Асветніца і мецэнатка (да 150-годдзя з дня нараджэння...

Асветніца і мецэнатка

(да 150-годдзя з дня нараджэння Магдалены

Радзівіл) з фондаў Цэнтральнай

навуковай бібліятэкі імя Я. Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі

Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа НАН Беларусі

Марыя Магдалена РАДЗІВІ 0Л

(1861–1945) – знакамітая мецэнатка беларускага адраджэння пачатку ХХ ст.

Яна марыла, каб беларускае насельніцтва карысталася роднаю моваю, упарта падтрымлівала беларускія нацыянальныя ініцыятывы

Магдалена Радзівіл у маладыя гады


Магдалена нарадзілася 8 ліпеня

1861 г. у Варшаве ў сям’і графа Яна Казіміра Завішы і Марыі Кванецкай

Бацька Магдалены быў сапраўдным патрыётам сваёй радзімы. Ён прывіваў дачцэ любоў да Беларусі. Пазней гэта аформілася ва ўсведамленне ёй сваёй нацыянальнай прыналежнасці

Бацька Магдалены Ян Завіша


Раннія гады арыстакраткі прайшлі ў

родавых маёнтках Жорнаўка і Кухцічы

Ігуменскага павета (Уздзенскі раён

Мінскай вобл.)

Маёнтак Кухцічы. Малюнак Напалеона Орды Флігель у Кухцічах (наш час)


У 1881 г. Магдалена ўзяла шлюб з казачна багатым графам Людвікам Красінскім (1833–1895), які быў ужо ў даволі сталым узросце.

Другім мужам Магдалены ў 1906 г. стаў князь Вацлаў Мікалай Радзівіл, на 19 гадоў маладзейшы за яе. Іх шлюб выклікаў актыўнае незадавальненне ў польскіх арыстакратычных колах

Вацлаў Мікалай Радзівіл


Магдалена Радзівіл шмат ахвяравала на царкву і

ахову здароўя. Яе намаганнямі

былі адчынены шпіталі,

беларускія школы ў Кухцічах,

Уздзе, Каменцы; пабудавана

галіна Лібава-Роменскай

чыгункі

Станцыя Завішын

Другім бокам яе дабрачыннай дзейнасці стала фундацыя беларускага друку


Магдалена далучылася да дзейнасці ў Санкт-

Пецярбургу першай афіцыйнай

беларускай выдавецкай суполкі

“Загляне сонца і ў наша

ваконца” (1906–1914) Княгіня аказвала суполцы значную фінансавую дапамогу


Пецярбургскія выданні

суполкі “Загляне сонца і ў наша ваконца”


Bełaruśki lemantar abo Piérszaja nawŭka czytańnia. – Pieciarburh, 1906. – 23 s.


Цётка. Першае чытанне для дзетакбаларусаў. – Пецярбург,1906. – 30 с.


Bahusewič, F. (Maciej Buračzok). Dudka Bełaruskaja. – Pieciarburh, 1914. – 63 s.


Marcinkiewicz, W. Hapon : apowieść bełaruskaja. – Pieciarburh, 1907. – 32 s. – (Bełaruskije pieśniary ; t. 3).


Купала, Я. Жалейка. – Пецярбург,1908. – 152 с.


Dunin-Marcinkiewicz, W. Wieczarnicy. –

Pieciarburh, 1909. – 32 s. – (Bełaruskije

pieśniary ; t. 5).


Колас, Я. Другое чытанне для дзяцей беларусаў. – Пецярбург, 1909. – 110 с.


Marcinkiewicz, W. Ščeroŭskije dažynki. Kupałła. – Pieciarburh, 1910. – 46 s. – (Bełaruskije pieśniary ; t. 6, 7).


Maładaja Bełaruś = Маладая Беларусь.

– Пецярбург, 1912-1913.


Maładaja Bełaruś = Маладая Беларусь. – Пецярбург, 1912-1913.


Галубок. Апаведаньня. – Пецярбург, 1913. – 234 с.


Купала, Я. Шляхам жыцьця. –

Пецярбург, 1913. – 264 с.


Bahušewič, F. (Maciej Buračok). Dudka

Bełaruskaja. – Pieciarburh, 1907. – 66 s.

– (Bełaruskije pieśniary ; t. 1).


Значныя сродкі Магдалена Радзівіл

ахвяравала Беларускаму выдавецкаму

таварыству ў Вільні. За яе грошы былі

надрукаваны першыя кнігі класікаў

беларускай літаратуры.

“Лебедзь” – герб шляхецкага роду

Завішаў – стаў эмблемай гэтых выданняў і

данінай ўдзячнасці княгіні за яе

дапамогу


Віленскія выданні


Багдановіч, М. Вянок : кніжка выбраных вершоў. – Вільня, 1913. – 117 с.


Буйло, К. Курганная кветка. – Вільня, 1914. – 88 с.


Гарэцкі, М. Рунь. – Вільня, 1914. – 135 с.


Гушча, Т. Родныя з’явы. – Вільня, 1914. – 239 с.


Ядвігін Ш. Васількі. – Вільня, 1914. – 119 с.


Boh z nami : bełaruśki madliteunik. – Wilna, 1915. – 264 s.


Магдалена Радзівіл спансіравала

першую беларускую газету “Наша

ніва” і каталіцкую газету “Biełarus”


Менавіта ў газеце “Biełarus” з’явіўся

некралог з нагоды смерці князя

Мікалая Радзівіла, які загінуў на

вайне 17 лістапада 1914 года

Biełarus : tydniowaja katalickaja hazeta. – Wilnia. – 1914. – № 52 (дадатак).


Biełarus : tydniowaja katalickaja hazeta. – Wilnia. – 1914. – № 52 (дадатак).


Успаміны


Рукапіс успамінаў Аляксандра Уласава

“Менск-Беларускі 1912–1914 гг.”


Аляксандар Уласаў

“ Мікалай Радзівіл, муж вядомай многім беларусам Магдалены Радзівіл (яна у часе вайны ўтрымлівала ў Менску на свой кошт беларускія ахронкі для дзяцей), цікава, што гэтая фамілія лічыла сябе беларусамі і мела вялікі антаганізм з пальшчызнай...”. Аляксандар Уласаў


Уласаў А. Дні жыцця // Шляхам гадоў : гісторыка-літаратурны зборнік. – Мінск,

1990. – С. 145-175


Ластоўскі, В. Мае ўспаміны аб М.Багдановічы

// Крывіч. – 1926. – № 11. – С. 62–66.


Stankievič, A. Bełaruski chryścijanski ruch : historyčny narys. – Vilna, 1989. – 272 s.


Pawlikowski, M. Dzieciństwo I młodość Tadeusza

Irteńskiego. – London, 1959. – 551 s.


“Магдалена Красінская не вызначалася прыгажосцю. Мела доўгі нос і была, як кажуць, паўвекавухай… Казалі, што пашлюбілася з Радзівілам не з кахання, а назло нейкай варшаўскай паўарыстакратцы, якая яго захапала для сваёй дачкі. Гэтыя варшаўскія інтрыгі неўзабаве асабліва адбіліся на лёсах “польскай” кар’еры Мікалая Радзівіла… Магдалена так узяла да сэрца афронт, выказаны мужу, што з зацятай полькі стала зацятай беларускай…” Міхал

Паўлікоўскі

Міхал Паўлікоўскі


Піхура, Г. Княгіня Магдалена Радзівіл // Божым шляхам. –

1965. – № 2 (89). – С. 9–10.


“Магдалена Радзівіл была сярэдняга ўзросту. Яе фігура была поўная павагі і нават маестату. Нават у старасьці захавала вялікую прыгажосьць, з клясічным прафілям, шэрымі вачамі і белымі валасамі. Яна любіла падарожнічаць і чытаць, але найлепш ей падабалася вязаньне каронак, у чым выказвала нямала мастацкага таленту”.

Гай Піхура

Гай Пікарда

(Піхура)


Мядзёлка, П. Сцежкамі жыцця :

успаміны. – Мінск, 1974. – 242 с.


“Праз колькі хвілін я стаяла перад невялічкай сухенькай бабулькай. Праз чорную маркізетавую блузку без якога б ні было станіка, прасвечваў касцісты гарсэт. Нядбайна зачасаныя валасы шэрымі ад сівізны касмыкамі рассыпаліся ў розныя бакі. Доўгі з гарбінкай нос і вочы… Шэра-вадзяністыя вочы дапытліва ўпіліся ў мяне”. Паўліна Мядзёлка

Паўліна Мядзёлка


Буйло, И. По пройденным дорогам //

Голас Радзімы. – 1997. – № 15-18


“Мы увидели седую, худенькую, маленькую старушку, скромно одетую, держащую на коленях собачку”.

Инна Буйло

Іна (Міхаліна) Буйло


Царик, Г. Воспоминания члена

Белорусского кружка в Вильне // Неман. –

1998. – № 11/12. – С. 221–232.


Пра жыццё і дзейнасць


Хурсік, В. Белы лебедзь у промнях славы : Магдалена

Радзівіл. – Мінск, 2001. – 112 с.


Надсан, А. Княгіня Магдалена Радзівіл і справа

адраджэння Уніі ў Беларусі. – Мінск, 2006. – 109 с.


Багадзяж, М. Я – беларуска... //

Беларуская мінуўшчына. – 1996. – №

1. – С. 37-39


Надсан, А. Таямніца брыльянтавага калье Магдалены Радзівіл : гісторыя

нязьдзейсненай мары // Наша ніва. – 2000. – № 49. – 4 снеж. – С. 6-7


Пялінак, В. Калье Магдалены Радзівіл // Наша

ніва. – 2001. – № 11. – 12 сакавіка. – С. 8-9


Смалянчук, А. “Мы Вас не забудзем

ніколі...” : нататкі з экспедыцыі ў былы

маёнтак Кухцічы Марыі Магдалены //

Дзеяслоў. – 2008. – № 3 (34). – С. 278-285


Мальдис, А. Тайна портрета

княгини – “холопоманки” : к 150-

летию со дня рождения Магдалены

Радзивилл // Советская Белоруссия.

Приложение “Субботний собеседник”. –

2011. – 16 апреля. – С. 24-25.


“У гісторыі Беларусі не было і наўрад ці будзе другі чалавек, які б паклаў на алтар асветніцтва столькі ўласных сродкаў, колькі ахвяравала іх Магдалена Радзівіл. Пералічыць іх немагчыма: любая лічба будзе недакаладнай... Імя яе павінна быць упісана залатымі літарамі ў гісторыю нашай краіны”. Віктар

Хурсік. “Белы лебядзь у промнях

славы”

Асветніца і мецэнатка (да 150-годдзя з дня нараджэння...

Education