις ΒΠΥ Λόλα, Λίζα και Σοφία, οι οποίες θα χρησίμευαν ως βατήρες για το επόμενο άλμα. Η αντίσταση του εχθρού ήταν λυσσώδης. Ενδεκα ελικόπτερα καταρ- ρίφθηκαν και άλλα 42 υπέστησαν ζημιές, καθώς μετέφεραν ένα νοτιοβιετναμικό τάγμα στη ΒΠΥ Λόλα. «Κτυπήσαμε την πλαγιά ενός λόφου επί πέντε ώρες με αεροπορικούς Βομβαρδισμούς και με βολές των ελικοπτέρων», έλεγε ένας Αμερικανός ιπτάμενος, και συνέχισε: «Οταν όμως πλησιάσαμε ήταν σαν να δεχθήκαμε πυρά από 1.000.000 στρατιώτες!». Στη ΒΠΥ Σοφία, που απείχε 4,5 km από το Τσεπόν, δύο τάγματα τα οποία μεταφέρθηκαν αεροπορικώς εγκατέστησαν οκτώ οβιδοβόλα των 105 mm, θέτοντας την πόλη υπό τα πυρά τους.
Οι Νοτιοβιετναμέζοι βρίσκονταν πλέον στην Περιοχή Βάσης 604 και κατέλαβαν το Τσεπόν στις 6 Μαρτίου 1971, με μια θεαματική αεραποβατική ενέργεια: δύο τάγματα του 2ου Συντάγματος που είχαν παραμείνει στο Κε Σαν, μεταφέρθηκαν στο Τσεπόν με 120 UH-1 Huey τα οποία καλύπτονταν από αρκετά Cobra. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη, σε δυνάμεις και εμβέλεια, αεραποβατική ενέργεια του πολέμου, η οποία απέφερε την επιτυχία έναν ολόκληρο μήνα έπειτα από την έναρξη της επιχείρησης. Χάνοντας μόνο ένα ελικόπτερο, η αρμάδα αυτή αποβίβασε τα στρατεύματα στη ΖΠ Ελπίδα και εκείνα, με την υποστήριξη των βομβαρδιστικών Β-52, κατέλαβαν την πόλη. Οι δυνάμεις παρέμειναν εκεί επί 10 ημέρες, σαρώνοντας την περιοχή και καταστρέφοντας μεγάλο αριθμό εχθρικών εγκαταστάσεων. Αν και η επίθεση είχε συναντήσει σκληρή αντίσταση, θα μπορούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή να χαρακτηριστεί ως επιτυχής. Η βάση των κομμουνιστικών δυνάμεων είχε υποστεί σοβαρότατη ζημιά, η ροή εφοδίων προς νότο μέσω του Μονοπατιού Χο Τσι Μινχ είχε διακοπεί πλήρως και ο εχθρός είχε χάσει μεγάλο αριθμό προσωπικού.
Οι μονάδες του ΣΔΒ είχαν υποφέρει όμως εξίσου. Αρκετά από τα 34 τάγματά του τα οποία είχαν εμπλακεί στην επιχείρηση, είχαν αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να μη θεωρούνται πλέον απολύτως αξιόμαχα. Ο αντιστράτηγος Λαμ εισηγήθηκε στον Οιού την έναρξη της απεμπλοκής. Ο στρατηγός Εϊμπραμς όμως είχε διαφορετική γνώμη. Πρότεινε στους συμμάχους του να ενισχύ- σουν τον θύλακα στο Λάος με ολόκληρη τη
2η Μεραρχία Πεζικού του ΣΔΒ, ώστε να παραμείνουν στις θέσεις τους μέχρι την έλευση των μουσώνων, στραγγαλίζοντας το δίκτυο επιμελητείας του εχθρού. Οι Βορειο- βιετναμέζοι, ωστόσο, είχαν αρχίσει να μεταφέρουν πυραύλους εδάφους-αέρος στο Λάος μέχρι το ύψος της διάβασης Μπαν Ραβίν και αυτό ανησύχησε πολύ την Αμερικανική Αεροπορία. Επιπλέον η ικανότητά τους να περνούν άρματα μέσα από δύσβατες περιοχές, όπως και οι σημαντικές ενισχύσεις σε προσωπικό που είχαν λάβει στο μεταξύ, καθιστούσαν πολύ παρακινδυνευμένη την παραμονή των δυνάμεων του ΣΔΒ στις θέσεις του. Ο Λαμ έπρεπε να απαγκιστρώσει τις δυνάμεις του και να τις οδηγήσει σε μια πει- θαρχημένη σύμπτυξη κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου 9, τη στιγμή που εκατέρωθεν αυτού υπήρχαν ισχυρά τμήματα του εχθρού, ο οποίος είχε πλέον αντιληφθεί τις προθέσεις των επιτιθέμενων. Πλησίαζε η στιγμή της αλήθειας και ο Νοτιοβιετναμέζος στρατηγός άρχισε τον υποχωρητικό ελιγμό του στις 16 Μαρτίου.
Η ΣΧΕΔΟΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΑΠΑΓΚΙΣΤΡΩΣΗ ΤΟΝ ΝΟΤΙΟΒΙΕΤΝΑΜΕΖΩΝ
Ο στρατηγός Γκιάπ ενέπλεξε εναντίον των Νοτιοβιετναμέζων όσες δυνάμεις μπορούσε, σε μια προσπάθεια να εξολοθρεύσει τις δύο μεραρχίες που είχαν διενεργήσει την επιδρομή. Γνώριζε ότι το κέρδος, σε πολιτικό και ψυχολογικό επίπεδο, το οποίο θα προέ-
κυπτε από την εξόντωση μιας τόσο μεγάλης εχθρικής δύναμης, θα μπορούσε να αντισταθμίσει πλήρως τις όποιες απώλειες, ακριβώς όπως είχε συμβεί και το 1954 στο Ντιέν Μπιέν Φού. Ενδεχόμενη νίκη του ΛΣΒ στο Λάος θα αποτελούσε την τρανότερη απόδειξη για τη ματαιότητα του προγράμματος «βιετναμοποίησης» και θα οδηγούσε σε κατάρρευση του ηθικού του ΣΔΒ. από την οποία η Σαϊγκόν δεν θα μπορούσε ίσως ποτέ να συνέλθει.
Η ταχεία συγκέντρωση δυνάμεων που πέτυχαν οι Βορειοβιετναμέζοι, τούς επέτρεψε να πιέσουν τους αντιπάλους τους με τουλάχιστον 36.000 άνδρες και δύο πλήρως εξοπλισμένα συντάγματα αρμάτων Τ-34. Οι Νο- τιοβιετναμέζοι αντιμετώπιζαν έναν εχθρό ο οποίος ήταν υπέρτερος αριθμητικά και πιο ξεκούραστος, μπορούσε δε να απειλήσει με αποκοπή τη γραμμή σύμπτυξής τους. Η υποχώρηση υπό συνεχή πίεση είναι ένα από τα δυσκολότερα είδη επιχειρήσεων και ο ΣΔΒ βρέθηκε αρκετά απροετοίμαστος για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ο στρατηγός Εϊμπραμς υποστήριζε αργότερα ότι ο Θιού έχασε την ψυχραιμία του και έδωσε εντολή για υποχώρηση, προσέθεσε όμως ότι κατανοούσε την απόφαση, λόγω των μεγάλων απωλειών που είχαν υποστεί οι πιο επίλεκτες δυνάμεις του Νοτιοβιετναμικού Στρατού. Λέγεται μάλιστα ότι ο Οιού είχε αποφασίσει εκ των προτέρων να διακόψει την επιχείρηση όταν ο αριθμός των Νοτιοβιετναμέζων νεκρών υπερβεί τις3.000, διότι σκοπός του ήταν να επαναφέρει σε καλή κατάσταση τον Στρατό και να κερδίσει τις πολιτικές εντυπώσεις, έχοντας κατά νού τις εκλογές του φθινοπώρου του 1971.
33
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Α μερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες σ υ μ μ ετέχο υ ν στην επ ιχείρηση απ ομάκρυνσης ενός ελα φ ρ ο ύ ελ ικο π τέρ ο υ , που έχ ε ι κ τυ π η θ ε ί σ το Λ άος, από ένα άλλο Huey. Αν και το Κ ογκρ έσ ο είχε α π α γορ εύσ ει α υσ τηρά τη ν ανάμιξη αμερικανικώ ν δυνάμεω ν στην επ ιχείρηση «Λαμ Σον 719», χ ιλ ιά δ ες αεροπλάνα και ελ ικό π τερ α των ΗΠΑ υπ οστήρ ιξαν τον Σ τρ α τό τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς του Β ιετνά μ .
Οι Ν ο τιο β ιε τν α μ έζο ι σ τρ α τιώ τες έχουν μόλις κ υ ρ ιεύ σ ει θ έ σ ε ις των κομμουνιστώ ν που υπ ερασπ ίζονταν τ ις βάσεις τους στο Λάος.
ούργησε η μαζική αντεπίθεση των Βορειο- βιετναμέζων, όλα τα προβλήματα του ΣΔΒ ήλθαν γρήγορα στην επιφάνεια, όπως συμβαίνει πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις. Τμήματα που θεωρούντο επίλεκτα απέδωσαν ελάχιστα. Μερικές μονάδες του ΣΔΒ κατέρ- ρευσαν, ωστόσο οι περισσότερες διατήρησαν τη συνοχή τους και το στοιχείο αυτό βοήθησε στη σωτηρία τους. Υπήρξαν και ορισμένες που πολέμησαν έξοχα, επιδεικνύοντας αρετές οι οποίες δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από εκείνες των αμερικανικών τμημάτων. Επιτιθέμενοι κατά μάζες με την απαρχαιωμένη τακτική των ανθρώπινων κυμάτων, οι Βορειοβιετναμέζοι πάσχιζαν να βρεθούν κοντά στις γραμμές του αντιπάλου τους όσο γρηγορότερα γινόταν, για να αποφύγουν το αεροπορικό σφυροκόπημα, και αυτό τους στοίχιζε τεράστιες απώλειες. Οι εκτιμήσεις των Αμερικανών ανέβαζαν τους νεκρούς του Γκιάπ σε 10.000 ή ακόμη και15.000, αλλά η ηγεσία του Ανόι ήταν αποφασισμένη να μη διστάσει μπροστά στο κόστος προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς της.
Ενας από τους Αμερικανούς στρατιώτες που είχαν οργανώσει μία πρόχειρη βάση πυ- ρός στο Λανγκ Βέι, δυτικά του Κε Σαν, θυμό
στον 60.000 άνδρες και δεν είχε ούτε τους μισούς! Ούτε οι καταδρομείς του ΣΔΒ, ούτε η αερομεταφερόμενη μεραρχία ήταν εφοδιασμένοι με τον κατάλληλο οπλισμό για να αντιμετωπίσουν επίμονες επιθέσεις τεθωρακισμένων, ενώ η ανάπτυξη της 1ης Μεραρχίας Πεζικού στο νοτιότερο τμήμα της εξέ- χουσας αποτελούσε ένα μεγάλο σφάλμα εκτίμησης των κινδύνων.
Μέσα στις χαοτικές συνθήκες που δημι
Κατά τη φάση αυτή φάνηκε πλέον ξεκάθαρα ένα σοβαρό επιχειρησιακό σφάλμα που είχε διαπράξει η ηγεσία του ΣΔΒ. Η δύναμη η οποία είχε εμπλακεί στην επιχείρηση «Λαμ Σον 719», ήταν απελπιστικά μικρή για το μέγεθος της αποστολής που είχε αναλάβει αλλά και για την αντιμετώπιση κάθε πιθανού κινδύνου ο οποίος θα μπορούσε να προκύ- ψει (όπως και συνέβη). Οπως υπολόγιζαν οι Αμερικανοί, ο Λαμ θα χρειαζόταν τουλάχι
ταν αργότερα για τα μέσα Μαρτίου: «Ακούμε ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά πέρα από τα σύνορα. Μετά το είδαμε. Οι στρατιώτες των τεθωρακισμένων γυρίζουν στο Λανγκ Βέι χωρίς τους μπερέδες τους, βρώμικοι και χωρίς άρματα. Ενας ιερέας τους δίνει νερό και τροφή. Τα ελικόπτερα μεταφέρουν συνεχώς στο Λανγκ Βέι έντρομους Βιετναμέζους που έλαβαν μέρος στην επιχείρηση, τους αφήνουν και πάνε πίσω για να μεταφέρουν κι άλλους. Οι τρύπες και τα αίματα που βλέπουμε στα ελικόπτερα μιλούν εύγλωττα για την κατάσταση που επικρατεί στο Λάος». Η επιχείρηση απαγκίστρωσης των Νοτιοβιετναμέζων λίγο έ- λειψε να μετατραπεί σε πανωλεθρία. Μόνο η μαζική επέμβαση της αεροπορικής δύναμης των ΗΠΑ απέτρεψε την ολοκληρωτική καταστροφή, παρέχοντας ισχυρά πυρά αλλά και πρωτοφανή ευελιξία στους συμμάχους της.
Χάρη στη διαρκή αεροπορική υποστήριξη ο Λαμ κατόρθωσε να απεμπλέξει τους περισσότερους άνδρες του, μεταφέροντας πολλούς από αυτούς με ελικόπτερα. Οι Αμερικανοί πιλότοι πραγματοποίησαν 160.000 εξόδους στο πλαίσιο της επιχείρησης «Λαμ Σον 719» και έχασαν 107 ελικόπτερα (εκατοντάδες άλλα υπέστησαν ζημιές), έξι μαχητικά της Αεροπορίας, ένα του Ναυτικού και ένα του Σώματος των Πεζοναυτών. Τα τακτικά μαχητικά εκτέλεσαν περισσότερες από10.000 αποστολές κρούσης και τα βομβαρδιστικά Β-52 έριξαν 46.0001 βομβών. Ακόμη και με αυτή την κολοσσιαία ισχύ πυρός, η μάχη υπήρξε επανειλημμένα αμφίρροπη. Οι απώλειες των Νοτιοβιετναμέζων υπήρξαν εξαιρετικά βαριές. Η κυβέρνηση της Σαϊγκόν παραδέχθηκε αργότερα ότι η επιχείρηση «Λαμ Σον 719» της είχε στοιχίσει 7.682 άνδρες, από τους οποίους 1.764 είχαν σκοτωθεί. Ισως αυτοί οι αριθμοί να μην είναι ακριβείς. Ακόμη και οι Αμερικανοί, που κρατήθηκαν μακριά από τη χερσαία μάχη, είχαν 215 νεκρούς και 1.187 τραυματίες!
ΚΕΡΔΗ ΚΑΙ ΖΗΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΪΓΚΟΝ
Στις 24 Μαρτίου τα τελευταία νοτιοβιετ- ναμικά στρατεύματα είχαν επανακάμψει ανατολικά της μεθορίου. Δύο εβδομάδες αργότερα οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν και πάλι τη βάση του Κε Σαν. «Ημαστε ανάμεσα στους τελευταίους που φεύγαμε από το Λανγκ Βέι για το Κε Σαν», έγραψε αργότερα ένας από αυτούς. «Κάποιος έγραψε μια επιγραφή που έλεγε: «Μπορεί, παρακαλώ, ο τελευταίος στρατιώτης που θα φύγει από το Λανγκ Βέι να σβήσει και τα φώτα;». Αργότερα είδα παρόμοιες επιγραφές και σε άλλες περιοχές όπως το Κουάνγκ Τρι και το Καμ Ραν Μπέι, πριν αποχωρήσω από το Βιετνάμ».
Η επιχείρηση «Λαμ Σον 719» τελείωσε τυπικά στις 6 Απριλίου 1971, με τα αποτελέσμα- τά της να προκαλούν ανάμικτα συναισθήματα. Η απόδοση των νοτιοβιετναμικών στρατευμάτων δεν υπήρξε η αναμενόμενη, όμως και η αντίσταση του εχθρού ήταν πολύ μεγα-
Μ ερ ικ ο ί εμφανώ ς ταλα ιπ ω ρημένο ι σ τρ α τιώ τες του
Σ Δ Β επ ιβ ιβ άζοντα ι βιασ τικά σε ένα
α μερικανικό ελ ικό π τερ ο για να
επ ισ τρ έφ ουν ανα τολικά τη
μ ε& ορ ίου , έπ ε ιτα από τη ν π ερ ιπ έτε ια
σ το Λάος.
λύτερη από ό,τι είχε προβλεφθεί. Οι απώλειες των Νοτίων ήταν σοβαρές και εκείνες των Βορείων πολύ μεγαλύτερες. Παρά το ότι σημειώθηκαν αρκετά σφάλματα και δυσχέρειες κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, όλοι οι αντικειμενικοί σκοποί είχαν επιτευχθεί και η επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα να καθυστερήσει τουλάχιστον για έναν ακόμη χρόνο η επίθεση του ΛΣΒ κατά του Νοτίου Βιετνάμ. Το Ανόι θα χρειαζόταν σχεδόν ολόκληρο το υπόλοιπο 1971 προκειμένου να αναπληρώσει τις τρομερές απώλειές του σε άνδρες και υλικό, κατά την προσπάθειά του να καταστρέψει τη φάλαγγα του εχθρού που υποχώρησε κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου 9, και η Σαϊ- γκόν κέρδισε μία πολύτιμη ανάπαυλα για να αναδιοργανωθεί και να προετοιμαστεί καλύτερα για τον επόμενο γύρο της σύγκρουσης.
Το Ανόι πανηγύριζε διατυμπανίζοντας τη μεγάλη νίκη του κατά τη «Μάχη του Αυτοκινητόδρομου 9 - Νοτίου Λάος». Οι Βόρειοι ανακοίνωσαν ότι σκότωσαν, τραυμάτισαν ή συνέλαβαν 16.400 στρατιώτες του εχθρού και χαρακτήρισαν αυτή την επιτυχία ως ένα ακόμη πικρό μάθημα για «την Εταιρεία Νίξον και Συνεργάτες». Διέδωσαν μάλιστα τη φήμη πως οι Αμερικανοί είχαν αλείψει εξωτερικά τα ελικόπτερά τους με γράσο, για να μη μπορούν να κρατηθούν οι στρατιώτες της Σαϊ- γκόν, αφήνοντάς τους έτσι στην τύχη τους. Η πραγματική δοκιμασία του προγράμματος «βιετναμοποίησης» όμως θα σημειωνόταν τον επόμενο χρόνο και τα αποτελέσματά της θα ήταν αρκετά ευνοϊκά για τον Νότο. Τα νο- τιοβιετναμικά στρατεύματα μπορεί να έλαβαν ένα σκληρό μάθημα στο Λάος και να υπέστησαν μία πρόσκαιρη κάμψη του ηθικού τους, αλλά θα έφραζαν τον δρόμο στους Βο- ρειοβιετναμέζους κατά την Πασχαλινή Εισβολή του 1972.
Οι επιδρομές του 1970-71 στην Καμπότζη και στο Λάος εντάσσονται στις στρατηγικές κινήσεις που θα έπρεπε να είχαν γίνει ίσως από την περίοδο 1966-67. Το Νότιο Βιετνάμ μπορούσε να διατηρεί την πολυτέλεια μιας διαρκούς αμυντικής στάσης μόνον όσο είχε στη διάθεσή του την αδιαπέραστη ασπίδα της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας. Οταν η τελευταία άρχισε να αποσύρεται, κατέστη προφανές ότι η Σαϊγκόν θα έπρεπε να αλλάξει τη δυσμενή γι’ αυτήν κατάσταση με-
ταπίπτοντας στην επίθεση και υποχρεώνοντας τον εχθρό να αμυνθεί στην Καμπότζη και στο Λάος. Τα στρατεύματα και τα εφόδια που θα χρησιμοποιούσε ο ΛΣΒ για να απο- κρούσει αυτά τα κτυπήματα, ήταν αρκετάγια να τον αναγκάσουν να αναστείλει τις στρατηγικές επιθέσεις του. Το τελευταίο ήταν ένα σημείο που παρεξηγήθηκε αρκετά από εκείνους οι οποίοι άσκησαν δριμεία κριτική στη σκοπιμότητα ανάληψης επιθέσεων όπως η «Λαμ Σον 719».
Κατά παράδοξο τρόπο, ήταν η αμερικανική αποχώρηση ο παράγοντας που κατέστησε την παραβίαση των συνόρων του Λάος εκ μέρους των Νοτιοβιετναμέζων απολύτως αναγκαία. Η εισβολή αυτή ήταν ένα καλά μελετημένο και σχεδιασμένο βήμα της Σαϊγκόν. το οποίο εκμεταλλευόταν και ενίσχυε το πρόγραμμα «βιετναμοποίησης». Προσπαθώντας να ανακαλύψει μια διέξοδο προς την ειρήνη, ο πρόεδρος Νίξον ήταν υποχρεωμένος να συμφωνήσει σε αυτό που είχε απορρίψει πεισματικά ο πρόεδρος Τζόνσον όταν αναζητούσε μια στρατηγική νίκης. Κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής ομιλίας του στις 7 Απριλίου 1971, ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε με ικανοποίηση: «Απόψε μπορώ να πω ότι η «βιετναμοποίηση» έχει πετύχει». Η αλήθεια όμως βρισκόταν ακριβώς στον αντίποδα αυτής της δήλωσης. EU
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1 )Ρ . D avidson: VIETNAM AT WAR. O xford U niversity Press, 1991.(2) R. D o rr & C. B ishop: VIETNAM AIRWAR DEBRIEF, A IRtim e. 1996.(3) D. Fulghum & T. M aitland:SO U TH VIETNAM O N TRIAL,B oston Publishing. 1984.(4) N A M : Η ΕΜ Π ΕΙΡ ΙΑ ΤΟΥ Β ΙΕΤΝΑ Μ . Ε κδόσεις Αλκυών, 1988.(5) R. Palm er: SU M M O N S O F THE TRUMPETS, Presidio, 1995.(6) L. Sorley: A BETTER WAR,H arvest, 2000.(7) H. Sum m ers: HISTORICAL ATLAS O F THE VIETNAM WAR.H oughton M ifflin . 1995.(8) J. W illbanks: A B ANDO NING VIETNAM. U niversity Press o f Kansas, 2004.
35
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Το μ νημ είο μέσ α στο χ ιονισμένο δάσος Κ ατύν το 1995.
Τον Απρίλιο ιου 1943 σιο δάσος Καιύν m e Ουκρανίας οι Γερμανοί ε ιο β οϋ είςΙνεκ α ίΠ Η μ α ν ομαδικούς ιάιρους Π ο λ ω ν ώ ν αξιω ματικώ ν και α κολούθω ς κατηνόρηοαν για ιο έγκλημα * τους Σοβιετικούς. Οι δύο π λε υ ρ έ ς προέβηοαν σε ιατροδικαστικές εξετάσεις, έρ ευ νες και αλληλοκατηγορίες. Μετά τη λ ή ξ η του Β' ΠΠ το γεγονός αποσιωπήθηκε. Επί 50 χρόνια παρέμεινε ω ς ένα ιστορικό αίνιγμα, έ ω ς ότου το επίοημο σοβιετικό κράτος παραδέχθηκε την ενοχή του.
Στις 13 Απριλίου 1943, στις 14.15, το ραδιόφωνο του Βερολίνου μετέδωσε: «Μία αναφορά έφθασε από το Σμολένσκ, σύμφωνα με την οποία κάτοικοι της περιοχής έχουν αναφέρει στις γερμανικές αρχές την ύπαρξη μίας τοποθεσίας όπου έχουν σημειωθεί μαζικές εκτελέσεις από τους Μπολσε
βίκους και όπου 10.000 Πολωνοί αξιωματικοί έχουν δολοφονηθεί από τη GPU (σ.σ. η Αστυνομία και η Μυστική Αστυνομία, προκάτο- χος της NKVD). Ακολούθως οι γερμανικές αρχές μετέβησαν σε μία τοποθεσία με την επωνυμία Κοσύγκορυ (σ.σ. ένας μικρός λόφος στο δάσος Κατύν), ένα θερινό θέρετρο 12 km δυτικά του Σμολένσκ, όπου πραγματοποίησαν μία τρομακτική ανακάλυψη: μια τάφρο μήκους 28 m και πλάτους 16 m, μέσα στην οποία τα πτώματα 3,000 περίπου Πολωνών αξιωματικών ήταν στοιβαγμένα σε 12 στρώσεις. Ηταν ντυμένα με στρατιωτικές στολές, μερικά ήταν δεμένα και όλα έφεραν τραύματα από πυροβόλα όπλα στο πίσω μέρος των κρανίων τους. Δεν θα υπάρξει δυσκολία στην αναγνώριση των πτωμάτων καθώς, εξαιτίας της φύσης του εδάφους, διατηρούνται
σε κατάσταση μουμιοποίησης και οι Μπολσεβίκοι άφησε. στα πτ_- ματα τα προσωπικά τους έγγραφα. Πρωτύτερα οι αξιωαατικοί cc:- σκονταν σε ένα στρατόπεδο στο Κοζιέλσκ, κοντά στο Ορε λ και τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1940 μεταφέρθηκαν στο Σμε \ε σκ μέσα σε βαγόνια για βοοειδή. Από εκεί οδηγήθηκα. με ψοοτη- γά στο Κοσύγκορυ, όπου δολοφονήθηκαν από t o u c \'--·,σε6ί- κους. Η έρευνα για περισσότερα ορύγματα συνεχίζε ται. Νέες ο ιοι· βάδες είναι πιθανό να βρεθούν κάτω από τις ήδη αποκα _~ε νες. Εκτιμάται^ιτι ο συνολικός αριθμός των νεκρών αξια.αατ.<_. ανέρ- χεται σε 10.000 και αντιστοιχεί στο σύνολο των στελεχ„. του σήματος των Πολωνών αξιωματικών ο*.£>ποίοι συνελήοθησα. c~o τους Μπολσεβίκους. Οι ανταποκριτές των νορβηγικών εφημερίδων, οι οποίοι ήταν παρόντες και έτσι ήταν σε θέση να λάβουν άμεσα αποχρώσες ενδείξεις του εγκλήματος, τηλεγράφησαν τα άρθρα τους στις εφημερίδες του Οσλο». Πολλές σύντομες ανακοινώσεις ακολούθησαν την πρώτη. Οι Γερμανοί εκμεταλλεύθηκαν την ευκαιρία και εξαπέλυσαν μία δριμύτατη επίθεση προπαγάν-
<CL.Ο I— w
αfee
δας. Καθημερινά έβλεπαν το φως της δημοσιότητας νέες λεπτομέρειες υπό μορφή δημόσιων ανακοινώσεων, αναφορών και άρθρων στις εφημερίδες της Γερμανίας και των συμμάχων της.
Η σοβιετική απάντηση δόθηκε με καθυστέρηση δύο ημερών. Στις 15 Απριλίου το πρωί ο εκφωνητής του ραδιοφώνου της Μόσχας διάβασε ένα ανακοινωθέν του σοβιετικού Γραφείου Πληροφοριών, με το οποίο η σοβιετική κυβέρνηση αρνείτο κατηγορηματικά τις «άτιμες επινοήσεις» που διέδωσαν «οι ειδικοί της συκοφαντίας του Γκαίμπελς» με σκοπό «να καλύψουν εγκλήματα που διέπραξαν ... οι ίδιοι». Το ανακοινωθέν ανέφερε ακόμα: «Οι εκθέσεις των Γερμανοφασιστών ... δεν επιτρέπουν την παραμικρή αμφιβολία όσον αφορά την τραγική τύχη των Πολωνών πρώην αιχμαλώτων πολέμου (σ.σ. αναφέρεται στη σοβιετική εισβολή), που το 1941 ήταν απασχολημένοι με έργα ανοικοδόμησης στις περιοχές δυτικά του Σμολένσκ και οι οποίοι, μαζί με πολυάριθμους Σοβιετικούς πολίτες, έπεσαν στα χέρια Γερμανοφασιστών δημίων κατά το διάστημα του καλοκαιριού 1941». Το δελτίο ειδήσεων του BBC εκείνης της ημέρας αποδέχθηκε απερίφραστα τη σοβιετική εκδοχή και μίλησε για «γερμανικά ψεύδη». 0α περνούσαν 50 χρόνια έως ότου η μία πλευρά παραδεχθεί την ενοχή της.
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ
Το μυστικό του δάσους Κατύν αποκαλύ- φθηκε τυχαία από Πολωνούς εργάτες που ανήκαν σε μονάδες εργασίας αποσπασμένες στον Γερμανικό Στρατό. Το καλοκαίρι του 1942 μία τέτοια μονάδα είχε εγκατασταθεί σε βαγόνια κοντά στη σιδηροδρομική διασταύρωση του Μπρεκάβο Μόστα (3,5
km από το Κατύν). Οι Πολωνοί εργάτες πλη- ροφορήθηκαν από τον τοπικό πληθυσμό ότι συμπατριώτες τους είχαν τυφεκισθεί από τους Σοβιετικούς στην περιοχή του Σμολένσκ και πιθανώς είχαν ταφεί στο δάσος Κατύν, δεξιά από το μονοπάτι που οδηγούσε από τον αυτοκινητόδρομο Σμολένσκ- Βιτέμπσκ σε μια θερινή ντάτσα (έπαυλη) της NKVD. Μια ομάδα δέκα ανδρών έσκαψε σε έναν λοφίσκο ο οποίος εμφανώς δεν εναρμονιζόταν με το περιβάλλον του. Εκεί βρήκε το πτώμα ενός Πολωνού αξιωματικού. Η μονάδα τους στη συνέχεια μετακινή- θηκε και η άτυπη έρευνα διακόπηκε, όμως οι Πολωνοί, πριν αποχωρήσουν, τοποθέτησαν στον τάφο δύο σταυρούς από ξύλο σημύδας.
Στις αρχές Φεβρουάριου 1943 ένας εργάτης στο τοπικό κολχόζ, ο Ιβάν Κριβορζέρ- τσοφ, ανέφερε στις γερμανικές αρχές την ύπαρξη πολωνικών τάφων στο δάσος Κατύν. Ο Λούντβιχ Φος, υπαστυνόμος 6' τάξης της 570 Ομάδας της Μυστικής Στρατονομίας (μονάδα της GeFePo επιπέδου τάγματος αποσπασμένη στην Ομάδα Στρατιών «Κέντρο») τέθηκε επικεφαλής της έρευνας. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν τον ίδιο μήνα, κατά τη διάρκεια του παγετού και απέδειξαν την ύπαρξη μαζικών τάφων. Ταυτόχρονα ο Φος άρχισε να συγκεντρώνει ένορκες καταθέσεις από διάφορους μάρτυρες: χωρικούς της περιοχής, εργάτες στο κολχόζ, σιδηροδρομικούς υπαλλήλους. Την 1η Μαρτίου οι Γερμανοί επιφόρτισαν τον Δρα Γκέρχαρντ Μπούτς, καθηγητή Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου του Μπρεσλάου (Βροτσλάβ) και ιατροδικαστή της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», με την ιατροδικαστική έρευνα. Στις 29 Μαρτίου άρχισε η συστηματική και μεγάλης κλίμακας ανασκαφή.
Οι εργασίες οργανώθηκαν επιμελώς. Η εκσκαφή γινόταν από 35 Ρώσους πολίτες οι οποίοι στρατολογήθηκαν από την περιοχή.
Η παλαιότερη γνωστή φωτογραφία (1942) από τους μαζικούς τάφους στο Κατύν. Εμπρός από τους επισκέπτες βρίσκεται ένας απλός σταυρός από σημύδα.
Οι αυτοψίες και οι αναγνωρίσεις εκτελού- ντο από μία ομάδα 14 ειδικών ιατρών, αναλυτών, βοηθών και ειδικών εργαστηρίων φωτογραφίας με επικεφαλής τον Δρα Μπούτς. Ο υπαστυνόμος Φος προέβη στις απαραίτητες ενέργειες για να προμηθεύσει φορεία, τράπεζες νεκροψίας, χειρουργικά εργαλεία και μία υδροφόρα. Μία ξύλινη καλύβα απομακρύνθηκε από ένα γειτονικό χωριό και ανακατασκευάστηκε κοντά στους τάφους. Εξοπλίσθηκε με μία θερμάστρα και παράθυρα στη στέγη, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως αίθουσα νεκροψίας όπου τα παγωμένα πτώματα μπορούσαν να μαλακώσουν για να διαχωριστούν. Το ειδικό εργαστήριο της Wehrmacht στο Σμολένσκ τέθηκε στη διάθεση των ειδικών. Η Στρατονομία ανέλαβε την απομόνωση της περιοχής με τη βοήθεια Πολωνών αστυνομικών και Ρώσων βοηθητικών φρουρών. Επτά Ρώσοι φρουροί παρέμεναν στην περιοχή κατά τη διάρκεια της νύκτας. Ο υπολοχαγός Γκρέγκορ Σλοβέντσικ ήταν υπεύθυνος για την πολιτική προπαγάνδα.
Σταδιακά αποκαλύφθηκε η φοβερή έκταση ενός μαζικού φόνου. Ως τα τέλη Απριλίου 1943 είχαν αποκαλυφθεί επτά διαφορετικά ορύγματα - τάφοι (έλαβαν αριθμούς από 1 ως 7), τα οποία κάλυπταν μία σχετικά μικρή περιοχή ενός ξέφωτου του δάσους. Ηταν εύκολα αναγνωρίσιμα από τα νεαρά έλατα που είχαν φυτευτεί. Ο μεγαλύτερος τάφος είχε σχήμα «L» και τα σκέλη του είχαν διαστάσεις 26 m χ 5,5 m και 16 m χ 8 m. Περιείχε περίπου 3.000 πτώματα σε 12 στρωματώσεις. Ενας μεγάλος τάφος (διαστάσεων 20 m χ 5 m) ήταν χωρισμένος σε τρία τμήματα με τοιχώματα από χώμα πάχους περίπου 1,20 m, φανερώνοντας ότι είχε σκαφτεί τρεις φορές. Ολοι οι υπόλοιποι τάφοι ήταν μικρότερου μεγέθους. Ο υπ1 αριθμόν 5 ήταν γεμάτος νερό, ένδειξη ότι είχε ανοιχτεί σε περίοδο σχετικής ξηρασίας. Οι τάφοι είχαν μέσο βάθος 2,3 m και είχαν πληρωθεί ως βάθος 1,5 m από την επιφάνεια του εδάφους.
Οι εργάτες συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες κατά την απομάκρυνση των πτωμάτων, τα οποία βρίσκονταν σε διαφορετικά στάδια αποσύνθεσης. Σε μερικές περιπτώσεις, κυρίως σε εκείνα που βρέθηκαν στις κορυφές και στα πλευρικά τοιχώματα των τάφων, είχε αρχίσει η μουμιοποίηση των μη καλυμμένων τμημάτων τους. Σε άλλα σημεία και σε εκείνα που βρίσκονταν στο κέντρο παρετηρείτο ύγρανση. Γειτονικά πτώματα είχαν κολλήσει μεταξύ τους. Οσα βρίσκονταν χαμηλά, είχαν συμπιεσθεί από το βάρος των υπερκείμενων. Κάθε πτώμα έλαβε έναν αύξοντα αριθμό, ο οποίος α- ποτυπωνόταν σε έναν μεταλλικό δίσκο που ετοποθετείτο στα ρούχα του θύματος. Τα
38
11 Απριλίου 1943. Μέλη πολωνικής αντιπροσωπείας παρακολουθούν την απομάκρυνση ενός πτώματος από τον τάφο αρ. 7. Κάτω αριστερά, ένας Γερμανός με κινηματογραφική μηχανή καταγράφει το γεγονός.
Ρώσοι εργάτες ανοίγουν τον πρώτο τάφο στο δάσος Κατύν. Αργότερα αποκαλύφ&ηκε ότι ήταν ο μεγαλύτερος, σχήματος «L».
έγγραφα και τα προσωπικά αντικείμενα ε- τοποθετούντο σε ειδικές χάρτινες σακούλες οι οποίες σημειώνονταν με τον ίδιο αριθμό. Οι στολές ανήκαν σε Πολωνούς αξιωματικούς, έφεραν δε κουμπιά με πολωνικούς αετούς. Οι μπότες ήταν υψηλές, πολωνικού τύπου. Η πολωνική εθνικότητα ήταν εμφανής από τα διακριτικά των Βαθμών, τα μετάλλια, τα εμβλήματα των συνταγμάτων, τα υδροδοχεία αλουμινίου και πολλά άλλα χαρακτηριστικά. Οι Γερμανοί φρόντισαν ιδιαίτερα να αποδείξουν ότι τα θύματα ήταν ντυμένα με τα δικά τους ρούχα, για να απαντήσουν στη θεωρία που διέσπειρε η σοβιετική προπαγάνδα. Χωρίς αμφιβολία οι στολές και οι μπότες εφάρμοζαν στα αντίστοιχα σώματα, τα χιτώνια και τα παντελόνια ήταν κουμπωμένα κανονικά, οι εξαρτύσεις και οι ζώνες σε σωστές θέσεις και συχνά τα εσώρουχα έφεραν προσωπικά μονογράμματα.
Πολλά θύματα αναγνωρίσθηκαν από ταυτότητες, πιστοποιητικά γέννησης, πιστοποιητικά επιβραβεύσεων, επιστολές, ταχυδρομικές κάρτες, φωτογραφίες. Πολύ λίγα τιμαλφή βρέθηκαν στις τσέπες τους (κυρίως δακτυλίδια και χρυσά νομίσματα, τα υπόλοιπα είχαν αφαιρεθεί κατά την αιχμαλωσία τους), όμως κάτω από τα πουκάμισα βρέθηκαν σταυροί, χρυσές αλυσίδες κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις σημαντικά ποσά σε πολωνικά χαρτονομίσματα (ζλότυ, εκτός κυκλοφορίας και χωρίς αξία) βρίσκονταν ραμμένα στο πάνω μέρος των υποδημάτων. Πολλά θύματα είχαν μαζί τους ξύλινες, χειροποίητες τσιγαροθήκες, μισογεμά- τες σακούλες καπνού και ταμπακέρες με χαραγμένα μονογράμματα, επιγραφές, τις χρονολογίες «1939» ή «1940» ή το όνομα «Kozielsk».
Υπήρχαν πολλά στοιχεία με βάση τα οποία μπορούσε να εκτιμηθεί ο χρόνος των εκτελέσεων. Επιστολές και ταχυδρομικές κάρτες έφεραν χρονολογικά σήμαντρα των κατεχόμενων ζωνών της Πολωνίας με ημερομηνίες μετά τον Σεπτέμβριο του 1939, ενώ πολωνικές και σοβιετικές εφημερίδες είχαν ημερομηνίες του Μαρτίου και του πρώτου δεκαπενθήμερου του 1940. Ολα τα πτώματα φορούσαν χειμερινό ρουχισμό, κυρίως χλαίνες, δερμάτινα ή γούνινα κολόβια και πουλόβερ. Μέσα στους τάφους δεν βρέθηκαν έντομα, γεγονός που υποδεικνύει ότι η εκτέλεση και η ταφή έγιναν σε ψυχρή περίοδο. Σημαντικό αποδεικτικό στοιχείο ήταν τα νεαρά έλατα. Ο ανώτερος επιθεωρητής δασών, Φριτς φον Χερφ, ο οποίος είχε κληθεί ως ειδικός, δήλωσε ότι κατά τη γνώμη του τα δένδρα ήταν τουλάχιστον πέντε ετών και υπέφεραν μάλλον από νανισμό διότι βρίσκονταν στη σκιά γηραιότε- ρων δένδρων και είχαν φυτευτεί στην πε
ριοχή τρία χρόνια νωρίτερα. Μικροσκοπι- κές αναλύσεις των κορμών το επιβεβαίωσαν. Από τη μετάφραση 22 ημερολογίων και άλλων σημειώσεων που βρέθηκαν στα πτώματα, αποδείχθηκε ότι τα θύματα είχαν συλληφθεί από τον Ερυθρό Στρατό το1939, είχαν κρατηθεί σε διάφορα στρατόπεδα και όλα κατέληξαν στο Κοζιέλσκ. Από εκεί μεταφέρθηκαν στο Γκνιέζντοβο, όπου έφθασαν νωρίς το πρωί και στη συνέχεια ειδικά λεωφορεία των φυλακών οδήγησαν τους άνδρες στο δάσος Κατύν. Αποβιβάσθηκαν στην ντάτσα της NKVD, οδηγήθη- καν στα ορύγματα και πυροβολήθηκαν. Οι θέσεις των πτωμάτων έδειχναν (χωρίς να έχει αποδειχθεί) ότι πυροβολήθηκαν έξω από τους τάφους και κατόπιν ρίχθηκαν μέσα. Ολα τα θύματα ανεξαιρέτως είχαν σκοτωθεί με μία τουλάχιστον βολή στο πίσω μέρος του κεφαλιού (μερικά είχαν πυροβο-
ληθεί δύο φορές και δύο είχαν δεχθεί τρεις βολές). Η βολίδα είχε εισέλθει κάτω από την προεκβολή του πίσω τμήματος του κρανίου και είχε εξέλθει από το μέτωπο. Σε πολλές περιπτώσεις είχε διέλθει από τον α- νασηκωμένο γιακά της χλαίνης. Πολλές βολίδες βρέθηκαν μέσα στο κρανίο ή σφηνωμένες μεταξύ του μετώπου και του εσωτερικού του πηληκίου. Μία βολίδα ήταν διαμετρήματος 6,35 mm και όλες οι υπόλοιπες7.65 mm. Κάλυκες με την επιγραφή «Geco7.65 D» βρέθηκαν στην περιοχή. Μεγάλη έκπληξη και πανικό προκάλεσε το γεγονός ότι οι βολίδες ήταν γερμανικής κατασκευής, από το εργοστάσιο της εταιρίας Gustav Genschow στο Ντούρλαχ (κοντά στην Καρ- λσρούη). Ο πανικός διήρκεσε ως τις 31 Μαϊ- ου, οπότε το Αρχηγείο του Γερμανικού Στρατού ανέφερε ότι τα πιστόλια του συγκεκριμένου διαμετρήματος και τα πυρο-
39
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6Κάθε πτώμα εξεταζόταν προσεκτικά, για να αφαιρεθούν έγγραφα και προσωπικά αντικείμενα που θα βοηθούσαν στην ταυτοποίησή του.
μαχικά τους είχαν πωληθεί στη Σοβιετική Ενωση και στην Πολωνία πριν από τον πόλεμο, κυρίως κατά τη χρονική περίοδο μεταξύ του 1922 και του 1931. Στις 10 Απριλίου ανακαλύφθηκε το πτώμα μίας γυναίκας, όμως το γεγονός αποσιωπήθηκε. Οι Γερμανοί ανησύχησαν, φοβούμενοι ότι θα υπονόμευε την υπόθεσή τους ότι τα θύματα ήταν όλα Πολωνοί αξιωματικοί (1).
Οι Γερμανοί εκμεταλλεύθηκαν πλήρως τις δυνατότητες της προπαγάνδας τους ακόμα και πριν από την ανακοίνωση της 13ης Απριλίου. Κάλεσαν πολλούς άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενους να μεταβούν στον τόπο του εγκλήματος, να εξετάσουν τους τάφους που είχαν ήδη ανοιχθεί και τα έγγραφα που βρέθηκαν στα πτώματα και να ανακρίνουν τους κατοίκους της περιοχής. Η πρώτη ομάδα η οποία έφθασε στις 10 Απριλίου, ήταν μία αποστολή οκτώ δημοσιογράφων του Βερολίνου από τη Σουηδία, την Ελβετία, την Ισπανία και χώρες που βρίσκονταν υπό γερμανική κατοχή. Την επόμενη ημέρα έφθασε μία πολωνική αντιπροσωπεία με δημοσιογράφους, ιατρούς και μέλη του Πολωνικού Οργανισμού Αμοιβαίας Αρωγής από την Κρακοβία και τη Βαρσοβία, Στις 16 Απριλίου παρουσιάστηκε δεύτερη πολωνική αντιπροσωπεία, αποτελού- μενη κυρίως από ιατρούς και απεσταλμένους του Πολωνικού Ερυθρού Σταυρού. Μαζί τους ήταν ο αιδεσιμότατος Στάνισλας Γιασίνσκι, ιερέας του καθεδρικού ναού και έμπιστος απεσταλμένος του αρχιεπισκόπου της Κρακοβίας, ο οποίος τέλεσε επιμνημόσυνες δεήσεις. Μία «Τεχνική Επιτροπή» του Πολωνικού Ερυθρού Σταυρού, υπό τον Λούντβικ Ρόκιεβιτς, παρέμεινε στην περιοχή για να βοηθήσει στην αναγνώριση των πτωμάτων, να καταγράψει τα ονόματα και να ενημερώσει τους πλησιέστερους συγγενείς. Ταυτόχρονα διενήργησε δική της έρευνα. Στις 17 Απριλίου μία ομάδα Πολωνών αξιωματικών μεταφέρθηκε στο Κα- τύν από γερμανικά στρατόπεδα για να επιθεωρήσει τους τάφους. Τον Μάιο ήταν η σειρά Βρετανών και Αμερικανών αιχμαλώτων να εξετάσουν τα ευρήματα. Ολοι έφυγαν συντετριμμένοι από το φρικιαστικό έγκλημα, η ιστορία του οποίου τους ήταν άγνωστη.
Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΑϊΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
Στις 17 Σεπτεμβρίου 1939 είχαν ήδη πε- ράσει δύο εβδομάδες από τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Τα πολωνικά στρατεύματα υποχωρούσαν προς τα ανατολικά και η Βαρσοβία αντιστεκόταν περικυκλωμένη. Η κυβέρνηση και η στρατιωτική ηγεσία προσπαθούσαν να σχηματίσουν ένα κατα
φύγιο στα νοτιοανατολικά εδάφη της χώρας υπολογίζοντας στην εξάντληση του εχθρού, στη δράση των αποκομμένων μονάδων οι οποίες συνέχιζαν να μάχονται και σε μία γαλλική επίθεση (σε εφαρμογή μυστικών διμερών συμφωνιών). Εκείνη την ημέρα 40 σοβιετικές μεραρχίες διέσχισαν τα ανατολικά σύνορα της χώρας, παραβιάζοντας το σύμφωνο μη επίθεσης της 25ης Ιουλίου 1932 (το οποίο είχε ανανεωθεί στις5 Μαϊου 1934) με πρόσχημα «την ανυπαρξία του πολωνικού κράτους και την ανάγκη της ΕΣΣΔ να διαφυλάξει τα συμφέροντά της». Στις 28 Σεπτεμβρίου το Βερολίνο και η Μόσχα υπέγραψαν ένα σύμφωνο το οποίο χώρισε την Πολωνία σε δύο περίπου ίσες εκτάσεις εκατέρωθεν της «Γραμμής Ρίμπε- ντροπ- Μολότωφ». Πολλές πολωνικές μονάδες που βρέθηκαν ανατολικά της γραμμής παραδόθηκαν στον Ερυθρό Στρατό, παρακινούμενες από τη δέσμευση ότι στη συνέχεια οι αιχμάλωτοι θα απελευθερώνονταν και θα τους δινόταν η δυνατότητα να επιλέξουν να επιστρέφουν στα σπίτια τους ή να καταφύγουν στην Ουγγαρία και στη Ρουμανία, ώστε να συνεχίσουν τον αγώνα τους εναντίον των Γερμανών. Περίπου250.000 Πολωνοί στρατιωτικοί αιχμαλωτί- σθηκαν. Μεταφέρθηκαν στη Σοβιετική Ενωση, όπου διασκορπίστηκαν σε μεγάλο αριθμό στρατοπέδων. Μεταξύ τους βρίσκονταν περισσότεροι από 8.500 αξιωματικοί, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε τρία ειδικά στρατόπεδα στη δυτική ΕΣΣΔ, όλα σε εδάφη παλαιών (και βεβηλωμένων) μοναστη- ριών της Ρωσικής Εκκλησίας.
Το στρατόπεδο στο Κοζιέλσκ βρισκόταν 8 km μακριά από τον σιδηροδρομικό σταθμό της ομώνυμης πόλης (επί της γραμμής Σμολένσκ - Μπριάνσκ) και 240 km νοτιοδυτικά της Μόσχας. Τον Νοέμβριο του 1939 "φιλοξενούσε" περίπου 4.500 Πολωνούς αξιωματικούς και 100 πολίτες. Στο
στρατόπεδο του Σταρομπιέλσκ, στην ανατολική Ουκρανία, 210 km νοτιοανατολικά του Χαρκόβου, βρίσκονταν περίπου 3.900 μόνιμοι και έφεδροι Πολωνοί αξιωματικοί. Το στρατόπεδο στο Οστασκόφ, μία επαρχιακή πόλη 195 km δυτικά του Καλίνιν (Τβερ), βρισκόταν 16 km μακριά από την ομώνυμη πόλη, σε ένα μικρό νησί της λίμνης Σέλιγκερ. Τον Νοέμβριο του 1939 υπήρχαν εκεί 6.500 αιχμάλωτοι. Μόνον 100 ήταν αξιωματικοί του Στρατού και 300 της Αστυνομίας (η Αστυνομία εντάχθηκε στις Ενοπλες Δυνάμεις μετά την έναρξη του πολέμου). Επιπλέον εκρατούντο αξιωματικοί, υπαξιω- ματικοί και οπλίτες του Σώματος Συνοριο- φυλάκων, της Υπηρεσίας Πληροφοριών, της Στρατονομίας, της Αστυνομίας και του Σώματος Υπαλλήλων Φυλακών και μεγάλος αριθμός πολιτών τους οποίους οι Σοβιετικοί θεωρούσαν επικίνδυνους: δεκάδες ιερείς, πρώην στρατιωτικοί, κτηματίες και δικαστικοί. Ο συνολικός αριθμός των αιχμαλώτων στα τρία στρατόπεδα ανερχόταν σε 15.000. Περιλαμβάνονταν 20 καθηγητές πανεπιστημίων, 300 ιατροί, εκατοντάδες δικηγόροι, μηχανικοί και δάσκαλοι και περισσότεροι από 100 συγγραφείς και δημοσιογράφοι οι οποίοι είχαν κληθεί να υπηρετήσουν ως έφεδροι αξιωματικοί κατά τη γερμανική εισβολή.
Οι Σοβιετικοί εφάρμοσαν ένα πρόγραμμα «επανεκπαίδευσης» των κρατουμένων στα τρία στρατόπεδα. Βομβάρδιζαν τους αιχμαλώτους με προπαγάνδα, με τη μορφή διαλέξεων, αφισών, σοβιετικών εφημερίδων τυπωμένων στην πολωνική γλώσσα, ραδιοφωνικών εκπομπών που μεταδίδονταν με μεγάφωνα, κινηματογραφικών προβολών κλπ. Επίσης προσπαθούσαν να κατα- στείλουν την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων των Πολωνών, απαγορεύοντας την τέλεση του εσπερινού και συλ- λαμβάνοντας τους στρατιωτικούς ιερείς οι
40
Ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας Λέον Κοζλοφσκι, εξετάζει τα έγγραφα από ένα πτώμα που βρίσκεται επάνω στο τραπέζι προς νεκροψία.
Συντετριμμένος από τη φρίκη γύρω του, ο πατέρας Στάνισλας Γιασίνσκι κάθεται στο άκρο της περιοχής της σφαγής.
οποίοι τελούσαν λειτουργία. Ωστόσο οι Πολωνοί αποδείχθηκαν ιδιαίτερα απείθαρχοι και συνέχισαν να ασκούν τα θρησκευτικά καθήκοντα τους μυστικά. Κάθε κρατούμενος ανακρινόταν χωριστά από ειδικές ομάδες της NKVD, ώστε να διαπιστωθεί αν μπορούσε να φανεί χρήσιμος στην ΕΣΣΔ. Η διάρκεια κάθε ανάκρισης ήταν πολύωρη και για μερικούς αιχμαλώτους επαναλή- φθηκε τέσσερις ή πέντε φορές. Ολοι φωτογραφίζονταν και οι προσωπικοί φάκελοι α- ποστέλλονταν στη Μόσχα για να αποτιμη- θούν. Η επιχείρηση επιλογής διήρκεσε έξι μήνες, ως τον Μάρτιο του 1940.
Ο αριθμός των αιχμαλώτων στα τρία στρατόπεδα παρέμεινε πρακτικά αμετάβλητος ως τον Απρίλιο του 1940. Μικρές ομάδες ή ορισμένα άτομα απομακρύνθηκαν (πολλοί ιερείς μεταφέρθηκαν την παραμονή των Χριστουγέννων του 1939) και τα ίχνη των περισσότερων εξαφανίσθηκαν. Για άγνωστους λόγους μερικοί άνδρες (245 από το Κοζιέλσκ, 79 από το Σταρομπιέλσκ και 124 από το Οστασκόφ) μεταφέρθηκαν στο νέο στρατόπεδο στο Πάβλιστσεφ Μπορ (περίπου 160 km βορειοδυτικά του Κοζιέλσκ). Τον Ιούνιο του 1940 μεταφέρθηκαν στο Γκριαζοβιέτς 400 km βόρεια της Μόσχας.
Την άνοιξη του 1940 οι Πολωνοί πληρο- φορήθηκαν ότι τα τρία στρατόπεδα θα διαλύονταν και μεταξύ των αιχμαλώτων κυκλοφόρησαν διάφορες φήμες για την κατάληξή τους. Πολλοί ήταν εκείνοι που ήλπιζαν ότι θα παραδίδονταν στους Δυτικούς Συμμάχους. Αλλοι πίστευαν ότι θα επέστρεφαν στα σπίτια τους. Οι περισσότερο απαισιόδοξοι θεωρούσαν ότι θα μεταφέρονταν σε άλλα στρατόπεδα ή θα παραδίδονταν
στους Γερμανούς. Η σταδιακή εκκένωση των στρατοπέδων άρχισε τον Απρίλιο του1940, ταυτόχρονα και με την ίδια διαδικασία αν και ανήκαν σε διαφορετικές διοικητικές περιοχές, στοιχείο που υποδεικνύει την ύπαρξη ενός σχεδίου το οποίο εκπονή- θηκε από μία ανώτερη αρχή. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν σε ομάδες των 100 ως 300 ανδρών, σύμφωνα με ονομαστικούς καταλόγους. Στις 10.00 περίπου το πρωί μία τηλεφωνική κλήση από τη Μόσχα διέταζε τον διοικητή του στρατοπέδου να οργανώσει μία μεταφορά εκείνη την ημέρα. Τα ονόματα των αιχμαλώτων που θα μεταφέρονταν, δίδονταν τηλεφωνικά. Στη συνέχεια άνδρες της NKVD συνόδευαν τους συγκεκριμένους αιχμαλώτους (μαζί με τα υπάρχοντά τους) από τα παραπήγματα στο γραφείο του στρατοπέδου. Κατόπιν συγκεντρώνονταν σε ένα κτίριο όπου δειπνούσαν με φαγητό πολύ καλύτερο από το σύνηθες (η προσπάθεια δημιουργίας μίας ευνοϊκής τελευταίας εντύπωσης, ενίσχυσε την πεποίθηση των αιχμαλώτων ότι θα ελευθερώνονταν ή ότι θα παραδίδονταν στους Συμμάχους). Επιπλέον κάθε άνδρας λάμβανε για το ταξίδι μία ποσότητα φαγητού συνι- στώμενη από 800 gr ψωμί, λίγη ζάχαρη και τρεις ρέγγες τυλιγμένες σε καινούργιο, α- χρησιμοποίητο χαρτί. Ως τα μέσα Μαϊου του 1940 τα τρία στρατόπεδα είχαν διαλυθεί.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΡΑΣΗΗ στρατιωτικοπολιτική κατάσταση που
δημιουργήθηκε μετά τη γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ (22 Ιουνίου 1941), επέβαλε την ανανέωση των διπλωματικών σχέσεων με
ταξύ της τελευταίας και της Πολωνίας. Η εξόριστη πολωνική κυβέρνηση, η οποία είχε συσταθεί στο Λονδίνο υπό τον στρατηγό Βλάντισλαβ Σικόρσκι, ζήτησε από τη Μόσχα την επιστροφή στο προπολεμικό καθεστώς και την άμεση απελευθέρωση όλων των Πολωνών αιχμαλώτων που εκρατούντο σε σοβιετικό έδαφος (είναι χαρακτηριστικό το ότι δεν διατήρησε καμία επιφύλαξη, ούτε ζήτησε αποζημίωση από τους Σοβιετικούς). Ακολούθησε η υπογραφή δύο συμφωνιών (στις 30 Ιουλίου και στις 14 Αυγούστου 1941), με αποτέλεσμα πρώην αιχμάλωτοι και πολίτες κρατούμενοι να ενταχθούν στις πολωνικές στρατιωτικές μονάδες οι οποίες οργανώθηκαν επί σοβιετικού εδάφους υπό τη διοίκηση του στρατηγού Βλάντισλαβ Αντερς (ο ίδιος αφέθηκε ελεύθερος από τη διαβόητη φυλακή Λουμπιάνκα της Μόσχας στις 4 Αυγούστου). Σύντομα οι Πολωνοί α- ντιλήφθηκαν ότι πολλοί αξιωματικοί για τους οποίους αξιόπιστες πληροφορίες ανέφεραν ότι ήταν αιχμάλωτοι του Ερυθρού Στρατού από το 1939, ήταν ακόμα αγνοούμενοι (τον Οκτώβριο του 1939 η εφημερίδα «Πράβντα» είχε αναγγείλει τη σύλληψη10.000 αξιωματικών και 240.000 υπαξιωματι- κών και οπλιτών του Πολωνικού Στρατού). Ανάμεσά τους βρίσκονταν όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί της παλαιάς διοίκησης του στρατηγού Αντερς και πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί. Οι μόνοι που μπορούσαν να βρεθούν, ήταν εκείνοι οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στο Πάβλιστσεφ Μπορ και στη συνέχεια στο Γκριαζοβιέτς. Από εκείνους οι πολωνικές αρχές ενημερώθηκαν για την ύπαρξη των τριών στρατοπέδων αιχμαλώτων και τη διάλυσή τους τον Απρίλιο του 1940.
Η αναζήτηση των ανδρών από τα τρία
41
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
Καθηγητές ιατροδικαστικής από 12 ουδέτερες χώρες βρέθηκαν στον τόπο του εγκλήματος στις 29 και στις 30 Απριλίου 1943.
στρατόπεδα άρχισε στις 16 Αυγούστου1941, κατά την πρώτη επίσημη συνάντηση του στρατηγού Αντερς με τις σοβιετικές στρατιωτικές αρχές. Οι Σοβιετικοί δεν έδωσαν άμεση απάντηση, ωστόσο υποσχέθη- καν να εξασφαλίσουν ακριβείς πληροφορίες. Η ίδια υπόσχεση επαναλήφθηκε σε πέντε διαδοχικές συναντήσεις. Ούτε οι Σοβιετικοί αξιωματικοί-σύνδεσμοι στο πολωνικό αρχηγείο ήταν σε θέση να δώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες και επαναλάμβαναν την ημιεπίσημη εκδοχή ότι πολλοί Πολωνοί αξιωματικοί είχαν αφεθεί ελεύθεροι το 1940 και είχαν αποσταλεί στην Πολωνία. Επιστολές Πολωνών πρώην αιχμαλώτων στο Γκριαζοβιέτς καθιστούσαν σαφές ότι οι αγνοούμενοι άνδρες δεν είχαν επιστρέφει στην πατρίδα τους. Το πολωνικό αρχηγείο στην ΕΣΣΔ σύστησε ένα ειδικό τμήμα επιφορτισμένο με την καταγραφή των αγνοούμενων αξιωματικών. Ο κατάλογος δημιουρ- γήθηκε με μεγάλη δυσκολία από μνήμης, από μερικούς πρώην αιχμαλώτους του Κο- ζιέλσκ, του Σταρομπιέλσκ και του Οστα- σκόφ. Με ταχύτητα το πολωνικό στρατηγείο στην ΕΣΣΔ κατάρτισε ονομαστικούς καταλόγους αξιωματικών που δεν είχαν βρεθεί. Ταυτόχρονα οι Πολωνοί διέταξαν την πολωνική Αντίσταση να διερευνήσει τη σοβιετική εκδοχή ότι οι χαμένοι αιχμάλωτοι είχαν επιστρέφει στα σπίτια τους. Οι ανα
φορές από την Πολωνία επιβεβαίωσαν ότι οι αγνοούμενοι δεν είχαν επιστρέφει και ότι δεν εκρατούντο σε γερμανικά στρατόπεδα. Επιπρόσθετα, η αλληλογραφία με τους συγγενείς τους είχε διακοπεί τον Απρίλιο - Μάιο του 1940.
Στις 20 Σεπτεμβρίου ο Πολωνός πρέ- σβυς στη Μόσχα, καθηγητής Στάνισλαβ Κοτ, διακεκριμένος ιστορικός του Πανεπιστημίου της Κρακοβίας, άρχισε να παρενο- χλεί τη σοβιετική κυβέρνηση για το θέμα των αγνοουμένων αξιωματικών. Συναντή- θηκε με τον βοηθό κομισάριο Εξωτερικών Υποθέσεων (υφυπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ) Αντρέι Βυσίνσκυ και ζήτησε να τηρηθούν οι σοβιετικές υποσχέσεις για την απελευθέρωση όλων των Πολωνών πολιτών. Επίσης ζήτησε την άδεια να έλθει σε επαφή με όσους δεν είχαν τη δυνατότητα να εγκα- ταλείψουν τα στρατόπεδα και ρώτησε για τον πιθανό τόπο διαμονής των αξιωματικών, Ως τις 12 Νοεμβρίου πραγματοποιήθη- καν πέντε συναντήσεις των δύο ανδρών και κάθε φορά ο Βυσίνσκυ έδινε αόριστες, αντιφατικές και ασαφείς ως προς τις προθέσεις του απαντήσεις, αναφέροντας ότι ο αριθμός των αγνοουμένων ήταν υπερβολικά μεγάλος, ότι το θέμα εξεταζόταν αλλά γραφειοκρατικά προβλήματα είχαν προκαλέσει καθυστερήσεις, ή ότι όλοι οι αιχμάλωτοι είχαν ελευθερωθεί. Στις 27 Σεπτεμβρίου και
στις 13 Οκτωβρίου ο Κοτ παρέδωσε στη σοβιετική κυβέρνηση διπλωματικές νότες, σημειώνοντας ότι η ΕΣΣΔ δεν συμμορφωνόταν με τις δεσμεύσεις της. Στις 22 Οκτωβρίου έγινε δεκτός από τον υπουργό Εξωτερικών, Βιάτσεσλαβ Μολότοφ, ο οποίος απάντησε σχετικά με το θέμα ότι όλοι οι Πολωνοί πολίτες είχαν ελευθερωθεί, ωστόσο εξαιτίας μεγάλης έλλειψης μεταφορικών μέσων και γραφειοκρατικών προβλημάτων βρίσκονταν ακόμα στις περιοχές όπου κρατούντο. Την 1η Νοεμβρίου ο Κοτ παρέδωσε στον Μολότοφ άλλη μία νότα και στις 3 Νοεμβρίου, μετά από πολωνικό αίτημα, η βρετανική κυβέρνηση ερώτησε τις σοβιετικές αρχές για το ίδιο θέμα. Ως αποτέλεσμα, στις 8 Νοεμβρίου ο Μολότοφ διαβεβαίωσε εγγράφως ότι όλοι οι Πολωνοί πολίτες υπό σοβιετική φρούρηση είχαν αφεθεί ελεύθεροι. Το ίδιο υποστήριξε κατηγορηματικά στις 14 Νοεμβρίου ο Σοβιετικός πρέσβυς στην πολωνική κυβέρνηση του Λονδίνου, Αλεξάντερ Μπογκομόλοφ, προσθέτοντας ότι η πολωνική υπόθεση, που ήθελε τους αγνοούμενους κάπου στις βόρειες περιοχές της ΕΣΣΔ, βασιζόταν σε ανακριβείς πληροφορίες. Την ίδια ημέρα ο Κοτ κατάφερε να γίνει δεκτός από τον ίδιο τον Στάλιν. Ο τελευταίος άκουσε προσεκτικά τις λεπτομέρειες που παρέθεσε ο Πολωνός πρέσβυς και στη συνέχεια μίλησε στο τηλέφωνο με
42
Στις 10 Απριλίου 1943 δημοσιογράφοι από οκτώ χώρες επισκέφ&ηκαν τον τόπο του εγκλήματος.Ο Δρ Γκέρχαρντ Μπούτς (αριστερά) τους οδήγησε στα ευρήματα.
τη NKVD: «Εδώ Στάλιν. Βγήκαν από τις φυλακές όλοι οι Πολωνοί;... Εχω εδώ τον πρέ- σ6υ της Πολωνίας που μου λέει ότι δεν βγήκαν όλοι». Ο Στάλιν άκουσε την απάντηση, άφησε το ακουστικό και άλλαξε θέμα συζήτησης. Στις 3 Δεκεμβρίου 1941 ο στρατηγός Σικόρσκι συναντήθηκε με τον Στάλιν και του παρέδωσε έναν ονομαστικό κατάλογο 8.722 αξιωματικών οι οποίοι ήταν κρατούμενοι στα τρία στρατόπεδα. Ο επικεφαλής του σοβιετικού κράτους δεν θεώρησε απίθανο οι Πολωνοί να έχουν αποδρά- σει προς τη Μαντζουρία! Ο Σικόρσκι δυσκολεύτηκε να κρύψει την κατάπληξή του για τη νέα επίσημη εξήγηση. Για άλλη μία φορά ο Στάλιν έθεσε τέρμα στη συζήτηση υποσχόμενος: «Θα δοθούν ειδικές οδηγίες στις αρμόδιες αρχές».
Τον Ιανουάριο του 1942 ο Αντερς διόρισε τον συγγραφέα - λοχαγό Γιόζεφ Τσάπσκι επικεφαλής της έρευνας για τους αγνοούμενους. Ο Τσάπσκι ήταν αιχμάλωτος στο Σταρομπιέλσκ και αργότερα βρέθηκε ανάμεσα στους διασωθέντες του Γκριαζοβιέτς. Το δυναμικό των στρατοπέδων στο Κοζιέλσκ, στο Σταρομπιέλσκ και στο Οστασκόφ προσδιορίστηκε σχεδόν στο ακέραιο χάρη στην έρευνά του. Ο συγγραφέας είχε συναντήσεις με τον στρατηγό Νασιέντκιν, επικεφαλής του GULAG (Διεύθυνση Στρατοπέδων Εργασίας), και με τον στρατηγό Ράιχ- μαν, υπαρχηγό της NKVD, χωρίς αποτέλεσμα. Οι Πολωνοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι περαιτέρω αιτήσεις θα ήταν μάταιες και αποφάσισαν να αναμένουν το καλοκαίρι, οπότε η κατάσταση των δρόμων
στις βόρειες και στις ανατολικές περιοχές της χώρας θα βελτιωνόταν. Ωστόσο οι Σοβιετικοί παρακώλυαν πλέον ενεργά την έρευνα: οι υπηρεσίες λογοκρισίας απαγόρευαν στις οικογένειες των αγνοουμένων να δημοσιεύουν τα ονόματά τους στην «Polska», την επίσημη εφημερίδα της πολωνικής πρεσβείας στην ΕΣΣΔ. Στις 18 Μαρτίου 1942 ο στρατηγός Αντερς και ο επιτελάρχης του, συνταγματάρχης Λέοπολντ Οκου- λίσκι, συνάντησαν τον Στάλιν και τον Μολότοφ για άλλη μία φορά και τους παρέδωσαν δύο καταλόγους με 800 νέα ονόματα αγνοουμένων αξιωματι
κών, παρουσιάζοντάς τους ως εργαλεία που θα βοηθούσαν τις σοβιετικές έρευνες. Ο Στάλιν σχολίασε: «Ισως βρίσκονταν σε στρατόπεδα περιοχών που έχουν καταληφθεί από τους Γερμανούς και διασκορπίστηκαν». Αργότερα η πρότασή του έγινε η επίσημη σοβιετική εκδοχή περί της κατάληξης των αγνοουμένων Πολωνών αξιωματικών.
Το καλοκαίρι του 1942 πέρασε χωρίς την εμφάνιση κανενός αγνοουμένου. Οταν το φθινόπωρο οι πολωνικές δυνάμεις στην ΕΣΣΔ μεταφέρθηκαν στη Μέση Ανατολή, νέες φήμες ανέφεραν ότι οι αγνοούμενοι διέμεναν ακόμα στις αρκτικές περιοχές της ΕΣΣΔ. Στις 19 Οκτωβρίου ο Πολωνός υπουργός Αμυνας της εξόριστης κυβέρνησης στο Λονδίνο, αντιστράτηγος Μάριαν Κουκίελ, αναφέρθηκε στις νέες φήμες σε μία ανεπίσημη συνομιλία του με τον πρέ- σβυ Μπογκομόλοφ. Ο τελευταίος, ενοχλημένος, διέκοψε απότομα τη συζήτηση. Ο Κουκίελ συμπέρανε ότι ο συνομιλητής του γνώριζε ότι όλοι οι αγνοούμενοι ήταν νεκροί.
Η γερμανική ανακοίνωση του Απριλίου του 1943 για τους τάφους στο Κατύν, προ- κάλεσε τεράστια εντύπωση και βαθιά απογοήτευση στους πολωνικούς κύκλους. Ωστόσο ο υπόλοιπος κόσμος δεν γνώριζε το θέμα των αγνοούμενων αξιωματικών στην ΕΣΣΔ, ούτε τις πολωνικές ενέργειες. Πολλοί πίστεψαν ότι ήταν ένα ακόμα εντυπωσιακό τέχνασμα της γερμανικής προπαγάνδας, για να στρέψει την κοινή γνώμη εναντίον του μεγαλύτερου εχθρού του Γ'
Ράιχ. Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι είχαν την ανάγκη ενός ουδέτερου και ικανού διεθνούς οργανισμού για να επιβεβαιώσει τα ευρήματά τους. Στις 16 Απριλίου ο Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός ζήτησε από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό (ΔΕΣ), που έδρευε στη Γενεύη, να αποστείλει μία αντιπροσωπεία για να συμμετάσχει στην επιτόπια έρευνα. Η εξόριστη πολωνική κυβέρνηση βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Γνώριζε ότι οι συντριπτικές αποδείξεις φανέρωναν ότι τα εγκλήματα είχαν διαπραχθεί από τη σύμμαχο ΕΣΣΔ. Την επόμενη ημέρα έδωσε οδηγίες στον αντιπρόσωπό της στη Γενεύη, πρίγκηπα Στά- νισλαβ Ράντζιβιλ, να ζητήσει από τον ΔΕΣ το ίδιο (η κίνηση συνιστούσε ένα πολιτικό σφάλμα). Σύμφωνα με τις αρχές του ΔΕΣ, όταν όμοιες προτάσεις προέρχονταν από δύο εμπόλεμα μέρη, το ζήτημα έπρεπε να τεθεί ενώπιον του Διοικητικού Συμβουλίου του. Μία ειδική συνεδρίαση ανακοινώθηκε για τις 20 Απριλίου, ωστόσο ο ΔΕΣ υπαναχώρησε, κυρίως ως αποτέλεσμα σοβιετικών αντιδράσεων. Η απόφαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1939 έθετε ως όρο ότι ο ΔΕΣ θα συμμετείχε σε μία τέτοιας φύσης έρευνα αν είχε τη συγκατάθεση όλων των εμπλεκομέ- νων μερών. Ετσι ο διεθνής οργανισμός υπέδειξε στον Γερμανικό Ερυθρό Σταυρό και στην πολωνική κυβέρνηση να προσπαθήσουν να λάβουν τη συναίνεση της ΕΣΣΔ.
Η ΕΣΣΔ δεν συναίνεσε στην ανεξάρτητη διεθνή έρευνα, αν και με την ανακοίνωση της 15ης Απριλίου 1943 οι Σοβιετικοί δήλωσαν ότι οι αγνοούμενοι αιχμάλωτοι είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς το 1941. Αντίθετα κατηγόρησε την πολωνική κυβέρνηση για «συνεργασία» με τη Γερμανία. Τη νύκτα της 25/26 Απριλίου ο Πολωνός πρέ- σβυς στη Μόσχα κλήθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ο Μολότοφ διάβασε μία νότα εκφράζοντας τη σοβιετική αγανάκτηση για την πολωνική συμπεριφορά, πίσω από την οποία υποπτεύονταν ότι υπήρχε ένα πολωνικό σχέδιο για την επίτευξη εδαφικών παραχωρήσεων από την ΕΣΣΔ. Με το ίδιο έγγραφο ανακοίνωσε την άμεση διακοπή όλων των σχέσεων μεταξύ των δύο πλευρών (2). Η κοινή γνώμη στη Δύση αιφνιδιάστηκε. Οι φόβοι ότι η Σοβιετική Ενωση θα υπέγραφε ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία αναβίωσαν. Η βρετανική κυβέρνηση προσπάθησε να κατευνάσει τις δύο πλευρές για να διατηρηθεί η ενότητα των Συμμάχων, χωρίς αποτέλεσμα. Ταυτόχρονα πολλοί από εκείνους που είχαν απορρίψει τις γερμανικές αποκαλύψεις ως προπαγάνδα, άρχισαν να αναθεωρούν.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΧωρίς τη συμφωνία της ΕΣΣΔ για μία έ
ρευνα του ΔΕΣ, οι Γερμανοί αποφάσισαν να προσκαλέσουν διακεκριμένους καθηγητές ιατροδικαστικής από 12 ουδέτερες χώρες για μία επιτόπια έρευνα σε συνεργασία με μία Διεθνή Ιατρική Επιτροπή. Οιπερισσότε-
43
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
126
Ο Δρ Βιντσεντσο Παλμιερι (αριστερα) διενεργεί νεκροψία στο θύμα αρ. 800
(αναγνωρίσθηκε ότι επρόκειτο για έναν ταγματάρχη με χειμερινή στολή). Τα χέρια
του θύματος ήταν δεμένα πίσω από την πλάτη του και στο κρανίο έφερε τρεις οπές
εισόδου βολίδων και δύο εξόδου.0 Ελβετός καθηγητής, Δρ Φρανσουά Ναβίλ,
παρακολουθεί.
ροι αποδέχθηκαν την πρόσκληση, θεωρώντας την περισσότερο ως νόμιμη επιθυμία των Πολωνών παρά ως μία υπηρεσία προς τη Γερμανία. Τα μέλη της επιτροπής προέρχονταν από τις εξής χώρες: Βέλγιο (Δρ Σπέ- λερς, καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Γάνδης), Βουλγαρία (Δρ Μαρκόφ, λέκτορας Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας), Δανία (Δρ Τράμσεν, επίκουρος καθηγητής στο Ινστιτούτο Ιατροδικαστικής της Κοπεγχάγης), Φινλανδία (Δρ Σάξεν, καθηγητής Παθολογικής Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι), Κροατία (Δρ Μιλό- σλαβιτς, καθηγητής Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ), Ιταλία (Δρ Παλμιερι, καθηγητής Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νεάπολης), Ολλανδία (Δρ Ντε Μπούρλετ, καθηγητής Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Γκρόνιγκεν), Βοημία και Μοραβία (Δρ Χάγιεκ, καθηγητής Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πράγας), Ρουμανία (Δρ Μπίρ- κλε, ειδικός Ιατροδικαστικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Ρουμανίας και πρώτος βοηθός στο Ινστιτούτο Ιατροδικαστικής του Βουκουρεστίου), Ελβετία (Δρ Ναβίλ, καθηγητής Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης), Σλοβακία (Δρ Σούμπικ, καθηγητής Παθολογικής Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο της Μπρατισλάβα (Πρέσμπουργκ) και επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Υγείας της Σλοβακίας), Ουγγαρία (Δρ Ορσος, καθηγητής Ιατροδικαστικής και Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης). Ο χαρακτηρισμός «ουδέτερος» αφορούσε αποκλειστικά την Ελβετία, ενώ για τις υπόλοιπες χώρες είχε την ευρύτερη έννοια ότι καμία δεν είχε ενδιαφέρον για το ζήτημα. Ο καθηγητής Μπούτς, επικεφαλής της γερμανικής ομάδας ειδικών, και ο Δρ Κο- στντοά, ιατρικός επιθεωρητής - αντιπρόσωπος της κυβέρνησης του Βισύ, παρακολουθούσαν τις έρευνες. Η πολωνική κυβέρνηση στο Λονδίνο κλήθηκε αλλά αρνή- θηκε να αποστείλει αντιπρόσωπο. Η επιτροπή προσέφερε τις υπηρεσίες της εθελοντικά και χωρίς αποζημίωση. Τα μέλη έλαβαν μόνο δωρεάν σιδηροδρομικά εισιτήρια και οι λογαριασμοί των ξενοδοχείων τους τακτοποιήθηκαν επί τόπου.
Οι αντιπρόσωποι συγκεντρώθηκαν στο Βερολίνο και αποφάσισαν ομόφωνα η έρευνα να είναι καθαρά επιστημονική και να πε- ριοριοθούν σε τρία ζητούμενα: στην ταυτοποίηση των πτωμάτων, στη διαπίστωση της
αιτίας θανάτου και στην εξακρίβωση του χρόνου θανάτου. Στις 28 Απριλίου το αεροπλάνο τους προσγειώθηκε στο Σμολένσκ και επί δύο ημέρες βρίσκονταν στο Κατύν. Οι Γερμανοί τους επέτρεψαν πλήρη ελευθερία κινήσεων και έρευνας, προσφέρο- ντας κάθε τεχνική βοήθεια. Τα μέλη της επιτροπής ανέκριναν Ρώσους μάρτυρες και μίλησαν με μέλη της ομάδας του Πολωνικού Ερυθρού Σταυρού. Εξέτασαν τις νεκροψίες που είχε διενεργήσει νωρίτερα η ομάδα του Δρα Μπούτς και διενήργησαν προσωπικά νεκροψίες σε εννέα πτώματα τα οποία ανασύρθηκαν από τα κατώτερα στρώματα των τάφων με τους ίδιους παρό- ντες. Παρακολούθησαν την εκταφή και στη συνέχεια εξέτασαν ακροθιγώς αλλά χωρίς
περιορισμούς, περίπου 100 πτώματα. Από τις πληγές στα κρανία, τα ίχνη πυρίτιδας στην περιοχή της οπής εισόδου και την ομοιότητα των οπών εξόδου που προκλήθη- καν από πανομοιότυπες διαδρομές κάθε βολίδας, ήταν σε θέση να επιβεβαιώσουν χωρίς αμφιβολία ότι η αιτία θανάτου ήταν πυροβολισμός από εξαιρετικά μικρή απόσταση στο πίσω μέρος της κεφαλής. Επιβεβαίωσαν ότι οι στολές ήταν πολωνικές και προσυπέγραψαν το συμπέρασμα ότι τα θύματα είχαν ενταφιασθεί με τα ρούχα που φορούσαν τη στιγμή του θανάτου τους. Ο Ούγγρος Δρ Φέρεντς Ορσος διενήργησε μία ειδική νεκροψία αναζητώντας στοιχεία για την ημερομηνία θανάτου. Μετά από τριάντα χρόνια εμπειρίας, γνώριζε ότι σε ε
44
γκεφάλους πτωμάτων θαμμένων για περισσότερο από τρία χρόνια αναπτύσσεται ένας εξωτερικός φλοιός, ενώ οι ίδιοι οι εγκέφαλοι μετατρέπονται σε μάζες που μοιάζουν με πηλό. Ο Ορσος εξέτασε αρκετά κρανία και ανακάλυψε ευδιάκριτα ίχνη του φαινομένου, ιδιαίτερα στο κρανίο του πτώματος με αρ. 526 (ενός μη αναγνωρισθέντος αν- θυπολοχαγού).
Στις 30 Απριλίου τα μέλη της Επιτροπής συγκεντρώθηκαν στο ξενοδοχείο του Σμο- λένσκ όπου διέμεναν, συνέταξαν την αναφορά τους και την επόμενη ημέρα (ως τότε είχαν εκταφεί 1.982 πτώματα) την υπέγραψαν. Γενικά επιβεβαίωσαν τα πορίσματα της γερμανικής έρευνας και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι εκτελέσεις είχαν γίνει τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1940. Η επιτροπή απεχώρησε, όμως η εκταφή των πτωμάτων συνεχίσθηκε. Μετά την ταυτοποίηση και την ιατροδικαστική εξέταση ετάφησαν εκ νέου με τη βοήθεια μελών του Πολωνικού Ερυθρού Σταυρού, σε νέα ορύγματα βορειοδυτικά των αρχικών. Οι δύο στρατηγοί που αναγνωρίσθηκαν, τοποθετήθηκαν σε ισάριθμους ανεξάρτητους τάφους.
Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΑμέσως μετά την ανακατάληψη της πε
ριοχής του Σμολένσκ από τον Ερυθρό Στρατό (Σεπτέμβριος 1943), οι Σοβιετικοί συγκρότησαν μια «Εκτακτη Κρατική Επιτροπή για την Εξακρίβωση και την Ερευνα των Εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τους Γερμανοφασίστες Εισβολείς και τους Συνεταίρους τους», η οποία διόρισε μία «Ειδική Επιτροπή για την Εξακρίβωση και την Ερευνα τω Περιστάσεων του Τυφεκισμού των Πολωνών Αξιωματικών Αιχμαλώτων από τους Γερμανοφασίστες Εισβολείς στο Δάσος Κατύν». Οι δύο επιτροπές συ- στάθηκαν από Ρώσους πολίτες και τα ονό- ματά τους καθιστούσαν σαφές ότι σκοπός τους δεν ήταν να αποκαλύψουν τον υπεύθυνο των φόνων στο Κατύν. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 μία ομάδα της πρώτης επιτροπής, με επικεφαλής τον Ν. Μπουρντένκο, μετέβη στο Σμολένσκ και παρέμεινε εκεί επί τέσσερις μήνες. Οι Σοβιετικοί ανέσυραν 925 πτώματα, στα οποία διενήργησαν νεκροψία και κάλεσαν 20 δημοσιογράφους των Συμμάχων στη Μόσχα για να παρακολουθήσουν τις διαδικασίες. Οι περισσότεροι προσκεκλημένοι ήταν διατεθειμένοι να πιστέψουν τη σοβιετική εκδοχή, ότι οι Πολωνοί σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς περί τα τέλη του καλοκαιριού του 1941, ωστόσο μερικοί εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους όταν παρατήρησαν ότι τα περισσότερα πτώματα φορούσαν χειμερινό ρουχισμό. Η σοβιετική λογοκρισία διέγραψε από τα τη- λεγραφήματά τους λέξεις ή εκφράσεις του τύπου «πιθανώς» ή «μαρτυρίες που μας α- ποκαλύφθηκαν τείνουν να αποδείξουν ότι». Οι Σοβιετικοί εμφάνισαν εφημερίδες και έγγραφα τα οποία είχαν βρει στα πτώ
Προπαγανδιστική αψίσα που απεικονίζει έναν Πολωνό αξιωματικό τη στιγμή που εκτελείται από μέλη της NKVD.
m
ματα και έφεραν ημερομηνίες του 1941.
Ολα τα στοιχεία που συγκέντρωσε η «Εκτακτη Κρατική Επιτροπή», τέθηκαν στη διάθεση της «Ειδικής Επιτροπής» (με επικεφαλής επίσης τον Μπουρντένκο) για αποτίμηση. Το πόρισμα της τελευταίας κοινοποιήθηκε στις24 Ιανουαρίου 1944.Ανέφερε ότι Πολωνοί αιχμάλωτοι βρίσκονταν στην περιοχή του Σμολένσκ από την άνοιξη του 1940, πιθανώς απασχολούμενοι με την κατασκευή και την επισκευή δρόμων, και κατέλυαν σε τρία ειδικά στρατόπεδα σε απόσταση 25 ως 45 km από την πόλη. Το πόρισμα περιελάμβανε καταθέσεις μαρτύρων, μεταξύ αυτών τον υποτιθέμενο διοικητή του Στρατοπέδου 1 Ο.Ν., ταγματάρχη Β. Βετόσνικοφ, και τον επικεφαλής σιδηροδρομικής κίνησης στην περιοχή του Σμολένσκ, μηχανικό Σ. Ιβάνοφ, οι οποίοι εξηγούσαν τους λόγους για τους οποίους οι Σοβιετικοί δεν κατάφεραν να εκκενώσουν τα τρία στρατόπεδα πριν από την κατάληψή τους από τους Γερμανούς. Ρώσοι πολίτες κατέθεσαν ότι είχαν δει Πολωνούς αιχμαλώτους των Γερμανών τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1941. Εγγραφα που υποτίθεται πως είχαν βρεθεί στα εκταφέντα για δεύτερη φορά πτώματα, είχαν ημερομηνίες από τις 12 Σεπτεμβρίου 1940 ως τις 20 Ιουνίου 1941, "αποδεικνύοντας" ότι ήταν ζωντανοί μετά τον Μάιο του 1940. Ωστόσο, διαψεύδοντας το προηγούμενο, το πόρισμα δήλωνε ότι οι Γερμανοί είχαν αφαιρέσει από τα πτώματα κάθε έγγραφο με ημερομηνία μεταγενέστερη του Απριλίου του1940, ώστε να παρουσιάσουν το έγκλημα ως σοβιετικό. Σύμφωνα με φήμες, είχαν χρησιμοποιήσει 500 Σοβιετικούς αιχμαλώτους τους οποίους σκότωσαν. Η αναφορά συμπέραινε ότι οι φόνοι στο Κατύν είχαν διαπραχθεί από τον Σεπτέμβριο ως τον Δεκέμβριο του 1941 από άνδρες του 537 Συντάγματος Διαβιβάσεων των Γερμανών.
Κατά τη δίκη της Νυρεμβέργης ο Σοβιετικός κατήγορος, συνταγματάρχης Λ. Σμιρ- νόφ, προσπάθησε να επιτύχει την καταδίκη Γερμανών για το έγκλημα στο Κατύν. Κάλε- σε ως μάρτυρες τον Δρα Μαρκόφ, ο οποίος ανακάλεσε την κατάθεση που είχε υποβάλει το 1943 διότι είχε γίνει υπό γερμανικές
πιέσεις (είχε πράξει το ίδιο κατά τις σοβιετικές έρευνες), τον αναπληρωτή δήμαρχο του Σμολένσκ, ο οποίος κατέθεσε ότι το δάσος Κατύν δεν υπήρξε ποτέ απαγορευμένη περιοχή πριν από τον Ιούνιο του 1941. και δύο άνδρες που ισχυρίσθηκαν ότι τον Σεπτέμβριο του 1941 είχαν δει Πολωνούς αιχμαλώτους στην περιοχή. Αν και το έγκλημα είχε ως θύματα Πολωνούς, το δικαστήριο δεν άκουσε μαρτυρίες αντιπροσώπων της πολωνικής κυβέρνησης ή εξόριστων συμπατριωτών τους. Οι Σοβιετικοί κατηγόρησαν τον συνταγματάρχη Φρήντριχ Αρενς για το αποτρόπαιο έγκλημα. Ωστόσο ο συνταγματάρχης Αρενς, φερόμενος ως διοικητής του 537 Συντάγματος Διαβιβάσεων, παρουσιάσθηκε εθελοντικά και έπειτα από μία εβδομάδα εξέτασης απέδειξε πέρα από κάθε αμφιβολία ότι δεν ήταν παρών κατά τη θεωρούμενη χρονική περίοδο. Το ίδιο απέδειξε ο συνταγματάρχης Αλμπερτ Μπέντενκ, όταν ο Σοβιετικός κατήγορος υπέδειξε εκείνον ως υπεύθυνο. Οι Σοβιετικοί απέτυχαν να αποδείξουν τη γερμανική ενοχή και έμμεσα είχαν ενοχοποιηθεί, όμως το Κατύν δεν εμφανίσθηκε στις τελικές ετυμηγορίες της δίκης. Μία από τις απεχθέστερες ακρότητες του πολέμου είχε αγνοηθεί (3).
ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΣΙΩΠΗΣΟι Δυτικοί Σύμμαχοι δεν επιθυμούσαν
να προκαλέσουν την ισχυρή ΕΣΣΔ και μία συνωμοσία σιωπής κάλυψε τα γεγονότα στο Κατύν. Μετά τη Συνδιάσκεψη της Γιάλτας (1945) αναγνώρισαν την κομμουνιστική κυβέρνηση της Πολωνίας και απέσυραν την αναγνώριση της εξόριστης κυβέρνησης του Λονδίνου. Οι εξόριστοι Πολωνοί συνέ-
45
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
126
Τον Σεπτέμβριο του 1951 Πολωνοί μάρτυρες παρουσιάσθηκαν ενώπιον της Εξεταστικής Επιτροπής του Κογκρέσου των ΗΠΑ,
για να καταθέσουν στοιχεία για τις δολοφονίες στο Κατύν. Πολλοί είχαν καλυμμένα τα πρόσωπά τους, διότι ανησυχούσαν
για αντίποινα εναντίον των συγγενών τους στην Πολωνία.
χισαν να επιδιώκουν την τιμωρία των δραστών του Κατύν και της εξαφάνισης των15.000 αξιωματικών και διανοουμένων. Συνέχισαν να συγκεντρώνουν στοιχεία, να εκδίδουν βιβλία και να ενημερώνουν κυβερνήσεις και την κοινή γνώμη για τις εργασίες τους. Κάθε χρόνο οργάνωναν συναντήσεις και τελούσαν ιερές ακολουθίες στη μνήμη των θυμάτων του Κατύν. Στις 2 Απριλίου 1949 ιδρύθηκε ο Πολωνικός Σύνδεσμος Πρώην Σοβιετικών Πολιτικών Κρατουμένων. Στις 28 Απριλίου 1950, σε μία συνέντευξη Τύπου, ο στρατηγός Αντερς ζήτησε τη σύσταση ενός νέου Διεθνούς Δικαστηρίου για να εκδικαστεί το ζήτημα που θα είχε κριθεί στη Νυρεμβέργη.
Οι Πολωνοί βρήκαν υποστήριξη από μεμονωμένα άτομα. Στη Βρετανία ο καθηγητής σερ Ντάγκλας Σέιβορυ, μέλος του Κοινοβουλίου, έλεγε από το 1944 ότι έπρεπε να αποδοθεί δικαιοσύνη στο θέμα του Κατύν, υποστηρίζοντας μία πρόταση που υπο- γράφηκε από 123 μέλη του Κοινοβουλίου. Σε μία ομιλία του στη Βουλή των Αντιπροσώπων (Νοέμβριος 1952), απηύθυνε έκκληση να τεθεί το ζήτημα στον ΟΗΕ. Το 1949 δύο μέλη του Κογκρέσου στις ΗΠΑ απαίτησαν την καταδίκη των υπαιτίων του Κατύν. Το ίδιο έτος ιδρύθηκε η «Αμερικανική Επιτροπή για την Ερευνα της Σφαγής του Κατύν» με πρόεδρο τον Αρθουρ Μπλις Λέιν, πρώην πρέσβυ στην Πολωνία. Κατόπιν πιέσεων, στις 18 Σεπτεμβρίου 1951 η αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων διόρισε μία Εξεταστική Επιτροπή για να ρίξει φως στο ζήτημα του Κατύν. Από τον Φεβρουάριο ως τον Ιούνιο η Επιτροπή συνήλθε στην Ουά- σινγκτον, στο Σικάγο, στο Λονδίνο, στη Φρανκφούρτη, στο Βερολίνο και στη Νεάπολη, εξέτασε 81 μάρτυρες και έλαβε περισσότερες από 100 ένορκες καταθέσεις
από άλλους που δεν μπορούσαν να παρου- σιασθούν. Η σοβιετική κυβέρνηση απέρρι- ψε μία πρόσκληση συνεργασίας, παραπέ- μποντας στη δική της αναφορά του 1944. Ομοίως η πολωνική κομμουνιστική κυβέρνηση αρνήθηκε και άρχισε μία επίθεση προπαγάνδας εναντίον της Επιτροπής. Τον Δεκέμβριο του 1952 δημοσιεύθηκαν σε επτά ογκώδεις τόμους οι καταθέσεις που είχαν συγκεντρωθεί. Το ομόφωνο πόρισμα της Επιτροπής ανέφερε: "Πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία η σοβιετική NKVD είναι ένοχη για τη θηριωδία". Ωστόσο η πρόταση για μία έρευνα του ΟΗΕ δεν απέδωσε.
Καθόλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (ακόμα και μετά την «αποσταλινοποίη- ση» της περιόδου Χρουτσώφ), η Μόσχα συνέχισε να υποστηρίζει την εκδοχή του Στάλιν για το Κατύν. Η περιοχή μετατράπηκε σε ένα μνημείο για τους «Πολωνούς αξιωματικούς που δολοφονήθηκαν από τους Γερμανοφασίστες εισβολείς». Οι σχέσεις της ΕΣΣΔ με τους Πολωνούς ηγέτες ήταν σχετικά καλές, εξαιτίας των συμφερόντων του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Οι πολωνικές αρχές επέβαλαν πλήρη απαγόρευση σε οτιδήποτε αφορούσε το γεγονός: βιβλία, άρθρα, μνημεία, ακόμα και στη δημόσια αναφορά του ονόματος Κατύν. Οι οικογένειες των θυμάτων στερήθηκαν τη σύνταξη που ελάμβαναν χήρες και ορφανά στρατιωτών οι οποίοι σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς. Τα θύματα του Κατύν δεν συμπερι- λαμβάνονταν στις επίσημες τιμητικές εκδηλώσεις για τα θύματα του πολέμου. Ωστόσο οι Πολωνοί δεν ξέχασαν το έγκλημα. Τον Οκτώβριο του 1956 διαδηλωτές στους δρόμους της Βαρσοβίας αναφώνησαν «Κατύν, Κατύν». Το 1971 μία κοινή επιτροπή Πολωνών και Βρετανών προέβη σε ενέργειες για την ανέγερση μνημείου στο
Λονδίνο, ωστόσο η βρετανική κυβέρνηση αντιτάχθηκε. Το 1974 απέτυχε μία παρόμοια προσπάθεια στο Τσέλου, μετά από ρωσικές πιέσεις. Ομως στις 18 Σεπτεμβρίου 1976, παρά τις διαμαρτυρίες της σοβιετικής πρεσβείας, αποκαλύφθηκε ένας οβελίσκος με την επιγραφή «Katyn 1940» στο Κοιμητήριο του Γκανέρσμπιουρυ στο Χάμερσμιθ (Λονδίνο), παρουσία αντιπροσώπου της πρεσβείας των ΗΠΑ και με την επίσημη Βρετανία προκλητικά απούσα.
Στην Πολωνία η κατάσταση άρχισε να αλλάζει με την άνοδο του κινήματος «Αλληλεγγύη». Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ένα δασύλλιο με σημύδες στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο Ποβάτσκι (Βαρσοβία), βαπτίσθηκε συμβολικός τάφος για τα θύματα στο Κατύν (γνωστός ως ο «Λάκος του Κατύν») και έγινε τόπος προσκυνήματος των αντιφρονούντων και σύμβολο αντίστασης στην κυβέρνηση. Ακόμα και μετά την κήρυξη στρατιωτικού νόμου (από τον στρατηγό Βόιτσεκ Γιαρουζέλσκι στις 13 Δεκεμβρίου 1981), κάθε χρόνο κατά την εορτή των Αγίων Πάντων (1η Νοεμβρίου, ημέρα αργίας στην Πολωνία) χιλιάδες πολιτών συ- νέρρεαν στον τάφο για να αφήσουν λουλούδια και να ανάψουν κεριά. Το Πάσχα του 1985 οι πολωνικές αρχές αιφνιδίασαν με την ανέγερση ενός σταυρού από γρανίτη στο Κοιμητήριο, με την επιγραφή: «Στους Πολωνούς στρατιώτες, θύματα του Χιτλερικού φασισμού που αναπαύονται στο έδαφος του Κατύν». Στην άμμο γύρω από τον σταυρό οι Πολωνοί έγραψαν «NKVD 1940».
Η ΔΙΚΑΙΩΣΗΗ πολιτική κατάσταση στην ΕΣΣΔ άρχι
σε να αλλάζει με την άνοδο του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ στην εξουσία (1985). Τον
46
Ο Μπόρις Γέλτσιν εμπρός από το μνημείο του Κατύν στο Κοιμητήριο Ποβάτσκι (25 Αυγούστου 1993). Το ζήτημα του Κατύν δεν έχει λήξει. Δεκαπενταετής έρευνα του Ρώσου στρατιωτικού γενικού εισαγγελέα ολοκληρώθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2004. Το υλικό συγκεντρώθηκε σε 183 τόμους, από τους οποίους 116 παραμένουν απόρρητοι.
Απρίλιο του 1987 ο Γκορμπατσώφ και ο Για- ρουζέλσκι συμφώνησαν για τη σύσταση μίας επιτροπής από 20 Πολωνούς και Σοβιετικούς ιστορικούς με σκοπό να ερευνη- θούν τα «λευκά σημεία» στην κοινή ιστορία των δύο χωρών: το ζήτημα του Κατύν, το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ του 1939, η εκτόπιση περισσοτέρων του ενός εκατομμυρίου Πολωνών σε απομακρυσμένες περιοχές της ΕΣΣΔ την περίοδο 1939-1941, η μη επέμβαση του Ερυθρού Στρατού κατά την εξέγερση της Βαρσοβίας το 1944 και η μεταπολεμική δίκη, στη Μόσχα, 16 ανώτερων στελεχών της πολωνικής αντίστασης. Η επιτροπή καθυστερούσε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα των εργασιών της, προκαλώντας ολοένα περισσότερες ανοικτές διαμαρτυρίες από την πολωνική κοινή γνώμη και το κοινοβούλιο. Τον Ιούλιο του 1988 ο Γκορμπατσώφ επισκέ- φθηκε την Πολωνία, όμως απογοήτευσε τους πάντες όταν αποχώρησε χωρίς να αναφέρει το Κατύν. Τον Σεπτέμβριο του 1988 η πολωνική Επισκοπή έλαβε την άδεια να ανεγείρει έναν ξύλινο σταυρό στο μνημείο του δάσους Κατύν, χωρίς την αναφορά έτους ή ημερομηνίας.
Η πίεση προς τη Μόσχα σχετικά με το ζήτημα του Κατύν αυξήθηκε με την αλλαγή της κυβέρνησης στην Πολωνία (4 Ιουνίου 1989). Τον Οκτώβριο του 1989 εκατομμύρια τηλεθεατές παρακολούθησαν ένα ντοκυ- μανταίρ σχετικά με το Κατύν (του Βιτόλντ Ζαντρόφσκι, Πολωνού εξόριστου στη Γαλλία) στην πολωνική τηλεόραση. Τον ίδιο μήνα η ΕΣΣΔ επέτρεψε για πρώτη φορά σε μία ομάδα συγγενών των θυμάτων του Κατύν να επισκεφθεί τον χώρο του θανάτου.
Στις 13 Απριλίου 1990, 50 χρόνια μετά το έγκλημα, η ΕΣΣΔ παραδέχθηκε την ευθύνη της για τους φόνους στο Κατύν. Ο Γκορμπατσώφ διέταξε τη διενέργεια δικαστικής έρευνας, ζητώντας από το γραφείο του αρμόδιου εισαγγελέα να αναζητήσει την αλήθεια στα αρχεία της KGB και του Υπουργείου Εσωτερικών. Η Πολωνία προσκλήθηκε να συνεργασθεί και έθεσε τον βοηθό γενικό εισαγγελέα, Στεφάν Σνιέζκο, επικεφαλής.
Τον Μάιο του 1990 ερευνητές που αναζητούσαν τάφους Ουκρανών- θυμάτων του Στάλιν, ανακάλυψαν σε ένα δάσος στην περιοχή του Χαρκόβου έναν μαζικό τάφο. Ηταν τα πτώματα 3.891 Πολωνών αιχμαλώτων οι οποίοι εκρατούντο στο Σταρομπιέλ- σκ και τα ίχνη τους είχαν χαθεί στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης. Οι Ρώσοι και οι Πολωνοί αρμόδιοι ανακάλυψαν έναν πρώην διευθυντή της φυλακής του Χαρκόβου, ο οποίος κατέθεσε ότι οι Πολωνοί είχαν μεταφερθεί στη φυλακή και εκτελέ- σθηκαν στο υπόγειο του κτιρίου. Τον επό
μενο μήνα (Ιούνιος 1990) το γραφείο του Σοβιετικού στρατιωτικού γενικού εισαγγελέα ανακοίνωσε ότι ένας ακόμα μαζικός τάφος Πολωνών αξιωματικών είχε έλθει στο φως στο Μιεντνόγιε (κοντά στο Τβερ). Μέσα σε 30 διαφορετικά ορύγματα βρέθηκαν τα υπολείμματα των 6.287 αιχμαλώτων του Οστασκόφ. Οι στρατιωτικοί ερευνητές εντόπισαν τον υπέργηρο και τυφλό υποστράτηγο Τοκάριεφ, επικεφαλής της NKVD στο Τβερ το 1940, ο οποίος έδωσε μία λεπτομερή περιγραφή των εκτελέσεων στο Μιεντνόγιε. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1991 μία πολωνο-σοβιετική ομάδα επέ- βλεψε τις εκταφές στο Χάρκοβο και στο Μιεντνόγιε, οι οποίες παρείχαν αδιάσειστα στοιχεία.
Η οριστική αποκάλυψη και παραδοχή της ευθύνης από την ΕΣΣΔ έγινε στις 14 Οκτωβρίου 1992, όταν ο πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν απέστειλε τον διευθυντή του Ρωσικού Κρατικού Αρχειοφυλακείου, Ρούντολφ Πίκογια, στη Βαρσοβία για να παραδώσει στον πρόεδρο Λεχ Βαλέσα αντίγραφα εγγράφων με τα οποία αποδεικνυόταν η σοβιετική ευθύνη. Ενα έγγραφο περιείχε πρόταση του Λαβρέντι Μπέρια, επικεφαλής της NKVD, προς το Πολιτικό Γραφείο με ημερομηνία 5 Μαρτίου 1940 και υπογεγραμμένο από τον Στάλιν, τον Μολότοφ και άλλους, για την εκτέλεση 25.700 Πολωνών αξιωματικών, αστυνομικών, κτηματιών, ιερέων, κρατικών υπαλλήλων και διανοουμένων ως «θανάσιμων εχθρών της κομμουνιστικής ισχύος». Μία αναφορά της KGB του έτους 1953 ανέφερε ότι 21.857 Πολωνοί είχαν εκτελεσθεί. Τα έγγραφα απεκάλυψαν ε- σκεμμένες ενέργειες των μεταπολεμικών Σοβιετικών ηγετών με σκοπό να αποκρυβεί η αλήθεια. Ενα έγγραφο με ημερομηνία 4 Μαρτίου 1970 ανέφερε την απόφαση του Πολιτικού Γραφείου (τότε υπό τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ) να τοποθετηθεί ο φάκελος του Κατύν σε ένα υπερ-μυστικό αρχείο με την ένδειξη «Να μην ανοιχθεί ποτέ». Το τελευταίο έγγραφο (με ημερομηνία 24 Δεκεμβρίου 1991) ήταν μία οδηγία του Γκορμπατσώφ που επιβεβαίωνε ότι το αρχείο έπρεπε να παραμείνει κλειστό. Σύμφωνα με τον Πίκο- για όλοι οι διάδοχοι του Στάλιν γνώριζαν εκείνα τα έγγραφα και ο φάκελος του ζητήματος βρέθηκε στο μυστικό προσωπικό αρχείο του γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής της Σοβιετικής Ενωσης (του Γκορμπατσώφ).
Η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο κυβερνήσεων έληξε (αν και κανένα πρώην μέλος της NKVD δεν έχει κατηγορηθεί). Στις25 Αυγούστου 1993, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσημης επίσκεψής του στην Πολωνία, ο Γέλτσιν κατέθεσε λουλούδια στο μνημείο του Κοιμητηρίου Ποβάτσκι. Στις 4
Ιουνίου 1995, κατά τη διάρκεια μίας τελετής στο δάσος Κατύν, ο Βαλέσα τοποθέτησε μία αναμνηστική πλάκα για τα θύματα του 1940. Οι δύο πράξεις επισφράγισαν τη λήξη ενός από τα περισσότερο φρικιαστικά εγκλήματα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. 3
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Οι Γερμανοί δεν ανακάλυψαν το όνομά της. Ηταν η ανθυποσμηναγός Γιανίνα Λεβάντοψσκα της Πολωνικής Αεροπορίας, η μοναδική γυναίκα αιχμάλωτος πιλότος στο Κοζιέλσκ, η οποία είχε καταρριφθεί τον Σεπτέμβριο του 1939.(2) Τον Ιούνιο του 1943 οι Σοβιετικοί ίδρυσαν στη Μόσχα μία «Πολωνική Επιτροπή», αποτελούμενη από Πολωνούς κομμουνιστές, την οποία πλέον αναγνώριζαν ως αντιπρόσωπο της Πολωνίας.(3) Ο Δρ Μαρκόψ και ο Δρ Σούμπικ εκτελέσθηκαν από τους Σοβιετικούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Bobrowski, Edouard: ΚΑΤΥΝ 1943 - ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΚΤΕΛΕΣΜΕΝΟΙ ΧΩΡΙΣ ΔΗΜΙΟ, Les Grandes Enigmes Historiques de Notre Temps, Δ. Τσοφλής& Σία, Αθήνα, 1971.(2) Coatney, Louis Robert: THE KATYN MASSACRE: AN ASSESSMENT OF ITS SIGNIFICANCE AS A PUBLIC AND HISTORICAL ISSUE IN THE UNITED STATES AND GREAT BRITAIN. 1940-1993, Department of History, Western Illinois University, 1993.(3) Margry, Karel: THE KATYN MASSACRE, «After the Battle», No 92, Battle of Britain Prints International, London, 1996.(4) Rule, Richard: TOP SECRET, « WWII History», November 2005, Sovereign Media Company, Herndon (Virginia).
47
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
126
Κ α ιά ιη δ ιά ρ κ ε ια m e ε π ικ ή ς M a x im m e
K p n m c ( 2 0 - 3 1 Μ α Τ ο υ 1 9 4 1 ) , αρκετοί
Σ ύ μ μ α χ ο ι και Γ ε ρ μ α ν ο ί στρατιωτικοί
δ ι α κ ρ ίθ η κ α ν για ιπν η ρ ω ι κ ή τ ο υ ς θ ρ ά ο η .
Α ν ά μ ε ο α o t o u c α Π ε ξ ιπ τ ω τ ιο τέ ς που
ο υ μ μ ε ιε ίχ α ν όταν ε π ιχ ε ίρ η σ η κατάΠηιρηα
του ν η ο ι ο ύ , ξ ε χ ώ ρ ι σ ε και τιμ ήθηκ ε
ιδιαίτερα μετά τη μ ά χ η ο u n o flo x a v o c
ΑΠτρρ εντ Γ κ ε ν τ ς , για την επιτυχία της
a n o o To D n c του κατά την π ρ ώ τ η , κρίσιμη
η μ έ ρ α m e ε ι σ β ο λ ή ς . Τ η ν ίδια η μ έ ρ α δύ ο
νε ώ τε ρ ο ι αδ εϋ τοο ί του ( ε π ί σ η ς
α Π ε Ε ιπ τ ω τ ι σ τ έ ζ ) έ π ε σ α ν ν ε κ ρ ο ί , κατά tic
σ κ τ Ιη ρ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις
στην π ε ρ ιο χ ή τω ν Χ α ν ί ω ν .
Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ε Ρ Ν Ι Π Τ Η Σ
Ο υπολοχα γός Γκεντς μετά την παρασημοφόρησή του με τον Σταυρό των Ιπποτών, για την επιτυχία
της αποστολής του στην Κρήτη.
-Siljf "λ ‘ ΤΠΟΑΟΧΑΓΟΐΑΑΦΡΕΝΤ ΓΚΕΝΤΣ
Από ιη ιρωιιά me Mnxnc me Kpiimctue ιην Bundeswehr
Ο Γκεντς με βαθμό αντ/συνταγματάρχη, όταν υπηρετούσε ως διοικητής του LLJg Btl 19 στον Γερμανικό Ομοσπονδιακό Στρατό.
;f
I t ' d έ ·
Ο Αλψρεντ Γκεντς σε εφηβική ηλικία με τα τέσσερα αδέλφια του. Οι δύο αδελφοί του,Γκύντερ και Χάραλντ, σκοτώθηκαν κατά τη Μάχη της Κρήτης, στις 20Μαϊου 1941.
Ο υποψήφιος αξιωματικός Αλφρεντ Γκεντς (παραστάτης, δεξιά του σημαιοφόρου) όταν εκπαιδευόταν στο 1ο Τάγμα του FJR 1 στο Στένταλ το 1938.
Ο Αλφρεντ Γκεντς γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 8 Μαρτίου 1916. Ηταν ο μεγαλύτερος μεταξύ πέντε αδελφών, τριών αγοριών και δύο κορι- τσιών. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και τη στιγμή της γέννησής του υπηρετούσε με
τον βαθμό του υπολοχαγού στο 9ο Σύνταγμα Πεζικού του πρίγκηπα Φρειδερίκου - Καρόλου της Πρωσίας, στο Δυτικό Μέτωπο. Η παιδική ηλικία του Γκεντς σημαδεύτηκε από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συντάραξαν την πατρίδα του, όπως η ήττα κατά τον Α ’ ΠΠ, η κατάρρευση της μοναρχίας, η εφαρμογή των σκληρών για τη Γερμανία όρων της Συνθήκης των Βερσαλιών και η μεγάλη οικονομική κρίση που άρχισε να μαστίζει τη χώρα. Από μικρός προσανατολίστηκε στον προσκοπισμό, μέσω του οποίου έλαβε τις πρώτες του γνώσεις περί διαβίωσης και κίνησης στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και για την ομαδική και πειθαρ- χημένη ζωή, όπως άλλωστε το υπαγόρευαν και οι κατά τα πρωσικά πρότυπα αυστηρές αρχές της οικογενείαςτου.
Τη δεκαετία του 1930 ο πρόσκοπος Γκεντς μετεπή- δησε στη «Χιτλερική Νεολαία». Τον Μάρτιο του 1935 πέρασε με επιτυχία τις εξετάσεις και κατατάχθηκε στη Γερμανική Αστυνομία ως υποψήφιος αξιωματικός. Επειδή τα αυστηρά αστυνομικά καθήκοντα δεν κάλυ
πταν τις φιλοδοξίες του για δράση, ζήτησε και μετατέθηκε στην Αεροπορία. Σύντομα η συγκρότηση του πρώτου Τάγματος Αλεξιπτωτιστών (Fallschirmjager Battalion) στις τάξεις της Luftwaffe, προσέλκυσε το ενδιαφέρον του και επεδίωξε να υπηρετήσει σε αυτό. Επειτα από μία επιτυχημένη εκπαίδευση στη Στρατιωτική Σχολή (Heerskriegsschule) του Μονάχου, το 1937, τοποθετήθηκε στο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών και την 1η Ιανουαρί- ου 1938 ονομάστηκε ανθυπολο-χαγος.
Κατά την έναρξη του Β ' ΠΠ ο Γκεντς υπηρετούσε στο I/FJR1 (1ο Τάγμα του 1ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών) και συμμετείχε ως επικεφα
λής διμοιρίας στις μάχες για την κατάληψη της Πολωνίας. Το 1940 προήχθη στον βαθμό του υπολοχαγού και τον Μάϊο του ίδιου έ τους έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις των αλεξιπτωτιστών του III/EJR2 (3ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών) για την κατάληψη των ολλανδικών οχυρών στην περιοχή της Χάγης. Για τη δράση του εκεί τιμήθηκε με τους Σιδηρούς Σταυρούς Α' και Β ' Τάξης.
Την αυγή της 6ης Απριλίου 1941. όταν σι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν στην Ελλάδα, ο υπολοχαγός Αλφρεντ Γκεντς υπηρετούσε ως διοικητής του 1ου Λόχου του I LLStR (1ο Τάγμα του Αερομεταφερόμενου Συντάγματος Εφόδου) της 7ης Αεροπορικής Μεραρχίας (Αλεξιπτωτιστών). Η μεταστάθμευση των πρώτων μονάδων της Μεραρχίας αυτής στη γειτονική μας Βουλγαρία, άρχισε στα τέλη Μαρτίου 1941. Στις 2 Μαϊου ακολούθησε η μεταφορά των υπολοίπων αλεξιπτωτιστών σιδηροδρομικώς από στρατόπεδα της Γερμανίας, με ένα πολυήμερο ταξίδι μέσα από την
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
Ο νεαρός Αλψρεντ Γκεντς με προσκοπική στολή σε δάσος της Γΐρμανίας, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.
Εκπαίδευση Γερμανών
αλεξιπτωτιστών σε εικονικά άλματα από
αεροσκάφος Ju52.
Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, ως την κατακτημένη πλέον από τα γερμανικά στρατεύματα ηπειρωτική Ελλάδα. Η 7η Μεραρχία είχε ως διοικητή τον αντιστράτηγο Σούσμαν και διέθετε16.000 άνδρες, κατανεμημένους σε τρία συντάγματα αλεξιπτωτιστών (με τρία τάγματα το καθένα), το Αερο- μεταφερόμενο Σύνταγμα Εφόδου, το οποίο διέθετε τέσσερα τάγματα, και λοιπές βοηθητικές μονάδες.
Στην Ελλάδα οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στρατο- πέδευσαν κοντά στις περιοχές των μονίμων και των προχείρων αεροδρομίων που είχαν κατασκευαστεί σε περιοχές της Αττικής, της Κορίνθου και της Βοιωτίας (στην Τανάγρα και στη Θήβα). Στα ίδια αεροδρόμια άρχισε να συγκεντρώνεται επίσης μία πρωτόγνωρη για την εποχή αεροπορική δύναμη μεταφορών, αποτελού- μενη από δέκα πτέρυγες μεταγωγικών αεροσκαφών,
Προετοιμασία ανεμοπτέρου εφόδου DFS230 σε αεροδρόμιο της Ελλάδας.
οι οποίες αριθμούσαν 500 Junkers 52 και 80 ανεμόπτερα εφόδου DFS 230. Τα γερμανικά σχέδια για την κατάληψη της Κρήτης, με την ονομασία επιχείρηση «Merkur» (=Ερμής), προέβλεπαν τη συμμετοχή, με αερομεταφορά στο νησί, 15.000 ανδρών και άλλων 7.000 οι οποίοι θα μεταφέρονταν διά θαλάσσης. Από τις πρώτες εβδομάδες του Μαϊου οι πολυάριθμες μοίρες βομβαρδιστικών και μαχητικών αεροσκαφών της Luftwaffe, που επιχειρούσαν από τα αεροδρόμια της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας, σφυροκο- πούσαν καθημερινά στρατηγικούς στόχους στην Κρήτη και τις νεοζηλανδικές, βρετανικές, αυστραλιανές και ελληνικές δυνάμεις των υπερασπιστών της.
ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣΤα ξημερώματα της 20ής Μαϊου 1941 άρχισε η επι
χείρηση «Merkur». Η συμβολή του Αερομεταφερόμε- νου Συντάγματος Εφόδου θα ήταν καθοριστική για την επιτυχία της. Το σύνολο σχεδόν του Συντάγματος, εκτός από δύο λόχους του 1ου Τάγματος, θα προσγειωνόταν με ανεμόπτερα ή θα έπεφτε με αλεξίπτωτα γύρω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε, η κατάληψη του οποίου ήταν ένας από τους πρωταρχικούς στόχους
για τη δημιουργία προγεφυρώματος στο νησί. Στην προσπάθεια αυτή θα συνέβαλλε και η ρίψη των αλεξιπτωτιστών του 3ου Συντάγματος σε άλλες περιοχές του Νομού Χανιών. Ζωτικός παράγοντας για την επιτυχία της επίθεσης του πρώτου κύματος στη δυτική Κρήτη, ήταν η εξουδετέρωση των βρετανικών αντιαεροπορικών και επάκτιων πυροβολαρχιών που ήταν εγκατεστημένες ανατολικά και νότια της πόλης των Χανιών. Ο 2ος Λόχος του l/LLStR, του λοχαγού
50
Γκούσταβ Αλτμαν, με 15 ανεμόπτερα DFS 230 θα προσγειωνόταν στο Ακρωτήρι, κοντά στα Κουνουπιδιανά, για να εξουδετερώσει τα αντιαεροπορικά και τα επάκτια πυροβόλα της περιοχής. Ο 1ος Λόχος του l/LLStR, υπό τη διοίκηση του Αλφρεντ Γκεντς, θα προσγειωνόταν με 12 ανεμόπτερα νότια του Αγίου Λουκά Χανιών, στην περιοχή Χαρακιά, για να εξουδετερώσει την ε γκατεστημένη στα βορειοανατολικά του χωριού Μουρνιές 234 Πυροβολαρχία Βαρέος Αντιαεροπορικού Πυροβολικού (με πυροβόλα των 3,7 in) και στη συνέχεια να καταλάβει τον σταθμό ασυρμάτου των Μουρνιών.
Τα τάγματα των αλεξιπτωτιστών και ο εξοπλισμός τους μεταφέρθηκαν με φάλαγγες φορτηγών οχημάτων στα αεροδρόμια της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η νύκτα της 19/20 Μαϊου ήταν ζεστή και υγρή και οι άνδρες ίδρωναν μέσα στις βαριές στολές τους, τις ίδιες με ε κείνες που φορούσαν τον προηγούμενο χρόνο κατά
Χειρόγραφη αφιέρωση με
την υπογραφή του Αλφρεντ Γκεντς στον
Ιωάννη Περογιάννη
(αρχείο μουσείου
«Η Κρήτη στον Β· ΠΠ»),
Στολή, αλεξίπτωτο και εφόδια που έφεραν οι Γΐρμανοί αλεξιπτωτιστές κατά την εισβολή στην Κρήτη.
Ο
τις επιχειρήσεις στη Νορβηγία, στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Στα αεροδρόμια η σύγχυση που παρατηρή- θηκε ήταν αρκετά μεγάλη, καθώς εκατοντάδες άνδρες και οχήματα κατευθύνονταν προς τα σημεία συγκέντρωσης μέσα στο σκοτάδι, κινούμενοι ανάμεσα σε δεκάδες μεταγωγικά αεροσκάφη που δοκίμαζαν τους κινητήρες τους ή ανεφοδιάζονταν με καύσιμα. Στις πρώτες σειρές, με προτεραιότητα στις απογειώσεις, είχαν ταχθεί τα ρυμουλκούμενα από μεταγωγικά
Ju 52 ανεμόπτερα εφόδου DFS 230. οι άνδρες των οποίων προορίζονταν να προσγειωθούν στο νησί πριν ριφθούν οι αλεξιπτωτιστές, για να επιτύχουν τον αιφνιδιασμό των αντιπάλων τους. Οταν δόθηκε το σύνθημα, τα πρώτα αεροσκάφη άρχισαν να τροχοδρομούν σύροντας τα ανεμόπτερα, που ακολουθούσαν ανα
πηδώντας πάνω στο πρόχειρα ισοπεδωμένο έδαφος. Επειτα τα Junkers, με τους κινητήρες να λειτουργούν σε πλήρη ισχύ, όρμησαν για να απογειωθούν, σηκώνοντας τεράστια σύννεφα σκόνης. Αυτό αποτέ-
λεσε έναν απρόσμενο παράγοντα, ο οποίος καθυστέρησε ακόμα περισσότερο τον ρυθμό απογειώσεων των αεροσκαφών.
Για τα ανεμόπτερα του Συντάγματος Εφόδου άρχιζε ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή, αφού προορίζονταν να προσγειωθούν στην τρα- χιά κρητική γη δίπλα στους στόχους που έπρεπε να καταλάβουν οι άνδρες. Μέσα σε ένα από τα DFS
230 βρίσκονταν ο Γκεντς και εννέα από τους άνδρες του, αρκετά στρι-
μωγμένοι στη μικρή καμπίνα, που περι- κλειόταν από τα χαλύβδινα σωληνωτά πλαίσια και την υφασμάτινη επικάλυψη της ατράκτου, αλλά ανακουφισμένοι από τον πρωινό δροσερό αέρα. Ενας υπαξιωμα- τικός άρχισε να τραγουδά το εμβατήριο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών και ακολουθήθηκε σχεδόν αμέσως από τους υπόλοιπους: «Κόκκινος λάμπει ο ήλιος, ετοιμαστείτε! Ποιος ξέρει αν αύριο θα λάμπει για μας; Ορμήστε σήμερα εναντίον του εχθρού! Στα αεροπλάνα μέσα μπείτε! Σύντροφε, δεν έχει γυρισμό!».
Καθώς ξημέρωνε πάνω από το Αιγαίο, οι άνδρες χαλάρωσαν, ζαλισμένοι από τον θόρυβο των κινητήρων των αεροπλάνων που πετούσαν γύρω τους. τις αναταράξεις, το σφύριγμα του ανέμου και το ρυθμικό τέντωμα καιχαλάρωμα του σχοινιού ρυμούλκησης του ανεμοπτέρου, ο χειριστής του οποίου αγωνιζόταν να το κρατά σε κατάλληλη θέση έξω από το ελικόρευμα του προπορευόμενου αεροσκάφους. Ομως η επιχείρηση «Merkur» άρχιζε με τους χειρότερους οιωνούς για
51
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
Sheet 2,3,5,6 (German 1;50ooo map dated 1942) LL/LT5 ATV feb73zim
Zur Maßentnahme nur bedingt geeignet! Lignthouse
Hajiang \ j j laki· Q \x //e vjt fii/nij
ΑΊ3Α.ΚΙ
?,r K AR A TS OS
',Khoretro
Meh Voskaki
iPirg’bs
■ PER W O LIA R N IE S J i
Ay Nikolaos,Power
| W C\ h y h t f f t
>Sh t c böK Ptt C*AC/ f iZ n O M'»'CKtK s / / 1
i /rg( II, fllcxhCfi
\ c i f h 4 - n w / r -
j G t - M / t r y
η cjlic/4.r- I iecnd!\ct J> if~fi
Γζρμανικός στρατιωτικός χάρτης του 1942, πάνω στον οποίο ο Γκεντς σημείωσε τις θέσεις προσγείωσης μερικών ανεμοπτέρων του λόχου του και έγραψε μερικές σημειώσεις για τον φίλο του Ιωάννη Περογιάννη. Με τον αριθμό 1 έχει σημειώσει τη θέση του ανεμοπτέρου στο οποίο επέβαινε ο ίδιος. Διακρίνονται ακόμα, ένα άλλο DFS 230 δυτικά της πόλης των Χανίων (πιθανώς ένα από τα δύο που απαγκιστρώθηκαν πρόωρα) και η θέση του σταθμού ασυρμάτου βόρεια των Μουρνιών (αρχείο μουσείου «Η Κρήτη στον Β ’ ΠΠ»).
τους Γερμανούς. Λίγο μετά την απογείωση από την Ελευσίνα και ενώ πετούσαν πάνω από την Αίγινα, κόπηκε το σχοινί ρυμούλκησης ενός ανεμοπτέρου που μετέφερε στην Κρήτη ένα κλιμάκιο του στρατηγείου της Μεραρχίας αλεξιπτωτιστών με επικεφαλής τον αντιστράτηγο Σούσμαν, με αποτέλεσμα τη συντριβή του και τον θάνατο όλων των επιβαινόντων...
Στο μεταξύ, πολυάριθμοι σχηματισμοί μαχητικών αεροσκαφών Bf 109 και Bf 110 εμφανίστηκαν πετώντας χαμηλά και επιτέθηκαν σε στρατιωτικούς στόχους και εγκαταστάσεις στην περιοχή Χανίων, από το αεροδρόμιο του Μάλε- με μέχρι τη Σούδα. Επί μισή περίπου ώρα, πετούσαν ανενόχλητα πολυβολώντας και εξα- πολύοντας βόμβες εναντίον των χαρακωμάτων, των πυροβολείων και των οχυρώσεων που διέκριναν στο έδαφος. Οταν αποσύρθηκαν, βιαστικά όπως είχαν εμφανιστεί και πριν συνέλθουν οι άνδρες στο έδαφος, ακούστη- κε ο δυνατός βόμβος δεκάδων κινητήρων από μία ομάδα αεροσκαφών που πλησίαζε από την πλευρά της θάλασσας. Σύντομα σμήνη από Ju 88, He 111 και Do 17 όρμησαν κατά κύματα επάνω από τα κεφάλια των υπερασπιστών και άρχισαν να αφήνουν εκατοντάδες
Ο Αλφρεντ Γκεντς (δεξιά)
με έναν αξιωματικό του λόχου του κατά τη διάρκεια της
Μάχης της Κρήτης.
βόμβες. Σκοτείνιασε ξαφνικά από τις εκρήξεις, που σήκωναν τεράστιους πίδακες καπνού και σκόνης και έριχναν στη γη ένα «χαλάζι» από πέτρες, χώματα και συντρίμμια.
Οταν έπεφταν οι τελευταίες βόμβες στην περιοχή και ο αέρας ήταν ακόμα γεμάτος καπνό και σκόνη, φάνηκαν τα ανεμόπτερα των αποσπασμάτων του λοχαγού Αλτμαν και του υπολοχαγού Γκεντς πάνω από τις
ανατολικές ακτές της χερσονήσου του Ακρωτηρίου. Μετά την απαγκίστρωσή τους από τα ρυμουλκά αεροσκάφη, πέταξαν χαμηλά πάνω από τον κόλπο της Σούδας, προσελκύοντας τα πυρά αντιαεροπορικών όπλων κάθε είδους και διαμετρήματος, που άρχισαν να βάλλουν εναντίον τους από ξηρά και θάλασσα. Διασχίζοντας «διά πυρός και σιδήρου» την απόσταση μέχρι την περιοχή των ζωνών προσγείωσής τους, αρκετά από τα ρυμουλκά αεροσκάφη και τα ανεμόπτερα καταρρίφθη- καν φλεγόμενα, σκορπίζοντας πάνω από τη θάλασσα το ανθρώπινο φορτίο και τα καιόμε- να συντρίμμια τους. Οσα από τα DFS 230 επιβίωσαν, προσπάθησαν να προσγειωθούν όπως - όπως γύρω από την περιοχή των Κου- νουπιδιανών και νότια της πόλης των Χανίων.
52
Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Ελλάδα τον Μάιο του 1941.
Στο Ακρωτήρι περίμενε τους άνδρες του λοχαγού Αλτμαν μία διπλή έκπληξη, όταν αντιλήφθηκαν ότι την πυροβολαρχία που είχαν σταλεί να εξουδετερώσουν αποτελούσαν... ξύλινα ομοιώματα πυροβόλων και την περιοχή υπεράσπιζαν οι δυνάμεις των Βρετάνων Ουσάρων του Νορθάμπερλαντ! Κατά τη σκληρή μάχη που ακολούθησε, ο 2ος Αερομεταφερόμενος Λόχος ε ξοντώθηκε. Οι 108 από τους 136 άνδρες που πάτησαν την κρητική γη σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Ο ίδιος ο λοχαγός Αλτμαν (βετεράνος της επιχείρησης κατάληψης του βελγικού οχυρού Εμπέν Εμαέλ, τον Μάϊο του 1940), ο υπολοχαγός Μορ και ο ανθυπολοχαγός Ρούμλερ αιχμαλωτίστηκαν, ενώ ο επικεφαλής της 3ης Διμοιρίας του Λόχου, υπολοχαγός Εμπνερ, σκοτώθηκε.
Στο μεταξύ ο 1ος Λόχος είχε χάσει ένα ανεμόπτερο από τα βρετανικά πυρά πάνω από τη Σούδα και δύο ακόμα είχαν πέσει, λόγω της πρόωρης απαγκίστρωσής τους, στην παράκτια περιοχή. Τα υπόλοιπα DFS 230 προσγειώθηκαν κοντά στην προκαθορισμένη τοποθεσία, δίπλα στην 234 Βαριά Αντιαεροπορική Πυροβολαρχία. Οι χειριστές και το προσωπικό υποστήριξης των πυροβόλων των 3,7 in, που είχαν ήδη υποστεί απώλειες από τους πολυβολισμούς και τον βομβαρδισμό των γερμανικών αεροσκαφών, αιφνιδιάστηκαν. Ο Γκεντς με τους άνδρες του όρμησαν έξω από τα ανεμόπτερα και τους εξουδετέρωσαν μετά από σύντομη μάχη, συνέλαβαν δε επτά αιχμαλώτους.
Η εξουδετέρωση της παραπάνω πυροβολαρχίας τη στιγμή που άρχιζε η μαζική ρίψη των αλεξιπτωτιστών
Ο Γκεντς (τελευταία σειρά, τρίτος από δεξιά) όταν υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός στο I/FJR 2 στο Γκαρντελέγκεν, το 1939.
Ο στρατάρχης Γκαίρινγκ συγχαίρει τον υπολοχαγό Γκεντς και άλλους αξιωματικούς των αλεξιπτωτιστών που
τιμήθηκαν για τη δράση τους κατά τη Μάχη της Κρήτης.
Ανεμόπτερο ΩΡ5230μετά την ανώμαλη προσγείωσή του κατά την αεραπόβαση στην Κρήτη.
γύρω από την περιοχή των Χανιών, αποτέλεσε την πρώτη και ίσως τη μοναδική επιτυχία των Γερμανών στις 20 Μαϊου. Στη συνέχεια ο υπολοχαγός Γκεντς συγκέντρωσε τους άνδρες του και κινήθηκε νότια, εναντίον του σταθμού ασυρμάτου που ήταν εγκατεστημένος στις Μουρνιές. λίγο αργότερα η προσπάθειά τους αναχαιτίστηκε από την αντεπίθεση μίας δύναμης Βρετανών Βασιλικών Πεζοναυτών. Ο 1ος Λόχος υπέ- στη βαριές απώλειες και τα υπολείμματά του αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μέχρι τις θέσεις της καταλη- φθείσας αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας, όπου αντι- στάθηκαν με πείσμα ολόκληρη την υπόλοιπη ημέρα.
Δυτικά της πόλης των Χανίων και γύρω από το αεροδρόμιο του Μάλεμε ήταν σε εξέλιξη η ρίψη του 3ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών (EJR 3), με μεγάλη δια- σπορά ανάμεσα στις περιοχές Αλικιανού και Αγυιάς και νότια του Γαλατά. Οι υπερασπιστές αρχικά αιφνι- διάστηκαν αλλά σύντομα αντέδρασαν με αποφασιστικότητα, εξοντώνοντας τους εισβολείς μαζικά και πριν ακόμα προλάβουν να πατήσουν στο έδαφος.
Μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες οι Βρετανοί πεζοναύτες εξακολουθούσαν να πιέζουν ασφυκτικά τους άνδρες του 1 ου Λόχου, που πολεμούσαν πλέον για τη ζωή τους νότια του Αγίου Λουκά Χανίων. Κάθε προσπάθεια αναδίπλωσης και συνένωσης με το απόσπα- σμα του λοχαγού Αλτμαν ήταν μάταιη, αφού ο 2ος Λό χος είχε ήδη εξοντωθεί. Ετσι ο Γκεντς συγκέντρωσε τους 24 στρατιώτες και τους δύο αξιωματικούς που είχαν απομείνει από τη μονάδα του και, αφού αχρήστευ-
53
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
54
Τα υπολείμματα ενός ανεμοπτέρου DFS230 του αποσπάσματος του λοχαγού Αλτμαν στο Ακρωτήρι.
Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Τυνησία το
1943. Ο Γκεντς στάλθηκε στην περιοχή για να εκπαιδεύσει το προσωπικό του
FJR5.
Οκτώβριος 1944. Ο λοχαγός Γκεντς στο μέτωπο της Ιταλίας.
σαν τα αντιαεροπορικά πυροβόλα, μέσα στο σκοτάδι κατευθύνθηκαν δυτικά, για να συνενωθούν με τα τμήματα του 3ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών. Κοντά στο χωριό Περιβόλια χρειάστηκε να κινηθούν μέσα στις εχθρικές γραμμές επί αρκετά χιλιόμετρα. Κατά τη διάρκεια αυτής της τολμηρής πορείας, όταν οι Νε- οζηλανδοί φρουροί τους ζητούσαν το σύνθημα αναγνώρισης, ο Γκεντς απαντούσε με θράσος ότι ήταν ο «λοχαγός Μύλερ» της 5ης Πυροβολαρχίας Αντιαεροπορικού Πυροβολικού του Γιορ- κσάϊρ ή τους φώναζε: «Ποιος είσαι εσύ που μας ρωτάς;». Τα ξημερώματα της 21ης Μαϊου τα υπολείμματα του 1ου Αερομεταφερόμενου Λόχου έφθασαν στις θέσεις του I/FEJR3 του ταγματάρχη βαρώνου φον ντερ Χάϊντε, στην περιοχή των φυλακών της Αγυιάς.
Οι μάχες στην ευρύτερη περιοχή των Χανιών, όπως και στο υπόλοιπο νησί, συνεχίστηκαν με σφοδρότητα τις επόμενες ημέρες. Ο Γκεντς και οι άνδρες του συμμετείχαν στις επιχειρήσεις μέχρι την τελική κατάληψη της Κρήτης. Ομως η ικανοποίηση για την επιτυχία της αποστολής του επισκιάσθηκε από το θλιβερό νέο του θανάτου των δύο αδελ-
Απεικόνιση του Γκεντς από συμπολεμιστή
του στην Κρήτη το 1941.
μα Αλεξιπτωτιστών και του Χάραλντ, 19 ετών, ο οποίος υπηρετούσε στον 2ο Αερομεταφερόμενο Λόχο Εφόδου), τις σορούς των οποίων αναζήτησε και τοποθέτησε σε πρόχειρους πολεμικούς τάφους στο Ακρωτήρι.
Μετά το τέλος των εχθροπραξιών στο νησί ο Γκεντς τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Το πολεμικό ανακοινωθέν της Wehrmacht της 9ης Ιουνίου 1941 ανέφερε: «Κατά τη διάρκεια των μαχών στην Κρήτη οι μονάδες αλεξιπτωτιστών του ταγματάρχη Κωχ, του λοχαγού Αλτμαν και του υπολοχαγού Γκεντς διακρίθη- καν ιδιαίτερα για την τόλμη και τον ηρωισμό που επέ- δειξαν...».
Ο ΠΟΛΕΜ ΟΣ ΣΥΝ ΕΧΙΖΕΤΑΙΟ ισχύων στρατιωτικός κανονισμός επέβαλλε, λό-
γω του θανάτου των δύο αδελφών του Γκεντς, την απομάκρυνση του τελευταίου για ένα χρονικό διάστημα από τα μάχιμα καθήκοντα. Αρχικά ανέλαβε την αναδιοργάνωση του 1ου Τάγματος του Αερομεταφερόμενου Συντάγματος Εφόδου, το οποίο είχε υποστεί συντριπτικές απώλειες κατά τη Μάχη της Κρήτης (το μισό της δύναμης και 17 αξιωματικοί του είχαν σκοτωθεί και ο διοικητής του, ταγματάρχης Κωχ, είχε τραυματιστεί σοβαρά). Από τη θέση αυτή υπηρέτησε μέχρι την 1η Μαρτίου 1942. Μετά την προαγωγή του σε λο
χαγό, ανέλαβε την εκπαίδευση αξιωματικών σε καθήκοντα διοικητών λόχων και ο ίδιος εκπαιδεύτηκε στη Σχολή Διοικητών Ταγμάτων Τεθωρακισμένων Στρατευμάτων στο Βούνσντορφ.
Τον Σεπτέμβριο του 1942 ο Γκεντς αποσπάστηκε στην Τυνησία για να εκπαιδεύσει το προσωπικό του 5ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών (EJR 5), που είχε μεταφερθεί στο αφρικανικό μέτωπο. Στη συνέχεια δίδαξε στη Σχολή Τακτικών Μάχης για στελέχη της Luftwaffe στο Λα Κουρ- τέν. Αργότερα κλήθηκε να υπηρετήσει στο επι
τελείο του πτεράρχου Στούντεντ. Ομως αυτά τα καθήκοντα δεύτερης γραμμής δεν ικα
νοποιούσαν τον ανήσυχο λοχαγό, ο οποίος αναζητούσε πάντα τη δράση. Χάρη στην επιμονή και στις συνεχείς αιτήσεις του, πέτυχε να του ανατεθεί η διοίκηση του 3ου Τάγματος του EJR 12, για τη συγκρότηση του οποίου είχε με- ριμνήσει ο ίδιος μαζί με άνδρες άλλων μονάδων οι οποίες είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες κατά τις μάχες και είχαν
φών του (του Γκύντερ, 21 ετών, που υπηρετούσε στο 3ο Σύνταγ-
Αεροφωτογραφία της περιοχής προσγείωσης των ανεμοπτέρων του 2ου Αερομεταφερόμενου Λόχου στα Κουνουπιδιανά Ακρωτηρίου. Στο βάθος διακρίνεται η ζώνη προσγείωσης των ανδρών του Γκεντς, νότια της πόλης των Χανίων.
διαλυθεί. Η μονάδα αυτή πολέμησε στην περιοχή του Αντσιο και του Νετούνο, εναντίον του προγεφυρώματος που είχαν δημιουργήσει οι Σύμμαχοι. Αργότερα το 3ο Τάγμα, ως εφεδρική δύναμη του σώματος στρατού, υπερασπίστηκε την ιταλική πόλη Λανούριο μαχόμενο εναντίον των Αμερικανών. Εκεί ο Γκεντς τραυματίστηκε αλλά παρέμεινε κοντά στους άνδρες του. Η στάση του επαινέθηκε στο ανακοινωθέν της Ανώτατης Διοίκησης της Wehrmacht. Στο Ιταλικό Μέτωπο παρέμεινε μέχρι το καλοκαίρι του 1944 και συμμετείχε στις αποφασιστικές μάχες κατά μήκος της Via Cassia.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1944 ο Γκεντς προήχθη σε ταγματάρχη και τοποθετήθηκε διοικητής του 2ου Τάγματος του RJR 10. Τον Μάρτιο του 1945 στάλθηκε ως επικεφαλής του EJR 29 στο Ανατολικό Μέτωπο. Το Σύνταγμα αυτό συμμετείχε αμέσως στις σκληρές μάχες εναντίον των σοβιετικών στρατευμάτων στον τομέα του Σαίντ Πόλτεν-Βίλχελμσμπουργκ. Στη συνέχεια, μερικές ημέρες πριν από την παράδοση της Γερμανίας, ο Γκεντς διατάχθηκε να παρουσιαστεί στο Ιγκλά- ου. Εκεί συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Αμερικανούς, οι οποίοι όμως στις 17 Μαϊου τον παρέδωσαν στους Σοβιετικούς. Παρέμεινε έγκλειστος σε σοβιετικό στρατόπεδο εργασίας μέχρι το 1949. Οι σκληρές, ως απάνθρωπες, συνθήκες κράτησης δεν κατέβαλαν τον χαρακτήρα αυτού του αυστηρού και πειθαρχημέ- νου στρατιώτη.
ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΡΧΗ ΣΤΟΝ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΣΤΡΑΤΟ
Ο τερματισμός της κράτησης του Αλφρεντ Γκεντς από τους Σοβιετικούς και η επιστροφή του στη Γερμανία, το 1950, σηματοδότησαν την αρχή μίας νέας ζωής σε ειρηνική περίοδο. Σύντομα ο πρώην αξιωματικός, λόγω της γλωσσομάθειάς του, εργάστηκε ως μετα-
0 τάφος των δύο αδελφών του Αλφρεντ Γκεντς στο Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο στο Μάλεμε (φωτ. I.Περο γιάννης).
Αποψη των βορείων ακτών της χερσονήσου του Ακρωτηρίου Χανίων από μικρό ύψος, όπως θα τις διέκριναν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές προσεγγίζοντας το πρωινό της 20ής Μαϊου 1941. Αριστερά βρίσκεται η είσοδος του κόλπου της Σούδας (φωτ. Γ. Τερνιώτης).
φραστής, ενώ λίγο αργότερα ασχολήθηκε με εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων. Η προσαρμογή του στην ήρεμη διαβίωση ενός πολίτη στην αναπτυσσόμενη μεταπολεμική Γερμανία, συνδυάστηκε με τον γάμο του, από τον οποίο απέκτησε τέσσερα παιδιά.
Η αίσθηση του καθήκοντος προς την πατρίδα στην ευαίσθητη «ψυχροπολεμική περίοδο» της Ευρώπης, την οποία χαρακτήρισαν ο αποκλεισμός του Β ε ρολίνου το 1948, τα επεισόδια στις υπό σοβιετικό έ λεγχο περιοχές της Γερμανίας και η βάναυση καταστολή της αντικομμουνιστικής στάσης στην Ουγγαρία το 1956, ώθησε τον Γκεντς να λάβει νέες αποφάσεις για τη ζωή του. Το 1956 με αίτησή του κατετάγη στις Ομοσπονδιακές Ενοπλες Δυνάμεις της Γερμανίας (Bundeswehr), οι οποίες συγκροτούντο υπό την επιτήρηση των Αμερικανών. Επανήλθε με τον βαθμό του ταγματάρχη και ανέλαβε την οργάνωση του πρώτου
55
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
Μαζί με τους αλεξιπτωτιστές του LLJg Btl 19 στο Κέμπτεν.
Ο αντισυντα· γματάρχης Γκεντς (δεξιά) με τονυποστράτηγο Χανς Κροχ, τον Δεκέμβριο του 1960.
Ο Γκεντς μετά την
απελευθέρωσή του από το σοβιετικό
στρατόπεδο εργασίας, το 1949.
μεταπολεμικού γερμανικού Αερομεταφερόμενου Τάγματος Κυνηγών (Luftlandejagerbattailon 19).
0 Γκεντς βοηθήθηκε στην αποστολή του από παλαιό στελέχη, αξιωματικούς και υπαξιωματικούς των αλεξιπτωτιστών, που είχαν συνυπηρετήσει μαζί του κατά τον πόλεμο και προσελκύσθηκαν να καταταγούν με τη σειρά τους στη νέα μονάδα. To LLJgBtl 19 είχε την έδρα του στο Κέμπτεν και με την επιτυχημένη συγκρότησή του αποτέλεσε τον πυρήνα για την οργάνωση της 1ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας (Luftlandendivision 1). Στις 22 Ιανουαρίου 1958 ο Γκεντς προήχθη σε αντισυνταγματάρχη και λόγω του υψηλού επαγγελματισμού και των τεσσάρων ξένων γλωσσών που κατείχε, τοποθετήθηκε στο αρχηγείο των δυνάμεων του NATO (AFCENT) στο Φο- ντενεμπλώτης Γαλλίας. Εκεί υπηρέτησε μέχρι τις 23 Οκτωβρίου 1962. Τον Οκτώβριο του 1965 έγινε υποδιοικητής της Σχολής των Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων στο Αλτενσταντ και στις 15 Μαρτίου 1968 προήχθη σε συνταγματάρχη. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως διοικητής της ίδιας Σχολής από τον Οκτώβριο του 1968 μέχρι την αποστράτευσή του την 1η Μαρτίου 1974. Για τη μα- κρά και επιτυχημένη υπηρεσία του ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας τον τίμησε με τον Σταυρό Αξίας Α' Τάξης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΟ Αλφρεντ Γκεντς επισκέφθηκε την
Κρήτη, για πρώτη φορά μετά τον Β ’ ΠΠ, κατά τη δεκαετία του 1950. Σκοπός του ήταν η απότιση τιμής στους πεσόντες αδελφούς
Αντιαεροπορικό πυροβόλο 3,7 in της 234 Πυροβολαρχίας Βαρέος ΑΙΑ Πυροβολικού νότια της πόλης των Χανίων,
μετά την κατάληψή του από τους άνδρες του υπολοχαγούΓκεντς.
και στους παλαιούς συμπολεμιστές του, αλλά και η περιήγηση στα πεδία των μαχών στην περιοχή των Χανίων. Κατά την επίσκεψή του συνδέθηκε φιλικά με την οικογένεια Περογιάννη και βοηθήθηκε να βρεί την τοποθεσία όπου είχε προσγειωθεί με τα ανεμόπτερα ο λόχος του, νότια του Αγ. Λουκά Χανίων. Εκεί, συνοδευόμενος από τον φίλο και αναγνώστη μας Ιωάννη Περογιάννη, συνάντησε σε ένα αγροτόσπιτο μία ηλικιωμένη χωρική, η οποία στις 20 Μαϊου 1941 είχε προσφέρει στον ίδιο και στους άνδρες του γάλα, όταν κατέφυγαν διψασμένοι στο κατώφλι της σε ένα διάλειμμα της μάχης.
Οι επισκέψεις του Γκεντς και της οικογενείας του στα Χανιά συνεχίστηκαν τακτικά μέχρι λίγο πριν από τον θάνατό του, τον Απρίλιο του 2000. Ο παλαιός
στρατιωτικός διατηρούσε πάντα αισθήματα φιλίας και εκτίμησης για τους Κρητικούς, πρώην αντιπάλους του στο πεδίο της μάχης. Σε μία από τις επιστολές του, ικανοποιώντας ένα σχετικό αίτημα του Ιωάννη Περογιάννη, περιέγρα- ψε τις συνθήκες θανάτου των δύο αδελφών του κατά την πρώτη ημέρα της αεραπόβασης στο νησί: «...0 Γκύντερ ήταν τότε 21 ετών και πριν καταταγεί σπούδαζε νομικά στο Βερολίνο. Κατά την επίθεση στην Κρήτη υπηρετούσε ως στρατιώτης, πολυβολητής στον 5ο Λόχο του 3ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών. Σε μία μάχη κοντά στο χωριό Γαλατάς, όταν τελείωσαν τα πυρομαχικά του πολυβόλου που χειριζόταν, ο βοηθός του (που ήταν υπεύθυνος για την τροφοδοσία των φυσιγγίων), αρνήθηκε να αφήσει την κάλυψη και να αναζητήσει τα κιβώτια εφοδίων τα οποία έριχναν τα αεροσκάφη στις ζώνες ρίψης. Ετσι με πρωτοβουλία του ο αδελφός μου άφησε τη θέση του και έφθασε μέχρι τον σταθμό διοίκησης του λόχου, στις παρυφές των λό-
56
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)ZUIW 80, Geburtstag von Oberst a.D. ALFRED GENZ, am 8 Marz 1996 (επετειακό λεύκωμα).(2) Alan Clark: THE FALL OF CRETE, Cassel & Co, London. 1962.(3) CONQUEST OF THE BALKANS, by the editors of Time- Life books. Alexandria, Virginia, 1990.(4) Franz Kurowski: DER KAMPF UM KRETA, Maximilian Verlag, 1965.(5) Διάφορες διευθύνσεις στο Διαδίκτυο.
Η οικογένεια Γκεντς κατά τη μεταπολεμική περίοδο.
Ο Γκεντς ως διοικητής της Σχολής των Αερομεταφεράμενων Δυνάμεων στο Αλτενσταντ του Σογκάου.
ρική Νεολαία», μετά την κατάταξή του δεν προτάθηκε για αξιωματικός αλλά υπηρετούσε με τον βαθμό του λοχία. Οταν μίλησα γι’ αυτόν στον διοικητή μου, υποστράτηγο Μάϊντλ, μού υποσχέθηκε ότι θα ζητούσε να τον μεταθέσουν στο Σύνταγμά μας και στη συνέχεια, μετά τη συμμετοχή του στην πρώτη μάχη, θα τον πρό- τεινε για αξιωματικό. Δυστυχώς, μόλις τέσσερις εβδομάδες μετά τη μετάθεσή του στο Αερομεταφερόμενο Σύνταγμα Εφόδου, ο Χάραλντ σκοτώθηκε στις 20 Μαϊ- ου 1941. Ηταν διμοιρίτης στο απόσπασμα του λοχαγού Αλτμαν και ενεπλάκη μαζί με τους εννέα άνδρες του στη σκληρή μάχη που ακολούθησε με την προσγείωση του ανεμοπτέρου στο οποίο επέβαιναν στο Ακρωτή- Ρΐ—»-
φων του Γαλατά, όπου βρήκε πυρομαχικά. Ομως στο σημείο αυτό αντίκρισε έναν αριθμό σκοτωμένων αλεξιπτωτιστών, οι περισσότεροι από τους οποίους έφεραν τραύματα από πυροβολισμούς στο κεφάλι. Ρώτησε κάποιους συμπολεμιστές του για το πώς συνέβη αυτό και του απάντησαν ότι εκεί κοντά δρούσε ένας ελεύθερος σκοπευτής, που τους είχε καθηλώσει με τα πυρά του... Τότε ο Γκύντερ αποφάσισε να εξοντώσει αυτόν τον επικίνδυνο αντίπαλο και άρχισε να κινείται προσεκτικά μέσα σε έναν ελαιώνα, προς το σημείο που του είχαν δείξει ότι κρυβόταν ο ελεύθερος σκοπευτής. Επειτα, πριν προλάβει να διανύσει μερικά μέτρα, δέχθηκε μία βολή κατευθείαν στο μέτωπο και έ πεσε νεκρός.,.Ο μικρότερος αδελφός μου Χάραλντ (19 ετών), ήταν ένας ταλαντούχος νέος, που είχε τελειώσει σε έναν χρόνο την εκπαίδευση χειριστή και έλαβε άδεια πτήσης πολυκινητήριων αεροσκαφών με χρήση οργάνων. Λόγω, όμως, της μη ένταξής του στη «Χιτλε-
Ο Γκεντς με τη σύζυγό του σε μία εκδήλωση στις Βερσαλίες, ότανυπηρετούσε στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣΕυχαριστούμε θερμά τον φίλο και αναγνώστη Ιω
άννη Περογιάννη για τη διάθεση του πολύτιμου υλικού από το αρχείο του Μουσείου «Η Κρήτη στον Β' ΠΠ», χάρη στο οποίο κατέστη δυνατή η ολοκλήρωση του άρθρου. Ξ3
57
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Η ΜΑΧΗ 530 μ.χ.ΤΟΥ ΑΑΡΑΣ
Οι πόϋεμοι ίου ΒεΑισάριου στην Αναιοϋή
Η Αρμενία, στο έδαφος της οποίας έγινε η μάχη του Δάρας, ήταν η κύρια αμφισβητούμενη περιοχή μεταξύ Βυζαντινών και Σασσανιδών. Η ελληνική επιρροή ήταν έντονη στη χώρα. Στην εικόνα βλέπουμε ελληνορωμαϊκό ναό του 1ου αιώνα μ.Χ., κοντά στη σημερινή πρωτεύουσα της Αρμενίας, Ερεβαν.
ΠΕΡΙΚΛΗΣ Α. ΑΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ
Κατά την π ε ρ ίο δ ο m e κ α τ ά λ υ σ η ς
τω ν κ ρ α τώ ν τω ν Β α ν θ ά Π ω ν και τω ν
Ο ο τ ρ ο ν ό τ θ ω ν , η Β υζαντινή Α υ το κ ρ α το ρ ία
χρ ε ιά σ τη κ ε να αντιμ ετω πίσ ει έ ν α ν ισ χ υ ρ ό τε ρ ο
α ν τ ίπ α λ ο , το Β α σ ίλ ε ιο τω ν Σ α σ σ α ν ι δ ώ ν .
Η α ρ χ ή m e ο υ ν κ ε κ ρ ι μ έ ν η ς (ράσπα τω ν
μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι ω ν π ο λ έ μ ω ν με την π ε ρ σικ ή
α υ το κ ρ α το ρ ία , σ η μ α δ ε ύ τ η κ ε από τη μ ά χ η του
Δ ά ρ α ς . Σ ε αυτή τη σ ύ ν κ ρ ο υ ο η α ν α δ ε ίχ θ η κ ε
νια πρώ τη ιρορά η στρατιωτική ιδ ιο φ υ ία του
Β ε Π ισ ά ρ ι ο υ , ε ν ό ς ά σ η μ ο υ ω ς τότε ν ε α ρ ο ύ
α ϋ ι ω μ α τ ο ύ χ ο υ , ο ο π ο ί ο ς τις ε π ό μ ε ν ε ς
δ ε κ α ε τ ί ε ς θα μ ε ν α λ ο υ ρ ν ο ύ σ ε , για να βρει
τεΠικά θ έ σ η α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς
σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς τη ς π α γ κ ό σ μ ι α ς Ισ τ ο ρ ία ς .
ΣΑΣΣΑΝΙΔΗΣ ΚΑΤΑΦΡΑΚΤΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ GYAN-AVSPAR PESHMERGA (6ος αι. μ.Χ.): Ο εικονιζόμενος άνδρας ανήκει στη στρατιά των Ηρώων που θυσιάζουν τη ζωή τους" και διαθέτει εξεζητημένη πανοπλία από συρραμμένα μεταλλικά πλακίδια, αρθρωτές θωρακίσεις στα κάτω άκρα και αλυσιδωτό χιτώνιο. Ο επίσης εξεζητημένος επενδυτής που ψέρει πάνω από το αλυσιδωτό χιτώνιο και το ηλιακό μετάλλιο το οποίο καλύπτει το στήθος του, αποτελούν σύμβολα των gyan- avspar peshmerga. Τα επιθετικά του όπλα είναι ένας σιδερένιος κεψαλοθραύστης, ένα σύνθετο ασιατικό τόξο και ένα αμφίστομο ξίφος (ενδυματολογική έρευνα- σχολιασμός-εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Στις αρχές της πρώτης μεταχριστιανικής χιλιετίας η «Μ εγάλη μετανάστευση των Λαών», από τα βόρεια δάση και τις στέπες της ευρύτερης ευρασιατικής περιοχής, επέφερε την κατάρρευση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και αυτής των Γκούπτα στην Ινδία. Οι δύο κε
ντρικές αυτοκρατορίες της Ευρασίας, το κράτος των Σασσα- νιδών Περσών και το ανατολικό ρωμαϊκό, κατάφεραν, αντιθέ- τως, να επιβιώσουν. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν να ισχυροποιηθούν περισσότερο. Ηταν πλέον οι τελευταίοι εκπρόσωποι των παλαιών «κοσμοκρατορώ ν», οι οποίοι αργά ή γρήγορα θα συγκρούονταν για την τελική επικράτηση. Μ όλις το 589 μ.Χ. εμφανίστηκε πάλι μια τρίτη αυτοκρατορία στο απώτατο ανατολικό τμήμα της Ευρασίας, με την επανένωση της Κίνας υπό τη δυναστεία Σούι.
Επιπρόσθετα, η ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διένυε μια κρίσιμη φάση μεγάλων αλλαγών. Ολοκληρώνονταν ο εκ- χριστιανισμός και η μετατροπή της από ρωμαϊκό κράτος σε ελληνικό (βυζαντινό). Αυτή τη μεταβατική φάση κατέστησαν πιο επίπονη τα προβλήματα της άμυνας του βόρειου και του ανατολικού συνόρου. Το έτος 527 ανέβηκε στον βυζαντινό
θρόνο ο Ιουστινιανός, αποφασισμένος να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα και να ανακτήσει, επιπλέον, το χαμένο δυτικό ρωμαϊκό κράτος. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος εξωτερικός κίνδυνος παρέμενε το ισχυρό σασσανιδικό βασίλειο στο ανατολικό σύνορο.
Η αντιπαράθεση μεταξύ ελληνορωμαϊκού και ιρανικού κόσμου έχει τις ρίζες της στην κατάκτηση της Ιωνίας από τους Πέρσες, τον βο αι. π.Χ., και στα «Μηδικά» που ακολούθησαν. Μετά την ανέλπιστη κατάλυση του περσικού κράτους των Αχαιμενιδών από τον Μέγα Αλέξανδρο (330 π.Χ.), η ανεξάντλητη ιρανική δύναμη αναγεννήθηκε με τους Πάρθους (2ος αι. π.Χ.). Οι Ρωμαίοι αντικατέστησαν τους Ελληνες ως υπέρ- μαχοι της Δύσης. Με την πτώση των Πάρθων, το 226 μ.Χ. μια νέα ιρανική δύναμη έλαβε τη σκυτάλη: η περσική δυναστεία των Σασσανιδών. Μέχρι το 527 οι Ελληνες είχαν υποκαταστή- σει τους Ρωμαίους στο βυζαντινό κράτος, με αποτέλεσμα οι αντίπαλοι να είναι οι ίδιοι με εκείνους που είχαν συγκρουστεί στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα χίλια χρόνια πριν.
Οι Σασσανίδες κυβερνούσαν ένα κράτος με έκταση, πληθυσμό και πόρους συγκρίσιμα με εκείνα του Βυζαντίου. Διέθεταν έναν στρατό σχεδόν ισάξιο του βυζαντινού ποιοτικά και ποσοτικά, σκληρά δοκιμασμένο στο πεδίο της μάχης, εναντίον των Χιονιτών και των Εφθαλιτών θύννω ν στο ανατολικό
σύνορό τους (5ος-6ος αιώνες μ.Χ.). Την ίδια περίοδο οι Βυζαντινοί είχαν αντιμετωπίσει τους Μαύρους θύννους του Αττίλα (βλ. σημείωση). Οι Σασσανίδες βασιλείς θεωρούσαν τους εαυτούς τους κληρονόμους της αρχαίας αχαιμενιδικής δυναστείας. Σε αυτό το «ιστορικό υπόβαθρο» στήριζαν τις διεκδικήσεις τους επί των βυζαντινών εδαφών. Ως διάδοχοι των Αχαιμενιδών θεωρούσαν ότι τους ανήκαν δικαιωματικά οι περιοχές που αποτέλεσαν κατά καιρούς τμήματα του αρχαίου περσικού κράτους, δηλαδή η Θράκη, η Μικρά Ασία, η Συρία, η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος (το 80 % των βυζαντινών εδαφών!). Το πεδίο των συγκρούσεων μεταξύ Περσών και Βυζαντινών βρισκόταν στην περιοχή του Καυκάσου, στην Αρμενία και στην απέραντη ημιέρημη περιοχή μεταξύ Συρίας και Μ εσοποταμίας. Οι χώρες αυτές αποτελούσαν πραγματικές «γκρίζες ζώνες» ανάμεσα στα δύο αντίπαλα κράτη, τα οποία προσπαθούσαν να τις υπαγάγουν στην επιρροή τους, δελεάζοντας ή απειλώντας τους Αρμενίους, τους Λαζούς και τους Ιβηρες ηγεμόνες και τους Αραβες φυλάρχους της συριακής ερήμου. Το βυζαντινό και το περσικό κράτος είχαν αγκιστρω- μένα σε αυτή την περιοχή πολλά στρατεύματα, τα οποία θα τους ήταν πιο χρήσιμα σε άλλα, πιο κρίσιμα μέτωπα. Ωστόσο οι ηγεμόνες τους δεν τολμούσαν να τα απομακρύνουν, ανα- λογιζόμενοι ο ένας την ισχύ του άλλου.
Ο Ιουστινιανός κυβερνούσε ουσιαστικά την αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν από την ανάρρησή του, ως άτυπος συ- ναυτοκράτορας του θείου του, Ιουστίνου, τον οποίο διαδέχθηκε το 527. Εναν χρόνο πριν (526) είχε εμπιστευθεί τη διοίκηση των βυζαντινών στρατευμάτων της Μεσοποταμίας στον Βελισάριο, έναν άγνωστο συντοπίτη του, τον οποίο είχε επι- λέξει από καιρό για τη στρατιωτική ακολουθία του.
Το 527 οι Βυζαντινοί κατάφεραν να θέσουν υπό την εξουσία τους το Βασίλειο της Λαζικής (αρχαία Κολχίδα - σημερινή δυτική Γεωργία). Η χώρα αυτή είχε στρατηγική θέση, επειδή αποτελούσε τη φυσική διέξοδο του περσικού κράτους στον Εύξεινο Πόντο. Οι Πέρσες εποφθαλμιούσαν τη Λαζική, στις ακτές της οποίας σκόπευαν να ναυπηγήσουν πολεμικό στόλο που θα μπορούσε να απειλήσει την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
Η ΜΑΧΗΟ αυτοκράτορας γνώριζε ότι σι Πέρσες δεν θα άφηναν α
ναπάντητη τη βυζαντινή επιτυχία στη Λαζική. Γι’ αυτό το 528 διόρισε τον Σίττα, σύζυγο της αδελφής της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, στρατηγό της Αρμενίας. Οι Πέρσες επαλήθευσαν τον υπολογισμό του Ιουστινιανού στέλνοντας μια στρατιά ε ναντίον της Θεοδοσιούπολης, κέντρου του βυζαντινού τμήματος της Αρμενίας. Ο Σίττας περίμενε τον εχθρό έξω από τα τείχη της πόλης, όπου πέτυχε συντριπτική νίκη. Το έτος 529 οι Πέρσες κατάφεραν με τη σειρά τους να νικήσουν τον Βελ ισάριο κοντά στο Δάρας, ένα οχυρό της βυζαντινής Αρμενίας το οποίο θεωρείτο απόρθητο. Ο Πέρσης βασιλέας Καβάδης ήθελε να το κατακτήσει περισσότερο λόγω αυτής της φήμης και όχι για την περιορισμένη στρατηγική του αξία, όμως δεν το κατάφερε παρά τη νίκη του στρατού του. Ταυτόχρονα κινητοποίησε τους Λαχμίδες Αραβες συμμάχους του εναντίον της βυζαντινής μεγαλούπολης Αντιόχειας (της τρίτης μεγαλύτερης στην αυτοκρατορία), πάλι χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Κύριος σκοπός του παρέμενε η κατάληψη του Δάρας, η οποία θα επηρέαζε υπέρ των Σασσανιδών τις αμφισβητούμενες μεταξύ των δύο κρατών περιοχές.
Τελικά ο Πέρσης βασιλέας συνήψε ειρήνη με τους Βυζαντινούς. Ενδεχομένω ς το έπραξε για να κερδίσει χρόνο προ- κειμένου να προετοιμαστεί καλύτερα για την επόμενη εκ στρατεία. Μόλις έναν χρόνο αργότερα (530), με αφορμή μια υποτιθέμενη παρασπονδία των Βυζαντινών, εξαπέλυσε νέα επίθεση εναντίον του Δάρας.
Υπάρχει ασάφεια σε αρκετά ζητήματα σχετικά με τη μάχη
y w
Ανάγλυφη παράσταση που παρουσιάζει Σασσανίδη μονάρχη σε κυνήγι. Προέρχεται από πόλη του δυτικού Ιράν.
60
Αποψη της Κωνσταντινούπολης σήμερα. Η κατάχτηση της Λαζικής αποτελούσε μία από τις βασικές επιδιώξεις των Περσών, καθώς
σχέδιαζαν τη ναυπήγηση στόλου στον Εύξεινο πόντο, με τον οποίο θα απειλούσαν διαρκώς τη βυζαντινή πρωτεύουσα.
Αρχαίος ναός της Αρμενίας με ελληνικές επιρροές.
του Δάρας. Ως αποτέλεσμα, έχουν γίνει διάφορες ανασυνθέσεις της σύρραξης από τους σύγχρονους ιστορικούς. Η δική μας εξιστόρηση έχει ως βασικό άξονα την ανασύνθεση του Ρόμπερτ Μπράουνινγκ.
Ο Καβάδης έστειλε τον μιρράνη Περόζη με μια στρατιά40.000 ανδρών εναντίον της βυζαντινής Αρμενίας. Ο περσικός στρατός στρατοπέδευσε κοντά στο Δάρας. Αργότερα έ- φθασαν άλλοι 10.000 στρατιώτες ως ενισχύσεις, με αποτέλεσμα οι Πέρσες να αριθμούν πλέον 50.000 άνδρες. Ο στρατηλάτης της Ανατολής (magister militum per Orientem) Βελισάριος διέθετε μόνο 25.000 στρατιώτες. Οι ιππείς αποτελούσαν μεγάλο ποσοστό του στρατού του (πιθανώς το 50%), ωστόσο υστερούσαν αριθμητικά απέναντι στους Πέρσες ομολόγους τους. Το βυζαντινό πεζικό αποτελείτο κυρίως από τοξότες και άλλους ψιλούς (ελαφρά οπλισμένους). Κάποιος άλλος στη θ έ ση του Βελισάριου πιθανώς θα είχε κλειστεί στα τείχη του Δάρας και θα αντιμετώπιζε την πολιορκία του εχθρού περιμένο- ντας ενισχύσεις. Ομως ο νεώτατος στρατηγός (μόλις 25 ετών) προτίμησε να διεξαγάγει μάχη παράταξης έξω από τα τείχη.
Για να αντισταθμίσει την αριθμητική ανεπάρκεια του
Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας κτίστηκε επί Ιουστινιανού και αποτελεί σύμβολο του πολιτισμού, της ισχύος και της θρησκευτικότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
στρατού του ο Βελισάριος συνέλαβε ένα ευφυές σχέδιο. Διέταξε τους άνδρες του να σκάψουν μια τάφρο με τεθλασμένο σχήμα. Κατά μήκος αυτής παρέταξε το ευάλωτο πεζικό του, πλαισιωμένο κατά διαστήματα από ιππείς. Η τάφρος θα προστάτευε αποτελεσματικά τους πεζούς του, αφού θα ήταν αδιάβατο εμπόδιο για τους ιππείς του εχθρού, και ταυτόχρονα θα αποτελούσε σημαντικό στήριγμα για τη βυζαντινή παράταξη συνολικά. Επιπρόσθετα, επιμήκυνε τεχνητά το μέτωπο της παράταξης του Βελισάριου, καλύπτοντας το μήκος του ε χθρικού μετώπου κρούσης. Το κέντρο της γραμμής της τάφρου είχε σχεδιαστεί με μορφή προεξοχής προς την πλευρά του εχθρικού στρατού. Η προεξοχή αυτή έδινε στο βυζαντινό μέτωπο ένα σφηνοειδές σχήμα, το οποίο θα χρησίμευε στον Βελισάριο για να δώσει το αποφασιστικό πλήγμα στον εχθρό από το κέντρο της παράταξής του.
Ο Βυζαντινός στρατηγός παρέταξε το ιππικό του - στο οποίο θα στηριζόταν για την υλοποίηση του σχεδίου του - σε καίριες θέσεις γύρω από την τάφρο. Αριστερά αυτής, στο άκρο της παράταξής του, τοποθέτησε 300 Ερουλους ιππείς (Γερμανοί φοιδεράτοι μισθοφόροι), με διοικητή τον Φάρα. Δ ε ξιά των Ερούλων έταξε καβαλλαρίους και πιθανώς άλλους φοιδεράτους ιππείς υπό τον Βούζη, συμπληρώνοντας έτσι το αριστερό κέρας. Στο κέντρο, μπροστά στην προεξοχή της τάφρου, τοποθέτησε ένα σώμα 600 «Μασσαγετών» ιππέων με διοικητές τον Σουνίκα και τον Αιγάν. Δεξιά αυτών έλαβαν θ έ ση άλλοι 600 ομοεθνείς τους υπό τους Σίμμα και Ασκάν. Στην πραγματικότητα δεν επρόκειτο για «Μασσαγέτες» (αρχαίος ιρανικός λαός, προγονικός των Αλανών), αλλά για θύννους: σκληροτράχηλους νομάδες, κατάλληλους για ριψοκίνδυνες
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
αποστολές, κάτι το οποίο φαίνεται από την τοποθέτησή τους στο πιο ε κτεθειμένο, στην εχθρική επίθεση, σημείο.
Το δεξιό βυζαντινό κέρας, προς το δεξιό της τάφρου, αποτελείτο από τους υπόλοιπους ιππείς, τα σώματα των διοικητών Ιωάννη, Γερμανού, Κυρίλλου, Δω ροθέου και Μαρ- κέλλου.
Τα δύο κέρατα της βυζαντινής γραμμής μάχης ήταν περισσότερο ε- νισχυμένα σε σύγκριση με το κέντρο της , το οποίο προστατευόταν από την κεντρική προεξοχή της τάφρου και τους 1.200 θύννους ιππείς. Ο Βε- λισάριος και ο υφιστάμενός του Ερμογένης, έλαβαν θέση με την προσωπική τους φρουρά πίσω από την τάφρο. Ιππείς τους ήταν οι περίφημοι βουκελλάριοι, το βαρύτερο ιππικό του στρατού, τους οποίους ο νεαρός στρατηγός σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως εφεδρεία για να ανατρέψει πιθανή αρνητική κατάσταση και να δώσει το τελικό κτύπημα στον αντίπαλο στρατό.
Η σύνθεση των τμημάτων του περσικού μετώπου δεν είναι γνωστή. Ωστόσο είναι γνωστά τα σώματα από τα οποία αποτελείτο ο σασσανιδικός στρατός της περιόδου. Ο Πέρσης αρχιστράτηγος, Περόζης, παρέταξε τον στρατό του σε δύο γραμμές. Η πρώτη ήταν η μετωπική γραμμή και η δεύτερη αποτελούσε την εφεδρεία. Οι Αθάνατοι, το επίλεκτο σασσανιδι- κό σώ μα,τοποθετήθηκαν πίσω από τη δεύτερη γραμμή για να χρησιμοποιηθούν επίσης ως εφεδρεία. Ο Περόζης έλαβε θέση στο κέντρο, ενώ το δεξιό και το αριστερό κέρας της γραμμής κρούσης διοικούσαν αντίστοιχα ο Πιτύαξης και ο Βαρεσμα- νάς. Ειδικά το δεξιό κέρας αποτελείτο από Καδισηνούς (λαό του σημερινού Ιράκ).
Η μάχη ξεκίνησε με τη συνήθη κραυγή των Περσών «Ανδρας με άν- δρα» («mard u mard»), που προκα- λούσε σε μονομαχία τους καλύτερους αντίπαλους στρατιώτες. Ο Προκόπιος μας πληροφορεί ότι στην πρόσκληση ανταποκρίθηκε ο Ανδρέ- ας, ο οποίος δεν ήταν πολεμιστής αλλά ένας από τους υπηρέτες (υ πεύθυνος λουτρού) του Βελισάριου. Ο Ανδρέας μονομάχησε καταφέρνο- ντας να σκοτώσει και τους δύο Πέρ- σες πρόμαχους που τον αντιμετώπισαν! Αυτό το γεγονός θα απέβαινε ιδιαίτερα αρνητικό για το ηθικό του εχθρού.
Η πραγματική σύρραξη άρχισε με βροχή τοξευμάτων από τις δύο πλευρές, κατά την οποία σι Πέρσες είχαν τις περισσότερες απώλειες.
62
ΑΡΧΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΣΤΡΑΤΩΝ
Ι Ζ Ι Ε Ξ Ξ ^ )Φ άρας Βούζης
Πιτυάξης | | Περόζης ~ ] | ΒαρΕσμονάς~|
I 1 3
Σουνίκας-Αιγάν Σίμμας-Ασκάν
# d r #Ί ωάννης- Κύ ριλλος- Μ ά ρκελλος
Κάσιρο πύλης
Βελισάριος-Ερμογένης
Πύλη προς Νίσιβι
Δάρας
c
G<:
ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣΕπίθεση σιο αριστερό κέρας της βυζαντινής παράταξης
Πιτυάξης . } Περόζης*"^ | Β αρεσ μονά~
I 2 3
Σουνίκας-Αιγάν
Σίμμας-Ασκάν
Ιωάννης-Κύριλλος-Μάρκελλος
Βούζης
Κάστρο πύλης
Βελισάριος-Ερμογένης
Πύλη προς Νίσιβι
Δάρας
Σχεδ
ίαση
χα
ρτώ
ν: Γ
εωργ
ία
Καρα
πατή
/Ε
κδόσ
εις
ΠΕΡΙ
ΣΚΟ
ΠΙΟ
20
07
ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣΕπίθεση στο δεξιό της βυζαντινής παράταξης
I·*······»···!··««·! J.aafiSlü..I U M a iJ ! Βαρεσμανάς
Φάρας Βούζης
Σουνίκας-ΑιγάνY ^ v V Σίμμας-Ασκάν
Λ Γ #! 5 Η
Κάστρο πύλης
Βελισάριος-Ερμογένης
HI hΠύλη προς Νίσιβι
Δάρας
Ιωάννης-Κύριλλος-Μάρκελλος
Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΔΑΡΑΣ 530 μ.Χ.
ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
1. 300 Ερουλοι ιππείς υπό τον Φάρα2. Ιππείς Βούζη3. 600 θύννοι («Μασσαγέτες») ιππείς υπό τους Σουνίκο και Αιγάν4. 600 θύννοι («Μασσαγέτες») ιππείς υπό τους Σίμμα και Ασκόν5. Ιππείς Ιωάννη, Κυρίλλου, Μαρκέλλου, Γερμανού και Δωροθέου6. Βελισάριος, Ερμογένης και η προσωπική τους φρουρά 6α. Σωματοφύλακες (βουκελλάριοι) του Βελισάριου
τάφρος
Ιππείς και πεζοί παραταγμένοι κατά μήκος της τάφρου
ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΕΡΣΩΝ
Σύνολο: 50.000 άνδρες (40.000 αρχικός στρατός+10.000 ενισχύσεις)1. Δεξιό κέρας, Καδισηνοί υπό τον Πιτυάξη2. Κέντρο υπό τον μιρράνη Περόζη3. Αριστερό κέρας υπό τον Βαρεσμανά4. Εφεδρικές δυνάμεις5. Αθάνατοι
Αυτό οφειλόταν στο οπλοστάσιο των εμπολέμων. Το Βεληνεκές των Βυζαντινών Βελών ήταν μεγαλύτερο εκείνου των περσικών. Οι Βυζαντινοί είχαν την προνοητικότητα να υιοθετήσουν από καιρό το «νομαδικό» τόξο των θύννων, το οποίο ήταν ισχυρότερο από τον ιρανικό τύπο. Ο τελευταίος είχε πιο μεγάλη ταχυβολία από τον ουννικό τύπο, αλλά μικρή διατρη- τική ικανότητα. Το μειονέκτημα του ουννικού τόξου ήταν η δυσκολία στο τέντωμα της χορδής, η οποία ήταν ήδη αρκετά τεντωμένη, κάτι που σήμαινε απώλεια χρόνου. Το ισχυρό τέντωμα αποτελούσε ταυτόχρονα μεγάλο πλεονέκτημα, διότι έδινε στο βέλος μεγάλη ταχύτητα και διατρητική ισχύ. Επιπρόσθετα, οι θώρακες των Περσών ιππέων δεν ήταν τόσο ανθεκτικοί στα εχθρικά βέλη όσο οι βυζαντινοί στα ιρανικά. Οι ελαφροί ιππείς και ιπποτοξότες των Σασσανιδών ήταν αθωράκιστοι. Από τους Πέρσες πεζούς, λίγοι διέθεταν υποτυπώδη προστασία από τις αδύναμες ασπίδες τους.
Υπό την πίεση των απωλειών από τα τοξεύματα, ο Περόζης διέταξε την επίθεση των πρώτων ανδρών του για μάχη εκ του συστάδην. Οι Καδισηνοί του Πιτυάξη κινήθηκαν από το δεξιό περσικό κέρας εναντίον του αριστερού των Βυζαντινών. Ενώ συμπλέκονταν με τους άνδρες του Βούζη, οι 300 Ερουλοι ιππείς του Φάρα κάλπασαν γύρω από τον χαμηλό λόφο δίπλα στον οποίο είχαν λάβει θέση αρχικά, με σκοπό να υπερκεράσουν τον εχθρό. Οι άνδρες του Πιτυάξη κατάφεραν τελικά να απωθήσουν τους Βυζαντινούς του αριστερού κέρατος. Ωστόσο υπάρχει το ενδεχόμενο οι τελευταίοι να ακολουθούσαν εντολή του Βελισάριου, προκειμένου να παρασύρουν τους ε χθρούς στην παγίδα που ετοίμαζε. Οταν οι Καδισηνοί είχαν προωθηθεί αρκετά σε σχέση με το βυζαντινό κέντρο, ο Βελισάριος έδωσε εντολή στους 600 θύννους του Σουνίκα να επιτεθούν. Περίπου τότε εμφανίστηκαν στα νώτα των Καδισηνών οι 300 Ερουλοι που είχαν πραγματοποιήσει τον γύρο του λόφου. Το σασσανιδικό σώμα βρέθηκε ανάμεσα στους ιππείς του Βούζη και του Φάρα και ταυτόχρονα πλευροκοπήθηκε
από τους θύννους του Σουνίκα. Τρεις χιλιάδες Καδισηνοί χάθηκαν κατά τη σφαγή που ακολούθησε. Οι επιζώντες οπισθοχώρησαν στην αρχική τους θέση.
Το βυζαντινό πεζικό επιδείνωνε την ήδη αρνητική κατάσταση των Περσών. Οι Βυζαντινοί πεζοί δεν ενεπλάκησαν άμεσα στη σύγκρουση, αλλά τοξοβολούσαν συνεχώς από τη στατική θέση τους τον εχθρό, προκαλώντας του βαριές απώλειες. Ο Περόζης χρειαζόταν μια επιτυχία. Εδωσε εντολή στον Βαρεσμανά, διοικητή του αριστερού περσικού κέρατος. να επιτεθεί. Για να τον ενισχύσει, έριξε στη μάχη την πολύτιμη εφεδρεία του, τους Αθανάτους.
Οι 10.000 Αθάνατοι ενώθηκαν με τους άνδρες του Βαρεσμανά και εφόρμησαν εναντίον του βυζαντινού δεξιού κέρατος που βρισκόταν απέναντι τους. Οι Πέρσες κατόρθωσαν πάλι να απωθήσουν τους Βυζαντινούς. Ο Βελισάριος διέταξε τότε ένα μέρος των βουκελλαρίων του να διασχίσει την τάφρο και να ενωθεί με τους 1.200 θύννους του κέντρου της παράταξής του. Το ενισχυμένο Βυζαντινό κέντρο πλευροκόπησε τους προελαύνοντες Πέρσες του Βαρεσμανά, επιτιθέμενο με ορμή. Για μια ακόμη φορά ένα περσικό σώμα περικυ- κλώθηκε από τους στρατιώτες του Βελισάριου - ανάμεσα στο δεξιό βυζαντινό κέρας και στους επιτιθέμενους του κέντρου- και κατακόπηκε. Η τάξη των εχθρών διαλύθηκε και 5.000 από αυτούς εξοντώθηκαν.
Η συντριβή των Αθανάτων καταρράκωσε το ηθικό του περσικού στρατού. Οι Πέρσες πεζοί, καταπονημένοι και από τα συνεχή τοξεύματα των Βυζαντινών, πέταξαν τις ασπίδες τους και τράπηκαν σε φυγή συμπαρασύροντας ολόκληρη τη σασσανιδική παράταξη. Η βυζαντινή νίκη ήταν ολοκληρωτική.
Με το επινόημα της τάφρου ο Βελισάριος «εξανάγκασε» τον Περόζη σε δύο διαδοχικές επιθέσεις στα ενισχυμένα κέρατα της βυζαντινής παράταξης. Η τάφρος καθιστούσε το βυζαντινό μέτωπο ισχυρότερο από το περσικό, παρά το γεγονός ότι σι στρατιώτες του δεύτερου ήταν διπλάσιοι σε αριθ-
63
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
126
Ανάγλυφη παράσταση νομάδα ιπποτοξότη με το άλογό του. Σε αυτόν τον τύπο μαχίμου ανήκαν πολλοί από τους θύννους οι οποίοι
υπηρετούσαν στους στρατούς των Βυζαντινών και των Σασσανιδών.
529 μ.Χ. Το 531 ο Σασσανίδης βασιλέας έστειλε μια νέα στρατιά εναντίον της βυζαντινής Συρίας. Ο Βελισάριος αντιμετώπισε τον εισβολέα στο Καλλίνικο, επί του ποταμού Ευφράτη, σε μια μάχη με αμφίβολο αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της σύρραξης οι Αραβες σύμμαχοι των Βυζαντινών αποχώρησαν, αφήνοντας τους δεύτερους εκτεθειμένους. Ο Βελισάριος αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί. Παρά τη βυζαντινή υποχώρηση οι Πέρσες έπραξαν το ίδιο, επιστρέφοντας στα εδάφη τους με πλούσια λάφυρα.
Ο Ιουστινιανός, αναγνωρίζοντας ίσως το μειονέκτημα του νεαρού της ηλικίας του Βελισάριου, τον απέσυρε από το περσικό μέτωπο, το οποίο εμπιστεύθηκε στους έμπειρους στρατηγούς Σίττα και Μούνδο. Σε λίγο οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Αρμενία για αντιπερισπασμό, αλλά αποκρούσθηκαν από τους Βυζαντινούς. Ολα έδειχναν ότι ο πόλεμος κλιμακωνόταν, όταν ο Καβάδης πέθανε ξαφνικά. Τον τελευταίο διαδέχθηκε ο γιός του Χοσρόης (το όνομα του οποίου ίσως σχετίζεται με ε κείνο του Αχαιμενίδη βασιλέα Ξέρξη). Ο νέος βασιλέας είχε να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα, εσωτερικά και συνοριακά. Τόσο αυτός, όσο και ο Ιουστινιανός, επιθυμούσαν τη σύναψη ειρήνης, την οποία υπέγραψαν το έτος 532. Η ειρήνη αυτή ονομάστηκε «απέραντος», επειδή δεν τέθηκε χρονικό όριο τερματισμού της. Βασικά σημεία της ήταν η παραίτηση
Κατά το μεγαλύτερο διάστημα της συνύπαρξης Βυζαντίου και Σασσανιδικού βασιλείου η Αρμενία παρέμεινε κατανεμημένη
ανάμεσα στα δύο κράτη, τα οποία στήριζαν την εξουσία τους σε τοπικούς φυλάρχους. Εδώ βλέπουμε άποψη του όρους Αραράτ.
μό. Αυτό φαίνεται ότι δεν το υπολόγισε ο Πέρσης αρχιστράτηγος. Ο Περόζης ανάλωσε τις δυνάμεις του σε μάταιες επιθέσεις, η αποτυχία των οποίων επέφερε την τελική ήττα του. Το βυζαντινό ιππικό σήκωσε το βάρος της σύγκρουσης. Το πεζικό δεν συμμετείχε άμεσα στη σύρραξη, αλλά συνέβαλε σημαντικά στη νίκη με τα αδιάκοπα τοξεύματά του.
Ο Περόζης επέστρεψε με τα υπολείμματα του στρατού του στην περσική πρωτεύουσα, όπου τιμωρήθηκε από τον Κα- βάδη με καθαίρεση.
ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗΣτο μεταξύ ο Ιουστινιανός είχε καταφέρει να συμμαχήσει
με το φύλο των Σαβείρων θύννων, το οποίο ζούσε στα βόρεια του Καυκάσου. Αποτέλεσμα της συμμαχίας ήταν οι καταστροφικές επιδρομές των Σαβείρων στο περσικό κράτος. Ομως και ο Καβάδης βρήκε σύμμαχο στους Σαμαρείτες της Παλαιστίνης, που είχαν επαναστατήσει εναντίον του Βυζαντίου από το
Οι Σαοσανίδες Πέρσες, όπως και οι Πάρθοι προκάτοχοί τους στην περιοχή, στηρίζονταν κυρίως στο ιππικό τους. Ωστόσο δεν υ- πέπεσαν στο σφάλμα των πρώτων να εκμηδενίσουν τον ρόλο του πεζικού. Γενικά ο στρατός τους ήταν πιο επιθετικός και πιο αξιόμαχος από τον παρθικό.
«Αιχμή του δόρατος» αποτελούσε το 6αρύ ιππικό (asavaran), στρατολογημένο από τους ανώτερους γαιοκτήμονες και δευτερευ- όντως από τους κατώτερους ευγενείς των επαρχιών (dekhan). Οι υ- πηρετούντες σε αυτό το σώμα υποχρεούντο να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα και να εκστρατεύουν μαζί με τους εξαρτημένους ακολούθους τους. Ηταν στην πλειοψηφία τους ιππείς του κατάφρα- κτου τύπου ή κλιβανάριοι (clibanarii), όπως τους αποκαλούσαν οι Ρωμαίοι. Οι θώρακες των ιδίων και των αλόγων τους αποτελούντο από πλάκες, φολίδες, αλυσοθωράκιση ή ενισχυμένο ύφασμα. Τα εξαιρετικά άλογα των Περσών ήταν αρκετά δυνατά για να αντέχουν το βάρος της συνολικής θωράκισης (και αυτής του αναβάτη). Κύριο επιθετικό όπλο των κλιβαναρίων ήταν η μακριά λόγχη ιππικού (kontos). Επικουρικά διέθεταν ξίφος, τόξο και ρόπαλο. Κάθε φεουδάρχης έπρεπε να παρέχει από την περιοχή του έναν σταθερό αριθμό ιππέων στον στρατό. Ο κληρονόμος του, αν επιθυμούσε να διατηρήσει τον πατρογονικό κλήρο, έπρεπε να υπηρετήσει και αυτός στο ιππικό. Ο Χοσρόης Α', προκειμένου να περιορίσει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων οι οποίοι ήταν επικίνδυνοι για την εξουσία του, κατήργησε το παλαιό σύστημα δίδοντας στους κατώτερους αριστοκράτες (dekhan) τον κύριο ρόλο στο βαρύ ιππικό. Στο εξής αυτοί στρατολογούντο ανεξάρτητα από τους φεουδάρχες και πληρώνονταν για τη στρατιωτική υπηρεσία τους. Ετσι ο Χοσρόης κατάφερε να ενισχύσει σημαντικά τον σασσανιδικό στρατό, ο οποίος ως τότε διένυε περίοδο παρακμής.
Το ελαφρύ ιππικό αποτελείτο κυρίως από ιπποτοξότες. Αντιστοιχούσαν δέκα ελαφροί ιππείς σε κάθε κλιβανάριο. Τα άλογά τους δεν ήταν θωρακισμένα, αν και μερικοί ιπποτοξότες πολεμούσαν πάνω σε άλογα με θωράκιση, κατ’ αναλογία με την αντίστοιχη μονάδα του βυζαντινού ιππικού (equites sagittarii clibanarii). Εκτός από τους Ιρανούς, το ελαφρύ ιππικό περιελάμβανε μεγάλες ομάδες συμμάχων και μισθοφόρων ιππέων από διάφορα έθνη εντός και πέριξ των σασσανιδικών συνόρων: Αραβες, θύννους, Αρμενίους, Αλβανούς. Περιελάμβανε επίσης Ιρανούς νομάδες, οι οποίοι ήταν οι τελευταίοι απόγονοι των αρχαίων Σακών και Μασσαγετών. Πολλοί Αραβες προέρχονταν από το φύλο των Λαχμιδών, το οποίο ζούσε στα δυτικά του σημερινού Ιράκ. Οι Σαοσανίδες χρησιμοποιούσαν τους Λαχ- μίδες συμμάχους τους ως αντίβαρο στους γειτονικούς τους Γασσα- νίδες Αραβες της Συρίας, οι οποίοι ήταν υποστηρικτές των Βυζα-
64
των Περοών από τη διεκδίκηση του Δάρας και της Λαζικής και η ανάλογη παραίτηση των Βυζαντινών από το Βασίλειο της Ιβηρίας (σημερινή ανατολική Γεωργία), το οποίο παρέμεινε υποτελές στους Σασσανίδες. Το Βυζάντιο επλήγη περισσότερο. Υποχρεώθηκε να πληρώσει στον Χοσρόη το τεράστιο ποσό των 11.000 λιτρών χρυσού, για τη συμβολή του στη φύλαξη των «Κασπίων πυλών» (των διαβάσεων του Καυκάσου προς τον νότο) από τις επιθέσεις των νομάδων. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για εξαγορά της διατήρησης της ειρήνης από τους Πέρσες. Αυτή η οικονομική αφαίμαξη του βυζαντινού κράτους ήταν η αιτία της αδυναμίας του Ιουστινιανού να ενι- σχύσει επαρκώς με άνδρες και χρήματα τον Βελισάριο και άλλους στρατηγούς κατά τις εκστρατείες που ακολούθησαν και όχι ο φθόνος ή η φιλαργυρία, για τα οποία αδίκως έχει κατη- γορηθεί από τον Προκόπιο και άλλους συγχρόνους του.
Ο Χοσρόης Α 1 Ανουσιρβάν (531-579 μ.Χ.) ήταν προσωπικότητα του ιδίου διαμετρήματος με τον Ιουστινιανό. Εκμεταλ- λεύθηκε την ειρήνη με το Βυζάντιο για να σταθεροποιήσει τη θέση του. Εξουδετέρωσε τους διεκδικητές του θρόνου του, τους ανυπότακτους φεουδάρχες, τις απειλές στα σύνορά του- κυρίως τους τρομερούς Εφθαλίτες - και, πάνω από όλα, αναδιοργάνωσε τον στρατό του. Παρά τη συνθήκη ειρήνης, η κατάσταση στα βυζαντινο-περσικά σύνορα παρέμεινε τεταμέ
νη. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν από έναν τοπικό πόλεμο ανάμεσα σε αραβικές φυλές της συριακής ερήμου (536), τον οποίο υποκίνησε μάλλον ο Χοσρόης για να παρακάμψει την «απέραντο» ειρήνη.
Ο Ιουστινιανός, φοβούμενος την κλιμάκωση της έντασης, φρόντισε να εξασφαλίσει μερικά εδάφη που θα ήταν πολύτιμα για την επερχόμενη σύγκρουση. Το βυζαντινό τμήμα της Αρμενίας είχε παραμείνει ως τότε υπό τη διοίκηση τοπικών ηγεμονίσκων. Αυτό θα απέβαινε μοιραίο αν οι τελευταίοι άλλαζαν στρατόπεδο σε έναν πιθανό πόλεμο. Ο αυτοκράτορας έθεσε την περιοχή υπό άμεση βυζαντινή διοίκηση, διαιρώντας την σε τέσσερις επαρχίες. Αυτό δυσαρέστησε μερικούς τοπικούς φύλαρχους, που θεώρησαν καλύτερη την περσική κηδεμονία. Μετά τη δολοφονία των φιλο-βυζαντινών Αρμενίων η γετών, το 538 εκδηλώ θηκε επανάσταση στην περιοχή, με επικεφαλής έναν απόγονο του αρχαίου αρμενικού βασιλικού γ έ νους των Αρσακιδών. Ο αυτοκράτορας έστειλε τον Σίττα με τη μυστική αποστολή να αποδυναμώσει τους επαναστάτες, προ- καλώντας διχόνοια στις τάξεις τους, κατά την αρχαία ρωμαϊκή τακτική που το Βυζάντιο ακολούθησε πιστά. Ο Σίττας, υπό την πίεση ενός πιθανού πολέμου με τους Πέρσες, αναγκάστηκε να επιτεθεί στους επαναστάτες, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί σε μια από τις συρράξεις οι οποίες ακολούθησαν. Η
ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΠΝ ΣΑΣΣΑΝΙΔΟΝmντινών. Οι θύννοι προέρχονταν από τα φύλα των Εφθαλιτών, των Σα- βείρων και των Χιονιτών. Οι Αλβανοί ήταν έθνος της Παλαιοκαυκά- σιας ομάδας και ζούσαν στην περιοχή του σημερινού Αζερμπαϊτζάν (στην ίδια εθνογλωσσική ομάδα ανήκαν οι Λαζοί και οι Ιβηρες, που ζούσαν στη σημερινή Γεωργία).
Ιδιαίτερος λόγος πρέπει να γίνει για τους πολεμοχαρείς Δαϋλα- μίτες (Daylami), ιθαγενή εξιρανισμένο λαό ο οποίος ζούσε στα όρη νότια της Κασπίας θάλασσας και αποτελούσε ένα ακαταμάχητο πεζικό στην υπηρεσία των Σασσανιδών. Αργότερα έγιναν σωματοφύλακες του Πέρση Θασιλέα, υποκαθιστώντας τους Αθανάτους. Μετά την κατάκτηση του Ιράν από τους Αραβες μουσουλμάνους, οι Δαϋ- λαμίτες διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και στην Ινδία, παρέχοντας συνεχώς άνδρες για τις στρατιές του Ισλάμ και τελικά δημιουργώντας δυναστείες.
Στη μάχη του Δάρας αναφέρονται τα σώματα των Καδισηνών και των Αθανάτων. Οι πρώτοι αποτελούσαν τον αραβο-αραμαϊκό λαό της υποτελούς στους Πέρσες Καδισίας (Qadisiya στην αραβική γλώσσα), στο σημερινό δυτικό Ιράκ. Οι Αθάνατοι (καλούντο varhranigan khvaday στην ιρανική) ήταν το επίλεκτο σώμα του περσικού στρατού, η ανακτορική φρουρά του Μεγάλου Βασιλέα. Αντιστοιχούσαν στην ομώνυμη προσωπική φρουρά των αρχαίων Αχαιμενιδών βασιλέων της Περσίας. Οι Αθάνατοι του Ξέρξη είχαν πολεμήσει εναντίον των Ελλήνων το 480-479 π.Χ., χωρίς επιτυχία. Οι Σασσανίδες, πιστοί στην πολιτική τους να διεκδικούν ολόκληρη την αχαιμενιδική κληρονομιά, είχαν ανασυστήσει αυτή τη μονάδα.
Ενα άλλο σώμα υπό τις άμεσες διαταγές του Πέρση μονάρχη ήταν οι αναφερόμενοι ως «αυτοθυσιαζόμενοι», ένας από τους διοικητές των οποίων ήταν Βυζαντινός. Αυτό, ενδεχομένως, δείχνει ότι ε- πρόκειτο για μισθοφόρους ή ξένους φυγάδες, προστατευόμενους των Περσών.
Οι Σασσανίδες «ακολούθησαν» την περσική αρνητική παράδοση της παραμέλησης του πεζικού. Οπως και οι Αχαιμενίδες, δεν διατηρούσαν αξιόμαχα σώματα πεζών. Εξαιρέσεις αποτελούσαν οι προα- ναφερθέντες Δαϋλαμίτες και μερικοί ακόμη ορεινοί πληθυσμοί, ό πως οι Κούρδοι και οι Λούροι. Ο κύριος όγκος του πεζικού αποτελείτο από τους ιρανόφωνους και αραμαιόφωνους χωρικούς του κράτους, οι οποίοι επιστρατεύονταν και μάχονταν κυρίως ως τοξότες, ό πως οι πεζοί των Αχαιμενιδών. Αλλα όπλα τους, εκτός του τόξου, ήταν τα ακόντια, οι σφενδόνες και οι λόγχες. Δεν έφεραν κανενός είδους θωράκιση. Λίγοι μόνο προστατεύονταν από ασπίδες μέτριας ποιότητας. Το πεζικό των Σασσανιδών σπανίως πολεμούσε εκ του συστάδην. Κατά κανόνα προσπαθούσε να πλήξει τον αντίπαλο στρατό από απόσταση, με μαζικές βολές βελών, ακοντίων και βλημάτων
από σφενδόνες. Καλύτεροι τοξότες και σφενδονήτες ήταν οι Κούρδοι, οι Λούροι και οι (λίγοι) Σύροι.
Ο σασσανιδικός στρατός διέθετε σώμα ελεφάντων, προερχόμενων από την Ινδία. Στη ράχη τους ήταν τοποθετημένοι πυργίσκοι με τοξότες και ακοντιστές, κατά το ελληνιστικό πρότυπο. Ωστόσο οι Πέρσες δεν χρησιμοποίησαν ελέφαντες εναντίον του Βελισάριου.
Στην οργάνωση του στρατού τους οι Σασσανίδες και οι Βυζαντινοί φρόντιζαν να «συμβαδίζουν». Το περσικό κράτος διαιρείτο σε διοικήσεις ανάλογες με τις βυζαντινές επαρχίες, οι οποίες διατηρούσαν ιδιαίτερα στρατιωτικά σώματα μέχρι τη βασιλεία του Χοσρόη Α'. Ο τελευταίος, στην προσπάθειά του να αποδυναμώσει τους τοπικούς διοικητές και να ενισχύσει την άμυνα των συνόρων του, αφαί- ρεσε από αυτούς το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτικών τους δυνάμεων και το συγκέντρωσε σε τέσσερις περιφέρειες, οι οποίες βρίσκονταν στις εσχατιές της αυτοκρατορίας. Σε αυτές συγκεντρώθηκε πλέον το μεγαλύτερο μέρος του στρατού: στη Μεσοποταμία (δυτικό σύνορο), στην Περσίδα (Φαρς, νότιο σύνορο), στην Αρεία-Μαρ- γιανή (Χορασάν, ανατολικό σύνορο) και στην Ατροπατηνή Μηδία (βόρειο σύνορο). Επικεφαλής των περιφερειών τέθηκαν τέσσερις στρατιωτικοί κυβερνήτες, οι οποίοι προέρχονταν από το στενό περιβάλλον του Χοσρόη. Ετσι ο ικανός Πέρσης βασιλέας αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο τους φεουδάρχες.
Ανάλογες των βυζαντινών ήταν η στρατηγική και οι τακτικές των Σασσανιδών. Η περσική παράταξη την ώρα της μάχης αποτελείτο από δύο γραμμές. Η μια από αυτές ήταν η «μετωπική», η οποία ακολουθούσε την κλασική διαίρεση σε κέντρο και δύο κέρατα (πτέρυγες), δεξιό και αριστερό. Πίσω της υπήρχε μια δεύτερη γραμμή ως εφεδρεία, η οποία περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, κάποιους επίλεκτους. Αυτή τη διάταξη ακολούθησαν οι Πέρσες και κατά τη μάχη του Δάρας, όπου οι Αθάνατοι αποτελούσαν ένα από τα εφεδρικά σώματα.
Οσον αφορά τους αριθμούς του στρατού, είναι βέβαιο ότι οι Σασσανίδες διατηρούσαν δυνάμεις ίσες με εκείνες των Βυζαντινών για λόγους ισορροπίας, δηλαδή περί τις 300.000 άνδρες κατά τους 4ο-6ο αιώνες. Αυτό το γεγονός επηρέαζε αρνητικά το περσικό βασίλειο, επειδή οι πόροι και ο πληθυσμός του ήταν μικρότεροι από αυτούς του βυζαντινού κράτους. Η στρατολόγηση στο σασσανιδικό κράτος ήταν αναγκαστικά μεγαλύτερη από πλευράς ποσοστών, καταπονώντας τον πληθυσμό και την οικονομία. Εξάλλου το «Στρατη- γικόν» (μεταγενέστερο βυζαντινό εγχειρίδιο τακτικής), μας πληροφορεί για την τάξη, την πειθαρχία και τη φιλοπατρία που διέκριναν τους Πέρσες στρατιώτες.
65
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
Σχεδ
ίαση
χα
ρτώ
ν: Εκ
δόσε
ις
ΠΕΡΙ
ΣΚΟ
ΠΙΟ
20
07
απώλεια αυτού του έμπειρου στρατηγού ήταν σημαντικό πλήγμα για το Βυζάντιο, περισσότερο ενόψει ενός πολέμου με τους Πέρσες. Ο Ιουστινιανός επιφόρτισε τότε τον Βούζη (διοικητή του αριστερού βυζαντινού κέρατος κατά τη μάχη του Δάρας) να καταστείλει την αρμενική εξέγερση. Εκείνος, αφήνοντας πλέον όλα τα προσχήματα, κτύπησε δυνατά τους επαναστάτες, κατορθώνοντας να συλλάβει και να εκτελέσει τον Αρσακίδη ηγέτη τους. Οι επιζώντες Αρμένιοι επαναστάτες κατέφυγαν στον Χοσρόη.
Στη σασσανιδική Αυλή είχαν φθάσει απεσταλμένοι του Οστρογότθου βασιλέα, με σκοπό να συνάψουν συμμαχία με τον Χοσρόη, για ταυτόχρονη πολεμική δράση εναντίον του Βυζαντίου. Οι Γότθοι πρέσβεις και οι Αρμένιοι φυγάδες πίεζαν τον Πέρση βασιλέα να εκμεταλλευθεί το γεγονός της εμπλοκής των Βυζαντινών στην Ιταλία και να εισβάλει στις ανατολικές κτήσεις τους. Ο Χοσρόης πείσθηκε. Ο Ιουστινιανός του έ στειλε μια επιστολή, με την οποία τον καλούσε να σεβαστεί τη συνθήκη ειρήνης που είχαν υπογράψει. Ο Σασσανίδης χρησιμοποίησε το δήθεν προσβλητικό περιεχόμενο της επιστολής ως αφορμή για να ακυρώσει την «απέραντο» ειρήνη. Οδηγώντας ο ίδιος τον στρατό του, κατέλαβε το Δάρας και τη συ- ριακή Βέροια (540 μ.Χ.). Αλλες βυζαντινές πόλεις κατάφεραν να εξαγοράσουν τη σωτηρία τους με λύτρα. Οι βυζαντινές στρατιωτικές δυνάμεις της Συρίας ήταν ισχνές, ανίκανες να αντιμετωπίσουν τον πολυάριθμο περσικό στρατό. Οι 5.000 Βυζαντινοί ιππείς που αποτελούσαν τη φρουρά της Αντιόχειας, μη έχοντας άλλη επιλογή, υποχώρησαν εγκαταλείποντας την πόλη. Σημειώνεται ότι αρκετά από αυτά τα στρατεύματα αποτελούντο από ξένους μισθοφόρους, οι οποίοι δεν ενδια- φέρονταν πραγματικά για τη σωτηρία των πόλεων. Αυτό φάνηκε στην περίπτωση της Βέροιας, όπου η «βυζαντινή» φρου-
ΕΞΚΟΥΒΙΤΩΡ - ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ ΜΕ ΣΤΟΛΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ (6ος αι. μ.Χ.): Αναπαράσταση ενός επίλεκτου, βαριά
οπλισμένου πεζού της εποχής του Ιουστινιανού, με βάση τα κείμενα του Κόριππου και του Θεοφύλακτου. Ο άνδρας φέρει λωρίκιον από
συρραμμένα πλακίδια (lorica lamellar), υστερο-ρωμαϊκή περικεφαλαία τύπου cassis (κατά την υπηρεσία στα ανάκτορα τα
κράνη ήταν ορειχάλκινα ή επιχρυσωμένα και είχαν μάλλον αρχαϊκή μορφή), στρογγυλή ασπίδα αρχαϊκού τύπου (clipeus), λόγχη (hasta) ή
ακόντια (pila), εγχειρίδιο γερμανικού τύπου seaxKai διπλό πέλεκυ (securis). Οταν οι εξκουβίτορες συνόδευαν τον αυτοκράτορα ή
επώνυμους στρατηγούς όπως ο Βελισσάριος, φορούσαν κόκκινες χλαμύδες και τουνίκες, χρυσοποίκιλτες ζώνες και ερυ&ρόχρωμα
ψηλά υποδήματα, τους κοθόρνους (cothurni). Οταν οι φρουροί βρίσκονταν σε υπηρεσία στα ανάκτορα το ύψος των κοθόρνων
έφτανε μέχρι το μέσο των κνημών, εδώ όμως χρησιμεύουν ως ψηλές δερμάτινες περικνημίδες (ενδυματολογική έρευνα-σχολιασμός-
εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).
ρά της, απλήρωτη για ένα διάστημα, αυτομόλησε στον Χοσρόη, ο οποίος κατέστρεψε την πόλη. Το συγκεκριμένο γεγονός ήταν προάγγελος εκείνου που θα συνέβαινε στην Αντιόχεια.
Αυτή η εκτεταμένη «κοσμόπολη», το μέγιστο σελευκιδικό ίδρυμα, αποτελούσε για περισσότερα από 800 χρόνια την πρωτεύουσα του ασιατικού ελληνισμού. Ολόκληρος σχεδόν ο πληθυσμός της αποτελείτο από Ελληνες ή εξελληνισμένους Ασιάτες, οι οποίοι προτίμησαν να παραμείνουν στην πόλη και να φυλάξουν τα τείχη της. Οι πάντοτε δραστήριοι Δήμοι του ιπποδρόμου οργάνωσαν πολιτοφυλακή, στην οποία κατατά-
66
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
126
χθηκαν οι νεαροί οπαδοί τους. Ομως αυτοί δεν ήταν αρκετοί αριθμητικά για να επανδρώσουν τα μακρά τείχη της πόλης, τα οποία οι Πέρσες κατόρθωσαν να καταλάβουν. Μερικοί Αντιοχείς επέμειναν έστω και στην παθητική αντίσταση, φωνάζοντας φι- λοβυζαντινά συνθήματα την ώρα που ο σασσανιδικός στρατός εισερχόταν στην πόλη. Οι Πέρσες εξέλαβαν το γεγονός ως συνέχιση της δυναμικής αντίστασης και άρχισαν ένα όργιο σφαγής. Η Αντιόχεια δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει από αυτό το τρομερό πλήγμα. Στο εξής λειτούργησε περισσότερο ως στρατιωτικό οχυρό, μέχρι να περιέλθει βαθμιαία στην α- φάνεια.
Ο Χοσρόης κατέλαβε μια προς μια τις πόλεις της Συρίας, αλλά γνώριζε ότι δεν ήταν αρκετά ισχυρός για να τις διατηρήσει. Γι’ αυτό συμφώνησε με τον Ιουστινιανό να εκκενώσει τα βυζαντινά εδάφη, έναντι άμεσης καταβολής μιας μεγάλης ποσότητας χρυσού. Ο Βυζαντινός αυτοκράτο- ρας κέρδιζε χρόνο. Η κατάκτηση της ιταλικής πρωτεύουσας, Ραβέννας, από τον Βελισάριο, σήμαινε την υποταγή των Οστρογότθων, μια κατάσταση η οποία σύντομα θα αποδει- κνυόταν απατηλή. Ο Ιουστινιανός ανακάλεσε αμέσως τον μεγάλο στρατηγό για να του αναθέσει την αρχηγία στο συριακό μέτωπο. Ο Βελισάριος έφθασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου δεν τελέσθηκε θρίαμβος για τη μεγάλη επιτυχία του στην Ιταλία. Δ εν υπήρχαν ούτε χρό νος, ούτε χρήματα για θριάμβους, τη στιγμή που ο αεικίνητος Χοσρόης αναζητούσε αφορμές για νέες ληστρικές επιδρομές στη βυζαντινή Ανατολή.
Μια τέτοια αφορμή έδωσε ο βασιλέας της Λαζικής. Το 541 ο Πέρσης βασιλέας έστειλε μια στρατιά που κατέλαβε την πρωτεύουσά της, εκδιώκοντας τη βυζαντινή φρουρά της. Τότε έφθασε στη Μεσοποταμία ο Βελισάριος, με μεγάλο μέρος της βυζαντινής στρατιάς της Ιταλίας. Η τελευταία περιελάμβανε πολλούς Οστρογότθους και άλλους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν αιχμαλωτισθεί και στρατο- λογηθεί στην Ιταλία. Ο Βελισάριος πέρασε τα εχθρικά σύνορα και κατέλαβε ένα σημαντικό περσικό οχυρό συλλαμβάνοντας τη φρουρά του, την οποία έστειλε να πολεμήσει στην Ιταλία. Οι Βυζαντινοί - όπως και οι Σαοσανίδες - εφάρμοζαν την πα- νάρχαια μέθοδο της αξιοποίησης των αιχμαλώτων εχθρών, σε υπηρεσίες σε άλλα μέτωπα. Ενώ η βυζαντινή εισβολή βρισκόταν σε εξέλιξη, οι Βούλγαροι θύννοι εισέβαλαν με τη σειρά τους στη χερσόνησο του Αίμου, φθάνοντας μέχρι την Ελλάδα και μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης (541). Ο Βελισάριος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Μεσοποταμία για να προστατεύσει τη Βασιλεύουσα.
Το επόμενο έτος (542) ο Χοσρόης εισέβαλε πάλι στη Συ ρία. Ο Ιουστινιανός έστειλε τον Βελισάριο για μια ακόμη φορά εναντίον των Περσών. Ομως ο στρατός του δεύτερου ήταν
πλέον αποδυναμωμένος. Αρκετές μονάδες του είχαν παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη λόγω του βουλγαρικού κινδύνου, ενώ άλλες ενδεχομένως θα είχαν σταλεί στην Ιταλία, όπου η οστρογοτθική δύναμη είχε αναζωογονηθεί υπό τον Τωτίλα. Ο Βυζαντινός στρατηγός έπρεπε να πετύχε ι με κάθε θυσία την υποχώρηση του Πέρση βασιλέα. Αξίζει η αναφορά του τεχνάσματος που εφάρμοσε, όπως μας παραδίδεται από τον Προκόπιο, το οποίο δείχνει τις στρατηγικές ικανότητες του Βελισάριου.
Ο Χοσρόης έστειλε στον Βυζαντινό στρατηγό μια αντιπροσωπεία η οποία φαινομενικά θα διαπραγματευόταν με στόχο πιθανή σύναψη ειρήνης. Πραγματική πρόθεση των Περσών ήταν η κατασκοπεία: να εκτιμήσουν το μέγεθος του βυζαντινού στρατού και τη σύνθεσή του.
Ο Βελισάριος αντιλήφθηκε τις προθέσεις των αντιπροσώπων του Χοσρόη και φρόντισε να τους παραπλανήσει. Σκηνοθέτησε μια «παράσταση» για να τους δείξει ότι ο στρατός του ήταν μεγάλος και ισχυρός. Επέλεξε τους καλύτερους από τους στρατιώτες του, ανάμεσά τους Γότθους, Βανδάλους και Βέρβερους (απόγονοι των αρχαίων Λίβυων), οι οποίοι προκαλούσαν δέος με την αρειμάνια εμφάνισή τους. Με αυτό το σώμα επιλέκτων κινήθηκε προς το σημείο συνάντησης με τους Πέρσες αντιπροσώπους, στους οποίους έδωσε την ε ντύπωση ότι επρόκειτο για τόπο άφιξης ενός πολυπληθούς στρατού. Στους υπόλοιπους στρατιώτες του έ δωσε την εντολή να εξαπλωθούν στην πεδιάδα που έβλεπαν οι πρέσβεις του εχθρού και να κινούνται αδιάκοπα, έτσι ώστε να φαίνονται πολλαπλάσιοι σε σχέση με την πραγματικότητα. Οταν συνάντησε τους Πέρσες ήταν εύθυμος και με φανερή αυτοπεποίθηση. Την ίδια αυτοπεποίθηση προέβαλαν και οι στρατιώτες του έναντι των απεσταλμένων του Χοσ
ρόη, δείχνοντάς τους ότι δεν φοβούνταν να αναμετρηθούν με τον εχθρό αλλά αντίθετα το επεδίωκαν.
Οι Πέρσες πίστεψαν ότι ο Βελισάριος διέθετε μια ισχυρή στρατιά. Αυτό ανέφεραν στον Χοσρόη και τον συμβούλευσαν να μη συνεχίσει την προώθησή του στο εχθρικό έδαφος. Ο Βυζαντινός στρατηγός, προκειμένου να δείξει και στον Πέρση βασιλέα την εμπιστοσύνη που είχε στο στράτευμά του, οδήγησε το ιππικό του σε μια σειρά ελιγμών κατά μήκος του Ευ φράτη, απέναντι στη σασσανιδική στρατιά. Μετά από αυτά ο Χοσρόης πείσθηκε για την ισχύ του εχθρικού στρατού και διέταξε την υποχώρηση των ανδρών του στα εδάφη του.
Τα παραπάνω τα αναφέρει ο Προκόπιος. Ωστόσο φαίνεται ότι υπήρχε ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας ο οποίος «έπεισε» τον Χοσρόη να υποχωρήσει: μια επιδημία βουβωνικής πανώλης, προερχόμενη από την Αίγυπτο, είχε εμφανιστεί στην Κωνσταντινούπολη και στη Συρία (542). Ο Σασσανίδης βασιλέας ενδεχομένως απέσυρε τον στρατό του για να τον
Αριστερά: Η οπλισμένη σωματοφυλακή του Ιουστινιανού, όπως απεικονίζεται
στο περίφημο ψηφιδωτό του ναού του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα. Προσέξτε
την εντυπωσιακή ασπίδα με το μονόγραμμα του Χριστού.
68
Ψηφιδωτή σύνθεση στον ναό του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα,
στην οποία εικονίζονται ο Ιουστινιανός, ο επίσκοπος
Ραβέννας Μαξιμιανός και η αυτοκρατορική πομπή.
Μέρος του περίφημου «Πευτιγγέρειου πίνακα». Ανω δεξιά
εικονίζεται η Αντιόχεια, ως στεφανωμένη μορφή πάνω σε
θρόνο. Η ελληνική μεγαλούπολη, επί αιώνες το προπύργιο του
ελληνορωμαϊκού κόσμου απέναντι στον ιρανικό, καταστράφηκε από
τον Χοσρόη το 540 μ.Χ. Επρόκεπο για ένα κτύπημα από το οποίο δεν
μπόρεσε ποτέ να συνέλθει.
S . y . s m u ·
προστατεύσει από την ασθένεια και να αποτρέψει τη διάδοσή της στη χώρα του. Η επιδημία αποδείχθηκε καταστροφική για το βυζαντινό κράτος. Αφησε πίσω της εκατομμύρια θύματα, μειώνοντας τραγικά το ανθρώπινο δυναμικό και προκαλώντας οικονομική κάμψη.
Παρά την αποχώρηση του Χοσρόη, το 543 η πανώλη πέρα- σε και στο δικό του κράτος, επιφέροντας ανάλογο χάος. Αυτή η κατάσταση του περσικού κράτους εξώθησε τον Ιουστινιανό
να αντεπιτεθεί. Αυτή τη φορά δεν θα οδηγούσε τον στρατό ο Βελισάριος, επειδή είχε περιέλθει στη δυσμένεια του αυτο- κράτορα λόγω μιας (άδικης) κατηγορίας εναντίον του. Η απροσεξία των δύο Βυζαντινών στρατηγών που ηγούντο του στρατού, επέφερε τη συντριπτική ήττα τους κοντά στο Δού- 6ιο της Αρμενίας, όταν έπεσαν σε περσική ενέδρα.
Μετά από μια εξίσου αποτυχημένη περσική αντεπίθεση στην Εδεσσα, οι δύο εξαντλημένοι αντίπαλοι υπέγραψαν ανακωχή (545 μ.Χ.), η οποία διήρκεσε χωρίς διακοπή μέχρι το 561, οπότε υπογράφηκε η τελική συνθήκη ειρήνης. Κατά το διάστημα αυτό οι περιοχές των βυζαντινο-περσικών συνόρων γνώρισαν τη γαλήνη, με την εξαίρεση της Λαζικής, η οποία δεν περιελήφθη στη συμφωνία. Εκεί οι σκληρές συγκρούσεις συνεχίστηκαν κατά το διάστημα 549-557, με μόνους χαμένους τους Λαζούς, σι οποίοι έβλεπαν τη χώρα τους να καταστρέ- φεται.
Η εξουθένωση των αντιμαχομένων οδήγησε στη σύναψη συνθήκης «πεντηκονταετούς» ειρήνης (561 μ.Χ.). Το Βυζάντιο υποχρεώθηκε πάλι να καταβάλει μεγάλες ποσότητες χρυσού. Ομως αυτή τη φορά η συνθήκη ήταν εν γένει επωφελής για την Αυτοκρατορία, διότι διατήρησε το Δάρας και τη σημαντικότατη για την ασφάλειά της Λαζική, έναντι ενός αναλογικά μέτριου αντιτίμου σε χρυσό. Επιπλέον εξασφάλισε οικονομικά προνόμια, καθώς και την ανοχή του Χοσρόη για τους χριστιανούς της Περσίας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΣε στρατηγικό πλαίσιο η μάχη του Δάρας (530 μ.Χ.) είναι
πιθανό, φαινομενικά, να μην είχε άμεσα αποτελέσματα, αφού ο Πέρσης βασιλέας Καβάδης επέμεινε στην επιθετική πολιτική του. Ωστόσο το Βυζάντιο ωφελήθηκε, επειδή ο Καβάδης
69
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
126
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Χρυσό κύπελο, χαρακτηριστικό της ιρανικής τέχνης, με παράσταση του Χοσρόη στον πυθμένα του.
συνέχισε τον πόλεμο περισσότερο για λόγους γοήτρου. Η απροσδόκητη νίκη του Βελισάριου επί ενός στρατού διπλάσιου μεγέθους, έδειξε στον συνετό Χοσρόη (ο οποίος σε λίγο διαδέχθηκε τον Καβάδη) το μέγεθος της βυζαντινής στρατιωτικής ισχύος. Οι μετέπειτα πόλεμοι του τελευταίου εναντίον του Βυζαντίου δεν είχαν κατακτητικό χαρακτήρα. Επρόκειτο για «εκβιαστικές» καταστροφικές επιδρομές, με σκοπό να α- ποσπάσει από τον Ιουστινιανό όσο γινόταν μεγαλύτερες ποσότητες χρυσού ως λύτρα για την εξαγορά της ειρήνης - ουσιαστικά για τη διατήρηση της Λαζικής υπό τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης. Ο Χοσρόης θεωρείται γενικά ένας από τους μεγαλύτερους Σασσανίδες μονάρχες. Είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι δεν προχώρησε σε ουσιαστικό κατακτητικό πόλεμο εναντίον του Βυζαντίου, ενώ το τελευταίο είχε επί αρκετά χρόνια ανοικτό μέτωπο στην Ιταλία εναντίον των επίμονων Οστρογότθων. Προφανώς η βυζαντινή νίκη στο Δάρας είχε επιδράσει αποφασιστικά σε αυτή τη σασσανιδική συντηρητική πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό το ότι παρά την επιβεβλημένη υποχώρηση του Βελισάριου στο Καλλίνικο, τον επόμενο χρόνο (531), οι Πέρσες έπραξαν το ίδιο.
Ο σασσανιδικός στρατός είχε στο Δάρας μεγάλες απώλειες σι οποίες τον αποδυνάμωσαν. Μόνο το επίλεκτο σώμα των Αθανάτων έχασε περίπου τη μισή δύναμή του, ενώ οι συνολικές απώλειες της στρατιάς του Περόζη αριθμούσαν δεκάδες χιλιάδες. Η συντριπτική αυτή ήττα αποσταθεροποίησε το περσικό κράτος, με αποτέλεσμα τις επαναστάσεις των φεουδαρχών και των διεκδικητών του θρόνου μετά τον θάνατο του Καβάδη. Οι Εφθαλίτες και Σαβείροι θύννοι, εκμεταλλευόμενοι την ίδια ήττα, εισέβαλαν πάλι στο Ιράν.
Οσον αφορά τη βυζαντινή πλευρά, η νίκη στο Δάρας περιόρισε σημαντικά την περσική απειλή, δίδοντας στον Ιουστινιανό την ευκαιρία να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του για την ανακατάκτηση της Δύσης. Μόλις τρία χρόνια μετά (533), ο βυζαντινός στρατός αποβιβαζόταν στην Καπούτβαδα της
Αφρικής, για να αρχίσει την τριαντάχρονη εποποιία της καταστροφής των Βανδάλων και των Οστρογότθων.
Σε επίπεδο προσωπικοτήτων, η μάχη του Δάρας ήταν το πρώτο δείγμα της στρατιωτικής ικανότητας του Βελισά
ριου, το οποίο προμήνυε τις μεγάλες επιτυχίες του τα επόμενα χρόνια. Επρόκειτο για μια από τις λίγες περι
πτώσεις στην παγκόσμια στρατιωτική Ιστορία, κατά την οποία η νίκη ενός στρατού προήλθε από την ε πίθεση του κέντρου της παράταξής του επί των κεράτων του αντίπαλου μετώπου, γεγονός που δείχνει τη στρατηγική ευφυΐα του Βελισάριου. Περισσότερο δικαιώθηκε ο διορατικός Ιουστινιανός, για την εμπιστοσύνη του στο πρόσωπο του νεαρού και φαινομενικά άπειρου αξιωματούχου. Η ανέλπιστη αυτή νίκη έπεισε τον αυτοκράτορα και πολλούς άλλους για τις ικανότητες του Βελισάριου, «χαρίζοντας» έτσι στην Αυτοκρατορία έ ναν μεγάλο στρατιωτικό ηγέτη, τον μεγαλύτερο, κατά τη γνώμη πολλών, κατά την υπερχιλιετή
Ιστορία της. ΞΙ
ΣΗΜΕΙΩΣΗΗ ουννική αλταϊκή ομάδα περιελάμβανε πολλά νομαδικά
φύλα, για τα οποία δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη αν σχετίζονταν φυλετικά και γλωσσικά μεταξύ τους. Οι «Μαύροι θύννοι» του
Αττίλα διασπάστηκαν, μετά τον θάνατό του, σε διάφορα φύλα (Ονόγουροι, Ογούροι, Κουτρίγουροι, Ουτίγουροι, Σαράγουροι, Βούλγαροι κ.ά.). Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι αυτά τα φύλα αποτελούσαν ιδιαίτερη τουρανική ομάδα με το συνθετικό «Ογούρ» (Ογούροι) στα εθνωνύμιά τους. Ενα από τα φύλα που θεωρείται ότι αποτέλεσαν κάποια στιγμή μέρος της φυλετικής ένωσης του Αττίλα, ήταν οι Σαβείροι, οι οποίοι διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα γεγονότα πριν και μετά τη μάχη του Δάρας. Αργότερα ένας κλάδος τους ίδρυσε στην περιοχή των Ουραλίων το Χανάτο των Σαβείρων- Σιμπίρ, το οποίο έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη τη σημερινή Σιβηρία.Την «οπισθοφυλακή» της ουννικής ομάδας αποτελούσαν οι Εφθαλίτες ή «Λευκοί θύννοι» (οι Γε-τα των Κινέζων), οι οποίοι με ορμητήριο την κεντρική Ασία κατέκτησαν μεγάλες εκτάσεις του Αφγανιστάν και της Ινδίας. Η φήμη τους στην Ασία ήταν ανάλογη εκείνης των θύννων του Αττίλα. Αλλα ουννικά φύλα της κεντρικής Ασίας ήταν οι Κιδαρίτες ή Χιονίτες, οι «Ερυθροί θύννοι» κ.ά. Οι θύννοι μισθοφόροι του βυζαντινού στρατού προέρχονταν κυρίως από τη «Μαύρη» ομάδα, ενώ αυτοί των Σασσανιδών προέρχονταν από τη «Λευκή» και τη χιονιτική ομάδα. Οι Σαβείροι υπηρετούσαν και τους δύο εμπολέμους.Ενα άλλο φύλο, το οποίο τότε ανήκε στην ουννική-αλταϊκή ομάδα, είναι οι Ουιγούροι, τουρκικός πληθυσμός της σημερινής αυτόνομης περιοχής Σιντζιάνγκ Ουιγκούρ της Κίνας.
(1) Προκόπιος ο Καισαρεύς: ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Ο ΛΟΓΟΣ, History of the Wars, with an English translation by H.B. Dewing, London, 1914-1928.(2) Μαυρίκιος: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΝ, Maurice’s Strategikon, transl. G.T. Dennis, Philadelphia, 1984.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1970.(4) THE CAMBRIDGE MEDIEVAL HISTORY, Volume IV, Part 1, 2nd edition, Cambridge, 1966.(5) Barker, Phil & Heath, Ian: THE ARMIES AND ENEMIES OF IMPERIAL ROME, London, 1981.(6) Nicolle, David & MacBride, Angus: ROMANO-BYZANTINE ARMIES 4th-9th CENTURIES, Osprey, London, 1992.(7) Wilcox, Peter & MacBride, Angus: ROME'S ENEMIES 3: PARTHIANS AND SASSANID PERSIANS, Osprey, London, 1986.
70
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
126
01 ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ ΣΤΟ ΜΑΝΙΑΚΙ
Αγαπητέ κ. Γιαννόπουλε, Ξεκινώντας με τα συγχαρητήριά μου σχετικά με το εμπεριστατωμένο άρθρο σας για τη Μάχη στο Μανιάκι ("Στρατιωτική Ιστορία", τ. 115), θα επιθυμούσα να θέσω υπόψη σας μια μικρή ανακρίβεια σχετικώς με την καταγωγή ορισμένων από τους οπλαρχηγούς που συνέδραμαν τον Παπαφλέσσα. Ο Αναγνώστης Γκότσης, ο Κεφάλας και πολλοί άλλοι δεν κατάγονταν από την Αρκαδία αλλά από τη Μεσσηνία. Την εποχή εκείνη οι Μεσσήνιοι αναφέρονταν συχνότατα ως "Αρκαδιανοί", εκ του ονόματος "Αρκαδιά" της σημερινής Κυπαρισσίας. Ετσι ο όρος "Αρκαδιανοί" επικράτησε ευρύτερα, αναφερόμενος σε οπλαρχηγούς της σημερινής επαρχίας Τριφυλίας και στους συναγωνιστές τους. Η σύγχυση μεταξύ Αρκαδιανών και Αρκάδων δυστυχώς υπήρχε και σε δημοσίευμα μηνιαίου ιστορικού περιοδικού προ 4ετίας. Ο Αναγνώστης Γκότσης (το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Ιωάννης, αλλά επεκράτησε να καλείται Αναγνώστης διότι ήταν εγγράμματος) καταγόταν από το χωριό Αετός της επαρχίας Τριφυλίας (το χωριό αυτό - παλαιότερα δήμος - υφίσταται από τα βυζαντινά χρόνια, αποτέλεσε δε το πεδίο της τελευταίας μάχης μεταξύ Βυζαντινών και Οθωμανών στον ελληνικό χώρο). Ο Κεφάλας και οι περισσότεροι από τους άλλους οπλαρχηγούς κατάγονταν από την επαρχία Τριφυλίας και συγκεκριμένα από τα "Κοντοβούνια" (η περιοχή γύρω από τον Αετό, περίπου μέχρι την Ιθώμη). Ο Παπαφλέσσας ενώ μαχόταν κτυπήθηκε εκ των όπισθεν δια κοντακίου όπλου, από τον Τουρκαλβανό στρατιώτη Χόσα (ή Χούσο, επί το ελληνικότερο). Ο Αναγνώστης Γκότσης, στενός φίλος του Παπαφλέσσα (όπως υπογράμμισε ο Μελάς Φλέσσας), ο οποίος μαχόταν στα δεξιά του, έσπευσε αμέσως και κατακρεούργησε τον Χούσο. Ακολούθως συνέχισε να μάχεται με σπαθί και πιστόλες μέχρι να κατασπαθιστεί και αυτός με τη σειρά του από τους Αιγυπτίους. Η μνηστή του, που καταγόταν από την Αρκαδία (Κυπαρισσία) και στην οποία αναφέρεται το γνωστό δημοτικό
τραγούδι "Αρκαδιανή καημένη, στα κλέφτικα ντυμένη...", μετά τη μάχη έσπευσε στο Μανιάκι. Εκεί αναγνώρισε το πτώμα του Αναγνώστη, από το οικόσημο στη φουστανέλα, το παρέλαθε και το ενταφίασε. Σε επιβεβαίωση των παραπάνω θέτω στη διάθεσή σας αποκόμματα σχετικών δημοσιεύσεων σε αναγνωρισμένες εκδόσεις (εγκυκλοπαίδειες Ηλιου, Ελευθερουδάκη κλπ.).
Με εκτίμηση Γιώργος Γκόβης
Αθήνα
"ΣΙ": Οντως ο Αναγνώστης Γ'<ότσης κατάγεται από την Τριφυλία, ήταν δηλαδή, όπως πολύ σωστά επισημαίνετε, Αρκαδιανός και όχι Αρκάς. Ο Κεφάλας, από τις περισσότερες πηγές, ορίζεται ως Αρκάς. Οσον αφορά τις συνθήκες θανάτου του Παπαφλέσσα συμφωνούμε απόλυτα. Θα ήμουν ευτυχής να δεχθώ τις πολύτιμες παρατηρήσεις σας και σε άλλα άρθρα μου τα οποία έχουν δημοσιευθεί στη "ΣΙ".
ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ
Κύριοι,Στο αφιέρωμα που έχετε στον συνταγματάρχη Βελισσαρίου, η φωτογραφία με τους Εύζωνους στο ύψωμα του Αγίου Νικολάου είναι από το τάγμα του συνταγματάρχη. Από δεξιά (όπως κοιτάμε τη φωτογραφία) ο δεύτερος είναι ο Ούτσης Θωμάς (με το μουστάκι). Γεννήθηκε μάλλον το 1895-96, αφού σε ηλικία 18 ετών ήταν στο απόσπασμα του Σπυρομήλιου (υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες στο Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη). Πέθανε το 1968 στο Νεοχώρι Ξάνθης. Συμμετείχε και στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους. Είχε ενεργό συμμετοχή και στη διαμάχη Βενιζέλου-Βασιλιά. Οι ιστορίες που έχει διηγηθεί στον πατέρα μου είναι πάρα πολλές, ειδικά για την περίοδο του εμφυλίου, κατά την οποία είχε συμμετοχή στο απόσπασμα του Αντών Τσαούς στην περιοχή της ορεινής Δράμας και της Ροδόπης.
Με εκτίμηση Πέτρος Ούτσης
"ΣΙ": Ευχαριστούμε για τα συμπληρωματικά στοιχεία.
Χίμη Αλέξανδρο. Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης των σχεδίων για την εισβολή στη Γαλλία, το 1939, οι Γερμανοί εξέτασαν το ενδεχόμενο επίθεσης και μέσω της Ελβετίας. Γρήγορα οι όποιες ανάλογες σκέψεις εγκαταλείφθηκαν, λόγω των επιπλέον δυνάμεων που θα απαιτούντο, του ορεινού εδάφους, της μαχητικότητας του Ελβετικού Στρατού και πιθανώς των διπλωματικών περιπλοκών και της ιδιαίτερης θέσης αυτής της χώρας. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη βόρεια Αφρική όλοι οι αντιμαχόμενοι χρησιμοποίησαν τους τοπικούς πληθυσμούς για τη συγκρότηση μάχιμων δυνάμεων. Οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν Λίβυους για εσωτερική ασφάλεια, οι Βρετανοί Αιγύπτιους για εσωτερική ασφάλεια και αντιαεροπορική άμυνα. Λάβετε υπόψη ότι η αιγυπτιακή κυβέρνηση έτρεφε μεγαλύτερη συμπάθεια προς τον Αξονα, γι' αυτό ο στρατός της χώρας δεν προωθήθηκε προς χρήση στο μέτωπο. Οι Γάλλοι χρησιμοποίησαν κανονικά στην πρώτη γραμμή μάχιμες μονάδες Αλγερινών και Μαροκινών κατά των Γερμανοϊταλών. Επισκεφθείτε κάποια βιβλιοπωλεία και αναζητήστε σχετικά βιβλία για τη βυζαντινή ιστορία.
Τσίμπρη Παναγιώτη, Νεάπολη Κορίνθου. Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε επικοινωνήστε τηλεφωνικά με τη γραμματεία του περιοδικού. Η δι' αλληλογραφίας επικοινωνία για επείγοντα θέματα ανήκει στο παρελθόν.
Πράσσα Αναστάσιο. Αρθρο για τη μάχη του Πέτα δημοσιεύθηκε στο τ. 6 της "ΣΙ", το οποίο διατίθεται μόνο σε φωτοτυπημένη μορφή.
Κρητικό Παναγιώτη, Παλαιό Φάληρο, Αθήνα. Πράγματι ήταν ήρωες οι κάτοικοι του Λένινγκραντ απέναντι στους Γερμανούς εισβολείς. Ωστόσο λίγο νοτιότερα άλλοι συμπατριώτες τους τάχθηκαν με το μέρος των Γερμανών και φόρεσαν τη στολή τους ελπίζοντας ότι η Ρωσία θα απαλλασσόταν από τον Γεωργιανό δικτάτορα. Εχετε
προσέξει ότι σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές υπάρχουν κάποιοι που μοιάζουν με τον αρχαίο Εφιάλτη (είτε με κουκούλες είτε όχι); Το τελικό αποτέλεσμα της σύγκρουσης δείχνει ποιος είναι ο "προδότης" και ποιος "βλέπει στο μέλλον".
Κοντοδήμα Δημήτρη, Τασιόπουλο Βαγγέλη. Είναι δυνατή η αποστολή των απαντήσεων στο quiz γνώσεων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, όπως αναγράφεται στο περιοδικό μας.
Κούνιά Στρατή. Η αντιπαράθεση όσον αφορά τα γεγονότα των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου πολέμου δεν πρόκειται να λήξει σύντομα. Δεν είναι δυνατόν ένα άρθρο να ικανοποιήσει όσους παραμένουν αμετακίνητοι στις απόψεις τους επί 60 και πλέον χρόνια. Ως προς τον ΕΛΑΣ υπενθυμίζουμε ότι ο στρατιωτικός αρχηγός και ολόκληρο σχεδόν το επιτελείο του αρχηγείου του ήταν μόνιμοι αξιωματικοί.
Γασπαράκη Λάμπρο. Η "ΣΙ" πωλείται προς 3,5 ευρώ και οι "Μεγάλες Μάχες" της "ΣΙ" προς 6 ευρώ. Μήπως κάνατε κάποιο λάθος; Σε περίπτωση που βρήκατε κάπου τη “ΣΙ" με αυξημένη τιμή, θα θέλαμε να γνωρίζουμε το σημείο πώλησης.
Παναγιωτόπουλο Αλέξανδρο, Χίτζο Πλάτωνα, Θεσσαλονίκη. Τοαποτέλεσμα της εργασίας σας είναι αρκετά ικανοποιητικό. Ευχόμαστε να συνεχίσετε σύμφωνα με τον προγραμματισμό σας. Μας ενδιαφέρει κάθε νέα προσπάθειά σας. Το πρώτο DVD δεν "άνοιγε" με τίποτα.
Κανδύλα Κώστα, Ξάνθη. Οιπερισσότερες μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Βελουχιώτης αυτοκτόνησε, υπάρχουν όμως και μερικοί που μιλούν για δολοφονία από κάποιους συντρόφους του.
Ισο Ορέστη, Αθήνα. Θα θέλαμε να μας πείτε τα λοιπά λανθασμένα στοιχεία του άρθρου, ώστε να σας δώσουμε ολοκληρωμένη απάντηση.
Ιω ύννικ Σ. θεοδωράιοε
74
Επηρεασμένοι: από ιην εύκολη νίκη
ίων Γερμανών αιην Πολωνία, ο ΙιάΠιν
υπέθεσε ότι εφαρμόζονται ιακιική
κεραυνοβόΠου πολέμου 0α πετύχαινε μια
εύκολη νίκη οιη Φινλανδία. Ειοι επιιέθηκε
οτη χώρα αυτή one 30 Νοεμβρίου 1939.
Εκεί ιον περίμενε μια Ουσάρεστη έκπληξη.
Ο nofleuoc ίου Χειμώνα (1939 40)Η Σοβιετική Ενωση, με στόχο
να παγιώσει τον έλεγχο της Βαλτικής θάλασσας
και να εξασφαλιστεί από πιθανή γερμανική επίθεση, είχε υπογράψει συμφωνίες για αμοιβαία βοήθεια και είχε αποκτήσει βάσεις στις βαλτικές χώρες, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία. Η Φινλανδία αποδείχθηκε σκληρότερος διαπραγματευτής. Στις 28 Νοεμβρίου 1939 η Σοβιετική Ενωση ακύρωσε τη Συνθήκη Μη Επίθεσης που είχε συνάψει με αυτή τη χώρα πριν από επτά χρόνια. Είχαν προηγηθεί μακροχρόνιες άκαρπες συνομιλίες για παραχώρηση εδαφών της Φινλανδίας στην ΕΣΣΔ, για την καλύτερη άμυνα της περιοχής του Λένινγκραντ. Στις 30 Νοεμβρίου 1939 άρχισε η σοβιετική επίθεση στη Φινλανδία από ξηρά, αέρα και θάλασσα σε ευρύ μέτωπο, από τον Αρκτικό ωκεανό μέχρι τη χερσόνησο της Καρελίας.
Ο αρχηγός του σοβιετικού Γενικού Επιτελείου, στρατάρχης Σαποσνίκωφ, είχε προειδοποιήσει τον Στάλιν ότι ήταν λάθος η υποτίμηση της δυνατότητας των Φινλανδών να προβάλουν αντίσταση. Ομως εκείνος, γνωρίζοντας ότι είχε αριθμητική υπεροχή σε αναλογία 1:4 σε άνδρες και 1:8 σε αεροπλάνα έναντι των Φινλανδών, ήταν βέβαιος για μια γρήγορη νίκη. Εφαρμόζοντας τη «μέθοδο Χίτλερ», διέταξε να βομβαρδιστεί πρώτα η πρωτεύουσα της χώρας, Ελσίνκι, όπως είχε βομβαρδιστεί η Βαρσοβία. Σκοπός του ήταν να κάμψει το ηθικό του
πληθυσμού. Από τον βομβαρδισμό σκοτώθηκαν 60 περίπου Φινλανδοί πολίτες, αλλά το αποτέλεσμα ήταν αντίθετο από εκείνο που περίμενε ο Σοβιετικός δικτάτορας: οι κάτοικοι προέβαλαν ακόμα σθεναρότερη αντίσταση. Είναι χαρακτηριστική η φράση που κυκλοφορούσε μεταξύ των Φινλανδών στρατιωτών+: «Τόσο πολλοί Ρώσοι; Πού θα τους θάψουμε όλους αυτούς;».
Πριν ξεκαθαρίσει η κατάσταση στο πεδίο της μάχης, ο Στάλιν έσπευσε να εγκαταστήσει στη Μόσχα την «Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Φινλανδίας», πιστεύοντας ότι σε μερικές εβδομάδες θα ανελάμβανε και την πραγματική διακυβέρνηση της χώρας στο Ελσίνκι. Ομως σε μερικές ημέρες έγινε φανερό ότι οι Φινλανδοί δεν επρόκειτο να ηττηθούν εύκολα. Η αντίστασή τους ήταν σκληρή. Μάλιστα χρησιμοποίησαν με μεγάλη αποτελεσματικότητα κατά των Σοβιετικών αρμάτων ένα όπλο το οποίο πέρασε στην Ιστορία ως «βόμβα Μολότωφ».
Ο πόλεμος συνεχίστηκε και το 1940. Η κύρια γραμμή άμυνας των Φινλανδών, η γραμμή «Μανερχάιμ», άντεξε σε όλες τις σοβιετικές επιθέσεις. Πολύ γρήγορα ο Στάλιν άρχισε να αγωνίζεται για να αποφύγει την ταπείνωση από τον «ανίσχυρο» γείτονά του. Στις 22 Δεκεμβρίου 1939 δέχθηκε τις ευχές του Χίτλερ για τα εξηκοστά γενέθλιά του. Την ημέρα εκείνη οι Φινλανδοί εκτόξευσαν μια ισχυρή αντεπίθεση υπό πολικές
καιρικές συνθήκες, απωθώντας δύο σοβιετικές μεραρχίες, την 44η και την 163, πέρα από τα σύνορα των δύο χωρών. Ο Σοβιετικός διοικητής, στρατηγός Βινογκράντωφ, εκτελέστηκε αργότερα για την αποτυχία του. Οταν η μάχη τελείωσε, έπειτα από τέσσερις ημέρες, 25.000 Σοβιετικοί στρατιώτες ήταν θαμμένοι κάτω από τα χιόνια.
Τα σοβιετικά τμήματα δεν ήταν προετοιμασμένα για πόλεμο σε αρκτικά εδάφη και κλίματα. Σε θερμοκρασίες 35 βαθμών κάτω από το μηδέν άνθρωποι και μηχανήματα πάγωναν και ακινητοποιούντο. Η ηγεσία τους, μετά τις εκκαθαρίσεις του Ερυθρού Στρατού από τον Στάλιν, ήταν ανεπαρκής. Η Βρετανία και η Γαλλία προσπάθησαν να ενισχύσουν τους Φινλανδούς, κυρίως με αεροπλάνα. Ο σύμμαχος του Στάλιν, Αδόλφος Χίτλερ, έπραξε ό,τι μπορούσε για να τον βοηθήσει: αρνήθηκε να πωλήσει όπλα στη Φινλανδία, προσπάθησε να εμποδίσει την αποστολή όπλων που είχαν ήδη αγοράσει οι Φινλανδοί από την Ιταλία και υπαινίχθηκε εισβολή στη Σουηδία αν η χώρα αυτή βοηθούσε τους γείτονές της.
Κινδυνεύοντας να εκτεθεί ανεπανόρθωτα, ο Στάλιν ενέπλεξε όσα μέσα διέθετε στη μάχη κατά των Φινλανδών. Στο μέτωπο της Καρελίας η διοίκηση ανατέθηκε στον στρατάρχη Τιμοσένκο. Εκείνος, αφού αναδιοργάνωσε τις δυνάμεις του, εκτόξευσε μεγάλη επίθεση κατά της γραμμής «Μανερχάιμ». Οπως ήταν αναμενόμενο, οι
Φινλανδοί υποχώρησαν σε δεύτερη γραμμή άμυνας. Ομως είχαν ήδη κερδίσει μια σημαντική νίκη. Με την αντίστασή τους (αλλά και τη διπλωματική υποστήριξη της Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ), ανάγκασαν τον Στάλιν να «παραιτήσει» την κομμουνιστική «κυβέρνηση» της Φινλανδίας που είχε εγκαταστήσει ο ίδιος. Ετσι, όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα του πολέμου, η Φινλανδία διατηρούσε την ανεξαρτησία της ως κράτος.
Στο μεταξύ είχαν αρχίσει μυστικές συνομιλίες μεταξύ των δύο χωρών, από τα τέλη Ιανουαρίου. Οι Φινλανδοί γνώριζαν ότι μόνοι τους δεν μπορούσαν να συνεχίσουν τον πόλεμο για πολύ. Ετσι δέχθηκαν τους όρους των Σοβιετικών και υπέγραψαν ειρήνη, με βάση την οποία παραχωρούσαν το 10% του εδάφους τους στη Σοβιετική Ενωση. Φάνηκε, λοιπόν, ότι η Σοβιετική Ενωση είχε πετύχει τον αντικειμενικό σκοπό του πολέμου. Ομως ο σκοπός αυτός επιτεύχθηκε με τίμημα 200.000 απώλειες, έναντι25.000 Φινλανδών. Επιπλέον ο Στάλιν απέκτησε στο πρόσωπο των Φινλανδών έναν σκληρό εχθρό και με τον τρόπο αυτό εξέθεσε σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο το Λένινγκραντ, το λιμάνι του Μουρμάνσκ, το μοναδικό το οποίο δεν έκλεινε από τους πάγους της Αρκτικής, και τη σιδηροδρομική γραμμή που εξυπηρετούσε το λιμάνι
Anuiiionc Γεδεών
Medieval 2 Total WarPapal Slcction Results
Pope Nero of Sn^andW* *he Meaonery (Eagbnd) h*s b«« named the
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σε πολλές περιπτώσεις οι εδαφικές, πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες διαφορές μεταξύ ομάδων, κρατών κλπ. καταλήγουν σε πολεμικές συγκρούσεις. Ολόκληρα βασίλεια έχουν χαθεί στα πεδία της μάχης, ενώ άλλες φορές μετά από πολέμους έχουν δημιουργηθεί ισχυρές συμμαχίες και μεγάλα κράτη. Ο πόλεμος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Το παιχνίδι που παρουσιάζουμε σε αυτό το τεύχος είναι το καλύτερο παιχνίδι στρατηγικής που κυκλοφορεί σήμερα στην αγορά και το καλύτερο από τη σειρά "Total War“, με πολλές βελτιώσεις στα γραφικά και στο game play σε σχέση με το "Rome" και το "Alexander", τα οποία επίσης είχαν αφήσει καλές εντυπώσεις στο ευρύ κοινό. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η μεγάλη διάρκεια κάθε εκστρατείας. Ακόμα και η σύντομη εκστρατεία, κατά την
ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙ!
• Pentium IV 1,55 MHz/AMD Athlon 64
• 512 M bytes μνήμης• 128 M bytes κάρτα
γραφικών• 9 G byte χώρος
στον σκληρό δίσκο• W indows 200/ΧΡ
οποία οι μάχες δεν προβάλλονται σε πραγματικό χρόνο, θα καθηλώσει τον παίκτη επί δύο εβδομάδες.
Eiöoc και Ροή Παιχνιδιού
GAME PUY(βαΘυοΠογία 10/10)
To "Medieval 2 Total War" οδηγεί τον παίκτη στην εποχή των ιπποτών, στον περιβόητο Εκατονταετή πόλεμο. Στη σειρά παιχνιδιών "Total War" είχαμε δει ως τώρα τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο "Total War Alexander", σε επικές μάχες και κατακτήσεις από την αρχαία Ελλάδα μέχρι την Ασία και την Αφρική, τη Ρώμη στο "Rome Total War", με τις λεγεώνες της να κατακτούν την Ευρώπη. Τώρα η Sega και η Creative Assembly δημιούργησαν ένα αριστούργημα και ενέπλεξαν όλες τις μεγάλες και γνωστές για τους πολέμους τους χώρες, από τη Βόρεια θάλασσα μέχρι την Ανατολή, την Αφρική και τον Νέο Κόσμο (Αμερική). Ο παίκτης διοικεί τον στρατό της Αγγλίας. Η εκστρατεία για την κατάκτηση της Γαλλίας έχει αποτύχει λόγω της προδοσίας της Δανίας, που στράφηκε εναντίον των Αγγλων. Στη συνέχεια εμπλέκονται στη μάχη για επέκταση η Ισπανία και η Σκωτία, η τελευταία αγωνιζόμενη για την ανεξαρτησία της. Σημειώνονται
μεγάλες μάχες που αφήνουν πίσω τους πολλούς νεκρούς στα συμμαχικά και στα εχθρικά στρατόπεδα. Ο πόλεμος όμως δεν κερδίζεται μόνο στα πεδία της μάχης. Βασικό ρόλο έχουν οι έμποροι, που προμηθεύουν πρώτες ύλες και όπλα. Οι πηγές πλούτου κάθε παίκτη παρέχουν πρώτες ύλες και χρυσό, αλλά πρέπει να τις υπερασπιστεί για να μην τις καταλάβει εχθρική δύναμη. Κατάσκοποι είναι πιθανό να πληροφορήσουν για κινήσεις του εχθρού ή αδυναμίες του. Δολοφόνοι είναι δυνατό να "διευκολύνουν" τα πράγματα. Διπλωμάτες συνάπτουν συμφωνίες και μπορούν να αποτρέψουν μία σύρραξη. Η Εκκλησία έχει μεγάλη ισχύ και μπορεί να μετατρέψει έναν πόλεμο σε "Ιερό", αποφέροντας στον
παίκτη πλήθος εθελοντών στρατιωτών.
Η πρώτη εικόνα είναι ότι πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο παιχνίδι με πολλές παραμέτρους και δύσκολο χειρισμό, αφού ο παίκτης πρέπει να ελέγχει, εκτός από τα στρατεύματά του,τους εμπόρους, τους διπλωμάτες, τους κατασκόπους και να συντονίζει τις κινήσεις τους. Αρκετά διαφορετικός είναι ο τρόπος χειρισμού του στρατού και των πόρων, που γίνεται σε έναν χάρτη ο οποίος δείχνει όλη την επικράτεια του παίκτη. Εκεί ο τελευταίος καλείται να τοποθετεί καταρχάς τους στρατούς του, να επιβλέπει τις πηγές εσόδων του, αλλά και παίρνει στοιχεία για τους αντιπάλους. Στη συνέχεια μεταφέρεται στο πεδίο της
ΟΝΟΜΑMedieval 2 Total War ΠΛΑΤΦΟΡΜΑPCΕΙΔΟΣRTS (Real Time Strategy) -Στρατηγικής πραγματικούχρόνουΑΝΑΠΤΥΞΗCreative AssemblyΕΚΔΟΤΗΣSega
μάχης, οπού χρησιμοποιεί τον στρατό του ανάλογα με την τακτική που θέλει να ακολουθήσει. Το παιχνίδι είναι «turn based»: κάθε παίκτης μπορεί με τη σειρά του να κάνει τις κινήσεις του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να περιμένει τη σειρά του σε περίπτωση λάθους. Ετσι τα λάθη είναι δυνατό να απσ6ούν μοιραία, αν ο αντίπαλος εκμεταλλευθεί την κατάσταση προς όφελος του.
GAME MODES SINGLE PLAYER(ΒαΒυοΠονία 10/10)
To «single player» παιχνίδι περιλαμβάνει μία τεράστια εκστρατεία. Αρχικά σε αυτή συμμετέχουν πέντε δυνάμεις, μεταξύ αυτών η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρώμη. Με την πρώτη νίκη «ξεκλειδώνουν» άλλες 12 περίπου τοποθεσίες της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ανατολής. Στην περίπτωση της σύντομης εκδοχής της εκστρατείας, ο παίκτης πρέπει να καταλάβει 15 επαρχίες στον χάρτη για να κερδίσει και να προχωρήσει στην επόμενη ενότητα. Η πλήρης εκδοχή της εκστρατείας
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ13-11-2006 ΤΙΜΗ39,99 ευρώ (49,99 ευρώ η έκδοση Collector)ΔΙΑΘΕΣΗ Παπασωτηρίου ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ http://www.sega.com http://www.creative-assembiy.co.uk
διαρκεί περίπου τον τριπλάσιο χρόνο.
SINGLE PLAYER SKIRMISH(Μ ο ϋ ο γ ία 8/10)
Πρόκειται για μια ακόμα επιλογή στο «single player» μέρος του παιχνιδιού, που επιτρέπει στον παίκτη να εμπλακεί σε συγκεκριμένες μάχες που έχουν γίνει στην πραγματικότητα (π.χ. στη μάχη του Αζινκούρ, όπου ο Ερρίκος Ε1 κατατρόπωσε τους Γάλλους), αλλά και σε φανταστικές μάχες, π.χ. μεταξύ Μογγόλων και Αζτέκων: Μάλλον αποτελεί άχρηστη προσθήκη, αφού η ποικιλία και η διάρκεια του παιχνιδιού είναι τεράστιες.
MULTIPLAYER(ΒοΟιιοϋονία 8/10)
Το «Multiplayer» σκέλος του παιχνιδιού προσφέρει δύο επιλογές: το «Last man standing» και το "Scored resolution". Βασικός στόχος και των δύο είναι να εξοντωθούν όλοι οι αντίπαλοι. Στην πρώτη επιλογή έχει σημασία ποιος θα μείνει όρθιος μέχρι το τέλος και
στη δεύτερη οι πόντοι που αποκομίζει ο παίκτης κατά την εκστρατεία, με βάση τα τρόφιμα, τον στρατό και τον χρυσό που έχει συγκεντρώσει κατά τη διάρκεια μίας εκστρατείας. Το τελευταίο σημαίνει ότι ακόμα και αν χάσει σε κάποιο σημείο, μπορεί να
νικήσει αν έχει καλύτερο σκορ από τους άλλους. To "Multiplayer" υποστηρίζει ως και οκτώ παίκτες, οι οποίοι μπορούν να συνδεθούν μέσω Διαδικτύου, ή σε κάποιο τοπικό δίκτυο.
ΓΡΑΦΙΚΑ(βαΟμοΠονία 9/10)
Τα γραφικά είναι πάρα πολύ καλά, αν και λίγο απαιτητικά όσον αφορά τις προδιαγραφές του υπολογιστή. Για να μην παρατηρούνται "σκαλώματα" και μειωμένη ταχύτητα σε "real time" αναπαράσταση της μάχης, στην οποία συμμετέχουν μερικές εκατοντάδες στρατιώτες, καταπέλτες, ιππικό και τοξότες, θα πρέπει το σύστημα να είναι αρκετά δυνατό. Οι ελάχιστες απαιτήσεις απλώς επιτρέπουν ανεκτή εκτέλεση και απεικόνιση της μάχης. Το παιχνίδι είναι σχεδιασμένο με μεγάλη προσοχή στις λεπτομέρειες των διαφόρων μονάδων, του τοπίου και των εφέ. Αξιόλογη είναι η λεπτομέρεια στις ενδυμασίες των στρατιωτών κάθε χώρας, ανάλογα με τον βαθμό τους.
ΗΧΟΣ(βοΟμοΠονίο 9/10)
Ο ήχος είναι πολύ καλύτερος από εκείνον στους προκατόχους
του παιχνιδιού. Θα λέγαμε ότι είναι πολύ καλύτερος και σε σχέση με άλλα παιχνίδια μεγαλύτερων εταιριών, αποτελεί δε μεγάλο "συν" για τη γενική εικόνα του παιχνιδιού. Τα εφέ είναι προσεγμένα και η ποικιλία αρκετά μεγάλη.
ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ( M o f l o y i o 9 / 1 0 )
Τα menu είναι αρκετά κατατοπιστικά, ενώ οι μονάδες, οι διάφοροι χαρακτήρες που εμπλέκονται στο παιχνίδι και οι μεγάλοι χάρτες δυσκολεύουν αρκετά την πλοήγηση και τον χειρισμό. Λίγο βαρετή είναι η φάση "turn based", αφού ο παίκτης πρέπει να περιμένει να τοποθετήσει ο αντίπαλος όλες τις μονάδες του και αυτό μπορεί να απαιτήσει αρκετό χρόνο. Απενεργοποιώντας την "turn based" τοποθέτηση των μονάδων αυξάνεται η ταχύτητα του παιχνιδιού, όμως ο παίκτης δεν μπορεί πλέον να παρακολουθήσει τις κινήσεις των αντιπάλων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΕχουμε μπροστά μας το
παιχνίδι της χρονιάς στον τομέα των RTS (Real Time Strategy), που τα έχει όλα: πολλή δράση, μεγάλη διάρκεια και εξαιρετικό game play, δηλαδή όλα όσα χρειάζεται ο παίκτης για να περάσει μερικές εβδομάδες μέσα στη 'μαγεία' συγκρούσεων που έχουν σημαδέψει την ανθρωπότητα. Αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τη συνέχεια της σειράς, που θα είναι σε μορφή 'add on" στα μέσα του 2007.
Α χ ι Π λ έ α ^ - Κ ί ϋ ι α ν Χ α Π μ π ι ν γ κ ε ρ w ar_g D m es_ 20 06@ lio 1m G il.c o m
77
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
12
6
(1) + (2)Εθελοντές Κωνσταντινουπολίτες στον Ελληνικό Στρατό το 1940. Δεξιά στις φωτογραφίες ο Σ. Γρατσίας.
Ο Σ. Γρατσίας με συναδέλφους του κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης στη Μέση Ανατολή. Οι άνδρες φορούν βρετανικές θερινές στολές και διαθέτουν βρετανικά εφόδια και τυφέκια SMLE No 1 και No 3 των 0,303 in.
Σε παραλία της Παλαιστίνης μετά την κατάταξη στον Ελληνικό Στρατό.
Ο Σ. Γρατσίας με τον βαθμό του λοχία και το έμβλημα του αλεξιπτωτιστή, όταν υπηρετούσε στον Ιερό Λόχο.
Καταδρομή του Ιερού Λόχου στο Αιγαίο. Στο κέντρο της φωτογραφίας, μπροστά στον αεραγωγό του ML, εικονίζεται ο Σ. Γρατσίας.
Απότιση φόρου τιμής στους πεσόντες, στο Ελληνικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο του Ρίμινι.
Στιγμιότυπο με παλαιούς συμπολεμιστές εμπρός από το μνημείο του Ιερού Λόχου.
Επιμέλεια: iiövvnc Τερνιώ ιικ
Φόρος nuncσε ένανΙεροΑοχίιη
Ο νεώτερος Ιερός Λόχος (πέμπτος και τελευταίος κατά σειρά στην ελληνική Ιστορία) συγκροτήθηκε στη Μέση Ανατολή τον Σεπτέμβριο του 1942. Στις τάξεις του υπηρέτησαν εθελοντές αξιωματικοί και οπλίτες οι οποίοι διέφυγαν από την κατεχόμενη Ελλάδα, για να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον των δυνάμεων του Αξονα στο πλευρό των Συμμάχων. Η επίλεκτη αυτή στρατιωτική μονάδα με διοικητή τον θρυλικό συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε, πραγματοποίησε με ιδιαίτερη επιτυχία αναγνωριστικές περιπολίες και καταδρομικές επιχειρήσεις στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής και εναντίον των γερμανικών φρουρών στα κατεχόμενα νησιά του Αιγαίου και στα Δωδεκάνησα.
Ενας από τους οπλίτες οι οποίοι έσπευσαν να καταταγούν στον Ιερό Λόχο ήταν ο Συμεών Γ Γρατσίας. Ο Σ. Γρατσίας γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1917. Το 1940, λίγο μετά την κήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς εναντίον της Ελλάδας, εντάχθηκε από τους πρώτους στο Σώμα Ελλήνων Εθελοντών Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο στη συνέχεια στρατοπέδευσε με δύο λόχους του στην Ελευθερούπολη.Οταν τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Μακεδονία, υπηρετούσε στο 25ο Σύνταγμα Πεζικού. Αμέσως μετά την κατάληψη της χώρας, η φιλοπατρία και η μαχητικότητά του τον οδήγησαν μαζί με άλλους στον δρόμο της διαφυγής, μετά από πολλές περιπέτειες, με καΐκι προς την Τουρκία. Από εκεί ο Σ. Γρατσίας έφθασε στη Μέση Ανατολή και κατετάγη στις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις που οργανώνονταν με τη βοήθεια των Βρετανών για να συνεχίσουν τον πόλεμο. Επειτα προσφέρθηκε να υπηρετήσει στον Ιερό Λόχο και συμμετείχε σε πολλές καταδρομικές επιχειρήσεις εναντίον των γερμανοϊταλικών δυνάμεων. Πρόσφατα ο ανηψιός του, Γεώργιος I. Γρατσίας, μας παραχώρησε μία σειρά από φωτογραφίες από το προσωπικό του αρχείο (ο Ελληνας πολεμιστής είχε αποβιώσει τον Αύγουστο του 1995).
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
12
6
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Κ. ΜΙΙΛΟΪΤΟΥΡΑΣ
ΜΝΗΜΕΣύ την Εθνική Αντίσταση 1941-44
Μ Η Ν Α Γ I Α Π Γ Λ 1 Α Σ
θεόΟωροα Κ. MnflouvoupacΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-44 Eköooeic «ΠαποΟημα»Αθήνα. 2007 ΣεΠίδεο 167
Το ενδ ιαφ έρον αυτό βιβλίο αναφ έρετα ι στην οργάνωση και στη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο χωριό Μηνάγια (σημ.Αμπελόκηποι) της επαρχίας Πυλίας, στη Μεσσηνία, ένα από τα κέντρα εθνικής αντίστασης της Πελοποννήσου. Πρόκειται για καταγραφή των αναμνήσεων του συγγραφέα από τα ηρωικά εκείνα χρόνια τα οποία σημάδεψαν τη ζωή του. Η αυθεντικό τητα , όπως παρουσιάζεται καταγεγραμμένη στη μνήμη ενός αυτόπτη μάρτυρα ο οποίος έβλεπ ε, άκουγε, απορούσε, θαύμαζε, έλπιζε, ενθουσιαζόταν και α νέμενε την πολυπόθητη απελευθέρωση, όπως χιλιάδες άλλα παιδιά, νέοι και ώριμοι πατριώτες, αποδίδεται με έναν τρόπο απρόσμενα ασυνήθιστο και ομολογουμένως εκπληκτικό. Σε αυτό βοηθούν η γλωσσική κατάρτιση και η γλωσσοπλαστική ικανότητα του Θεόδωρου Μπλουγουρά.Η πληρότητα και η καθαρότητα της έκφρασης, η στιλπνότητα και η κομψ ότητα της πρότασης, το γνήσιο και απροσποίητο ύφος των συζητήσεων των συγχωριανών του, δίνουν στην αφήγησή του τον χαρακτήρα ενός λογοτεχνήμα τος με σπάνιες αρετές. Ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να μάθει πολλά για
την εθνική αντίσταση και συγχρόνως να απολαύσει ένα σπάνιο λογοτεχν ικό κείμενο. Το βιβλίο δ ιατίθετα ι από τις εκδόσ εις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8, Αθήνα, 106 79, τηλ. 210/3627318, 210/3642692, fax: 210/3610271).
David Irving
0 ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΡΕΣΔΗΣΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΝ ΓΕΓΟΝΟΤΟΝ 1945
Eköooeic «Ιω ΠκόΟ) Αθήνα. 2007 ZeftiöBQ 544Από τη σειρά «Πόλεμος και Στρατηγική» των εκδόσεων «Ιωλκός» κυκλοφόρησε το έκ το βιβλίο, ο συγγραφέας του οποίου είναι ο διάσημος Βρετανός ιστορικός Ν τέιβ ιντ Ιρβινγκ. Π ρόκειται για το έργο που τον κατέστησε γνωστό στο ευρύ κοινό. Περιγράφει την τραγωδία τη ς εκ θεμελίω ν καταστροφής, από του ς Δ υτικούς Συμμάχους, τη ς Δρέσδης, μιας από τις πιο ισ τορικές πόλεις της κεντρ ικής Ευρώπης, με ελάχιστη στρατηγική αξία για την πορεία των επιχειρήσεων του Β' ΠΠ. Οι δεκά δ ες χιλιάδες των προσωπικών ανθρωπίνων τραγωδιών, ανεξακρίβωτου ακόμη και σήμερα αριθμού αμάχων πολιτών, κατέστησαν το όνομα «Δρέσδη» συνώνυμο της καταστροφής μιας πυκνοδομημένης αστικής περιοχής με συμβατικά όπλα. Οι συγκλονιστικές και ωμές π εριγραφές του χάους που ακολούθησε τις συμμαχικές επ ιδρομές και της
προσπάθειας επιβίωσης όσων επέζησαν, οι οποίοι προσπάθησαν να «διαχειριστούν» το πρόβλημα των άταφων νεκρών, αιχμαλωτίζουν και σοκάρουν. Η παρούσα ελληνική έκδοση στηρίζεται στην τρίτη , συμπληρωμένη από νέα στοιχεία, αγγλική έκδοση του 2005. Περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό (έγχρωμο και ασπρόμαυρο), χάρτες και ευ ρετή ρ ιο κυρίων ονομάτων, τοπωνυμίων, τεχνικώ ν όρων, αεροπορικών και στρατιωτικών μονάδων. Δ ιατίθετα ι από τις εκδόσ εις «Ιωλκός» (Ανδρέου Μ εταξά 12 και Ζωοδόχου Πηγής, 106 81, Αθήνα, τηλ. 210/3304111, fax: 210/3304211, e-mail: [email protected])
Alice Kaplan
0 ΑΝΘΡΩΠΟΣΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥΗ ΔΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ Ρ0ΜΠΕΡ ΜΠΡΑΖΙΓΙΑΚEköooeic «Μ ονιέρνοι Καιροί» Αθήνα, 2006 [EfliöEC 302
Κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ ο Γάλλος συγγραφέας Ρομπέρ Μπραζιγιάκ, αρχισυντάκτης της δεξιάς εφ ημερ ίδας του Παρισιού «Je Suis Partout», υπήρξε λάτρης του φασισμού του Μουσολίνι, του Φράνκο και του Χίτλερ. Ενστερνίστηκε με πάθος τη γαλλο-γερμανική συνεργασία και όταν η χώρα του κατελήφ θη από τη Γερμανία, υπηρέτησε τους σκοπούς της προπαγάνδας του εχθρού. Οταν ο στρατάρχης Πεταίν, εκπροσωπώντας την κυβέρνηση του Βισύ, συνήψε συμμαχία με τον ηγέτη του Γ’ Ράιχ στο Μοντουάρ, ο Μπραζιγιάκ οραματίστηκε μια εθνικοσοσιαλιστική Γαλλία απαλλαγμένη από εβραϊκά στοιχεία. Τα κείμενά του συνιστούσαν ολοφάνερες καταδόσεις, οι οποίες οδήγησαν σε πολλές συλλήψεις Εβραίων, Γάλλων αντιστασιακών και κομμουνιστών. Μ ετά την απελευθέρωση της Γαλλίας συστάθηκαν επ ιτροπές οι οποίες προχώρησαν σε δίκες των συνεργατών των Γερμανών. Ο Μπραζιγιάκ κλήθηκε να απολογηθεί για τη συμπεριφορά του ενώπιον του γαλλικού λαού. Ο ρθιος στο εδώλιο του
κατηγορουμένου, αξιοποιώντας την απαράμιλλη ρητορική του δεινότητα , υπερασπίστηκε μέχρι το τέλ ο ς τις γερμανόφ ιλες θέσ εις του, συγκλονίζοντας την κοινή γνώμη. Τελικά κρ ίθηκε ένοχος για εσχάτη προδοσία, καταδικάστηκε σε θάνατο δια τυφεκισ μού και εκ τελέσ τη κε με συνοπτικές διαδικασίες στις 6 Φεβρουάριου 1945. Το ζήτημα Μπραζιγιάκ βρέθη κε στο επ ίκεντρο μιας μεγάλης διαμάχης με αντικείμενο την πολιτική ευθύνη του συγγραφέα, μετα ξύ κορυφαίων Γάλλων διανοητών. Μάλιστα ο Αλμπέρ Καμί, ο Ζαν Κοκτώ και η Κ ολέτ τάχθηκαν κατά της εκ τέλεσ ής του. Η θανάτωσή του απ έδειξε ότι η γαλλική δημοκρατία τιμώρησε τους προδότες. Ομως από την άλλη
πλευρά προσέφερε έναν ήρωα- μάρτυρα στους εθνικοσοσιαλιστές του μεταπολεμικού κόσμου.Π ρόκειται για ένα άγνωστο και ενδ ιαφ έρον κεφάλαιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, το οποίο ακόμη και σήμερα διχάζει και εγείρ ει ερωτήματα. Ποιοι πραγματικά έπρεπε να δικαστούν και γιατί; Στην περίπτωση Μπραζιγιάκ, τ ι έπρεπε να είχαν αποφασίσει οι ένορκοι; Αραγε υπάρχουν όρια στο δικαίωμα της ελευ θερ ία ς του λόγου; Πώς σ το ιχειοθετούντα ι τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας; Η διάθεση του έργου γ ίνετα ι από τις εκδόσεις «Μ οντέρνοι Καιροί» (Γ Παπανδρέου 1 και Αλκυονίδων, Βούλα, 166 73, τηλ. 210/9659904-5, fax: 210/8992101).
lojövvnc Σ. B e o ö ü jp d io c
£ ___ · __ ·f t
noiilimuujyjjJ , Normandy 1944
Gen2 Multimedia k i i
Σε κϋίμακα 1/35 από την μ κ μ φ ι : ι
Η 9η Μεραρχία Πάνισερ «Hohenstaufen)) ίων SS έδρασε μόνο κατά ίο τελευταίο hoc του Β' ΠΠ. Μαζί με ιη 10η Μεραρχία Πάνιοερ «Frundsberg» ίων SS
είχε ιην ευκαιρία να λάβει μέρος οε μερικές από ne πιο αιματηρές και πιο αποιραοιοτικές μάχες του Δυτικού και ίου Ανατολικού Μετώπου. Το όνομά της
αρκούοε via να προκληθεί πανικός οιους Συμμάχους. Επρόκειιο via έναν πολύ επικίνδυνο αντίπαλο (περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτές τις δύο μεραρχίες έχουν δημοσιευτεί στο
τεύχος 4 του αδελιρού περιοδικού «Panzer))).
ετα ιρ ία Dragon π έ τυ χ ε γ ια μία ακό μη φ ορά να κυ κλο φ ορ ή σ ει ένα κ ιτ "πολλαπλού χαρακτήρα", μ ε το οποίο ο μ ο ν τελ ισ τή ς μπ ορεί να αναπαρασ τήσ ει οπ ο ια δήπ οτε μονάδα τω ν SS από
το 1944 και έπ ειτα . Το όμ ορφ ο κο υ τ ί π ερ ιλα μβά νει 218 μέρ η από σκληρό πλασ τικό π ο λυ σ τερ ίνης χρώ μα το ς α νο ικ τού γκρ ι, 56 μέρη από μαλακό π λασ τικό τύπ ου DS-100 επ ίσης σε α νο ικ τό γκρι, 24 φ ω τοχα ρα γμένα μέρη , ένα μ ικρό φ ύλλο χαλκομανιώ ν για τα κιβώ τια και τα Panzerfaust και ένα έγχρ ω μο φ ύ λλο οδηγιώ ν γ ια τη συναρμολόγησ η και τ ο βάψ ιμο. Κ ά θ ε φ ιγούρα α π ο τελ ε ίτα ι από 20 περίπου κο μ μ ά τια και η κα τα σ κευή τη ς είνα ι α ρ κ ετά εύ κο λ η , αν και χρονοβόρα . Το τ ε λ ικ ό α π οτέλεσ μ α θ α ικανοποιήσει, εφ ό σ ο ν η βαφή τη ς π αραλλαγής, που δ εν είνα ι εύ κο λη , γ ίν ε ι σωστά. Οι ιμ ά ν τες τω ν όπλων, ο ι π όρπες σ τις ζώ νες, τα δ ια κρ ιτικά και τα παράσημα π α ρέχο ντα ι σε φ ω τοχα ρα γμένα κομμά τια , με α π οτέλεσ μ α κορυφ α ία λ επ το μ έρ ε ια . Επίσης ο ι επ ιγρα φ ές «Panzerfaust» και «Panzerfaust (klein)» μπ ορούν και να ψ εκα σ το ύν στα α ντίσ το ιχα κιβώ τια με τη χρήσ η τω ν μετα λλ ικώ ν σ τένσ ιλ (π αρέχοντα ι και οι σ χετ ικ ές χα λκο μα ν ίες).Σ το κο υτί, ε κ τό ς από τα απ αρα ίτητα κο μμά τια τη ς κ ά θ ε φ ιγούρας, υπάρχει π λήθ ος π ρ όσ θετω ν εξα ρ τη μ ά τω ν , κά τι που τ ε λ ευ τα ία α π ο τελ ε ί κανόνα γ ια τ ις κυ κλο φ ο ρ ίες τη ς Dragon. Π ρ οσ φ έρ οντα ι έ ξ ι κράνη μ ε κάλυμμα smock, ε κ τό ς από τα τέσ σ ερ α που π ρ οορ ίζοντα ι γ ια τη ν κά θ ε φ ιγούρα, κράνη χωρίς κάλυμμα, θ ή κ ε ς γεμ ισ τή ρω ν διαφόρω ν τύπ ω ν όπλων, ξιφ ο λό γ χες , υ δ ροδ οχεία μ ε χω ριστό πώμα, α ν τια σ φ υ ξιο γό νες προσωπίδες, π τυοσ καπ άνες, α ν ο ικ τές και κλ ε ισ τές θ ή κ ε ς π ισ το λώ ν, σ ιτιοδόχοι μ ε χω ριστό κάλυμμα και άλλα πολλά. Το πιο σ ημα ντικό σ το ιχείο αφ ορά τη ν πληθώ ρα και τη ν
ΧΑΡΑΚΤΗΡ ΙΣΤ ΙΚΑΦΙΓΟΥΡΕΣ Hohenstaufen Division,
Normandy 1944ΕΤΑΙΡΙΑ Dragon (6282)
ΚΛΙΜΑΚΑ 1/35ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΟΜΜΑΤΙΩΝ 298
ΕΚΔΟΣΗ / ΠΑΡΑΓΩΓΉ Νέο καλούπι/Κανονική παραγωγήΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΛΟΥΠΙΟΥ 2006
ΣΚΑΛΙΣΜ Α Α κρ ιβ έςΕΦΑΡΜΟΓΗ Ε ξα ιρ ετική
ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ Ε ξα ιρ ετικήΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ Π ρακτικά ό λ ες τω ν SS
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΤΩΝ Πολύ καλήΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ Ο λες οι π α ρα λλα γές τω ν SSΠΛΗΡΟΤΗΤΑ /
ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΟΔΗΓΙΩΝ Πολύ καλήΕΠΙΠΕΔΟ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ
ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ Βασικό και άνω
ποικιλία το υ οπλισμού που π α ρέχετα ι. Πιο αναλυτικά , π ρ οσ φ έρ ο ντα ι τέσ σ ερ α τυ φ έ κ ια Kar 98 μ ε χωριστά κλείσ τρ α και 12 γ εμ ισ τή ρ ες τω ν π έ ν τε φυσ ιγγίω ν, δύο ΜΡ 40, ένα Gewehr 41, ένα ΜΡ 44, δύο Panzerfaust 30k, δύο Panzerfaust 60 και από ένα κιβώ τιο γ ια το κά θ ε ζεύ γο ς Panzerfaust με εσ ω τερ ική λ επ το μ έρ ε ια και χω ριστό κάλυμμα. Οι ιμ ά ν τες τω ν κιβω τίω ν π α ρέχο ντα ι σε φ ω τοχα ρα γμένα κομμά τια , αλλά α υ τά δ εν "π είθουν" και θ α π ρέπ ει να α ν τικα τα σ τα θ ο ύ ν με άλλα, κα τα σ κευα σ μένα από σπόγγο. Επισημαίνετα ι ό τ ι οι φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κες έχουν χα ρ α γμ ένη λ επ το μ έρ ε ια και σ την «α θέα τη» π λευρά, η οποία θα κ ο λ λ η θ ε ί πάνω στη φ ιγούρα. Σ ε περίπτωση, λοιπόν, που χρησ ιμο π ο ιηθο ύν ως π ρ όσ θετο α ξεσ ο υά ρ σ τον χώρο κάποιου δ ιο ρ ά μ α το ς ή β ιν ιέτα ς , θ α ε ίνα ι πιο ρ εα λ ισ τικ ές . Μ άλιστα μ ε ρ ικ έ ς έχ ο υ ν α νο ικ τή μία θ ή κη , σ την οποία τα φ υσ ίγγια φ α ίνοντα ι. Το φ υλλά δ ιο π α ρ α θ έ τε ι α ν α λυ τικές ο δ η γ ίες βα ψ ίμ α τος γ ια τέσ σ ερ ις δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς τύ π ο υ ς παραλλαγών, που παραπέμπ ουν σε κω δ ικούς χρω μάτω ν Testors και Gunze Sangyo.Γ εν ικό τερ α μπ ορούμε να π ο ύμ ε ό τ ι π ρ όκειτα ι γ ια ένα πολύ καλό σ ετ μ ε φ ιγο ύ ρ ες , που π ρ οσ φ έρει άριστη σχέση τιμ ής/α π όδ οσ ης και α π ευ θ ύ ν ετα ι σε όλου ς το υ ς κα τα σ κευ α σ τές δ ιοραμάτω ν, β ιν ιετώ ν και φιγουρών.Π ερ ισ σ ό τερ ες π λη ρ ο φ ο ρ ίες π α ρέχο ντα ι από το Plastimodellismo (τηλ . 210-3613011 και 210-2912381) και από τα σ υνεργαζόμενα κατα σ τήματα .
Σ ιέ ϋ ιο ς Δ ε υ π ρ ά ΐ