Στρατιωτική Ιστορία 131
Post on 08-Dec-2015
136 views
TRANSCRIPT
ΣΤΡΑΤ ΙΩΤ Ι ΚΗ
01 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣΝΕΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ (1 9 1 2 -1 3 )Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΔΡΑΚΟΥ»01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΙΝΕΖΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ (9 o c-6 o c αι. π.Χ.)
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι
ΤΕΥΧΟΣ 131 · ΙΟΥΛΙΟΣ 2007
8 ΧΟΜΕΡΛΗΕΝΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ
18 01 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ (1912-13)ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
28 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ CRUSADER ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ01 «ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ» ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ
38 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΔΡΑΚΟΥ»01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΙΥ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΙΝΕΖΙΚΩΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΚΡΑΤΩΝ)) (9oc-6oc αι. π.Χ.)
48 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΜΕΝΗ 6η ΣΤΡΑΤΙΑ ΑΝΑΧΑΙΤΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥΣ (1943)
82 Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΖΑΜΑ (202 π.Χ.)ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΟΠΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ
Ε Ϊ Ο Φ Υ Α Λ ■ Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε ΣΤ ετρ α μ ελής ομάδα Γερμανών πεζών λα μ β ά νει θ έσ η για να α ντιμ ετω π ίσ ει επ ίθ εσ η του Ε ρ υθρ ού Σ τρ α το ύ στην Ο υκρανία το καλοκα ίρ ι του 1943 (πίν. το υ Ron Volstad που δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε την ά δεια της Dragon / P lastim odellism o - co lor im age is co urtesy o f Dragon).
4 Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ 74 Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Π Μ Ι Ε Σ 76 W A R G A M E S 78 Φ Π Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο Α Ρ Χ Ε Ι Ο 80 Β Ι Β Λ Ι Α 82 Q U I Z Γ Ν Ω Σ Ε Π Ν
ΊΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό · Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ 0ΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΒΟΗΘΟΙ ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΑΟΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιω τικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ I ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑ0ΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ <Am AF¥£ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΙΛΙΑΝ ΧΑΛΜΠΙΝΓΚΕΡ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ / ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΩΡΓΟΣ / ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · DTP-ΚΑΛΛΠΈΧΝΙΚΟ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Γ ΣΕΦΕΡΗ 8,17234. ΔΑΦΝΗ, ΑΘΗΝΑ · ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.92.73.620 · e-mail: [email protected] · WEB SITE: www.periscopio.gr · FAX: 210.92.73.622 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 42,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 75,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 78,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σειρέρη 8, Δάφνη, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I. ΞΥΝΟΣ - I. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ O.E. · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ISSN: 1109-0510 · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ
Ενα από τα «σκοτεινά» σημεία της Ιστορίας μας αποτελείη εγκληματική συμπεριφορά των Συμμάχων κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ με στόχο το ακριτικό Καστελλόριζο. Η αρχαία Κισθήνη, όπως αναφέρει το νησί ο Στράβων, υπήρξε το πρώτο τμήμα ελληνικού εδάφους πουαπελευθερώθηκε κατά τον Β’ ΠΠ και χρησιμοποιήθηκε ως προκεχωρημένη βάση εξόρμησης για την απελευθέρωση των υπολοίπων νησιών της Δωδεκάνησου. Την 1η Μαρτίου 1921 η Γαλλία το είχε παραχωρήσει στην Ιταλία. Από τους 15.000 κατοίκους που είχε το νησί το 1910, απέμεναν μόλις 1.500 το 1941, διότι η πλειοψηφία τους, απογοητευμένη από την ιταλική κατοχή (διωγμοί, καταπίεση, προσπάθεια εκλατινισμού, εξορίες), εγκατέλειψε το πάτριο έδαφος και ίδρυσε μεγάλες παροικίες στον Πειραιά, στη Ρόδο, στην Αίγυπτο, στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία. Το νησί κατελήφθη από τους Συμμάχους μόνον για 24 ώρες τον Νοέμβριο του 1941. Ετσι δόθηκε η ευκαιρία στον πληθυσμό να ζήσει μια σύντομη «άνοιξη», καίγοντας την ιταλική σημαία και υψώνοντας στη θέση της τη γαλανόλευκη. Στις 13
Το Καστελλόριζο υπό ιταλική κατοχή. Διακρίνονται το ιστορικό κάστρο και ο οικισμός της «Αρχοντογειτονιάς».
Σεπτεμβρίου 1943 το αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης» (D-99, κλάσης «Dardo»), το οποίο μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1943 έφερε το βρετανικό διακριτικό Η-07, εισήλθε στο λιμάνι του νησιού, προκαλώντας νέα θύελλα ενθουσιασμού στον πληθυσμό. Οι σφοδρότατοι γερμανικοί βομβαρδισμοί ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να μεταφερθούν μέσω Κύπρου στην Παλαιστίνη.Μετά την απελευθέρωση το ακατοίκητο νησί υποδέχθηκε εκατοντάδες στρατιώτες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Αυτοί, μόλις διαπίστωσαν ότι τα σπίτια ήταν αφύλακτα, προχώρησαν στη λεηλασία τους. Πολλά από τα «προϊόντα» της πράξης τους βρέθηκαν να πωλούνται στις αγορές της Μέσης Ανατολής, όπου οι έκπληκτοι εξορισθέντες κάτοικοι αντίκριζαν τα πολύτιμα υπάρχοντά τους. Με τη λήξη
του Β’ ΠΠ στην Ευρώπη, στις 9 Μαϊου 1945, οι παλαιοί κάτοικοι ζήτησαν να επιστρέφουν. Τότε, προκειμένου να καλυφθούν οι λεηλασίες, κάποιοι πυρπόλησαν την πιο εύπορη περιοχή του νησιού, η οποία είχε υποστεί τα χειρότερα, την περίφημη «αρχοντογειτονιά», καταστρέφοντας 1.400 σπίτια! Οσοι επέστρεψαν, βρέθηκαν μπροστά στο οικτρό θέαμα μιας πυρπολημένης πόλης. Ενοχοι δεν ήταν οι κατοχικές αρχές, αλλά οι Σύμμαχοι. Το ακριτικό νησί δεν μπόρεσε να συνελθεί από τότε. Σήμερα κατοικείται από 230 περίπου ανθρώπους. Τα ερείπια από τα παλαιά μεγαλόπρεπα σπίτια θυμίζουν το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Το έγκλημα των Συμμάχων στο Καστελλόριζο ήλθε να προστεθεί σε άλλα, όπως ήταν για παράδειγμα ο βομβαρδισμός βιομηχανικών εγκαταστάσεων του Πειραιά και των περιχώρων, ο οποίος
Το έγκλημα έχει διαπραχ&εί. «Αγνωστοι» πυρπόλησαν την «Αρχοντογειτονιά» για να εξαφανίσουν τις αποδείξεις της λεηλασίας της από τα συμμαχικά σ τρατεύματα.
προκάλεσε πολλά θύματα. Θα πρέπει κάποτε να γίνει συνολική καταγραφή και μελέτη όλων των σχετικών γεγονότων (βλ. καταστροφές κατά τα Δεκεμβριανά), ώστε να έχουμε μια πλήρη εικόνα των δεινών που υπέστη η χώρα από τους Συμμάχους.
ΕΙΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΑ
«Εάν δεν υπήρχε η κρίσιμη αυτή βοήθεια, ο Εμφύλιος θα είχε χαθεί και η Ελλάδα θα είχε την τύχη των βορείων γειτόνων της». Με αυτή τη φράση ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης προσδιόρισε το κυριότερο όφελος που προέκυψε για τη χώρα μας από το Σχέδιο Μάρσαλ, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εξήντα χρόνια από την έναρξη της αμερικανικής βοήθειας.Το σχέδιο εκείνο ήταν απόρροια του Δόγματος Τρούμαν και εξαγγέλθηκε από τον ομώνυμο στρατηγό Τζωρτζ Μάρσαλ κατά τη διάρκεια ομιλίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις 5 Ιουνίου 1947. Ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν είχε θέσει ως βασικό γεωπολιτικό στόχο την προστασία των ελευθέρων δημοκρατιών της Δύσης από τον κομμουνιστικό κίνδυνο, τον οποίο εκπροσωπούσε η Σοβιετική Ενωση του Ιωσήφ Στάλιν. Στόχος του Δόγματος Τρούμαν ήταν «η περιχαράκωση του παγκόσμιου κομμουνισμού» και για τον σκοπό αυτό η Ελλάδα κατέλαβε την πρώτη θέση στον κατάλογο των χωρών οι οποίες έπρεπε να προστατευθούν από τις ΗΠΑ. Στη συνέχεια ακολούθησαν η Κορέα και το Ιράν. Ωστόσο το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν κάτι πολύ πιο σύνθετο και ζωτικής σημασίας και αποσκοπούσε στην ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων ευρωπαϊκών βιομηχανικών οικονομιών, με
Το Σχέδιο Μάροαλ βοήθησε στην αλλαγή της φυσιογνωμίας της Ελλάδας, προκαλώντας αντιδράσεις και συζητήσεις οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Εδώ βλέπουμε τον Τζωρτζ Μάρσαλ την ημέρα που εκφώνησε τον περίφημο λόγο του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (5 Ιουνίου 1947).
επίκεντρο την υπό συμμαχική κατοχή Γερμανία. Επί της ουσίας οι ΗΠΑ έπρεπε να προστατεύσουν με πολιτικά μέσα όσα κατέκτησαν με τη βία, προκειμένου αυτά να μη διολισθήσουν προς τον κομμουνισμό.
Το αρχικό σχέδιο οικονομικής βοήθειας προέβλεπε ικανοποίηση οικονομικών αιτημάτων ύψους 22 δις δολαρίων. Ο πρόεδρος Τρούμαν περιέκοψε το ποσό στα 17 δις δολάρια, προωθώντας το σχέδιο στο Κογκρέσο για να ψηφισθεί. Η μεγαλύτερη αντίδραση προήλθε από την πλευρά των Ρεπούμπλικάνων, οι οποίοι, ως οπαδοί της πολιτικής του απομονωτισμού, ήταν αντίθετοι με το πνεύμα του σχεδίου οικονομικής βοήθειας. Τον Φεβρουάριο του 1948 η ανατροπή της δημοκρατικής κυβέρνησης στην Τσεχοσλοβακία έκαμψε τις αντιρρήσεις όσον αφορά την πολιτική στήριξης του σχεδίου. Τελικά το Κογκρέσο ψήφισε την παροχή βοήθειας ύψους 12,4 δις δολαρίων επί τέσσερα χρόνια και το Σχέδιο Μάρσαλ έγινε νόμος στις 3 Απριλίου 1948. Παράλληλα συγκροτήθηκε η Διεύθυνση Οικονομικής Συνεργασίας (Economic Cooperation Administration - ECA) για την υλοποίηση του προγράμματος.Το ίδιο έτος οι ΗΠΑ μαζί με τις 16 συμμετέχουσες σε αυτό χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Δυτ. Γερμανία, Βρετανία,Ελλάδα, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία,
Τουρκία), υπέγραψαν συμφωνία δημιουργίας του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία (στη συνέχεια προστέθηκε και η Ανάπτυξη, Organization for European Economic Cooperation and Development - OECD).
To Σχέδιο Μάρσαλ αναπροσαρμόστηκε μετά τα γεγονότα που οδήγησαν στον Πόλεμο της Κορέας και επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη και στην ενίσχυση της δυτικοευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας προκειμένου να συγκροτηθεί μια ισχυρή δύναμη αποτροπής και ανάσχεσης της σοβιετικής απειλής. Στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1947 ήλθε η λεγάμενη Αμερικανική Οικονομική Αποστολή (American Military Aid-Greece/AMAG), με σκοπό να οργανώσει αποτελεσματικά τη διανομή της αμερικανικής βοήθειας, λόγω της ελάχιστης εμπιστοσύνης που απολάμβαναν οι τότε κυβερνητικές δομές. Σύμφωνα με το Δόγμα Τρούμαν η Ελλάδα θα εισέπραττε το 1947 150 εκατομμύρια δολάρια τα οποία θα διετίθεντο για την εισαγωγή τροφίμων. Με το τετραετούς διάρκειας Σχέδιο Μάρσαλ (1948- 1952) τα χρήματα για τη διετία 1948-49 αυξήθηκαν στα 213 εκατομμύρια δολάρια. Στο μεταξύ είχε εκραγεί ο Εμφύλιος Πόλεμος, ο οποίος δημιούργησε 700.000 πρόσφυγες και νέες ανάγκες για εξοπλισμούς και τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, όλα τα προγραμματιζόμενα αναπτυξιακά έργα από το σχέδιο, τα οποία
προέβλεπαν σημαντικές επενδύσεις στη βιομηχανία και στην ενέργεια, δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν και αναβλήθηκαν. Το 1950, με το τέλος του Εμφυλίου, η Ελλάδα τέθηκε σε τροχιά ανάπτυξης και στηριζόμενη στα κονδύλια τα οποία προέβλεπε το σχέδιο μέχρι το 1952, ατένιζε το μέλλον με αισιοδοξία. Ομως τα γεγονότα στην Κορέα επέφεραν ουσιαστικές αλλαγές στις προτεραιότητες του σχεδίου, υπέρ της ενίσχυσης της αμυντικής βιομηχανίας και των εξοπλισμών, με συνέπεια η συγκυρία να αποβεί σχετικώς δυσμενής για τις ελληνικές επιδιώξεις. Τα χρήματα μειώθηκαν κατά τη διετία 1951- 52 και το τελευταίο έτος έφθασαν τα 182 εκατομμύρια δολάρια. Η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ήταν, ελλείψει χρημάτων, ουσιαστικά ανεφάρμοστο.
Παρόλα αυτά στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ η Ελλάδα είδε να δημιουργούνται κοινωφελείς οργανισμοί όπως η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ και ο EOT και η εγχώρια οικονομία πραγματοποίησε τα πρώτα της δειλά βήματα στο νέο διεθνές περιβάλλον. Το συγκοινωνιακό δίκτυο (μεταφορές, σιδηρόδρομοι, οδικές αρτηρίες, γέφυρες, λιμάνια) ενισχύθηκε και γενικά αναδιοργανώθηκε, ενισχύθηκε και σε πολλά σημεία δημιουργήθηκε από το μηδέν υποδομή. Στον τομέα της υγείας εξαλείφθηκε η ελονοσία και περιορίστηκαν ο τύφος, η πνευμονία και η φυματίωση. Η σημασία του Σχεδίου για την Ελλάδα ήταν καθοριστική. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1948 η χώρα μας χρειαζόταν να εισαγάγει προϊόντα (τρόφιμα, καύσιμα) αξίας 480 εκατομμυρίων δολαρίων, με ανύπαρκτα τραπεζικά αποθέματα. Η διαφθορά ήταν τεράστια και ο λαός ενδιαφερόταν απλώς να επιβιώσει. Το συνολικό ποσό που δόθηκε στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της στρατιωτικής βοήθειας, κυμάνθηκε περί τα 370 εκατομμύρια δολάρια (με σημερινές τιμές περί τα 30 δις δολάρια).
ΜΙΑ ΕΠΑΥΛΗ ΠΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΔΙΣΤΟΜΟΥ
Μια πανέμορφη έπαυλη, η Βίλα Βιγκόνι στην περιοχή Λοβένο ντι Μενάτζιο της λίμνης Κόμο, στη βόρεια Ιταλία, επιδικάστηκε από εφετείο της Φλωρεντίας ως αποζημίωση για τα θύματα της σφαγής του Διστόμου το 1944. Κατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα, υπήρξε έδρα γερμανοϊταλικού συνεδριακού κέντρου και ανήκε στο γερμανικό δημόσιο.Σύμφωνα με την απόφαση της
Η εικονιζόμενη Βίλα Βιγκόνι επιδικάστηκε από την ιταλική δικαιοσύνη ως αποζημίωση για τα θύματα της σφαγής του Διστόμου το 1944.
ιταλικής δικαιοσύνης, παραχωρείται ως ενέχυρο στους απογόνους των 214 θυμάτων της σφαγής του Διστόμου. Υπενθυμίζεται ότι με απόφαση του δικαστηρίου της Λιβαδειάς, το 1997, είχε επιδικαστεί ως αποζημίωση στους απογόνους των θυμάτων το ποσόν των 25 εκατομμυρίων δολαρίων. Επειδή δεν μπορούσε να διαταχθεί κατάσχεση ξένης περιουσίας από ελληνικό δικαστήριο, έπρεπε να υπάρξει απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο της αλλοδαπής. Μετά την απόφαση του δικαστηρίου της Φλωρεντίας το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι θα προσφύγει κατά αυτής στο ιταλικό Ακυρωτικό Δικαστήριο. Η δικαστική διένεξη, σύμφωνα με το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, δεν αναμένεται να επηρεάσει τις ελληνο- γερμανικές σχέσεις.
5
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΑΝΕΥΡΕΣΗ Ρ-47 ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ
Κατά τη διάρκεια εργασιών θεμελίωσης ενός βιομηχανικού συγκροτήματος στη νοτιοδυτική Ολλανδία, τον περασμένο Απρίλιο, βρέθηκε ο σκελετός ενός αμερικανικού καταδιωκτικού Ρ-47 Thunderbolt. Αμέσως ειδοποιήθηκε η Ολλανδική Βασιλική Αεροπορία, η οποία απέστειλε ειδικό συνεργείο που προχώρησε στην εκσκαφή και στην ανάσυρση των υπολειμμάτων. Σύμφωνα με τις έρευνες, το αεροπλάνο κατερρίφθη το 1943, ενώ συνόδευε αμερικανικά βομβαρδιστικά τα οποία επέστρεφαν από επιδρομή κατά της γερμανικής πόλης Εμερλιχ. Ανήκε στην USAAF (United States Army Air Forces). Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήταν παρών και εκπρόσωπος της αμερικανικής διακλαδικής Διοίκησης Ερευνας Αιχμαλώτων Πολέμου/Αγνοουμένων (POW/MIA), με σκοπό να παραλάβει οποιοδήποτε στοιχείο
Τα υπολείμματα του Ρ-47 Thunderbolt του Στόουβερ μετά από την ανάσυρσή τους από την Ολλανδική Βασιλική Αεροπορία. Οι αρμόδιες αρχές δήλωσαν ό τι όταν ολοκληρωθούν οι σ χετικές εργασίες το κοινό θα μπορεί να τα δει από κοντά.
αφορούσε τον χειριστή, ο οποίος πιστεύεται ότι σκοτώθηκε κατά την αερομαχία. Ολα τα ευρήματα που ανήκουν στον χειριστή θα μεταφερθούν στο εργαστήριο ανθρωπολογικών ερευνών στο Σόστερμπεργκ και στη συνέχεια θα παραδοθούν στους Αμερικανούς. Μετά από έρευνα και ταυτοποίηση των αριθμών σειράς του αεροσκάφους με τη βοήθεια των σχετικών αεροπορικών αρχείων, οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι χειριστής του καταδιωκτικού ήταν ο υπολοχαγός Ρόμπερτ Στόουβερ. Ο εκπρόσωπος της Αμερικανικής Βάσης στο Ραμστάιν, σμηναγός Εριν Μάκρι, ανέφερε ότι ο κινητήρας του αεροπλάνου δεν έχει βρεθεί και πιστεύεται ότι είναι θαμμένος βαθύτερα μέσα στη λάσπη. Το Ρ-47 του Στόουβερ κατερρίφθη από ένα Fw 190. Ο Αμερικανός προσπάθησε να το εγκαταλείψει αλλά το αλεξίπτωτο δεν άνοιξε, με συνέπεια να σκοτωθεί. Αρχικά ετάφη στο Ούντ Τόνγκε.Μετά το τέλος του πολέμου η σορός του μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό νεκροταφείο Νεπρ-Αρδεννών στο Βέλγιο. Ο Στόουβερ ήταν μέλος της 56ης Σμηναρχίας Μαχητικών (Fighter Group) «Wolfpack», της πιο επιτυχημένης της 8ης Αεροπορικής Δύναμης, που είχε στο ενεργητικό της 665 εναέριες νίκες και ανέδειξε 47 «άσσους». Σήμερα η Αμερικανική Αεροπορία έχει στη δύναμή της την 56η Πτέρυγα Μάχης, η οποία εδρεύει στην Αεροπορική Βάση Λιούκ, στην Αριζόνα, και έχει ως έμβλημα το θρυλικό Thunderbolt.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΝΤΕΜΠΕ
Νέα, πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία ήλθαν στο φως σχετικά με την επιχείρηση «Thunderbolt» των Ισραηλινών στο αεροδρόμιο Εντεμπε της Ουγκάντα το 1976, μετά τον αποχαρακτηρισμό βρετανικών αρχείων. Το κυριότερο αφορά την αποκάλυψη μιας «ανίερης» συμμαχίας μεταξύ των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών και του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Σύμφωνα με τα έγγραφα, ένας Βρετανός διπλωμάτης ο οποίος υπηρετούσε στο Παρίσι υπέβαλε έκθεση στην οποία αναφέρεται ότι η αεροπειρατεία στο αεροσκάφος της Air France υπήρξε προϊόν συνεργασίας μεταξύ της ισραηλινής μυστικής υπηρεσίας Σιν Μπετ και του Παλαιστινιακού
Μετώπου. Επικαλούμενος αραβική πηγή ο ίδιος διπλωμάτης αναφέρει ότι κοινός στόχος και των δύο ήταν η υπονόμευση της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) του Γιασέρ Αραφάτ. Ισραηλινοί και αντι-αραφατικοί Παλαιστίνιοι προσπαθούσαν να εμποδίσουν με κάθε τρόπο την προσέγγιση μεταξύ της ΟΑΠ και των ΗΠΑ. Μόλις έγινε γνωστό το περιεχόμενο του αποχαρακτηρισθέντος εγγράφου, εκπρόσωπος του Λαϊκού Μετώπου προέβη σε κατηγορηματική διάψευση μιλώντας για ψεύδη τα οποία έχουν ως στόχο τη συκοφάντηση της οργάνωσης.
Οπως είναι ευρύτερα γνωστό, στις 27 Ιουνίου 1976 ομάδα δύο Παλαιστινίων και δύο Γερμανών εξτρεμιστών κατέλαβε ένα Airbus Α300 της Air France (Πτήση 139) με 248 επιβάτες (οι 83 ήταν
Ισραηλινοί), το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Παρίσι-Αθήνα-Τελ Αβίβ. Οι αεροπειρατές οδήγησαν το αεροπλάνο αρχικά στη Λιβύη για ανεφοδιασμό και στη συνέχεια στο αεροδρόμιο του Εντεμπε στην Ουγκάντα, όπου ενώθηκαν με άλλους τρεις άνδρες και απαίτησαν την απελευθέρωση 53 ατόμων (40 ήταν Παλαιστίνιοι κρατούμενοι στο Ισραήλ και οι υπόλοιποι 13 φυλακισμένοι στην Κένυα, στη Γαλλία, στην Ελβετία και στη Γερμανία). Αν τα αιτήματα δεν γίνονταν αποδεκτά, οι αεροπειρατές θα σκότωναν τους ομήρους. Στη συνέχεια άρχισαν να απελευθερώνουν τους μη Εβραίους ομήρους, ανανεώνοντας την απειλή να σκοτώσουν μόνο αυτούς. Η ισραηλινή κυβέρνηση αποφάσισε να δράσει άμεσα αποστέλλοντας ειδική μονάδα 29 καταδρομέων με τέσσερα αεροσκάφη C-130 και με σκοπό τη δυναμική
απελευθέρωση των ομήρων.Η παράτολμη επιχείρηση από το Ισραήλ στο Εντεμπε πραγματοποιήθηκε τη νύκτα της 3ης προς τα ξημερώματα της 4ης Ιουλίου, υπήρξε επιτυχής και επέφερε τον θάνατο ενός Ισραηλινού, έξι Παλαιστινίων, τριών ομήρων και 45 στρατιωτών της Ουγκάντα. Επίσης καταστράφηκαν στο έδαφος 11 MiG-17 της Αεροπορίας της Ουγκάντα. Ο Ισραηλινός νεκρός ήταν ο συνταγματάρχης Γιονατάν Νετανιάχου, αδελφός του μετέπειτα πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου.
Σύμφωνα με το παραπάνω έγγραφο, ο ρόλος του Λαϊκού Μετώπου ήταν σκοτεινός. Ο Βρετανός διπλωμάτης αναφέρει ότι ο εφιάλτης των υποστηρικτών του Λαϊκού Μετώπου ήταν το ενδεχόμενο μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1976 να επιβληθεί στη Μέση Ανατολή μια Pax Americana, η οποία
irMboW""
ΕΚΑΗΑΟΣΗ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΝ ΠΟΑΕΜΙΣΤΟΝ ΚΟΡΕΑΣ Ν ΗΛΕΙΑΣ
ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΘΕΙΤΕ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΩΡΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟΥ!
Αφίσα της κινηματογραφικής μεταφοράς της περίφημης επιδρομής στο Εντεμπε, με τη συμμετοχή μεγάλων αστέρων του Χόλιγουντ.
προφανώς θα λειτουργούσε υπέρ της ΟΑΠ και σε βάρος του Μετώπου. Σε μια τέτοια περίπτωση ο Γιασέρ Αραφάτ θα αναβαθμιζόταν και θα καθίστατο μοναδικός συνομιλητής με το Ισραήλ και τις Η ΠΑ, σε αντίθεση με το Λαϊκό Μέτωπο το οποίο θα έμενε στο περιθώριο. Παλαιστίνιοι που κλήθηκαν να σχολιάσουν το έγγραφο, δήλωσαν ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει την αλήθεια, δεδομένου ότι οι τότε συνθήκες επέβαλλαν μια άλλη θεώρηση. Πάντως, εφόσον το έγγραφο είναι προϊόν πληροφόρησης από πηγή, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί η εκδοχή της συνεργασίας μεταξύ των δύο αντίπαλων στρατοπέδων, λαμβάνοντας υπόψη ότι στην Ιστορία πολλές φορές υπήρξαν παρασκηνιακές συνομιλίες, οι οποίες άλλοτε απέδωσαν και άλλοτε όχι.
ΔΙΟΡΘΩΣΗΣτο τεύχος 130 της
«ΣΙ», στο άρθρο για τον Β’ Σινο-Ιαπωνικό Πόλεμο και συγκεκριμένα στην
εικονογράφηση του Κινέζου στρατιώτη
(σελ. 11), εκ παραδρομής το ξίφος που κρατά
εγράφη ως ντο-τζο αντί του ορθού ντα-ντάο.
Δεν έχετε χρόνο να επισκεφθείτε τα γραφεία μας τις ημέρες και ώρες λειτουργίας τους;Οι Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, σε συνεργασία με το κατάστημα
MUSIC PLANET (Γ Σεφέρη 7, Δάφνη, ακριβώς απέναντι από τα γραφεία μας),σας δίνουν τη δυνατότητα να εξυπηρετείστε τις ώρες καταστημάτων, ακόμη και Σάββατο
(9:00-15:00). Στο MUSIC PLANET θα βρείτε όλα τα βιβλία των σειρών μας καθώς και τα τρέχοντα τεύχη των περιοδικών.
Για πληροφορίες, καλέστε στο 210 9708811.
Αμερικανικός εξοπλισμός και εφόδια που έφεραν οι Ελληνες στρατιω τικοί οι οποίοι συμμετείχαν με το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στον πόλεμο της Κορέας (Συλλογή Κωνσταντίνου Φάρου).
Κείμενο-φωτογραφίες: Γιάννης Τερνιώτης
Με αφορμή την επέτειο της έναρξης του πολέμου στην κορεατική χερσόνησο, το 1950, πραγματοποιήθηκε στον Πύργο της Ηλείας η ετήσια συνάντηση των μελών του τοπικού συλλόγου Βετεράνων Πολεμιστών Κορέας. Η εκδήλωση αυτή ήταν η τρίτη κατά σειρά και οργανώθηκε από τον πρόεδρο του παραρτήματος παλαιμάχων πολεμιστών Νομού Ηλείας, Κωνσταντίνο Φάρο (τότε έφεδρο ανθυπολοχαγό), στον περίβολο της εξοχικής κατοικίας του. Παρόντες ήταν εκπρόσωποι του Πανελληνίου Συνδέσμου με επικεφαλής τον πρόεδρο, υποστράτηγο ε.α. Στυλιανό Δράκο, βετεράνοι πολεμιστές από περιοχές του νομού με μέλη των οικογενειών τους, καθώς και αντιπροσωπεία διπλωματών της Νότιας Κορέας στην Ελλάδα. Παρατέθηκε δεξίωση και παρουσιάστηκε έκθεση εξοπλισμού και εφοδίων που έφεραν οι Ελληνες στρατιώτες οι οποίοι συμμετείχαν στο Εκστρατευτικό Σώμα στην Κορέα, όπως και αντιπροσωπευτικών στρατιωτικών οχημάτων και τεθωρακισμένων εκείνης της περιόδου.
Η αντιπροσωπεία των διπλωματών της Νότιας Κορέας στην Ελλάδα και οι εκπρόσωποι του προέδρου του Συνδέσμου.
Ομιλία προς τους βετεράνους και τους παρευρισκομένους από τον πρόεδρο του Πανελληνίου Συνδέσμου Παλαιμάχων Πολεμιστών Κ ορέας, υποστράτηγο ε.α. Στυλιανό Δράκο. Δ εξιά βρίσκεται ο πρόεδρος του τοπικού παραρτήματος του Συνδέσμου, Κωνσταντίνος Φάρος, με αυθεντική στολή εποχής και τα μετάλλια που έλαβε για τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις.
7
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΕΝΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΝΠΑΓΚΟΣΜΙΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ
X D jlE f Λ μΟ
Χόμερ Λη γεννήθηκε το 1876 στο Ντένβερ του Κολοράντο. Οταν ήταν βρέφος λίγων ημερών έπεσε και υπέστη σοβαρές βλάβες στη σπονδυλική στήλη και στον εγκέφαλο. Το πρώτο τραύμα είχε ως αποτέλε
σμα μία μόνιμη κύρτωση της σπονδυλικής στήλης και το τραύμα στον εγκέφαλο του προ- καλούσε φοβερούς πονοκεφάλους και περιοδική τύφλωση. Μεγαλώνοντας φαινόταν και ήταν ε ξαιρετικά αδύναμος. Είχε εμφανή κύρτωση, το βάρος του δεν υπερέβαινε τα 45 κιλά και το ύψος του ήταν 1,50 μ.
Παρά τα φυσικά μειονεκτήματά του (ή, πιθανώς, εξαι- τίας τους) ο Λη ήθελε από μικρός να γίνει στρατιωτικός και ανέπτυξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα στρατιωτικά θέματα. Το 1894 εισήλθε στο Occidental College του Λος Αντζελες, όπου βρήκε ακροατήριο για να συζητά επί ώρες για τις εκστρατείες του Αννίβα, του Καίσαρα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Ναπολέοντα. Ο Λη προσέθετε μία δόση μύθου στα στρατιωτικά ζητήματα που α- φηγείτο. Ο παππούς του είχε πολεμήσει με τους Νότιους κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο και ο νεαρός διόγκωνε τα κατορθώμα- τά του (για τα οποία ο πρόγονός του δολο- φονήθηκε από υποστηρικτές της Ενωσης).Ταυτόχρονα ο Λη ανέπτυξε εξίσου έντονο ενδιαφέρον για την Κίνα, το οποίο, σύμφωνα με έναν φίλο του, άρχισε με ένα όνειρο: είδε τον εαυτό του ως «Καλόγερο Πολεμιστή», ένα ιστορικό πρόσωπο το οποίο υπερασπίσθηκε την Κίνα επικεφαλής μίας μεγάλης στρατιάς (1). Αναζήτησε φίλους μεταξύ των Κινέζων της κινεζικής συνοικίας, γεγονός ασυνήθιστο για έναν νεαρό λευκό. Κατόρθωσε να γίνει δεκτός στη Στρατιωτική Ακαδημία του Ουέστ Πόιντ και να γίνει αποδεκτός από τους συμμαθητές του, οι οποίοι τον αποκαλούσαν στοργικά «Little Scrunchneck» (= Μικρό κο- ντολαίμη). Ωστόσο η φοίτησή του εκεί υπήρξε σύντομη και απο
Ο Χ ό μ ερ Λη (1876-1912).
Ο Σ ο ύ ν Γ ιά τ σεν (1866-1925), πρώ τος π ρόεδρος της Κ ινεζικής Δ η μ ο κ ρ α τία ς .
μακρύνθηκε εξαιτίας της εύθραυστης υγείας του. Στη συνέχεια έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Χρησι
μοποίησε την πολυπληθέστερη κινεζική συνοικία του Σαν Φρανσίσκο για να αυξήσει το δίκτυο των φίλων
και των θαυμαστών του πριν δηλώσει πάλι την επιθυμία του να ενταχθεί στον Αμερικανικό
Στρατό. Η προσπάθειά του δεν απέδωσε. Επειτα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές του εξαιτίας ευλογιάς και προβλημάτων στην όραση και αφιέρωσε περισσότερο χρόνο στους Κινέζους φίλους του. Τα εμπόδια δεν τον αποθάρρυναν. Ακολούθησε το παράδειγμα πολλών στρατιωτικών τυχοδιωκτών και έστρεψε την προσοχή του προς την Ανατολή.
Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αυτοκρατορική Κίνα αντιμετώπιζε μία κατάσταση πολιτικής και κοινωνικής α
ναστάτωσης. Ο νεαρός προοδευτικός αυ- τοκράτορας της δυναστείας των Μαντσού.
Κουάνγκ χσού, αναγνώρισε την ανάγκη εκσυγχρονισμού της χώρας του για να επιζήσει.
Περί τα τέλη του 1898 προώθησε το πρόγραμμα «Εκατό Ημέρες Μεταρρυθμίσεων». Ενα ανα
κτορικό πραξικόπημα από πολιτικούς αντιπάλους του και μία ομάδα αυλικών, οι οποίοι αισθάνονταν ότι
απειλούντο τα προνόμιά τους, εκθρόνισε τον Κουάνγκ χσού. Πίσω τους κρυβόταν η άκρως ξενοφοβική θεία του
τελευταίου, η χήρα κληρονόμος αυτοκράτειρα Τσού χσι (2).
Η α υ το κ ρ ά τε ιρ α Τσού χσι ε ίχ ε την υπ οσ τήρ ιξη τω ν ευνούχω ν των ανακτόρω ν και τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Φρουράς και δ ια τή ρ η σ ε τον έλ εγ χ ο τη ς χώ ρας επ ί τέσ σ ερ ις δ εκ α ε τ ίες .
Α π οκεφ αλισμός Κ ινέζου κ α τά την επ ανάσταση τω ν Μ π ό ξερ , ενώπιον Δ υτικώ ν
σ τρατευμάτω ν.
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Ιαπωνική αψίσα που απ εικον ίζει
τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ συνασπισμού
δυτικώ ν δυνάμεω ν που κ α τέσ τε ιλ α ν την επ ανάσταση
των Μ π όξερ.
Οι σύμβουλοι του Κουάνγκ χσού, ο πρωθυπουργός και ερευνητής του Κομφουκιανι- σμού Κανγκ Γού ουέι και ο μαθητής του, πρίγκιπας Λιάνγκ Τσι τσάο, τράπηκαν σε φυγή και πολλοί υποστηρικτές του αυτοκράτορα αποκεφαλίσθηκαν.Στις ΗΠΑ νεαροί Κινεζο-αμερικανοί οργάνωσαν την Ενωση Μεταρρύθμισης της Κινεζικής Αυτοκρατορίας (Chinese Empire Reform Association), συγκεντρώνοντας χρήματα για μια αντεπανάσταση προς αποκατάσταση του έκπτωτου ηγεμόνα. Ο Χόμερ Λη εντάχθηκε στην Ενωση και στο Τσι κούν- γκ τανγκ, τον κινεζικό κλάδο των Ελευθεροτεκτόνων, μία από τις ισχυρότερες μυστικιστικές οργανώσεις της Ανατολής. Οι Κινέζοι θαυμαστές του τον ενθάρρυναν να στρατολογήσει μία μικρή ομάδα Αμερικανών, συμπεριλαμβανομένων μερικών βετεράνων στρατιωτών, για να βοηθήσουν στην ένοπλη εξέγερση. Την άνοιξη του 1900 ο Κανγκ Γού ουέι έστειλε από τη Σιγκαπούρη ένα επείγον τηλεγράφημα, ζητώντας οικονομική ενίσχυση. Λέγεται ότι ο Λη παρέλαβε 60.000 δολάρια πριν αποπλεύσει με προορισμό την Καντόνα.
Οι αντίπαλοι του έκπτωτου αυτοκράτορα διέγειραν τον φόβο που είχαν οι Κινέζοι για τους ξένους. Ζωτικής σημασίας ρόλο στην αύξηση της κοινωνικής έντασης είχε η μυστική οργάνωση «I Ho Ch'uan» (=Οι Ενάρετες και Ομόψυχες Γροθιές). Τα μέλη της έγιναν γνωστά στους Δυτικούς ως «Boxers», ε- ξαιτίας των πολεμικών πεποιθήσεων και πρακτικών τους. Το 1900, ενώ ο Λη βρισκόταν εν πλω, σημειώθηκε η Εξέγερση των Μπόξερ, με την υποστήριξη αυτοκρατορικών δυνάμεων (3). Στόχος των Μπόξερ, οι οποίοι ταλαντεύονταν μεταξύ του μίσους τους προς την κυριαρχία των Μαντσού και του μίσους τους προς τους «ξένους διαβόλους», ήταν τα ευρωπαϊκά, ια
πωνικά και αμερικανικά κέντρα εμπορίου. Η εξέγερση σημαδεύτηκε από τη βία και την ωμό
τητα. Ξένοι πολίτες καταδιώχθηκαν και σφαγιάσθηκαν. Κινέζοι που είχαν ασπα-
σθεί τον Χριστιανισμό δέχθηκαν το μεγαλύτερο μέρος της οργής των επαναστατών. Χιλιάδες σφαγιάσθη- καν εξαιτίας των πεποιθήσεών τους. Οι ιεραπόστολοι και τα πο ίμνιά τους κατέφυγαν στο Πεκίνο, αναζητώντας προστασία στις ξένες διπλωματικές αποστολές μαζί με τους Δυτικούς διπλωμάτες και τις οικογένειές τους. Ο Δυτικός κόσμος
ανέμενε με κομμένη ανάσα τη διεθνή αντίδραση.
Σχεδόν απαρατήρητες από τον Δυτικό Τύπο, δύο ομάδες στη νότια Κίνα ε-
πέλεξαν εκείνη τη φαινομενικά ευοίωνη περίοδο για να επαναστατήσουν: οι οπαδοί
του Κανγκ Γού ουέι και του Σούν Γιάτ σεν. Ο τελευταίος είχε ιδιαίτερα επαναστατικές βλέψεις. Επιθυ
μούσε να ανατρέψει τη δυναστεία των Μαντσού και να προωθήσει στη χώρα μία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Αν και οι δύο παραπάνω άνδρες αντιπαθούσαν ο ένας τον άλλον, ένωσαν τις δυνάμεις τους. Εκείνη την εποχή ο Λη ήταν ένας κινεζόφιλος νεαρός που ανυπομονούσε να λάβει μέρος στην ένοπλη εξέγερση. Ηταν πεπεισμένος ότι ο κόσμος βρισκόταν στο χείλος μίας νέας εποχής και ότι τα γεγονότα στην Κίνα ή ταν η απαρχή μίας αναπόφευκτης διαχρονικής διαμάχης, θ ε ωρούσε ότι οι αυτοκρατορικοί συνασπισμοί της Ρωσίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας και ο αναπτυσσόμενος μιλιταρισμός στη Γερμανία και στην Ιαπωνία ακολουθούσαν πορείες σύγκρουσης. Ο πόλεμος στον Ειρηνικό ήταν αναπόφευκτος και οι ΗΠΑ θα συμπαρασύρονταν ακόμα και χωρίς να το επιθυμούν. Οι φίλοι του Λη ανησυχούσαν διότι θα εξέθετε τον εαυτό του σε κίνδυνο. «Ολες οι σπουδαίες σταδιοδρο
10
μίες σμιλεύονται με το σπαθί», απάντησε σε έναν ανήσυχο φίλο του. Οταν κάποιος τόνισε διακριτικά το γεγονός ότι η δυσμορφία του τον καθιστούσε απορριπτέο για στρατιωτική υπηρεσία, ο Λη έφερε ως παράδειγμα τον ήρωά του, τον πο ιητή Τζωρτζ Γκόρντον Νόελ (ή λόρδο Βύρωνα) κατά την Ελληνική Επανάσταση (ο φιλέλληνας είχε εκ γενετής ένα στραβό πόδι) και ανταπάντησε: «Η Κίνα θα είναι η Ελλάδα μου». Αλλος φίλος του ήταν περισσότερο ευθύς: «Θα χάσεις το κεφάλι σου». Πάντα ετοιμόλογος, με εύστοχες απαντήσεις, ο Λη σχολίασε: «Ευτυχώς θα δυσκολευτούν για να βρούν τον λαιμό μου». Δεν αποκάλυψε ότι ήδη αλληλογραφούσε με μεγάλο αριθμό σημαινόντων υποστηρικτών της μεταρρύθμισης.
0 ΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑΤαξιδεύοντας προς την Κίνα, ο Λη επισκέφθηκε τα νησιά
Χαβάη, Γκουάμ και Φιλιππίνες, που ανήκαν στις ΗΠΑ. Κατά τη σύντομη παραμονή του εξέτασε κάθε νησί ως ενδεχόμενο πεδίο μάχης. Ακολούθως αποβιβάσθηκε στην Καντόνα, όπου οι άνθρωποί του τού έδωσαν μία συστατική επιστολή προς τον Κανγκ Γού ουέι, ο οποίος ηγείτο των συνωμοτών που προσπαθούσαν να επανενθρονίσουν τον αυτοκράτορα. Ο Κανγκ απογοητεύθηκε φανερά όταν είδε εμπρός του τον Αμερικανό που του προσέφερε βοήθεια. Διερωτήθηκε τον λόγο της παρουσίας του ξένου και τις δυνατότητές του. Ο Λη είχε απο- φύγει να αναφέρει στις επιστολές του λεπτομέρειες σχετικά με τη φήμη, τις ικανότητες και το παρουσιαστικό του, ωστόσο ήταν αποφασισμένος να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα στην Κίνα: «Ηλθα για να σας βοηθήσω να σώσετε την Κίνα από τη γριά τίγρη», απάντησε. Οταν ο συνομιλητής του παρατήρησε ότι ήταν πολύ νέος για να επιτύχει κάτι τέτοιο, ο Λη δεν δίστασε: «Εχω την ηλικία που είχε ο Ναπολέ- οντας στο Ριβολί». Ακολούθως έλαβε έναν πάπυρο στον οποίο αναφερόταν ο διορισμός του στον βαθμό του αντιστρα- τήγου και ένα δέμα το οποίο περιείχε τον Αστέρα της Τάξης του Αυτοκράτορα Κουάνγκ χσού.
Αρχικά ο Λη στάλθηκε στην επαρχία Κουάνγκ τούνγκ για να οργανώσει στρατό. Σύμφωνα με αναφορές του Αμερικανού προξένου στην Καντόνα, οι επαναστάτες στρατολογούσαν καθημερινά 500 άνδρες. Ο τρομαγμένος αντιβασιλιάς των Μαντσού είχε αυξήσει τον στρατό του κατά 15.000 άνδρες. Οταν ο Λη πληροφορήθηκε ότι η αυτοκράτειρα είχε ε- γκαταλείψει το Πεκίνο κρατώντας αιχμάλωτο τον Κουάνγκ χσού, συνέλαβε ένα παράτολμο σχέδιο για να σώσει τον αυτοκράτορα και να τον επαναφέρει στον θρόνο. Ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του για το Χάνκοου μέσα σε ένα παλανκίν (ανατολίτικο σκεπαστό φορείο που μεταφέρεται από τέσσερις άνδρες) και με την ελπίδα να βρει τις δυνάμεις του Κανγκ οι οποίες θα τον βοηθούσαν στο σχέδιό του. Είχε ήδη διανύσει 160 χλμ. όταν έφθασε ένας αγγελιοφόρος. Οι ειδήσεις ήταν απογοητευτικές. Μερικές τοπικές μυστικές οργανώσεις εξε- γέρθηκαν πρόωρα και ο αντιβασιλιάς των Μαντσού στο Χάνκοου συνέλαβε τους περισσότερους αρχηγούς τους και τους εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες. Η δύναμη την οποία θα αναλάμβανε ο ίδιος είχε ήδη εξολοθρευτεί. Οι αξιωματικοί του Λη είχαν οδηγηθεί σε παγίδα που είχε οργανώσει ο αντι- βασιλιάς της επαρχίας Σένσι. Είχαν κληθεί στο επαρχιακό μέγαρο πιστεύοντας ότι θα δέχονταν την παράδοση της περιοχής. Ομως συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν με αποκεφαλισμό. Με διαταγή του αντιβασιλιά τα κεφάλια τους καρφώθηκαν σε δόρατα τα οποία τοποθετήθηκαν επάνω στα τείχη της πόλης Χάνκοου, ώστε να τονίσουν τη ματαιότητα της επανάστασης. Το δίκτυο πρακτόρων της αυτοκράτειρας είχε ανακαλύψει τη συνωμοσία και είχε επικηρύξει τον Κανγκ με20.000 δολάρια. Ο τελευταίος είχε εξαφανισθεί για να σώσει τη ζωή του. Δυνάμεις της αυτοκράτειρας αναζητούσαν το
Οι Ρώσοι απαγχονίζουν Κ ινέζους κατασκόπ ους των Ιαπώνων κατά το ν Ρωσο-ιαπωνικό π όλεμο το υ 1904-5.
«Yang kuei-tzu» ή «ετερόχθον κακό» μαζί με τους συνωμότες. Το κεφάλι του Λη άξιζε πλέον 10.000 δολάρια. Οι συνοδοί του πρότειναν να φύγει και να κρυφτεί. Ομως ο μικροκαμωμένος στρατηγός δεν πτοήθηκε. Εστειλε τον αγγελιοφόρο στους ε- ναπομείναντες άνδρες του με την εντολή να κρυφτούν στα βουνά ως την άφιξή του.
Την ίδια περίοδο οι άνδρες του Σούν Γιάτ σεν πολεμούσαν κατά μήκος του ποταμού Ανατολικού (νότια του Χάνκοου). Ο Λη έλαβε μέρος στην κατάληψη της πόλης Πο λο (115 χλμ. νότια της Καντόνας) και από το πεδίο της μάχης έλαβε ένα σπαθί αξιωματικού των Μαντσού, το οποίο κράτησε ως τρόπαιο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Αμερικανός διακρίθηκε. Ενας Κινέζος αξιωματικός σημείωσε: «Τα μάτια του θα σε έθαβαν τρία μέτρα μέσα στο έδαφος αν δεν εκτελούσες τις διαταγές του».
Ο Λη συνάντησε τους εξαντλημένους άνδρες του όταν η Εξέγερση των Μπόξερ βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Μετά από μία σύντομη περίοδο εντατικής εκπαίδευσής τούς οδήγησε στο Πεκίνο. Η άφιξή τους στην πρωτεύουσα συνέπεσε με την άρση της πολιορκίας της περιοχής των ξένων δ ιπλωματικών αποστολών από μία πολυεθνική στρατιωτική δύναμη 20.000 ανδρών. Η «μονάδα» του Λη δεν είχε αρκετή εμπειρία για να επηρεάσει τα γεγονότα. Ωστόσο ο ίδιος, αναγνωρίσιμος από την πολυτελή χρυσοποίκιλτη στολή Κινέζου στρατηγού που φορούσε, απέσπασε την προσοχή του διεθνούς Τύπου και του υποστρατήγου Αντνα Τσέιφη, επικεφαλής του αμερικανικού τμήματος. Ο τελευταίος μνημόνευσε τον στρατό των «απείθαρχων κούληδων» του Λη που τον ακολουθούσε στην κινεζική πρωτεύουσα. Η αυτοκράτειρα Τσού χσι μεταμφιέσθηκε σε χωρική και εγκατέλειψε την πόλη μέσα σε ένα ιππήλατο δίτροχο κάρο χωρίς να γίνει αντιληπτή. Ο στρατός της υποχώρησε ακολουθούμενος από τους άνδρες του Λη.
Οι 30.000 περίπου άνδρες του Σούν Γιάτ σεν σημείωσαν
11
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
σημαντικές επιτυχίες. Κατέλαβαν την πόλη Ουεητσόου και σύντομα ο Αμερικανός πρόξενος στην Καντόνα ανέφερε ότι είχαν θέσει την πεδιάδα του ποταμού Ανατολικού της επαρχίας Κουάνγκ τούνγκ υπό τον έλεγχό τους. Ωστόσο η στρατιωτική μηχανή των Μαντσού, εκσυγχρονισμένη κατά τη δεκαετία του 1890, και τα αυτοκρατορικά στρατεύματα αντεπι- τέθηκαν με μανία και απέκοψαν τους επαναστάτες από τις ακτές. Η νέα κυβέρνηση της Ιαπωνίας υπαναχώρησε σε προηγούμενες υποσχέσεις για παροχή πυρομαχικών και εφοδίων και σύντομα οι επαναστάτες έπαψαν να υφίστανται ως μάχιμη δύναμη. Για άλλη μία φορά οι αρχηγοί τους τράπηκαν σε φυγή, ενώ όσοι συνελήφθησαν αποκεφαλίσθηκαν. Η δύναμη του Λη αντιμετώπισε την οπισθοφυλακή του Αυτοκρατορικού Στρατού και ηττήθηκε ολοκληρωτικά. Ο ίδιος κατέφυγε στο Χονγκ Κονγκ, σύμφωνα με τον μύθο μεταμφιεσμένος σε Γάλλο ιεραπόστολο. Εκεί ανέμενε τις εξελίξεις.
Η αυτοκράτειρα διατήρησε τον θρόνο της, όμως οι δυτικές δυνάμεις μείωσαν την εξουσία της σε μεγάλο βαθμό, με την επιβολή του ταπεινωτικού Πρωτοκόλλου των Μπόξερ του 1901. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, η Κίνα υποχρεώθηκε να αποδεχθεί πρωτοφανή ξένη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της. Η Τσού χσι, ταπεινωμένη στους υπηκόους της, ήθελε διακαώς να εκδικηθεί όσους είχαν βοηθήσει στην επικράτηση των ξένων δυνάμεων.Αν και το Χονγκ Κονγκ ήταν βρετανική κτήση, το δίκτυο της αυτοκράτειρας είχε τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον Λη με ευκολία.Ο Αμερικανός, διαισθανόμενος τον κίνδυνο που διέτρεχε, κατέφυγε στην Ιαπωνία. Εκεί συνάντησε τον Σούν Γιάτ σεν, ηγετική φυσιογνωμία του αναπτυσσόμενου δημοκρατικού κινήματος της Κίνας και συχνά αποκαλούμενο «Τζωρτζ Ουάσινγκτον της Κίνας».
Η πρώτη συνάντηση του Λη με τον Σούν Γιάτ σεν περιγράφεται στα απομνημονεύματα του τελευταίου. Ο Σούν είδε έναν μικροσκοπικό ξένο με χλωμή όψη και κυρτή ράχη να τον πλησιάζει λέγοντας: «Θα ήθελα να συμβάλω στην προσπάθειά σας. Πιστεύω ότι οι ιδέες σας θα επιτύχουν». Απευθύνθηκε σε έναν βοηθό του με απορία και ρώτησε ποιος ήταν. Ο Λη είχε εργασθεί σκληρά για να προωθήσει την εικόνα του μεταξύ των μελών της κινεζικής προσφυγικής κοινότητας. Σύμφωνα με τον συνεργάτη του Σούν, ήταν «πιθανώς η μεγαλύτερη στρατιωτική μεγαλοφυία της εποχής, ο απόλυτος δεξιοτέχνης της σύγχρονης πολεμικής τέχνης». Την επόμενη ημέρα ο Σούν επισκέφθηκε τον Λη και του υποσχέθηκε ότι, αν το εγχείρημά του είχε επιτυχία και λάμβανε την εξουσιοδότηση από τους συμπατριώτες του, θα τον διόριζε κύριο στρατιωτικό σύμβουλο. Πάντα ετοιμόλογος ο Λη ανταπάντησε: «Διορίστε με τώρα και θα επιτύχετε». Αν και η πρότασή του δεν έγι- νε αποδεκτή, ο ίδιος κατέλαβε μία σημαντική θέση στο επιτελείο του Σούν.
Ζωτικής σημασίας για το κινεζικό δημοκρατικό κίνημα ήταν η χρηματοδότησή του. Η ιαπωνική κυβέρνηση επ ιθυμούσε να κυριαρχήσει στην Κίνα και δεν ενδιαφερόταν να παράσχει βοήθεια σε μία δύναμη η οποία είχε τη δυνατότητα να ενώσει μία διαλυμένη χώρα. Οι Κινέζοι πρόσφυγες αποφάσισαν να ζητήσουν την αρωγή των Δυτικών δημοκρατιών. Το φυσικό ταλέντο και η ικανότητα του Λη να εντυπωσιάζει, τον καθιστούσαν τον καταλληλότερο άνθρωπο για να συγκεντρώσει οικονομικούς πόρους. Μαζί με τον εξόριστο Κινέζο πρωθυπουργό και τον πρίγκιπα Τσι τσάο, ο Λη γοήτευε κάθε φορά που παρουσιαζόταν ενώπιον ακροατηρίων φορώντας την πολυτελή ανατολίτικη στολή του. Η φήμη του μεγάλωνε στη βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη.
Το 1904 ο Λη επέστρεψε στην Κίνα για να αναλάβει τη δ ι
οίκηση της 2ης Μεραρχίας Στρατού. Ομως η ένοπλη προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος στην οποία συμμετείχε, α- πέτυχε και πάλι. Ταπεινωμένος και με κλονισμένη υγεία επέστρεψε στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνια. Πάντως το ενδιαφέρον του για το κινεζικό δημοκρατικό κίνημα δεν είχε εξα- λειφθεί. Δημοσίευσε στην εφημερίδα «Call» του Σαν Φρανσί- σκο ένα άρθρο με τίτλο «Πώς έγινα στρατηγός του Κινεζικού Στρατού». Οταν ο πρόξενος της κυβέρνησης των Μαντσού κατήγγειλε την απάτη, ο διευθυντής της Ενωσης Μεταρρύθμισης της Κινεζικής Αυτοκρατορίας τον υποστήριξε ένθερμα. Επιβεβαίωσε ότι ο Λη είχε λάβει βαθμό αντίστοιχο του αντι- στρατήγου και ότι είχε ταξιδέψει σε ολόκληρη την Κίνα επιθεωρώντας και οργανώνοντας 30.000 άνδρες από μία στρατιά που αριθμούσε 400.000 στρατιώτες αποφασισμένους να επιστρέφουν τον θρόνο στον μεταρρυθμιστή αυτοκράτορα. Η προπαγάνδα ήταν εμφανής στους υπερβολικούς αριθμούς. Αν και η Ενωση υποστηριζόταν από χιλιάδες Κινέζους σε όλον
τον κόσμο (μεταξύ τους η φήμη του μεταρρυθμιστή Καν- γκ Γού ουέι ήταν πολύ μεγαλύτερη από εκείνη του
Σούν Γιάτ σεν), ο στρατός που είχε συγκεντρώσει υπήρχε περισσότερο στα χαρτιά.
Ο Λη διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία και στην εκπαίδευση μελών του Κινεζικού Αυτοκρατορικού Μεταρρυθμιστικού Στρατού (Chinese Imperial Reform Army), μίας οργάνωσης που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να διεισδύσει στις αυτοκρατορικές στρατιωτικές δυνάμεις εμφυτεύοντας πεμπτοφαλαγγίτες. Με τη βοήθεια του Ανσελ Ο’Μπάνιον, πρώην βαθμοφόρου του 4ου Συ
ντάγματος Ιππικού, ο οποίος είχε υπηρετήσει στις Φιλιππίνες επί τρία χρόνια, ο Λη ίδρυσε τη
Δυτική Στρατιωτική Ακαδημία (Western Military Academy). Κατά τα Σαββατοκύριακα και τα απο
γεύματα οι δύο άνδρες εκπαίδευαν 60 περίπου νεαρούς Κινέζους, οι οποίοι θα αποτελούσαν τον πυρήνα
αξιωματικών του Μεταρρυθμιστικού Στρατού. Επιφανείς πολίτες της Καλιφόρνια ασκούσαν καθήκοντα «διαχειριστών» της παράνομης οργάνωσης, την οποία ο Λη επέκτεινε σε άλλες πό
λεις, ενώ ο Ο’Μπάνιον στρατολόγησε άλλους βετεράνους ως εκπαιδευτές. Σύντομα η Ακαδημία αποτέ-
λεσε το διοικητικό κέντρο του Κινεζικού Αυτοκρατορικού Στρατού (CIA - Chinese Imperial Army), ο οποίος συγκροτήθηκε από τέσσερα συντάγματα (τρεις λόχοι στάθμευαν στο Λος Αντζελες). Η μαχητικότητα του Λη ήταν εμφανής κατά την επίσκεψη του πρίγκιπα Λιάνγκ Τσι τσάο στο Λος Αντζελες. Οταν ο Τσι τσάο επισκέφθηκε την Ακαδημία, ο Λη διέταξε δύο υπαξιωματικούς να αρπάξουν τον τοπικό έμπορο με τη μεγαλύτερη πλεξούδα στα μαλλιά. Εκπληκτος ο Λιάνγκ είδε τον Ο’Μπάνιον να κόβει την πλεξούδα, σύμβολο υποταγής στη δυναστεία των Μαντσού. Εκτοτε ο Λη παρότρυνε πολλά ακροατήρια να προβούν σε αυτή την πράξη και σύμφωνα με τον Ο’Μπάνιον συχνά υποκινούσε μαζικούς «ακρωτηριασμούς». Η αμερικανική κυβέρνηση άρχισε έρευνες στην Ακαδημία για να ανακαλύψει πιθανές παραβάσεις των νόμων περί ουδετερότητας. Η απάντηση του Λη ήταν ένα θρασύτατο θέαμα αθωότητας. Επεισε τους τοπικούς φορείς να επιτρέψουν σε 50 μαθητές να παρελάσουν κατά την Παρέλαση του Τουρνουά των Ρόδων του 1905, υπογραμμίζοντας τον καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα της Δυτικής Στρατιωτικής Ακαδημίας.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗΤαυτόχρονα με τις «κινεζικές» δράστηριότητές του ο Λη
ασχολήθηκε με τη διατύπωση των θεωριών του σχετικά με
Ο Χ όμερ Λη μ ε στολή Κ ινέζου σ τρ α τη γο ύ .
την αδυναμία της χώρας του να υποστηρίξει τα συμφέροντά της στον Ειρηνικό και στις δυτικές ακτές της. Ηταν βέβαιος ότι η Ιαπωνία αποτελούσε μία πολύ σαφή απειλή και ο Ρωσοϊ- απωνικός πόλεμος του 1905 τον επιβεβαίωσε. Τον ίδιο χρόνο ο Κανγκ Γού ουέι επισκέφθηκε τις ΗΠΑ και ο Λη τον συνό- δευσε στην Ουάσινγκτον για μία συνέντευξη με τον πρόεδρο Θήοντορ Ρούζβελτ. Περιέγραψαν με ειλικρίνεια τη στρατιωτική εκπαίδευση που παρείχε ο CIA στους Κινεζοαμερικανούς σπουδαστές του. Ο Αμερικανός υπουργός Δικαιοσύνης προσπαθούσε να διακόψει την επιχείρηση, όμως ο πρόεδρος ήταν συγκαταβατικός χαρακτηρίζοντάς την «παλικαρίσια». Η κυβερνητική έρευνα διακόπηκε διακριτικά.
Σταδιακά ο Λη απογοητεύτηκε από τον Κανγκ και τον Λιάνγκ, οι οποίοι δεν διέθεταν το δικό του μαχητικό πνεύμα. Ο Κανγκ αφιέρωνε πολύ χρόνο στη συγγραφή του καινοτομι- κού «Βιβλίου της Μεγάλης Κοινότητας», στο οποίο οραματιζόταν μία εποχή χωρίς έθνη - κράτη και πολέμους. Ο Λιάνγκ εκφωνούσε σημαντικούς λόγους, όμως δεν προέτρεπε σε βίαιη επανάσταση για τη σωτηρία της Κίνας. Η υπομονή του Λη με τον Κανγκ εξαντλήθηκε όταν το 1905 ο τελευταίος οικειο- ποιήθηκε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια που είχαν συγκεντρώσει Κινέζοι μεταρρυθμιστές, τα ίχνη των οποίων εξαφανίσθηκαν στο Μεξικό. Ο Λη αφοσιώθηκε πλέον ανοικτά στον Σούν Γιάτ σεν. Ο Σούν ήταν αποφασισμένος να αποκη- ρύξει το κομφουκιανικό παρελθόν της Κίνας. Ηρωάς του ήταν ο Αβραάμ Λίνκολν και απέδιδε το πιστεύω του στη δημοκρατία στα κινεζικά ως εξής: «Ο λαός πρέπει να έχει, ο λαός πρέπει να κυβερνά, ο λαός πρέπει να απολαμβάνει». Το 1905 ο Ο’Μπάνιον πέρασε λαθραία τον Σούν στις ΗΠΑ για μία συνάντηση με τον Λη. Δύο χρόνια αργότερα ο τελευταίος ταξίδεψε στη γαλλική Ινδοκίνα και υπηρέτησε ως γραμματέας αγγλικών του Σούν κατά την εισβολή της νότιας Κίνας από το Ανάμ. Η πόλη Τσεν ναν κουάν κατελήφθη μετά από σκληρή μάχη. Μία σημαντική αποθήκη όπλων και πυρομαχικών κυρι- εύθηκε, όμως ήταν άδεια. Τα πυρομαχικά των επαναστατών ε- ξαντλήθηκαν και οι άνδρες υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν ακολουθούμενοι από τις δυνάμεις των Μαντσού. Το Πεκίνο διαμαρτυρήθηκε στη Γαλλία, με αποτέλεσμα ο Σούν και ο Λη να εκδιωχθούν από το Ανάμ.
Μετά την επιστροφή του στις ΗΠΑ ο Λη άρχισε τη συγγραφή ενός βιβλίου. Επί επτά και πλέον μήνες εξέτασε όλα τα σημαντικά λιμάνια, θέ- σεις-κλειδιά και πιθανά σημεία απόβασης κατά μήκος της δυτικής ακτής των ΗΠΑ. Χρησιμοποίησε λεπτομερείς χάρτες με τους οποίους διε- ρεύνησε και αποτύπωσε κάθε πιθανή κίνηση που οι Ιάπωνες μπορούσαν να εκτελέσουν.Κατέγραψε σε πίνακες το όνομα κάθε ιαπωνικού σκάφους το οποίο είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει στρατεύματα. Εδωσε στο πόνημά του τον καυστικό τίτλο «The Valor of Ignorance» (= Η Γενναιότητα της Αγνοιας), για να τονίσει την έλλειψη διορατικότητας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Λη υποστήριζε ότι η παγκόσμια ιστορία ήταν η ιστορία πολεμικών συγκρούσεων. Ισχυριζόταν ότι κατά τις τρεις τελευταίες χιλιετίες υπήρξαν μόνο 234 ειρηνικά χρόνια. Γι’ αυτόν μόνο ένα κράτος με μέγι- στη στρατιωτική ετοιμότητα μπορούσε να εξασφαλίσει την επιβίωση ενός έθνους, ωστόσο οι ΗΠΑ επαναπαύονταν. Ο Λη α-
Κ α λ λιτεχν ικ ή απεικόνιση ενός «Μ π ό ξερ ».
πέστειλε ένα αντίγραφο στον σημαντικότερο Αμερικανό ειδικό σε θέματα Απω Ανατολής, τον στρατηγό Τσέιφη. Ο τελευταίος εξεπλά- γη: «Από τότε που το διάβασα δεν έχω κατορθώσει να κοιμηθώ. Δεν βλέπω τρόπο ... κανένα τρόπο για να αμυνθούμε σύμφωνα με τα σχέδια που αναφέρεις ότι έχουν ... εκτός και αν αρχίσουμε να εξοπλιζόμαστε τώρα», εί
πε στον Λη.Το βιβλίο «The Valor of Ignorance» εκδόθηκε
το 1909 και αντιμετώπισε έντονες αποδοκιμασίες και την κοροϊδία των ειρηνόφιλων και των οπαδών
του απομονωτισμού. Οι κριτικοί το κατέκριναν. Ωστόσο μοναδική φιλοδοξία του Λη ήταν να προειδοποιήσει
τους συμπατριώτες του για την κρυφή απειλή. Το βιβλίο δεν κατόρθωσε να επιτύχει τον σκοπό του, καθώς δεν είχε καμία επιρροή στο αμερικανικό κοινό. Σημειώθηκαν, πάντως, μερικές επαναστατικές υπερβάσεις στους στρατιωτικούς κύκλους, με σημαντικότερη εκείνη του Ντάγκλας ΜακΑρθουρ, ο οποίος, όταν διορίσθηκε διοικητής στη Σχολή του Ουέστ Πόιντ, προσπάθησε να επιβάλει την ανάγνωση του εν λόγω βιβλίου, περιλαμβάνοντάς το σε έναν κατάλογο προαιρετικών αναγνωσμάτων και προωθώντας στη βιβλιοθήκη αντίγραφα για να είναι διαθέσιμο στους σπουδαστές. Στο εξωτερικό
13
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
υπήρξαν μερικοί αναπάντεχοι θαυμαστές. Ο θρυλικός στρατάρχης του Βρετανικού και του Ινδικού Στρατού, λόρδος Φρέντερικ Ρόμπερτς, επικεφαλής του βρετανικού Αυτοκρα- τορικού Γενικού Επιτελείου, επαίνεσε το βιβλίο. Ο Λένιν είχε αντίγραφο στο γραφείο του κατά την εξορία του στη Ζυρίχη. Σε έναν επισκέπτη του είχε πει «Κάποτε αυτό το βιβλίο θα με- λετάται από χιλιάδες αναγνώστες» και ότι ο Λη αντιλαμβανόταν περισσότερα σχετικά με την παγκόσμια πολιτική από όλους τους υπουργούς που βρίσκονταν στην εξουσία. Ο στρατηγός Χανς φον Ζέεκτ (ανασχημάτισε τον Γερμανικό Στρατό μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και αργότερα πολέμησε στην Κίνα) είπε: «Αυτός ο Λη είναι εκπληκτικός. Σπανίως συναντώ έναν συγγραφέα ο οποίος σε κάνει να αισθανθείς τόσο έντονα ότι κρατάς την ευθύνη μίας ολόκληρης ηπείρου στους ώμους σου». Αλλοι θαυμαστές του Λη τον συγκατέλεγαν μαζί με τον Θουκυδίδη, τον Καίσαρα και τον Κλαούζεβιτς ως προς τον τρόπο με τον οποίο απεκάλυπτε την «ενδότερη ουσία του πολέμου».
Οι ειρηνιστές στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, σημαντική πνευματική ομάδα το 1910, δεν εντυπωσιάσθηκαν από το «The Valor of Ignorance». Ο Ντέιβιντ Σταρ Τζόρνταν, πρόεδρος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, όπου είχε σπουδάσει ο Λη, τον αποκήρυξε με το δοκίμιο «The Impudence of Charlatanism» (= Η Αυθάδεια του Τσαρλατανισμού). Περιέγραψε τον Λη ως έναν «φιλόδοξο, ασήμαντο συγγραφέα ρομάντζων που προσπαθούσε να εκμεταλλευθεί κατά το δυνατόν περισσότερο τη σύντομη ζωή του, την περιορισμένη σωματική κατασκευή του και την αστείρευτη φαντασία του». Αλλοι τον εξέλαβαν περισσότερο σοβαρά. Ο Ουίλιαμ Τζέημς στο «The Moral Equivalent of War» (μερικοί το θεωρούν το καλύτερο δοκίμιό του) αντέκρουσε μερικούς από τους ισχυρισμούς του Λη. Οι περισσότεροι κριτικοί λογοτεχνίας παρέμειναν απαθείς. Μόνο το «Literary Digest» θαύμασε το «The Valor of Ignorance», αποκαλώντας το «ένα τολμηρό και εντυπωσιακό βιβλίο . το οποίο καλά θα έκανε κάθε Αμερικανός να μελετήσει βαθιά». Οι εφημερίδες του εκδότη Ράντολφ Χηρστ, οι οποίες συνήθιζαν να διογκώνουν τη σκιά του «κίτρινου κινδύνου», ανέλυσαν το βιβλίο και το παρουσίασαν λέγοντας ότι ο Λη εννοούσε ότι οι Ιάπωνες θα επιτί- θεντο άμεσα. Ως αποτέλεσμα, η φήμη του Λη εξασθένισε.
Ενώ το βιβλίο κρινόταν από το κοινό, ο Λη αφοσιώθηκε πλήρως στην επανάσταση του Σούν Γιάτ σεν. Ο Κινέζος αρχηγός τον είχε συναντήσει στην Καλιφόρνια το 1909, όταν το «The Valor of Ignorance» ήταν έτοιμο προς έκδοση, και επί πολλούς μήνες του έστελνε υπομνήματα σχετικά με τα επαναστατικά σχέδιά του. Ο Λη έδωσε τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου στον Σούν για να βοηθήσει στη συγκέντρωση χρημάτων και προέβη στις απαραίτητες ενέργειες για να μεταφραστεί το έργο στα ιαπωνικά. Ολα τα κέρδη θα υποστήριζαν τον αγώνα. Η πράξη του αποτελούσε μία θυσία και απόδειξη της σοβαρότητας με την οποία αντιμετώπιζε τα γεγονότα που αφορούσαν την Κίνα, διότι δεν ήταν εύπορος. Παρά τον υπότιτλο «The Inevitable Japanese-American War» (= Ο Αναπόφευκτος Ιαπωνο-αμερικανικός Πόλεμος), το βιβλίο του Λη έτυχε μεγάλης αποδοχής στην Ιαπωνία, όπου πωλήθηκαν περισσότερα από 84.000 αντίτυπα (4). Το διαφημιστικό κείμενο του καλύμματος έλεγε: «Εξαιρετικό ανάγνωσμα για όλους τους άνδρες της Ανατολής με κόκκινο αίμα στις φλέβες τους». Η ιαπωνική κυβέρνηση και οι ειδικοί τακτικής αναγνώ
ρισαν την αξία του και το «The Valor of Ignorance» έγινε υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όλους τους Ιάπωνες σπουδαστές στρατιωτικών σχολών.
Ο Σούν, ο οποίος είχε περάσει πολύ χρόνο στην Ιαπωνία, δεν έτρεφε ψευδαισθήσεις για τους Ιάπωνες. Είχαν βοηθήσει στην καταστολή της εξέγερσης του 1900 και ακολουθούσαν μία πολιτική με την οποία συντηρούσαν την αδυναμία και τη διαίρεση της Κίνας. Για να αποδείξει τη φιλία του ο Σούν προ- σέφερε στον Λη 30 βαρείς τόμους με τα κλεμμένα μυστικά σχέδια του ιαπωνικού Γενικού Επιτελείου, γνωρίζοντας ότι ο τελευταίος διατηρούσε στενή επαφή με τον στρατηγό Τσέι- φη και ελπίζοντας ότι οι ΗΠΑ θα αντιλαμβάνονταν το κέρδος που θα είχαν στην Απω Ανατολή αν τον υποστήριζαν. Ο Τσέιφη (πρόσφατα είχε αποστρατευθεί, τερματίζοντας τη θητεία του ως αρχηγός του Επιτελείου του Αμερικανικού Στρατού) πεί- σθηκε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του στην αμερικανική κυβέρνηση για να υποστηρίξει τις θέσεις του Σούν. Ωστόσο το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών αγνόησε τις προτάσεις τους, επιδεικνύοντας την ισχυρογνωμοσύνη που χαρακτήριζε τις σχέσεις του με την Κίνα επί έναν αιώνα.
Ο Λη και ο Ο’Μπάνιον συνέχισαν να εκπαιδεύουν Κινέζους. Ο τελευταίος είχε μεταφέρει κρυφά στις ΗΠΑ 250 γιούς Κινέζων αξιωματούχων οι οποίοι υποστήριζαν τον Σούν. Ομως
το κύριο πρόβλημα της επανάστασης ήταν οικονομικό. Ενα μνημόνιο του Σούν προς τον Λη ανέφερε απαραίτη
το προϋπολογισμό ύψους 3.630.000 δολαρίων. Ωστόσο πολλοί Κινέζοι της διασποράς ήλπι-
ζαν ακόμα ότι η χώρα τους μπορούσε να αλλάξει ειρηνικά. Την ίδια εποχή στο ε
σωτερικό της Κίνας διαδοχικές επαναστάσεις καταπνίγονταν. Πολλές ξεκίνησαν από υποστηρικτές του Σούν, άλλες από οπαδούς περισσότερο βίαιων και αναχρονιστικών δογμάτων.
Τον Αύγουστο του 1910 ο Σούν έγραψε στον Λη από το Πενάνγκ (Μαλαισία), παραθέτοντας λεπτομερείς πληροφορίες για τη στρατιωτική κα
τάσταση στην Κίνα. Η κυβέρνηση των Μαντσού είχε κλονιστεί, ο Στρατός εί
χε αποδυναμωθεί και οι επαναστατικές δυνάμεις αυξάνονταν καθημερινά. Ο
συγχρονισμός ήταν ζωτικής σημασίας, όπως και τα χρήματα. Ο Σούν είχε κατορθώσει
να αποτρέψει μία πρόωρη επανάσταση στην κοιλάδα Γιανγκτσέ. Τρεις μήνες αργότερα παρακαλούσε
επίμονα τον Λη να συγκεντρώσει έστω και το ένα δέκατο των απαιτούμενων χρημάτων. Με επόμενο μήνυμα όρισε τον Λη αρχηγό του επιτελείου του και του έδωσε πλήρη εξουσία να διαπραγματευθεί μία «αγγλοσαξονική συμμαχία» με την αμερικανική και τη βρετανική κυβέρνηση. Σε αντάλλαγμα για τη βοήθειά τους, υποσχέθηκε την ιδιότητα του περισσότερο ευνοούμενου κράτους στην Κίνα. Συμφώνησε να θέσει το Κινεζικό Ναυτικό προσωρινά υπό τη διοίκηση Βρετανών αξιωματικών και να δεχθεί έναν Βρετανό πολιτικό αξιωματούχο στο επιτελείο του.
Την ίδια περίοδο η υγεία του Λη επιδεινωνόταν. Περίοδοι τύφλωσης δυσκόλευαν τη συγγραφή του επόμενου βιβλίου του. Ακολουθώντας τη συμβουλή ενός γνωστού του ταξίδεψε στο Βισμπάντεν (Γερμανία) για να συμβουλευθεί έναν ειδικό. Από εκεί μετέβη στο Λονδίνο, όπου έγινε θερμά δεκτός από τον θαυμαστή του, λόρδο Ρόμπερτς. Ο Ρόμπερτς ήταν λ ίγο δημοφιλής μεταξύ των φ ιλελεύθερων πολιτικών της εποχής του, όπως και ο Λη. Αν και υπήρξε ένας από τους περισσότερο σεβαστούς στρατιωτικούς ειδικούς του Ηνωμένου Βασιλείου (5), οι προειδοποιήσεις του για μία γιγαντιαία σύγκρουση μεταξύ της Βρετανίας και της Γερμανίας αγνοήθη-
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
καν στην πατρίδα του. Ο ίδιος αναγνώρισε στον Λη έναν στρατιωτικό νου ο οποίος λειτουργούσε όπως ο δικός του και του ανέθεσε να συγγράφει μία εργασία με θέμα τις απειλές που αντιμετώπιζε η Βρετανία. Ο Λη θεώρησε την αποστολή του μία εξαιρετική ευκαιρία για να αυξήσει τη φήμη του και να προωθήσει τον σκοπό του. Ετσι δέχθηκε με μεγάλη ευχαρίστηση. Οι Γερμανοί έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Λη, επιζήτησαν τις απόψεις και τις συμβουλές του και τον κά- λεσαν να παρακολουθήσει στρατιωτικές ασκήσεις. Ο Αμερικανός εντυπώσιασε όταν παρουσιάσθηκε με τη μεγαλοπρεπή στολή του Κινέζου στρατηγού. Εχοντας εξοικειωθεί με τις τευτονικές απόψεις, επέστρεψε στο Λονδίνο και άρχισε πάλι να συγγράφει. Το δεύτερο έργο του έφερε τον τίτλο «The Day of the Saxon» (= Η Ημέρα του Σάξονα) και στις σελίδες του ανέλυε τις γεωπολιτικές όψεις του γερμανικού επεκτατισμού. Παρουσίασε τις διαπιστώσεις του στον Ρόμπερτς, επιβεβαιώνοντας τους μεγαλύτερους φόβους του τελευταίου.
Ο Λη θεωρούσε ότι η Βρετανία και η Γερμανία βρίσκονταν σε μία πορεία σύγκρουσης με κατάληξη έναν πόλεμο πολύ μεγάλης κλίμακας, στον οποίο σημαντικό ρόλο θα κατείχε η βιομηχανία. Αν και προέβλεψε τον Α ’ ΠΠ, πολλές από τις θ ε ωρίες του σχετικά με τις παγκόσμιες βλέψεις και φιλοδοξίες της Γερμανίας αναφέρονταν περισσότερο στον Β' ΠΠ. Ο ίδιος προέβλεψε τη δημιουργία ενός μείζονος Ράιχ το οποίο θα καταβρόχθιζε την Αυστρία και θα επιχειρούσε να τοποθετήσει εξαρτώμενες κυβερνήσεις στις Κάτω Χώρες και στη Δανία. Πίστευε ότι οι χερσαίες δυνάμεις της Βρετανίας ήταν ανε- παρκώς επανδρωμένες, ως συνέπεια της πολιτικής που είχε τεθεί από τον ναύαρχο Οράτιο Νέλσονα έναν αιώνα νωρίτερα, και απέρριπτε το δόγμα της ναυτικής υπεροχής. Επίσης υπογράμμισε τις ιδέες της εθνικής υπεροχής και της εθνικής αγνότητας, τις οποίες η Γερμανία και η Ιαπωνία είχαν αρχίσει να υιοθετούν, επιδεικνύοντας πολύ νωρίς κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν στη φρίκη του Β ’ ΠΠ.
Την ίδια περίοδο στην Κίνα οι επαναστάτες ήταν ασυγκράτητοι. Το καλοκαίρι του 1911 ο Λη βρισκόταν στο Λονδίνο, όταν πληροφορήθηκε ότι στην Κίνα προετοιμαζόταν μία νέα επαναστατική προσπάθεια. Τηλεγράφησε στον Σούν, ο οποίος περιόδευε στις ΗΠΑ, και τον προέτρεψε να μεταβεί στο Λονδίνο για έντονες διαπραγματεύσεις. Εκείνος ανακάλυψε, όπως είχε ανακαλύψει νωρίτερα ο Λη, ότι δεν είχε την ικανότητα να εκδιώξει από τους Βρετανούς τις προκαταλήψεις εναντίον του κινήματος του. Ο λόρδος Ρόμπερτς δεν κατόρθωσε ποτέ να πείσει τους Βρετανούς τραπεζίτες ή τους διπλωμάτες του Υπουργείου Εξωτερικών να υποστηρίξουν τον Σούν Γιάτ σεν. Ο Λη μπόρεσε να αποσπάσει μόνο μία υπόσχεση περί μη επέμβασης. Οταν στις 10 Οκτωβρίου 1911 άρχισε μία σειρά εξεγέρσεων, ο Σούν αποφάσισε να ταξιδέψει στην Κίνα για να αναλάβει τη διοίκηση της επανάστασης. Η Σαν- γκάη, το Σουτσόου και το Χάνκοου καταλήφθηκαν από τους επαναστάτες και ένα επείγον τηλεγράφημα που έφθασε από τη Σανγκάη ικέτευε τον Σούν να επιστρέφει «για να τους ενώσει». Ο Σούν Γιάτ σεν ζήτησε από τον Λη να τον συνοδεύσει. Ο τελευταίος, πριν αναχωρήσει, δέχθηκε μία αυστηρή προειδοποίηση από τους ιατρούς του ότι το μακρύ ταξίδι μπορεί να απέβαινε μοιραίο. Είχε καταπονηθεί και η υγεία του είχε επιβαρυνθεί από πολλές ασθένειες. Ομως ήταν ανένδοτος. Επιθυμούσε να βρίσκεται στην Κίνα κατά τη γέννηση της Δημοκρατίας στη χώρα. Τον Νοέμβριο οι δύο άνδρες απέπλευσαν από τη Μασσαλία με προορισμό τη Σαν- γκάη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Λη ολοκλήρωσε το βιβλίο «The Day of the Saxon».
Στο Πενάνγκ και στη Σιγκαπούρη ο Λη είχε την ίδια δημοσιότητα με τον Σούν Γιάτ σεν. Ο εκδότης της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» τον αποκαλούσε «Φον Μόλτκε της επανάστασης» και προέβλεψε ότι η παρουσία του στο πλευρό του Σούν θα κατόρθωνε να πείσει τους Δυτικούς τραπεζίτες
16
Α μερικανικά π υροβόλα βάλλουν εναντίον των πυλών της Α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Π ύλης του Π εκ ίνου κ α τά τη δ ιά ρ κεια της π ολιορκίας των Δ υτικώ ν διπλω ματικώ ν αποστολώ ν το 1900.
να υποστηρίξουν το επαναστατικό καθεστώς. Στο Χονγκ Κον- γκ ο Λη συνάντησε τον Αμερικανό πρόξενο και μαζί επεξεργάστηκαν ένα τηλεγράφημα προς το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών με την έγκριση του Σούν. Το κείμενο περιέγραφε ένα σχέδιο σχηματισμού μίας «προσωρινής κυβέρνησης συνασπισμού» με επικεφαλής τον Σούν. Ο Λη θα ανελάμβανε τις διαπραγματεύσεις με τους Μαντσού, στους οποίους θα προ- σέφερε προστασία και συντάξεις εφόσον συμφωνούσαν να ε- γκαταλείψουν την εξουσία. Στη συνέχεια ο Σούν θα διοργά- νωνε ένα συνταγματικό συνέδριο για να ορισθεί μία δημοκρατία βασισμένη σε ένα τροποποιημένο αμερικανικό πρότυπο. Ο πρόξενος ανέφερε ότι η επιρροή του Λη επί του Σούν ήταν μεγάλη και «ελεγχόμενη ... σε θέματα σχέσεων με άλλες δυνάμεις». Δεν υπήρξε απάντηση στο τηλεγράφημα. Η μοναδική ευκαιρία που είχε η Ουάσινγκτον να δημιουργήσει μία δημοκρατική Κίνα, έμεινε ανεκμετάλλευτη.
Στη Σανγκάη ο Σούν και ο Λη διεπίστωσαν τη σκληρή πραγματικότητα μίας επανάστασης. Οι περισσότεροι Κινέζοι τους υποδέχθηκαν με επευφημίες, ωστόσο πολλοί ηγέτες της Επαναστατικής Συμμαχίας (σύντομα θα ονομαζόταν Κου- ομιντάνγκ - Εθνικό Λαϊκό Κόμμα της Κίνας) απογοητεύθηκαν όταν πληροφορήθηκαν ότι ο δικός τους «Τζωρτζ Ουάσιν- γκτον» και ο Αμερικανός «Λαφαγιέτ» δεν είχαν μαζί τους χρήματα. Ενας Αμερικανός που βρέθηκε εκεί, ανέφερε ότι αξιωματικοί οι οποίοι είχαν λάβει μέρος στις πρόσφατες μάχες δυσανασχετούσαν με τον Αμερικανό. Ο Λη συμπεριφέρθηκε με σύνεση και δεν προσπάθησε να ασκήσει διοίκηση. Δήλωσε ότι η αποστολή του ως επιτελάρχη ήταν να διαβιβάζει τις διαταγές του Σούν στον στρατό. Ο τελευταίος φρόντισε να δώσει λίγες διαταγές, αν και προέτρεψε τους οπαδούς του να εκδιώξουν εξέχοντα μέλη της δυναστείας των Μαντσού που είχαν ενταχθεί στη δύναμη των επαναστατών την τελευταία στιγμή.
Ο μεταρρυθμιστής Κανγκ Γού ουέι παρέμεινε μακριά από την Κίνα εκείνη τη χρονική περίοδο. Κανένας άλλος Κινέζος δεν είχε το κύρος του Σούν. Την Πρωτοχρονιά του 1912 ο Σούν ταξίδεψε στη Νανκίνγκ, με τον Λη στο πλευρό του. Οι αντιπρόσωποι των νότιων επαρχιών της χώρας, οι οποίες είχαν κηρύξει την ανεξαρτησία τους, τον ονόμασαν προσωρινό πρόεδρο της Κίνας. Ετσι ο Σούν ορκίσθηκε υπό τον βρυχηθμό πυροβόλων και τον κρότο πυροτεχνημάτων. Ο Λη ήταν ο μόνος λευκός που παραβρέθηκε στην τελετή.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥΤην Πρωτοχρονιά του 1912 η Κίνα ανακηρύχθηκε δημο
κρατία με πρωτεύουσα τη Νανκίνγκ και με πρώτο πρόεδρο τον Σούν Γιάτ σεν. Το όνειρο του Χόμερ Λη για το οποίο είχε πολεμήσει σκληρά επί μεγάλο χρονικό διάστημα, έγινε πραγ
Ε π ανασ τά τες σ τρ α τιώ τες το 1911. Τα π εριβραχιόνια τους ξεχω ρίζουν από το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς το υ ς .
ματικότητα. Ο Σούν κράτησε τον λόγο του προά- γοντας τον Λη σε στρατηγό και διορίζοντάς τον επικεφαλής του επιτελείου του. Μερικούς μήνες μετά τη στιγμή του θριάμβου του ο Αμερικανός υπέστη καρδιακή προσβολή. Επιβιβάσθηκε στο ιαπωνικό πλοίο της γραμμής «Shinyo Maru» και επέστρεψε στη δυτική ακτή των ΗΠΑ. Εκείνη την περίοδο κυκλοφόρησε το βιβλίο του «The Day of the Saxon». Οι κριτικές δεν ήταν ενθαρρυντικές, πωλήθηκαν δε μόνο7.000 αντίτυπα. Ενα από αυτά αγόρασε και ο Καρλ Χαουσχόφερ, ο άνθρωπος που συμβούλευε τον Αδόλφο Χίτλερ όταν ο τελευταίος έγραφε το «Mein Kampf» (= Ο Αγών μου), ένα βιβλίο το οποίο πε ριελάμβανε όλες τις προειδοποιήσεις του Λη για την τευτονική εμμονή στη φυλετική καθαρότητα. Το 1933, όταν η ανάγκη για ένα τέτοιο βιβλίο έγινε πιεστική, η κυκλοφορία του «The Day of the Saxon» είχε σταματήσει.
Υπερήφανος για τις επιτυχίες του στην Κίνα αλλά πικραμένος για την αποτυχία των βιβλίων του, ο Λη υπέκυψε σε ασθένεια σε ηλικία 35 ετών. Ετάφη την 1η Νοεμβρίου 1912 φορώντας την κομψή στολή του στρατηγού. Οσοι γνώρισαν τον Λη, είχαν μαγευτεί πολλές φορές από την ιδιαιτερότητά του. Ηταν ένας μικροκαμωμένος άνδρας με εκπληκτική αυτοπεποίθηση και σιδερένια θέληση. Ωστόσο είχε μεγάλα ελαττώματα, όπως πολλοί λαμπροί ηγέτες. Ηταν επιρρεπής στην αυτοπροβολή και σε θεατρινισμούς και σε κάποιον που δεν τον γνώριζε φαινόταν αλαζόνας και εγωπαθής. Η μοναδική διο ίκησή του στο πεδίο της μάχης υπήρξε ασήμαντη. Στη θέση του άλλοι διοικητές θα είχαν εγκαταλείψει, εκείνος όμως επέμενε, ταξιδεύοντας ανά την υφήλιο για να συγκεντρώσει χρήματα για τον σκοπό στον οποίο πίστευε. Η δημιουργία της κινεζικής δημοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί το μεγαλύτερο κατόρθωμά του.
Τα βιβλία του Λη αποτελούν αντικείμενο συζήτησης. Μερικοί σχολιαστές δεν βλέπουν το «όραμά» του. Η σύγκρουση αυτοκρατοριών, η άνοδος του υπερεθνικισμού και η φρίκη της εθνοκτονίας ήταν ορατές τάσεις, φανερές σε οποιονδή- ποτε αντιλαμβανόταν καλά τη γεωπολιτική κατάσταση των αρχών του 20ού αιώνα. Ωστόσο ο Λη δεν προσπαθούσε να προσηλυτίσει τους ειδικούς. Ηθελε να αποδυναμώσει τους οπαδούς του απομονωτισμού και τους ειρηνιστές που επηρέαζαν την πολιτική των ΗΠΑ. Παρά τις εκπληκτικές προβλέψεις, το μήνυμα του «The Valor of Ignorance» αποδείχθηκε υπερβολικά ακραίο για τη φαντασία του κοινού. Οι Ιάπωνες αναγνώστες, αντίθετα, βρήκαν στις σελίδες του μία εργασία στην οποία υπογραμμίζονταν οι τακτικές και τα σχέδια τα οποία μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή με επιτυχία όταν θα πολεμούσαν εναντίον των ΗΠΑ. Στις σελίδες του «The Day of the
Saxon» ο Λη σημείωνε ότι θα έφθανε η εποχή που η εκσυγχρονισμένη Ρωσία θα προσπαθούσε να κυριαρχήσει στην Ευρώπη και στην Ασία, ανεξάρτητα από το πολιτικό δόγμα της. Πριν από τον θάνατό του ο Λη προετοίμαζε ένα βιβλίο στο οποίο είχε δώσει τον προκλητικό τίτλο «The Swarming of the Slav» (= Η Αναρρίχηση του Σλάβου).
Αν και ακόμα και σήμερα παραμένει σχεδόν άγνωστος, ο Χόμερ Λη υπήρξε ένας από τους χαράκτες της γεωπολιτικής στρατηγικής των ΗΠΑ με την περισσότερο προοδευτική σκέψη και ση
μαντικός οραματιστής κατά την πρώτη προσπάθεια της Κίνας να περάσει στη δη
μοκρατία. ΞΙ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Την εποχή εκείνη στην Καλιφόρνια γίνονταν έντονες συζητήσεις για τον «κίτρινο κίνδυνο» και την ανάγκη περιορισμού του αριθμού των Κινέζων και των Ιαπώνων μεταναστών. Η κατάληψη των Φιλιππινών, το 1898,
κατέστησε τις ΗΠΑ κύρια στρατιωτική δύναμη στην
Απω Ανατολή.(2) Η Τσού χσι κληρονόμησε
τον τίτλο μετά τον θάνατο του συζύγου της, Χσιέν φενγκ (1861).
Παρέμεινε στον θρόνο ως την ενηλικίωση του γιού της, Τούνγκ Τσι
(1872). Επανήλθε τρία χρόνια αργότερα, όταν ο τελευταίος απεθίωσε, και παρέμεινε ως την ενηλικίωση του ανηψιού της (1889), ωστόσο διατηρούσε πάντα τον έλεγχο της χώρας.(3) Η Εξέγερση των Μπόξερ ήταν η πρώτη από μία σειρά επαναστάσεων στην Κίνα και ίσως η μοναδική που δημοσιοποιήθηκε στη Δύση.(4) Το βιβλίο «The Valor of Ignorance» εκδόθηκε σε μετάφραση στην Ιαπωνία με τον τίτλο «Ο Ηρωισμός Εκείνων που Δ ιακινδυνεύουν να Σκοτώσουν μία Τίγρη με Ενα Χέρι και Τολμούν να Διασχίσουν έναν Απύθμενο Ποταμό».(5) Ο 1ος κόμης Φρέντερικ Ρόμπερτς (1832-1914) είχε τιμηθεί με τον Σταυρό της Βικτωρίας (1858) για τη δράση του κατά την Ινδική Ανταρσία και είχε διατελέσει αρχιστράτηγος (1899-1900) κατά τον δεύτερο πόλεμο των Μπόερς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1 )B o d in , Lynn: THE BOXER REBELLION, O sprey Publishing, London, 1989.(2) Fleming, Thom as: H O M ER LEA & THE DECLINE O F THE WEST, «A m erican H eritage» M agazine, Vol. 39, Issue 4, 1988 (http ://w w w .am ericanheritage .com ).(3) Franz-W illing, G eorg: THE O RIGINS O F THE SECOND WORLD WAR, «Journal o f H isto rica l Review », In s titu te fo r H istorical Review, 1986.(4) Jam es, W illiam: THE M O RAL EQUIVALENT O F WAR, 1910 (http ://w w w .barnard.co lum bia.edu).(5) Jow ett, Philip: CHINESE CIVIL WAR ARM IES 191-149, O sprey Publishing, London, 1989.(6) Rees, Sim on: HOM ER LEA: AU THO R O F THE VALOR O F IG NORANCE, «M ilita ry H istory», O ctober 2004.
17
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Ταχυδρομικά δελ τά ρ ιά το υ 1912-13. : f
Η νίκη ο δ η γ ε ίκαι στεφ ανώ νειτον έφιπποσ τρ α τη λά τηΚωνσταντίνο(μέθοδοςπροπαγάνδας«αναπ όφ ευκτηνίκη»).
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι υπήρξαν από τους πλέον ένδοξους ανώνεα ίου Ελληνικού Εθνους και οδηγηοαν
οιην απελευθέρωση υπόδουλων εδαφών μαα. Σια πεδία ίων μαχών γράφηκαν ένδοξες σελίδες αίμαιος, αλλά
και μεγαλείου inuxnc, κάιι ίο οποίο διέκρινε όλους τους Ελληνες μαχητές. Στη συνέχεια θα προοεγγίοουμε μια οχεπκώς άγνωοιη πτυχή εκείνης της ούνκρουοης: nc ιμυχολονικές επιχειρήσεις (ΨΕ) που διεϋήχθηοαν via
να κλονίοουν ιον ανιίπαλο και ταυτόχρονα να ιονώσουνίο ελληνικό φρόνημα.
ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ191213 ΠΟΛΕΜΟΥΣ
ο Β ο υ α γ α ρ ο φ α γ ο ς
_ r ß t Z r r ' A M / 'B
Νέα ιιέσα αιην υπηρεσία των ανιιπάίΐων
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Ο ελ ευ θ ερ ω τή ς Κω νσταντίνος σε κ α ρ τ ποστάλ τη ς εποχής.
Εξώ φυλλα π ολεμικώ ν τραγουδιώ ν, ιστορικώ ν δοκιμίων και λευκώ μα τα φω τογραφιώ ν των Βαλκανικώ ν Πολέμων.
Πριν από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων η διαπαιδαγώγηση και η ψυχολογική προετοιμασία των Ελληνοπαίδων άρχιζαν με τα πρώτα ψελλίσματα των νηπίων. Η Πόλη, η Αγιά Σόφιά, οι Τούρκοι που θα πάνε στην «κόκκινη μηλιά», ηχούσαν σαν το γλυκύτερο να
νούρισμα. Τα παραμύθια της γιαγιάς με τα κατορθώματα και τη λεβεντιά των Ελλήνων ηρώων, του Μεγαλέξανδρου, του Κολο- κοτρώνη και αργότερα του Παύλου Μελά, και τα κακουργήματα των Τούρκων και των Βουλγάρων κομιτατζήδων, σχημάτιζαν σε στέρεες βάσεις το συναίσθημα περί της εθνικότητας και συνέβαλαν στον σεβασμό και στην αγάπη της ιδέας της πατρίδας. Κατόπιν το σχολείο τόνωνε το αίσθημα της υπερηφάνειας που ο μαθητής γεννήθηκε Ελληνας και γιγάντωνε το συναίσθημα της φιλοπατρίας. Ακολουθούσαν τα άλλα μεγάλα σχολεία, ο στρατός και η κοινωνία, με τον θαυμασμό προς τους ή-
ρωες και την ιδέα της πατρίδας και με όλη τη φλογερότητα των ψυχών στραμμένη προς την εκπλήρωση της «Μεγάλης Ιδέας». Ιδιαίτερα η στρατιωτική στολή ήταν για τον Ελληνα έφηβο η εκπλήρωση των υψηλότερων πόθων του και του δημιουργούσε το συναίσθημα πως θα γινόταν ο νέος ήρωας, που θα απελευθέρωνε τους υπόδουλους αδελφούς στη Μακεδονία, στην Ηπειρο, στη Θράκη και τις υπόλοιπες πατρίδες.
Ετσι ο Ελληνας στρατιώτης των Βαλκανικών Πολέμων ξεκίνησε την εκπλήρωση του οράματος του έχοντας υψηλά ιδανικά και ηθικό. Πολεμώντας έμπλεος ενθουσιασμού, φανατισμού και πίστης μεταβαλλόταν σε περήφανο μαχητή.
Ενα άλλο σημαντικό στοιχείο της ψυχολογικής προετοιμασίας των Ελλήνων ήταν ο αντιβουλγαρισμός. Από το 1900 άρχισε να «καλλιεργείται» στη σχολική νεολαία, ώστε να αποτελέ- σει αργότερα συστατικό στοιχείο της ελληνικής ιδεολογίας και των συλλογικών αντιδράσεων. Οι Βούλγαροι θεωρούντο προαιώνιος εχθρός: «Εχθροί στο παρελθόν, εχθροί και στο μέλλον, λαός βαρβάρων». Ενα πασίγνωστο τραγούδι κυριαρχούσε στα σχολεία, στις παρελάσεις, στον στρατό: «Η ψώρα του βουλγα- ρισμού»: «Του Βουλγαρισμού η ψώρα Μακεδόνας δεν μολύνει ουδέ τους απομακρύνει από τον Ελληνισμό».
Πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους η Ελλάδα συνήψε τις αναγκαίες συμμαχίες με ομόδοξους λαούς της ΝΑ Ευρώπης. Οι συμμαχίες αυτές έπρεπε να λάβουν τη δέουσα προβολή. Η αφίσα, ως μέσο διεξαγωγής των ψυχολογικών επιχειρήσεων, υπήρξε σπουδαίο μέσο προβολής.
Κατά την κήρυξη της επιστράτευσης, στις 17 Σεπτεμβρίου1912, κυριάρχησε μεγάλος ενθουσιασμός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, από όπου Ελληνες στρατεύσιμοι και εθελοντές έσπευδαν να επιστρέφουν και να καταταγούν στον στρατό. Στον Πειραιά και στον Σταθμό Λαρίσης πλήθος πολιτών ξεπροβόδιζε τους στρατιώτες, ενώ από τα μέρη όπου περνούσαν τους ζητωκραύγαζε και τους επευφημούσε.
Ο άκρατος ενθουσιασμός, ο οποίος χαρακτήριζε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, δεν θα μπορούσε να λείπει και από τα σχολεία. Στις αίθουσες κατά τις ώρες της διδασκαλίας, με αφορμή την αναχώρηση κάποιου εκπαιδευτικού για τον πόλεμο ή μετά από αναγγελία κάποιου χαρμόσυνου πολεμικού γεγονότος, οι τοίχοι αντηχούσαν από τις ζητωκραυγές των μελλόντων στρατιωτών.
& Η στρατιωτική στολή ήταν για τον Ελληνα έφηβο η εκπλήρωση
των υψηλότερων πόθων του και του δημιουργούσε το συναίσθημα
πως θα γινόταν ο νέος ήρωας. ^
20
Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή φ ω τογραφ ία μ ε τον δ ιάδοχο Κ ω νσταντίνο, τον Β εν ιζέλο και τον Ιω άννη Μ ε τα ξ ά , όπως και η λ ιθο γ ρ α φ ία η οποία β α σ ίσ τη κε σε α υ τή . Η π ισ τό τη τα σ την α ντιγρ α φ ή τη ς ε ίν α ι μ εγά λη μ ε εξα ίρ εσ η την α π α ρ α ίτη τη π ροσθήκη του εθν ικ ο ύ συμβόλου.
Τα γραμματόσημα, ως μέσ ο δ ιεξα γ ω γ ή ς ΨΕ, σ υ μ μ ετε ίχ α ν και α υ τά σ τον αγώ να.Γραμματόσημο του 1912μ ε το σ ύνθημ α «Εν το ύ τω νίκα» πάνω από τον σταυρό.
Ο ελληνικός α ε τό ς (σύμβολο το υ Δ ία )
σ υντρ ίβ ει το οθω μανικό φ ίδι.
Μέσω των χριστουγεννιάτικων καλάντων βρέθηκε τρόπος για την ενίσχυση της διοικητικής μέριμνας των μαχόμενων τμημάτων, συγκεντρώνοντας χρηματικά ποσά για την προμήθεια και την αποστολή ρουχισμού στο μέτωπο. Συγκεκριμένα, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1912 κυκλοφόρησαν στην Αθήνα ομάδες παιδιών που μαζί με τα κάλαντα τραγουδούσαν και ένα ειδικά γραμμένο τετράστιχο: «Δώστε φανέλες στον Στρατό δώστε να ζεσταθούνε για της Ελλάδος την τιμή στα χιόνια πολεμούνε».
Το σύνθημα «Πάντα Εμπρός» του αρχιστρατήγου, το «Εν τούτω Νίκα» του βασιλέα, η πληθώρα των συμβόλων στις λιθογραφίες και οι ηχηροί και γεμάτοι πατριωτισμό τίτλοι των επιστολών, συνετέλεσαν στην εξύψωση του ηθικού του Ελληνικού Στρατού και τον οδήγησαν σε μεγάλες επιτυχίες μέσα σε κακουχίες και σε στερήσεις.
Οι Εύζωνοι νικητές της μάχης του Σαρανταπόρου έλεγαν (χρησιμοποίηση «ψιθύρου» ως μέσου διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων) ότι είδαν με τα μάτια τους επί λευκού αλόγου, με λευκή χλαμύδα, τον μεγαλομάρτυρα πολιούχο της Θεσσαλονίκης Αγιο Δημήτριο, συμπαραστάτη στον αγώνα τους, να τυφλώνει τους εχθρούς. Ετσι προκαλούσαν με τα λεγόμενό τους ανάλογα συναισθήματα στις ψυχές των συμπολεμιστών τους και δημιουργούσαν τη βεβαιότητα ότι ο Αγιος θα τους οδηγούσε νικητές στη Θεσσαλονίκη.
Στις 26 Οκτωβρίου ο Χασάν Ταξίν πασάς, καταβεβλημένος ψυχολογικά και έχοντας στάση ευνοϊκή προς τους Ελληνες και
λιγότερο προς τους Βουλγάρους, παραδόθηκε άνευ όρων μαζί με τον στρατό του στον Ελληνα αρχιστράτηγο. Την επόμενη ημέρα ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε θριαμβευτής στη Θεσσαλονίκη.
Μεγαλοπρεπείς παρελάσεις κατά την είσοδο των στρατευμάτων στις πόλεις συνέβαλαν αποφασιστικά στην εξύψωση του ηθικού του ελληνικού πληθυσμού και αποτέλεσαν σπουδαίο μέσο για τις ψυχολογικές επιχειρήσεις σταθεροποίησης. Επιβλητική η στρατιωτική ηγεσία, με τον αέρα της νίκης, προηγείτο πάνω στα άλογα. Με τον ίδιο αέρα και περίσσιο ηθικό πα- ρήλασαν τα υπόλοιπα στρατεύματα, σε μια επίδειξη ισχύος, με τη συνοδεία της στρατιωτικής μουσικής που παιάνιζε εμβατήρια. Ταυτόχρονα υψωνόταν η ελληνική σημαία και βάλλονταν 21 χαιρετιστήριες βολές.
Ενα κλασικό παράδειγμα τακτικών ψυχολογικών επιχειρήσεων σημειώθηκε πριν από τη μάχη Μπιζανίου - Ιωαννίνων. Οι πληροφορίες περί του εχθρού τις οποίες είχε συγκεντρώσει το ελληνικό στρατόπεδο μέχρι την 20ή Ιανουαρίου 1913, ανέφεραν υψηλά επίπεδα απωλειών σε άνδρες και υλικό πυροβολικού, χρήση βίας σε ευρεία κλίμακα για συγκράτηση των τμημάτων στις θέσεις τους, έλλειψη πυρομαχικών και τροφών. Το Γενικό Στρατηγείο προσπάθησε να τις εκμεταλλευθεί, από άποψη διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων, με δύο τρόπους: α) Το πυροβολικό του Στρατού Ηπείρου έβαλλε αραιά αλλά συστηματικά, μάλιστα κατά τη νύκτα, εναντίον του οχυρού Μπιζανίου. Αυτό μαζί με τις καταστροφές επέφερε εξάντληση και υπερένταση, που διόγκωναν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα στις τάξεις του Τουρκικού Στρατού. 6) Πραγματο- ποιήθηκε ρίψη τροφίμων και εφημερίδων στους πολιορκημέ- νους κατοίκους των Ιωαννίνων από αεροπλάνο (5-12-1912, υπο- λοχαγός Μιχαήλ Μουτούσης), προς τόνωση του ηθικού.
Το Θ/Κ «Αβέρωφ» εφόρμησε κατά του τουρκικού στόλου, κατά τη ναυμαχία της Ελλης, με παιανίζουσα τη μουσική μπά- ντα επί της πλώρης και αποτέλεσε, με τη νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας, τον τρόμο του Τουρκικού Ναυτικού. Τα νησιά του Αιγαίου το ένα μετά το άλλο γίνονταν πάλι ελληνικά. Η έπαρση της ελληνικής σημαίας στα κάστρα και στα διοικητήρια των ελεύθερων πλέον νησιών, από τα αγήματα των πολεμικών μας πλοίων, προκαλούσε ενθουσιασμό. Κανονιοβολισμοί των πλοίων απέδιδαν τιμές και οι Ελληνες κάτοικοι πανηγύριζαν.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τον πολύ σημαντικό ρόλο που διεδραμάτισε η εμφάνιση του αεροπλάνου, το οποίο εκτός από
21
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΓΓΡ^ΓΜΑΤΌΤΤΟΙΗΘΕΠ ΟΜΕΙΡΟΓ
ΜΕΣΑ ΛΙΕΪΑΓΟΓΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους χρησιμοποιήθηκαν τα περισσότερα μέσα διεξαγωγής ΨΕ που ήταν διαθέσιμα εκείνη την εποχή. Τα κυριότερα ήταν τα ακόλουθα:• Προφορικός λόγος (ψίθυροι, προσωπικές επαφές κ.ά.). Κατά την ιστορική μάχη του Μπιζανίου το πεζικό εξορμούσε κραυγάζοντας «αέρα» (για πρώτη φορά το έπραξε το Σύνταγμα Κρητών της VIII Μεραρχίας).• Γραπτός λόγος (τεχνάσματα, αφίσες, λιθογραφίες, βιβλία κ.ά.). Τα ταχυδρομικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) άρχισαν να έχουν μεγάλη διάδοση από τις αρχές του αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά αναπαράγονταν τυπογραφικά και ορισμένα ήταν έγχρωμα. Αρκετές φορές, για μεγαλύτερη ταχύτητα στην παράδοση, εκτυπώνονταν ένα-ένα στο χέρι με τη φωτογραφική μέθοδο.
νων.Για την καλύτερη διεξαγωγή των ΨΕ το φίλιο ακροατήριο -
στόχος είχε ανάγκη από έναν θρύλο. Αυτός βρέθηκε στο πρόσωπο του διαδόχου Κωνσταντίνου, επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος ενσάρκωνε τότε διά του ονόματος του την κορύφωση των εθνικών ιδανικών.
Αναμφισβήτητη υπήρξε η λαϊκή λατρεία και η αφοσίωση που εκδηλώθηκε στο πρόσωπό του, καθώς και η συσπείρωση του λαού γύρω από τον Βασιλιά. Χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν το βυζαντινό και η ταύτισή του με τον «Μαρμαρωμένο Βασιλιά». Ο Κωνσταντίνος ονομάστηκε από πολλούς όχι Α ’ αλλά IB’. Σε λιθογραφία της εποχής παρουσιάζεται ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» να τον οδηγεί, επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού, στην κορύφωση της εθνικής ιδέας, την Κωνσταντινούπολη.
Ενα στοιχείο που έδωσε μια ξεχωριστή παραδοσιακή μορφή στον διάδοχο και αργότερα βασιλιά Κωνσταντίνο, ήταν αυτό του «Κουμπάρου». Την παραμονή της βάπτισης της κόρης του Αικατερίνης, ειδοποίησε τηλεγραφικά όλες τις μονάδες: «...Προσκαλώ ως αναδόχους Αυτής τον τροπαιούχο στρατό και στόλο μου...». Αυτό ήταν προπαγανδιστική ενέργεια, καθώς οι αληθινοί ανάδοχοι ήταν διάφοροι ξένοι εστεμμένοι. Αποδείχθηκε όμως μεγαλοφυής πολιτική κίνηση. Στη λαϊκή φαντασία καταργήθηκε μονομιάς η αγεφύρωτη απόσταση και δημιουρ- γήθηκε ένας δεσμός ακατάλυτος, ιερός αλλά και συνάμα οικείος, ανάμεσα στον βασιλιά και στον κάθε έφεδρο και κατ’ επέκταση σε κάθε ελληνική οικογένεια».
Ακόμα στη συνείδηση του Ελληνα δημιουργήθηκε το προφίλ του «Εστεμμένου Στρατηλάτη, θριαμβευτή», αναδεικνύο- ντας σε σύμβολο του έθνους τη δυναστεία, το γόητρο της ο- ποίας είχε πληγεί μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.
Ταχυδρομικα δ ελ τά ρ ιά των πολέμω ν 1912-13.
Atpioec, Παΐκέα εικόνες fliBovpaipiscΜέσα στην εθνική έξαρση των Βαλκανικών Πολέμων η λαϊ
κή εικόνα, ως γνήσιος δείκτης και δέκτης του λαϊκού αισθήματος, αποθανάτισε ιστορικά πρόσωπα και ένδοξες μάχες του Ελληνικού Στρατού, συμβάλλοντας με τον δικό της τρόπο στην εξύψωση του εθνικού φρονήματος.
Οι εικόνες συνέβαλαν στη διεξαγωγή όλων των μορφών των ψυχολογικών επιχειρήσεων, με σκοπό να πλήξουν το φρόνημα του εχθρού και να εξυψώσουν το ηθικό του Ελληνικού Στρατού. Καλούσαν τον ταλαιπωρημένο ελληνικό λαό της Μακεδονίας να επιδείξει λίγη ακόμη υπομονή, τού μετέφεραν όνειρα, ελπίδες, δύναμη να συνεχίσει τον αγώνα του. Ταυτόχρονα επεδίωκαν να επηρεάσουν τον λοιπό πληθυσμό να αποδεχθεί και αυτός τον Ελληνικό Στρατό ως απελευθερωτή, απο- σκοπώντας στην ομαλή κατάληψη των πόλεων, στην τήρηση της πειθαρχίας και της τάξης και στην ομαλή μετάβαση στη νέα κατάσταση.
Το προπαγανδιστικό μήνυμα των εικόνων με έξυπνο και πλάγιο τρόπο απευθυνόταν και προς τις ξένες δυνάμεις, επιδιώκοντας να τις πείσει για το δίκαιο του αγώνα και για την αποφυγή της επέμβασής τους προς όφελος της Τουρκίας. Ταυτόχρονα μέσω της τέχνης μεταδίδονταν τα επιθυμητά μηνύματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, επιδιώκοντας να επηρεάσουν ευμενώς και τη διεθνή κοινή γνώμη.
Οι απεικονίσεις απέφευγαν να προσβάλλουν τις θρησκευτικές αξίες του αντιπάλου, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιούσαν ευρεία χρήση «συμβόλων» για να μεταφέρουν το μήνυμα της αναπόφευκτης νίκης στον ελληνικό λαό.
τις διάφορες μάχες (Μπιζάνι, ναυμαχία της Ελλης κλπ.) συνέβαλε αποφασιστικά και στην εξύψωση του ηθικού των Ελλή-
W B H mtc na «ο!*»«• Ε η ίλ α Λ ι: ' t n n t W
ί Το προπαγανδιστικό μήνυμα των εικόνων με έξυπνο και πλάγιο
τρόπο απευθυνόταν και προς τις ξένες δυνάμεις, επιδιώκοντας να
τις πείσει για το δίκαιο του αγώνα, ιρ
22
Ο ΤύποςΚατά την περίοδο 1912-13 ιδρύθηκε, για πρώτη φορά στην
Ιστορία του νεοελληνικού κράτους, Κεντρικό Γραφείο Τύπου, στο Υπουργείο Εξωτερικών. Σκοπός του ήταν η παροχή διευκολύνσεων και ενημερωτικού υλικού στους ξένους ανταποκριτές που κάλυπταν το βαλκανικό μέτωπο.
Ο Τύπος στην περίπτωση των Βαλκανικών Πολέμων συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του αναγκαίου κλίματος για τη μεγάλη αυτή εθνική εξόρμηση. Η εθνική έξαρση και ομοψυχία είναι διάχυτες στον Τύπο της εποχής. Το ελεύθερο έθνος και ο αλύτρωτος Ελληνισμός εμφανίζονται ενωμένοι στη κοινή εθνική προσπάθεια.
Η αισθητική, τόσο των πρωτοσέλιδων του ημερήσιου Τύπου όσο και των εξωφύλλων των περιοδικών και των ημερολογίων, σφραγίστηκε πολύ συχνά από το πολεμικό κλίμα της εποχής. Δεν ήταν λίγες οι εφημερίδες που αφιέρωναν ολόκληρη την πρώτη σελίδα τους σε μία έγχρωμη (συνήθως) λιθογραφία η οποία είχε σχέση με ένα πολεμικό γεγονός.
Με τα σχόλια και τα άρθρα ο Τύπος συνετέλεσε στη διατήρηση του υψηλού ηθικού του αμάχου πληθυσμού και παρουσίαζε την εικόνα που σχημάτιζαν οι Ευρωπαίοι από την εξέλιξη πολεμικών γεγονότων (με αναδημοσίευση άρθρων, σχολίων, ειδήσεων). Η πολιτική κατάσταση (κυρίως των εμπολέμων και των μεγάλων δυνάμεων), τα στρατιωτικά γεγονότα, οι ανταποκρίσεις από τα πεδία των πολεμικών συγκρούσεων (περιγραφές των προελάσεων του Ελληνικού Στρατού και των μαχών), ο ενθουσιασμός και το πατριωτικό παραλήρημα των απελευθερωμένων πληθυσμών, τα δεκάδες τηλεγραφήματα και οι ατελείωτοι κατάλογοι νεκρών και τραυματιών από τις πολεμικές επιχειρήσεις, κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος της ύλης.
Τύπος όμως δεν ήταν μόνο οι καθημερινές εφημερίδες. Υπήρχαν και τα περιοδικά, καθώς και τα ημερολόγια, τα οποία ήταν μεν βιβλία αλλά διέθεταν πολλά από τα χαρακτηριστικά των περιοδικών, όπως η συχνότητα κυκλοφορίας, η συνεργασία πολλών συγγραφέων, η επικαιρότητα της ύλης.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο Τύπος και στην περίπτωση των Βαλκανικών Πολέμων συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του αναγκαίου κλίματος για τη μεγάλη εθνική εξόρμηση, σφραγίζοντας παράλληλα την εποχή του.
Η ΦωτογραφίαΟταν άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η φωτογραφία ήταν
ήδη 73 ετών. Εκείνη ήταν η «χρυσή» περίοδος για την πολεμική φωτογραφία στην Ελλάδα.
Η κήρυξη του πολέμου εναντίον των Τούρκων, στις 5 Οκτωβρίου 1912, ενεργοποίησε και τους Ελληνες φωτογράφους. Ηταν ο πρώτος πόλεμος της Ελλάδας που φωτογραφήθηκε τόσο πολύ, όχι μόνο με σκηνοθετημένες εικόνες αλλά και με εικόνες δράσης και σκηνές δυναμικού ρεαλισμού. Η λογοκρισία, ιδιαίτερα σε σκηνές όπου παρουσιάζονταν νεκροί, ήταν χαλαρή. Οι φωτογραφίες με νεκρούς, που εμφανίζονταν τότε, σπα- νίως θα μπορούσαν να παρουσιαστούν (ακόμα και σήμερα). Αρκετές από αυτές υπερέβαιναν σε ρεαλισμό πολλές από εκείνες οι οποίες ελήφθησαν στα μέτωπα της Ευρώπης κατά τον Α' ΠΠ.
Το φωτογραφικό υλικό είναι πλουσιότατο και η καταγραφή καλύπτει κάθε πτυχή των πολέμων. Δυστυχώς οι πιο πολλοί φωτογράφοι παραμένουν άγνωστοι. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν πόλεμοι «του άγνω
στου φωτογράφου».Πολλές φωτογραφίες προέρχονται από ερασιτέχνες φωτο
γράφους, στρατιώτες και αξιωματικούς, που είχαν μαζί τη φωτογραφική μηχανή τους. Το 1912 είχε κυκλοφορήσει από την εταιρία Kodak μια μικρή πτυσσόμενη μηχανή, η Vest Pocket Kodak, που ονομάστηκε και «Μηχανή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου». Οι φωτογραφίες των ερασιτεχνών παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα εκείνες από την καθημερινή ζωή των κατοίκων των περιοχών τις οποίες κατελάμβαναν. Τέτοιες φωτογραφίες, ορισμένες από τις οποίες έχουν και αισθητική αξία, σπανίως ελάμβαναν οι επαγγελματίες φω-τογράφοι. Είναι χαρακτηριστικό ένα εισαγωγικό κείμενο σε λεύκωμα ερασιτέχνη της περιόδου: «Δεν είναι καλλιτεχνικές οι φωτογραφίες που θα δης, για μένα όμως είναι γλυκείες αναμνήσεις μιας ένδοξης κι όμορφης - αν και γεμάτης κόπους και κινδύνους - εποχής».
Η λαϊκή λιθογραφία με θέματα σχετικά με τον πόλεμο, παρουσίαζε και αυτή ιδιαίτερη άνθηση την περίοδο εκείνη. Η φωτογραφία συνέδραμε προσφέροντας τον αντικειμενικό ρεαλισμό και την πιστότητά της. Σκηνές που παρουσίαζαν ενδιαφέρον φωτογραφίζονταν και ύστερα αποδίδονταν από τον σκι- τσογράφο ή τον ζωγράφο σε λιθογραφική αναπαραγωγή.
Χαρακτηριστική υπήρξε η φωτογραφία με τον διάδοχο Κωνσταντίνο, τον Βενιζέλο και τον Ιωάννη Μεταξά, όπως και η λιθογραφία η οποία βασίστηκε σε αυτή. Η πιστότητα στην αντιγραφή της είναι μεγάλη, με εξαίρεση την απαραίτητη προσθήκη του εθνικού συμβόλου.
Η ΤέχνηΕπίσημα χείλη, από τον πρίγκιπα Νικόλαο μέχρι τον Βενιζέ
λο, προπαγάνδιζαν την πολεμική τέχνη. Η σχετική φιλολογία που αναπτύχθηκε συνοψίζεται στη φράση: «Μνημεία, ηρώα, μαυσωλεία, ανδριάντες, εικόνες, ακολουθούν τους ηρωισμούς και τις θυσίες. Οι καλλιτέχνες έρχονται μετά τους πολεμιστές
23
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
λ α α λ ο ς :
νηοΥΡ'
TH « A VTO V
J ί „ίψ1, ,ηί'' ,ιι-η'ι·1
0Λ4 r
, , . u a t u
και τους ήρωες».Ολα τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν ανήκουν στη λεγάμε
νη «πολεμική τέχνη», δηλαδή στην τέχνη η οποία απεικονίζει τα πολεμικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους. Η πολεμική τέχνη γνώρισε άνθηση μετά την εθνική ταπείνωση του 1897, τονώθηκε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, καθιερώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και επιβλήθηκε κατά τον Μεσοπόλεμο. Σκοπός της ήταν να διατηρήσει την εθνική μνήμη, να διδάξει, να φρονηματίσει, να παραδειγματίσει, να εκφράσει την εθνική ευγνωμοσύνη προς τους ήρωες, να υπομνηματίσει τα ιστορικά γεγονότα. Με αυτές τις ιδιότητες η πολεμική τέχνη γίνεται εύκολα το φίλτρο μέσα από το οποίο περνάει η επίσημη ιδεολογία στον λαό.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως υπουργός Στρατιωτικών, είχε την πρωτοβουλία να εισαγάγει το άσμα στον στρατό. Την 1η Νοεμβρίου 1913 υπέγραψε τη σχετική προκήρυξη του διαγωνισμού για τη σύνθεση πέντε ποιημάτων.
Τα προκριθέντα ποιήματα μελοποιήθηκαν σχεδόν αμέσως από τους μουσουργούς Σπυρίδωνα Σαμαρά, Μανόλη Καλομοίρη, Διονύσιο Λαυράγκα, Θεόφραστο Σακελλαρίδη και Γεώργιο και Ναπολέοντα Λαμπελέτ.
Ο Τύπος υποδέχθηκε ευνοϊκά την απόφαση για την εισαγωγή του πολεμικού άσματος και του στρατιωτικού διηγήματος στον στρατό και ο Παύλος Νιρβάνας έγραψε εκτενές άρθρο. Σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, η ιδέα της προκήρυξης λογοτεχνικών διαγωνισμών και η αθρόα συμμετοχή σε αυτούς (άσχετα από την ποιότητα των υποβληθέντων έργων) φανερώνει τη δημιουργική πνοή που διακατείχε τον Βενιζέλο και την πνευματική ανάταση του λαού.
Παράλληλα χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή 700 αναμνηστικών πλακών, τις οποίες παρήγγειλε (στις αρχές του 1914) στον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως υπουργός Στρατιωτικών, με σκοπό να χαραχθούν επ' αυτών τα ονόματα των πεσόντων και να εντοιχισθούν στις εκκλησίες των κωμοπόλεων και των χωριών που δεν είχαν τη δυνατότητα να ανεγείρουν αναμνηστικές στήλες.
Οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος, απεικονίσθηκαν άπειρες φορές από Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες. Μία εικόνα του Βενιζέλου στην προθήκη του βιβλιοπωλείου του «Ελευθερουδάκη» προκάλεσε συνωστισμό στην οδό Σταδίου. Ο Κωνσταντίνος εξισωνόταν με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ενώ η δολοφονία κατέστησε τον βασιλέα Γεώργιο Α' μάρτυρα. Ετσι δεν είναι περίεργο που τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου διατυπώθηκε η πρόταση να α- νεγερθούν ανδριάντες του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου. Τελικά τοποθετήθηκε μαρμάρινη προτομή του Γεωργίου Α ’ στον τόπο που δολοφονήθηκε και μαρμάρινος έφιππος ανδριάντας (ο μοναδικός μαρμάρινος έφιππος ανδριάντας στην
Αντι-βουλγαρική αφίσα κ α τά το ν Β ’ Βαλκανικό Π όλεμ ο .
Ελλάδα) του Κωνσταντίνου, επίσης στη Θεσσαλονίκη, έργο του Γεωργίου Δημητριάδη της περιόδου 1937-1940.
Το θ έο ιρ οΤο θέατρο την εποχή εκείνη δεν επηρεάστηκε όπως η λο
γοτεχνία, εκτός από την επιθεώρηση, η οποία τροφοδοτείται πάντα, εγκαίρως και άμεσα από τα πολιτικά γεγονότα (βασικό χαρακτηριστικό της).
Η επιθεώρηση το 1912-13 τροφοδοτείτο από τα γεγονότα. Φαίνεται πάντως πως αιφνιδιάστηκε, αφού εισήλθε «στον χορό» κατά τη δεύτερη φάση του πολέμου, από τον Φεβρουάριο του 1913 και μετά. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 1912 ένα έργο είχε τον τίτλο «Παναθήναια», ενώ τον Φεβρουάριο του1913, προφανώς εμπλουτισμένο, έλαβε τον τίτλο «Πολεμικά Παναθήναια».
Η ΛογοτεχνίαΚατά τους Βαλκανικούς Πολέμους η λογοτεχνία προηγή-
θηκε της έναρξης των πυροβολισμών. Την περίοδο από το 1897 μέχρι το 1912 ο Λίνος Πολίτης την ονομάζει περίοδο «Ορμής και Ανάτασης».
Ο Παλαμάς, που με τα επικολυρικά του έργα διατρέχει την ελληνική ιστορία με κύριο στόχο την εμψύχωση, την υπερηφάνεια και την ανάταση του Ελληνισμού, έγραψε και ποιήματα εμπνευσμένα από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Μια ολόκληρη ενότητα στη συλλογή του «Πολιτεία και Μοναξιά» επιγράφεται «Στη χώρα που αρματώθηκε». Το έργο αυτό είχε ήδη τυπωθεί τον Δεκέμβριο του 1912. Ο Παλαμάς έγραψε τον Σεπτέμβριο του 1912 και το γνωστό εμβατήριο «Εμπρός», που στη συνέχεια μελοποιήθηκε από τον Καλομοίρη:
24
Εκ μ έρ ο υ ς της Ελλαδας εκδο& ηκαν, μ ε τα ξύ άλλω ν, οι ε ικ ο ν ιζό μ εν ες λ ιθ ο γ ρ α φ ίες , σ τις οπ οίες το ν ιζό τα ν ο κοινός αγώ νας των τό τ ε συμμαχικώ ν χριστιανικώ ν χωρών (Ελλάδας, Σ ερ β ία ς , Μ α υρ οβουνίου κα ι Β ουλγαρίας) εναντίον τη ς τυρ α ννικής Ο θω μανικής Α υτο κρ α το ρ ία ς .
«Εμπρός ολόρθοι ατρόμαχτοι,Μαυρίλα Αστροπελέκι Μα το σπαθί γοργάστραψε,Καί να ! Η βροντή τουφέκι!Στον Πίνδο απ ’ τον Ταΰγετο,Καί στα Μπαλκόνια, ως πέρα,Μια η φλόγα, μια η φοβέρα,Κ’ένας ο νούς. Εμπρός!»
Την ιδεολογική, συναισθηματική και πατριωτική έξαρση του ελληνικού έθνους των χρόνων 1912-13 εκφράζουν σε υψηλούς τόνους μερικά από τα ποιήματα που έγραψε την εποχή εκείνη ο Αγγελος Σικελιανός, ο οποίος όταν κηρύχθηκε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος ήταν 28 χρόνων. Ο Σικελιανός τον Οκτώβριο του 1912 επιστρατεύθηκε και υπηρέτησε ως απλός στρατιώτης. Αμέσως άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα που δονούντο από πατριωτική έξαρση.
Παρόμοια ο Λορέντζος Μαβίλης (σκοτώθηκε στον Δρίσκο φορώντας το κόκκινο χιτώνιο του λοχαγού των Γαριβαλδινών, σε ηλικία 52 ετών, στις 28 Νοεμβρίου 1912), υπήρξε ένας φλογερός ποιητής και οραματιστής.
Η λαϊκή λογοτεχνία τροφοδοτείτο επίσης από τα γεγονότα των Βαλκανικών Πολέμων. Μεγάλη απήχηση είχαν τα πολεμικά μυθιστορήματα, πάντα «θαυμασίως εικονογραφημένα», που κυκλοφορούσαν σε φυλλάδια καθημερινά και στοίχιζαν 5 λεπτά το τεύχος. Τέτοια εικονογραφημένα μυθιστορήματα ήταν «Οι Τουρκοφάγοι του 1912», «Οι γιγαντομάχοι των Ιωαννίνων» και «Τα Δελφίνια μας» (το τελευταίο εμπνευσμένο από τις επιτυχίες του ελληνικού στόλου).
Η ΜουσικήΤο μουσικό θέατρο είχε ρόλο ανάλογο με εκείνον που έ
χουν σήμερα το ραδιόφωνο και η τηλεόρα-ση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο ίδιος ο βασιλέας χρηματοδότησε θιάσους οπερέτας που ανέβαζαν έρ-γα καθαρά προπαγανδιστικά, με σημαίες με δικέφαλους αετούς, τα- μπλώ με Μαρμαρωμένους Βασιλιάδες και Αγίες Σοφίες, πολεμικά τραγούδια με πρόωρες θριαμβολογίες, στερεότυπα αστεία για τη δειλία και την ανικανότητα των Τούρκων.
0 ΚινηματογράφοςΟι πρώτοι πόλεμοι που συγκέντρωσαν όλες τις κάμερες
της εποχής, ήταν οι Βαλκανικοί του 1912-13. Ολες οι γνωστές κινηματογραφικές εταιρίες, Gaumont, Pathe, Eclair, Jury’s, Cines, Kinemacolor και Tropical, φρόντισαν να αποτυπώσουν τα συμβάντα σε εκατοντάδες μέτρα φιλμ. Περισσότεροι από 20 οπερα- τέρ από τις Γαλλία, Ρωσία, Βουλγαρία, Σερβία, Ελλάδα, Κροατία, Βρετανία, Αυστραλία, Γερμανία και Δανία βρέθηκαν στα χαρακώματα με τη μηχανή λήψης στο χέρι.
Από ελληνικής πλευράς τότε εκδηλώθηκε, για πρώτη φορά, κρατικό ενδιαφέρον για την κινηματογράφηση σκηνών των πολεμικών επιχειρήσεων. Το έργο ανατέθηκε στον Ζοζέφ Χεπ, Ούγγρο τεχνίτη του κινηματογράφου που είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα από το 1910 και ήταν αναμφισβήτητα ο πιο έμπειρος κινηματογραφιστής. Ο Χεπ, σύμφωνα με τον ίδιο, είχε γυρίσει το 1910 στην Αθήνα τις πρώτες «ελληνικές» ταινίες επικαίρων στα περιβόητα «Δαρδανέλια», το πέρασμα ανάμεσα στα ζαχαροπλαστεία «Ντορέ» και «Γιαννάκη» στην πλατεία Συντάγματος, όπου κινηματογράφησε την κοσμική Αθήνα.
Οι ταινίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους προβλήθηκαν
25
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
στα ανάκτορα και στους κινηματογράφους της Αθήνας, προ- καλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Η αθηναϊκή εφημερίδα «Πα- τρίς» αναφέρθηκε στην ταινία «Η μεγάλη μάχη του Κιλκίς και οι αποδράσαντες κατάδικοι», την οποία χαρακτήρισε ως «αρί- στης τέχνης» αλλά το μόνο επιπλέον στοιχείο που έδωσε ήταν ότι είχε μήκος 1.600 μέτρα και χωριζόταν σε τρεις πράξεις. Το θέαμα που προσέφερε η ταινία στο περιορισμένο κοινό αποτέ- λεσε πνευματική τροφή, στα μάτια των «πεινασμένων» για εθνικά ιδεώδη και στιγμές δόξας Ελλήνων, αλλά και για τον απλό λαό, που λόγω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου του αδυνατούσε να παρακολουθήσει τα γεγονότα τα οποία διαδραματίζονταν στη βασανισμένη Μακεδονία μέσω του Τύπου. Πέτυχε να διεγείρει τα πάθη και τα οράματα, να δημιουργήσει ελπίδες και να αφυπνίσει συνειδήσεις, πράγματα τα οποία είχαν βρεθεί σε λανθάνουσα κατάσταση εξαιτίας της ήττας κατά τον άτυχο πόλεμο του 1897.
ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Η επανάσταση των Νεοτούρκων (1908) αρχικά εξήγγειλε ισότητα, δικαιοσύνη, θρησκευτικές και μειονοτικές ελευθερίες, ωστόσο οδήγησε σε διωγμούς των χριστιανικών πληθυσμών και ιδιαίτερα των ελληνικών. Η πρόθεση των Νεοτούρκων να εκτουρκίσουν ή να εξοντώσουν τις εθνικές μειονότητες, έγινε εμφανής.
Οι σχέσεις Αθήνας - Κωνσταντινούπολης επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο μετά την άνοδο του Βενιζέλου, την παρουσία του οποίου οι Τούρκοι θεωρούσαν ιδιαίτερα επιζήμια για τα συμφέροντά τους. Συλλαλητήρια κατά των Ελλήνων, με αφορμή το Κρητικό ζήτημα, συντάραξαν την οθωμανική επικράτεια.
μια ευρύτερα προσφιλής μέθοδος για την κάμψη του ηθικού του αντιπάλου, από όλους τους αντιμαχόμενους της εποχής εκείνης.
Από την έναρξη των επιχειρήσεων και μετά, κυρίως λόγω των δυσμενών για την Τουρκία εξελίξεων, δόθηκε έμφαση στη διατήρηση του ηθικού του λαού και του στρατού. Θα δώσουμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Μόλις οι Τούρκοι των Σερβίων πληροφορήθηκαν την προσέγγιση των Ελλήνων, συγκέντρωσαν με τη βία τους Ελληνες προύχοντες και τους ιερείς της περιοχής, με το πρόσχημα να συναποφασίσουν για τον τρόπο άμυνας της πόλης. Στη συνέχεια τους φυλάκισαν. Οταν έφθασαν οι φυγάδες του Σαραντα- πόρου, στρατιώτες και χωρικοί αποφάσισαν να αφήσουν στους νικητές ένα αναμνηστικό δώρο. Τράβηξαν από τη φυλακή έ- ναν-έναν τους δύστυχους Ελληνες και αφού τους βασάνισαν τους αποκεφάλισαν. Τα σώματά τους διασκορπίστηκαν και τα κεφάλια τους τοποθετήθηκαν στις πλευρές του δρόμου για να «καλωσορίσουν» τα νικηφόρα στρατεύματα.
Ο πανικός υπήρξε πολλές φορές ολέθριος για τον Τουρκικό Στρατό. Γράφει ο Χασάν Ταξίν πασάς στα απομνημονεύματά του: «...Η ηθική εξασθένηση σχεδόν γενική... οι υπό τις διαταγές μου δυνάμεις δεν είναι παρά ένας πανικόβλητος όχλος».
Κατά τη μάχη Μπιζανίου - Ιωαννίνων η τουρκική διοίκηση προσπαθούσε να αναπτερώσει το ηθικό με ψευδή στοιχεία, περί δήθεν ισχυρών χερσαίων και ναυτικών τουρκικών δυνάμεων. Αυτή η ενέργεια είχε μικρά και παροδικά αποτελέσματα, επειδή βασιζόταν σε αναλήθειες και οι ενισχύσεις δεν έφθαναν ποτέ. Γρήγορα το ηθικό των Τούρκων στρατιωτών κατακρημνιζό- ταν.
Αξια αναφοράς είναι και η αντιμετώπιση της ήττας τους κατά τη ναυμαχία της Ελλης. Περιέργως, στην Κωνσταντινούπολη έγιναν πανηγυρισμοί. Οι τουρκικές εφημερίδες, προφανώς
C Οι σχέσεις Αθήνας - Κωνσταντινούπολης επιδεινώθηκαν ακόμα
περισσότερο μετά την άνοδο του Βενιζέλου στην πρωθυπουργία, j
Τα πογκρόμ του κατευθυνόμενου τουρκικού όχλου κατά των Ελλήνων που κατοικούσαν στα οθωμανικά εδάφη, έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρνησης κηρύχθηκε αμείλικτος οικονομικός πόλεμος εναντίον των Ελλήνων και των επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων.
Οι μουσουλμάνοι ιερείς φανάτιζαν τα πλήθη, ενώ ροπαλο- φόροι στέκονταν μπροστά στα ελληνικά καταστήματα και απαγόρευαν την είσοδο ακόμα και σε όσους τολμηρούς αψηφούσαν το κλίμα της τρομοκρατίας. Στις 15 Ιουνίου 1911 στους δρόμους της Μερσίνας τοιχοκολλήθηκε προπαγανδιστική ανακοίνωση για μποϋκοτάζ ελληνικών καταστημάτων.
Οι ΨΕ που διεξήχθησαν από την πλευρά των Τούρκων, είχαν ως σκοπό αφενός την πλήρη εξόντωση των Ελλήνων, με προπαγάνδα, πράξεις βίας και άλλες δραστηριότητες, και αφετέρου την εξύψωση του ηθικού του τουρκικού λαού, με ενημέρωση του κοινού και του στρατού. Κινήθηκαν μέσα στο γνωστό πλαίσιο των πράξεων βίας με σκοπό τη συντριπτική επίδραση στο ηθικό του ακροατηρίου - στόχου, όμως μάλλον επέφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι πέτυχαν να ωθήσουν τους χριστιανικούς λαούς να συνασπισθούν εναντίον τους, αφήνοντας κατά μέρος τις μεταξύ τους αντιδικίες. Η τουρκική βαρβαρότητα βοήθησε στην υλοποίηση ενός σχεδίου ηλικίας 500 περίπου ετών, αυτού της συνεργασίας όλων των βαλκανικών εθνών κατά του κοινού εχθρού.
Η μέθοδος της αραιής αλλά συστηματικής δράσης του πυροβολικού, μάλιστα κατά τη νύκτα, εφαρμόστηκε από τους Τούρκους εναντίον της ελληνικής πλευράς και μάλλον ήταν
με εντολή της κυβέρνησης, συναγωνίζονταν η μία την άλλη για τη δημοσίευση της αισχρότερης τερατολογίας. Μερικές από αυτές βεβαίωναν τους αναγνώστες τους για τη βύθιση του «Αβέρωφ» στην είσοδο των Στενών. Αλλες περιέγραφαν με ζωηρά χρώματα την καταβύθιση του «Αβέρωφ» 70 ν.μ. από τον Πειραιά, στο λιμάνι του οποίου ρυμουλκείτο μετά τις σοβαρές ζημιές που είχε υποστεί κατά τη ναυμαχία. Ορισμένες ανέφεραν άτακτη υποχώρηση και συντριβή ολόκληρου του ελληνικού στόλου! Αν μη τι άλλο, επρόκειτο για μια σοβαρή προσπάθεια προπαγάνδας εναντίον των Ελλήνων αλλά και για την αποφυγή της πτώσης του ηθικού των ίδιων.
Πάλι από τον ναυτικό αγώνα και συγκεκριμένα από τη ναυμαχία της Λήμνου, έχουμε άλλο ένα δείγμα ΨΕ από πλευράς Τούρκων. Εκεί ο ναύαρχος Ραμίζ τοποθέτησε στον ιστό της ναυαρχίδας του, του θωρηκτού «Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα», την πολεμική σημαία του θρυλικού ομώνυμου κουρσάρου του 16ου αιώνα, που είχε καταστεί ο φόβος και ο τρόμος των χριστιανών. Με τη χρήση του ιστορικού αυτού κειμηλίου ήλπιζε να εξυψώσει το καταρρακωμένο ηθικό των ανδρών του.
Οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων είχαν μερικές τακτικές επιτυχίες, οι οποίες, σε συνδυασμό με τις ΨΕ, έλαβαν σημαντικές διαστάσεις. Στις 24 Οκτωβρίου 1912, τα ξημερώματα, τέσσερις μόλις ημέρες μετά τη νίκη μας στα Γιαννιτσά, η V Μεραρχία πλησίον του Αμυνταίου υπέστη αιφνιδιασμό από την τολμηρή ενέργεια ενός τουρκικού τμήματος δύναμης λόχου. Αυτό προσέβαλε με πυκνά πυρά δύο λόχους Μηχανικού που αναπαύονταν στα αντίσκηνά τους και προκάλεσε πανικό.
26
μας. Απούσιασαν οι προκηρύξεις υπό μορφή φυλλαδίων, ίσως και λόγω δυσκολίας στη διανομή τους. Ο Τύπος, οι αφίσες και τα ταχυδρομικά δελτάρια υπήρξαν τα κύρια μέσα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων στο εσωτερικό της Ελλάδας. Πολλά από αυτά κυκλοφόρησαν υπό μορφή λιθογραφίας μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Η ιαχή «Αέρα» πρωτοεμφανί- στηκε τότε στα πεδία των μαχών, ενώ τα στρατιωτικά άσματα αύξησαν το πολεμικό μένος των μαχητών.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, πέτυχαν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς, διότι εφαρμόσθηκαν με επιτυχία οι αρχές των ψυχολογικών επιχειρήσεων, όσον αφορά την «ενιαία κατεύθυνση», την «ευ- καμψία» και την «εμμονή» στο ακροατήριο-στόχο. Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο είχε άριστους και λαοφιλείς πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Στρατηγικές ψυχολογικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν από πριν, με μακροχρόνιους αντικειμενικούς σκοπούς, για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Οι τακτικές ψυχολογικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν ως μέρος των πολεμικών επιχειρήσεων και ήταν συντονισμένες με την πολιτική των στρατηγικών. Χρησιμοποιήθηκαν τα κατάλληλα μέσα και επιτεύχθηκε η πλήρης επαφή με τον στόχο. Τα μηνύματα της προπαγάνδας πέτυχαν να επηρεάσουν το φρόνημα, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά και τη στάση των στόχων.
Οι νικηφόρες τακτικές επιχειρήσεις συνετέλεσαν και στην επιτυχία των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Από τα τελικά, θετικά αποτελέσματα των ψυχολογικών επιχειρήσεων συμπεραίνουμε ότι η διοίκηση και ο έλεγχός τους ήταν απόλυτα συγκεντρωτικά. a
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩ Ν Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν , ΕΛΙΑ ,Α θή να 1993.(2) Β. Ν ικόλτσ ιου - Β. Γούναρη: ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ Σ ΤΗ Θ ΕΣΣΑ ΛΟ Ν ΙΚ Η , 2002.(3) Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν 1912-1913, Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θήνα , 1987.(4) ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟ ΥΡΚΩΝ ΣΤ Η Μ ΑΚ ΕΔΟ Ν ΙΑ ΚΑΙ ΤΑ Ν Η ΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , 1988.(5) Ο ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α ΛΚΑ ΝΙΚΟ ΥΣ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ ΤΟΥ 1912-1913, Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θήνα , 1992.(6) ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ Σ ΤΗ Ν Η Π Ε ΙΡ Ο , 1912-1913, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1991.(7) Ε φ ημ ερ ίδ α «Ε στία» , 30/9/1913-17/11/1913-24/12/1914.
Σ τη ν αφ ίσα α υ τή το ν ίζε τα ι η α π οφ ασ ισ τικό τητατο υ Ευζώ νου, που π νίγει το ν Τούρκο σ τρ α τιώ τη κ α τά τη μάχη.
Ο Ο θω μανός υπ οκύπ τει
σ τα όπλα των Βαλκάνιω ν συμμάχων.
Κατόπιν προσέβαλε μία πυροβολαρχία, η οποία αντιστάθηκε αλλά είχε πολλούς νεκρούς. Τα διασκορπισμένα τμήματα διέδωσαν τον πανικό σε ολόκληρη τη μεραρχία, η οποία υποχώρησε διαλυμένη προς την Κοζάνη και βαλλόμενη καθ’ οδόν από τους κατοίκους τουρκικών χωριών, παρά τις προσπάθειες των αξιωματικών να την αναδιοργανώσουν. Η επαίσχυντη φυγή σταμάτησε έξω από την Κοζάνη, όπου ο φρούραρχος της πόλης είχε ήδη συγκεντρώσει 300 στρατιώτες και χωροφύλακες και 400 ένοπλους πολίτες. Εκείνος και οι αξιωματικοί της μεραρχίας κατόρθωσαν να ηρεμήσουν τους πανικόβλητους άν- δρες. Από το παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η ψυχολογική επίδραση του τακτικού αιφνιδιασμού, ο συνδυασμός πυροβολισμών, κραυγών και ηττοπαθών φωνών, ενισχυμένα από την άγνοια και την αμφιβολία μέσα στο σκοτάδι, ο φόβος ότι όλα έχουν παραλύσει και ο θάνατος πλησιάζει μέσα στη νύκτα, υπε- ρίσχυσαν έναντι κάθε ψυχολογικής προετοιμασίας των Ελλήνων και οδήγησαν στη φυγή.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΟ Ελληνας μαχητής των Βαλκανικών Πολέμων είχε υψηλά
ιδανικά και υψηλό ηθικό. Κατόρθωσε να πλάσει και να καταξιώσει στη φαντασία του λαού την εικόνα του περήφανου εύζω- νου των μακεδονικών και ηπειρωτικών βουνών.
Οργανωμένες ψυχολογικές επιχειρήσεις υπό τη σημερινή τους μορφή δεν υπήρξαν (άλλωστε ο θεσμός αυτός εισήχθη στον Ελληνικό Στρατό μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Πρέπει όμως να τονιστεί η ίδρυση Κεντρικού Γραφείου Τύπου στο Υπουργείο Εξωτερικών και η απαγόρευση, για λόγους ασφαλεί- ας πληροφοριών, που επέβαλε ο ίδιος ο αρχιστρά-τηγος - διάδοχος στην παρακολούθηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων από πολεμικούς ανταποκριτές.
Τα μέσα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων που χρησι- μοποιήθηκαν, δεν ήταν, φυσικά, ούτε σε αριθμό ούτε σε δυνατότητες ανάλογα με τα σημερινά. Ωστόσο συνέβαλαν ουσιαστικά στο αποτέλεσμα, που ήταν ο διπλασιασμός της πατρίδας
m roc mAHNOTcrpKiKor aeaa»toif >«Η Γ Ι Γ Α Ν Τ Ο Μ Α Χ Ι Α T O N E T Z O N O N
ι.λ tiiCRRK esEcc-TwwacB m ■«/ , .LE COMBAT G E AN T DES EVZONE&
27
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Οι σιαυροφόροι ιου
To F-8E του Μ άρσαλ M o Ρ ά ιτ κ α τά τη φάση της προσνήω σης, μ ε τά την επ ιτυχημένη αποστολή της 1ης Μ αϊου 1967 και την κατά ρ ρ ιψ η ενός MiG-17. Δ ια κ ρ ίν ετα ι κενός ένας από το υ ς φ ο ρ είς S idew inder της α τρ ά κ το υ .
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ
To Vought F-8 Crusader υπήρξε ένα από ία αεροσκάφη
που χρηοιμοποιήθηκαν οιον πόλεμο ίου Βιεινάμ από
ίο Αμερικανικό Ναυτικό. Εξοπλισμένο με τέσσερα
πυροβόλα ίων 20 mm και δύο ως τέσσερις πυραύλους
Sidewinder, αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνος
αντίπαλος των MiG-17 και MiG-21. Παράλληλα ήταν ένα
από τα ελάχιστα μαχητικά που μπορούσαν να μεταφέρουν
τη βόμβα των 907 kg για αποστολές κρούσης.
Τα F-8 κατέρριιμαν 18 MiG και το 13% περίπου
της παραγωγής τους χάθηκε κατά τις επιχειρήσεις
στην περιοχή.
no ΒΙΕΤΝΑΜΑμερικάνικοι) ΝαυιικοΑ
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Φ ω τογραφία από την εγ κ α τά λ ε ιψ η ενός F-8D τη ς VF-154 από τον υποπλοίαρχο Τζακ Τέρχουν σ τις 11 Ο κτω βρίου 1965. Η εν λόγω μοίρα έχα σ ε π έντε C rusader το 1965λόγω εχ θ ρ ικ ή ς δράσης. Η VF-154 και η VF-111 ή τα ν οι μονα δ ικ ές μ ο ίρ ες που χρησιμοπ οίησαν τα F-8D στο Β ιετνά μ .
| 9 ι ί · β
Ο υποπλοίαρχος Α ντονυ « Τόνυ» Ν άρ γκ ι (κ έντρ ο ) τη ς VF-111 σημείω σε τη ν τελ ευ τα ία επ ιβεβ αιω μένη κατάρριψ η από C rusader στο Β ιετν ά μ . Η VF-111 ή τα ν η μοναδική μο ίρα που χρησ ιμοπ οίησε επ ιχειρησ ιακά και τ ις τρ ε ις κύ ρ ιες εκ δ ό σ εις του C rusader (F-8C/D/E) στο Β ιετνά μ .
Το αεροσκάφος F-8 Crusader αναπτύχθηκε ως καθαρόαιμο μαχητικό και κατά το αρχικό στάδιο του πολέμου στο Βιετνάμ σημείωσε περισσότερες καταρρίψεις MiG σε σχέση με τα F-4 Phantom II. To F-8C αποτέλεσε την πρώτη πραγματική επιχειρησιακή έκδοση μαχητικού της οικο
γένειας των Crusader, με κινητήρα J57-P-16 μέγιστης ώσης 7.938 kg με μετάκαυση. To F-8D διέθετε αρκετές βελτιώσεις, ισχυρότερο κινητήρα J57-P-20 μέγιστης ώσης 8.165 kg και αυξημένη χωρητικότητα σε καύσιμα. Γρήγορα, όμως, παραμερίστηκε από το F-8E, το οποίο έφερε σύστημα ελέγχου πυρός AN/AWG-4, ραντάρ AN/APQ-94, ανακλαστικό σκοπευτικό Mk 11 και αισθητήρα υπερύθρων (IR) AAS-15 σε χαρακτηριστικό εξόγκωμα μπροστά από το πιλοτήριο. Κατασκευάστηκαν 286 τέτοια αεροσκάφη, που αποτέλεσαν και την τελευταία έκδοση νέας παραγωγής. Οι επόμενες εκδόσεις των Crusader προήλθαν από εκσυγχρονισμούς παλαιότερων παραλλαγών.
Η αναγνωριστική έκδοση RF-8A ήταν η πρώτη παραλλαγή
του Crusader που χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Στις 21 Μαϊου 1964 δύο αναγνωριστικά αεροσκάφη από το αεροπλανοφόρο USS «Kitty Hawk» (CVA-63) πραγματοποίησαν αποστολή πάνω από το Λάος. To RF-8A του υποπλοιάρχου Τσαρλς Κλάσμαν επλήγη από αντιαεροπορικά πυρά αλλά κατόρθωσε να προσνηωθεί στο αεροπλανοφόρο. Στις 6 Ιουνίου ο ίδιος πιλότος δεν αποδείχθηκε τόσο τυχερός και το αεροσκάφος του καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά. Ετσι σημειώθηκε η πρώτη επιχειρησιακή εγκατάλειψη από πιλότο Crusader. Ο Κλάσμαν συνελήφθη αιχμάλωτος από λαοτινές κομμουνιστικές δυνάμεις. Δραπέτευσε έπειτα από τρεις μήνες βασανιστηρίων. Η περιπέτειά του αποτέλεσε μια πρόγευση περί της σκληρής μεταχείρισης των αιχμάλωτων Αμερικανών πιλότων στην ευρύτερη περιοχή.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ επρόκειτο να κλιμακωθεί με το επεισόδιο του κόλπου του Τονκίνου στις 2 Αυγούστου 1964. Βο- ρειοβιετναμικές τορπιλάκατοι επιτέθηκαν στο αντιτορπιλικό USS «Maddox», που εκτελούσε αποστολή συλλογής πληροφο
ριών κατά την υποστήριξη καταδρομικών ενεργειών από Νοτιοβιετναμέζους. Η επίθεση αντιμετωπίστηκε από τέσσερα F-8E των μοιρών VF-51 και VF-53 του αεροπλανοφόρου USS «Ticonderoga», τα οποία επιτέθηκαν στα πλοία με ρουκέτες Zuni και πυροβόλα. Ενα ταχύπλοο βυθίστηκε, ενώ το αεροσκάφος του ανθυποπλοιάρχου Ντικ Χέιστινγκς επλήγη από αντιαεροπορικά πυρά και πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση στη Ντα Νανγκ.
Στις 5 Αυγούστου αεροσκάφη από τα αεροπλανοφόρα USS «Constellation» και USS «Ticonderoga» συμμετείχαν στην επιχείρηση «Pierce Arrow» για την προσβολή των βορειοβιετναμικών βάσεων των σκαφών. Τα Crusader συμμετείχαν στη συνοδεία των αεροσκαφών κρούσης και στην εκτέλεση των απαιτούμενων αναγνωριστικών αποστολών για την εξακρίβωση των αποτελεσμάτων. Μια γιγαντιαία επιχείρηση ενίσχυσης των αμερικανικών δυνάμεων σηματοδοτούσε την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Τη «μερίδα του λέοντος» στο αρχικό στάδιο εμπλοκής είχαν τα αναγνωριστικά
RF-8A, ενώ τα μαχητικά Crusader περιορίζονταν σε σποραδικές προσβολές στόχων με ρουκέτες Zuni. Τον Φεβρουάριο του 1965 ξεκίνησε η επιχείρηση «Rolling Thunder», στο πλαίσιο της επέκτασης της αμερικανικής αντίδρασης, με σχεδόν καθημερινές αποστολές κρούσης και συνοδείας.
Στις 3 Απριλίου 1965 τα πρώτα MiG-17 έλαβαν το βάπτισμα του πυρός και ισχυρίστηκαν την κατάρριψη ενός Crusader και την πρόκληση ζημιών σε ένα άλλο. Ενας από τους πιλότους τους, ο Φαμ Νγκογκ Λαν, έδωσε μια εικόνα των επιχειρήσεων από την πλευρά του: «...Στις επτά το πρωί της 3ης Απριλίου οι χειριστές ραντάρ εντόπισαν έναν αμερικανικό σχηματισμό που πραγματοποιούσε αναγνώριση. Ηταν φυσικό να επακολουθήσει αποστολή βομβαρδισμού στη γέφυρα του Χαμ Ρονγκ. Οπως ήταν αναμενόμενο, αμερικανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στις γέφυρες του Τάο, Ντο Λεν και Χαμ Ρονγκ, στις 09.40. Στις 09.47 απογειώθηκε το πρώτο ζεύγος από τη βάση του Νόι Μπάι και ένα λεπτό αργότερα ακολούθησε ο δικός μας σχηματισμός,
Ο Φιλ Β α μ π α τέλα π ερ ιγρ ά φ ει μ ε χειρ ο ν ο μ ίες τη ν επ ιτυχ ία το υ σ τις 21 Ιουνίου 1966.
30
που αποτελείτο από τέσσερα αεροσκάφη. Στις 10.09 ενημέρωσα τον πύργο ελέγχου ότι είχαμε οπτική επαφή με τους επιδρομείς και μας διέταξαν να απορρίψουμε τις εξωτερικές δεξαμενές και να επιτεθούμε. Τα αμερικανικά Βομβαρδιστικά που επι- τίθεντο στη γέφυρα του Χαμ Ρονγκ, δεν είχαν αντιληφθεί την παρουσία μας. Με τον παραστάτη μου, τον Φαν Βαν Τούκ, βρεθήκαμε στην ουρά δύο αεροσκαφών και όταν βρισκόμουν στην κατάλληλη απόσταση άνοιξα πυρ. To Crusader τυλίχθηκε αμέσως στις φλόγες. Ημουν ο πρώτος πιλότος μαχητικού που κα- τέρριψε ένα αμερικανικό μαχητικό βομβαρδιστικό. Το άλλο ζεύγος κατεδίωξε άλλα αεροσκάφη, που κατόρθωσαν να διαφύγουν. Στις 10.15 ο παραστάτης μου εντόπισε ένα αεροσκάφος δεξιά του. Τον διέταξα να επιτεθεί και ανέλαβα την προστασία του. Η επίθεση έληξε με τη συντριβή του Crusader. Στις 10.17 ο σχηματισμός μας έλαβε διαταγές να επιστρέφει στη βάση του. Λόγω της μικρής ποσότητας καυσίμου, αναγκάστηκα να εκτε- λέσω αναγκαστική προσγείωση στις αμμώδεις όχθες του ποταμού Ντουόνγκ...». Σύμφωνα με την αμερικανική εκδοχή, από τα τέσσερα F-8E της VF-211 του αεροπλανοφόρου USS «Hancock» (CVA-19), μόνο το αεροσκάφος του πλωτάρχη Σπενς Τόμας υπέ- στη ζημιές και αναγκάστηκε να προσγειωθεί εσπευσμένα στη
βάση της Ντα Νανγκ. Η VF-211 ήταν η πρώτη αμερικανική μοίρα μαχητικών που αντιμετώπισε τα MiG.
Η κατάρριψη ενός MiG ήταν το όνειρο κάθε Αμερικανού πιλότου μαχητικού. Η πρώτη κατάρριψη από Crusader σημειώθηκε στις 12 Ιουνίου 1966, όταν ο αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ, διοικητής της VF-211, έπληξε ένα MiG-17 κατά τη διάρκεια αποστολής συνοδείας αεροσκαφών κρούσης Α-4 Skyhawk. Παραστάτης του Μαρ ήταν ο ανθυποπλοίαρχος Φιλ Βαμπατέλα, ο πρώτος που εντόπισε MiG-17 τα οποία προσπαθούσαν να τους αιφνιδιάσουν από τα μετόπισθεν, καθώς τα Skyhawk είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους. Ο Μαρ ανέφερε: «...Εκτελέσαμε έναν απότομο ελιγμό και η αερομαχία ξεκίνησε. Το πρώτο ζεύγος MiG-17 εκτέλεσε break και επιτεθήκαμε μετωπικά στο άλλο ζεύγος. Εβαλα με τα πυροβόλα μου, πιο πολύ για ψυχολογικούς λόγους και για να ακούσω τον θόρυβο. Πετούσαμε με 830 km/h και εκτελούσαμε ελιγμούς 7-8 g για αναστροφή της πορείας μας και εμπλοκή σε κλειστή αερομαχία με ψαλίδια. Εβαλα υπό γωνία με απόκλιση 90 μοιρών αλλά αστόχησα. Ο Φιλ ανέλαβε να επιτεθεί σε ένα από τα δύο και εγώ επιτέθηκα στον αρχηγό του ζευγαριού. Πετούσα σε ύψος 760 m και βρισκόμουν στην ώρα 8, ενώ το MiG πετούσε χαμηλότερα στα 460 m. Εκτόξευσα τον πρώτο από τους δύο Sidewinder, αλλά δεν κατόρθωσε να τον εγκλωβίσει και έπεσε ακίνδυνα στο έδαφος. Ο πιλότος χρησιμοποιούσε το σύστημα μετάκαυσης επί πέντε περίπου λεπτά και έπειτα εκτέλεσε μια περιστροφή κατά τον διαμήκη άξονα και κατευθύνθηκε προς τη βάση του. Βρέθηκα στην ουρά του, ενεργοποίησα το σύστημα μετάκαυσης και αύξησα την ταχύτητά μου στα 930 km/h. Από απόσταση περίπου 800 m εκτόξευσα τον
τελευταίο μου Sidewinder, που τον έπληξε και απέκοψε την ουρά και τη δεξιά του πτέρυγα. Ο άτυχος πιλότος δεν είχε ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το εκτινασσόμενο κάθισμα...». Μετά την καταστροφή του MiG-17 ο Μαρ επιτέθηκε σε ένα άλλο ζεύγος που πετούσε ψηλότερα. Εριξε μόλις 25-30 βλήματα, που προκά- λεσαν την αποκόλληση μερικών τμημάτων από τη δεξιά πτέρυγα του ενός αεροσκάφους. Χωρίς άλλα πυρομαχικά στη διάθεσή του, εκτέλεσε ένα break και επέστρεψε στο αεροπλανοφόρο USS «Hancock», πραγματοποιώντας την παραδοσιακή περιστροφή (victory roll) για την επιτυχία της κατάρριψης.
Στις 21 Ιουνίου 11 αεροσκάφη απονηώθηκαν από το USS «Hancock» για μία ακόμα αποστολή πάνω από το Βόρειο Βιετνάμ. Πρώτα έφυγαν ένα αναγνωριστικό RF-8A με το συνοδό F- 8Ε της VF-211 και ακολούθησαν έξι Α-4 με τη συνοδεία τριών F- 8Ε, με πιλότους τον πλωτάρχη Κολ Μπλακ, τον ανθυποπλοίαρχο Φιλ Βαμπατέλα και τον υποπλοίαρχο Τζην Τσάνσυ. Καθώς ο δεύτερος σχηματισμός βρισκόταν κάθοδόν προς τον στόχο, οι πιλότοι ενημερώθηκαν ότι το αναγνωριστικό αεροσκάφος, με πιλότο τον υποπλοίαρχο Λ. Ηστμαν, είχε καταρριφθεί από αντιαεροπορικά πυρά (οι ΒορειοΒιετναμέζοι ισχυρίστηκαν ότι καταρρίφθηκε από MiG-17). Ο υποπλοίαρχος Ντικ Σμιθ, συνο-
Π λευρ ική άποψη ενός F -8J (πάνω) τη ς VF-24, που σ υ νο δ εύ ει ένα αναγνω ριστικό RF-8G τη ς VPF-63 σε μια αποστολή το 1971. Τα F-8J προήλ&αν από τον εκσυγχρονισμό των F-8E κα ι α π ο τέλεσ α ν τη σ η μ α ντικ ό τερ η έκδοσ η των Crusader που χρ ησ ιμ ο π ο ιή 9η κε (τους τελ ευ τα ίο υ ς 18 μ ή νες του π ολέμου) στο Β ιε τν ά μ , χω ρίς να σημειώ σουν κάποια κατάρριψ η. Τα RF-8G ήτα ν εκσ υγχρ ονισ μένα RF- 8Α μ ε β ελ τιω μ έν ες φ ω τογρα φ ικές μηχανές και ά λ λ ες α λλα γές . Κύρια «όπλα» το υ ς ή τα ν η υψηλή τα χ ύ τη τα και η α υξημ ένη α υτονο μία .
δός του αναγνωριστικού, ανέλαβε καθήκοντα συντονιστή της επιχείρησης έρευνας και διάσωσης.
Τα τέσσερα F-8E πετούσαν σε ύψος 450-610 m πάνω από το σημείο της συντριβής και άρχισαν να προσελκύουν πυρά από πυροβόλα των 37 mm, των 57 mm και πιθανότατα των 85 mm. Οι Σμιθ και Βαμπατέλα εντόπισαν το αλεξίπτωτο του πιλότου του RF-8A. Το άλλο ζεύγος των Crusader (Μπλακ και Τσάνσυ) ανέβηκε ψηλότερα για να διευκολυνθεί η επικοινωνία με το ελικόπτερο έρευνας και διάσωσης. Τα αποθέματα καυσίμου, όμως, ήταν λιγοστά. Ετσι ο πλωτάρχης Μπλακ διέταξε το άλλο ζεύγος να α- νεφοδιαστεί στον αέρα, ενώ ο ίδιος και ο παραστάτης του πα- ρέμειναν σε ύψος 610 m. Εντόπισαν μια πορτοκαλί φωτοβολίδα. Σε λίγο δέχθηκαν την αιφνιδιαστική επίθεση δύο MiG-17 που πετούσαν 150 m ψηλότερα και άνοιξαν πυρ από απόσταση μόλις 800 m. Οι δύο Αμερικανοί πιλότοι ανταπέδωσαν τα πυρά. Ο Τζην Τσάνσυ έπληξε έναν από τους επιτιθέμενους. Παράλληλα ά- κουσε τον ήχο του εγκλωβισμού στα ακουστικά του (από τον Sidewinder) και εκτόξευσε έναν πύραυλο. Ο ίδιος θυμόταν: «Ηταν τόσο κοντά που θα μπορούσα να είχα μετρήσει τα δόντια του...». To MiG πιθανότατα καταρρίφθηκε από τα πυρά των πυροβόλων, διότι όπως αναφέρει ο Αμερικανός, ο πύραυλος δεν κατόρθωσε να κτυπήσει τον στόχο του. Η χαρά του Τσάνσυ γρήγορα μετατράπηκε σε αγωνία, διότι το αεροσκάφος του πλωτάρχη Μπλακ επλήγη από τα πυρά του προπορευόμενου MiG- 17 και εκείνος αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Το ελικόπτερο διάσωσης δεν μπόρεσε να φθάσει στην περιοχή και οι δύο κα- ταρριφθέντες πιλότοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι (απελευθερώθηκαν το 1973).
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
F-8E Crusader 100/NP (149152) τη ς Μ ο ίρ α ς VF-211 το υ α ερο π λανοφ όρ ου USS «H ancock» (CVA-19) σ το Β ιετν ά μ το 1966, μ ε χ ε ιρ ισ τή τον πλω τάρχη Κόλιν Μ πλακ. Σ τ ις 21 Ιουνίου εκείνο υ του χρόνου κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από δυο M iG -17 μ ε επ ικεφ αλής τον Ν γ κ ο υ γ ιέν Βαν Μ πόι το υ 9 2 3 Σ υ ν τά γ μ α το ς Μαχητικών.
Ι49Ι52W A
, -Ο ' g s> ,
NAVYVF-2II
© V IN C E N Z O AULETTA
Η μάχη βρισκόταν σε εξέλιξη. Το ζεύγος των Σμιθ και Βα- μπατέλα επέστρεψε. Το αεροσκάφος του τελευταίου είχε δεχθεί πλήγμα από αντιαεροπορικά πυρά. Καθώς προσέγγιζαν την περιοχή, εντόπισαν δύο MiG-17 που εκτελούσαν επίθεση κατά τη διάρκεια δεξιάς στροφής σε βύθιση. Οι δύο πιλότοι ήταν μάρτυρες της κατάρριψης του Μπλακ. Τότε εμφανίστηκε ένα άλλο ζεύγος αντιπάλων και ο Σμιθ προσπάθησε να βάλει εναντίον του αρχηγού. Εξαιτίας της υψηλής φόρτισης κατά την στροφή, η προσπάθειά του δεν ήταν επιτυχημένη. Ο Βαμπατέ- λα εντόπισε ένα αεροσκάφος στην ουρά του, το οποίο άρχισε να βάλλει εναντίον του, αλλά αναγκάστηκε να περιορίσει τους ελιγμούς στα 5 g λόγω του πλήγματος. Παρά τα μικρά αποθέματα καυσίμου, ο Βαμπατέλα χρησιμοποίησε τον μετακαυστή- ρα και κατόρθωσε να απεμπλακεί φθάνοντας τα 1.000 km/h. Οταν διαπίστωσε ότι ο έλεγχος του αεροσκάφους γινόταν όλο και πιο δύσκολος, ο αντίπαλός του είχε εκτελέσει αναστροφή και επέστρεφε στη βάση του, πιθανότατα λόγω έλλειψης καυσίμου. Η ευκαιρία ήταν μεγάλη και ο Βαμπατέλα επέστρεψε στη μάχη. Από απόσταση 1.200 m εκτόξευσε ανεπιτυχώς τον πρώτο Sidewinder. Ο δεύτερος πύραυλος έπληξε τον στόχο. Ο Βαμπατέλα προσέγγισε ένα αεροσκάφος εναέριου ανεφοδιασμού διαθέτοντας ελάχιστο καύσιμο. Το αεροπλανοφόρο του απείχε
97 km. Ελαβε πολύ μικρή ποσότητα, που καθιστούσε αμφίβολη την επιστροφή του. Τελικά μπόρεσε να προσνηωθεί. Υστερα από την εξέταση του αεροσκάφους του, εντόπισε ένα πλήγμα στο κάθετο σταθερό από βλήμα των 37 mm και περισσότερες από 80 οπές από πυρά ελαφρών όπλων στο κάτω τμήμα της ατράκτου. Για τη δράση του κέρδισε τον Σταυρό του Ναυτικού.
Κατά τη διάρκεια του Ιουνίου του 1966 οι πιλότοι των MiG-17 ισχυρίστηκαν την κατάρριψη δύο Crusader (5 Ιουνίου), ενός RF- 8Α και ενός F-8E (21 Ιουνίου). Το Αμερικανικό Ναυτικό παραδέχθηκε μόνο την απώλεια του F-8E με κωδικό 149152 σε αερομαχία. Συνολικά παραδέχθηκε την απώλεια τριών F-8E σε αερομαχίες. Εκτός από τον Μπλακ, στις 14 Ιουλίου 1966 καταρρίφθηκε ο πλωτάρχης Ντικ Μπέλινγκερ της VF-162 και στις 5 Σεπτεμβρίου ο επισμηναγός Γ Αμποτ της USAF, που πετούσε με ένα F-8E της VF-111. Οι βορειοβιετναμικοί ισχυρισμοί για την κατάρριψη δεύτερου F-8 στις 5 Σεπτεμβρίου 1966, ενός Crusader στις 25 Απριλίου 1967 στην περιοχή της Χαϊφόνγκ και άλλων δύο αεροσκαφών στις 14 Δεκεμβρίου 1967 και στις 19 Ιουλίου 1968 αντίστοιχα (όλα θύματα των MiG-17), δεν επιβεβαιώνονται από τα αμερικανικά αρχεία.
Στις 9 Οκτωβρίου 1966 ο διοικητής της VF-162, αντιπλοίαρ- χος Ντικ Μπέλινγκερ, πετώντας με F-8E κατέρριψε το πρώτο
ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝΟ μόνιμος οπλισμός των μαχητικών Crusader περιελάμβανε τέσσερα πυροβόλα Colt Browning Mk 12 των 20 mm στις πλευρές της ατράκτου, με αναχορηγία 190 6.α.ο. σε ειδικό γεμιστήρα στο άνω τμήμα του κλείστρου, που διευκόλυνε την τροφοδοσία. Η λειτουργία των όπλων αποδείχθηκε προβληματική κατά τη διάρκεια ελιγμών με φόρτιση μεγαλύτερη των 3,5 g και εξαιρετικά επικίνδυνη κατά τη διάρκεια των αερομαχιών στο Βιετνάμ, διότι το αεροσκάφος έμενε ανυπεράσπιστο στην πιο κρίσιμη φάση. Οι τεχνικοί της Vought δεν επέλυσαν ποτέ το πρόβλημα πλήρως. Ενα άλλο ζήτημα που αναδείχθηκε κατά τις αερομαχίες ήταν η μικρή αναχορηγία των πυροβόλων, η οποία, σε συνδυασμό με τον υψηλό ρυθμό βολής (που έφθανε τα 660 βλήματα ανά λεπτό), δεν επέτρεπε στον πιλότο να εκτελέσει με επιτυχία την αποστολή. Τα πυροβόλα ήταν σημαντικά για τη σκόπευση των ρουκετών Zuni και η έλλειψη πυ- ρομαχικών μείωνε την ακρίβεια των επιθέσεων με αυτές. Ο πιλότος είχε τη δυνατότητα επιλογής βολής με δύο πυροβόλα, οπότε διπλασίαζε τον διαθέσιμο χρόνο βολής στα 26 δευτερόλεπτα.Τα Crusader μπορούσαν να μεταφέρουν και τέσσερις Sidewinder σε ισάριθμους φορείς στις πλευρές της ατράκτου. Χρησιμοποίησαν τον ΑΙΜ-9Β, με βάρος εκτόξευσης 76 kg και IR καθοδήγηση, τον AIM-9C (σπάνια) με ημιενεργό καθοδήγηση και τον διαδεδομένο AIM-9D, με βάρος εκτόξευσης 90 kg, κεφαλή βάρους 9 kg και αρκετές βελτιώσεις στον πυραυλοκινητήρα και στον IR αισθητήρα κα
θοδήγησης.Τα MiG-17F διέθεταν ένα πυροβόλο N-37D των 37 mm και δύο NR-23 των 23 mm σε ειδικό αποσπώμενο δίσκο στο ρύγχος, που διευκόλυνε την τροφοδοσία. Ο πιλότος είχε στη διάθεσή του ξεχωριστούς διακόπτες για τη λειτουργία των πυροβόλων. Η Βορειοβιετ- ναμική Αεροπορία προμηθεύτηκε μικρό αριθμό MiG-17PF, που διατήρησαν τον οπλισμό των MiG-17F φέροντας βελτιωμένο σκοπευτικό SRD-1M και ραντάρ αναχαίτισης RP-5 Izumrud. Μερικές πηγές αναφέρουν ότι το πυροβόλο των 37 mm αντικαταστάθηκε από ένα των 23 mm. Το όπλο των 37 mm έβαλλε βλήματα βάρους 735 g με αρχική ταχύτητα 900 m/sec και ταχυβολία 400 β.α.λ. Εκείνα των 23 mm έβαλλαν βλήματα βάρους 200 g με αρχική ταχύτητα 690 m/sec και ταχυβολία 950 β.α.λ.Τα πρώτα MiG-21PFV (κατά NATO Fishbed D, τροποποιημένα PF για τις συνθήκες της χώρας) περιορίζονταν σε δύο πυραύλους R-3S καθοδήγησης IR, αντίγραφα των ΑΙΜ-9Β. Αυτοί είχαν βάρος εκτόξευσης 75,3 kg και θεωρητικά μπορούσαν να πλήξουν στόχο σε απόσταση ως 7 km. Κατά τη μάχη οι πιλότοι τους εκτόξευαν από απόσταση 1.500-2.500 m. Στη συνέχεια παραδόθηκαν βελτιωμένα MiG-21PFM, με δυνατότητα μεταφοράς ενός κοιλιακού ατρακτιδί- ου GP-9 με ένα δίκαννο πυροβόλο GSh-23L των 23 mm (200 βλήματα), και MiG-21MF, που έφεραν εσωτερικά τοποθετημένο πυροβόλο των 23 mm και ως τέσσερις πυραύλους αέρος-αέρος.
32
F-8E C rusader (αρ. σ ειρ ά ς 61-49158) τη ς VF-53 του αεροπ λανοφ όρου USS «Hancock» (CVA- 19), όπως επ ιχειρ ούσ ε σ τη νο τιοα να τολ ική Ασία στα τέλ η τη ς δ εκ α ετ ία ς το υ 1960. Ο τύπος υπ ήρξε σ ημ α ντικός ε ξα ιτ ία ς τη ς υψ ηλής απόδοσης και τη ς ικ α ν ό τη τα ς ανά π τυξής το υ σε μικρά α εροπ λανοφ όρα.
A u f
DB
14 9 1 58
NAVYVF-53
© V IN C E N Z O A U L E H A
MiG-21 που έπεσε θύμα των μαχητικών του Αμερικανικού Ναυτικού, με έναν πύραυλο Sidewinder. Ο 42χρονος βετεράνος είχε πολεμήσει κατά τον Β’ ΠΠ ως πιλότος βομβαρδιστικού της USAAF. Επειτα εντάχθηκε στο Ναυτικό και πολέμησε στην Κορέα. Το Βιετνάμ ήταν η τελευταία του ευκαιρία για μια κατάρρι- ψη. Στις 9 Οκτωβρίου ήταν επικεφαλής ενός σχηματισμού τεσσάρων Crusader που έσπευσαν να αναχαιτίσουν MiG-21PF. Τα πρώτα MiG-21 είχαν παραδοθεί στη Βορειοβιετναμική Αεροπορία μόλις τον Απρίλιο του 1966 από τη Σοβιετική Ενωση. Ο Μπέ- λινγκερ, χρησιμοποιώντας δύο πυραύλους αέρος-αέρος, κα- τέρριψε ένα MiG-21PF που πετούσε σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος.
Η επόμενη κατάρριψη σημειώθηκε την 1η Μαϊου 1967 από τον πλωτάρχη Μάρσαλ «Μο» Ράιτ της VF-211, κατά τη διάρκεια αποστολής συνοδείας Α-4, μόλις 56 km βόρεια του Ανόι. Ο Ράιτ βρέθηκε στην ουρά ενός MiG-17 που ετοιμαζόταν να επιτεθεί στα Skyhawk και διαλύθηκε στον αέρα. Είχε μια ευκαιρία να κα- ταρρίψει και άλλο αεροσκάφος αλλά έκρινε ότι έπρεπε να προστατεύσει τα βομβαρδιστικά. Κατά την ίδια αερομαχία ο πλωτάρχης Τήοντορ Σβαρτζ κατέρριψε ένα MiG-17 με τρεις ρουκέτες Zuni. Αν και πετούσε με A-4C, ήταν πεπειραμένος εκπαιδευτής Crusader και είχε συμπληρώσει 2.000 ώρες πτήσης με τον τύπο. Ηταν ο μοναδικός πιλότος Α-4 που σημείωσε κατάρ-
Κ οντινή άποψη ενός F-8E το υ Σ ώ μα τος των Π εζοναυτώ ν στη βάση τη ς Ν τα Ν ανγκ, κατά τη ν π ροετο ιμα σ ία μ ια ς απ οστολής. Φ έρ ει α τρ α κ τίδ ια ρ ο υ κετώ ν Zun i σ την ά τρ α κ το και τέσ σ ερ ις βό μ β ες M k 82 των 227 kg στον π τερ υ γ ικ ό φ ο ρ έα . Γύρω από τις θ υ ρ ίδ ες των πυροβόλω ν είνα ι εμφ α νή τα σημάδια από τη συχνή χρησιμοπ οίησή το υ ς . Τα C rusader των Π εζοναυτώ ν απ οδείχθηκα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά δρ ασ τήρ ια κ α τά την αντιμετώ π ιση της π ολιορκίας το υ Κ ε Σαν.
ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ F-8 CRUSADERΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΜΟΙΡΑ ΤΥΠΟΣ I ΚΩΔΙΚΟΣ I ΠΙΛΟΤΟΣ I ΟΠΛΟ ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ12 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ AIM-9D MiG-17
12 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ AIM-9D MiG-17 (πιθανή)
21 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150867 Υποπλοίαρχος Τζην Τσάνσυ 20 mm MiG-17
21 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Ανθυποπλοίαρχος Φίλιπ Βαμπατέλα AIM-9D MiG-17
9 Οκτωβρίου 1966 VF-162 F-8E 149159 Αντιπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Μπέλινγκερ ΑΙΜ-9 MiG-21
1η Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150803 Πλωτάρχης Μάρσαλ «Μο» Ράιτ AIM-9D MiG-17
19 Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150348 Αντιπλοίαρχος Πωλ Σπηρ AIM-9D MiG-17
19 Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150661 Ανθυποπλοίαρχος Τζόζειρ Ση AIM-9D MiG-17
19 Μαϊου 1967 VF-24 F-8C 146981 Πλωτάρχης Μπόμπυ Λη AIM-9D MiG-17
19 Μαϊου 1967 VF-24 F-8C 147029 Υποπλοίαρχος Φίλιπ Γουντ AIM-9D MiG-17
21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8C 147018 Πλωτάρχης Μάριον «Ρεντ» Αϊζακς AIM-9D MiG-17
21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8C 146992 Πλωτάρχης Ρόμπερτ Κέρκγουντ 20 mm MiG-17
21 Ιουλίου 1967 VF-211 F-8E 150859 Πλωτάρχης Ρέι «Τιμ» Χάμπαρντ 20 mm/Zuni MiG-17
21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8E 146998 Ανθυποπλοίαρχος Φιλ Ντέμπεγουλφ 20 mm MiG-17
14 Δεκεμβρίου 1967 VF-162 F-8E 150879 Υποπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Γουάιμαν AIM-9D MiG-17
26 Ιουνίου 1968 VF-51 F-8H 148710 Αντιπλοίαρχος Λόουελ «Μους» Μάγιερς AIM-9 MiG-21
9 Ιουλίου 1968 VF-191 F-8E 150926 Πλωτάρχης Τζον Νίκολς III 20 mm MiG-17
29 Ιουλίου 1968 VF-53 F-8E 150349 Αντιπλοίαρχος Γκάι Κέιν AIM-9 MiG-17
1 Αυγούστου 1968 VF-51 F-8H 147916 Υποπλοίαρχος Νόρμαν Μακόι AIM-9 MiG-21
19 Σεπτεμβρίου 1968 VF-111 F-8C 146961 Υποπλοίαρχος Αντονυ «Τόνυ» Νάργκι AIM-9 MiG-21
33
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Ενα F-8C τη ς VF-194 από το αεροπ λανοφ όρο USS «Bon Hom m e Richard», εξα π ολύει μ ια ρ ο υ κ έτα Zuni εναντίον ενός πλοιαρίου μ ετα φ ο ρ ά ς εφ οδίω ν των Β ιετκ ό νγ κ , σε μ ια αποστολή το 1964. Οι ρ ο υ κ έ τε ς έφ ερ α ν δ ια φ ο ρ ετικ ο ύ ς συνδυασμούς κεφαλώ ν και πυραυλοκινητήρων.
ριψη MiG στο Βιετνάμ.Τα Crusader σημείωσαν τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους στις
19 Μαϊου και στις 21 Ιουλίου 1967, όταν κατέρριψαν οκτώ MiG. Στις 19 Μαϊου σε συνδυασμό με τα Α-4 συμμετείχαν σε αποστολές «Iron Hand» για την προσβολή αντιαεροπορικών συστημάτων και πυροβόλων. Ηλθαν αντιμέτωπα με πυκνά αντιαεροπορικά πυρά. Ενα F-8E καταρρίφθηκε και ο πιλότος του συνελήφθη αιχμάλωτος. Τα υπόλοιπα πέντε Crusader υπέστησαν ζημιές από τα αντιαεροπορικά πυροβόλα και τα MiG. Μια από τις καταρρί- ψεις σημειώθηκε από τον πλωτάρχη Μπόμπυ Λη, με παραστάτη τον ανθυποπλοίαρχο Κιτ Σμιθ. Το ζεύγος των Crusader είχε μόλις ολοκληρώσει την προσβολή των θέσεων ραντάρ των SA-2 με πυραύλους Zuni και είχε εξέλθει από τη βύθιση σε ύψος 200 m. Ενα MiG-17 βρέθηκε μπροστά τους και ένας πύραυλος του Λη το κατέστρεψε με ευκολία.
Στις 17 Ιουλίου ο Νγκουγιέν Νατ Τσίο ισχυρίστηκε την κα- τάρριψη ενός Crusader πάνω από το Λανγκ Τσανχ, στην επαρχία Θανχ Χόα. Τέσσερις ημέρες αργότερα τα Crusader κατέρριψαν τέσσερα MiG-17. Ενας σχηματισμός Α-4 πραγματοποιούσε αποστολή προσβολής πετρελαϊκών εγκαταστάσεων στη Χαϊφόνγκ, όταν δέχθηκε την επίθεση ενός MiG-17, το οποίο με τη σειρά του προκάλεσε την επέμβαση των συνοδών Crusader της VF-24 και της VF-211. Ο πλωτάρχης Μάριον Αϊζακς βρέθηκε πίσω από ένα MiG και εκτόξευσε ανεπιτυχώς δύο πυραύλους. Η τρίτη προσπάθεια ήταν επιτυχημένη και το MiG-17 τυλίχθηκε σε μια μπάλα φωτιάς. Ο Αϊζακς αμέλησε να ελέγξει τα νώτα του και ένα άλλο αεροσκάφος τού προκάλεσε σημαντικές ζημιές. Ο πλωτάρχης Ρόμπερτ Κέρκγουντ επιτέθηκε στο ίδιο αεροσκάφος με τον Αϊζακς. Ο πύραυλος του τελευταίου έφθασε πρώτος. Ο Κέρκγουντ επιτέθηκε σε άλλο αεροσκάφος και εκτόξευσε έναν πύραυλο. To MiG-17 πραγματοποίησε έναν ελιγμό προς τα αριστερά και από απόσταση 180 m χρησιμοποίησε τα πυροβόλα για να καταρρίψει τον αντίπαλό του. Ο Ρέι Χάμπαρντ κα- τέρριψε ένα MiG χρησιμοποιώντας συνδυασμό ρουκετών Zuni και πυρών πυροβόλων. Αυτή ήταν η έβδομη κατάρριψη από τη VF-211, που την ανέδειξε στην πιο επιτυχημένη μοίρα Crusader.
Ο υποπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Γουάιμαν έπληξε ένα MiG- 17, σημειώνοντας την τελευταία κατάρριψη MiG για το 1967 από αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού. Το ζεύγος των Γουάι- μαν και Καλ Σουάνσον έσπευσε προς βοήθεια ενός μοναχικού Ρ-80της VF-111. Ενα MiG-17 βρέθηκε στην ουρά του Σουάνσον, αλλά μια ριπή από τον Γουάιμαν κατόρθωσε να το απομακρύνει. Η μάχη συνεχίστηκε. Σε λίγο συμμετείχε ένα ακόμα Crusader της VF-111. Το μοναχικό MiG-17 απέφυγε τον πύραυλο του νεο- φερμένου Crusader. Ακολούθως ο Γουάιμαν βρέθηκε στην ουρά του. Η αερομαχία είχε ξεκινήσει από τα 4.900 m και είχε κατα- λήξει σε πολύ μικρό ύψος. Ο πύραυλος του Γουάιμαν έπληξε την αριστερή πτέρυγα του MiG-17 σε ύψος μόλις 15 m και το αεροσκάφος συνετρίβη σε φυτεία ρυζιού. Η σκληρή αυτή μάχη προκάλεσε τον θαυμασμό των Αμερικανών πιλότων, διότι χρει
Η φ ιγούρ α ενός RF-8 δ ια κ ρ ίν ετα ι δίπλα από ένα
φ λ εγό μ εν ο π λοιάριο που μ ε τέ φ ε ρ ε εφ ό δ ια για τ ις
δυνάμεις των Β ιετκ ό νγ κ . Τα αναγνω ριστικά Crusader
ανέπ τυξα ν πλούσια π ολεμική δράση και π αρέμειναν σε
υπηρεσία π ερ ισ σ ότερ ο από τα μαχητικά .
άστηκαν τέσσερα Crusader για να καταρρίψουν ένα MiG-17, που χαρακτηρίστηκε ως «πραγματικός τίγρης αποφασισμένος να πολεμήσει».
Η επόμενη κατάρριψη πραγματοποιήθηκε έπειτα από έξι μήνες. Στις 26 Ιουνίου 1968 ένα F-8H, με πιλότο τον αντιπλοίαρ- χο Λόουελ «Μούς» Μάγιερς, της VF-51 από το αεροπλανοφόρο USS «Bon Homme Richard» (CVA-31), ισχυρίστηκε ότι είχε πλήξει ένα MiG-21. Ο βετεράνος Μάγιερς πραγματοποιούσε την 182η αποστολή του, όταν ένα MiG-21 πραγματοποίησε μετωπική επίθεση σε τρία μαχητικά της μοίρας. Βρέθηκε στην ουρά του αντιπάλου του και τον κατέρριψε με έναν Sidewinder.
Στις 9 Ιουλίου ο πλωτάρχης Τζον Νίκολς εκτελούσε αποστολή συνοδείας του RF-8A του Ουίλιαμ Κόκαρ από το αεροπλανοφόρο USS «Ticonderoga». Το αναγνωριστικό αεροσκάφος πε- τούσε σε ύψος 600 m και ο Νίκολς ελαφρά ψηλότερα, στα 900 m. Ενα MiG-17F με χαρακτηριστική βαφή παραλλαγής επιτέθηκε στο αναγνωριστικό αεροσκάφος. Ο Νίκολς προειδοποίησε το τελευταίο για να αποφύγει τα πυρά. Ο ίδιος εκτέλεσε έναν ελιγμό καθόδου. Προς έκπληξή του, εντόπισε τροχιοδεικτικά βλήματα να περνούν πολύ κοντά στο αεροσκάφος του. Προέρχονταν από τον παραστάτη του MiG που δεν είχε καταφέρει να εντοπίσει. Επιτέθηκε στο προπορευόμενο MiG-17F. Ο πρώτος Sidewinder απέτυχε να ακολουθήσει τον στόχο του. Ξαφνικά ο πιλότος του τελευταίου διέκοψε τον ελιγμό και αποφάσισε να εμπλέξει τον μετακαυστήρα και να απομακρυνθεί από την περιοχή. Ο Νίκολς είχε μια δεύτερη ευκαιρία, που ήταν αδύνατο να μην εκμεταλλευθεί. Ο δεύτερος Sidewinder προκάλεσε σημαντικές ζημιές στο MiG. Ο Αμερικανός πιλότος αποτελείωσε το πληγωμένο αεροσκάφος με βολές πυροβόλου. Η υπηρεσία πληροφοριών τον ενημέρωσε, μετά το τέλος της αποστολής, ότι ο αντίπαλός του ήταν ένας σχετικά άπειρος πιλότος με 250 ώρες πτήσης στο MiG-17.0 Νίκολς τον Αύγουστο του 1973 ήταν ένας από τους ελάχιστους πιλότους των Crusader οι οποίοι είχαν υπερβεί τις 3.000 ώρες πτήσης με τον τύπο.
Στις 27 Ιουλίου ο αντιπλσίαρχος Γκάι Κέιν της VF-53 ήταν επικεφαλής τεσσάρων F-8E που ενεπλάκησαν σε αερομαχία με ι-
34
Eva F-8E λ ίγο πριν από τη ν απονήωσή το υ για μια αποστολή πάνω από το Β όρ ειο Β ιετνά μ . Φ έρ ει τέσ σ ερ ις π υραύλους S idew inder σ τους φ ο ρ είς τη ς α τρ ά κ το υ , κά τι σ χετικά σπάνιο, λόγω των π εριορισμώ ν σ την ευ ελ ιξ ία κα ι της αύξησης της κατανάλω σης καυσίμου.
Ο Χαλ M a p τη ς VF-211 σημείω σε σ τις 12 Ιουνίου 1966 την πρώ τη κατάρριψ η M iG από α ερο σ κά φ ος Crusader. Η VF-211 « C heckerta ils» ή τα ν η πιο επ ιτυχημένη μο ίρα των C rusader και α να π τύ χ θη κε κυρίως από τα α εροπ λανοφ όρα USS «Hancock» (CVA-19) και USS «Bon H om m e Richard» (CVA-31).
U B 5
W l * χ 1 Μone κλειπ
σάριθμα MiG-17F. O l δύο σχηματισμοί συναντήθηκαν μετωπικά και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν βίαιοι ελιγμοί για την απόκτηση του κρίσιμου πλεονεκτήματος. 0 Κέιν και ο παραστάτης του βρέθηκαν στην ουρά ενός ζεύγους. Ο πρώτος εκτόξευσε έναν πύραυλο. Αργότερα είπε: «Αρχικά πίστεψα ότι είχα αστοχήσει, αλλά όταν αποκόπηκε ένα τμήμα από τη δεξιά του πτέρυγα το MiG εισήλθε σε περιδίνηση...». Ηταν η 186η αποστολή του στο Βιετνάμ και η πρώτη κατά την οποία αντιμετώπισε αεροσκάφη MiG.
Την 1η Αυγούστου 1968 τα MiG-21 και τα Crusader ενεπλάκη- σαν σε μια ακόμα σκληρή αερομαχία. Οι Βορειοβιετναμέζοι Νγκουγιέν Ντανγκ Κινχ, Νγκουγιέν Μάο και Νγκουγιέν Χονγκ Νι εντόπισαν τους αντιπάλους τους από απόσταση 15 km. Ο Ντανγκ Κινχ εκτόξευσε έναν πύραυλο που αστόχησε. Ο Χονγκ Νι έριξε άλλον εναντίον ενός Crusader από απόσταση 1.000 m, ενώ το αεροσκάφος του βρισκόταν σε στροφή υπό γωνία 60
μοιρών και ο αντίπαλος σε ελιγμό υπό γωνία 45 μοιρών. Ο πρώτος πύραυλος αστόχησε αλλά ο δεύτερος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νγκουγιέν Χονγκ Νι, έπληξε το αμερικανικό αεροσκάφος. Η απώλεια αυτή δεν επιβεβαιώνεται από τα αμερικανικά αρχεία.
Στη συνέχεια ο Νι ενεπλάκη σε κλειστή αερομαχία με ένα άλλο Crusader. Εισήλθε σε έναν κλειστό, δεξιό, ανοδικό ελιγμό αλλά αναγκάστηκε να τον διακόψει λόγω της εξαιρετικά υψηλής φόρτισης και να απομακρυνθεί με μια ελαφρά αριστερή στροφή με κλίση 30 μοιρ_ν. Ο αντίπαλος τον ακολούθησε και από απόσταση μόλις 300 m χρησιμοποίησε τα πυροβόλα του. Ενας νέος γύ
ρος κλειστών ελιγμών ξεκίνησε ανάμεσα στους δύο πιλότους. Ο Νι κατόρθωσε να βρεθεί στην ουρά του αντιπάλου του, ωστόσο μια βλάβη στο ηλεκτρικό σύστημα δεν του επέτρεψε να χρησιμοποιήσει τους πυραύλους του. Ο διώκτης έγινε θήραμα, όταν δύο άλλα F-8 της VF-51 επιτέθηκαν και τον κατέρρι- ψαν με δύο Sidewinder κατά την ανεπιτυχή προσπάθειά του να διαφύγει.
Σύμφωνα με τα αμερικανικά αρχεία, ο υποπλοίαρχος Νόρμαν Μακόι της VF-51 πετούσε με ένα F-8H σε αποστολή συνοδείας, μαζί με ένα άλλο αεροσκάφος, ενός RF-8G με πιλότο τον υποπλοίαρχο Τζέι Μίλερ. Ο Μίλερ ήταν βετεράνος του Βιετνάμ. Ως άνθρωπος της δράσης, δεν μπορούσε να παραμείνει πίσω από ένα γραφείο. ΓΓ αυτό προσφέρθηκε εθελοντικά να επιστρέφει στις πτήσεις. Η αφήγησή του ακολουθεί: «...ο Μακόι και ο Τζορτζ Χιζ δέχθηκαν τις οδηγίες από το «Red Crown» (σ.σ. πλοίο που εκτελούσε αποστολές έγκαιρης προειδοποίησης για τον εντοπισμό των MiG) και ο δεύτερος κατόρθωσε να πλήξει τον αντίπαλό του. To MiG-21 ξέφυγε μέσα στα σύννεφα και τα
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝF-θΕ MIG-17F |
ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m) 10,72 9,63
ΜΗΚΟΣ (m) 16,61 11,68
ΥΨΟΣ (m) 4,80 3,80
ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2) 34,84 22,64
ΒΑΡΟΣ-ΚΕΝΟ (kg) 8.090 3.940
ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg) 15.468 6.069
ΣΥΝΗΘΕΣ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg) 13.713 5.340
ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ (μεγίστη ώση με μετάκαυση) 1x8.165 kg J57-P-20A 1χ 3.380 kg VK-1FΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 1.081 km/h στα 300 m χωρίς μετάκαυση,
με τέσσερις Sidewinder και 500 βλήματα των 20 mm1.100 km/h στο επίπεδο της θάλασσας,
με μετάκαυσηΒΑΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ 1.704 m/min, χωρίς ώση με μετάκαυση,
στο επίπεδο της θάλασσας2,4 min για τα 5.000 m χωρίς ώση
με μετάκαυσηΕΜΒΕΛΕΙΑ 2.292 km ή δυνατότητα παραμονής
σε περιπολία επί 102 min σε απόσταση 278 km από το αεροπλανοφόρο
1.240 km χωρίς εξωτερικά φορτία, με πτήση στα 12.000 m
ΜΟΝΙΜΟΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ 4x20 mm Mk 12 (190 β.α.ο.) 1x37 mm N-37D (40 β.α.ο.)+ 2 χ 23 mm NR-23 (80 β.α.ο.)
35
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ CRUSADER ΑΠΟ ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΥΠΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΟΠΛΟ ΤΥΠΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ
ΕΚΔΟΧΗ3 Απριλίου 1965 921 MIG-17F Φαμ Νγκόγκ Λαν 37/23 mm F-8E Πλωτάρχης Σπενς Τόμας Ζημιές
3 Απριλίου 1965 921 MiG-17F Φαν Βαν Τούκ 37/23 mm F-8E Οχι
5 Ιουνίου 1966 921 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι
5 Ιουνίου 1966 921 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι
21 Ιουνίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm RF-8A Υποπλοίαρχος Λ.Ηστμαν Αντιαεροπορικά πυρά
21 Ιουνίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Πλωτάρχης Κολ Μπλακ Ναι
14 Ιουλίου 1966 923 MiG-17F Νγκο Ντούκ Μόι 37/23 mm F-8E Αντιπλοίαρχος Ρίτοαρντ
«Ντικ» Μπέλινγκερ
Ναι
5 Σεπτεμβρίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Επιομηναγός Γ.Αμποτ Ναι
5 Σεπτεμβρίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Οχι
25 Απριλίου 1967 923 MiG-17F Νγκουγιέν Βαν Μπάι 37/23 mm F-8 Οχι
25 Απριλίου 1967 923 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι
17 Ιουλίου 1967 921 MiG-21PF Νγκουγιέν Νατ Τσιού R-3S F-8 Οχι
9 Ιουλίου 1968 910 MiG-17F Νγκουγιέν Φι Χονγκ 37/23 mm F-8 Οχι
19 Ιουλίου 1968 MiG-17F Λι Χάι 37/23 mm F-8 Οχι
1 Αυγούστου1968 921 MiG-21 Νγκουγιέν Χονγκ Νι R-3S F-8 Οχι
19 Σεπτεμβρίου 1968 921 MiG-21 R-3S F-8C Οχι
δύο Crusader το ακολούθησαν. Επειτα από ένα περίπου λεπτό ο Μακόι εντόπισε τον αντίπαλό του και τον αποτελείωσε με έναν Sidewinder. Ο ίδιος μου είπε ότι ακολούθησε το MiG-21 μέχρι το σημείο της συντριβής, χρησιμοποιώντας την προσωπική του κινηματογραφική μηχανή Super 8. Μετά την επιστροφή μας στο πλοίο η κατάρριψη πιστώθηκε στον Μακόι, διότι ο αντίπαλός του διατήρησε την ικανότητα ελιγμών επί ένα ολόκληρο λεπτό μετά το πλήγμα του Χιζ...».
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1968 δύο MiG-21 ισχυρίστηκαν την κα- τάρριψη ενός F-8C, ενώ το Αμερικανικό Ναυτικό πίστωσε με μια κατάρριψη τον υποπλοίαρχο Αντονυ Νάργκι της VF-111, ένα α- πόσπασμα της οποίας επιχειρούσε από το αεροπλανοφόρο USS «Intrepid». Ο Νάργκι και ο παραστάτης του, υποπλοίαρχος Αλεξ Ρούκερ, έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τα MiG που κατευθύνο- νταν στα αεροσκάφη Α-4. Ο πρώτος ανέφερε: «...Πιστεύω ότι ο
Βορειοβιετναμέζος πιλότος του MiG-21 με εντόπισε ταυτόχρονα. Αρχισε να εκτελεί ελιγμούς, αλλά κατόρθωσα να βρεθώ στην ουρά του. Εκτόξευσα έναν Sidewinder που απέκοψε την ουρά του. Ο πιλότος εγκατέλειψε με επιτυχία και παρατήρησα τον λευκό-πορτοκαλί θόλο του». Το ζεύγος των Crusader επιτέθηκε και σε ένα άλλο MiG-21 και εκτόξευσε δύο Sidewinder. Τα βλήματα εξερράγησαν πολύ κοντά αλλά δεν κατέρριψαν το αεροσκάφος. Η επιτυχία του Νάργκι ήταν η 29η κατάρριψη MiG από το Αμερικανικό Ναυτικό και η 18η και τελευταία επιβεβαιωμένη από τα Crusader. Ολες οι μεταγενέστερες καταρρίψεις MiG του Αμερικανικού Ναυτικού σημειώθηκαν από F-4 Phantom.
Το 1972 σημειώθηκε ένα περιστατικό ανάμεσα σε δύο Crusader και σε ένα MiG-17, ενδεικτικό της φήμης του δεύτερου. Ο πιλότος του τελευταίου, έσπευσε να αναχαιτίσει αεροσκάφη που σύμφωνα με τον ελεγκτή εδάφους ήταν Phantom.
Η ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΗ ΑΕΡΑΜΥΝΑΗ βορειοβιετναμική αεράμυνα αποτέλεσε τη μεγαλύτερη απειλή για τα Crusader. Από τα φορητά όπλα και τους τεράστιους αριθμούς πυροβόλων 23 mm, 37 mm, 57 mm, 85 mm και 100 mm με καθοδήγηση ραντάρ, καταρρίφθηκαν 42 F-8 και 20 RF-8 του Ναυτικού και 12 F-8E των Πεζοναυτών. Ο ανθυποπλοίαρχος Τζέι Μίλερ, πιλότος RF-8G της VPF-63 το 1967, είχε πει για τη σφοδρότητα των αντιαεροπορικών πυρών: «Βρισκόμουν σε μια αποστολή στη Θόρεια Χαίφόνγκ και το επιτελείο επιθυμούσε απεγνωσμένα τις φωτογραφίες για τα αποτελέσματα της προσβολής. Καθώς προσέγγισα την περιοχή, τα αντιαεροπορικά πυρά άρχισαν να πυκνώνουν. Ενιωσα ότι αν άνοιγα την καλύπτρα του αεροσκάφους μου, θα μπορούσα να περπατήσω πάνω στα πυκνά πυρά. Χρησιμοποίησα τον μετα- καυστήρα και κατόρθωσα να αποφύγω τον κίνδυνο και να επιστρέφω με τις πολύτιμες φωτογραφίες...». Για την αποστολή του ο Μίλερ κέρδισε τον Σταυρό Διακεκριμένου Ιπταμένου (DFC - Distinguished Flying Cross).Τα αναγνωριστικά Crusader ήταν τα πρώτα αεροσκάφη που εντόπισαν θέσεις των αντιαεροπορικών πυραύλων SA-2 Guideline σε μια περιοχή νοτιοανατολικά του Ανόι. Η αμερικανική ηγεσία δεν επιθυμούσε την προσβολή τους, ενώ βρίσκονταν σε στάδιο προετοιμασίας. Η προσβολή ξεκίνησε μόνο μετά την κατάρριψη αρκετών αμερικανικών αεροσκαφών. Τα Crusader και τα Skyhawk αποτελού- σαν ένα δίδυμο που είχε αναλάβει την επικίνδυνη αποστολή της καταστολής αεράμυνας. Τα δεύτερα εκτόξευαν τους πυραύλους αντι-ραντάρ Shrike και τα Crusader τους ακολουθούσαν μέχρι το
σημείο της πρόσκρουσης. Ακολουθούσε προσβολή των θέσεων με πυροβόλα και ρουκέτες Zuni. Ο SA-2 δεν ήταν κατάλληλος για την προσβολή χαμηλά ιπτάμενων αεροσκαφών, αλλά σε μεγαλύτερο ύψος ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος. Η έκρηξη της κεφαλής βάρους 159 kg σε απόσταση 60 m από ένα αεροσκάφος, ήταν επαρκής για να το καταρρίψει.Ο Ντάντλεϊ Μούρ και ο Μπόιντ Ρέπσερ ήταν πιλότοι της VF-194 σε μια αποστολή το 1966 στην ακτογραμμή νότια της Βινχ. Ο Μούρ ήταν ο παραστάτης του σχηματισμού κατά το σκέλος της επιστροφής, όταν εντόπισε ένα σύννεφο σκόνης στο έδαφος και στη συνέχεια μια τεράστια πορτοκαλί φλόγα να ξεπηδά από μέσα του. Επρόκειτο για πύραυλο SA-2. Οι δύο πιλότοι εισήλθαν σε μια δεξιά βύθιση για να αυξήσουν την ταχύτητά τους. Σε ύψος 900 m ο προ- ωθητής αποκολλήθηκε από τον πύραυλο και ξεκίνησε η διαδικασία καθοδήγησης προς τον στόχο. Ο πύραυλος εκινείτο σχεδόν παράλληλα προς το έδαφος και ήταν πλέον φανερό ότι κατευθυ- νόταν προς τον Ρέπσερ. Τα δύο αεροσκάφη εκτέλεσαν ένα απότομο δεξιό break φθάνοντας τα 6 g. Ο συγχρονισμός έπρεπε να είναι τέλειος, ώστε ο πύραυλος να μη μπορέσει να ακολουθήσει. Ο SA-2 πέρασε τόσο κοντά ανάμεσα στα δύο αεροσκάφη, ώστε ο Μούρ μπόρεσε να διακρίνει τη δομή του. Συνέχισε την ανεξέλεγκτη πορεία του και εξερράγη λίγο μακρύτερα, καλύπτοντας με ένα σύννεφο μαύρου καπνού μια μεγάλη περιοχή. Δέκα αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού καταρρίφθηκαν από αντιαεροπορικούς πυραύλους.
36
F-8E C rusader μ ε αρ. σ ειρ ά ς «61-50318», τη ς VMF(AW)-235 « D eath Angels» του Σώ μ α το ς των Αμερικανώ ν Π εζοναυτώ ν, σ τη βάση Ν τα Ν ανγκ, σ το Β ιετν ά μ το 1968. Η VMF(AW)-235 ε ξε λ ίχ θ η κ ε σε μια από τ ις πιο δ ιά σ ημ ες μ ο ίρ ες σ τον π όλεμο το υ Β ιετν ά μ . Επιχειρούσε από βά σ εις ξη ρός μ ε κύρια αποστολή την παροχή ε γ γ ύ ς υπ οστήρ ιξης.
© V IN C E N Z O A U L E U A
Οταν αναγνώρισε τους αντιπάλους του, επικοινώνησε με τον ελεγκτή και ύστερα από ορισμένα απρεπή σχόλια εγκατέλειψε το αεροσκάφος του. Ηταν η 19η αλλά μη επιβεβαιωμένη κατάρ- ριψη για το Crusader, που σημείωσε όλες τις επιτυχίες του σε διάστημα δύο περίπου ετών.
Στις 24 Μαϊου 1972 το Αμερικανικό Ναυτικό έχασε ένα F-8J (150311) της VF-24, που πιθανώς έπεσε θύμα αντιαεροπορικού πυραύλου - τα βορειοβιετναμικά αρχεία δεν αποδίδουν την κα- τάρριψη του αεροσκάφους σε MiG-21.
Η VPF-63 έχασε 20 RF-8A από τη βορειοβιετναμική αεράμυνα. Η VMCJ-1 των Πεζοναυτών, η οποία εκτός από βάσεις ξηράς επιχειρούσε με αποσπάσματα από διάφορα αεροπλανοφόρα για την υποστήριξη της VPF-63, έχασε άλλα 12 αεροσκάφη, όλα θύματα αντιαεροπορικών πυραύλων και πυροβόλων. Το σύνθημα των πιλότων των αναγνωριστικών ήταν “ Unarmed and Unafraid» (=Αοπλοι και άφοβοι). Ωστόσο ένας από αυτούς είχε πει: «Σίγουρα ήμαστε άοπλοι αλλά δεν είμαι σίγουρος για το δεύτερο...». Ενας άλλος πιλότος RF-8G σημείωσε τις εμπειρίες του από μια αποστολή το 1972: «...0 πόλεμος το 1972 ήταν παρόμοιος με εκείνον του 1967. Η βορειοβιετναμική αεράμυνα ήταν το ίδιο ισχυρή, με εξαίρεση την εμφάνιση των πρώτων ZSU- 23-4 (σ.σ. αυτοκινούμενο αντιαεροπορικό σύστημα με τέσσερα πυροβόλα των 23 mm) που αντιμετώπισα σε μια αποστολή. Προσέγγιζα τη γέφυρα της Θανχ Χόα από τον βορρά πετώντας με ταχύτητα 1.100 km/h και σε ύψος 1.400 m, ακολουθώντας τη σιδηροδρομική γραμμή. Παρακολουθούσα την περιοχή μέσω της ειδικής οθόνης, όταν παρατήρησα έναν κόκκινο χείμαρρο να με προσεγγίζει από δεξιά. Το δεξί μου πόδι σχεδόν κόντεψε να σπάσει από το πάτημα του ποδωστηρίου του πηδαλίου διεύθυνσης. Κατόρθωσα να εκτελέσω break και να αποφύγω τα φονικά πυρά. Η εμπλοκή ήταν διάρκειας μόλις ενός δευτερολέπτου, αλλά εντυπωσιάστηκα από την απόδοση του συστήματος...».
Το 1972 τα Crusader επιχειρούσαν πλέον από τα μικρότερα αεροπλανοφόρα κλάσης «Essex» και είχαν ελάχιστες ευκαιρίες να αντιμετωπίσουν τα MiG. Οι πιλότοι τους πίστευαν ότι οι Βο- ρειοβιετναμέζοι απέφευγαν να εμπλακούν μαζί τους και ανέμεναν την αποχώρησή τους από την ευρύτερη περιοχή για να επιτεθούν στα βαρυφορτωμένα F-4 Phantom. Το 1973 επιχειρούσαν οι μοίρες VF-24 και VF-211 από το USS «Hancock» και VF-191 και VF-194 από το USS «Oriskany», με F-8J, όπως και η VPF-63 με αναγνωριστικά RF-8G.
Τα Crusader χρησιμοποιήθηκαν και από το Σώμα των Αμερικανών Πεζοναυτών, κυρίως για αποστολές κρούσης και εγγύς υποστήριξης. Μετέφεραν στους τέσσερις φορείς στις πλευρές της ατράκτου ισάριθμα ατρακτίδια, το καθένα με δύο ρουκέτες Zuni των 5 in. Στους δύο πτερυγικούς φορείς μπορούσαν να μεταφερθούν δύο βόμβες Mk 84 των 907 kg ή τέσσερις των 454 kg ή οκτώ των 227 kg ή δώδεκα των 113 kg. Οι Πεζοναύτες έχασαν
δώδεκα F-8E από αντιαεροπορικά πυρά, δύο από επιθέσεις στη βάση της Ντα Νανγκ και εννέα σε επιχειρησιακά ατυχήματα (α- νάμεσά τους και ένα RF-8A). Οι δύο σημαντικότερες βάσεις τους ήταν η Ντα Νανγκ και η Τσού Λάι, 89 km νότια από την πρώτη. Τα Crusader ήταν τα μοναδικά μαχητικά που μπορούσαν να μεταφέρουν βόμβες των 907 kg, οι οποίες ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικές σε συγκεντρώσεις στρατευμάτων στην πυκνή ζούγκλα. Οι βόμβες αυτές, με τους χαρακτηριστικούς πυροκροτητές Daisy Cutter στο ρύγχος, εκρήγνυντο σε ύψος 90 cm από το έδαφος και ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικές στη δημιουργία ασφαλών ζωνών προσγείωσης για ελικόπτερα, εξαφανίζοντας τη βλάστηση.
Στη βάση της Ντα Νανγκ αναπτύχθηκε αρχικά η VMF(AW)- 312, την περίοδο Δεκεμβρίου 1965-Φεβρουαρίου 1966. Ακολούθησαν η VMF(AW)-235 μέχρι τον Νοέμβριο του 1966 και η VMF(AW)-232. Οι μοίρες αυτές πραγματοποιούσαν εναλλαγές στο Βιετνάμ. Το 1967 η VMF(AW)-232 επανεξοπλίστηκε με F-4J και το επόμενο έτος την ακολούθησε η VMF(AW)-235. Η τελευταία συμμετείχε στην αντιμετώπιση της πολιορκίας της βάσης του Κε Σαν, πραγματοποιώντας αποστολές κρούσης για την υποστήριξη των σκληρά δοκιμαζόμενων στρατιωτών. Ο πιλότος Ντέιβιντ Κόρμπετ μίλησε για τις εμπειρίες του κατά τη μάχη: «...Πραγματοποιούσαμε συνεχώς αποστολές, συχνά εκτελώ- ντας ρίψη των βομβών μας σε απόσταση μόλις 100 m από τα στρατεύματά μας. Οι βόμβες μας ήταν ειδικά τροποποιημένες ώστε να εκρήγνυνται σε βάθος 1 m περίπου και να προκαλούν κατάρρευση των σηράγγων που άνοιγαν οι Βορειοβιετναμέζοι για να υπερκεράσουν τις θέσεις των αμυνομένων...». Τα τελευταία μαχητικά Crusader αποσύρθηκαν από την υπηρεσία του Αμερικανικού Ναυτικού τον Μάιο του 1976. Ετσι για τους πιλότους που πολέμησαν με τέτοια αεροπλάνα πάνω από το Βιετνάμ έκλεινε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας τους. ΞΙ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ(1) Is tvan Toperczer: M iG -17 AN D M iG -19 UNITS O F THE VIETNAM WAR, O sprey C om bat A ircraft, N o 25, O sprey Publishing, 2001.(2) Peter B . M ersky: VOUGHT F-8 CRUSADER, « WOF»,vol.5, 1996.(3) Is tvan Toperczer: MiG-21 UNITS O F THE VIETNAM WAR, O sprey C om bat A ircraft, N o 29, O sprey Publishing 2001.(4) Lou Drendel: ...AND KILL M IGS, S quadron/S ignal publications, 1984.(5) W illiam G reen and Gordon Sw anborough:THE COMPLETE B O O K O F FIGHTERS, Salam ander Books, 1994.(6) B ill Gunston: AM ERICAN WARPLANES, Salam ander Books, 1986.
37
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
ΠΕΡΙΚΛΗΣ Α. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΗΙΝΕΣΗ τη «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΑΡΑΚΟΥ»
Οι πόΗεμοι μειαΕύ των πρωιωνκινέζικων «ανιιμαχομενω ν κρατών»
üoc-ooc αι. η.».
Ξ ίφ ος μ ε π ερ ίτεχν η διακόσμηση της π εριόδου των «Αντιμαχόμενω νκρατώ ν», που ανήκε σε βασιλέα. Φ έρει επ ιγραφ ή τύπου «π τηνο ύ» (S carpari M .: ΑΡΧΑΙΑ ΚΙΝΑ, Εκδ. Κ αρακώ τσογλου, 2000).
mm-
Π ο λεμ ικ ο ς π ελεκυς α ρ μ α τη λ ά τη μ ε π ερ ίτεχν η ανάγλυφ η διακόσμηση, π ερ ί το 700 π.Χ.
Το βασίλειο me κινεζικής Ουναστείαα Τσού ιον 8ο αιώνα π.Χ. διαοπάοθηκε
οριοιικά οε δεκάδες κραιίδια, ία οποία κυβερνούσαν ιριλοπόΠεμοι
ηγεμόνες. ΑκοΠούθηοε ένας σκληρός αγώνας μεταξύ ιους, προκειμένου
η Κίνα να επανενοποιηθεί. Το χρονικό διάστημα μεταξύ ίου 9ου και ίου
6ου αι. π.Χ., ίο οποίο χαρακιηρίζειαι από διαρκείς πόλεμους, συχνά
ολοκληρωτικούς, είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους
ιης κινεζικής στρατιωτικής ιστορίας.
Π Ο Λ Ε Μ ΙΣΤΕ Σ ΤΗΣ ΔΥΝΑ ΣΤΕΙΑ Σ Σ Α Ν ΓΚ (15ος -11ος αιώνας π.Χ.) Α ρ ισ τερ ά α π εικ ο ν ίζετα ι ένα μ έλ ο ς της π ολεμ ικής α ρ ισ το κρ α τία ς μ ε ελασ μά τινο
θώ ρακα , ε ξε ζη τη μ έ ν ο κράνος μ ε α νάγλυφ α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά δράκου κα ι σ τιβαρό π εριλα ίμ ιο (που θ υ μ ίζ ε ι το α ντίσ το ιχο μ ετα λ λ ικ ό α π άρτιο τη ς μυκηνα ϊκής πανοπλίας των
Δ ενδρώ ν). Ο άνδρας φ έρ ε ι ως επ ιθ ε τ ικ ά όπλα μ ακρ ιά λόγχη, τό ξο , εγ χ ε ιρ ίδ ιο και ξίφ ος (συνδυασμός όπλων που κ α τα δ εικ νύ ε ι π ολεμ ισ τή ά ρ μ α το ς ). Ο μα χ η τή ς δεξιά
αντιπ ροσω π εύει τη μ άζα των απλών π ολεμιστώ ν, που π ολεμούσ ε μ ε μ εγά λο υ ς π ελέκ εις ή π ρω τόγονες α λ εβ ά ρ δ ες και π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από δ ερ μ ά τινο υ ς θώ ρ α κες .
(Σ χολιασμός-ε ικονογράφ ηση για τ ις Ε κδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Χ ρ ήσ τος Γ ιαννόπουλος)
ΣΤΡΑ
ΤΙΩ
ΤΙΚΗ
ΙΣ
ΤΟΡΙ
Α ·
No
131
Πρώτη δυναστεία της κινεζικής πολιτισμικής περιοχής ήταν αυτή των Ξία (ή Κσία - Hsia)/(1), η οποία μέχρι πρόσφατα θεωρείτο από αρκετούς ιστορικούς ως
μυθική. Τα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών τείνουν να ανατρέψουν την παραπάνω άποψη, υποδεικνύοντας την ύπαρξη μιας ισχυρής φυλετικής ένωσης υπό την εξουσία του κινεζικού γένους Ξία, που ήλεγχε μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Κίτρινου ποταμού (Χουάνγκ Χο). Ενα από τα πολλά κινεζικά γένη τα οποία είχαν υποτάξει οι Ξία, ήταν οι Σανγκ (Shang). Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος της κινεζικής ιστορίας αφορά την επανάσταση των δεύτερων εναντίον των πρώτων. Οι Σανγκ τέθηκαν επικεφαλής ενός συνασπισμού ε- παναστατημένων φυλών και κατόρθωσαν να νικήσουν τους Ξία κατά την αποφασιστική μάχη του Μινγκ Τ ’ιάο (Ming T’iao, 1763 π.Χ. σύμφωνα με την κινεζική παράδοση). Οι ίδιοι σταθεροποίησαν την εξουσία τους σε ολόκληρη την κινεζική περιοχή μόλις τον 16ο αιώνα π.Χ. Εχει εκτιμηθεί ότι οι Ξία αντιστάθηκαν επί δύο αιώνες μετά την ήττα τους, υποχωρώντας συνεχώς έναντι των προε- λαυνόντων Σανγκ. Τελικά εξολοθρεύτηκαν από τους δεύτερους, οι οποίοι κατέλαβαν το κράτος και την πρωτεύουσα των Ξία και έτσι έγιναν η δεύτερη δυναστεία της Κίνας.
Οι Σανγκ ακολούθως επεξέτειναν την εξουσία τους, υποτάσσοντας περισσότερα γειτονικά κινεζικά και αλλοεθνή γένη. Οι δυσκολότεροι από τους πολέμους τους ήταν εκείνοι εναντίον των φυλών των «Βαρβάρων», οι οποίες περιέβαλλαν από παντού τα εδάφη τους.
Το κράτος των Σανγκ κατά την περίοδο της μέγιστης ακμής του εκτεινόταν από την Κίτρινη θάλασσα στα δυτικά μέχρι τη σημερινή επαρχία Κανσού (Kanshu) στα ανατολικά. Ηταν οργανωμένο σε φεουδαρχική βάση και δια ιρείτο σε πέντε διοικήσεις, οι οποίες λειτουργούσαν και ως στρατιωτικές περιφέρειες: το κεντρικό Σανγκ, τα βόρεια, τα νότια, τα ανατολικά και τα δυτικά εδάφη. Στο Κανσού οι Σανγκ κατέστησαν υποτελές ένα ακόμη γένος, αυτό των Τσού (ή Τσόου - Ζου, Chou, Zhou). Αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Τσού δεν ήταν από την αρχή κινεζικό φύλο, όπως οι δύο πρώτες δυναστείες, αλλά π ιθανώς πρωτο-τουγγουσικό. Οι Τσού ισχυ- ροποιήθηκαν αρκετά με το πέρασμα των αιώνων και γίνονταν όλο και πιο προκλητικοί έναντι των Σανγκ. Τον 13ο αιώνα π.Χ. μετανάστευσαν στη σημερινή επαρχία Σενσί, πλησιάζοντας περισσότερο τις κτήσεις των Σανγκ. Τον 12ο αι. π.Χ. συνέχισαν τη σταθερή προώ θησή τους, όταν απέσπασαν από τους Σαν- γκ την κοιλάδα του ποταμού Ουέι (Wei),
Οι Τσού ισχυροποιήθηκαν ακόμη περισσότερο στην κοιλάδα του ποταμού Ουέι, η οποία ήταν ένα φυσικό οχυρό, επειδή προστατευόταν από υψηλά όρη και οι μόνες «είσοδοι» σε αυτήν ήταν μερικά περάσματα ανάμεσα στα βουνά. Ετσι μπορούσαν να επιτίθενται στους εχθρούς τους και να βρίσκουν καταφύγιο στην απρόσιτη περιοχή τους. Αρχικά υπέταξαν αρκετά γένη και .φυλές βαρβάρων οι οποίες ζούσαν στον περίγυρο του κράτους τους, με σκοπό να αυξήσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους με τους άνδρες των υποτελών τους. Επειτα επαναστάτησαν ανοικτά εναντίον των Σανγκ και τους αντιμετώπισαν κατά τη μεγάλη μάχη του Μού (Mu, 1121 π.Χ. ή, σύμφωνα με άλλη χρονολόγηση, 1027 π.Χ.). Αν και οι Σανγκ κινητοποίησαν όλους τους υποτελείς τους λαούς για την τελική αναμέτρηση, οι στρατιώτες τους δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν την ορμή των «νεοφώτιστων» στον κινεζικό πολιτισμό βαρβάρων πολεμιστών των Τσού. Αφησαν τα όπλα τους και παραδόθηκαν στους νικητές, ενώ ο βασιλέας τους αυτοκτόνησε στο πεδίο της μάχης. Αυτό το γεγονός σηματοδοτεί την αρχή της νέας κινεζικής δυναστείας των Δυτικών Τσού (1121 -771 π.Χ.), όπως είναι γνωστή, επειδή το κέντρο της ισχύος της βρισκόταν στα δυτικά, κοντά στην κοιτίδα της. Οι Τσού δεν μπόρεσαν να εξοντώσουν το γένος των Σανγκ, οι οποίοι διατήρησαν τις κτήσεις τους και τον τίτλο των βασιλέων, ωστόσο χωρίς ουσιαστική εξουσία. Το κρατίδιο των τελευταίων, το οποίο έγινε αργότερα γνωστό ως Σούνγκ (Shung), επεβίωσε ως το 285 π.Χ.
01 ΠΟΛΕΜΟΙΣτη συνέχεια θα περιγράφουμε ανα
λυτικά μερικές από τις μάχες οι οποίες έγιναν κατά την εν λόγω περίοδο. Μερικές από αυτές δεν είναι από τις σημαντικότερες, ωστόσο είναι από τις πιο αντιπροσωπευτικές ως προς την τακτική η οποία ακολουθήθηκε και δίνουν μια αρκετά καλή εικόνα της κινεζικής πολεμικής τέχνης κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου.
Οι Τσού κατέκτησαν όλα τα εδάφη των Σανγκ και επεξέτειναν την κινεζική πολιτική και πολιτισμική περιοχή, απορροφώντας όλο και περισσότερους γειτονικούς βαρβαρικούς πληθυσμούς (Ρούνγκ, Τι, Γι, κ.ά.). Αυτοί οι πληθυσμοί δεν υποτάσσονταν απλώς στο κινεζικό κράτος αλλά «σινοποιούντο», δηλαδή υιοθετούσαν την κινεζική γλώσσα και τον κινεζικό πολιτισμό. Οι Τσού επεξέ- τειναν το φεουδαρχικό σύστημα που κληρονόμησαν από τις δύο προηγούμενες δυναστείες, σχηματίζοντας αρχικά 71 «φέουδα», που βρίσκονταν υπό τον
Π ρ ο σ τα τευ τικ ές π ρομετω π ίδες αλόγω ν αρμάτω ν τη ς Δ υ ν α σ τεία ς
των Δ υ τικώ ν Τσού.
η οποία είχε ιδιαίτερα στρατηγική θέση. Οι Σανγκ δεν κατόρθωσαν να σταματήσουν την προέλαση των τυπικώς υποτελών τους και έτσι αναγκάστηκαν να τους αναγνωρίσουν ως ηγεμόνες των δυτικών εδαφών.
Αγονη έκ τα σ η σ τη σ ημερ ινή επ αρχία Λ ιαονίνγκ της
β ο ρ ειο α να το λ ικ ή ς Κίνας.Η περιοχή Λιαονίνγκ
κ α τα κ τή θ η κ ε σ ταδ ιακά από το βα σ ίλειο Β ό ρ ειο Γεν, κ α τά την
π ερίοδο των Αντιμαχόμενω ν κρατών. Α π ο τέλ εσ ε το τελ ευ τα ίο
κ α τα φ ύ γ ιο το υ μονάρχη του , το 222 π.Χ.
40
έλεγχο τοπικών «βαρώνων». Αυτά τα φέουδα έγιναν αργότερα εκατοντάδες και αποτέλεσαν τη 6άση της δημιουργίας των «Αντιμαχόμενων» ή «Φιλοπόλεμων Κρατών» της Κίνας.
Η διάσπαση του βασιλείου των Τσού ξεκίνησε τον 9ο αιώνα π.Χ. Το 880 π.Χ. ε- ξερράγη ουσιαστικά ο πρώτος πόλεμος ανάμεσα στα Αντιμαχόμενα κράτη, όταν ο άρχοντας της μεγαλύτερης νότιας ηγεμονίας, του Τσ’ ού (Ch’ u), έλαβε τον τίτλο του βασιλέα, αμφισβητώντας έτσι την εξουσία του μονάρχη της δυναστείας Τσού. Ο τελευταίος κινήθηκε εναντίον του και τον υπέταξε. Ομως οι άλλοι φεουδάρχες κατανόησαν ότι οι Τσού ήταν πλέον ανίσχυροι και προχώρησαν στην πρώτη επανάσταση εναντίον τους, αρνούμενοι να πληρώσουν τους φόρους τους και να δηλώσουν επίσημα υποταγή (842 π.Χ.). Οι Τσού κατόρθωσαν μετά από μεγάλες προσπάθειες να επιβάλουν την κυριαρχία τους, ωστόσο το βασίλειό τους άρχισε να διαλύεται. Το 789 π.Χ. οι βάρβαροι Ρούνγκ (Rung ή Jung, σύμφωνα με άλλη απόδοση αυτού του εθνωνύμιου στις ευρωπαϊκές γλώσσες)/^) συνέτριψαν τον βασιλικό στρατό και εξόντωσαν το μεγαλύτερο μέρος του.
Το 771 π.Χ. οι «βαρώνοι» υποτελείς του Τσού πρόδωσαν τον βασιλέα, όταν δεν τον βοήθησαν στρατιωτικά κατά την εισβολή των βορείων βαρβάρων Ρούγκ στις κτήσεις του. Οι βάρβαροι κατέλαβαν την πρωτεύουσα των Τσού, κα- ταστρέφοντας τη δύναμή τους. Το 707
π.Χ. οι τελευταίοι δέχθηκαν το τελειωτικό κτύπημα όταν ηττήθηκαν σε μάχη από μια νέα συμμαχία επαναστατημέ- νων αριστοκρατών υπό την ηγεσία του πιο ισχυρού «βαρώνου», του ηγεμόνα του Τσενγκ (Cheng). Το βασίλειο διασπά- σθηκε οριστικά σε δεκάδες κρατίδια (170, σύμφωνα με μια εκτίμηση), τα οποία αντιστοιχούσαν στα παλαιά υποτελή φέουδά του. Ανάμεσα στους πολέμαρχους κυβερνήτες τους ξεκίνησε ένας σκληρός αγώνας, ο οποίος έμελλε να διαρκέσει πέντε αιώνες, ως την τελική ενοποίηση του κινεζικού κόσμου σε μια αυτοκρατορία.
Σταδιακά τα μικρότερα κράτη υπέκυψαν στα μεγαλύτερα, είτε με πολέμους είτε με ανοικτούς εκβιασμούς. Περισσότερο ευνοημένα ήταν όσα βρίσκονταν στην περιφέρεια του κινεζικού κόσμου, από όπου μπορούσαν να επεκτα- θούν στα εδάφη των βαρβάρων και έτσι να ισχυροποιηθούν περισσότερο με πόρους και με «νεοφώτιστους» στον κινεζικό πολιτισμό στρατιώτες, συγκριτικά με τα κράτη τα οποία βρίσκονταν στο εσωτερικό της κινεζικής περιοχής.
Περισσότερο ευνοημένο από όλα, λόγω της γεωγραφικής θέσης του, ήταν το κράτος Τσιν (ή Τσ’ ιν - Ch’ in), το οποίο βρισκόταν στο δυτικό άκρο της κάτω κοιλάδας του Κίτρινου ποταμού. Το Τσιν κατέκτησε πολλά εδάφη των γειτονικών βαρβάρων, τους οποίους κατέστησε υπηκόους του. Η πληθυσμιακή βάση αυτού του κράτους δεν ήταν εξαρχής κινεζική αλλά αλταϊκή.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΟΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΠΝ ΚΡΑΤΠΝ» ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ
Οι Τσού μετά τις συνεχείς ήττες τους, το 842, το 771 και το 707 π.Χ., συνέχισαν να είναι τυπικά το βασιλικό γένος της κινεζικής περιοχής. Ωστόσο δεν είχαν πλέον καμία εξουσία πέρα από τις προσωπικές κτήσεις τους. Μετά την απώλεια της πρωτεύουσας τους (771 π.Χ.), αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την έδρα τους στα δυτικά και να εγκατασταθούν ανατολικότερα, στην πόλη Λο γιάνγκ (Lo yang), όπου επεβίωσαν μέχρι το 256 π.Χ. Λόγω αυτού του γεγονότος το χρονικό διάστημα 771-256 π.Χ. της κινεζικής ιστορίας έχει ονομαστεί περίοδος της δυναστείας των Ανατολικών Τσού.Το παραπάνω διάστημα διαιρείται στην περίοδο «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων» (771-403 π.Χ.) και σε αυτή των «Φιλοπόλεμων» ή «Αντιμαχόμενων κρατών» (403-221 π.Χ.). Στην πραγματικότητα αυτός είναι ένας συμβατικός χρονολογικός διαχωρισμός, επειδή δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις δύο περιόδους, παρά τους ισχυρισμούς των πηγών. Εγινε πολύ αργότερα, όταν οι Κινέζοι λόγιοι χρησιμοποίησαν τον τίτλο της «Περιόδου των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων», τον οποίο έφεραν τα αρχεία του κράτους Λού (Lu) για την ιστορία του κατά το διάστημα 722-481 π.Χ., προκειμένου να προσδιορίσουν με αυτόν τη φάση της ιστορίας όλων των κινεζικών κρατών κατά την ίδια περίπου χρονική περίοδο. Υποτίθεται ότι η περίοδος «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων» χαρακτηριζόταν από μια ηπιότερη νοοτροπία μεταξύ των αντιμα- χομένων σε σχέση με ό,τι συνέβαινε κατά την κυρίως εποχή των Αντιμαχομένων κρατών. Επιπρόσθετα, υποτίθεται ότι κατά την
πρώτη περίοδο (771-403 π.Χ.) οι συρράξεις ακολουθούσαν την αρχαία παράδοση των δυναστειών Σανγκ και Τσού, ευρισκόμενες πλησιέστερα στον «ηρωικό» αριστοκρατικό τύπο, ανάλογο με αυτόν της Ελλάδας των Μυκηναϊκών και των Γεωμετρικών χρόνων. Κατά τη δεύτερη περίοδο (403-221 π.Χ.), σύμφωνα πάντα με την κινεζική παράδοση, οι εχθροπραξίες χαρακτηρίζονταν από τον σκληρό επαγγελματισμό και τη χρήση πολυπληθών στρατών.Στην ουσία δεν υπήρχε αξιόλογη διαφορά ανάμεσα στον τρόπο πολέμου των δύο περιόδων, αλλά μια αργή σταδιακή εξέλιξη από τη μία κατάσταση στην άλλη, λόγω της βαθμιαίας αύξησης της έκτασης και του πληθυσμού των εμπόλεμων βασιλείων. Η εποχή των Φιλοπόλεμων ή Αντιμαχόμενων κρατών καλύπτει στην πραγματικότητα ολόκληρο το διάστημα 880-202 π.Χ., δηλαδή συμπεριλαμβάνει την περίοδο της Δυναστείας Τσιν (221-206 π.Χ.) και το διάστημα 206-202 π.Χ. Αυτό ισχύει επειδή κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων (221-202 π.Χ.), οι πληθυσμοί των Αντιμαχόμενων κρατών, παρά την προσωρινή υποταγή τους στον Σι Χουάνγκ Τι (Shih Huang Ti, «Πρώτος Αυτοκράτορας») το 221 π.Χ., συνέχισαν να έχουν έντονη τοπικιστική συνείδηση, η οποία εκδηλώθηκε με εξεγέρσεις μετά τον θάνατό του (210 π.Χ). Τότε αυτά τα κράτη ανασυ- στάθηκαν και σημειώθηκαν νέοι πόλεμοι μεταξύ τους. οι οποίοι τελείωσαν οριστικά το 202 π.Χ, με την τελική επικράτηση της δυναστείας Χαν (Han).
41
Άγαλμα του μεγάλου φιλόσοφου Λόο Τσε (605-520 π.Χ.) ο οποίος
γεννήδηκε και έδρασε κατά την πρώτη περίοδο των πολέμων
μεταξύ των Αντιμαχόμενων κρατών.
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η «Ό
ΡΙΑ
· No
131
Ο πλούτος του κράτους Τσενγκ ήταν δέλεαρ τόσο γιατους Κινέζους γείτονές του, όσο και για τους βαρβάρους.
Χάρτης του κράτους της Δυναστείας των Δυτικών Τσού (12ος-8ος αι. π.Χ.). Σημειώνονται οι κατά καιρούς πρωτεύουσες της Δυναστείας Τσού. Η Χάο και η Φενγκ ήταν τα διοικητικά κέντρα των Δυτικών Τσού, ενώ η Λο γιάνγκ (Λουογιόνγκ) η πρωτεύουσα του κρατιδίου των Ανατολικών Τσού (8ος-3ος αι. π.Χ.).
ζική ομάδα κρατών.Από τις πρώτες συγκρούσεις ξεχω
ρίζει η μάχη του Τσε (Che), όχι τόσο για τη σπουδαιότητά της όσο για την τακτική η οποία εφαρμόστηκε από τους νικητές. Το 717 π.Χ. ο στρατός του κρατιδίου Νοτίου Γεν (Yen) εισέθαλε στη χώρα του Τσεν- γκ. Ο στρατηγός των Γεν διέπρα- ξε το σφάλμα να παρακάμψει την πόλη Τσε, χωρίς να την υποτάξει. Τρία σώματα του στρατού των Τσενγκ κινήθηκαν για να απο- κρούσουν τους εισβολείς, ενώ ταυτόχρονα ένα τέταρτό του κινήθηκε στα νώτα του εχθρού χωρίς να γίνει αντιληπτό. Το τελευταίο σώμα, το οποίο είχε ως διοικητές τους δύο γιούς του ηγεμόνα του Τσενγκ, κατόρθωσε να εισέλθει στην Τσε. Εκεί οι δύο πρίγκηπες κινητοποίησαν τους μάχιμους άνδρες της πόλης, ε- νισχύοντας σημαντικά το
στρατιωτικό σώμα τους. Οι εισβολείς Γεν, οι οποίοι είχαν ε- μπλακεί σε μάχη με τα άλλα τρία τμήματα του στρατού των Τσενγκ, δέχθηκαν στα νώτα τους την επίθεση του ε- νισχυμένου σώματος των δύο
πριγκήπων. Με αυτόν τον τρόπο σι Τσεν- γκ περικύκλωσαν και κατέστρεψαν τον εχθρικό στρατό.
Ο πλούτος του κράτους Τσενγκ ήταν δέλεαρ τόσο για τους Κινέζους γείτονές του, όσο και για τους βαρβάρους. Ενα από τα φύλα των τελευταίων ήταν οι Ρούνγκ της περιοχής του ποταμού Χαν. Ο νότιος κλάδος αυτής της φυλής είχε υποταγεί σε κινεζικό φεουδαρχικό οίκο και είχε οργανωθεί ως πολιτισμένο κρατίδιο. Ο βόρειος κλάδος της παρέμενε ελεύθερος και οργανωμένος με βάση φυλετικά πρότυπα. Το 713 π.Χ. οι Βόρειοι Ρούνγκ εισέβαλαν στο έδαφος του Τσενγκ. Οι βάρβαροι δεν διέθεταν άρματα. Πολεμούσαν αποκλειστικά ως πεζοί. Είχαν τη φήμη ικανών και επιδέξιων πολεμιστών, αλλά ήταν απείθαρχοι, χωρίς επιμονή για την τελική νίκη, αν τα πράγματα δεν εξελίσσονταν καλά για αυτούς. Οι αρματηλάτες του κινεζικού κράτους φοβούνταν να αντιμετωπίσουν τους Ρούνγκ, λόγω της πολεμικής ικανότητας των δεύτερων. Ο γιός του ηγεμόνα των Τσενγκ, πρίγκηπας Τού (Tu), πρότεινε στο πολεμικό συμβούλιο να αντιμετωπίσουν τους βαρβάρους εφαρμόζοντας την τακτική της προσποιητής υποχώρησης, με σκοπό να εκμεταλλευ- θούν τη ροπή των τελευταίων προς την απειθαρχία. Σύμφωνα με το σχέδιό του,
Κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. το Τσενγκ (Cheng) ήταν το ισχυρότερο από τα Αντιμαχόμενα κράτη. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 7ου αιώνα π.Χ. η ηγεμονία στον κινεζικό χώρο πέ- ρασε στο βασίλειο Τσι (ή Τσ’ι - Ch’i), πατρίδα μιας ημι-μυθικής προσωπικότητας, του μεγάλου θεωρητικού της πολεμικής τέχνης Σούν Τζού (Sun Tzu), συγγραφέα του περίφημου εγχειρίδιου «Η Τέχνη του πολέμου». Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. μεγάλες δυνάμεις ήταν τα κράτη Τζιν (Jin ή Tsin) και Τσ’ ού. Αυτά βρίσκονταν στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού. Το Τσ’ ού είχε εξαρχής κινεζικό πληθυσμό, σι κάτοικοι του Τζιν όμως είχαν σε μεγάλο βαθμό αλταϊκό αίμα. Το Τσενγκ και το Τσι είχαν καταστρέψει και προσαρτήσει δέκα περίπου γειτονικές τους ηγεμονίες το καθένα. Το Τζιν είχε κατορθώσει να κατακτήσει πάνω από είκοσι «βαρωνείες» και εξελίχθηκε σε ένα ισχυρό κράτος, ιδιαίτερα επίφοβο λόγω του αριθμού των πολεμικών αρμάτων του.
Αντάξιο της ισχύος του Τζιν ήταν το βασίλειο Τσ’ ού, που αναπτύχθηκε στον νότο, στην κοιλάδα του ποταμού Γιανγκ τσε, έχοντας κατακτήσει πάνω από 45 μικρότερα κράτη. Ο απλός λαός του Τσ' ού, όπως και ένα μεγάλο μέρος της αριστοκρατίας του, δεν ήταν Κινέζοι αλλά «σινοποιημένοι» αυ- τόχθονες Τάι (ή Θάι - Thai). Ο βασιλικός οίκος που το κυβερνούσε, ισχυριζόταν ότι καταγόταν από τη δυναστεία Ξία. Το Τσ’ ού εξελίχθηκε βαθμιαία σε πραγματικό κολοσσό, ο οποίος πρωταγωνίστησε σε όλους τους πολέμους της περιόδου, ως την οριστική πτώση του το 202 π.Χ.
Από τα άλλα βασίλεια ξεχώριζαν το Σούνγκ, το Τσού, το Βό ρειο Γεν (Yen) και το Λού (Lu). Το Τσού ήταν η πατρίδα του μεγάλου φιλόσοφου και ιδρυτή του Ταοϊσμού, Λάο Τσε (605-520 π.Χ.). Στο Λού γεννήθηκε ο Κομφούκιος το 551 π.Χ. Τα κράτη αυτά βρίσκονταν στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού, ανήκοντας στην βόρεια κινε-
42
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γεω
ργία
Λο
υκά
/Εκδ
όσει
ς ΠΕ
ΡΙΣΚ
ΟΠΙ
Ο
2007
Ορειχάλκινη κεφαλή, μέρος θησαυρού κτερισμάτων που είχε ταφεί τελετουργικά στο Σανξιγκντούι της επαρχίας Σιχουόν την εποχή του
ορείχαλκου (Εθνικό Μουσείο Κινεζικής ιστορίας, Πεκίνο).
το οποίο εγκρίθηκε και εφαρμόστηκε, το κύριο μέρος του στρατού των Τσενγκ διαιρέθηκε σε τέσσερα τμήματα. Τα τρία από αυτά τοποθετήθηκαν σε σημεία μη ορατά από τον εχθρό, προκει- μένου να χρησιμοποιηθούν ως ενε- δρεύοντα. Το τέταρτο τμήμα στάλθηκε να επιτεθεί εναντίον των βαρβάρων. Οι Κινέζοι στρατιώτες μετά την αρχική επίθεσή τους προσποιήθηκαν ότι λιποψύχησαν και υποχώρησαν. Οι Ρούνγκ άρχισαν να τους καταδιώκουν, διασπώντας τις τάξεις τους και χάνοντας τη συνοχή τους. Τότε ο στρατηγός των Τσενγκ έδωσε εντολή στα τρία ενεδρεύοντα σώματα του στρατού του να επιτεθούν και να υπερκεράσουν το πρώτο τμήμα των προελαυνόντων εχθρών, το οποίο έ- φθασε στον χώρο της ενέδρας. Το πρώτο «κύμα» των βαρβάρων περικυκλώθη- κε και εξοντώθηκε. Οι υπόλοιποι Ρούν- γκ, βλέποντας αυτό το γεγονός, πανικο- βλήθηκαν και εγκατέλειψαν τη μάχη, χωρίς να προσπαθήσουν ούτε να διασώ- σουν τους περικυκλωμένους συντρόφους τους. Η πρόβλεψη του πρίγκηπα Τού είχε επαληθευτεί.
Προς το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. το κράτος Τσενγκ είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής του. Ο Χουάν (Huan), ηγεμόνας του Τσού, ο οποίος παρέμενε ακόμη ο τυπικός βασιλέας των κινεζικών εδαφών, κατανόησε ότι έπρεπε να υποτάξει πρώτα τον άρχοντα του Τσενγκ, προκειμένου να ανακτήσει την εξουσία των προγόνων του επί των άλλων «βα- ρώνων». Οι προκάτοχοί του είχαν κατορθώσει να επανενώσουν τα κινεζικά εδάφη περί το 750 π.Χ., αλλά μόνο προσωρινά. Ωστόσο οι ηγεμόνες της δυναστείας Τσού δεν εγκατέλειψαν την προσπάθεια. Ο Χουάν ζήτησε τη στρατιωτική συνδρομή όλων των τυπικώς υποτελών του, προκειμένου να εκστρατεύσει εναντίον του Τσενγκ, το οποίο αντιμετώπιζε πλέον τη μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωσή του. Κατά την αποφασιστική μάχη του Σου κο (Hsuko, 707 π.Χ.) οι Κινέζοι σύμμαχοι του Χουάν τον εγκα- τέλειψαν, επειδή φοβούνταν πιθανή αναγέννηση της δύναμης της δυναστείας Τσού, η οποία θα σήμαινε το τέλος της δικής τους ανεξαρτησίας. Ο Χουάν απέμεινε μόνο με τις μικρές δυνάμεις των κτήσεών του και κατά την σύρραξη τραυματίστηκε από ένα βέλος. Σύντομα οι άνδρες του Τσού βρέθηκαν περικυ- κλωμένοι από τον στρατό του ηγεμόνα των Τσενγκ και των συμμάχων του. Ο τελευταίος επέτρεψε στον Χουάν να φύγει από το πεδίο της μάχης και να επι- στρέψει στην πρωτεύουσά του. Αυτό ήταν το οριστικό τέλος της εξουσίας των Τσού. Ο Χουάν αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των άλλων Κινέζων ηγεμόνων, ενώ οι ηγεμόνες του Τσού διατήρησαν τον ανούσιο πλέον
τίτλο του βασιλέα. Κατά καιρούς οι Τσού λάμβαναν στρατιωτική βοήθεια από τα γειτονικά τους κινεζικά κράτη, αλλά αυτό γινόταν με τη θέληση των τελευταίων, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, και όχι επειδή οι πρώτοι ασκούσαν πραγματική εξουσία επί των δεύτερων.
Μετά το 700 π.Χ. το νότιο κράτος Τσ’ ού προσπαθούσε επίμονα να βρει διέξοδο προς την πλούσια κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού, αλλά συναντούσε την ισχυρή αντίσταση του Τσι, το οποίο απέκρουε τις δυνάμεις εισβολής του πρώτου. Από το 643 π.Χ., με τη σταδιακή πτώση της ισχύος του Τσι, η αποστολή της απόκρουσης των νοτίων βάρυνε περισσότερο το βασίλειο Τζιν. Η πίεση του Τσ’ ού αυξανόταν συνεχώς, έως ότου οι δύο αντίπαλοι αναμετρήθηκαν κατά τη μεγάλη μάχη του Τσ'ενγκ που (Ch’eng pu, 632 π.Χ.). Ο στρατηγός Τζού γιού (Tzu yu) οδήγησε τον στρατό του βασιλέα του Τσ’ ού
Τελετουργική οινοχόη της δυναστείας Σανγκ (1200-1100π.Χ.).
και των υποτελών του σε περιοχή επιρροής του Ουέν (Wen), ηγεμόνα του Τζιν. Ο Ουέν κινήθηκε εναντίον των εισβολέων, ενισχυμένος με στρατιωτικές μονάδες των σωμμαχικών του βασιλείων Σούνγκ, Τσι και Τσιν. Οι δύο αντίπαλοι στρατηγοί εκτός από τις πολιτικές διαφορές είχαν και προσωπικές. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Τζού γιού επιθυμούσε πάνω από όλα να σκοτώσει ο ίδιος τον Ουέν
στο πεδίο της μάχης. Προκειμένου να το πετύχει, ανέλαβε τη διοί
κηση της αριστερής πτέρυγας της παράταξής του, με σκο-
43
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
Το Τσιν έμενε μακριά από μεγάλους πολέμους, αυξάνοντας αθόρυβα τη δύναμή του στο βορειοδυτικό άκρο του κινεζικού χώρου.πό να συναντήσει και να σκοτώσει τον εχθρό του, ο οποίος οδηγούσε τη δεξιά πτέρυγα του δικού του μετώπου μάχης. 0 Ουέν είχε αντιληφθεί τις προθέσεις του Τζού γιού, γι' αυτό κατέφυγε σε ένα ευφυές στρατήγημα προκειμένου να τον αντιμετωπίσει. Αρχικά διέταξε το αριστερό κέρας της παράταξής του να επιτεθεί στο δεξιό των Τσ’ ού, για να το απασχολήσει και να το καθηλώσει. Επειτα έδωσε εντολή για συντεταγμένη υποχώρηση του δεξιού της παράταξής του μπροστά στην επίθεση της αριστερής πτέρυγας των Τσ’ ού, την οποία οδηγούσε ο Τζού γιού. Ο Ουέν φρόντισε να καλύψει αυτή την υποχώρηση πίσω από σύννεφα σκόνης που σήκωναν τα άρματά του, τα οποία έσυραν κλαδιά δένδρων. Ο Τζού γιού συνέχισε την καταδίωξη των Τζιν, πέφτοντας στην παγίδα την οποία είχε στήσει με επιμέλεια ο Ουέν. Οταν είχε αποκοπεί από τον υπόλοιπο στρατό του, ο δεύτερος διέταξε τον τερματισμό της υποχώρησης του τμήματός του και την αντεπίθεσή του. Ο Τζού γιού βρέθηκε περικυκλωμένος από το δεξιό κέρας της παράταξης των Τζιν (το σώμα του Ουέν) και από το κέντρο της, το οποίο είχε υπερκεράσει το αριστερό των Τσ' ού κινούμενο υπό την κάλυψη της σκόνης. Ο στρατηγός του Τσ’ ού ηττήθηκε και οι άνδρες του εξοντώθηκαν. Οταν ο Τζού γιού επέστρεψε με τα υπολείμματα του στρατού του στην πρωτεύουσα του Τσ’ού, ο βασιλέας του τον διέταξε να αυτοκτονήσει.
Το Τσιν έμενε μακριά από μεγάλους πολέμους, αυξάνοντας αθόρυβα τη δύναμή του στο βορειοδυτικό άκρο του κινεζικού χώρου. Το κυριότερο πρόβλημα αυτού του βασιλείου ήταν η πίεση των βαρβάρων Ρούνγκ, εναντίον των οποίων πολεμούσε μονίμως, αρχικά για την ίδια την επιβίωσή του. Το 623 π.Χ. το Τσιν πέτυχε συντριπτική νίκη επί των βαρβάρων και από αυτό το χρονικό σημείο πέρασε στην αντεπίθεση. Στο εξής οι Ρούνγκ υποχωρούσαν συνεχώς μπροστά στις στρατιές του κινεζικού κράτους, μεγάλο δε μέρος τους υποτάχθηκε σε αυτό. Ταυτόχρονα το Τσιν πολεμούσε, μάλλον περιστασιακά, εναντίον του Τζιν, το οποίο αντιμετώπισε κατά τις μάχες του Χαν γιουάν (Han yuan, 645 π.Χ.) και του Ξιαοσάν (Xiaoshan, 627 π.Χ.). Σε άλλες περιπτώσεις τα δύο βασίλεια συμμάχησαν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού τον επιθετικό νότιο ανταγωνιστή τους, το βασίλειο Τσ’ ού.
Το 595 π.Χ. το Τσ' ού εκδικήθηκε τους βορείους, συντρίβοντας τις συνα-
Ορειχάλκινο εγχειρίδιο και 9ήκη της περιόδου των Αντιμαχόμενων
κρατών.
σπισμένες δυνάμεις των βασιλείων Τζιν και Τσενγκ στην τοποθεσία Πι (Pi). Οι δύο αντίπαλοι στρατοί παρέμεναν πα- ρατεταγμένοι επί αρκετές ημέρες, χωρίς κανένας από τους δύο στρατηγούς να τολμά να επιτεθεί πρώτος. Μόνο τα άρματα των δύο στρατών εμπλέκονταν σε αψιμαχίες στο πεδίο που βρισκόταν ανάμεσά τους. Σε κάποια από τις τελευταίες, μερικοί αρματηλάτες του Τζιν κινδύνευσαν να αιχμαλωτισθούν ή να σκοτωθούν και ένα τμήμα των συντρόφων τους κινήθηκε για να τους σώσει. Αυτό επέφερε την αντεπίθεση ενός μεγαλύτερου τμήματος του στρατού των Τσ’ ού. Σταδιακά, όλο και μεγαλύτερα τμήματα των δύο αντιπάλων κινήθηκαν για να επιτεθούν, με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη εμπλοκή των δύο στρατών. Οι
δύο πτέρυγες του μετώπου των Τσ’ ού απώθησαν τις πτέρυγες των Τζιν οι οποίες βρίσκονταν απέναντι τους και αυτό το γεγονός έκρινε τη μάχη. Σε λίγο ολόκληρος ο στρατός των δεύτερων υποχώρησε, δίδοντας τη νίκη στους πρώτους. Λόγω της απροσδόκητης έναρξης της μάχης του Πι, ο βασιλέας του Τσ’ ού, ο οποίος ως τότε ελάμβανε την τιμητική θέση της διοίκησης του δεξιού κέρα- τος, βρέθηκε τυχαία να διοικεί το αριστερό κέρας. Η νίκη που ακολούθησε, αν και οφειλόταν σε τυχαίο γεγονός, δημιούργησε τη νέα παράδοση σύμφωνα με την οποία ο διοικητής του στρατού των Τσ’ ού ανελάμβανε να οδηγεί πάντοτε την αριστερή πτέρυγα στη μάχη. Σταδιακά τα υπόλοιπα κινεζικά κράτη μιμή- θηκαν τους Τσ’ ού, «μετακινώντας» τον διοικητή του στρατού τους από το δεξιό κέρας στο αριστερό.
Η νίκη του Τσ’ ού στο Πι άνοιξε πάλι την οδό των εισβολών του στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού. Το Τζιν και οι βόρειοι σύμμαχοί του κατόρθωσαν με υπερπροσπάθεια να συγκροτήσουν τους νοτίους. Την ίδια εποχή παρουσιάστηκε ένας νέος ανταγωνιστής στον αγώνα για την κυριαρχία στον κινεζικό κόσμο. Το κράτος Βού (ή Ού - Wu), της κοιλάδας του ποταμού Γιανγκ τσε, είχε την ίδια μη-κινεζική πληθυσμιακή βάση με το Τσ’ ού. Αντίθετα με το τελευταίο, δεν είχε υιοθετήσει σε σημαντικό βαθμό τον κινεζικό πολιτισμό. Ενας δυσαρεστημέ- νος στρατηγός του Τσ’ ού, ο Βου τσ’ εν (Wu ch’ en), κατέφυγε με την ακολουθία του στο Βού, όπου αναδιοργάνωσε τον στρατό του κράτους, διδάσκοντας στους άνδρες του την κινεζική πολεμική τέχνη (584 π.Χ.). Αυτό ήταν ένα σημαντικό πλήγμα για το Τσ’ ού, επειδή το Βού ήταν παραδοσιακός εχθρός του στον νότο.
Σταδιακά ο πόλεμος κατέστη ολοκληρωτικός, με πρωτοπόρο το κράτος του Τσιν. Κατά την επόμενη περίοδο των συγκρούσεων των Αντιμαχόμενων κρατών, ο μεγάλος πρωθυπουργός αυτού του κράτους, Σάνγκ (Shang), καθιέρωσε βαθμούς ευγενείας, για τους οποίους μοναδικό κριτήριο απονομής ήταν ο αριθμός των εχθρικών κεφαλών τις οποίες θα συγκέντρωνε ο κάθε πολεμιστής (350 π.Χ.). Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ότι ο Σανγκ επισημοποίησε μια κατάσταση η οποία υφίστατο σε μεγάλο βαθμό επί αιώνες, δηλαδή ήδη από την περίοδο που εξετάζουμε. Το μόνο νέο που έπραξε στην ουσία ήταν να καταργήσει όλα τα άλλα κριτήρια απονομής αριστοκρατικών τίτλων, προκειμέ-
44
νου να δώσει κίνητρο στους πολεμιστές του βασιλείου του να εξοντώνουν όσους περισσότερους εχθρούς μπορούσαν.
Ενα άλλο στοιχείο σκληρότητας αφορούσε την αιχμαλωσία και τη μετεγκατάσταση, από τα Αντιμαχόμενα κράτη, ολόκληρων πληθυσμών χωρικών. Σε μια εποχή μεγάλων απωλειών από τους πολέμους και από τις καταστροφές που αυτοί προκαλούσαν, οι Κινέζοι χωρικοί μεταβαλλόταν βαθμιαία σε «σπάνιο είδος». Εξάλλου πολλοί από αυτούς, τρομοκρατημένοι από τις ατέρμονες συρράξεις, προσπαθούσαν να διαφύγουν με τις οικογένειές τους στις ασφαλέστερες περιοχές οι οποίες είχαν απο- μείνει. Πολλές από τις επιθέσεις του ενός βασιλείου εναντίον του άλλου δεν γίνονταν με σκοπό την προσάρτηση εδαφών αλλά την αρπαγή γεωργικών πληθυσμών και τη μετεγκατάστασή τους στη χώρα του επιτιθέμενου. Εκεί οι χωρικοί θα καλλιεργούσαν τη γη του νέου ηγεμόνα τους και, κυρίως, θα στελέχωναν τον στρατό του. Αν οι επιτιθέμενοι αδυνατούσαν να μεταφέρουν τους πληθυσμούς χωρικών στο δικό τους έδαφος, τους εξόντωναν μαζικά, προκειμένου να αποδυναμώσουν το βασίλειο στο οποίο αυτοί ανήκαν.
Στον κινεζικό βορρά το Τσιν, εκμεταλλευόμενο την εξασθένηση του Τζιν, εισέβαλε στο έδαφος του δεύτερου με σκοπό να του αποσπάσει εδάφη, αλλά ηττήθηκε στο Μα σουί (Ma sui, 576 π.Χ.). Ενδεχομένως αυτόν τον πόλεμο μεταξύ των δύο βορείων πρώην συμμάχων προσπάθησε να εκμεταλλευθεί το Τσ’ ού τον επόμενο χρόνο (575 π.Χ.), όταν εισέβαλε για μια ακόμη φορά στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού. Το Τζιν κινητοποίησε πάλι τον στρατό του, εναντίον των εισβολέων. Ωστόσο οι μεγάλες απώλειες του Τσ’ ού λόγω των μακροχρόνιων πολέμων του, είχαν αναγκάσει την ηγεσία του να στρατολογήσει πολλούς υποτελείς και μισθοφόρους από τις φυλές των βαρβάρων Τάι και Γιούε (Yueh - στα βιετναμικά Βιέτ), οι οποίοι ζούσαν πέρα από τα νότια σύνορά του. Αυτοί οι
Επίχρυσο αγολματίδιο μεταγενέστερης περιόδου, με μορφή δράκου.Ο δράκος είναι ίσως το πιο αγαπητό σύμβολο των κινεζικών δυναστειών και κατ’ επέκταση του κινεζικού έθνους. Έχει τεκμηριωθεί η χρήση του ως έμβλημα και στην ευρύτερη περίοδο των Φιλοπόλεμων κρατών. (ScarpariM.: ΑΡΧΑΙΑ ΚΙΝΑ, Εκδ.Καρακώτσογλου, 2000).
στρατιώτες ήταν απείθαρχοι και χωρίς αξιόλογη πείρα στην κινεζική πολεμική τέχνη. Το συγκε κριμένο στοιχείο καθιστούσε τον στρατό του Τσ' ού κατώτερο συγκριτικά με τον αντίπαλό του. Επιπρόσθετα, οι δύο διοικητές του στρατού των Τσ’ ού μισούσαν και υπονόμευαν ο ένας τον άλλον. Ο στρατηγός των Τζιν γνώριζε ότι το μόνο αξιόμαχο τμήμα των εχθρικού στρατού ήταν οι πολεμιστές του βασιλικού γένους, οι οποίοι ήταν παρατεταγμένοι στο κέντρο. Γι’ αυτό στόχευε στην καταστροφή τους, η οποία θα του απέφερε τη νίκη. Οταν συνάντησε τους εισβολείς στο Γιέν λινγκ (Yen ling), παρέταξε τον στρατό του με σκοπό
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΩΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΚΡΑΤΩΝ»
ΜΑΧΕΣ I ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙAo/Hao (771 π.Χ.) Βάρβαροι Ρούνγκ εναντίον του ΤσούΤσενγκ/Cheng (713 π.Χ.) Βάρβαροι Ρούνγκ εναντίον του ΤσενγκΣού κο/Hsu-ko, γνωστή καιως «Μάχη του Ρούγκε» (707 π.Χ.) Τσού εναντίον του ΤσενγκΧαν γιουάν/Han-yuan (645 π.Χ.) Τσιν εναντίον του ΤζινΤσ' ενγκ nou/Ch’eng-pu (632 π.Χ.) Τσ' ού εναντίον του ΤζινΞιαοσάν/Xiaoshan (627 π.Χ.) Τζιν εναντίον του ΤσινΧώρα του ΤσΊν /Ch’in (623 π.Χ.) Τσιν εναντίον των βαρβάρων ΡούνγκΠι/Pi (595 π.Χ.) Τσ' ού εναντίον συνασπισμού του Τζιν και του ΤσενγκΜα σούι/Ma-sui (576 π.Χ.) Τζιν εναντίον του ΤσινΓεν λινγκ/Yen-ling (575 π.Χ) Τζιν εναντίον του Τσ' ού
Ορειχαλκινη λεπίδαδρεπανηφόρουαρματος τηςπεριόδου. Τοδρέπανο» της
εικόνας
αξονα. Ταδρεπανηφοραάρματα διέλυαν τιςτάξεις τουαντιπάλου πεζικούκαι κατεστρεφαντους τροχούς τωναρματων τα οποίαδεν ητανεξοπλισμένα
ανάλογα.
Κινεζικό τελετουργικόξίφος από νεφρίτη.του 12ου αιώνα π.Χ.
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
την περικύκλωση των επίλεκτων του κέντρου των Τσ' ού. Τοποθέτησε το κέντρο της δικής του παράταξης πίσω από μια σειρά χαρακωμάτων, η οποία βρισκόταν με τη σειρά της πίσω από ένα έλος. Τις δύο πτέρυγες του μετώπου του τις έταξε στα άκρα του έλους, σε σημεία τα οποία είχαν ελεύθερη πρόσβαση προς την κατεύθυνση όπου βρισκόταν ο εχθρός. Επειτα έδωσε εντολή στις πτέρυγές του να επιτεθούν, ενώ κράτησε το κέντρο του στρατού του πίσω από το έλος. Ο στρατός του Τσ’ ού α- ντεπιτέθηκε με «αιχμή» τους επίλεκτους του βασιλικού γένους. Οι δύο πτέρυγες των Τζιν δεν συνάντησαν δυσκολία στην απώθηση των ανεκπαίδευ- των βαρβάρων των δύο εχθρικών κεράτων. Οι επίλεκτοι του Τσ’ ού δεν μπορούσαν να διαβούν το έλος προκειμένου να αντιμετωπίσουν το εχθρικό κέ
ντρο και σύντομα εγκλωβίστηκαν ανάμεσα σε αυτό και στις πτέρυγες των Τζιν, οι οποίες τους υπερκέρασαν από τα νώτα. Ετσι περικυκλώθηκαν και εξοντώθηκαν, με αποτέλεσμα την ήττα ολόκληρου του στρατού τους.
Μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. τα εναπομείναντα βασίλεια ισχυροποιήθη- καν περισσότερο και οι πόλεμοι μεταξύ τους κλιμακώθηκαν.
ΕΠΙΛΟΓΟΙΗ πρώτη φάση των πολέμων των Φι
λοπόλεμων ή Αντιμαχόμενων κρατών, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων», ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη και την επέκταση του κινεζικού έθνους (έθνους των
«Χαν». όπως ονομάζονται στη γλώσσα τους). Κατά τη διάρκειά της τέθηκαν τα θεμέλια της ενοποίησης και του σχηματισμού του. Η ανάγκη διαρκούς επέκτασης των Αντιμαχόμενων κρατών, με σκοπό την εξεύρεση περισσότερων στρατιωτών, γης και πόρων για την ισχυροποίησή τους ενόψει της συνέχειας των πολέμων, αύξησε ραγδαία την έκταση και τον πληθυσμό της κινεζικής εθνικής περιοχής κατά τους 9ο-6ο αι. π.Χ.
Η εν λόγω περίοδος της κινεζικής ιστορίας έχει πολλά κοινά με τις ελληνικές Γεωμετρική και Αρχαϊκή περιόδους (10ος-6ος αι. π.Χ.), οι οποίες της αντιστοιχούν χρονολογικά. Τότε οι Ελληνες ενεπλάκησαν συχνά σε εσωτερικούς πολέμους μεταξύ των πόλεων-κρατών τους. Το ίδιο συνέβη ανάμεσα στις κινεζικές ηγεμονίες. Η φυλετική επέκταση των Κινέζων σε γειτονικές περιοχές
46
ΤΑ ΟΠΛΑ TON ANTIMAXOMENQNΚατά την περίοδο των 9ου-5ου αι. π.Χ. το πολεμικό άρμα της «ηρωικής εποχής» των δυναστειών Σανγκ και Τσού έφθασε στο απόγειο της ανάπτυξης και της χρήσης του στα πεδία των μαχών. Οι αριθμοί των αρμάτων σημείωσαν τότε τη μεγαλύτερη άνοδο. Το βασίλειο Τζιν, το οποίο το 632 π.Χ. διέθετε 700 άρματα, έφθασε στα 4.900 το 537 π.Χ. Το Τσι, το οποίο είχε μόνο 100 άρματα το 720 π.Χ., ξεπέρασε τον αριθμό των 4.000 στις αρχές του 5ου αιώνα.Το κινεζικό άρμα της εποχής ήταν πιθανώς κεντροασιατικής προέλευσης. Την κίνηση έδιναν τέσσερα άλογα, ενώ το πλήρωμά του α- ποτελείτο από τρεις άνδρες: έναν οδηγό τοποθετημένο στο κέντρο, έναν τοξότη στην αριστερή πλευρά και έναν άντρα οπλισμένο με λόγχη ή δόρυ-πέλεκυ στη δεξιά πλευρά. Η κατασκευή του άρματος ήταν ελαφριά αλλά ισχυρή και συνήθως πλούσια διακοσμημένη, λόγω του γεγονότος ότι πρακτικά μόνον αριστοκράτες μπορούσαν να διατηρούν και να χρησιμοποιούν άρματα. Μερικά φαίνεται ότι ήταν δρεπανηφόρα, δηλαδή έφεραν μεγάλες λεπίδες, προσαρμοσμένες ως προεκτάσεις του άξονα των τροχών, με τις οποίες κατέκοπταν τους αντίπαλους πεζούς που είχαν την ατυχία να βρεθούν στον δρόμο τους. Θεωρείται ότι τα δρεπανηφόρα άρματα της Κίνας προέρχονται από ιρανική επίδραση στην πολεμική τέχνη της.Βασικά επιθετικά όπλα ήταν το τόξο, η λόγχη και ένα ασυνήθιστο όπλο το οποίο αναφέρεται συνήθως στην ελληνική βιβλιογραφία ως δόρυ-πέλεκυς, δόρυ-σπάθη, λόγχη-σπάθη ή εγχειρίδιο-πέλε- κυς, χωρίς να υπάρχει κάποιος γενικά αποδεκτός όρος γι’ αυτό. Στην κινεζική γλώσσα της περιόδου το τελευταίο αποκαλείτο «κο» (ko).Το τόξο ήταν του σύνθετου τύπου, ίσως του πιο επιτυχημένου της στρατιωτικής ιστορίας, με μια πορεία περίπου 4.000 ετών. Η κινεζική παραλλαγή της εποχής είχε μήκος περί τα 1,2 μέτρα. Ηταν κατασκευασμένο από λωρίδες μπαμπού, γερά ενωμένες μεταξύ τους με ειδική κόλλα παρασκευασμένη από ζωική οργανική ουσία. Τα βέλη ήταν κατασκευασμένα από μπαμπού με την προσθήκη μεταλλικής αιχμής. Αργότερα οι νομάδες της ευρασιατικής στέπας χρησιμοποίησαν τα κέρατα ζώων ως βασικό υλικό κατασκευής του σύνθετου τόξου και το ανέπτυξαν πολύ περισσότερο. Το αποτέλεσμα της εξέλιξής του ήταν το πανίσχυρο νομαδικό τόξο.Από τα αγχέμαχα επιθετικά όπλα ο δόρυ-πέλεκυς (κο) ήταν ένα τοπικό όπλο της Απω Ανατολής, το οποίο αποτελείτο από μια μεταλλική λεπίδα κάθετα προσαρμοσμένη (συνήθως δεμένη) σε στέλεχος από ξύλο ή μπαμπού. Αρχικά το μήκος του ήταν 1-2 μέτρα αλλά κατά την περίοδο των Τσού το στέλεχος επιμηκύνθηκε πολύ, φθάνοντας τα 2,7-5,5 μέτρα (όπως και οι λόγχες της περιόδου). Την εποχή των Σανγκ οι πολεμιστές τον χειρίζονταν με το ένα χέρι,
ενώ στο άλλο κρατούσαν ασπίδα. Από την περίοδο των Τσού τον χειρίζονταν με τα δύο χέρια, λόγω του μεγάλου μήκους του στελέχους του. Παρά τη δυσκολία στη χρήση του, επρόκειτο για ένα δυνατό όπλο με μεγάλη κρουστική δύναμη, αν χρησιμοποιείτο σωστά. Αργότερα, ο δόρυ-πέλεκυς εξελίχθηκε στην κομψή κινεζική αλαβάρδα.Αλλα αγχέμαχα όπλα, τα οποία χρησιμοποιούντο λιγότερο, ήταν ο απλός πέλεκυς, οι μάχαιρες και τα εγχειρίδια. Το ξίφος εμφανίστηκε στα χρόνια της δυναστείας Τσού αλλά δεν είχε ακόμη μεγάλη διάδοση. Η λεπίδα του ήταν κοντή και αιχμηρή, κατάλληλη περισσότερο για διάτρηση.Ειδικός λόγος πρέπει να γίνει για τη βαλλιστρίδα (ή σταυροειδές τόξο), η οποία επινοήθηκε τον 6ο αι. π.Χ. Αυτό το νέο όπλο υστερούσε έναντι του παλαιού σύνθετου τόξου ως προς το βεληνεκές (παρά την αντίθετη άποψη των κινεζικών πηγών της εποχής). Το μεγάλο πλεονέκτημά του σε σύγκριση με το δεύτερο ήταν η δια- τρητική δύναμή του από μικρή απόσταση. Το σύνθετο τόξο έφθασε σε αυτό το επίπεδο διατρητικής ισχύος μετά την πάροδο αρκετών αιώνων, όταν το βελτίωσαν οι νομάδες της κεντροασιατικής στέπας. Αρχικά η βαλλιστρίδα χρησιμοποιείτο ειδικά κατά την πολιορκία πόλεων, αλλά από το 341 π.Χ. άρχισε να χρησιμοποιείται και σε κανονικές μάχες. Γι’ αυτό το συγκεκριμένο τόξο χρησιμο- ποιήθηκε περισσότερο κατά την επόμενη περίοδο των πολέμων μεταξύ των Αντιμαχόμενων κρατών (4ος-3ος αι. π.Χ.). Πιστεύεται ότι η χρήση της βαλλιστρίδας ήταν μια από τις βασικές αιτίες της παρακμής του άρματος, το οποίο ήταν πρακτικά απροστάτευτο απέναντι της.Θωράκιση και κράνη φορούσαν συνήθως μόνο οι αριστοκράτες. Οι θωρακίσεις ήταν είτε ολόσωμες δερμάτινες, είτε από ορειχάλκινα ελάσματα (τύπου καρδιοφύλακα). Αρκετές φορές οι δερμάτινες θωρακίσεις ήταν καλυμμένες από ορειχάλκινα ή κεράτινα (από βούβαλο) ελάσματα, για μεγαλύτερη προστασία. Τα κράνη ήταν ο- ρειχάλκινα. Οι απλοί στρατιώτες έφεραν για την προστασία τους μόνο μια ελαφριά ασπίδα, κατασκευασμένη από δέρμα προσαρμοσμένο σε στεφάνι από μπαμπού. Οι ισχυρές ασπίδες ήταν σπάνιες σε αυτή τη φάση και τις χρησιμοποιούσαν συνήθως μόνον οι ευγε- νείς.Ολόκληρη την περίοδο των Αντιμαχόμενων κρατών ο ορείχαλκος παρέμεινε το βασικό μέταλλο για την κατασκευή όπλων. Ο σίδηρος, αν και ήταν γνωστός, δεν μπόρεσε να εκτοπίσει τον ορείχαλκο παρά πολύ αργότερα, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Δυτικών Χαν (202 π.Χ. - 25 μ.Χ.). Ο λόγος αυτής της καθυστέρησης ήταν το χαμηλό επίπεδο επεξεργασίας του σιδήρου, που καθιστούσε τα κράματα εύθραυστα.
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γεω
ργία
Λο
υκά
/Εκδ
όσει
ς Π
ΕΡΙΣ
ΚΟΠ
ΙΟ
2007
Χάρτης της περιόδου των Αντιμαχόμενων κρατών. Σημειώνονται μερικά από τα βαρβαρικά εδάφη τα οποία κατέλαβαν οι Κινέζοι, καθώς και η τελική διάσπαση του μεγάλου κράτους Τζιν σε τρία βασίλεια κατά την επόμενη φάση των πολέμων.
Η φυλετική επέκταση των Κινέζων σε γειτονικές περιοχέςβαρβάρων, έχει το αντίστοιχό της στον δεύτερο ελληνικό αποικισμό.
βαρβάρων, έχει το αντίστοιχό της στον δεύτερο ελληνικό αποικισμό, που οδήγησε στην εγκατάσταση των ελληνικών φύλων στις περισσότερες ακτές της Μεσογείου. Οι εσωτερικοί πόλεμοι αυ-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) THE CAMBRIDGE HISTORY OF CHINA, Cambridge, 1979.(2) WiethoffBodo: INTRODUCTION TO CHINESE HISTORY, London, 1975.(3) Peers C. J. and McBride An.: ANCIENT CHINESE ARMIES, Osprey, London, 1990.(4) Hirth F.: THE ANCIENT HISTORY OF CHINA, New York, 1969.(5) MacNeil W. Η.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Εκδόσεις Καραβία, Αθήνα, 1969.(6) Ah Xiang: HISTORY OF CHINA, Taipei.(7)Σουν Τζου: Η ΤΕΧΝΗ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Φόρμιγξ,Αθήνα, 1992.(8) Watson W.: EARLY CIVILIZATION IN CHINA, «Ancient peoples and places» Series, Thames and Hudson,London, 1961.(9) ScarpariM.: ΑΡΧΑΙΑ KINA, Εκδόσεις Καρακώτσογλου, Αθήνα, 2000.
ξήθηκαν και για τους δύο λαούς κατά την περίοδο που ακολούθησε. Οι Ελληνες εισήλθαν στη δίνη του Πελοποννη- σιακού πόλεμου και στις εξίσου σκληρές εμφύλιες συρράξεις του 4ου αι. π.Χ. Κατά την ίδια περίοδο οι Κινέζοι πέρα- σαν στην καθαυτό εποχή των Αντιμαχό- μενων κρατών, η οποία ήταν σκληρότερη από την πρώτη φάση των πολέμων μεταξύ τους.
Οι πόλεμοι της πρώτης περιόδου των κινεζικών Αντιμαχόμενων κρατών απέφεραν και την ισχυρή ώθηση που έλαβε ο κινεζικός πολιτισμός λόγω της ανάγκης για περαιτέρω ενίσχυση των Αντιμαχόμενων, η οποία ήταν πιθανώς η μεγαλύτερη στην Ιστορία του. Η ανάπτυξή του ήταν ραγδαία, τόσο υλικά και τεχνολογικά, όσο και πνευματικά. Εκείνη την περίοδο έζησαν και μεγαλούργησαν άνθρωποι όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε. Τα θρησκευτικά-φιλοσοφικά ρεύματα που δημιούργησαν οι δύο μεγάλοι άνδρες, συγκεντρώνουν σήμερα από κοινού περί το ένα δισεκατομμύριο πιστούς. ΞΙ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Το πρόβλημα της απόδοσης των κινεζικών τοπωνυμίων, ανθρωπωνυμίων κλπ. στις ευρωπαϊκές γλώσσες είναι γνωστό και παλαιό. Δεν υπάρχει κάποιο γενικά αποδεκτό σύστημα μετάφρασής τους ούτε στην ελληνική γλώσσα. Ετσι η δυναστεία Ξία (Hsia) αναφέρεται στα ελληνικά συγγράμματα και ως Χία, Χσία, Σία κλπ., το κράτος Τζιν (J in ) και ως Τσιν ή Κιν κλπ.(2) Το εθνωνύμιο «Ρούνγκ», όπως και άλλοι παρεμφερείς όροι της περιόδου, δεν φαίνεται ότι αντιστοιχούσε σε κάποια συγκεκριμένη εθνική ομάδα. Ηταν ένα γενικό όνομα για τους βαρβάρους που ζούσαν στα βορειοδυτικά και στα βόρεια του κινεζικού χώρου. Αφορούσε ομάδες ποικίλης καταγωγής: μογγολικές, τουγγουσικές, θιβετο-βιρμανικές και σε κάποιο ποσοστό ινδοευρωπαϊκές (ινδο- άριες, τοχαρικές και ιρανικές).
47
Η ΚΙΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠPOΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
(770-221 πΧ)Το κράτος Τζιν πριν από τη διάσπασή του (453 π.Χ)
Αλλα κινεζικά κράτη
Κινέζικες επεκτάσεις σε βάρος των βαρβάρων
Τμήματα του Σινικού Τείχους_ _ _
ΓΙΟΝΓΚ
ΧΣΙΟΥΝΓΚ - ΝΟΥ
ΤΣΑΟ
ΟΥΕΙ Χαντάν
Κίτρινος Ποταμός
Λογιάνγκ· ΧΑΝ• Χσιντσένγκ
:ου
ΚΙ Τ Ρ Ι ΝΗΘΑ Λ Α Σ Σ Α
ΥΕ ΓΟΥ)
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
13
1
1943 Η ΜΑΧΗ to t ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣ
Η ανανεννημένη 6η γερμανική Σιραιιά αναχαιτίζει τουι: ΙοΒιειικούο
48
fcy w w '·
Μία αντικειμενική εξιστόρηση της γερμανικής πανωλεθρίας στο Στάλινγκραντ δεν μπο- ρεί να παραλείψει να τονίσει το γεγονός πως ο ψύχραιμος και πολύ επαγγελματικός χειρισμός της κρίσης εκ μέρους του στρατάρχη φον Μανστάιν, όχι μόνον απέτρεψε μία πολύ χειρότερη καταστροφή αλλά και έδωσε, έστω και παροδικά, στον Γερμανικό Στρατό τη δυνατότητα να αναλάβει και πάλι την επιθετική πρωτοβουλία την άνοιξη και το
καλοκαίρι του 1943. Επειτα από την εξολόθρευση των σοβιετικών τεθωρακισμένων δυνάμεων που είχαν επιχειρήσει να φθάσουν στις γέφυρες του Δνείπερου και να αποκόψουν μεγάλο μέρος της γερμανικής Ομάδας Στρατιών «Νότος» του φον Μανστάιν, το Ανατολικό Μέτωπο περιήλθε
σε μία παροδική ηρεμία, την οποία επέβαλε η εαρινή τήξη των πάγων, η περίφημη «ρασπουτίτσα».
Λ . Ηα? / η Τ0υς/χλ0ου.ς·για 70 Γ .Ράιχ έΥινε στο Με την απειλή μιας κύκλωσης να έχει απομακρυνθεί πια, οιΑνατολικο Μέτωπο. Εδω βλεπουμε τεσσερις ανδρες . , , . ,του γερμανικού πεζικού ο, οποίοι λαμβάνουν θέση γερμανικές δυνάμεις στον νοτιά τομέα του μετώπου μπορού
σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης επίθεσης των σαν να ανασανουν με ανακούφιση. Αναμεσα σε αυτές συγκατα- Σοβιετικών στην Ουκρανία το καλοκαίρι του 1943 λεγόταν και το Απόσπασμα Στρατιάς «Χόλιντ», το οποίο κατόρ-
(πίν. του Ron Volstadnou δημοσιεύεται με την άδεια θωσε να εγκατασταθεί χωρίς άλλες περιπέτειες σε μια νέα αμυ- της Dragon/Plastimodellismo- color image is ντική γραμμή, η οποία εκτεινόταν κατά μήκος του ποταμού Μί-
courtesy of Dragon). ους. Η περίοδος της λάσπης, που μετέτρεπε όλους τους δρόμους σε βόρβορο, αλλά και η εξάντληση των δύο αντιπάλων, σή- μαινε πως παρεχόταν μια ανάπαυλα μερικών εβδομάδων στα
τεράστια στρατεύματα, πριν από την έναρξη του νέου γύρου επιχειρήσεων το καλοκαίρι.Κατά τη διάρκεια της παραπάνω επιχειρησιακής παύσης, τον Μάρτιο του 1943, ο Χίτλερ με
τονόμασε το Απόσπασμα Στρατιάς «Χόλιντ» σε 6η Στρατιά. Ισως η εμφάνιση μιας στρατιάς με αυτή την ονομασία στους επιχειρησιακούς χάρτες του στρατηγείου του φύρερ, στη «Φωλιά του Λύκου» στην Ανατολική Πρωσία, να λειτουργούσε καταπραϋντικά για τον ίδιο, έπειτα από την καταστροφή στο Στάλινγκραντ μερικούς μήνες πρωτύτερα. Παρόλα αυτά επρόκειτο μόνο για μια κίνηση εντυπώσεων, καθώς η νέα 6η Στρατιά είχε ελάχιστη σχέση με εκείνη του φον Πάουλους, τόσο από άποψη αριθμών και ισχύος όσο και από άποψη ποιότητας. Οι εκατοντάδες χιλιάδες έμπειρων Γερμανών στρατιωτών που είχαν χαθεί στο Στάλινγκραντ, δεν μπορούσαν να αντικατα- σταθούν με μια κίνηση του μολυβιού στον χάρτη.
<Ω_Ο
ΠΙ
49
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣ
Στο μεταξύ η Στρατιά του Χόλιντ επάνδρωνε όπως μπορούσε την αμυντική γραμμή που εκτεινόταν από το Ταγκανρό- γκ, στις ακτές της Αζοφικής θάλασσας, και ακολουθούσε την κοίτη του Μίους επί 160 χλμ. και κατόπιν εκείνη του Ντόνετς μέχρι το σημείο που αυτός έστρεφε απότομα δυτικά προς την Μπέλαγια Γκόρα. Οι Γερμανοί αποκατέστησαν βιαστικά τα οχυρωματικά τους έργα ενώ συνέρχονταν από τις δοκιμασίες του χειμώνα, αλλά έλαβαν ελάχιστους αντικαταστάτες για να καλύψουν τα κενά τους, αφού ο κύριος όγκος των ενισχύσεων όδευε προς τον τομέα του Κούρσκ, όπου αναμενόταν να διεξαχθεί η μεγάλη μάχη του καλοκαιριού. Οι περισσότεροι από τους άνδρες που έφθασαν στην 6η Στρατιά εκείνη την άνοιξη, προέρχονταν από τους τραυματίες ή ασθενείς οι οποίοι είχαν αναρρώσει και ο αριθμός τους ήταν απολύτως ανεπαρκής για να φέρει τη δύναμη των μεραρχιών της στην προβλεπόμενη σύνθεσή
Ορεινή Μεραρχία και την 335 ΜΠ. Από αυτές, η ορεινή μεραρχία ήταν σίγουρα η καλύτερη και είχε δράσει κατά το παρελθόν στη Νορβηγία και πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, πριν σταλεί στην Ομάδα Στρατιών «Νότος» στα τέλη του 1942. Το δεξιό πλευρό της Στρατιάς κάλυπτε το XXIX Σώμα Στρατού, αποτελούμενο από τις 17η, 111 και 336 ΜΠ, καθώς και την 15η Μεραρχία της Luftwaffe. Η 17η ΜΠ μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αξιόμαχη, έχοντας στο ενεργητικό της την εκστρατεία στη Μόσχα το 1941 αλλά και τις εκστρατείες στην Πολωνία και στη Δύση το 1939-40. Επειτα από μία περίοδο ανάπαυσης και ανασυγκρότησης στη Γαλλία, το 1942, είχε επιστρέφει στη Ρωσία το 1943. Η 111 ΜΠ είχε στρατολογηθεί στη Σαξονία και είχε εμπλακεί για πρώτη φορά σε επιχειρήσεις κατά την εκστρατεία του Καυκάσου και του Κουμπάν. Η 336 ΜΠ καταγόταν επίσης από τη Σαξονία και είχε πληρώσει βαρύ τίμημα συμμετέχοντας στην προσπάθεια του φον Μανστάιν να απεγκλωβίσει τα πολιορκημένα γερμανικά στρατεύματα στο Στάλινγκραντ το 1942. Ο πιο αδύναμος «κρίκος» του XXIX Σώμα-
Η 6η Στρατιά υπέφερε εκείνη την περίοδο και από μια άλλη κρίσιμη έλλειψη, αυτή των επαρκών ταχυκίνητων εφεδρειών.
τους, κάτι, βέβαια, που δεν αποτελούσε πρωτοτυπία για το Ανατολικό Μέτωπο.
Οι 10 μεραρχίες της 6ης Στρατιάς μόλις που έφθαναν για να καλύψουν το μέτωπο το οποίο τους είχε ανατεθεί. Η Στρατιά απαρτιζόταν από τρία σώματα στρατού, τα οποία είχαν χωρίσει μεταξύ τους τα 240 χλμ. του μετώπου σε περίπου ισομήκεις τομείς. Το πρόβλημα της άμυνας περιπλεκόταν ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι η ποιότητα και η μαχητική ισχύς αυτών των μεραρχιών κυμαινόταν αρκετά, κάτι που ώθησε τον αντιστράτηγο Καρλ Αντολφ Χόλιντ και το επιτελείο του να ασχοληθούν δραστήρια κατά τους μήνες της άνοιξης με την ενίσχυση και την προετοιμασία των ασθενέστερων σχηματισμών. Ως αποτέλεσμα της σχεδιαζόμενης επιχείρησης «Zitadelle» στο Κούρσκ, ολόκληρο το Ανατολικό Μέτωπο είχε απογυμνωθεί σχεδόν από τους ταχυκίνητους σχηματισμούς και η μοναδική εφεδρεία που παρέμενε στον Χόλιντ ήταν η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πά- ντσερ.
Στο αριστερό πλευρό της 6ης Στρατιάς, το IV Σώμα Στρατού αποτελείτο από την 304 Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ), την 3η
τος Στρατού ήταν αναμφίβολα η 15η Μεραρχία της Luftwaffe, η οποία είχε λάβει το βάπτισμα του πυρός μόλις στις αρχές του 1943 και είχε σχεδόν διαλυθεί από τις πρώτες ημέρες.
Τον κεντρικό τομέα του μετώπου του, στο τόξο Κουιμπίσεβο - Ντιμιτρίεφκα, ο Χόλιντ τον είχε εμπιστευθεί στο XVII Σώμα Στρατού (είχε διατελέσει διοικητής του κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 1942), που παρέτασσε τρεις μεραρχίες. Βόρεια της κωμόπολης Ντιμιτρίεφκα, στην περιοχή Ιβανόφκα - Κράσνι Λούτς (που αποτελούσε το αριστερό του Σώματος), βρισκόταν ανεπτυγμένη η 302 ΜΠ, γνωστή και ως «Μεραρχία της Διέππης», επειδή ήταν εκείνη που είχε προκαλέσει την αιματηρή απόκρουση της επιδρομής των Καναδών στην ομώνυμη γαλλική πόλη το 1942. Η μονάδα αυτή είχε μεταφερθεί στη Ρωσία στις αρχές του 1943 και θεωρείτο αρκετά ισχυρή για τα δεδομένα αυτού του μετώπου. Από την Ντιμιτρίεφ- κα ως το χωριό Νόβο Παβλόφκα κατείχε θέσεις η 306 ΜΠ, η οποία είχε φθάσει επίσης στο Ανατολικό Μέτωπο το 1943, προερχόμενη από καθήκοντα δύναμης κατοχής στο Βέλγιο. Επρόκειτο για μια μάλλον
άπειρη μεραρχία, η οποία είχε στο ενεργητικό της λίγους μήνες πραγματικής δράσης και είχε υποστεί σοβαρές απώλειες κατά την προσπάθεια σωτηρίας του Στάλινγκραντ αλλά και κατά τη φάση της υποχώρησης προς τον Μίους. Στο δεξιό του XVII Σώματος η 294 ΜΠ, που αμυνόταν στον τομέα μέχρι νοτίως του Κουιμπί- σεβο, είχε αναπληρώσει όπως-όπως τις α- πώλειές της με αρκετό προσωπικό της Luftwaffe που της είχε παραχωρηθεί και το οποίο προσπάθησε να εκπαιδεύσει εντατικά από την περίοδο του χειμώνα.
01 ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ 6ΙΚ ΣΤΡΑΤΙΑΣ
Τόσο η αναδιοργάνωση και η εκπαίδευση όσο και η βελτίωση των οχυρωματικών έργων, απορρόφησαν τον περισσότερο χρόνο των ανδρών της 6ης Στρατιάς για όσο διήρκεσε η επιχειρησιακή παύση. Ο Χόλιντ χρησιμοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο και μέθοδο για να αναβαθμίσει τη μαχητική ικανότητα των στρατευμάτων του και να φέρει τους αντικαταστάτες σε ένα αποδεκτό επίπεδο τακτικής δεξιότητας. Εδωσε μάλιστα εντολή να κατασκευαστεί ένα πλέγμα χαρακωμάτων σε ειδική περιοχή εκπαίδευσης στο ύψωμα 213.9, όπου και ασκούντο εξαντλητικά οι στρατιώτες του. Αυτή η εκπαιδευτική περιοχή έμελλε να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην επερχόμενη μάχη, αν και διαφορετικό από εκείνον που είχε προβλέψει ο Χόλιντ.
Μία από τις κρισιμότερες ελλείψεις εκείνη την εποχή στον Γερμανικό Στρατό, ήταν αυτή στους υπαξιωματικούς και στους κατώτερους αξιωματικούς. Πολύ συχνά οι λόχοι ετίθεντο υπό τη διοίκηση υπαξιωματικών, λόγω του ανησυχητικού ρυθμού απωλειών των κατώτερων αξιωματικών, ενώ άλλοτε διμοιρίες και ομάδες κατέληγαν να διοικούνται από απλούς στρατιώτες. Η έλλειψη αρκετών βαθμοφόρων με κατάλληλη εκπαίδευση, αποτέλεσε μια διαρκή και ενοχλητική τροχοπέδη για τους Γερμανούς εκείνη την περίοδο. Από τον Ιούνιο του 1941 ως τον Μάρτιο του 1942 15.000 Γερμανοί αξιωματικοί σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν και την ίδια περίοδο ο συνολικός αριθμός των υπολοχαγών έπεσε από 12.055 σε 7.276. Η κατάσταση αντιμετωπίστηκε ως έναν βαθμό με την εκπαίδευση των βαθμοφόρων κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να έχουν τις δεξιότητες να διοικήσουν ένα κλιμάκιο πάνω από το προβλε- πόμενο. Ομως αυτό το έκτακτο μέτρο δεν μπορούσε να αποκρύψει το σοβαρό μειονέκτημα που προκάλεσε η πολύ εσπευσμένη επέκταση των μεραρχιών του Γερμανικού Στρατού από το 1935 και μετά.
Εκτός, όμως, από την έλλειψη μάχιμων ανδρών και βαθμοφόρων, η 6η Στρατιά υπέφερε εκείνη την περίοδο και από
50
23η Μεραρχία Πάνισερ
3οΜΚΣΦ χχχχ
51 η Στρατιά54ο Σώμα
ΓρεναδιέρωνΠάντσερ
6η Στρατιά
XXX
Κ!XX
Κ ΙXVII Σώμα 306η ΜΠΣτρατού XX /
294η ΜΠXX
Κ Ι336η ΜΠ
XXIX Σώμα Στρατού
Κ Κ Ι5η Στρατιά 2η Στρατιά Νότιο Μέτωπο Κρούσης Φρουρών
2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών
28η Στρατιά
4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών
44η Στρατιά
ΙΙΙηΜΠ
•ΤαγκανρόγκΡοσιόβ « μ |£Λ
Η κύρια επίθεση των Σοβιετικών κατά της γραμμής του ποταμού Μίους, στις 17 Ιουλίου 1943, πέτυχε να δημιουργήσει έναν θύλακα στον τομέα ευθύνης του γερμανικού XVII Σώματος Στρατού, στο σημείο σύνδεσης της 306 ΜΠ με την 294 ΜΠ, ενώ οι επιθέσεις αντιπερισπασμού σε άλλα σημεία αποκρούστηκαν εύκολα. Σε εκείνη τη φάση μοναδική ταχυκίνητη εφεδρεία της γερμανικής 6ης Στρατιάς ήταν η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, η οποία μετακινήθηκε εγγύτερα στον απειλούμενο τομέα.
μια άλλη κρίσιμη έλλειψη, αυτή των επαρκών ταχυκίνητων εφεδρειών. Η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, που αποτε- λούσε τη μοναδική εφεδρεία και στάθμευε δυτικά του Τσιστιάκοβο, περίπου 24 χλμ. πίσω από τη γραμμή του μετώπου, διέθετε μόνο 36 αξιόμαχα άρματα (29 Pzkpfw III και επτά Pzkpfw IV) και μία επι- λαρχία πυροβόλων εφόδου, αλλά ήταν σκληροτράχηλη και έμπειρη. Σε αυτήν ανήκε η διάκριση της προέλασης μέχρι το ανατολικότερο όριο που έφθασε ποτέ γερμανική μονάδα, όταν αναγνωριστικά τμήματά της είχαν φθάσει το 1942 μέχρι την Ελίστα, στη στέπα των Καλμούχων, και είχαν βρέξει τις μπότες τους στην Κα- σπία θάλασσα. Αργότερα έμελλε να μετονομαστεί σε 116 Μεραρχία Πάντσερ και να πολεμήσει εξαιρετικά στη Νορμανδία και στις Αρδέννες.
ΤΔ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΑΧΗΣ
Το έδαφος στη ζώνη ευθύνης της 6ης Στρατιάς δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδανικό για άμυνα. Παρείχε κάποια πλεονεκτήματα στον αμυνόμενο, όμως αυτά δεν αντιστάθμιζαν την έλλειψη σε προσωπικό και τεθωρακισμένα. Ο ποταμός Μίους έχει μικρό πλάτος, που σπάνια υπερβαίνει τα 50 μέτρα, ενώ είναι αρκετά ρηχός σε πολλά σημεία, επιτρέποντας εύκολη διάβαση σε ένα σύγχρονο στράτευμα. Ανατολικά του εκτεινόταν η επίπεδη ρωσική στέπα, η οποία διακοπτόταν μόνο από μερικούς χαμηλούς στρογγυλούς λόφους και δασωμένα σημεία. Η δυτική όχθη του, όπως συνέβαινε συχνά στα ποτάμια της Ρωσίας, ήταν ελαφρά υπερυψωμένη σε σύγκριση με την ανατολική, με συνέπεια να προσφέρει κάποια πλεονεκτήματα παρατήρησης σε εκείνον που την κατείχε.
Στην περιοχή Ντιμιτρίεφκα - Κουιμπί- σεβο το έδαφος δυτικά του ποταμού κυριαρχείται από χαμηλές βραχώδεις κορυ- φογραμμές, καθεμιά από τις οποίες τέ- μνεται από αναρίθμητες ρεματιές με απότομες πλαγιές και στενές τάφρους που πλαισιώνονται από πυκνή βλάστηση ή κρύβονται τελείως από τα ψηλά στάχυα και τους ηλίανθους (οι τελευταίοι υπερέ- βαιναν σε ύψος αυτό του μέσου ανθρώπου). Βόρεια της Ντιμιτρίεφκα υπάρχουν τρεις τέτοιες κορυφογραμμές, οι οποίες εκτείνονται παράλληλα μεταξύ τους σε κατεύθυνση λοξή ως προς την κοίτη του Μίους. Μεγαλύτερη τακτική σπουδαιότη- τα είχε το 1943 η μεσαία από αυτές τις κο- ρυφογραμμές, η οποία εκτείνεται από το σημείο 194.3 νοτίως της Ντιμιτρίεφκα μέχρι τον τομέα του Ρέμνοφσκυ Γκρούσε. Κατά μήκος της υπήρχε ένας δρόμος που συνέδεε το χωριό Σέσνογιε με την κωμό
πολη Μαρινόφκα, ενώ στη νότια πλευρά της υπάρχει ένας χαμηλός, χωρίς εξάρσεις, λόφος ο οποίος αναφερόταν στους γερμανικούς χάρτες ως ύψωμα 213.9. Η σημασία του τελευταίου ήταν μεγάλη, επειδή δέσποζε των κορυφογραμμών στα βόρεια και στα νότια, όπως και στις κοιλάδες που παρεμβάλλονταν μεταξύ τους. Τόσο αυτός όσο και η γύρω περιοχή καλυπτόταν από πυκνά στάχυα και ηλίανθους. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό επέτρεπε στους αμυνόμενους να παραλλάξουν άριστα τις θέσεις τους αλλά και στον επιτιθέμενο να διεισδύσει αθέατος μέσα από τις ρεματιές.
Στην τοποθεσία του Μίους οι Γερμανοί είχαν το μειονέκτημα ότι έπρεπε να οχυρωθούν στα πρόσθια πρανή και όχι σε εκείνα που ήταν αθέατα στον εχθρό, ε
πειδή οι κορυφογραμμές απομακρύνονταν προς τα βορειοδυτικά αντί να ακολουθούν τον ρου του ποταμού. Επιπλέον το σκληρό έδαφος και η απουσία ξυλείας καθιστούσε δύσκολη την κατασκευή οχυρωματικών έργων τα οποία θα μπορούσαν να αντέξουν σε παρατεταμένα πυρά πυροβολικού. Στον αντίποδα, βέβαια, υπήρχαν ανοικτά πεδία πυρός, αν εξαιρεθούν οι ρεματιές και οι τάφροι που προ- σέφεραν κάποια υποτυπώδη κάλυψη. Οι Γερμανοί είχαν οχυρώσει αυτή την τοπο- £ θεσία για πρώτη φορά το 1941, όταν ανα- ° γκάστηκαν να συμπτυχθούν εκεί έπειτα ^ από την πρόωρη απόπειρά τους να κατα- ^ λάβουν το Ροστόβ. Από τότε είχαν αντιλη- α φθεί πως η κατοχή θέσεων στα πρόσθια !< πρανή αποτελούσε σοβαρό μειονέκτημα.Στο μεταξύ είχαν αναβαθμιστεί θεαματι-
51
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γεω
ργία
Λ
ουκά
/Εκδ
όσει
ς Π
ΕΡ
ΙΣΚ
ΟΠ
ΙΟ
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
κά η ποιότητα και ο όγκος του σοβιετικού πυροβολικού.
Οι Σοβιετικοί υστερούσαν σε τεχνικές ελέγχου πυρός. Ακόμα το πυροβολικό τους δεν ήταν τόσο ευέλικτο ή ικανό όσο το γερμανικό, αλλά μπορούσε πάντα να προκαλέσει μεγάλη ζημιά λόγω της ισχύος του. Για τον λόγο αυτό οι Γερμανοί προτίμησαν να μεταβάλουν την τακτική τους και να επανδρώσουν τις πρόσθιες τοποθεσίες τους με λιγότερο από το 1/3 των ανδρών τους, τηρώντας τους υπόλοιπους μερικά χιλιόμετρα πιο πίσω, στη δεύτερη και στην τρίτη γραμμή χαρακωμάτων. Ετσι θα μπορούσαν να αποφύγουν την άσκοπη φθορά και να εκτοξεύουν πλευρικές αντεπιθέσεις εναντίον κάθε εχθρικής διείσδυσης.
Χωρίς να διαθέτει κατάλληλο έδαφος για άμυνα, η 6η Στρατιά κατασκεύασε μία συνεχή πρώτη γραμμή χαρακωμάτων, ενι- σχυμένη με πολλά καταφύγια και πυκνά συρματοπλέγματα και ναρκοπέδια, εκεί όπου εκτιμάτο ότι θα εκινούντο τα εχθρικά άρματα και το πεζικό. Οι πρώτες ενδείξεις πως οι Σοβιετικοί προετοίμαζαν μια επίθεση σε αυτόν τον τομέα, άρχισαν να διαφαίνονται από τις αρχές Ιουλίου 1943, με το κέντρο βάρους να βρίσκεται πιθανότατα στον κεντρικό τομέα του Κουιμπί- σεβο, αν και ήταν γνωστό πως ο Ερυθρός Στρατός προτιμούσε να επιτίθεται σε ευρύ μέτωπο. Παρόλο που τα αναγνωριστικά της Luftwaffe δεν κατόρθωσαν να παράσχουν βοήθεια λόγω των κακών καιρικών συνθηκών, η δράση των περιπόλων στο έδαφος και η υποκλοπή πλήθους σημάτων απέδωσε στη γερμανική διοίκηση αρκετά στοιχεία για να συμπεράνει πως είχε απέναντι της μία αυξανόμενη συγκέντρωση δυνάμεων.
Ο στρατάρχης φον Μανστάιν εμφανίζεται αρκετά επικριτικός στα απομνημονεύματά του σχετικά με τη σκοπιμότητα της διατήρησης μιας τόσο εκτεταμένης αμυντικής γραμμής στην ανατολική Ουκρανία: «Για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, ο Χίτλερ αρνήθηκε να εγκαταλεί- ψει το λεκανοπέδιο του Ντόνετς και συνεπώς την καμπή του Δνείπερου, απαγορεύοντας ταυτόχρονα στην Ομάδα Στρατιών «Α» να εκκενώσει το Κουμπάν και την Κριμαία. Η νότια πτέρυγα της Ομάδας Στρατιών «Νότος» βρισκόταν καθηλωμένη καταρχάς στον Μίους και στον Ντόνετς και κατά δεύτερο λόγο στην καμπή του Δνείπερου, δηλαδή επί τοποθεσιών των οποίων η άμυνα, από επιχειρησιακή άποψη, αποτελούσε σφάλμα. Σχηματίζοντας μία αισθητή εξέχουσα, επέτρεπε στον εχθρό να την προσβάλει από δύο κατευθύνσεις, αλλά προπάντων επιμήκυνε άσκοπα το μέτωπο και καθήλωνε δυνάμεις οι οποίες ήταν απαραίτητες στη βόρεια πτέρυγα».
52
τελευταίοι να μεταχειριστούν τις μεθόδους απόκρυψης και εξαπάτησης του αντιπάλου, τη γνωστή «μασκίροβκα» στην οποία ήταν ειδικοί, προέβαιναν σε μετακινήσεις μονάδων ακόμη και υπό το φως της ημέρας ή με θορυβώδεις διαδικασίες. Οι Σοβιετικοί αξιωματικοί εθεάθησαν να κατοπτεύουν την περιοχή αναζητώντας, προφανώς, κατάλληλες οδούς προσπέλασης για το πεζικό και τα άρματά τους, ενώ το πυροβολικό έριχνε μεμονωμένα βλήματα κατά πιθανών στόχων για τη ρύθμιση των βολών του. Μέχρι τις 13 Ιουλίου ο Χόλιντ είχε μια πλήρη εικόνα περί της διάταξης και των προθέσεων του αντιπάλου του. Γνώριζε ακόμη και τον τομέα όπου αυτός θα εστίαζε την κύρια προσπάθειά του: το κέντρο, όπου αμυνόταν το XVII Σώμα Στρατού. Ηταν επίσης σαφές πως οι Σοβιετικοί διέθεταν αριθμό τεθωρακισμένων στην ανατολική όχθη, αν και όχι όσα συνήθιζαν να εμπλέκουν σε παρόμοιες επιχειρήσεις.
Ενώ η 6η Στρατιά κρατούσε την αναπνοή της περιμένοντας το κτύπημα, η μάχη του Κούρσκ, αρκετά χιλιόμετρα βορειότερα, είχε φθάσει στο αποκορύφωμά της, με την 4η Στρατιά Πάντσερ του στρατηγού Χέρμαν Χοτ να διασπά διαδοχικά τις γραμμές άμυνας των Σοβιετικών και να εμπλέκει σε μάχη το σύνολο σχεδόν των στρατηγικών εφεδρειών τους κοντά στην Προχορόφκα. Ο Χόλιντ γνώριζε πως η τιτανομαχία στο Κούρσκ είχε απορροφήσει όχι μόνο τον κύριο όγκο των πάντσερ και της Luftwaffe αλλά και την προσοχή του Χίτλερ και της ανώτατης διοίκησης. Παρόλα αυτά δεν σταμάτησε να απευθύνει εκκλήσεις για παροχή ενισχύσεων, εκθέτοντας τις σαφείς ενδείξεις που είχε για την εκδήλωση άμεσης επίθεσης εναντίον του. Τα μηνύματα αυτά φαίνεται πως τελικά έφεραν αποτέλεσμα, διότι ο Χίτλερ δεν είχε δει ποτέ την επιχείρηση «Zitadelle» με ιδιαίτερη θέρμη και ίσως ενδόμυχα δεν πίστευε πως μπορούσε να κα- ταλήξει σε θετικό αποτέλεσμα.
Ετσι η απόβαση των Δυτικών Συμμάχων στη Σικελία, στις 10 Ιουλίου, παρείχε στον φύρερ τη δικαιολογία που αναζητούσε για να διακόψει τη μάχη του Κούρσκ, τη στιγμή μάλιστα που αυτή είχε φθά- σει στο πιο κρίσιμο σημείο της, στερώντας (κατά τη γνώμη του Μανστάιν τουλάχιστον) τα γερμανικά στρατεύματα από μια νίκη η οποία βρισκόταν κυριολεκτικά μέσα στα χέρια τους. Η 23η Μεραρχία Πάντσερ, που ανήκε στο XXIV Σώμα Πάντσερ (βασική εφεδρεία της Ομάδας Στρατιών «Νότος»), ειδοποιήθηκε να είναι έτοιμη για μετακίνηση στον Μίους, ενώ ο τομέας του Κουιμπίσεβο ενισχύθη- κε με αρκετές μονάδες πυροβόλων εφόδου και αντιαρματικών όπλων. Τα τρία σώματα της 6ης Στρατιάς διατάχθηκαν να διαθέτουν έτοιμα συγκροτήματα μάχης αποτελούμενα από μία μοίρα πυροβολι
0 αντιστράτηγος Καρλ Αντολφ Χόλιντ (1891- 1985), που διοίκησε τη γερμανική 6η Στρατιά κατά τις μάχες του ποταμού Μίους, ήταν ένας διακεκριμένος βετεράνος. Στις 17 Μαϊου 1943 είχε τιμηθεί με τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Γ\α τις αμυντικές επιτυχίες του το καλοκαίρι του 1943, προήχθη σε στρατηγό την 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.
Η ΕΜΦΑΝΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Ενας μεγάλος αριθμός σοβιετικών πυροβολαρχιών και τα στρατηγεία στα οποία αυτές ανήκαν, επισημάνθηκαν με μεγάλη ακρίβεια από την 6η Στρατιά και έδειξαν πως ο εχθρός σκόπευε να πλήξει το σημείο σύνδεσης του XVII με το XXIX Σώμα Στρατού. Η μέθοδος αυτή αποτελούσε πάγια πρακτική των Σοβιετικών, αφού τα σημεία σύνδεσης μεραρχιών, σωμάτων ή στρατιών αποτελούν από τη φύση τους ευπαθείς τομείς, λόγω της σύγχυσης που μπορεί να επέλθει στον αμυνόμενο κατά τη διαχείριση της μάχης σχετικά με το ποια μονάδα πρέπει και μπορεί να ενεργήσει. Υπήρχε συνήθως μια φυσική τάση σε κάθε σώμα στρατού να αφήνει τον γείτονά του να φροντίζει για την ασφάλεια του σημείου σύνδεσης, η οποία μερικές φορές κατέληγε στο να μην αντι- δράσει κανένας. Οι Γερμανοί διοικητές στρατιών προτιμούσαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα μετακινώντας απλώς τα όρια ευθύνης κάθε σώματος και αλλάζοντας την υπαγωγή των διαφόρων μεραρχιών, ώστε να δημιουργούν νέους, συμπαγείς τομείς ευθύνης.
Εκείνο που εξέπληξε περισσότερο το επιτελείο της 6ης Στρατιάς, ήταν η ασυνήθιστη έλλειψη μέτρων ασφαλείας την οποία επεδείκνυαν οι Σοβιετικοί. Αντί οι
Ο μονόφθαλμος διοικητής του II Σώματος Πάντσερ SS, στρατηγός Πάουλ Χάουσερ (στο κέντρο, με τη στολή χωρίς διακριτικά), σε φωτογραφία που ελήφθη το καλοκαίρι του 1943. Αριστερά, με τον Σταυρό των Ιπποτών, διακρίνεται ο διοικητής της 2ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Das Reich», Βάλτερ Κρύγκερ, και πίσω του, με τη μαύρη στολή των τεθωρακισμένων, ο επικεφαλής του 2ου Συντάγματος Αρμάτων SS, αντ/συνταγματάρχης Χανς-Αλμπιν φον Ράιτσενσταϊν.
Πυροβόλο εφόδου StuG III και πεζικό των SS κοντά στον ποταμό Μίους,
τον Αύγουστο του 1943.
κού, ένα τάγμα πεζικού και στοιχεία μηχανικού, ώστε να μπορούν να επέμβουν άμεσα όπου παραστεί ανάγκη.
Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ
Στις 14 Ιουλίου μια ύποπτη ησυχία απλώθηκε στο μέτωπο του ποταμού Μίους και η δραστηριότητα από την πλευρά των Σοβιετικών σταμάτησε. Ηταν φανερό πως επρόκειτο για τη γαλήνη πριν από τη θύελλα. Τρεις ημέρες αργότερα οι φόβοι του Χόλιντ επιβεβαιώθηκαν. Ο επικεφαλής του σοβιετικού Νότιου Μετώπου, στρατηγός Φιοντόρ Τολμπούχιν, είχε στη διάθεσή του πέντε στρατιές, μία αεροπορική στρατιά, δύο ανεξάρτητα μηχανοκίνητα σώματα (2ο και 4ο Φρουρών), τρεις ανεξάρτητες τεθωρακισμένες ταξιαρχίες και ένα σώμα ιππικού. Σκόπευε να διασπά- σει τη γραμμή του Μίους με την 28η Στρατιά (στρατηγός Γερασιμένκο) και την 5η Στρατιά Κρούσης (στρατηγός Τσβετά- γιεφ) και κατόπιν να διευρύνει το ρήγμα με τη 2η Στρατιά Φρουρών (στρατηγός Κράιζερ).
Το κτύπημα εκδηλώθηκε τελικά το πρωί της 17ης Ιουλίου με το πυροβολικό. Η σφοδρότητα των πυρών έδειξε πως η σοβιετική προσπάθεια θα εστιαζόταν στον κεντρικό τομέα. Ο Τολμπούχιν προσπάθησε να «θολώσει τα νερά» με επιθέσεις αντιπερισπασμού στα άκρα, οι οποίες όμως αποκρούστηκαν σχετικά εύκολα. Η ισχυρότερη από αυτές κατευθύνθηκε στα όρια σύνδεσης του IV με το XVII Σώμα. Εκεί κοντά βρίσκονταν η 304 ΜΠ και η 302 ΜΠ. Οι Σοβιετικοί ενέπλεξαν στον συγκεκριμένο χώρο τρεις μεραρχίες πεζικού και μία τεθωρακισμένη ταξιαρχία. Αρχικά σημείωσαν κάποια πρόοδο, αλλά γρήγορα κόλλησαν στα εκτενή ναρκοπέδια και δέχθηκαν λυσσώδεις αντεπιθέσεις. Η μάχη συνεχίστηκε στον ίδιο τομέα επί δύο ημέρες, έως ότου οι Σοβιετικοί υποχρεώθηκαν να αναστείλουν τις επιθέ
σεις τους. Παρόμοια ενέργεια αντιπερισπασμού, με χρήση τριών συνταγμάτων πεζικού, εκδηλώθηκε στον τομέα της 335 ΜΠ. Οι Γερμανοί κινήθηκαν δραστήρια, ε- ξολόθρευσαν το ένα από αυτά και μέχρι τις 20 Ιουλίου πέτυχαν να εξαλείψουν όλα τα μικρά προγεφυρώματα που είχαν εγκα- ταστήσει οι Σοβιετικοί.
Αρκετά σοβαρότερη ήταν η ενέργεια αντιπερισπασμού που σημειώθηκε νοτίως του Κουιμπίσεβο, στα όρια σύνδεσης του XVII με το XXIX Σώμα, όπου οι Σοβιετικοί χρησιμοποίησαν επτά μεραρχίες και υπο- στηρίχθηκαν από 40 πυροβολαρχίες. Η κύρια πίεση ασκήθηκε πάνω στη γερμανική 294 ΜΠ. Οι επιτιθέμενοι δεν διέθεταν ικανή δύναμη τεθωρακισμένων και τα άρματα που τους υποστήριζαν περιορίζονταν σε μερικά ελαφρά Τ-70. Οι Γερμανοί εξεπλάγησαν βλέποντας τους αντιπάλους τους να προελαύνουν στοιχισμένοι σε πυκνούς σχηματισμούς πεζικού και τους αποδεκάτισαν με χρήση πολυβόλων και καλά υπολογισμένων βολών πυροβολικού. Παρόλα αυτά το ανθρώπινο κύμα των Σοβιετικών πέτυχε να διεισδύσει σε αρκετά σημεία και να δημιουργήσει μία
κρίσιμη κατάσταση για την 294 ΜΠ. Ο Χόλιντ δεν επιθυμούσε να εμπλέξει την 16 Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ για να βοηθήσει, επειδή πίστευε (ορθά) πως η κύρια επίθεση θα γινόταν βορειότερα. Ετσι η 294 ΜΠ οργάνωνε και εκτόξευε συνεχείς αντεπιθέσεις με τα δικά της μέσα, καθώς και με τη βοήθεια του Συγκροτήματος Μάχης του συνταγματάρχη Ρεκνά- γκελ. Ιδιαίτερη επιτυχία σημείωσε το γερμανικό πυροβολικό, το οποίο δεν υποχρεώθηκε να μετακινηθεί κι έτσι σφυροκό- πησε τον εχθρό με άφθονες οβίδες έως ότου εκμηδένισε την επιθετική του ορμή. Η ικανότητα των Γερμανών να αποκρού- σουν αυτές τις μαζικές εφόδους ενώ υστερούσαν αριθμητικά σε αναλογία τουλάχιστον 6:1, ήταν αξιοθαύμαστη.
Ηταν προφανές πως η επίθεση νοτίως του Κουιμπίσεβο δεν αποσκοπούσε μόνο στον αντιπερισπασμό αλλά και στην εξασφάλιση επαρκούς χώρου για την ανάπτυξη μεγαλύτερης δύναμης τεθωρακισμένων εκ μέρους των Σοβιετικών. Ο Τολμπούχιν διέθετε σε εκείνη τη φάση μόνο το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών, το οποίο περιελάμβανε 120 άρματα Τ-34 και 80
53
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
131
Ενα από τις δεκάδες των σοβιετικών Τ-34/76 που καταστράφηκαν κατά τις μάχες του ποταμού Μίους.
Το γερμανικό πεζικό πολεμούσε σκληρά και παραχωρούσε έδαφος με μεγάλη δυσκολία, ωθώντας τους Σοβιετικούς να πληρώσουν βαρύ τίμημα.
Τ-70, αλλά ανέμενε τις αμέσως επόμενες ημέρες την άφιξη του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών. Προτίμησε να αναλώσει κατά τις μάχες την ανεξάρτητη 32η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, η οποία ήταν εφοδιασμένη με 50 ελαφρά άρματα τύπου Τ-60 και Τ-70. Ακόμη κι αν οι Σοβιετικοί είχαν πετύχει να δημιουργήσουν ένα ρήγμα στη γερμανική διάταξη, υπήρχαν λίγα άρματα για την αξιοποίησή του. Το γεγονός αυτό ερχόταν σε έντονη αντίθεση με την πρακτική που είχε επιδείξει ως τότε ο Ερυθρός Στρατός, ο οποίος απέφευγε να εκτοξεύσει επιθέσεις μεγάλης κλίμακας όταν δεν είχε όλες τις αναγκαίες τεθωρακισμένες δυνάμεις συγκεντρωμένες και έτοιμες. Ωστόσο η γενικότερη ενέργεια του Τολμπούχιν κατά της γραμμής του Μίους εξυπηρετούσε άλλους σκοπούς της Stavka (Επιτελείο Ανώτατης Διοίκησης), οι οποίοι θα γίνονταν φανεροί έπειτα από την πάροδο αρκετών εβδομάδων.
Στον κεντρικό τομέα της Ντιμιτρίεφ- κα ο Τολμπούχιν κατέφερε ένα ισχυρότατο κτύπημα, εμπλέκοντας οκτώ μεραρχίες πεζικού της 2ης Στρατιάς Φρουρών και της 5ης Στρατιάς Κρούσης, καθώς και το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών, σε ένα εύρος μόλις 13 χλμ. Προηγήθηκαν πάλι σφοδρά πυρά πυροβολικού, με τον κύριο όγκο να ανασκάπτει το αριστερό πλευρό της 294 ΜΠ. Η μορφολογία του ε
δάφους, η πυκνότητα του σοβιετικού πυρός και η ασύδοτη δράση της Σοβιετικής Αεροπορίας, δημιούργησαν μία απελπιστική κατάσταση για τους αμυνόμενους. Πολύ γρήγορα τα δύο συντάγματα γρεναδιέρων της 294 ΜΠ που υπερασπίζονταν αυτόν τον τομέα υποχρεώθηκαν να συ- μπτυχθούν κατά 4 χλμ., στη γραμμή ύψωμα 168.5 - ύψωμα 194.3 - Γκερασίμοβα - ύψωμα 173.4.
Το γερμανικό πεζικό πολεμούσε σκληρά και παραχωρούσε έδαφος με μεγάλη δυσκολία, ωθώντας τους Σοβιετικούς να πληρώσουν βαρύ τίμημα. Το πυροβολικό της 6ης Στρατιάς υπήρξε και πάλι αποτελεσματικό, εκτοξεύοντας 1.430 τόννους οβίδων μέσα σε μία ημέρα και σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας τους Σοβιετικούς κατά εκατοντάδες. Η Luftwaffe εμφανιζόταν κατά διαστήματα, κυρίως με αεροσκάφη Stuka, τα οποία κατέστρεψαν περίπου 15 σοβιετικά άρματα δυτικά της Γκερασίμοβα. Οι Γερμανοί κράτησαν σταθερά στην κατοχή τους το ύψωμα 213.9. Το πιο παράδοξο είναι πως η επιτυχία εκεί ο- φειλόταν στην ύπαρξη του τάγματος εκπαίδευσης της 306 ΜΠ.
Μέχρι τη νύκτα της 17ης Ιουλίου 1943, η 294 και η 306 ΜΠ είχαν 55 αξιωματικούς και 2.061 οπλίτες νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους. Δύο πράγματα είχαν γίνει ήδη αρκετά σαφή στον Χόλιντ και στο στρατηγείο του. Το πρώτο ήταν πως οι
δύο μεραρχίες του δεν θα μπορούσαν να αντέξουν για πολύ ακόμη σε τέτοιο βαθμό φθοράς και το δεύτερο ότι έπρεπε να υπάρξει άμεση αντίδραση πριν οι Σοβιετικοί προλάβουν να μεταφέρουν στην περιοχή το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών, το οποίο ήταν γνωστό πως βρισκόταν καθ’ οδόν προς τον Μίους. Ο Χόλιντ έδωσε διαταγή στις μονάδες του να επιδιώξουν την καταστροφή όσο το δυνατόν περισσότερων σοβιετικών αρμάτων, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος που θα αντιπροσώπευαν αυτά τις επόμενες μέρες. Το ενδεχόμενο διάσπασης του μετώπου και προέλασης εχθρικών τεθωρακισμένων σχηματισμών στα μετόπισθεν της 6ης Στρατιάς (η οποία δεν είχε, άλλωστε, τα μέσα για να διεξαγάγει πόλεμο ελιγμών), θα σήμαινε την καταστροφή της ίδιας και ίσως και μεγάλου μέρους της Ομάδας Στρατιών «Νότος», αφού οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να φθάσουν στην Αζοφική θάλασσα και να αποκόψουν τα γερμανικά στρατεύματα στη χερσόνησο Ταμάν και στην Κριμαία.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑΓια τους παραπάνω λόγους αλλά και
για να μειώσει την πίεση που δεχόταν δυτικά της Ντιμιτρίεφκα, ο Χόλιντ αποφάσισε να αντεπιτεθεί το πρωί της 18ης Ιουλίου με τη 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, παρά το ότι γνώριζε πως αν περί- μενε μία ημέρα ακόμη θα είχε στη διάθεσή του και την 23η Μεραρχία Πάντσερ η οποία εκινείτο προς νότο. Δεν ήθελε, άλλωστε, να δώσει χρόνο στους Σοβιετικούς να οχυρωθούν στις τοποθεσίες που είχαν καταλάβει, επειδή ήταν γνωστή η ικανότητά τους να σκάβουν ταχύτατα νέα ορύγματα και χαρακώματα. Ο άξονας του κτυπήματος θα ήταν λοξός, από την Καλί- νοφκα προς την Ντιμιτρίεφκα, με σκοπό την αποκοπή των σοβιετικών δυνάμεων οι οποίες είχαν συσσωρευθεί κοντά στο ύψωμα 213.9 από τον ποταμό Μίους. Η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ παρέταξε στη σειρά τις κύριες μάχιμες μονάδες της, το 156 Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ αριστερά, την 116 Επιλαρχία Αρμάτων στο κέντρο και το 60ό Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ δεξιά.
Η αριστερή πτέρυγα σημείωσε κάποια επιτυχία, αλλά η ζωηρή αντίδραση των Σοβιετικών νοτιοανατολικά της Μαρινόφκα οδήγησε το όλο εγχείρημα σε αποτυχία. Το 13ο Σώμα Φρουρών της 28ης Στρατιάς που ήταν συγκεντρωμένο εκεί, έφερε σε δύσκολη θέση το 60ό Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ και υποχρέωσε την 116 Επι- λαρχία Αρμάτων να διακόψει τη δική της επίθεση για να το συνδράμει. Προς το μεσημέρι προστέθηκε στην πίεση και το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών. Η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ ήταν αδύνατο πλέον να προχωρήσει. Με επιδέξια
54
άμυνα και χρήση των βαρέων όπλων της κατόρθωσε να αποκρούσει τις εφόδους του εχθρού. Ωστόσο ήταν ουτοπικό να αναμένεται από μια μεραρχία μειωμένης σύνθεσης (έστω και εξαιρετικής ποιότητας) να αντιμετωπίσει δύο σοβιετικά σώματα στρατού. Η γερμανική ανώτατη διοίκηση πάντως ήταν ικανοποιημένη με τα αποτελέσματα της 18ης Ιουλίου, αφού είχαν καταστραφεί 78 σοβιετικά άρματα και ο εχθρός είχε υποχρεωθεί να αναστείλει την προέλασή του προς τα δυτικά.
Η δράση της 16ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ δεν είχε εμποδίσει τους Σοβιετικούς να συνεχίσουν τις επιχειρήσεις τους στην κοιλάδα της Γκερασίμοβα, όπου θυσιάζοντας μερικές ακόμη εκατοντάδες στρατιωτών πέτυχαν τελικά να ε-
Ενα PzKpfw IV της 23ης Μεραρχίας Πάντσερ το καλοκαίρι του 1943. Ο συγκεκριμένος τύπος άρματος συγκροτούσε ακόμη εκείνη την εποχή τον κορμό των μεραρχιών πάντσερ.
κτοπίσουν την 306 ΜΠ από το ύψωμα 213.9. Μέχρι τη νύκτα η Μαρινόφκα και η Στεπανόφκα είχαν πέσει στα χέρια του 1ου Σώματος Φρουρών. Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε μια νέα κρίση για τη γερμανική 6η Στρατιά.
Η φθορά που είχε υποστεί η 294 ΜΠ και η απώθηση της 306 ΜΠ βορειότερα, είχαν ανοίξει την κοιλάδα της Γκερασίμοβα στον εχθρό, ο οποίος απειλούσε να φθάσει στη βορειοδυτική έξοδό της, κοντά στο Σνέσνογιε. Ο Χόλιντ δεν διέθετε ταχυκίνητους σχηματισμούς για να φράξει στον εχθρό τον δρόμο προς την Αρτε- μόφκα και το Στάλινο. Ηταν φανερό πως έπρεπε να ληφθούν άμεσα μέτρα για να σταματήσει η προέλαση των σοβιετικών στρατιών. Από τις δύο παραπάνω πόλεις
διερχόταν η μοναδική σιδηροδρομική γραμμή που διέθεταν οι Γερμανοί για να επικοινωνούν με το Ταγκαρόνγκ και η α- πώλειά τους θα σήμαινε πως η 6η Στρατιά θα κοβόταν στα δύο. Ευτυχώς για τη γερμανική πλευρά, η κατάσταση σώθηκε χάρη στην επάνδρωση των εκπαιδευτικών χαρακωμάτων που είχε δημιουργήσει ο Χόλιντ στην κεντρική κορυφογραμμή, βορειοδυτικά του υψώματος 213.9. Παρά το μένος των επιθέσεών τους, οι Σοβιετικοί δεν κατόρθωσαν να διασπάσουν αυτή τη γραμμή, την οποία γνώριζαν τόσο καλά οι αντίπαλοί τους, και έτσι αποτράπηκαν τα χειρότερα για την 6η Στρατιά.
ΑΛΛΑΓΗ ΣΧΕΔΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ II ΣΗΜΑ ΠΑΝΤΣΕΡ SS
Η ισχυρότερη εφεδρεία στην οποία θα μπορούσε να ελπίζει ο Χόλιντ ήταν το έμπειρο II Σώμα Πάντσερ SS του στρατηγού Πάουλ Χάουσερ, που εκείνη την περίοδο μαχόταν ακόμη στον θύλακα του Κούρσκ. Τα στρατεύματα των Waffen SS είχαν αναπτυχθεί για μια νέα επίθεση στις 17 Ιουλίου, όταν κατέφθασαν διαταγές από το αρχηγείο του φύρερ, σύμφωνα με τις οποίες η επιχείρηση ακυρωνόταν και η αποστολή τους άλλαζε. Η «Leibstandarte» επιβιβάστηκε σε σιδηροδρομικούς συρμούς και, αφήνοντας πίσω τα άρματά της για να χρησιμοποιηθούν από την «Das Reich» και την «Totenkopf»,
11-2 SHTURMOVIK: ΤΟ ((ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΑΡΜΑ»
Σε όλο το εύρος του πεδίου μάχης στον ποταμό Μίους, η σοβιετική επίθεση υποστηρίχθηκε άμεσα από 11-2 Shturmovik, τα οποία πε- τούσαν σε πολυάριθμους σχηματισμούς των 50 ή περισσότερων αεροσκαφών και έπλητταν με πολυβόλα και βόμβες στόχους ευκαιρίας ή προγραμματισμένους. Οι Σοβιετικοί πραγματοποίησαν από την αρχή έντονη χρήση βομβών φωσφόρου, με αποτέλεσμα η περιοχή να καλυφθεί από πυκνούς καπνούς και να δυσκολεύεται η αναγνώριση και η επισήμανση στο έδαφος. Η Luftwaffe ήταν απασχολημένη στον θύλακα του Κούρσκ κι έτσι η δράση της Ερυθρός Αεροπορίας ήταν ανεμπόδιστη, τουλάχιστον κατά το πρώτο διάστημα. Με την εχθρική αεροπορία δίωξης απούσα, τα σοβιετικά μαχητικά εγγύς υποστήριξης έδρασαν ασύδοτα έχοντας να αντιμετωπίσουν μόνον επίγεια αντιαεροπορικά πυρά και πυρά ελα
φρών όπλων, τα οποία όμως δεν αντιπροσώπευαν ιδιαίτερο κίνδυνο.Το αεροσκάφος 11-2 Shturmovik ήταν ένα επίφοβο όπλο, αντίστοιχο του οποίου οι Γερμανοί δεν κατόρθωσαν ποτέ να αναπτύξουν. Το πιλοτήριο, ο κινητήρας και οι δεξαμενές καυσίμου προστατεύονταν από χαλύβδινη θωράκιση πάχους 12 mm, η οποία καθιστούσε το αεροπλάνο άτρωτο από πυρά ελαφρών όπλων πεζικού ή ελαφρών αντιαεροπορικών πυροβόλων. Για να καταρριφθεί ένα τέτοιο αεροσκάφος έπρεπε να πληγεί από βλήματα διαμετρήματος 20 mm ή μεγαλύτερα. To ΙΙ-2 μπορούσε να μεταφέρει συνδυασμό ρουκετών RS-82 και RS-132 και βομβών συνολικού βάρους 600 kg και ήταν εξοπλισμένο με δύο πυροβόλα των 23 mm (τα οποία αργότερα αντικαταστάθηκαν από δύο Nudelman-Suranov των 37 mm) και δύο πολυβόλα των 7,62 mm. Στις αρχικές εκδόσεις του ήταν μονοθέσιο αλλά αργότερα είχε διμελές πλήρωμα με χειριστή και πολυβολητή. Είχε εκπέτασμα 14,6 m και τυπικό βάρος απογείωσης 6,161. Ο υδρόψυκτος κινητήρας V-12 τύπου Mikulin AM-38F απέδιδε 1.720 hp, χάρη στους οποίους το Shturmovik μπορούσε να αναπτύξει μέγιστη ταχύτητα 414 km/h. Η ακτίνα δράσης του αεροπλάνου έφθανε τα 720 km και η επιχειρησιακή οροφή του τα 5.500 m. Η συνήθης τακτική των Shturmovik πρσέβλεπε να πετούν σε μικρά ύψη και να εκτελούν βυθίσεις υπό γωνία 30 μοιρών, με το ένα αεροσκάφος να ακολουθεί το άλλο. Τα πυρά τους, αν και όχι τόσο εύστοχα απέναντι σε κινούμενους στόχους, ήταν θανατηφόρα όταν έπλητταν στατικούς στόχους. Λέγεται πως ο Στάλιν έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στο εργοστάσιο κατασκευής, χαρακτηρίζοντας τα Shturmovik «απαραίτητα για τον στρατό όπως ο αέρας και το ψωμί». Τα γερμανικά στρατεύματα αποκαλούσαν τον τύπο «Ιπτάμενο Αρμα» και «Μαύρο Θάνατο», ενώ οι πιλότοι της Luftwaffe, που δυσκολεύονταν να τον καταρρίψουν, «Σιδερένιο Γκούσταβ» και «Τσιμεντένιο Βομβαρδιστικό».
Α - '
Κλασική φωτογραφία ενός Shturmovik που εφορμά βάλλοντας με τα πυροβόλα των 37 mm.
55
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
στάλθηκε στην Ιταλία για να στηρίξει το καθεστώς του Μουσολίνι που παρέπαιε. Η σοβιετική επίθεση στον τομέα του Ιζι- ούμ θα αντιμετωπιζόταν από την επίλεκτη 3η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Wiking» και την 17η Μεραρχία Πάντσερ και έπειτα από δύο εβδομάδες σκληρών μαχών το εχθρικό προγεφύρωμα θα περιοριζόταν αισθητά.
Ο,τι απέμεινε από το II Σώμα Πάντσερ SS (οι δύο μεραρχίες γρεναδιέρων πάντσερ «Das Reich» και «Totenkopf», με ένα σύνολο 190 αρμάτων και πυροβόλων εφόδου, και η 3η Μεραρχία Πάντσερ η οποία προσκολλήθηκε σε αυτό), επιβιβάστηκε επίσης σε τραίνα και στάλθηκε στο μέτωπο του ποταμού Μίους, όπου η δημιουρ- γηθείσα κρίση θεωρήθηκε σοβαρότερη. Ηταν μια περίοδος σύγχυσης και φημών για τους άνδρες των Waffen SS, αφού λάμ- βαναν ελάχιστες πληροφορίες για το τι τους περίμενε και αναχωρούσαν με τα τραίνα για «άγνωστους προορισμούς». Οταν θα έφθαναν, θα έπρεπε να ετοιμαστούν για μάχη σε διάστημα λίγων ωρών. Ο ποταμός Μίους αποτελούσε το τελευταίο φυσικό κώλυμα πριν από τον μεγάλο ποταμό Δνείπερο. Ο Χίτλερ πίστευε πως αυτή η αμυντική γραμμή ήταν κυριολεκτικά το «κλειδί» για την προστασία της Ουκρανίας και των τεράστιων φυσικών της πόρων από την προέλαση του Ερυθρού Στρατού.
Η Stavka είχε επίσης μεγάλα σχέδια για το μέτωπο του Μίους, το αντιλαμβανόταν όμως ως ένα σημείο πίεσης μέσω του οποίου θα μπορούσε να προσελκύσει γερμανικές τεθωρακισμένες εφεδρείες μακριά από το Κούρσκ, όπου διαγραφόταν και η μεγαλύτερη απειλή εκείνο το καλοκαίρι. Εφαρμόζοντας μία κλασική εκστρατεία παραπλάνησης («maskirovka»), οι Σοβιετικοί εκτέλεσαν όλες τις προετοιμασίες τους για την επίθεση στον Μίους αδιαφορώντας για τη γερμανική αναγνώριση και κατασκοπεία. Οι φάλαγγες αρμάτων και οχημάτων εκινούντο κατά τις νύκτες με τα φώτα τους αναμμένα και δεν υπήρχε η γνωστή πειθαρχία ασυρμάτου. Το σοβιετικό πυροβολικό ήταν δραστήριο και δεν προσπάθησε να κρύψει τα τεράστια αποθέματα πυρομαχικών που συσσώρευε. Ετσι, όταν η μάχη στο Κούρσκ κορυφώθηκε και, κυρίως, μετά τη γιγαντι- αία αρματομαχία στην Προχορόφκα, όπου η 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουρών υ- πέστη συντριπτικές απώλειες, η Stavka έθεσε σε εφαρμογή το οχέδιό της στον Μίους, ελπίζοντας πως θα κατόρθωνε να μετακινήσει τα πάντσερ μακριά από τον κρίσιμο τομέα. Οπως απέδειξαν τα γεγονότα, ο σκοπός αυτός επιτεύχθηκε και η αναχώρηση του II Σώματος Πάντσερ SS για τον νότο σήμανε και το οριστικό ναυάγιο της επιχείρησης «Zitadelle».
Στη γερμανική πλευρά υπήρχαν άνθρωποι που αντιλαμβάνονταν πλήρως το
οίκηση θα απεδείκνυε πως γνώριζε να χειρίζεται την αριθμητική της υπεροχή με πραγματικά αριστοτεχνικό τρόπο.
Η ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ 23ης ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΠΑΝΤΣΕΡ ΚΑΙ Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ 220C ΙΟΥΛΙΟΥ
Η άφιξη των δύο μεραρχιών των SS στον Μίους δεν αναμενόταν πριν από τις 28 ή 29 Ιουλίου. Ετσι στο μεταξύ ο Μαν- στάιν έστειλε στον Χόλιντ την 23η Μεραρχία Πάντσερ, σε μια προσπάθεια να ε- πιχειρηθεί η εξάλειψη του σοβιετικού προγεφυρώματος. Το βράδυ της 18ης Ιουλίου η 23η Μεραρχία Πάντσερ έφθασε οτο μέτωπο, συγκεντρώνοντας τις μονάδες της στην περιοχή Ρεμόφκα - Περβο- μαϊσκ. Διέθετε μόνο 50 αξιόμαχα άρματα, αλλά η άφιξή της έδινε μεγάλες ελπίδες στους Γερμανούς, αφού η δύναμη της 16ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ είχε μειωθεί στο μεταξύ στα 20 άρματα. Ο Μανστάιν εξέφρασε στον Χόλιντ τις επιφυλάξεις του σχετικά με τη σκοπιμότητα της άμεσης εμπλοκής της 23ης Πάντσερ στη μάχη, πιστεύοντας πως μία μόνο μεραρχία (μάλιστα αποδυναμωμένη) δεν ε- παρκούσε για να αντιστρέφει το ρεύμα της μάχης. Του συνέστηοε μάλιστα να περιμένει την άφιξη περισσότερων ενισχύσεων και να εφαρμόσει μέχρι τότε ελαστική άμυνα σε βάθος, μη έχοντας προφανώς ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στην ικανότητα του Χόλιντ (που προερχόταν από το Οπλο του Πεζικού) να διεξαγάγει πόλεμο ελιγμών. Ο Χόλιντ όμως ήταν οπαδός της άμεσης αντεπίθεσης, για να μην παρασχεθεί χρόνος στον εχθρό να οργανωθεί στις νέες του θέσεις, κι έτσι προχώρησε με την εμπλοκή της 23ης Μεραρχίας Πάντσερ.
Η επίθεση που εξαπολύθηκε στις 19 Ιουλίου, αποδείχθηκε εξίσου καταστροφική με εκείνη της 16ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ η οποία είχε προηγη- θεί μερικές ώρες νωρίτερα. Αφού εφόρ- μησε μετωπικά πάνω στις σοβιετικές γραμμές, η 23η Πάντσερ έχασε 28 από τα 50 άρματά της και έπαψε να αποτελεί υπολογίσιμο κίνδυνο για τον Τολμπούχιν. Οι Σοβιετικοί είχαν πλέον στη διάθεσή τους τουλάχιστον μία εβδομάδα για να διευρύνουν το προγεφύρωμα και ίσως να προκαλέσουν ένα αποφασιστικό ρήγμα στο μέτωπο της 6ης Στρατιάς, πριν εμφανιστούν οι μονάδες των Waffen SS. Αφού ανάλωσαν δύο ημέρες για να προετοιμαστούν, εκτόξευσαν τελικά τη μεγάλη τους επίθεση στις 22 Ιουλίου, έχοντας ως βασική «αιχμή του δόρατος» τα 140 άρματα του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών. Η γερμανική 6η Στρατιά είχε α- πομείνει τότε με 36 αξιόμαχα άρματα. Την κατάσταση έσωσε η άφιξη του στρατηγεί
ο Χέρμαν Πρις διοικούσε τη Μεραρχία «Totenkopf» από τον Φεβρουάριο του 1943,
οπότε σκοτώθηκε ο προηγούμενος και εξαιρετικά δημοφιλής διοικητής της,
Τέοντορ Αϊκε.
Ο στρατηγός Φιοντόρ Ιβάνοβιτς Τολμπούχιν, επικεφαλής του σοβιετικού Νοτίου Μετώπου, επιτέλεσε άριστα τον
ρόλο που του είχε ανατεθεί το καλοκαίρι του 1943, προσελκύοντας τις γερμανικές
ταχυκίνητες εφεδρείες στον ποταμό Μίους.Για τον αντιπερισπασμό αυτό ο Ερυθρός
Στρατός θυσίασε αρκετές χιλιάδες άνδρες, αλλά κέρδισε τη στρατηγική νίκη που
επιζητούσε.
παιχνίδι της Stavka. Ο φον Μανστάιν αναφέρει: «Ημαστε αναγκασμένοι να αφή- σουμε τις μονάδες μας σε μη ενδεικνυό- μενες τοποθεσίες και να μετακινούμε συνεχώς τις εφεδρείες μας από τη μία πτέρυγα στην άλλη για να αποκαθιστούμε καλώς ή κακώς την κατάσταση ή για να αντιμετωπίζουμε μία κρίση». Κατά τις επόμενες εβδομάδες η σοβιετική ανώτατη δι
Τρεις από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της Μεραρχίας «Das Reich» κατά τη μάχη του ποταμού Μίους. Από αριστερά προς τα δεξιά: ο λοχαγός Χέλμουτ Σράιμπερ, ο αντ/συνταγματάρχης Χάιντς Χάρμελ και ο ταγματάρχης Γκύντερ Βισλιτσένυ.
Σοβιετικά τεθωρακισμένα και αυτοκινούμενα πυροβόλα διαβαίνουν έναν ρηχό ποταμό στην Ουκρανία.
ου του XXIV Σώματος Πάντσερ, το οποίο οργάνωσε βιαστικά ένα αμυντικό τείχος με πυροβόλα των 88 mm και μοίρες πυροβόλων εφόδου StuG III, οι οποίες βρίσκονταν υπό τις άμεσες διαταγές του.
Ηταν πλέον η σειρά των Γερμανών να προκαλέσουν σφαγή στα σοβιετικά τεθωρακισμένα, εκμεταλλευόμενοι την άριστη εκπαίδευση των πυροβολητών τους αλλά και το πολύ μεγάλο βεληνεκές των όπλων τους. Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 88 mm μπορούσαν να πετύχουν και να εξουδετερώσουν ένα Τ-34 από απόσταση3.000 m και οι χειριστές τους τα είχαν παραλλάξει τόσο καλά ώστε να μην εντοπίζονται εύκολα. Με επιδέξιες τακτικές οι αμυνόμενοι του XXIV Σώματος Πάντσερ διοχέτευσαν το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών σε κατάλληλα προετοιμασμένους χώρους καταστροφής και εκεί πυρπόλησαν 93 από τα άρματά του, ενώ η 23η Μεραρχία Πάντσερ προσέθεσε στο ενεργητικό της άλλα 15. Υπό το βάρος τόσων απωλειών η σοβιετική επίθεση έχασε την ορμή της.
Οι επόμενες ημέρες κύλησαν χωρίς να αναληφθεί κάποια νέα επιθετική δράση από πλευράς Σοβιετικών, με εξαίρεση την κατάληψη ορισμένων επίμαχων σημείων στην περίμετρο του θύλακα που είχαν ήδη δημιουργήσει. Η καταστροφή του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών είχε στερήσει τον Τολμπούχιν από τη μοναδική αξιόλογη ταχυκίνητη εφεδρεία την οποία διέθετε κι έτσι δεν του έμενε παρά να μεταπέσει στην άμυνα και να περιμένει το πλήγμα του αντιπάλου του. Η 3η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Totenkopf», διοικούμενη από τον ταξίαρ- χο των SS Χέρμαν Πρις, έφθασε στο μέτωπο του Μίους πρώτη, ακολουθούμενη από στοιχεία της 2ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Das Reich», καθώς και από την 3η Μεραρχία Πάντσερ η οποία αναπτύχθηκε στη βόρεια παρειά του θύλακα, δίπλα στην 306 ΜΠ. Παρά την ατυχή έκβαση που είχαν οι άμεσες αντεπιθέσεις της 18ης και της 19ης Ιουλίου, ο
Χόλιντ παρέμενε πιστός στο δόγμα της εκτόξευσης ταχύτατων αντεπιθέσεων. Ετσι το II Σώμα Πάντσερ SS θα εισερχόταν κατ’ ευθείαν στη μάχη, χωρίς να του δοθεί ο χρόνος να εξοικειωθεί με τον χώρο επιχειρήσεων και να κατοπτεύσει τις θέσεις του εχθρού για να εντοπίσει ασθενή σημεία.
Ο ενδεδειγμένος τρόπος ενέργειας για τους Γερμανούς θα ήταν ίσως η εκτόξευση μιας επίθεσης αρκετά βόρεια της Ντιμιτρίεφκα, ώστε να διαβούν τον Μίους και κατόπιν να κινηθούν υπερκερωτικά στα μετόπισθεν των τριών σοβιετικών στρατιών που κατείχαν το προγεφύρωμα. Οα ήταν ακόμη καλύτερο αν εφαρμοζόταν μία διπλή υπερκέραση με παρόμοιο ελιγμό νοτίως του Κουιμπίσεβο. Ομως ο Χόλιντ πίστευε ότι δεν διέθετε αρκετές δυνάμεις για κάτι τέτοιο. Ετσι προτίμησε να διενεργήσει μια μετωπική επίθεση από όλες τις κατευθύνσεις στις 30 Ιουλίου, με το κύριο βάρος στο II Σώμα Πάντσερ SS, που όφειλε να προελάσει μέσα από τον διάδρομο τον οποίο είχε διασχίσει η 23η Μεραρχία Πάντσερ. Σκοπός του ήταν να φθάσει κοντά στην Ντιμιτρίεφκα και να α- ποκαταστήσει το μέτωπό του καταστρέ- φοντας όσες σοβιετικές δυνάμεις δεν προλάβαιναν να απαγκιστρωθούν. Οι διοικητές των Waffen SS αποδέχθηκαν τη νέα τους αποστολή χωρίς να προβάλουν αντιρρήσεις, πιστεύοντας ότι μπορούσαν να πετύχουν εκεί όπου απέτυχε ο Στρατός.
Η «T0TENK0PF» ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ
Αντικειμενικός σκοπός της «Totenkopf» ήταν η κατάληψη της κεντρικής κορυφογραμμής, η οποία περιελάμ-
βανε το ύψωμα 213.9. Εκείνο που δεν γνώριζαν οι Γερμανοί ήταν πως ο εχθρός είχε καλύψει αυτόν τον τομέα με μιάμιση ταξιαρχία αντιαρματικού πυροβολικού, εξοπλισμένη με πυροβόλα μεγάλης αρχικής ταχύτητας των 76,2 mm και υποστηριζό- μενη από άρματα Τ-34, που ήταν θαμμένα ως τον πύργο, και από στοιχεία πεντέμισι μεραρχιών πεζικού. Οι ημέρες που είχαν μεσολαβήσει από την απόκρουση της επίθεσης του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών, είχαν δώσει στους Σοβιετικούς την ευκαιρία να οχυρωθούν άριστα και να καταστήσουν την περιοχή Γκρούσεβι - Στεπανόφκα - Γκάρανι ένα πραγματικό φρούριο, τοποθετώντας εκεί 52 πυροβολαρχίες τους.
Το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Deutschland» της «Das Reich» θα προσέβαλλε τη Στεπανόφκα και θα επιχειρούσε να καταλάβει το ύψωμα 223.7, που ήταν το ψηλότερο της περιοχής του Μίους. Οι Σοβιετικοί, όμως, αποδείχθηκαν για μια ακόμη φορά εξαιρετικοί στον αμυντικό αγώνα, δημιουργώντας ένα πυκνό δίκτυο αλληλοϋποστηριζόμενων σημείων στήριξης: όποιο γερμανικό άρμα επιχειρούσε να επιτεθεί σε μια πυροβολαρχία αντιαρματικών, θα δεχόταν διασταυρούμενα πυρά από γειτονικές πυροβολαρχίες.
Η επίθεση της «Totenkopf» είχε ως αιχμή το 3ο Σύνταγμα Αρμάτων SS, το οποίο διέθετε 49 PzKpfw III, 9 PzKpfw IV και 10 Tiger I. Τα δύο συντάγματα γρεναδιέρων πάντσερ της Μεραρχίας, το «Eicke» και το «Totenkopf», θα ακολουθούσαν εκ του σύνεγγυς τα άρματα για να καθαρίσουν τις σοβιετικές θέσεις πεζικού. Ως συνήθως, τα βαριά Tiger θα παρατάσσονταν στην εμπροσθοφυλακή, στον γνωστό σχηματισμό σφήνας «panzerkeil». Η επίθεση άρχισε αμέσως μετά το ξημέρωμα της 30ής
57
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
13
1
Ιουλίου. Για λίγα λεπτά όλα φάνηκαν να εξελίσσονται καλά, έως ότου τα γερμανικά τμήματα εισήλθαν στο βεληνεκές των σοβιετικών αντιαρματικών όπλων. Ενας καταιγισμός βαρέων οβίδων άρχισε να πέφτει πάνω στα γερμανικά άρματα με μεγάλη ακρίβεια. Στο μαζικό αυτό πυρ δεν άργησε να συμμετάσχει και το σοβιετικό πεζικό, με βολές αντιαρματικών τυφεκίων στα σημεία με λεπτότερη θωράκιση. Οι Σοβιετικοί είχαν διδαχθεί από τους αντιπάλους τους την αξία του διαχωρισμού πεζικού και αρμάτων κι έτσι εκτέλεσαν από την αρχή πυρά πυροβολικού, αναγκάζοντας το γερμανικό πεζικό να αναζητήσει κάλυψη.
Το πυκνό σοβιετικό πυρ υποχρέωσε τα πάντσερ να καταφύγουν σε ρεματιές ή άλλες πτυχώσεις του εδάφους για να το αποφύγουν. Ομως κάθε όχημα δεχόταν πλέον πολλαπλά πλήγματα όχι μόνο από το μέτωπο αλλά και από τα πλευρά και ήταν δύσκολο να προφυλαχθεί. Ολόκληρες σοβιετικές αντιαρματικές πυροβολαρχίες συγκέντρωναν τις βολές τους εναντίον μεμονωμένων αρμάτων, έως ότου τα ανάγκαζαν να υποχωρήσουν ή να επιμείνουν στην προέλαση και να κατα- στραφούν. Ακόμη και τα βαρέα Tiger δεν μπορούσαν να αντέξουν για πολύ αυτή τη δοκιμασία. Μέσα στη δίνη και τον θόρυβο της μάχης τα πληρώματα της «Totenkopf» διεπίστωσαν με τρόμο πως είχαν εισέλθει σε ένα μη αναγνωρισμένο ναρκοπέδιο και το ένα άρμα μετά το άλλο έβλεπε τις ερ- πύστριές του να καταστρέφονται. Οσα άρματα ακινητοποιούντο κατ’ αυτόν τον τρόπο, καθίσταντο πλέον εύκολοι στόχοι για το αντιαρματικό πυρ. Σε λιγότερο από δύο ώρες η γερμανική επίθεση εκφυλί- σθηκε και 48 άρματα (ανάμεσά τους οκτώ Tiger) κείτονταν κατεστραμμένα μαζί με δεκάδες άλλα οχήματα.
Ηταν ώρα για το πεζικό να αναλάβει δράση. Το μηχανικό μάχης προωθήθηκε
και παρά το ότι υφίστατο βαρύ σφυροκό- πημα από πυρά όλμων και πολυβόλων, προχώρησε στην εκκαθάριση των ναρκοπεδίων και στη διάνοιξη ασφαλών διαδρόμων μέσα από αυτά. Το γερμανικό πυροβολικό βοήθησε όσο μπορούσε στέλνοντας οβίδες και ρουκέτες πάνω στις σοβιετικές γραμμές για να καλύψει τη δράση του μηχανικού. Μαχητικά-βομβαρδι- στικά Shturmovik εμφανίστηκαν επίσης πάνω από το πεδίο της μάχης σε μεγάλους αριθμούς, πολυβολώντας τα στρατεύματα εφόδου των Waffen SS.
Μέχρι το μεσημέρι η σοβιετική αμυντική γραμμή κρατούσε ακόμη σθεναρά και το πεδίο της μάχης είχε καλυφθεί από καπνούς από τα καιγόμενα άρματα και οχήματα. Μία προσβολή των σοβιετικών θέσεων από βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης Stuka το απόγευμα, επέτρεψε
στο μηχανικό του Συντάγματος «Totenkopf» να ανοίξει τελικά δύο διαδρόμους μέσα από το ναρκοπέδιο. Ετσι, με την υποστήριξη μερικών αρμάτων, το γερμανικό πεζικό εφόρμησε. Οι Σοβιετικοί απάντησαν με μία δική τους τοπική αντεπίθεση κατά την οποία χρησιμοποίησαν και μερικά Τ-34, που αποκρούστηκε εύκολα. Η έλευση της νύκτας βρήκε τη Μεραρχία «Totenkopf» χωρίς κανένα ουσιαστικό εδαφικό κέρδος και να έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος των αρμάτων της (πολλά από αυτά θα επισκευάζονταν κατά τις επόμενες ημέρες), ενώ 500 άνδρες της είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί. Ιδιαίτερα οι λόχοι γρεναδιέρων πάντσερ είχαν αποδεκατιστεί. Μερικοί έχασαν 60 από τους 90 μάχιμους άνδρες που διέθεταν. Επίσης καμία πρόοδο δεν σημείωσε η επίθεση του XVII Σώματος στον βορρά, όπου ενεπλάκησαν δύο τάγματα της 306 ΜΠ, δύο τάγματα της 3ης Ορεινής Μεραρχίας και ένα τάγμα της 335 ΜΠ.
ΣΦΑΓΗ ΣΤΗ ΣΤΕΠΑΝΟΦΚΑΗ επίθεση της Μεραρχίας «Das Reich»
στη Στεπανόφκα κατέληξε σε παρόμοια αποτυχία. Η Μεραρχία αυτή διέθετε στις 30 Ιουλίου δύο συγκροτήματα μάχης έτοιμα για δράση, επειδή το μεγαλύτερο μέρος του Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ «Der Führer» είχε κολλήσει στους λασπωμένους δρόμους βορειότερα και είχε καθυστερήσει να αναπτυχθεί στο μέτωπο. Το Σύνταγμα «Deutschland» θα προσέβαλλε τη Στεπανόφκα έχοντας την υποστήριξη της μοίρας πυροβόλων εφόδου της Μεραρχίας, ενώ το 2ο Σύνταγμα Αρμάτων μαζί με το τάγμα αναγνώρισης και το μηχανοκίνητο τάγμα πεζικού του Συντάγματος «Der Führer» (το οποίο επέ-
ΕΝΑ ΚΙΤ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΕΙΙΚ0 ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1943 ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ 1/35
Το συγκεκριμένο σετ με φιγούρες κυκλοφορεί στην αγορά από το 2001. Διαθέτει υψηλό επίπεδο λεπτομέρειας και χάραξης σε όλα τα σημεία. Το κιτ περιλαμβάνει τέσσερα πλαίσια σκληρού πλαστικού πολυστερίνης χρώματος ανοικτού γκρι με 82 κομμάτια, που προορίζονται για την κατασκευή τεσσάρων φιγουρών Γερμανών πεζών όπως επιχειρούσαν στην Ουκρανία το καλοκαίρι του 1943. Το σκάλισμα στις στολές είναι εξαιρετικό και ένα καλό βάψιμο θα αναδείξει και την παραμικρή λεπτομέρειά τους. Οι άνδρες φορούν χιτώνια και παντελόνια Μ1933.0 οπλισμός τους περιλαμβάνει πέντε τυφέκια Kar 98k, ένα υποπολυβόλο ΜΡ 40, τέσσερις χειροβομβίδες με ξύλινο στέλεχος, δύο αντιαρματικές νάρκες και κοίλα (κωνικού σχήματος) γεμίσματα καταστροφής. Οι πιο απαιτητικοί μοντελιστές ίσως αναζητήσουν τα νέα, καλύτερα όπλα και αξεσουάρ της Dragon, που τώρα πλέον στα νέα σετ παρέχονται σε πληθώρα. Περισσότερες πληροφορίες δίδονται από το Plastimodellismo (Ιπποκράτους 59, τηλ. 210- 3613011) και από τα συνεργαζόμενα καταστήματα.
Στέλιος Δεμηράς
58
> ΤσιστιάκοβοXXX
I ΣΠα SS
XVIIΣΣ ΡεμόφσκιΟ
3η «Totenkopf» ρ ΜΓΠ SS Ι
Α*, [ ° h f 3η ΜΠα 211.9
. 2η «Das Reich» 253 5 Χ χ ΜΓΠ SS Α
Γκερασίμοβα
306 Γερ ΜΠΐ / χχχχ
a 173.4
ΛΙ2Ι.7
2η ΣτΦ
Ντιμιτρίεφκα
5η ΣτΚ
λ Ι68.5Ποχαμός
ρΐίουί
XXIV ΣΠα
16η ΜΓΠ
196.0.
".Καλινόφκα13ο ΣΦ
(ενισχυμένο)
— ► Σοβιετικοί— ► ΓερμανοίΣΣ Σώμα ΣτρατούΣΠα Σώμα Πάνταερ /ΜΠ Μεραρχία ΠεζικούΜΠα Μεραρχία ΠάντσερΜΓΠ Μεραρχία Γρεναδιέρων ΠάνισερΣΦ Σώμα ΦρουρώνΜΚΣΦ Μηχανοκίνητο Σώμα ΦρουρώνΣιΚ Στρατιά ΚρούσηςΣτΦ Στρατιά Φρουρών
/28η Στρατιά
Κουιμπίσεβοο
294 ΜΠ (ενισχυμένη)
χλμ. 15XXIX ΣΣ
Η πρώτη βεβιασμένη επίθεση που εξαπέλυσε στις 30 Ιουλίου 1943 το II Σώμα Πάντσερ SS, στοίχισε μεγάλες απώλειες χωρίς να σημειώσει επιτυχία. Νοτιότερα όμως οι μεραρχίες του XXIVΣώματος Πάντσερ πέτυχαν να αποκόψουν ορισμένες προωθημένες μονάδες του σοβιετικού πεζικού και να συλλάβουν 3.000αιχμαλώτους.
βαίνε σε τεθωρακισμένα ημιερπυστριο- φόρα οχήματα) θα ελισσόταν νοτίως της κωμόπολης για να καταλάβει το ύψωμα 223.7.
Μετά από σύντομα αλλά σφοδρά πυρά από τα αυτοκινούμενα πυροβόλα της «Das Reich», το Σύνταγμα «Deutschland» εξόρμησε προς τη Στεπανόφκα. Εκεί ήλθε αντιμέτωπο με απρόσμενα ισχυρή αντίσταση. Οι Σοβιετικοί είχαν οχυρώσει κάθε κτίριο και οι άνδρες των Waffen SS βρέθηκαν να πολεμούν για τη ζωή τους μέσα σε έναν δαίδαλο αμυντικών έργων και παγίδων. Νάρκες, ναρκοπαγίδες και ελεύθεροι σκοπευτές ήταν έτοιμοι να τους υποδεχθούν σε μεγάλους αριθμούς. Οι επιτιθέμενοι μόλις και μετά βίας κατόρθωσαν να διεισδύσουν κατά λίγα οικοδομικά τετράγωνα, πριν υποχρεωθούν να σταματήσουν. Λίγο καλύτερη τύχη είχαν τα τεθωρακισμένα της «Das Reich», τα οποία, παρόλο που έχασαν 25 άρματα στα ναρκοπέδια, πέτυχαν να καταλάβουν δύο υψώματα πριν χάσουν την ορμή τους.
Οι οδομαχίες στη Στεπανόφκα προκα- λούσαν πλέον βαριές απώλειες στους Γερμανούς. Πολλοί λόχοι έφθασαν να δι- οικούνται από ανθυπολοχαγούς ή υπα- ξιωματικούς, λόγω εξουδετέρωσης των αξιωματικών τους. Ακόμη και η χρήση των αντιαεροπορικών πυροβόλων των 20 mm του τάγματος αναγνώρισης σε ρόλο προσβολής επίγειων στόχων, δεν στάθηκε ικανή να εκτοπίσει τους Σοβιετικούς στρατιώτες από τα οχυρά και τις σήραγ- γές τους.
Μέχρι το τέλος της ημέρας η «Totenkopf» είχε υποστεί 320 απώλειες. Ομως ο διοικητής της ήταν αποφασισμένος να συνεχίσει την επίθεσή του χρησιμοποιώντας μεγαλύτερη πανουργία για να κάμψει την αντίσταση του εχθρού. Διέταξε το πεζικό του να οργανώσει μία αθόρυβη νυκτερινή επίθεση για να καθαρίσει τις εχθρικές θέσεις. Η αρχική έφοδος με αυτή τη μέθοδο σημείωσε αρχικά κάποια επιτυχία. Αρκετοί Γερμανοί στρατιώτες εισήλθαν στα σοβιετικά χαρακώματα. Οι αντίπαλοί τους όμως γρήγορα συνήλθαν από τον αιφνιδιασμό και απώθησαν τους εισβολείς έπειτα από σκληρή μάχη σώμα με σώμα. Το επεισόδιο αυτό απέσπασε για αρκετή ώρα την προσοχή των Σοβιετικών, με αποτέλεσμα το μηχανικό μάχης της «Totenkopf» να αφαιρέσει περισσότερες από 2.000 νάρκες και να ανοίξει άλλους δύο διαδρόμους μέσα από τα ναρκοπέδια.
31 ΙΟΥΛΙΟΥ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΤΠΝ SS
Η έφοδος που εξαπέλυσαν το επόμενο πρωί τα Waffen SS ήταν πολύ καλύτερα οργανωμένη και συντονισμένη, με 45λε-
πτη προπαρασκευή πυροβολικού από το σύνολο του πυροβολικού και των ρουκετοβόλων του II Σώματος Πάντσερ SS. Αεροσκάφη Stuka εμφανίστηκαν πάλι σε μεγαλύτερους αριθμούς και η προέλαση των πάντσερ και του πεζικού καλύφθηκε από έναν κινητό φραγμό πυροβολικού. Η επίθεση αυτή πέτυχε να διασπάσει την πρώτη γραμμή άμυνας των Σοβιετικών αλλά σταμάτησε εκεί. Οι απώλειες άρχισαν και πάλι να αυξάνονται. Ενα τάγμα εφόδου των SS είδε τη δύναμή του να ελαττώνεται σε λιγότερους από 100 άνδρες. Η «Totenkopf» απέμεινε με ένα αξιόμαχο Tiger, εννέα PzKpfw IV και πέντε PzKpfw III, αλλά το μηχανικό της, ενεργώντας με μεγάλη αυτοθυσία, αφαίρεσε άλλες 1.200 νάρκες.
Στον τομέα της «Das Reich» οι Σοβιετικοί προέβαλαν πιο δραστήρια άμυνα, εκτοξεύοντας συνολικά 14 αντεπιθέσεις υποστηρίζομε νες από 70 άρματα. Σκοπός τους ήταν να εκδιώξουν τα Waffen SS από
τη Στεπανόφκα. Η φονική μάχη που συνεχίστηκε μέχρι το απόγευμα, σταμάτησε τελικά από την καταρρακτώδη βροχή η οποία μετέτρεψε το πεδίο μάχης σε βούρκο. Το ξαφνικό καλοκαιρινό φαινόμενο έθεσε εκτός μάχης για ένα διάστημα και το στρατηγείο της «Totenkopf». Το τελευταίο ήταν εγκατεστημένο μέσα στην κοίτη ενός ξερού χειμάρρου για να αποφύγει τον εντοπισμό από τον εχθρό. Μια μεγάλη ποσότητα νερού σάρωσε τον χώρο παρα- σύροντας τις κεραίες ασυρμάτου και τα οχήματα διοίκησης της Μεραρχίας.
Η μάχη της 31ης Ιουλίου δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ενθαρρυντική για τις μεραρχίες των SS, οι οποίες έ- ξ ; χασαν άλλους 400 άνδρες και 24 άρματα. ° Περίπου 80 άρματα βρίσκονταν στα συ- ζ! νεργεία για επισκευές. Αν αυτός ο ρυθ- ^ μός φθοράς συνεχιζόταν, το II Σώμα Πά- g ντσερ SS σύντομα θα έπαυε να θεωρείται ^ αξιόμαχο. Ο στρατάρχης Μανστάιν ήταν φυσικό να ανησυχεί από την τρομερή
59
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Χρι
στίν
α Π
ανέλ
η/ Ε
κδόσ
εις
ΠΕ
ΡΙΣ
ΚΟ
ΠΙΟ
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
13
1
Η μάχη στον ποταμό Μίους κερδήθηκε από τους Γερμανούς χάρη στον ηρωισμό και στη
μαχητικότητα που επέδειξε το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Der Führer», το οποίο διοικούσε ο αντ/συνταγματάρχης
Συλβέστερ Στάντλερ. Ο αξιωματικός αυτός τψήθηκε το 1943 με τον Σταυρό των
Ιπποτών, στον οποίο αργότερα προσέθεσε τα Φύλλα Δρυός και τα Ξίφη.
φθορά που υφίστατο η επίλεκτη τεθωρακισμένη εφεδρεία του, χωρίς να έχει πε- τύχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ετσι αποφάσισε να επισκεφθεί το στρατηγείο του Χόλιντ με σκοπό να διατάξει τη διακοπή κάθε περαιτέρω επιθετικής ενέργειας. Χρειαζόταν τις μεραρχίες των Waffen SS για να αποκρούσει διαφαινόμε- νη σοβιετική επίθεση στην περιοχή του Χαρκόβου και δεν είχε την πολυτέλεια να τις κατασπαταλήσει σε έναν ανώφελο αγώνα. Εξίσου μεγάλη ζημιά υπέστησαν και οι υπόλοιπες γερμανικές μεραρχίες που επιτίθεντο στην περίμετρο του σοβιετικού προγεφυρώματος. Είναι χαρακτηριστικό πως η 294 ΜΠ υπέστη 1.269 απώλειες στις 31 Ιουλίου, προσπαθώντας να φθάσει από το Γιελιζαβετίνσκι στο ύψωμα 168.5. Την ημέρα εκείνη καταγράφηκε επίσης από την 6η Στρατιά η πρώτη εμφάνιση σοβιετικού αυτοκινούμενου πυροβόλου SU-152 στον τομέα της, στην περιοχή του χωριού Γκάρανι.
Κατά τη διάρκεια μιας σύσκεψης σε υψηλούς τόνους στις 31 Ιουλίου, ο Χάου- σερ επέμενε πως έπρεπε να αφεθούν οι άνδρες του «να τελειώσουν τη δουλειά». Χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ο διοικητής του Συντάγματος «Der Führer», αντισυ- νταγματάρχης των SS Συλβέστερ Στάντλερ, προκειμένου να πεισθεί ο στρατάρχης ότι τα νέα στρατεύματα που θα εισέρχονταν στη μάχη θα αποτελούσαν εγγύηση για τη νίκη. Ο ενθουσιασμός με
τον οποίο μίλησε ο Στάντλερ και η απόλυτη αυτοπεποίθησή του, έκαμψαν τις αντιρρήσεις του Μανστάιν, ο οποίος επέτρεψε τελικά να συνεχιστεί η επίθεση για «μερικές ακόμη ημέρες».
Αφού διατάχθηκε η μεταφορά της 3ης Μεραρχίας Πάντσερ από τα βόρεια στον τομέα του XXIV Σώματος Πάντσερ, αποφασίστηκε την επομένη να εφαρμοστούν νέες τακτικές, ώστε να αποφευχθεί επανάληψη των αιματηρών αδιεξόδων των προηγούμενων ημερών. Επετράπη στον Στάντλερ να αφιερώσει ολόκληρη την επόμενη ημέρα σε επισταμένη αναγνώριση του τομέα νοτίως της Στεπανόφκα. Στις τέσσερις τα ξημερώματα της 1ης Αυγούστου 1943 τα δύο ξεκούραστα και πλήρους σύνθεσης τάγματα του Συντάγματος «Der Führer» όρμησαν για να καταλάβουν το ύψωμα 203.4, νοτίως της κωμόπολης, με τα συγκροτήματα μάχης της «Das Reich» να τα υποστηρίζουν εκ του σύνεγγυς. Ετσι το βάρος της κρούσης μεταφερόταν πλέον από τον τομέα της «Totenkopf» σε εκείνον της «Das Reich» και επιλεγόταν ένα σημείο όπου η εχθρική άμυνα ήταν σαφώς ασθενέστερη από το τόξο Στεπανόφκα - ύψωμα 213.9.
1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ: ΤΑ WAFFEN SS ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝ ΜΙΑ ΤΡΙΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ
Περίπου 600 γερμανικά πυροβόλα και ρουκετοβόλα Nebelwerfer εκτέλεσαν πυρά σε ολόκληρη την περίμετρο του σοβιετικού προγεφυρώματος. Εκατοντάδες θέσεις αντιαρματικών πυροβόλων και ορύγματα πεζικού που είχαν εντοπισθεί κατά τις προηγούμενες μάχες, υπέστησαν σφοδρότατο βομβαρδισμό. Στον τομέα που θα επιτίθεντο οι άνδρες του Στάντλερ τα Nebelwerfer άπλωσαν ένα τεράστιο προπέτασμα καπνού για να καλύψουν τις κινήσεις του πεζικού στο αναπεπταμένο έδαφος. Η τακτική αυτή απέδωσε πολύ καλά. Μέσα σε λίγα λεπτά τα τμήματα των Waffen SS πέρασαν τα συρματοπλέγματα του εχθρού, έριξαν χειροβομβίδες στα χαρακώματά του και εξουδετέρωσαν την αντίσταση σε πολυβολεία και οχυρά. Ακολούθησαν δύο ώρες σκληρής μάχης εκ του συστάδην, καθώς οι άνδρες του Στάντλερ κινήθηκαν προς το ύψωμα 203.4 και κατόρθωσαν να διασπά- σουν την άμυνα του εχθρού με την αγριότητα και την αποφασιστικότητα των επι- θέσεών τους.
Αντιμέτωπο με το φάσμα της ήττας, το σοβιετικό πεζικό άρχισε να υποχωρεί κατεβαίνοντας από το ύψωμα, αφήνοντας τον Στάντλερ και τους άνδρες του κύριους της κορυφής στις 08.45. Ο αντισυ- νταγματάρχης δεν είχε προλάβει ακόμη να χαρεί τον θρίαμβό του όταν το πυροβολικό των Σοβιετικών έπληξε το ύψωμα,
υποχρεώνοντας τους Γερμανούς να τρέ- ξουν στα παλαιά σοβιετικά χαρακώματα για κάλυψη. Μία οβίδα πέτυχε τον ασύρματο του επιτελείου του Συντάγματος «Der Führer» και άφησε επί μερικές ώρες τον Στάντλερ χωρίς επικοινωνίες.
Οι Γερμανοί παρατηρητές πυροβολικού που βρίσκονταν στους γύρω λόφους και δεν είχαν ιδέα για το γεγονός πως τα Waffen SS είχαν κυριεύσει το ύψωμα, αποφάσισαν να συμμετάσχσυν σε αυτό το σφυροκόπημα πιστεύοντας ότι επρόκειτο για φίλια πυρά. Οταν είδαν λευκές φωτοβολίδες να εκτοξεύονται από εκεί, συνειδητοποίησαν το λάθος τους και έπαυσαν το πυρ. Οι Σοβιετικοί ανασυντάχθηκαν γρήγορα και με μία μάζα πεζικού που υποστηριζόταν από λίγα Τ-34 προσπάθησαν να ανακτήσουν το ύψωμα. Οι Γερμανοί όμως είχαν προλάβει να ενισχυθούν με μερικά πυροβόλα εφόδου και αφού εξουδετέρωσαν τα εχθρικά άρματα, σταμάτησαν εύκολα την έφοδο του πεζικού.
Παράλληλα με την επίθεση του Στάντλερ, τα συγκροτήματα μάχης της «Das Reich» κινήθηκαν ανατολικά για να προ- σπεράσουν τη Στεπανόφκα (την οποία ή- λεγχαν κατά τα δύο τρίτα) και να κτυπή- σουν από τα πλευρά και τα νώτα τις σοβιετικές αντιαρματικές πυροβολαρχίες που συγκροτούσαν την «Totenkopf». Το σφοδρό πυρ των αντιαρματικών πυροβόλων ανέκοψε την προέλαση των πάντσερ νοτίως της κωμόπολης, με αποτέλεσμα το γερμανικό μηχανοκίνητο πεζικό να αποβιβαστεί από τα σχήματά του και να επιχειρήσει την εξουδετέρωση αυτού του εμποδίου με την υποστήριξη των Stuka. Το κύριο βάρος για την εξασφάλιση της συνέχισης της προέλασης επωμίσθηκε μία μοίρα πυροβόλων εφόδου των SS, με τα StuG III να σαρώνουν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Υπό αυτή την πίεση η σοβιετική άμυνα άρχισε να κάμπτεται και το απόγευμα οι γρεναδιέροι πάντσερ κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν τον κλοιό γύρω από τη Στεπανόφκα, επιτρέποντας στο Σύνταγμα «Deutschland» να εξουδετερώσει τους τελευταίους Σοβιετικούς υπερασπιστές της.
Βορειότερα τα 19 εναπομείναντα άρματα της «Totenkopf» συνέχισαν να προελαύνουν, αφού τα εξουθενωτικά πυρά πυροβολικού που είχαν εξαπολυθεί το πρωί και η επιτυχία της «Das Reich» μείωσαν αισθητά τον όγκο πυρός που μπορούσε να εκπέμπει ο εχθρός. Τα Stuka κατέστρεψαν πολλούς θύλακες αντίστασης και έκαναν το σοβιετικό πυροβολικό στα υψώματα 191.3 και 194.3 να σιγήσει. Οι ρουκέτες των Nebelwerfer χρησιμοποιήθηκαν επίσης για να καλύψουν τα γερμανικά άρματα από το αντιαρματικό πυρ. Μέχρι τις17.00 η κύρια σοβιετική αμυντική τοποθεσία που έφρασσε τον δρόμο στα SS είχε διασπασθεί και το ύψωμα 213.9 έπεσε τα χέρια τους. Παρόμοια επιτυχία σημείωσε
60
το μεσημέρι και το XXIX Σώμα, όταν στοιχεία της 294 ΜΠ και της 17ης ΜΠ κατέλαβαν το ύψωμα 168.5. Αντιμέτωπος με αυτή την εξέλιξη, ο Τολμπούχιν εξαπέλυσε μια μαζική αντεπίθεση, στέλνοντας πολλά συντάγματα πεζικού να πλημμυρίσουν τους πρόποδες των λόφων οι οποίοι είχαν πε- ράσει στα χέρια των Γερμανών.
Επρόκειτο για απονενοημένο εγχείρημα. Τα λιγοστά γερμανικά άρματα έστρεψαν τα πολυβόλα και τα πυροβόλα τους προς τις προελαύνουσες μάζες και τα βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης της Luftwaffe σκόρπισαν τον όλεθρο. Η συνδρομή των Stuka έφθασε την καταλληλότερη στιγμή για την εξουθενωμένη Μεραρχία «Totenkopf», η οποία εκείνη τη στιγμή διέθετε μόνο μερικές εκατοντάδες άνδρες κοντά στο κατειλημμένο οχυρό, που φυσικά δεν θα μπορούσαν να συγκροτήσουν μόνοι τους το κύμα του εχθρικού πεζικού, αν αυτό κατόρθωνε να φθάσει μέχρι τις θέσεις τους. Από τις δεσπόζουσες κορυφές των υψωμάτων οι άνδρες των SS διέκριναν πλέον τεράστιες φάλαγγες των Σοβιετικών να περνούν τις γέφυρες του Μίους προς τα ανατολικά, σημάδι πως ο εχθρός βρισκόταν σε πλήρη υποχώρηση και εγκατέλειπε το προγεφύρωμα το οποίο με τόσες θυσίες είχε αποκτήσει.
ΜΙΑ ΝΙΚΗ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΙΚΡΙΣΜΑ
To II Σώμα Πάντσερ SS παρέμεινε στο μέτωπο του Μίους μία ακόμη μέρα, βοηθώντας την 6η Στρατιά να εκκαθαρίσει τους τελευταίους θύλακες αντίστασης του Ερυθρού Στρατού που είχαν απομεί- νει στη δυτική όχθη του ποταμού. Ωστόσο είχε λάβει νέες διαταγές να μετακινηθεί βορειότερα για να αποκρούσει μία άλλη επίθεση των Σοβιετικών προς το Χάρ- κοβο, η οποία απειλούσε να λάβει μεγάλες διαστάσεις. Μόνο η «Totenkopf» και η «Das Reich» θα εμπλέκονταν σε αυτή τη μάχη, αφού ο Χίτλερ επιθυμούσε το επιτελείο του Χάουσερ να σταλεί άμεσα στη βόρεια Ιταλία για να αναλάβει τον συντονισμό των δυνάμεων και να βοηθήσει στην απόκρουση της επικείμενης συμμαχικής απόβασης στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας.
«Η κρίση του καλοκαιριού στο Ανατολικό Μέτωπο σαν να εξορκιζόταν», γράφει ο Καρτιέ. «Ο Χίτλερ δήλωσε στον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγό Τσάιτσλερ, ότι η Μεσόγειος ήταν το 1943 πιο σημαντική από τη Ρωσία... Στις 3 Αυγούστου 3.000 σοβιετικά πυροβόλα ανοίγουν πυρ γύρω από την εξέχου- σα του Χαρκόβου. Οι μάχες του Ιουλίου ήταν απλώς το προανάκρουσμα. Η πραγματική σοβιετική επίθεση τώρα άρχιζε».
Προφανώς ο Μανστάιν δεν πίστευε
Γ ερμανός υπαξιωματικός των πάντσερ ανακρίνει Σοβιετικό αιχμάλωτο τον Αύγουστο του 1943. Πιο πίσω διακρίνονται πτώματα Σοβιετικών στρατιωτών, καθώς και μερικά αντιαρματικά τυφέκια PTRD-41 των 14,5 mm. Αν και ανίσχυρα να διαπεράσουν την εμπρόσθια θωράκιση των γερμανικών αρμάτων, αυτά τα όπλα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιά σε λεπτότερα σημεία της θωράκισης, στις θυρίδες ή στις ερπύστριες.
μέχρι τις 2 Αυγούστου πως επέκειτο μια επίθεση των Σοβιετικών στην περιοχή Χαρκόβου - Μπιέλγκοροντ, επειδή εκτιμούσε πως τόσο η 1η Τεθωρακισμένη Στρατιά όσο και η 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουρών είχαν υποστεί τεράστιες απώλειες κατά τη μάχη του Κούρσκ. Αν γνώριζε πως αυτοί οι δύο σοβιετικοί μείζονες σχηματισμοί είχαν αναπληρώσει το δυναμικό τους μέσα σε δύο εβδομάδες και διέθεταν ήδη 1.000 άρματα, πιθανώς δεν θα έστελνε ποτέ το II Σώμα Πάντσερ SS στον Χόλιντ. «Η αριθμητική υπεροχή των Σοβιετικών», γράφει στα απομνημονεύματά του, «τους επέτρεπε όχι μόνο να αναλάβουν την επίθεση με δυνάμεις συντριπτικές και σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, αλλά να αναπληρώνουν τις ενίοτε βαριές απώλειές τους σε χρόνο εκπληκτικά μικρό... Στην πραγματικότητα βρισκόμασταν μπροστά σε μια Λερναία Υδρα της οποίας αναγεννώντο δύο κεφαλές όταν αποκόπταμε μία». Πριν τελειώσει ο Αύγουστος, οι Γερμανοί θα έχαναν το Ορέλ, το Μπιέλγκοροντ και το Χάρκο- βο και θα βρίσκονταν σε πλήρη υποχώρηση προς τον Δνείπερο.
Σύμφωνα με τον Μανστάιν, οι σκληρές μάχες στον ποταμό Μίους στοίχισαν στους Σοβιετικούς 18.000 αιχμαλώτους, 700 άρματα μάχης, 200 πυροβόλα και 400 αντιαρματικά πυροβόλα. Σοβαρότατη όμως ήταν και η φθορά που υπέστησαν οι γερμανικοί σχηματισμοί. Η «Totenkopf» είχε 1.500 νεκρούς και τραυματίες. Ο αριθμός αυτός προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση και δίνει μια καλή εικόνα περί της σφο-
δρότητας της αναμέτρησης, αν αναλογι- στούμε πως ολόκληρη η επιχείρηση «Zitadelle» δεν κόστισε στη Μεραρχία αυτή περισσότερα από 500 θύματα! Επιπλέον, πολλές από τις απώλειες αφορούσαν το προσωπικό των μάχιμων συνταγμάτων και ήταν ιδιαίτερα σοβαρές μεταξύ των κατώτερων αξιωματικών. Το ήθος των Waffen SS επέβαλλε στους βαθμοφόρους να διοικούν με το προσωπικό τους παράδειγμα και να αποδεικνύουν καθημερινά την αξία και την τόλμη τους στην πρώτη γραμμή του πυρός, κάτι που αποδεικνυό- ταν επανειλημμένα εξαιρετικά δαπανηρό σε ζωές εξαιρετικών αξιωματικών.
Οι απώλειες της «Das Reich» υπήρξαν εξίσου βαριές. Το σύνολο των νεκρών και των τραυματιών της τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο ανήλθε σε 2.811 άνδρες. Σοβαρότατη ήταν και η φθορά των επίλεκτων μεραρχιών σε αρματικό δυναμικό. Το πέρας του αγώνα στον Μίους είδε το σύνολο αρμάτων της «Totenkopf» να έχει συρρικνωθεί στα 23 οχήματα και της «Das Reich» σε 22. Παρόλο που πολλά από τα τεθωρακισμένα τα οποία είχαν τεθεί εκτός μάχης ήταν σε θέση να επισκευαστούν, η σφαγή που προκάλεσε στα Waffen SS η πεισματική σοβιετική άμυνα στο προγεφύρωμα του Μίους ήταν άνευ προηγουμένου. Η μάχη στον ποταμό αυτό υπήρξε ίσως η τελευταία περίπτωση κατά την οποία οι Γερμανοί κατόρθωσαν να εξαλείψουν ένα μεγάλο σοβιετικό προγεφύρωμα, ωστόσο σήμανε μαζί με τη μάχη του Κούρσκ την οριστική ανατροπή της κατάστασης στο Ανατολικό Μέτωπο. ΞΙ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Πάπυρος, 1960.(2) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN,Yale University Press, 1999.(3) D. Glantz: COLOSSUS REBORN, University Press of Kansas, 2005.(4) D. Glantz: SLAUGHTERHOUSE:THE HANDBOOK OF THE EASTERN FRONT, Aberjona Press, 2004.(5) E.von Manstein: NIKAIΑΠΟΛΕΣΘΕΙΣΑΙ, ΓΕΣ -Συμπληρωματικές Εκδόσεις Στρατιωτικών Περιοδικών, 1962.(6) R. Mihulec: WAFFEN SS AT WAR, Concord, 2006.(7) S. Mitcham: HITLER’S LEGIONS,Henry Holt & Co, 1985.(8) G. Nipe: DECISION IN THE UKRAINE, Fedorowicz, 1996.(9) T. Ripley: STEEL STORM, Zenith, 2000.(10) A. Seaton: THE RUSSO-GERMAN WAR, Presidio, 1993.(11) C. Sydnor: SOLDIERS OF DESTRUCTION, Princeton University Press, 1990.(12) E. Ziemke: STALINGRAD TO BERLIN, Dorset, 1986.
61
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
Σ τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. η Ρώμη είχε ήδη δείξει τον δυναμισμό και την επεκτατική της προοπτική, η κυριαρχία της όμως περιοριζόταν ακόμα στενά στην Ιταλική χερσόνησο. Δεσπόζουσα θέση στη δυτική Μεσόγειο κατείχε η Καρχηδόνα, πα
λαιό αποικία των Φοινίκων, η οποία, εκτός από ισχυρό στόλο, διέθετε και σοβαρά εμπορικά και οικονομικά ερείσματα στην ευρύτερη περιοχή. Οι σχέσεις ανάμεσα στην ισχυρή Καρχηδόνα και στην ανερχόμενη Ρώμη δεν άργησαν να περάσουν από το στάδιο της εμπορικής συναλλαγής σε αυτό του οικονομικού ανταγωνισμού και τελικά σε εκείνο της ένοπλης αντιπαράθεσης. Ο Α ’ Καρχη- δονιακός Πόλεμος εξερράγη το 264 π.Χ. και διήρκεσε 23 ολόκληρα χρόνια. Οι δύο δυνάμεις αποδύθηκαν σε έναν ανηλεή αγώνα με στόχο, κατά μείζονα λόγο, τη ναυτική κυριαρχία. Στο τέλος οι Ρωμαίοι, αξιοποιώντας κυρίως τις αναβαθμισμένες ικανότητές τους στον ναυτικό αγώνα, εξήλθαν νικητές, υποχρεώνοντας τους αντιπάλους τους σε εδαφική και εμπορική συρρίκνωση.
Η συναφθείσα ειρήνη έμελλε να είναι βραχύβια. Η προσπάθεια της Καρχηδόνας να ανασυγκροτήσει την
καθημαγμένη οικονομία της με επέκταση των κτήσεών της προς την Ισπανία, προκάλεσε νέα ανησυχία στη Ρώμη, η οποία όμως δεν ήταν σε θέση να ενεργήσει προληπτικά, επειδή τα βόρεια σύνορα της Ιταλίας απειλήθηκαν κατά το διάστημα 225-222 π.Χ. από ανεξάρτητα γαλατικά φύλα. Οι Καρχηδόνιοι, με επικεφαλής τον Αμίλκα Βάρκα και στη συνέχεια το γαμπρό αυτού, Ασδρούβα τον «Δίκαιο», εργάστηκαν εντατικά για τη δημιουργία μιας καρ- χηδονιακής επαρχίας στην Ισπανία, η οποία, εκτός από σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή, θα μπορούσε μελλοντικά να διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο σε περίπτωση νέας αναμέτρησης με τη Ρώμη. Οταν η καρχηδονιακή διείσδυση πλησίαζε στα Πυρηναία και οι βάσεις των Καρ- χηδονίων στην Ιβηρική είχαν ισχυροποιηθεί, οι Ρωμαίοι αντιλήφθηκαν ότι ο κίνδυνος στρατηγικής περικύκλωσης ήταν ορατός και έπρεπε να δράσουν άμεσα κατά της επέκτασης των αντιπάλων τους. Αρχικά σκόπευαν να ενεργοποιήσουν ένα σημαντικό προγεφύρωμα που διέθεταν στην Ισπανία, την ελληνοϊβηρική πόλη Ζάκανθα (Saguntum), με την οποία είχαν συνάψει συμμαχία. Ομως η αντίδραση των Καρχηδονίων πρόλαβε τα σχέδιά τους.
H M A X U i / j j j mθρίαμβος ίων ρωμαϊκών όπϋων οιην Αφρική (202 α ΐ )
Στα τέλη ίου 3ου αιώνα π.Χ. η προσπάθεια ίων Ρωμαίων να οικοδομήσουν ίο δικό τους Imperium στον αρχαίο κόσμο
δέχθηκε ένα σοβαρό πλήγμα, όιαν η θυελλώδης εκστρατεία ίου Καρχηδόνιου Αννίβα σιην Ιταλία έθεσε σε κίνδυνο όχι
μόνο τα όνειρα της Ρώμης νια κυριαρχία στη Μεσόγειο, αλλά και την ίδια την υπόσταση της «αιώνιας πόλης».
Ομως οι Ρωμαίοι, με τη χαρακτηριστική επιμονή τους, πέτυχαν να απομακρύνουν τον κίνδυνο και να μεταφέρουν τον
πόλεμο με τους Καρχηδονίους σε αφρικανικό έδαφος.Το φθινόπωρο του 202 π.Χ. στη Ζάμα, κοντό στη σημερινή
Τύνιδα, διεξήχθη μια αποφασιστική μάχη που έκρινε οριστικά την έκβαση του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΟΝΑΤΟΣΦιλόλογοι: (ΜΑ, University College, London)
Ο Αννίβας, γιός του Αμίλκα, ο οποίος είχε εκλεγεί ποστεί αρκετές απώλειες, ιδιαίτερα σε πολεμικούς ελέ-στην ηγεσία του στρατού των Καρχηδονίων μετά τον θά- φάντες, κατά τη διάβαση των απόκρημνων περασμάτωννατο του Ασδρούβατο 221 π.Χ., κατέλαβε ύστερα από ο- των Αλπεων. Βάδισε λοιπόν γρήγορα προς τη νότια Ιτα-κτάμηνη πολιορκία τη Ζάκανθα, προκαλώντας οργή και λία, επιτυγχάνοντας στο πέρασμά του μια σειρά από λα-αγωνία στη Ρώμη. Προηγουμένως είχε προβεί σε πυρε- μπρές νίκες κατά των ρωμαϊκών στρατιών που επεχείρη-τώδη στρατιωτική προπαρασκευή με σκοπό να εισβάλει σαν να τον σταματήσουν. Στους ποταμούς Τίκινο και Τρε-στην Ιταλία μέσω της νότιας Γαλλίας και των Αλπεων. Με- βία, καθώς και κοντά στη λίμνη Τρασιμένη, οι Ρωμαίοι υ-τά την κατάληψη της Ζάκανθας η Ρώμη κήρυξε αμέσως πέστησαν βαρύτατες ήττες, με κορυφαία εκείνη στιςτον πόλεμο στην Καρχηδόνα και αποφάσισε την αποστο- Κάννες της Απουλίας το 216 π.Χ., όπου ο ανθός των ρω-λή δυνάμεων τόσο στην Ισπανία όσο και στην Αφρική, ώ- μαϊκών λεγεώνων σφαγιάσθηκε κατά χιλιάδες από ταστε να συντρίβει ο εχθρός πριν προλάβει να απειλήσει στρατεύματα του Αννίβα. Ο τελευταίος έθεσε σύντομαμε αξιώσεις το ιταλικό έδαφος. Ωστόσο ο Αννίβας ενερ- υπό τον έλεγχό του ολόκληρη τη νότια Ιταλία, γεγονόςγούσε με διαφορετικούς ρυθμούς. Πριν οι Ρωμαίοι συ- που του επέτρεψε να αποκαταστήσει την επαφή με τηνγκροτήσουν την εκστρατευτική τους δύναμη, ο Καρχη- Καρχηδόνα και να επιδιώξει τον εξαναγκασμό της Ρώμηςδόνιος στρατηγός είχε προλάβει να διασχίσει τα Πυρη- σε συνθηκολόγηση.ναία, να διαβεί τις Αλπεις και να βρεθεί προ των πυλών Το σχέδιο του Αννίβα δεν ευοδώθηκε. Οι δυνάμειςτης βόρειας Ιταλίας. Η Ρώμη έπρεπε πλέον να έγκατα- του είχαν υποστεί σημαντικά πλήγματα και δεν επαρκού-λείψει τα εκστρατευτικά σχέδιά της και να στείλει εκεί σαν για να «σφίξουν» αποτελεσματικά τον κλοιό γύρωκαι τον τελευταίο διαθέσιμο στρατιώτη της για έναν α- από τη Ρώμη. Επιπλέον, αρκετές ιταλικές πόλεις προτί-γώνα υπέρ βωμών και εστιών! Ο Αννίβας γνώριζε ότι δεν μησαν να μείνουν πιστές στους Ρωμαίους, ενώ η ηγεσίαμπορούσε να χάσει χρόνο, επειδή ο στρατός του είχε υ- των τελευταίων αποφάσισε να υιοθετήσει τη στρατηγική
εικονίζεται ο Σκιπίων να επιστρέφει μια αιχμάλωτη στον αρραβωνιαστικό της.
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
της αποφυγής των άμεσων αναμετρήσεων και την εφαρμογή πολέμου φθοράς, ώστε τα στρατεύματα του εχθρού να υ- ποστούν περαιτέρω απώλειες και, τελικά, να εξαντληθούν. Στη ζοφερή για τη Ρώμη εκείνη εποχή, η επιμονή, η μεθοδι- κότητα και το φρόνημα, στα θεμέλια των οποίων είχε οικοδομηθεί η ρωμαϊκή ισχύς, άρχισαν να αποδίδουν και πάλι καρπούς. Αργά αλλά σταθερά οι Καρχη- δόνιοι απωθήθηκαν από την Καμπανία και την Καπύη, ενώ λίγο νωρίτερα, το 212 π.Χ., είχε ανακαταληφθεί και η πόλη των Συρακουσών, παρά τις προσπάθειες του ιδιοφυούς Αρχιμήδη να κρατήσει μακριά τον εχθρό με τις αμυντικού χαρακτήρα εφευρέσεις του. Ο Αννίβας αντιλήφθηκε πως είχε απολέσει το τακτικό πλεονέκτημα και πως οι δυνάμεις του ήταν ανεπαρκείς για να συνεχίσουν την επιθετική τους δραστηριότητα στην Ιταλία. Μόνη του ελπίδα ήταν η αποστολή ισχυρών δυνάμεων με πολιορκητικό εξοπλισμό. Αυτές όμως δεν μπορούσαν να προέλθουν από την Καρχηδόνα, που κινδύνευε ανά πάσα στιγμή με εισβολή από την, υπό ρωμαϊκό πια έλεγχο, Σικελία. Ετσι ο Καρχη- δόνιος στρατηγός ζήτησε βοήθεια από τον μικρότερο αδελφό του, τον Ασδρού- βα Βάρκα, ο οποίος βρισκόταν στην Ισπανία. Ο κύριος όγκος των «ισπανι-
0 Αννίβας σε επιβλητικό ανδριάντα που φιλοξενείται στο Μουσείο του Λούβρου.
Ο Σκιπίων αισθανόταν ότι ήταν σε θέση να αναλάβει αποφασιστική πρωτοβουλία εναντίον της Καρχηδόνας.
κών» στρατευμάτων της Καρχηδόνας κατόρθωσε να αποβιβαστεί στην Ιταλία, χωρίς όμως να πετύχει να ενωθεί με τις δυνάμεις του Αννίβα. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες, υπό τον Γάιο Κλαύδιο Νέρωνα, συνάντησαν το 207 π.Χ. τον στρατό του Ασδρούβα στον ποταμό Μέταυρο και τον αποδεκάτισαν. Μάλιστα ο Ρωμαίος διοικητής, σε μια σπάνια επίδειξη ωμότητας, διέταξε να κόψουν το κεφάλι του Ασδρούβα και να το ρίξουν στο στρατόπεδο του Αννίβα. Ο «κύβος είχε ρκρθεί». Η Ρώμη έδειχνε ότι είχε αναθαρρήσει και δεν θα δεχόταν καμία συνδιαλλαγή με τον εισβολέα. Ο Αννίβας βέβαια δεν είχε ηττηθεί ακόμα σε κάποια μετωπική σύγκρουση και εξακολουθούσε να σημειώνει τοπικές επιτυχίες σε βάρος των Ρωμαίων, οι οποίες επιβεβαίωναν την ανώτερη τακτική του ικανότητα. Ωστόσο αυτή δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη ενός καίριου πλήγματος κατά του εχθρού κι έτσι ο Καρχηδόνιος στρατηγός αποσύρθηκε στην Καλαβρία, με σκοπό να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του και να αναζητήσει νέα ερείσματα που θα του επέτρεπαν να ανακάμψει.
0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ
Ο χρόνος κυλούσε πλέον υπέρ της Ρώμης, στην οποία είχε στο μεταξύ επιστρέφει (από την Ισπανία) ο στρατηγός Πόπλιος Σκιπίων, ο οποίος επρόκειτο αργότερα να μείνει γνωστός ως Σκιπίων ο «Αφρικανός». Ο νεοφερμένος Ρωμαίος ηγήτορας είχε σημειώσει αξιόλογη δράση στην Ισπανία και ο ρωμαϊκός λαός όχι μόνο τον υποδέχθηκε ως ήρωα, αλλά και τον εξέλεξε ύπατο το 205 π.Χ. Ο Σκιπίων αισθανόταν ότι ήταν σε θέση να αναλά- βει αποφασιστική πρωτοβουλία εναντίον της Καρχηδόνας και σχεδίαζε να επιτεθεί άμεσα κατά της πόλης. Ομως η Σύγκλητος, η συντηρητική πλειοψηφία της οποίας ήταν επιφυλακτική απέναντι στον φιλελεύθερο και νεωτεριστικό χαρακτήρα του Σκιπίωνα, έκρινε το σχέδιό του υπερβολικά ριψοκίνδυνο και δεν το ενέκρινε. Του ανέθεσε όμως τη διοίκηση δύο λεγεώνων στη Σικελία, στις οποίες προστέθηκαν και περίπου 7.000 εθελο
ντές, τους οποίους ο ίδιος είχε φροντίσει στο μεταξύ να στρατολογήσει. Λέγεται ότι πολλοί από αυτούς τους εθελοντές ήταν ντροπιασμένοι επιζήσαντες της μάχης των Καννών, οι οποίοι αναζητούσαν μια δεύτερη ευκαιρία για να αποδείξουν την αξία τους. Με τη δύναμη αυτή ο Ρωμαίος στρατηγός διαπεραιώ- θηκε τον Φεβρουάριο του επόμενου έτους στην Αφρική, στηριζόμενος στην πεποίθησή του ότι μόνο αν ο πόλεμος μεταφερόταν στον ζωτικό χώρο του εχθρού, θα μπορούσε η Ρώμη να απαλλαγεί από τον καρχηδονιακό κίνδυνο και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε να επιφέρει ένα αποφασιστικό πλήγμα στον ιστορικό πλέον αντίπαλό της ή, τουλάχιστον, να πετύχει τη συνομολόγη- ση ειρήνης με ευνοϊκούς για την ίδια όρους.
Τα ρωμαϊκά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Ουτικής, περίπου 30 χλμ. από την Καρχηδόνα, χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Εκεί ο Σκιπίων ήλθε σε επαφή με εκπροσώπους κάποιων Νουμίδων, οι οποίοι δυσφορούσαν με την καρχηδονιακή επικυριαρχία στην περιοχή και συμφώνησαν να τον ενισχύ- σουν με ιππικό. Ο Ρωμαίος αρχηγός ήταν προσεκτικός στις κινήσεις του και δεν βιαζόταν να ενεργήσει, καθώς έκρινε ότι έπρεπε να ενισχύσει τις δυνάμεις του και να δημιουργήσει ισχυρά προγεφυρώματα στην περιοχή, πριν αναλάβει αποφασιστική δράση κατά της Καρχηδόνας. Στο μεταξύ η άφιξη ξένων στρατιωτικών δυνάμεων στη βόρεια Αφρική είχε προκαλέσει, εύλογα, συναγερμό στην αφρικανική πόλη. Αν και η φιλειρηνική μερίδα, που επιθυμούσε συνδιαλλαγή με τον αντίπαλο, εκείνη την περίοδο είχε κερδίσει έδαφος και ετοιμαζόταν να ει- σηγηθεί ανακωχή, η άφιξη του Σκιπίωνα ανέτρεψε το σκηνικό. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης η οποία είχε προκύψει, επέβαλλε την άμεση ανάκληση, από την Ιταλία, του Αννίβα, ο οποίος έσπευσε πίσω στην Καρχηδόνα, προκαλώντας ταυτόχρονα την αναθάρρηση της φιλοπόλεμης παράταξης, που ανέλαβε και πάλι την πρωτοβουλία στα πολιτικά πράγματα της πόλης. Ετσι, ενώ η παρουσία του Σκιπίωνα δεν είχε ξεκάθαρα επιθετικό χαρακτήρα και ο Ρωμαίος στρατηγός έδειχνε ότι ήταν διατεθειμένος να δια- πραγματευθεί με τους Καρχηδονίους την ειρήνευση, προτείνοντας μάλλον μετριοπαθείς όρους, η αδιάλλακτη πολιτική μερίδα της πόλης δεν έβλεπε άλλη λύση παρά τον πόλεμο, όσο τα ρωμαϊκά στρατεύματα βρίσκονταν σε αφρικανικό έδαφος.
Ο Σκιπίων από την πλευρά του, γνωρίζοντας ότι βρισκόταν σε εχθρικό περιβάλλον και επιθυμώντας να διασφαλίσει τη θέση του όσο το δυνατόν καλύτερα, εργαζόταν εντατικά πάνω στο ζήτημα
64
Ρωμαίοι λεγεωνάριοι με τυπική περιβολή της δημοκρατικής περιόδου. Παρατηρήστε τη χαρακτηριστική ασπίδα (scutum) σε ελλειψοειδές σχήμα, κατασκευασμένη από ξύλο και επενδεδυμένη με δέρμα.
Χρυσός σφραγιδόλιθος που αναπαριστά τον
Σκιπίωνα τον Αφρικανό (τέλη 3ου ή αρχές
2ου αι. π.Χ.).
του προσεταιρισμού των τοπικών νουμι- δικών φύλων, που είχαν σημαντική παρουσία στην περιοχή. Οταν ο τοπικός ηγεμόνας Σύφαξ, ο οποίος ήταν φιλικά διακείμενος προς τους Καρχηδονίους, αντικαταστάθηκε από τον Μασσινίσα, τον οποίο η πολιτική συγκυρία είχε οδηγήσει στο πλευρό των Ρωμαίων, ο Σκι- πίων ένιωσε αρκετά ισχυρός ώστε να α- ναλάβει επιθετική πρωτοβουλία κατά της Καρχηδόνας. Ο ιστορικός Λίβιος αναφέρει ότι πριν από την αποφασιστική σύγκρουση, Σκιπίων και Αννίβας ήλθαν πρόσωπο με πρόσωπο σε μια συνάντηση που κατεδείκνυε την αλληλοεκτίμηση και τον αμοιβαίο σεβασμό ανάμεσα στους δύο κορυφαίους στρατιωτικούς ηγέτες της εποχής. Παραδίδεται μάλιστα ότι ο Αννίβας επεσήμανε στον αντίπαλό του τον ρόλο της μοίρας στον πόλεμο και του θύμισε ότι ο ίδιος είχε επι- δείξει επιείκεια, όταν είχε τη δυνατότητα να καταστρέψει τη Ρώμη. Ο Σκιπίων α- ντέτεινε ότι η τύχη διεδραμάτιζε ρόλο σε κάθε ανθρώπινη απόφαση και ότι στο σημείο όπου είχαν φθάσει τα πράγματα, δεν ήταν διατεθειμένος να παραχωρήσει ειρήνη χωρίς να πολεμήσει γι' αυτήν.
Ανεξάρτητα από την ιστορικότητα ή μη των παραπάνω, φαίνεται ότι ο πολύπειρος Αννίβας προτιμούσε την εξεύρεση κάποιας διπλωματικής λύσης στο πρόβλημα, καθώς είχε επίγνωση ότι βρισκόταν σε μειονεκτική θέση και ότι η ποιότητα των στρατευμάτων που εκαλείτο να οδηγήσει στη μάχη δεν του επέτρεπε να αισθάνεται αυτοπεποίθηση.
Με εξαίρεση σχετικά λίγους εμπειροπόλεμους πολεμιστές, ο Καρχηδόνιος στρατηγός είχε υπό τις διαταγές του άνδρες χωρίς αξιόλογη εμπειρία, ενώ η προσχώρηση των Νουμίδων, με το ισχυρό ιππικό τους, στη ρωμαϊκή πλευρά τού δημιουργούσε ένα επιπρόσθετο, δυσεπίλυτο πρόβλημα. Αν σε αυτά προσθέσουμε και τον ανώτερο αμυντικό και επιθετικό οπλισμό των ρωμαϊκών λεγεώνων, αντιλαμβανόμαστε τον δισταγμό του Αννίβα και τους λόγους για τους οποίους διεξήχθη εξαντλητική και θυελλώδης συζήτηση, στο επίπεδο της ανώτατης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας των Καρχηδονίων, ως προς το πώς έπρεπε να διαχειριστούν την κρίση. Λέγεται ότι ο Αννίβας αρνείτο κατηγορηματικά να υποκύψει στις πιέσεις των φιλοπόλεμων πολιτικών και να ηγηθεί του στρατού στη μάχη υπό εκείνες τις συνθήκες και, επιπλέον, ότι ο συστράτηγός του Ασδρούβας, γιός του Γί- σκου, υποχρεώθηκε από το έξαλλο πλήθος να αυτοκτονή- σει, όταν συντάχθηκε με την άποψη του Αννίβα για αναστολή των πολεμικών πρωτοβουλιών.
ΣΤΗ ΜΑΧΗΥπό τις παραπάνω, κάθε άλλο παρά
ευοίωνες για τον ίδιο συνθήκες, ο Αννίβας οδήγησε τον στρατό του στις 19 Οκτωβρίου 202 π.Χ. στη θέση Ναραγκά- ρα, η οποία αρκετές δεκαετίες αργότερα θα καθιερωνόταν από τον Ρωμαίο λόγιο Κορνήλιο Νέποτα να αναφέρεται ως Ζάμα. Σε εκείνη την τοποθεσία - την οποία οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν έχουν ταυτοποιήσει επακριβώς - η Καρχηδόνα επρόκειτο να αντιμετωπίσει τους Ρωμαίους εισβολείς, σε μια αποφασιστική μάχη που έμελλε να κρίνει όχι μόνο την έκβαση του Β ’ Καρχηδονιακού Πολέμου
αλλά και την ίδια τη μοίρα της ιστορικής εκείνης παλαιάς αποικίας των Φοινίκων. Είναι χαρακτηριστικό για τη διάθεση του Αννίβα το γεγονός ότι δεν εκφώνησε, όπως συνηθιζόταν πριν από κάθε κρίσιμη αναμέτρηση, λόγο ενθαρρυντικό προς όλους τους άνδρες του αλλά απευθύνθηκε μό-
Μαρμάρινη προτομή του Αννίβα (Εθνικό Μουσείο, Νεάπολη).
65
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
Σχεδ
ίαση
χά
ρτη:
Γεω
ργία
Λ
ουκά
/Εκδ
όσει
ς Π
ΕΡ
ΙΚΟ
ΠΙΟ
νο στους βετεράνους του.Στο πεδίο της μάχης ο Σκιπίων παρέ
ταξε 34.000 πεζούς και 9.000 ιππείς (3.000 Ιταλούς και 6.000 Νουμίδες), ενώ οι Καρχηδόνιοι διέθεταν 50.000 πεζούς και μόλις 4.000 ιππείς. Για πρώτη φορά κατά τον Β ’ Καρχηδονιακό Πόλεμο οι Ρωμαίοι υπερτερούσαν αριθμητικά στο ιππικό, επειδή οι αξιόμαχοι Νουμίδες ιππείς βρίσκονταν τώρα στο πλευρό τους. Ο Αννίβας γνώριζε καλά ότι αυτό ήταν ένα κρίσιμο μειονέκτημα για την πλευρά του και δεν τον καθησύχαζε η αριθμητική υπεροχή του πεζικού του, καθώς αυτό χαρακτηριζόταν από περιορισμένη μαχητική εμπειρία και επίπεδο πειθαρχίας που δεν ενέπνεε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη. Ετσι παρέταξε στα δύο άκρα το ασθενές και σχετικά ολιγάριθμο ιππικό του. Στην κεφαλή της παράταξής του τοποθέτησε, ως δύναμη κρούσης, 80 πολεμικούς ελέφαντες. Πίσω τους ακριβώς έλαβε θέση το πεζικό σε τρεις διαδοχικές φάλαγγες. Η πρώτη φάλαγγα α- ποτελείτο από ένα μικτό σώμα Κελτών, Μαυριτανών και άλλων μισθοφόρων, στη δεύτερη τοποθετήθηκαν Καρχηδό- νιοι, Φοίνικες και υποτελείς από τη Λιβύη, ενώ στην τρίτη φάλαγγα ο Αννίβας κράτησε τις πιο αξιόμαχες δυνάμεις του, αποτελούμενες κυρίως από τους βετεράνους που είχαν συμμετάσχει στην ιταλική εκστρατεία. Ποιον αντικειμενικό σκοπό υπηρετούσε άραγε αυτή η διάταξη; Φαίνεται ότι ο Αννίβας είχε μελετήσει την τακτική του Σκιπίωνα κατά τις μάχες που είχε διεξαγάγει κατά των Καρχηδονίων στην Ισπανία. Η τακτική αυτή βασιζόταν στην ισχυρή και βίαιη διείσδυση στο κέντρο των γραμμών του εχθρού και στην παράλληλη υπερκέραση των πλευρών του με άριστα συντονισμένες ενέργειες. Ειδικότερα, ο Αννίβας δεν ήθελε να επιτρέψει στον Σκιπίωνα να επαναλάβει τον θρίαμβο που είχε κα- ταγάγει στην Ιλυπα της νότιας Ισπανίας το 206 π.Χ., κοντά στη σημερινή Σεβίλλη, όταν είχε πετύχει με συνδυασμένη δράση να υπερκεράσει και να συντρίψει το κέντρο της εχθρικής παράταξης, στο οποίο είχαν εγκλωβιστεί οι επίλεκτες και πλέον αξιόμαχες δυνάμεις των Καρχηδονίων. Κρατώντας τους βετεράνους του στην τρίτη γραμμή, ήλπιζε ότι θα αποσοβούσε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επιπλέον υπολόγιζε ότι το «τείχος» των ελεφάντων στην πρώτη γραμμή, σε συνδυασμό με το βάθος των πολυπληθών δύο πρώτων φαλάγγων της παράταξής του, θα ήταν σε θέση να απορροφήσουν την αρχική κρούση των Ρωμαίων και να αποδιοργανώσουν την επίθεσή τους. Αν αυτό συνέβαινε, τα επίλεκτα «ιταλικά» στρατεύματα, που θα ήταν ως εκείνη τη στιγμή άθικτα στην τελευταία γραμμή της παράταξης, θα μπορούσαν να ανα- λάβουν δράση, να αντεπιτεθούν και με
66
Α’ φάση Η Μ Α Χ Η Τ Η Σ Ζ Α Μ Α
ΙππικόΡωμαίων
□ □ □ □ □ □ □ □□ □ □ τωμαιοι □ □ □ □ □
□ □ □ □ ,Ιππικό
Ρωμαίων
Λ « Τ ι 4ΙππικόΚαρχηδονίων
Καρχηδόνιοι
m
ΙππικόΚπηχηδονίων
\
Β’ φάση Ρωμαίοι
□ □ □ □ □ □ □ □ □ □
Ο I—=c I—α
Καρχηδόνιοι
ΙππικόΡωμαίων
ΙππικόΡωμαίων
Π0ΠΑΙ0Σ Κ0ΡΝΗΑΙ0Σ ΣΚΙΠΙΩΝ «ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ»Ο Σκιπίων ο ΠρεσΘύτερος ή «Αφρικανός» (235-183 π.Χ.) υπήρξε Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός που συνέδεσε το όνομά του με τον Β ’ Καρχηδονιακό Πόλεμο και τη νίκη επί του διάσημου αντιπάλου του, στρατηγού των Καρχηδονίων Αννίβα. Σε νεαρή ηλικία δια- κρίθηκε κατά τις καταστροφικές για τους Ρωμαίους μάχες του Τικίνου, του Τρεβία και των Καννών. Σύμφωνα με μία παράδοση, έσωσε τη ζωή του πατέρα του κατά τη μάχη του Τικίνου. Το 210 π.Χ. εξελέγη ανθύπατος στην Ισπανία, όπου και ανέλαβε επιτυχή δράση εναντίον των Καρχηδονίων και ειδικότερα του Ασδρούβα Βάρκα, αδελφού του Αννίβα. Στη συνέχεια, παρά τις αντιρρήσεις της ρωμαϊκής Συγκλήτου, αποβιβάστηκε στη βόρεια Αφρική επικεφαλής ισχυρής δύναμης Ρωμαίων λεγεωνάριων, μισθοφόρων και εθελοντών. Εκεί το 202 π.Χ. νίκησε τις δυνάμεις του Αννίβα κατά την περίφημη μάχη της Ζάμα, καταφέροντας ένα αποφασιστικό πλήγμα στην καρχηδονιακή ισχύ. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ισπανία, όπου του αποδόθηκε το προσωνύμιο «Αφρικανός» χάρη στην επιτυχημένη του εκστρατεία στην Αφρική. Το 189 π.Χ. συνέτριψε τις δυνάμεις του βασιλιά Αντιόχου Γ ’ της Συρίας στην Ασία. Αργότερα κατηγορήθηκε ότι είχε δωροδοκηθεί για να δεχθεί να συνομολογήσει ειρήνη με τον Αντίοχο. Αφού αρνήθηκε σθεναρά τις κατηγορίες και θύμισε ότι αυτές είχαν διατυπωθεί κατά την επέτειο της νίκης στη Ζάμα, εγκα- τέλειψε πικραμένος τη Ρώμη, Αποσύρθηκε στο Λίτερνο της Κομπανίας, όπου έζησε ήσυχα ως τον θάνατό του το 183 π.Χ. Λέγεται ότι λίγο πριν το τέλος του ζήτησε να ταφεί μακριά από την αχάριστη πόλη της Ρώμης.
ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟ ΒΑΡΥ ΠΕΖΙΚΟ Το μισθοφορικό βαρύ πεζικό των Καρχηδονίων αποτελείτο κυρίως από Γπλάτες και Κελτίβηρες που έφεραν αλυσιδωτούς θώρακες και ανδρομήκεις θυρεούς με σπειροειδή σύμβολα.Τα επιθετικά όπλα του επίλεκτου μισθοφόρου της εικονογράφησης είναι το γαλατικό αμφίστομο ξίφος και το (ισπανικής προέλευσης) διατρητικό ακόντιο που οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν soloferum. Ο μαύρος μανδύας του είναι εθνοτικό γνώρισμα της ενδυμασίας των πολεμιστών της Ιβηρικής (Ενδυματολογική έρευνα-σχολιασμός- εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).
67
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
Ο ψύχραιμος και μεθοδικός Σκιπίων είχε συνειδητοποιήσει πως κρατούσε στα χέρια του μια μοναδική ευκαιρία να συντρίψει τον σπουδαίο αντίπαλό του.
Τοιχογραφία του 4ου αι. π.Χ. στην οποία εικονίζεται πολεμιστής να φέρει κράνος που αποτελεί ιταλική παραλλαγή των αντίστοιχων αττικών. Πρόκειται για τύπο ο οποίος έχει πολλές ομοιότητες με τα κράνη του ρωμαϊκού στρατού κατά την εποχή της δημοκρατίας.
την ανώτερη μαχητική τους ικανότητα να καταφέρουν το αποφασιστικό κτύπημα το οποίο θα έδινε τη νίκη στα αφρικανικά όπλα. Θεωρητικά το σχέδιο του Αννίβα ήταν ορθολογικό και φαινόταν να λαμβάνει υπόψη τόσο τα εγγενή μειονεκτήματα της συγκεκριμένης καρχηδο- νιακής δύναμης που επρόκειτο να πολεμήσει, όσο και τις τακτικές συνήθειες του εχθρού. Η έκβαση των πραγμάτων, όμως, έδειξε ότι η ευόδωση αυτού του σχεδίου προϋπέθετε την πραγματοποίηση κάποιων «ευσεβών πόθων», ώστε να ξεπεραστεί η αδήριτη πραγματικότητα η οποία υπαγόρευε ότι η λαμπρή στρατιωτική ιδιοφυία του Αννίβα αυτή τη φορά δεν θα ήταν αρκετή από μόνη της ώστε να αντισταθμίσει το πλήθος των πλεονεκτημάτων που συγκέντρωνε η ρωμαϊκή πλευρά.
Στην απέναντι «όχθη» ο ψύχραιμος και μεθοδικός Σκιπίων είχε συνειδητοποιήσει πως κρατούσε στα χέρια του μια μοναδική ευκαιρία να συντρίψει τον
σπουδαίο αντίπαλό του και δεν διενοεί- το να την αφήσει να πάει χαμένη. Με αυτό το πνεύμα του νικητή και τη σιγουριά που του ενέπνεαν τα καλά οπλισμένα και αξιόμαχα στρατεύματά του εισήλθε στη μάχη, έχοντας προνοήσει για όλα τα μείζονα προβλήματα τα οποία γνώριζε ότι θα αντιμετωπίσει. Το σπουδαιότερο από αυτά ήταν οι τρομεροί πολεμικοί ελέφαντες, η παρουσία των οποίων εξασφάλιζε στους Καρχηδονίους μια επίφοβη δύναμη κρούσης και επιδρούσε καταλυτικά στην ψυχολογία των ανδρών της πρώτης γραμμής που τους έβλεπαν απέναντι τους. Η αρχική δύναμη ελεφάντων του Αννίβα είχε αποδεκατιστεί κατά την ιταλική εκστρατεία, τόσο στις απόκρημνες διαβάσεις των Αλπεων όσο και κατά τη μάχη των Καννών. Ομως οι απώλειες είχαν, εν πολλοίς, αναπληρωθεί στην Αφρική και ο Σκιπίων έπρεπε να βρει έναν αποτελεσματικό τρόπο να τους αντιμετωπίσει. Η εμπειρία από επιθέσεις πολεμικών ελεφάντων είχε δείξει ότι τα
ογκώδη αυτά ζώα ήταν δυνατό να παρακινηθούν να κατευθυνθούν ορμητικά προς τα εμπρός, ήταν όμως πολύ δύσκολο να εκτελέσουν οποιαδήποτε άλλη κίνηση ή ελιγμό και, κατ’ ουσία, μπορούσαν να συνεχίζουν να βαδίζουν μόνο σε ευθεία γραμμή. Επομένως το «κλειδί» στην αντιμετώπισή τους ήταν η ανάλογη διάταξη της φάλαγγας, ώστε η επίθεση των ελεφάντων να είναι όσο το δυνατόν πιο αβλαβής.
Εχοντας αυτά υπόψη, ο Σκιπίων άλλαξε την κλασική, πυκνή διάταξη της ρωμαϊκής φάλαγγας που ήταν οργανωμένη σε σπείρες λεγεωνάριων και τοποθέτησε τους στρατιώτες του σε αραιωμένα τμήματα των 500 ανδρών. Ετσι η παράταξή του παρουσίαζε σκοπίμως κενά, μέσα από τα οποία ο Ρωμαίος στρατηγός υπολόγιζε ότι θα διέρχονταν οι ελέφαντες. Οι τελευταίοι, αδυνατώντας να κινηθούν σε διαφορετική πορεία εκτός από την ευθεία, θα προκαλούσαν τις ελάχιστες δυνατές απώλειες. Κατά τα άλλα η διάταξη του πεζικού ακολούθησε το τυπικό σχήμα σε τρεις γραμμές, που ως επί το πλείστον συναντάτο την εποχή της ρωμαϊκής δημοκρατίας. Στην πρώτη γραμμή έλαβε θέση το βαρύ πεζικό (οι hastati, hasta = δόρυ), ενισχυμένο με τμήματα πελταστών (velites), δηλαδή ελαφρά οπλισμένων πεζών, οι οποίοι ανελάμβαναν την παρενόχληση του εχθρού και την προστασία του ευρύτερου, κύριου σχηματισμού στον οποίο ήταν προσκολλη-
68
μένοι. Στη δεύτερη γραμμή βρίσκονταν οι principes, επίσης βαρύ πεζικό με δόρυ, ξίφος (gladius) και καλό αμυντικό οπλισμό. Αποστολή αυτών ήταν η αντεπίθεση σε περίπτωση που η πρώτη γραμμή δεχόταν μεγάλη πίεση και η ανάληψη της κύριας δράσης όταν οι άνδρες της πρώτης γραμμής έπρεπε να ανασυγκροτηθούν. Την τρίτη γραμμή επάνδρωσαν οι triarii (tres = τρία), πεζοί με οπλισμό συνήθως ανώτερο από εκείνον των δύο πρώτων γραμμών, οι οποίοι λειτουργούσαν ως τελευταία γραμμή συνοχής ολόκληρου του στρατεύματος και ανελάμβαναν να καλύψουν πιθανή υποχώρηση των δύο άλλων γραμμών και να αντεπιτε- θούν, δίδοντας χρόνο στους συμπολεμιστές τους να αναδιοργανωθούν. Οι triarii ήταν συνήθως βετεράνοι του ρωμαϊκού στρατού, οι οποίοι διέθεταν την απαι- τούμενη εμπειρία και ψυχραιμία ώστε να βοηθήσουν στην ανασύνταξη και στην ενθάρρυνση των υπόλοιπων ανδρών, όταν εκείνοι αντιμετώπιζαν μεγάλες δυσκολίες και, χάνοντας το ηθικό τους, υ
ποχωρούσαν επικίνδυνα. Η οπισθοχώρηση ως τις γραμμές των τριαρίων θεωρείτο ένδειξη απελπιστικής κατάστασης. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει την κρισιμότητα της αποστολής των συγκεκριμένων πολύπειρων βετεράνων, όταν έφθανε η ώρα να αναλάβουν δράση, και εξηγεί γιατί ήταν μεγάλη τιμή να υπηρετεί κάποιος ως αξιωματικός αλλά και ως απλός λεγεωνάριος στις τάξεις των μονάδων αυτών. Μάλιστα η φράση «ad triarios redisse» (ότι κάποιος έφθασε ως τους τριαρίους) απέκτησε μεταφορική σημασία και χρησιμοποιείτο για να δηλωθεί ότι ένα πρόσωπο είχε περιέλθει σε δεινή θέση. Αυτή περίπου ήταν η διάταξη του πεζικού του Σκιπίωνα, ο οποίος κάλυψε τα πλευρά του σχηματισμού του με ίλες ιταλικού και νουμιδικού ιππικού, οι οποίες έλαβαν θέση εκατέρωθεν του κύριου όγκου της παράταξης.
Η μάχη ξεκίνησε με την κρούση των ελεφάντων, η οποία παρήλθε σχετικά ανεκμετάλλευτη για τον Αννίβα, αφού η προνοητική διάταξη του αντιπάλου του
Στρατιώτες της πραιτωριανής φρουράς σε ανάγλυφο των αρχών του 2ου αι. π.Χ.
Ξεχωρίζουν από τις διακοσμημένες ασπίδες και τα περίτεχνα κράνη τους.
δεν επέτρεψε στα ογκώδη ζώα να προ- καλέσουν σημαντικές απώλειες στους Ρωμαίους. Στην πρώτη γραμμή είχαν λάβει θέσεις και μερικοί άνδρες με σάλπιγγες, το δυνατό σάλπισμα των οποίων τρόμαζε τα ζώα και υποχρέωνε κάποια από αυτά να στραφούν προς τα πίσω. Οσοι ελέφαντες συνέχισαν την πορεία τους, ως επί το πλείστον πέρασαν απλώς μέσα από τα κενά της ρωμαϊκής παράταξης. Ορισμένοι μάλιστα, ευρισκόμενοι σε κατάσταση αλλοφροσύνης καθώς οι οδηγοί τους τούς παρακινούσαν με άγριες φωνές να επιτεθούν, επέστρεψαν και επέπεσαν στις γραμμές των Καρχηδονίων. Λίγοι ήταν οι ελέφαντες που τελικά συγκρούστηκαν με τα τμήματα των Ρωμαίων, προκαλώντας στα σημεία εκείνα σημαντικές απώλειες. Ακο
69
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
λούθησε η εφόρμηση του ιππικού των Ρωμαίων, το οποίο δεν δυσκολεύτηκε σε μικρό χρονικό διάστημα να παρασύρει και να σκορπίσει μακριά από το πεδίο της μάχης το ασθενές και συγκριτικά ολιγάριθμο ιππικό των Καρχηδονίων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, επρόκειτο για μια προσχεδιασμένη, από την πλευρά του Αννίβα, εξέλιξη, καθώς ο τελευταίος δεν υπολόγιζε πολύ στη συμβολή του ιππικού του και προτίμησε να το αφήσει εκτεθειμένο ως «δόλωμα», ώστε να παρασύρει εκτός πεδίου το επικίνδυνο και ισχυρό ιππικό των αντιπάλων. Οπως κι αν έχει το πράγμα, γεγονός είναι ότι πριν ακόμα ξεκινήσει η κύρια εμπλοκή, ο Αννίβας είχε στερηθεί πλήρως την όποια υποστήριξη του ιππικού του.
Η μάχη της Ζάμα δεν είχε αρχίσει ευοίωνα για τον μεγάλο Καρχηδόνιο στρατηλάτη και σύντομα θα εξελισσόταν ακόμα χειρότερα, καθώς η υπεροχή του σχεδίου του Σκιπίωνα και η ανεπάρκεια του καρχηδονιακού πεζικού επιβεβαιώθηκαν πολύ γρήγορα. Υστερα από τη διέλευση των ελεφάντων οι Ρωμαίοι στρατιώτες δεν είχαν παρά να πυκνώσουν τον σχηματισμό τους και να βαδίσουν μπροστά, κατά της εχθρικής παράταξης. Λίγο μετά την αρχική εμπλοκή, οι δύο πρώτες γραμμές των Καρχηδονίων υπέστησαν σημαντικά ρήγματα, καθώς οι άνδρες έδειχναν ανήμποροι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους άρτια εκπαιδευμένους και γεμάτους αυτοπεποίθηση λεγεωνάριους. Η ρωμαϊκή υπεροχή ήταν αδιαμφισβήτητη σε αυτή την πρώτη φάση της μάχης και το πεζικό του Σκιπίωνα δεν άργησε να αποδιοργανώ- σει και να διασκορπίσει τις δύο πρώτες γραμμές των Καρχηδονίων. Οταν, όμως, η προέλαση των Ρωμαίων έφθασε στην τρίτη γραμμή άμυνας των αντιπάλων τους, εκεί όπου μάχονταν οι σκληροτράχηλοι βετεράνοι του Αννίβα, η γοργή πορεία των ρωμαϊκών όπλων προς τη νίκη ανακόπηκε. Οι πολεμιστές αυτής της τρίτης γραμμής δεν είχαν καμία σχέση με τους άπειρους και φοβισμένους συμπολεμιστές τους των άλλων γραμμών. Οι περισσότεροι είχαν πολεμήσει επί σειρά ετών στην Ιταλία στο πλευρό του Αννίβα και, εκτός από μεγάλη πολεμική πείρα, είχαν βαθιά εμπεδωμένο ένα αίσθημα υπεροχής που τους επέτρεπε να μάχονται με νοοτροπία νικητή ακόμα και εκείνο το πολύ δύσκολο γι’ αυτούς φθινοπωρινό πρωινό της 19ης Οκτωβρίου του 202 π.Χ. Οταν ενεπλάκησαν στη μάχη, η προώθηση των Ρωμαίων ανασχέθη- κε και ξεκίνησε μια σφοδρή και αιματηρή σύγκρουση σώμα με σώμα, η οποία, προϊόντος του χρόνου, αποτελματώθη- κε, καθώς καμία από τις δύο πλευρές δεν φαινόταν να διεκδικεί με μεγαλύτερες αξιώσεις από την άλλη τη νίκη.
Τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι Καρχηδό-
0 Σκιπίων αποβιβάζεται στην Αφρική.
νιοι αδυνατούσαν να κερδίσουν σε κάποιον τομέα τοπική υπεροχή, η οποία θα λειτουργούσε ως εφαλτήριο για σταδιακή και, εν τέλει, οριστική επικράτηση. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία το πείσμα και η τεράστια εμπειρία των παλαιμάχων του Αννίβα φαινόταν να γέρνουν την πλάστιγγα της νίκης προς την πλευρά τους. Αυτό ώθησε τον Καρχηδόνιο ηγέτη να πιστέψει προς στιγμήν πως ίσως θα μπορούσε για μια ακόμα φορά να ε-
ξέλθει από το πεδίο της μάχης νικητής. Ο Σκιπίων από την πλευρά του, βλέποντας ότι, παρά την αρχική επιτυχία, η εξέλιξη της μάχης ήταν αβέβαιη και υπήρχε κίνδυνος να εξανεμιστεί το πνεύμα νίκης που είχε εμφυσήσει στους άνδρες του, διέταξε τις δυνάμεις του να ανασυνταχθούν και να επιμείνουν στην προσπάθειά τους. Γνώριζε ότι ο στρατός του έπρεπε να μείνει όρθιος για το μικρό αλλά κρίσιμο διάστημα το οποίο α-
70
ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΟΣ ΣΑΡΙΣΣΟΦΟΡΟΣ Οι φάλαγγες των γηγενών Καρχηδονίων ήταν εξοπλισμένες σύμφωνα με τα μακεδονικά πρότυπα: έφεραν ανοικτά κράνη με αέτωμα, φολιδωτούς ή αλυσιδωτούς θώρακες με ενίσχυση από δερμάτινες πτέρυγες, μεταλλικά ελάσματα που προστάτευαν την κοιλιακή και τη βουβωνική χώρα, ορειχάλκινη στρογγυλή πέλτη και περικνημίδες (Ενδυματολογική έρευνα -σχολιασμός- εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).
71
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟ
ΡΙΑ
· No
13
1
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
παιτείτο, έως ότου εμπλακεί στη μάχη το ιππικό, που προσωρινά απούσιαζε καταδιώκοντας τους ιππείς των Καρχηδονίων. Πραγματικά, μόλις το ιππικό του Σκιπίωνα επέστρεψε, η αναμέτρηση κρί- θηκε πολύ σύντομα. Οι ιππείς των Ρωμαίων επιτέθηκαν με σφοδρότητα στα νώτα των δυνάμεων του Αννίβα, ενώ παράλληλα το ανασυντεταγμένο πεζικό των Ρωμαίων εξαπέλυσε και αυτό μια ορμητική αντεπίθεση. Η διπλή αυτή κρούση προκάλεσε γρήγορα την αποδιοργάνωση και τελικά την κατάρρευση των Καρχηδονίων. Πολλοί από αυτούς σφαγιάστηκαν, ενώ άλλοι κατόρθωσαν να τραπούν σε φυγή. Η μάχη της Ζάμα είχε λήξει νικηφόρα για τον Σκιπίωνα. Ο ως τότε αήττητος Αννίβας είχε υποστεί μια συντριπτική ήττα. Οι απώλειες του στρατού του ήταν βαριές και δυσαναπλήρωτες. Περίπου 20.000 Καρχηδόνιοι σκοτώθηκαν σε εκείνη τη μάχη, 11.000 τραυματίστηκαν και τουλάχιστον 15.000 ήταν εκείνοι που συνελή- φθησαν αιχμάλωτοι. Από την πλευρά τους οι Ρωμαίοι άφησαν στο πεδίο της μάχης περί τους 1.500 νεκρούς, ενώ ο αριθμός των τραυματιών τους ανήλθε στους 4.000.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ νίκη του Σκιπίωνα
στη Ζάμα ήταν ένας πραγματικός θρίαμβος για τους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν κατορθώσει να καταφέρουν ένα ισχυρό πλήγμα σε βάρος των ιστορικών τους αντιπάλων σε αφρικανικό έδαφος και πολύ κοντά στην ίδια την πόλη της Καρ- χηδόνας. Μετά από πολλά έτη συνεχών επιτυχιών ο ιδιοφυής Αννίβας είχε ηττη- θεί κατά κράτος από τον ρωμαϊκό στρατό, τον οποίο τόσες φορές είχε νικήσει κατά το παρελθόν.
Τα αίτια της αποτυχίας των Καρχηδονίων είναι πολλά και ποικίλα. Τα κυριότε- ρα πάντως είναι φανερά και κανένας δεν
Ρωμαϊκή μονάδα της αυτοκρατορικής περιόδου σε δράση, σε χαρακτηριστικό σχηματισμό «χελώνης».
μπορεί να ισχυριστεί ότι η έκβαση της μάχης στη Ζάμα ήταν κάποιου είδους έκπληξη. Καταρχάς ο Αννίβας είχε σημειώσει τις ως τότε νίκες του διοικώντας έναν αξιόμαχο και πειθαρχημένο στρατό, ο οποίος είχε σφυρηλατηθεί στο «αμόνι» της ιταλικής εκστρατείας και ήταν στελεχωμένος με άνδρες εμπειροπόλεμους και χαλυβδωμένους με την επιθυμία της δόξας. Αυτό δεν ίσχυε στη Ζάμα, όπου ο στρατός των Καρχηδονίων, με εξαίρεση έναν μικρό σχετικά πυρήνα βετεράνων, περιελάμβανε ως επί το πλείστον στρατιώτες άπειρους, φοβισμένους και βιαστικά συγκεντρωμένους, οι οποίοι δεν είχαν τον χρόνο ούτε να εκπαιδευθούν κατάλληλα ούτε να εμπεδώσουν πνεύμα γενναιοφροσύ- νης και αποφασιστικότητας.
Στον αντίποδα, οι Ρωμαίοι παρέταξαν στη Ζάμα τα καλύτερό τους στρα
τεύματα, σύμφωνα δε με πολλούς ιστορικούς τα καλύ
τερα που παρουσίασε
ποτέ η Ρώμη σε ολόκληρη την Ιστορία της. Ο στρατός του Σκιπίωνα διέθετε ά- ριστη εκπαίδευση, άρτια οργάνωση, υψηλού επιπέδου οπλισμό και, επιπλέον, ρωμαλέο φρόνημα που δημιουργούσε στους άνδρες αισιοδοξία και πίστη στη νίκη. Η διαφορά ποιότητας και ικανότητας ανάμεσα στους δύο στρατούς ανα- δεικνύεται χαρακτηριστικά από τα λόγια του ιστορικού Λίβιου, ο οποίος αναφέρει ότι ο αρχικός ωθισμός της ρωμαϊκής φάλαγγας ήταν τόσο αποτελεσματικός και η προώθησή της τόσο γοργή, ώστε κάποιος θα σχημάτιζε την εντύπωση ότι από την άλλη πλευρά δεν υπήρχε παρά ελάχιστη αντίσταση. Δεν μπορεί, βεβαίως, να μην τονιστεί η συμβολή του ιππικού, ιδιαίτερα εκείνου των Νουμίδων του Μασσινίσα, το οποίο εμφανίστηκε ως «από μηχανής θεός» την κρίσιμη στιγμή και έδωσε στους Καρχηδονίους το τελικό κτύπημα. Οπως επισημάνθη- κε, ήταν η πρώτη φορά που οι Ρωμαίοι αγωνίζονταν εναντίον του καρχηδονια- κού στρατού με αριθμητική και ποιοτική υπεροχή στον τομέα του ιππικού. Εκτός από αυτά πρέπει να επισημανθεί ότι ίσως για πρώτη φορά οι Ρωμαίοι διέθεταν στη Ζάμα ηγεσία τουλάχιστον αντάξια εκείνης του αντιπάλου τους. Ο Αννίβας δεν είχε απέναντι του τον Βάρρωνα και τους συγκλητικούς που είχε αντιμετωπίσει στις Κάννες, αλλά τον Πόπλιο Σκιπίωνα, έναν στρατηγό με μεγάλη εμπειρία, σπουδαία τακτική αντίληψη και ξεχωριστά πνευματικά χαρίσματα.
Ο Σκιπίων, ο οποίος δίκαια μετά τη νίκη του έλαβε το τιμητικό προσωνύμιο «Αφρικανός», βρέθηκε στη Ζάμα στην καλύτερη στιγμή του, επιδεικνύοντας όλες τις αρετές που απαιτούν τέτοιες
Ο Αννίβας Βάρκα (247 π.Χ. - 183 π.Χ.) Καρχηδόνιος στρατηγός, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους στρατηλάτες της Ιστορίας. Η φήμη του εδραιώθηκε όταν, κατά τη διάρκεια του Β' Καρχηδονιακού Πολέμου, πραγματοποίησε με τον στρατό του μια εκπληκτική πορεία από την Ισπανία, μέσω των Πυρηναίων και των Αλπεων, ως τη βόρεια Ιταλία. Οι συντριπτικές
νίκες του κατά των Ρωμαίων στον ποταμό Τρεβία το 218 π.Χ., στη λίμνη Τρασιμένη το 217 π.Χ. και στις Κάννες το 216 π.Χ., γιγάντω
σαν τη φήμη του και προκάλεσαν πανικό στους πληθυσμούς της Ιταλίας και στη Ρώμη. Επειτα από αυτούς τους θριάμβους οι Ρωμαίοι
δεν τόλμησαν να αναμετρηθούν πάλι μαζί του σε μάχη εκ παρατάξεως. Επιδόθηκαν σε πόλεμο φθοράς, εκτιμώντας ότι ο Αννίβας αντιμετώπιζε πρόβλημα
ανεφοδιασμού λόγω της απόστασης που τον χώριζε από τις βάσεις του στην Ισπανία και στην Καρχηδόνα. Μόλις το 204 π.Χ. κατόρθωσαν σι Ρωμαίοι να αντεπιτεθούν πραγματοποιώντας απόβαση στη βόρεια Αφρική, όπου ο Σκιπίων ο Αφρικανός νίκησε τον Αννίβα κατά τη μάχη της Ζάμα το 202 π.Χ. Μετά την ήττα στη Ζάμα και τη λήξη του πολέμου, ο Αννίβας επί ένα διάστημα ηγήθηκε της προσπάθειας για ανασυγκρότηση της Καρχη- δόνας, έως ότου το 195 π.Χ. οι Ρωμαίοι τον υποχρέωσαν σε εξορία. Κατέφυγε τότε στην Αυλή του Αντιόχου Γ ’. Το 190 π.Χ. οι Ρωμαίοι νίκησαν τον Αντίοχο και, μεταξύ άλλων, απαίτησαν την παράδοση του Αννίβα. Ο τελευταίος κατέφυγε αυτή τη φορά στην Αυλή του βασιλιά Προυσία Α' της Βιθυνίας, από όπου αναγκάστηκε και πάλι να διαφύγει. Τελικά αυτοκτόνησε, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, το 183 π.Χ.
72
Η μάχη στη Ζάμα, όπως αποδόθηκε σε χαρακτικό του 1521.
Ο Σκιπίων, ο οποίος μετά τη νίκη του έλαβε το τιμητικό προσωνύμιο
«Αφρικανός», βρέθηκε στη Ζάμα στην καλύτερη στιγμή του.
κρίσιμες περιστάσεις από τους ανθρώπους σι οποίοι έχουν στα χέρια τους την ευθύνη για χιλιάδες ζωές. Επέδειξε, μεταξύ άλλων, ψυχραιμία, ορθολογισμό και μεθοδικότητα, στοιχεία που σε μεγάλο Βαθμό αποτυπώνονται στο προσεγμένο και λεπτομερώς επεξεργασμένο σχέδιο μάχης το οποίο εφάρμοσε. Για την επιτυχία του στη Ζάμα αλλά και για το γεγονός ότι διένυσε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία αήττητος, ο Σκιπίων κατέλαβε δικαιωματικά μια θέση στο πάνθεο των κορυφαίων πολεμικών ηγετών της Ιστορίας. Φυσικά στο ίδιο πάνθεο υπάρχει μια ξεχωριστή θέση και για τον Αννίβα, ο οποίος όμως, σε αντίθεση με τον Ρωμαίο αντίπαλό του, υποχρεώθηκε να πολεμήσει στη Ζάμα σε κακή χρονική στιγμή, τόσο για τον ίδιο όσο και για την πόλη του.
Ορισμένοι, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, θεωρούν ότι το επιχειρησιακό σχέδιο του Αννίβα ήταν ατελές και προϊόν ενός πνευματικά εξουθενωμένου ανθρώπου, ο οποίος μετά από μακροχρόνιους αγώνες δεν είχε την πνευματική διαύγεια που τον χαρακτήριζε μερικά χρόνια νωρίτερα. Ακόμα κι αν αυτή η άποψη ευσταθεί, δεν μπορεί να πα- ραβλεφθεί το γεγονός ότι ο Αννίβας κλήθηκε βεβιασμένα να δώσει μια μάχη στην οποία ο ίδιος εξαρχής δεν πίστευε βαθιά, καθώς είχε απέναντι του έναν κατά τεκμήριο ισχυρότερο αντίπαλο, στην αντιμετώπιση του οποίου δεν τον βοηθούσε και η πολιτική ηγεσία της Καρχηδόνας με τη σπασμωδική και όχι πάντα ρεαλιστική πολιτική της. Σε αντίθεση με τη ρωμαϊκή ηγεσία, που δεν κυριεύθηκε από πανικό όταν ο Αννίβας βρέθηκε «προ των πυλών» της Ρώμης, οι επικεφαλής των Καρχηδονίων αντέδρασαν στην αντίστοιχη περίσταση με εκνευρισμό και έλλειψη ψυχραιμίας, στέλνοντας βιαστικά στη μάχη έναν ανεπαρκή στρατό και στερώντας την πόλη τους από τη δυνατότητα να αποφύγει την ήττα και την ταπείνωση, κάτι που θα ήταν ίσως δυνατό να επιτευχθεί με μια ψυχραιμότερη και πιο εύστοχη, από διπλωματική και πολιτική άποψη, προσέγγιση της κρίσης.
Μετά τη νίκη τους στη Ζάμα οι Ρωμαίοι επέβαλαν στους Καρχηδονίους όρους ειρήνης τόσο εξοντωτικούς, ώστε οι τελευταίοι δεν θα είχαν ποτέ πάλι το περιθώριο να αμφισβητήσουν τη ρωμαϊκή εξουσία στην κεντρική και στη δυτική Μεσόγειο. Συγκεκριμένα, η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει κάθε βλέψη στην Ισπανία, να πληρώσει πολεμική αποζημίωση ύψους 10.000 ταλάντων και να περιορίσει τον στόλο της σε δέκα μόλις πλοία, όσα ήταν απολύτως αναγκαία για την προστασία της από την πειρατεία. Επιπλέον δεν είχε πια το δικαίωμα να συγκεντρώσει οποιαδήποτε στρα
τιωτική δύναμη χωρίς την προηγούμενη άδεια της Ρώμης. Οι όροι αυτοί ήταν τόσο επαχθείς, ώστε η Καρχηδόνα δεν άργησε να οδηγηθεί σε πλήρη παρακμή. Σύντομα η γειτονική Νουμιδία εκμεταλ- λεύθηκε την κατάσταση και άρχισε να λεηλατεί καρχηδονιακά εδάφη. Οταν μερικά χρόνια αργότερα η Καρχηδόνα επε- δίωξε τη δημιουργία μιας στρατιωτικής δύναμης για την αυτοπροστασία της, οι Ρωμαίοι βρήκαν την αφορμή που ζητούσαν και με τον Γ ’ Καρχηδονιακά Πόλεμο έσβησαν οριστικά την πάλαι ποτέ κρα-
ταιά Καρχηδόνα από τον χάρτη.Για τη Ρώμη η νίκη στη Ζάμα ήταν κά
τι πολύ περισσότερο από ένας μεμονωμένος στρατιωτικός θρίαμβος. Σηματοδότησε το νικηφόρο τέλος του Β' Καρ- χηδονιακού Πολέμου και άνοιξε τον δρόμο καταρχάς για την οριστική υποταγή ενός ιστορικού αντιπάλου και κατ’ επέκταση για τη μελλοντική κυριαρχία της «Αιώνιας Πόλης» τόσο στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο όσο και στη μείζονα περιοχή της Εγγύς Ανατολής. ΞΙ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)Λίβιος: ΒΙΒΛΙΑ 21-39, Εκδόσεις Loeb.(2) Πολύβιος: ΒΙΒΛΙΑ 3-16, Εκδόσεις Loeb.(3) M. Rostovtzeff: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1984.(4) H. Η. Scullard: SCIPIO AFRICANUS: SOLDIER AND POLITICIAN, Thames and Hudson, London, 1970.(5) Hans Delbruck: HISTORY OF THE ART OF WAR, WARFARE IN ANTIQUITY, University of Nebraska Press, 1920 (reprint 1990).(6) Β. H. Warmington: CARTHAGE, Penguin, London, 1965.(7) F.E. Adcock: THE ROMAN ART OF WAR UNDER THE REPUBLIC, Barnes & Noble, 1940.(8) J. F. Lazenby: HANNIBAL’S WAR. A MILITARY HISTORY OF THE SECOND PUNIC WAR, Warminster, 1978.
73
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
C i
Σ Τ Ρ Α Τ Α Ρ Χ Η Σ (1867-1935)Ι Ο Σ Η Φ Π Ι Α Σ Ο Υ Α Σ Κ ΙΠρωτεργάιης me ανε^αριηοίας, oipoiapxnc, opxnvöc ίου κράιους και μειέπειια δικιάιορας me n o M a c , ueyafloc aviinafloc και viKWiic ίου Ερυθρού Ιιραιού καιά ιη Μάχη me Bapooßiac, ήιαν ο λιθουανικής καταγωγής Ιωοιίιρ Πιϋοούδοκι.
ο
α
Q Ιωσήφ Πιλσούδσκι
γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1867 στο χωριό Ζάλαβας της σημερινής Λιθουανίας,
από οικογένεια ευγενών με ισχυρές τάσεις ανεξαρτησίας από τον ρωσικό ζυγό. Η μητέρα του τον εισήγαγε στην πολωνική λογοτεχνία και ιστορία (απαγορευμένες και οι δύο από τους Ρώσους), ενώ ο πατέρας του είχε λάβει μέρος στην εξέγερση υπέρ της ανεξαρτησίας το 1863.
Η επαναστατική - εθνικιστική δράση του Ιωσήφ Πιλσούδσκι μοιάζει με μυθιστόρημα. Το 1885 ο νεαρός εγγράφηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστήμιου του Χαρκόβου. Τον επόμενο χρόνο αποβλήθηκε λόγω της συμμετοχής του σε επαναστατική οργάνωση. Την ίδια τύχη είχε και στο Πανεπιστήμιο της Εσθονίας. Το 1887 συνελήφθη με την ψευδή κατηγορία της συμμετοχής σε συνωμοσία για τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Γ’ και του επιβλήθηκε ποινή πέντε ετών εξορίας στην ανατολική Σιβηρία. Σε μια «εξέγερση» κρατουμένων οι φύλακες του έσπασαν δύο δόντια. Το γεγονός τον ανάγκασε να διατηρεί πυκνό μουστάκι.
Μετά την απελευθέρωσή του, το 1893, εντάχθηκε στο λιθουανικό τμήμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Πολωνίας. Το 1894 άρχισε να εκδίδει την παράνομη εφημερίδα «Ο Εργάτης» και το 1895 ανέλαβε την αρχηγία του κόμματος, δηλώνοντας ότι η σοσιαλιστική ιδεολογία έπρεπε να ενσωματώσει και την εθνικιστική, επειδή αυτός ο συνδυασμός θα οδηγούσε στην ανεξαρτησία της Πολωνίας. Το 1900 οι Ρώσοι ανακάλυψαν το
μυστικό τυπογραφείο του και τον φυλάκισαν στο φρούριο της Βαρσοβίας. Προσποιήθηκε τον διανοητικά ασθενή και κλείστηκε σε ψυχιατρείο. Από εκεί δραπέτευσε και κατέφυγε στη Γαλικία, που τότε ήταν τμήμα της Αυστροουγγαρίας.
Επικειμένου του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ο Πιλσούδσκι πίστευε ότι για να κερδηθεί η ανεξαρτησία της Πολωνίας έπρεπε πρώτα να ηττηθεί η Ρωσία από τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες και στη συνέχεια να ηττηθούν οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες από την Αντάντ. Οταν άρχισε ο πόλεμος, συμμάχησε με την Αυστρία και ίδρυσε την Πολωνική Λεγεώνα. Διοίκησε με μεγάλη επιτυχία την 1η Ταξιαρχία της, ενώ σε μυστικές συνομιλίες με τους Γάλλους και τους Βρετανούς τους διαβεβαίωνε ότι δεν θα πολεμούσε ποτέ εναντίον τους, παρά μόνο κατά της Ρωσίας.
Στις 5 Νοεμβρίου 1916 οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες ανακήρυξαν την «ανεξαρτησία» της Πολωνίας, με την ελπίδα ότι θα στρεφόταν κατά της Ρωσίας. Ο Πιλσούδσκι επέμεινε στην υπόσχεσή του προς την Αντάντ: να χρησιμοποιηθούν τα πολωνικά τμήματα μόνο κατά των Ρώσων. Αποκορύφωμα ήταν η λεγάμενη «Κρίση του Ορκου», τον Ιούλιο του 1917, οπότε ο Πιλσούδσκι συνελήφθη και φυλακίστηκε στο Μαγδεμβούργο, όταν απαγόρευσε στους Πολωνούς στρατιώτες να δώσουν όρκο πίστης στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Αυτό αύξησε το γόητρό του στα μάτια των Πολωνών, που τον είδαν ως ηγέτη αποφασισμένο να πολεμήσει εναντίον όλων των
δυνάμεων που ήθελαν τον διαμελισμό της Πολωνίας.
Οταν ο πόλεμος τελείωσε, στις 11 Νοεμβρίου, ο Πιλσούδσκι, που τοποθετήθηκε αρχιστράτηγος των πολωνικών δυνάμεων και του ανατέθηκε η δημιουργία εθνικής κυβέρνησης στη νέα χώρα, ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Πολωνίας και στις 22 Νοεμβρίου έλαβε επίσημα τον τίτλο του αρχηγού του κράτους.
Ως αρχηγός του κράτους ο Πιλσούδσκι πίστευε ότι έπρεπε να είναι υπεράνω κομμάτων. Εχει μείνει θρυλική η φράση του προς τους σοσιαλιστές συντρόφους του: «Ανέβηκα στο κόκκινο τραμ του σοσιαλισμού στη στάση Ανεξαρτησία, αλλά εκεί είναι που κατέβηκα». Δεν υποστήριξε κανένα κόμμα, ούτε ίδρυσε δικό του. Εισήγαγε όμως πολλές από τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες υποστήριζε το σοσιαλιστικό κόμμα και οργάνωσε στρατό από Πολωνούς βετεράνους.
Τον Μάρτιο του 1920 ο στρατάρχης πλέον Πιλσούδσκι συνήψε συμμαχία με την Ουκρανία, που προκάλεσε την επίθεση της νεοσύστατης Σοβιετικής Ενωσης στις δύο αυτές χώρες. Αντίπαλός του ήταν ο στρατάρχης Τουχατσέφσκι, ο οποίος έβλεπε την κατάληψη της Πολωνίας ως την αρχή της εξάπλωσης του Κομμουνισμού μέχρι το Παρίσι και το Βερολίνο! Κατά τη μάχη της Βαρσοβίας, τον Αύγουστο του 1920, η ανορθόδοξη, παρακινδυνευμένη στρατηγική του Πιλσούδσκι προκάλεσε στον Ερυθρό Στρατό μια από τις μεγαλύτερες ήττες του. Ο πόλεμος τελείωσε με τη Συνθήκη της Ρίγας το 1921. Το 1923 ο Πιλσούδσκι παραιτήθηκε από τη θέση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου της Πολωνίας
και αποσύρθηκε σε ένα μικρό εξοχικό σπίτι έξω από τη Βαρσοβία, το οποίο του είχαν δωρίσει οι στρατιώτες του.
Στις 12-14 Μαϊου 1926 ο Πιλσούδσκι επανήλθε στην εξουσία, μετά από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στο οποίο έλαβαν μέρος και οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι, μια απεργία των οποίων είχε παραλύσει τη χώρα και εμπόδισε κυβερνητικές στρατιωτικές ενισχύσεις να φθάσουν στην πρωτεύουσα. Το πραξικόπημα ουσιαστικά τερμάτισε την κοινοβουλευτική δημοκρατία για μια δεκαετία. Ο Πιλσούδσκι αρνήθηκε το αξίωμα του προέδρου και ανέλαβε δύο φορές πρωθυπουργός της χώρας, κατά την περίοδο 1926-28 και το 1930. Το 1930 σηματοδότησε ένα μελανό σημείο της σταδιοδρομίας του, καθώς τότε καθιέρωσε πολιτικές φυλακές στις οποίες έκλεισε πολιτικούς αντιπάλους του.
Οσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ο Πιλσούδσκι αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία της χώρας του στη διεθνή σκηνή, επεδίωξε δε την υποστήριξη της Πολωνίας συνάπτοντας συμμαχίες με τη Γαλλία και τη Βρετανία, καθώς και με τις γειτονικές Ρουμανία και Ουγγαρία.
Ο άνθρωπος που έπραξε τα περισσότερα από κάθε άλλον για την ανεξαρτησία της πατρίδας του, πέθανε το 1935, σε ηλικία 68 χρόνων. Ετάφη στην κρύπτη του καθεδρικού ναού της Κρακοβίας, εκτός από την καρδιά του, η οποία σύμφωνα με την επιθυμία του τοποθετήθηκε στον τάφο της μητέρας του, στο Βίλνους.
Anunipnc ΓεΟεών
74
Ancient Wurs: Sparta
Ολα και πιο συχνά Βλέπουμε μεγάλες εταιρίες στον χώρο των
πολυμέσων να χρησιμοποιούν την αρχαία ελληνική ιστορία ως βάση για το προϊόν τους. Τελευταία η αρχαία Σπάρτη έχει γίνει αρκετά δημοφιλής, με την ταινία «300» που προβλήθηκε τον χειμώνα και λίγο μετά με ένα παιχνίδι για PC.
Πολύ δύσκολα, ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι μπορεί να φθάσει σε ποιότητα (εφέ και δράση) μία κινηματογραφική υπερπαραγωγή. To «Ancient Wars: Sparta», που παρουσιάζουμε αυτό τον μήνα, δεν είναι κακής ποιότητας, ωστόσο έχει χάσει βαθμούς επειδή πολλοί το συγκρίνουν με την ταινία «300», η οποία έχει το ίδιο θέμα.
Eiöoc και Ροη ΠαιχνιΟιούΟπως αναφέραμε και στον
πρόλογο, το παιχνίδι είχε την καλή και ταυτόχρονα κακή τύχη να κυκλοφορήσει παράλληλα με την ταινία «300», που «έσπασε τα ταμεία». Από τη μία οι πωλήσεις έφθασαν σε απίστευτους αριθμούς και από την άλλη το παιχνίδι δεν μπόρεσε να στηρίξει τον τίτλο του ικανοποιώντας τις απαιτήσεις του κοινού. Ως παιχνίδι στρατηγικής, δεν
■Ρ 4ΗΡ jfin·Jp -Μ
Λ j J l
~ afilr I ’ wf8·* F ·." ·-i3r- 1
P S *
u
διαφέρει από τα άλλα του είδους. Είναι ένα πολύ καλό Real Time Strategy (στρατηγικής πραγματικού χρόνου). Χρησιμοποιεί την ίδια τακτική όπως τα γνωστά «Age of Empires» και «Civilization», με την κατασκευή κτιρίων, τη δημιουργία μονάδων (εργατών και οπλιτών) και όπλων, την ανάπτυξη τεχνολογιών και τη συγκέντρωση τροφίμων και άλλων πρώτων υλών. Ουσιαστικά ο παίκτης αρχίζει από το μηδέν, με μερικές μονάδες και το κεντρικό κτίριο. Από εκεί και έπειτα προσπαθεί να δημιουργήσει αμυντικές θέσεις για να αποκρούσει τις επιθέσεις των αντιπάλων και αναζητεί πηγές απαραίτητων ειδών όπως ο χρυσός, η ξυλεία και τα τρόφιμα. Με τις πρώτες ύλες μπορεί να προβεί σε αναβαθμίσεις και να κατασκευάσει στρατώνα, λιμάνι (ναυπηγείο), σιδηρουργείο κ.ά. που χρειάζονται για να εξοπλίσει τον στρατό του.
Βασικότερη πρώτη ύλη είναι ο χρυσός, ο οποίος είναι αρκετά σπάνιος. Ο τρόπος με τον οποίο τον αποκτά ο παίκτης διαφέρει, ανάλογα με την εθνικότητα που έχει επιλέξει. Βασική φυσικά είναι και η τροφή. Χωρίς τρόφιμα δεν δημιουργούνται άλλες μονάδες εργατών ή στρατιωτών. Πολλές από τις τεχνολογίες επίσης απαιτούν
κάποια ποσότητα τροφίμων και ξυλείας ή χρυσού για να εξελιχθούν. Τρόφιμα συγκεντρώνονται από εργάτες από τα χωράφια που σπέρνουν οι ίδιοι ή με το κυνήγι. Η ξυλεία είναι βασική για την ανέγερση κτιρίων, την κατασκευή όπλων (τόξα και δόρατα) και κυρίως για τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Ξυλεία μπορεί να αποκτήσει ο παίκτης από τα δένδρα και τους θάμνους που βρίσκονται διάσπαρτα στον χάρτη. Με την πρώτη ματιά φαίνεται πόσο σημαντικές είναι οι πρώτες ύλες για την επιβίωση, την οχύρωση και την απόκτηση δύναμης. Ο παίκτης πρέπει να φροντίζει να έχει επάρκεια, ώστε να μπορεί να επιβιώσει σε κάποια πολιορκία. Πρέπει να οχυρώνει πολύ καλά την περιοχή του και σταδιακά να δημιουργήσει ισχυρό στρατό,
ικανό να εκτελέσει την αποστολή του.
GAMEPLAY(ΒαΘιιοΠονία 8 / 1 0 )
Ο παίκτης μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις εθνικότητες: τους Σπαρτιάτες, τους Πέρσες και τους Αιγυπτίους. Κάθε έθνος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και αδυναμίες ή πλεονεκτήματα. Φυσικά υπάρχουν μεγάλες μορφές όπως ο βασιλιάς Λεωνίδας, ο
Ελάχιστες απαιτήσεις
• Intel Pentium 4 2.4 GHz• Μνήμη 512 MB• Κάρτα γραφικών 128 MB• Χώρος στον σκληρό
δίσκο 4 GB• W indows XP/VISTA
ΟΝΟΜΑ: Ancient Wars: Sparta ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ: PC ΕΙΔΟΣ: Historic, Real-Time Strategy (Ιστορικό, στρατηγικής πραγματικού χρόνου)ΑΝΑΠΤΥΞΗ: WorldForge ΕΚΔΟΤΗΣ: Playlogic/ Eidos Interactive ΗΜ ΕΡΟ Μ ΗΝΙΑ : 24-4-2007 ΤΙΜΗ: 39,99 ευρώ Δ ΙΑΘΕΣΗ: ttp://www.papasotiriou.gr ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ http://www.playlogicinternational.com http://www.eidosinteractive.com http://www.world-forge.com/rus/
Ξέρξης και μονάδες όπως οι «αθάνατοι». Οι περισσότερες μάχες είναι φανταστικές και οι τοποθεσίες σχεδιασμένες ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε αποστολής. Η μόνη διαφορά με άλλα παιχνίδια του είδους είναι ότι ο παίκτης δεν κτίζει απλώς στρατώνες για να δημιουργήσει μερικούς λογχοφόρους, αλλά μπορεί να δημιουργήσει μεγάλη ποικιλία από μονάδες, ανάλογα με τα όπλα που έχει εξελίξει στο τεχνολογικό δέντρο. Επίσης αφήνεται στην κρίση του το αν θα επανδρώσει τα πολεμικά του πλοία. Ανάλογα με το πλήρωμα επιχειρεί και το πλοίο σε μία μάχη. Το αντίπαλο πλοίο καταλαμβάνεται πολύ πιο εύκολα όταν έχουμε διαθέσιμους καλούς πολεμιστές. Σε αντίθεση με άλλα παιχνίδια στρατηγικής, οι στρατιώτες μπορούν να φέρουν βασικό και δευτερεύοντα εξοπλισμό και ασπίδα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε στρατιώτης μπορεί να μεταφέρει μια λόγχη, αλλά και σπαθί το οποίο θα χρησιμοποιήσει όποτε κρίνει ο παίκτης. Οι αλλαγές αυτές είναι
πιθανό να έχουν κάποιο ενδιαφέρον για τη ροή του παιχνιδιού και για πειραματισμούς, δεν αλλάζουν όμως καθόλου το αποτέλεσμα. Οι περιορισμένοι πόροι καθιστούν κάθε αποστολή πολύ δύσκολη και τα λάθη ασυγχώρητα. Ο χρυσός δεν είναι ανεξάντλητος και όταν εξαντληθεί επιβιώνει ο πιο πλούσιος. Γι’ αυτό είναι βασικό ο παίκτης να «αποθηκεύει την πρόοδό του» τακτικά. Το παραμικρό λάθος μπορεί να τον αναγκάσει να ξεκινήσει την εκστρατεία του από την αρχή.
GAME MODES(ΒαθυοΠονία 8/10)
Single Ployer
Είναι διαθέσιμες προς επιλογή τρεις εκστρατείες: η εκστρατεία με τους Σπαρτιάτες και βασιλιά τον Λεωνίδα, κατά την προσπάθεια να αποκρούσουν την εισβολή των Περσών, η εκστρατεία με τους Πέρσες και τον βασιλιά Ξέρξη στην προσπάθειά του να κατακτήσει
την ευρύτερη περιοχή, και, τέλος, η εκστρατεία των Αιγυπτίων, που μάχονται για να απελευθερωθούν από τα δεσμά των Περσών.
Multiplayer
To multiplayer κομμάτι του παιχνιδιού μπορεί άνετα να μετατραπεί και σε single player skirmish, αφού ο παίκτης μπορεί να στήσει μάχες σε εννέα διαφορετικούς χάρτες με αντίπαλο την ΑΙ (τον υπολογιστή). Κατά τα άλλα υπάρχει μόνο μία επιλογή η οποία του επιτρέπει να παίξει το «όλοι εναντίον όλων» ή να κανονίσει τις ομάδες των αντιπάλων ο ίδιος και να δημιουργεί συμμαχίες.
ΓΡΑΦΙΚΑ(βαΘμοΠονία 9/10)
Τα γραφικά είναι εξαιρετικά. Φυσικά στις μεγάλες μονάδες φαίνονται καθαρά οι λεπτομέρειες, μέχρι και τα δόντια των ανδρών. Το τοπίο και τα κτίρια μεταφέρουν τον παίκτη στην αρχαία Ελλάδα. Απεικονίζονται πιστά τα κτίσματα της εποχής. Ακόμα και στις ναυμαχίες τα πάντα καθρεπτίζονται στην επιφάνεια του νερού. Φυσικά δεν είναι όλα ιστορικώς ακριβή. Ωστόσο έχει γίνει προσπάθεια η οποία απέδωσε πολύ καλά αποτελέσματα.
ΗΧΟΣ(ΒαΟμοΑονία 6/10)
Ο ήχος είναι ίσως το χειρότερο σημείο του παιχνιδιού, με πολύ ήπιους τόνους ακόμα και
κατά τη μάχη. Η ένταση μειώνεται απότομα καθώς χάνονται τα λόγια μέσα στη βουή της μάχης, η οποία αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από το κτύπημα δύο σπαθιών μεταξύ τους. Τα εφέ κρίνονται μέτρια και με πολύ μικρή ποικιλία.
ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ(βαΒμοΠογία 9/10)
Ο χειρισμός δεν διαφέρει σε τίποτα από άλλα παιχνίδια στρατηγικής. Με τη βοήθεια του ποντικιού και του πληκτρολογίου τα πάντα ελέγχονται εύκολα. Ακόμα και ο αρχάριος δεν θα αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα σε κανένα σημείο, καθώς υπάρχει αρκετή βοήθεια. Τα menu διευκολύνουν πολύ τις λειτουργίες και τις ρυθμίσεις.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Αν και πρόκειται για ένα πολύ καλό παιχνίδι στρατηγικής το οποίο έχει χάσει λίγο από την αίγλη του λόγω μιας σύμπτωσης (κυκλοφόρησε παράλληλα με την ταινία «300»), το θέμα αρκεί για να κεντρίσει το ενδιαφέρον. Δυστυχώς κυκλοφορούν σπάνια τίτλοι με ανάλογα θέματα. Η αρχαία Ελλάδα προσφέρει αρκετό υλικό για παιχνίδια (6λ. «Titan Quest», «Total War: Alexander»), Ωστόσο λίγοι κατανοούν την Ιστορία και ακόμα λιγότεροι μπορούν να τη μεταφέρουν σε ένα παιχνίδι χωρίς να την αλλοιώσουν αισθητά.
ΑχιΠΠέαΐ - ΚίΠιαν ΧάΠυπινγκερ w a r_ fla m e s _ 2 0 0 6 @ h o lm a il.c o m
77
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤΙΚ
Η ΙΣΤ
ΟΡΙΑ
· No
131
<cQ- O I—UnJ11 I—a
ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ” ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
Επιμέλεια: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΠΤΗΣ Ε ρευνα -Φ ω ίογραφ ίεζ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΡΙΠΑΛΙΤΑΚΗΣ
78
Η Κρήτη αποτέλεσε πεδίο σκληρών πολεμικών αναμετρήσεων κατά τον Β' ΠΠ. Από την αρχή της εμπλοκής της Ελλάδας στον πόλεμο, έφθασαν στο νησί βρετανικές δυνάμεις για να το οχυρώσουν και να το
εξασφαλίσουν, λόγω της πολύ μεγάλης στρατηγικής σημασίας του για την ανατολική Μεσόγειο. Μετά από μερικούς μήνες τα λιμάνια της Κρήτης υποδέχθηκαν δεκάδες χιλιάδες Συμμάχους και Ελληνες στρατιώτες που υποχωρούσαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, έπειτα από τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941. Ακολούθησαν οι σκληρές συγκρούσεις κατά την αεραπόβαση για την κατάληψη του νησιού και η κατοχή μέχρι το τέλος του Β 1 ΠΠ. Υπολείμματα εκείνης της περιόδου υπάρχουν ακόμα στην περιοχή, καθιστώντας τη "παράδεισο" της στρατιωτικής αρχαιολογίας. Τμήματα όπλων, πυρομαχικών και κάθε είδους στρατιωτικών εφοδίων έρχονται κάθε τόσο στην επιφάνεια. Αυτά που παρουσιάζουμε στο τρέχον τεύχος βρέθηκαν μετά από έρευνες του αναγνώστη μας Στέλιου Τριπαλιτάκη, από τον Γαλατά Χανίων.
1, 2. Σάκος μεταφοράς άρτου Γερμανού οπλίτη, κομβία στολών, πόρπες και διάφορα μικροαντικείμενα της περιόδου του Β'ΠΠ.
3. Σκέλος στήριξης γερμανικού αντιαρματικού πυροβόλου, πιθανώς Pak 38.
4. Υπολείμματα περιστρόφου μικρού διαμετρήματος.
β . Κελύφη ιταλικών χειροβομβίδων.
6. Τμήμα χαρτοκιβωτίου γερμανικών φυσιγγίων των 9 mm.
Ί . Μεταλλικός αετός-έμβλημα της Luftwaffe.
8. Κάλυκες γερμανικών βλημάτων.
9. Πιάτο με τον αετό της Luftwaffe και τη χρονολογία 1941.
Μ . Σκοπευτικό γερμανικού αντιαεροπορικού πυροβόλου, πιθανώς των 20 mm.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΟΣΤΕΣΠροσκαλούμε τους αναγνώστες που
έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες από την στρατιωτική μας ιστορία ή από
οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες αν είναι
δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας
αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσι
εύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη
δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210, Αθήνα,
υπ’ όψη Γ Τερνιώτη).
79
ΣΤΡΑ
ΤΙΩΤ
ΙΚΗ
ΙΣΤΟΡ
ΙΑ
· No
13
1
NiKOC XiöipovüouΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΑΗEkööobic «Edüjöiöc»ΒεσοαΠονίκη, 2007 Σεϋίδει: 205
«Μόνον οι «μαύροι» είχαν όνειρα και δεν ήταν κατσούφηδες. Στις τάξεις τους είχαν δρει καταφύγιο όσοι επέμεναν στους παλιούς τρόπους. Επρόκειτο για νέους οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από οικογένειες προσηλωμένων ορθόδοξων χριστιανών, δεξιών εθνικιστών αλλά και πατριωτών γενικότερα και παλαιών κομμουνιστών...Τα σαμποτάζ σε πολυεθνικές εταιρίες οι οποίες συνεργάζονταν με την κυβέρνηση ήταν συνεχή και ιδιαίτερα καταστροφικά, ενώ οι προκηρύξεις της «Μάχης» κυκλοφορούσαν με ταχύτητα από χέρι σε χέρι...».Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, κατά την οποία Θάλλονται πανταχόθεν, ακόμη και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις, οι έννοιες του έθνους και της πατρίδας και οι υποστηρικτές αυτών ανάγονται συχνά στη σφαίρα του εθνικισμού ή, ακόμη χειρότερα, του φασισμού, υπάρχει ανάγκη για αντίδραση. Το βιβλίο αυτό αναφέρεται σε μια μελλοντική ελληνική κοινωνία όπου όσοι πιστεύουν στις πατροπαράδοτες αξίες και ανθίστανται στην εσωτερική άλωση της χώρας αποφασίζουν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους και να αντιδράσουν δυναμικά. Ο δημοσιογράφος Νίκος Χιδίρογλου παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο το σχήμα των πραγμάτων που πιθανώς θα έλθουν, στο οποίο οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί: εκείνοι που
πρωτοστατούν στις διαδηλώσεις και έχουν εμπλακεί στο αντάρτικο πόλεων προέρχονται από την παραδοσιακή - πατριωτική πτέρυγα. Οι παλαιοί κομματικοί διαχωρισμοί έχουν ήδη αρχίσει να φθείρονται στην εποχή μας και στο μέλλον - στο οποίο τοποθετείται το μυθιστόρημα - μάλλον θα έχουν αντικατασταθεί. Προς το τέλος του βιβλίου σημειώνεται χαρακτηριστικά: «...0 ραγιαδισμός, ο μισελληνισμός και η υποτέλεια αποτελούσαν παρελθόν και οι Ελληνες ατένιζαν το μέλλον με αισιοδοξία...Η αθεϊστική επανάσταση της αστικής και επιχειρηματικής ελίτ είχε λάβει τέλος, όπως και η προσπάθεια επιβολής μιας άκρατης εκκοσμίκευσης. Η πνευματική παράδοση του τόπου είχε πετύχει μια ακόμη αποφασιστική νίκη». Η κεντρική διάθεση γίνεται από τις εκδόσεις «Ερωδιός» (Ερμού 61, Θεσσαλονίκη, 54623, 2310/282782, fax: 2310/240331, www.erodhios.gr, e-mail: [email protected]).
B e o ö u p o c A n u o n o u flo c
ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΑΑΑΠΟ 0Α0 ΤΟΝ ΚΟΣΜΟEkööobic «Eurobooks» Αθήνα, 2007 ZErlifiEC 224Από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιηθεί θεαματική εξέλιξη στα πυροβόλα όπλα. Κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο
παρουσιαστηκαν οι σπουδαιότερες καινοτομίες οι οποίες διέπουν τη λειτουργία τους. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια εξαιρετική προσπάθεια προσφοράς, στον Ελληνα αναγνώστη, των αντιπροσωπευτικότερων και διασημότερων φορητών όπλων του κόσμου, έναν εικονογραφημένο οδηγό με πλήθος φωτογραφιών. Καθένα από τα 220 όπλα συνοδεύεται από το ιστορικό της εξέλιξης και της χρήσης του ανά τον κόσμο, καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά του (μήκος, βάρος, μήκος κάννης, φυσίγγιο, ραβδώσεις, τροφοδοσία, σύστημα λειτουργίας, κατασκευαστής, παραγωγή, ασφάλεια, αναγραφόμενες επισημάνσεις). Περιλαμβάνονται όπλα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Αθήνα, 11472, τηλ. 210/3630697,210/3614736).
lohn MearsheimerΗ ΤΡΑΓΠΑΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΠΝ ΑΥΝΛΜΕΠΝEkööobic «Ποιόιηια» Αθήνα. 2007 iBfliöBC 798
Ο Τζων Μιρσχάϊμερ έχει αποκληθεί «σύγχρονος Μακιαβέλι», διότι ασχολείται με την αέναη προσπάθεια των κρατών να αποκτήσουν ισχύ. Επηρεασμένος από τους διανοούμενους της σχολής του ρεαλισμού Μοργκεντάου και Γουάλτζ, μελέτησε τα τελευταία 20 χρόνια σωρεία ιστορικών περιπτώσεων με σκοπό να προχωρήσει στην επαναδιατύπωση του θεωρήματος της σχολής του ρεαλισμού ότι η ισχύς (συνδυασμός στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης, δημογραφικού μεγέθους και γεωγραφικής έκτασης) αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της φύσης της διεθνούς πολιτικής και την εξέλιξη της ιστορίας. Ο συγγραφέας έρχεται να καταρρίψει την επικρατούσα αισιοδοξία για την εδραίωση της ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες
δυνάμεις τον 21ο αιώνα. Επαναδιατυπώνει με δύναμη και πειθώ τη θέση των ρεαλιστών ότι η φύση του διεθνούς συστήματος είναι άναρχη και η έλλειψη κεντρικής αρχής σε αυτό αναγκάζει τα κράτη να συναλλάσσονται με βάση την ισορροπία της ισχύος με στόχο τη μεγιστοποίηση του εθνικού συμφέροντος. Το αίτιο της παθογένειας οφείλεται στη δομή του διεθνούς συστήματος, όχι στη φύση του ανθρώπου ή των πολιτευμάτων. Το βιβλίο αυτό γράφηκε πριν από την 11 η Σεπτεμβρίου 2001, ωστόσο τα
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ ΤΩ Ν Μ ΕΓΑΛΩ Ν
Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν
όσα πρεσβεύει δεν έρχονται σε αντίθεση αλλά εξηγούν τις μετέπειτα εξελίξεις. Ο Μιρσχάϊμερ υποστηρίζει ότι η πιο ισχυρή πολιτική ιδεολογία δεν βασίζεται στο δημοκρατικό πολίτευμα αλλά στο έθνος και στον εθνικισμό. Διατυπώνει τη θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού, εκτιμώντας ότι είναι απίθανο να επικρατήσει μια πλανητική υπερδύναμη και επισημαίνοντας ότι τα κράτη επιδιώκουν να ηγεμονεύσουν στην περιφέρειά τους, στο ημισφαίριό τους.Κατά τον συγγραφέα οι ΗΠΑ δεν μπορούν να γίνουν πλανητικοί ηγεμόνες. Το εντυπωσιακό αυτό έργο προσφέρει απαντήσεις σε καίρια ζητήματα της εποχής μας. Αξίζει να μελετηθεί σοβαρά από όσους ενδιαφέρονται για την πορεία της ανθρωπότητας αλλά και της σύγχρονης Ελλάδας. Διατίθεται από τις εκδόσεις «Ποιότητα» (Ζαν Μωρεάς 4, Αθήνα, 11741, τηλ. 210/9215842, fax: 210/9214693).
Iiu ü vvn c Σ . θ ε ο Ο ω ρ ό ιο ς
BIBAIOflQAElOΔ ι ά α ι η ι α Φ ο ρ η τ ά
KUKOBOOKS
Θεόδωρος Δημόπουλος ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΛΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΑθήνα, 2007 Σελίδες 224, 20 ευρώ Μια εξαιρετική προσπάθεια προσφοράς, στον Ελληνα αναγνώστη, των αντιπροσωπευτικότερων και διασημότερων φορητών όπλων του κόσμου. Καθένα από τα όπλα συνοδεύεται από φωτογραφία, το ιστορικό της εξέλιξης και της χρήσης του ανά τον κόσμο και τα κύρια χαρακτηριστικά του. Περιλαμβάνονται όπλα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος.
SHADOWSIN T H E D E S E R T
A N C IE N T P E R S IA A l W AR
■5- ·*■ *
JV m ~ «- '>r>T r * y -u »5; t
"
Dr Kaneh Farrokh SHADOWS IN THE DESERT ANCIENT PERSIA AT WAROxford, 2007Σελίδες 320, αγγλικά, 35 ευρώ
Μια διεισδυτική ματιά στους πολέμους της Περσικής Αυτοκρατορίας (Αχαιμενίδες), των διεκδικητών της κληρονομιάς της (Πάρθοι) και των επιγόνων της (Σασσανίδες) σε Δύση και Ανατολή. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις τακτικές, στον οπλισμό και στην επαναστατική στρατιωτική τεχνολογία των Περσών.
«ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΙΡΙΣ»D. Nicolle, J. Haldon, S. Turnbull THE FALL OF CONSTANTINOPLEThe Ottoman Conquest of ByzantiumOxford, 2007Σελίδες 256, αγγλικά, 35 ευρώ
Εξαιρετική ανάλυση της πολιορκίας και της πτώσης της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς Τούρκους. Το γλαφυρό κείμενο συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, κατατοπιστικούς χάρτες και πολύ καλές αναπαραστάσεις.
Caroline FinkeiΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1300-1923Αθήνα, 2007Σελίδες 740, 25 ευρώΜια διακεκριμένη επιστήμονας "ξεναγεί" τοναναγνώστη στα μονοπάτια της Ιστορίας τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέσα από έναβιβλίο-μάθημα Ιστορίας και αναζήτησης.
Νίκος Χιδίρογλου ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗΘεσσαλονίκη, 2007 Σελίδες 205,13 ευρώ
Ενα εκπληκτικό βιβλίο το οποίο αναφέρεται σε μια μελλοντική ελληνική κοινωνία, όπου όσοι πιστεύουν στις πατροπαράδοτες αξίες και ανθίστανται στην εσωτερική άλωση της χώρας αποφασίζουν να πάρουν τον νόμο
στα χέρια τους και να αντιδράσουν δυναμικά. Αραγε πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ή μια ματιά στο μέλλον;
ΝΙΚΟΙ ΧΙΔΙΡΟΓΛΟΥ
ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ
JH ■
Η ΜΑΧΗ ΤΗ£ ΔΟΒΙ£ΤΑ£
Βασίλης Σ. Κάρτσιος Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΔΟΒΙΣΤΑΣ (14 Ιουλίου 1907)Τα γεγονότα που συντάραξαν τα Δαρνακοχώρια και τις Σέρρες και έφεραν στα πρόθυρα του πολέμου Ελλάδα και ΤουρκίαΘεσσαλονίκη, 2007 Σελίδες 171,16 ευρώ
Αναλυτική παρουσίαση μιας ξεχασμένης συμπλοκής μεταξύ Σερραίων Μακεδονομάχων και Τουρκικού Στρατού, η οποία έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τις ελληνικές προξενικές αρχές στις Σέρρες και στη Θεσσαλονίκη και απασχόλησε την ελληνική διπλωματία το 1907. Το βιβλίο περιλαμβάνει κατάλογο με τα ονόματα των Μακεδονομάχων του Ν. Σερρών και της Στρώμνιτσας.
Διεύθυνσις Ιστορίας ΣτρατούΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΥΜΜΟΡΙΑΚΟΝ ΑΓΩΝΑ (1946-1949) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Γ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΥ (1947-1949)Αθήναι, 1976 Σελίδες 653, 35 ευρώ
Σπάνια έκδοση της ΔΙΣ η οποία αναφέρεται στη δράση του Γ ’ Σώματος Στρατού κατά τη διάρκεια των αντιανταρτικών επιχειρήσεων. Δρώντας στις ευαίσθητες περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης το Γ' Σώμα Στρατού κατόρθωσε, παρά τα περιορισμένα του μέσα, να διατηρήσει την πρωτοβουλία και να πετύχει θεαματικές νίκες εναντίον μεγάλων συγκροτημάτων των κομμουνιστών ανταρτών. Εξαιτίας της επιτυχημένης δραστηριότητάς του κατέστη δυνατό να μετατοπισθούν μεγάλες δυνάμεις από την περιοχή ευθύνης του και να διοχετευθούν για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα, την πρώτη, μεγάλης κλίμακας, επιχείρηση του Γράμμου το έτος 1948 και την τελική επιχείρηση στο Βίτσι και στον Γράμμο το έτος 1949.
„ E W H M K O L LTPATO tΚΑΤΑ ΤΟΝ
Λ Ν Τ ϋ Υ Μ Μ Ο Ρ Ιλ Κ Ο Ν Α ΓΏ Ν Α
^ ( 1 9 4 6 -1 9 4 9 )
EnMIPH ^TO vrur o«TPATov
ΕΤΡΑΤΟΥΑΘΒΝΑ1
ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΕλεύθερη Σκέψις - Ιππποκράτους 112, Αθήναι 114 72, Τηλέφωνα: 210. 36.14.736-210. 36.30.697 - Τηλεομοιότυττο (Φαξ): 210 36.30.697
Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο (Internet): www.eleftheriskepsis.gr - Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (E-mail): [email protected]