هخامنشي هاي برجسته نقش

بين ايران، هخامنشي، سلسله فرمانروايي تحت پارس شاهنشاهي يوناني جزاير از اي پاره و شهرها با صغير آسياي مصر، سوريه، النهرين،

اين گرفت. بنيانگذار مي بر در را هند از هايي قسمت و تراس و اش66 كه بود كوروش باستان، دنياي شاهنشاهي پهناورترين بزرگ كوروش غالبا

تا559 از كوروش پادشاهي با هخامنشيان است. دوران شده ناميده از پيش330 سال در اسكندر حمله تا و شود مي آغاز ميالد از پيش530يابد. مي ادامه ميالد

كGGه اند بوده پاسارگاديان طايفه از هخامنشيان هردوت، هاي نوشته طبق

از اسGGت. پس بGGوده هخامنش آنها سلسله سر و اند داشته اقامت پارس در

شده ناتوان ايالم مملكت چون پال، باني آشور دست به ايالم دولت انقراض

يGGا انGGزان و كGGرده اسGGتفاده هGGا مGGادي و هGGا آشوري اختالف از ها پارسي بود

كردند. تصرف را انشان

در و بGGود شGGاهي هGGنر هخامنشGGي دوران در ايGGران هنر گيرشمن، گفته به

به داريوش و كوروش شاهنشاهي سرنوشت با همراه شاهنشاهان پايتخت،

زمGGان در فقط و گردد مي متوقف آن پيشرفت سپس و رسد مي ترقي اوج

دهد. مي نشان خود از جنبشي مختصر اردشير و خشايارشا

يونGاني بخش و مصGر و آشGور شGهرهاي در كGه هGنري شGكل هGر به شاه

و كGGرده جمع قدرتمند و علمي وحدت يك در بود، كرده برخورد صغير آسياي

هGنر يك ايجاد در كوشش خاصي ابتكار با خود، شخصGGGGي عاليق راستاي در

و بلهوسGGي زاييGGده عصGGر اين هGGنر حقيقت نمGGود. در مي آنهGGا همGGه مGGافوق

بود. جالل و برق و زرق پر و باشكوه هنري آثار دوستدار

هخامنشGGي دوره از موجGGود آثGGار در مختلGGف كشGGورهاي هGGنر از اسGGتفاده

باشGGد، سGGاخته وحGGدت يك در شاه را مجموعGGGه اين اينكه اما است، روشن

66 و رسد نمي نظر به صحيح چندان در شGGكوهمند هGGنر يك به شاه تمايل قطعا

هGGنر و فرهنGGگ از خGGود و انGGد گرفتGGه قGGرار سGGلطه زير كه كشورهايي مقابل

چGنين ايGراني هنرمنGدان و معمGاران كGه گرديGد برخوردارنGد. بGاعث بGااليي

عين در كGه آوردند در نمايش معرض به را هنري و آوردند وجود به را وحدتي

داراست. را خاصي ويژگي حال

آثGGار اسGGت. اين مانGGده جGGاي به بسياري معماري آثار هخامنشي دوران از

دو كGGه فGGارس و خوزستان در عبادتگاهي و آرامگاهها و كاخها بر اند مشتمل

شوند. مي محسوب پادشاهي سلسله اين اصلي مركز

خاصGGي شيوه كه بود معماري هنر در تنها پارسيان دورانت، ويل عقيده به

خشايارشGGاي و اول داريGGوش كGGوروش، روزگGGار داشتنGGGGGGGGد. در خGGود براي

هGGا آن از كمي مقدار شناسان باستان كه اند ساخته هايي كاخ و گورها اول،

كلنGGگ، و بيل ناپذير خستگي مورخ دو اين از پس اما آوردند بيرون خاك از را

حس شGGدن زيGGاد مايGGه كGGه كGGرد خواهنGGد اكتشGGاف مGGا بGGراي را چيزهGGايي

بود. خواهد پارسي هنر به نسبت ما قدرشناسي

آغازين دوره كه شود مي تقسيم دوره دو به هخامنشي هنر هنري، نظر از

تخت هGاي ويرانGه در كه متاخر دوره و يابد مي نمود پاسارگاد هاي ويرانه در

كند. مي پيدا تجلي جمشيد

بGGا قبGGل هGGاي دوره با مقايسه در هخامنشي، دوره در ديوارنگاري بررسي

و تنGGوع از مختلف اقوام هنر از استفاده و شاهنشاهي اين گسترش به توجه

نقGوش بGا هGا آرامگGاه و هGا كاخ است. ديواره برخوردار بيشتري گستردگي

چGGون ديوارنگGGاري، گوناگون هاي شيوه بكارگيري با كه شدند مزين فراواني

هGGنر با را ما و يافته تزيين ديوار بر نقاشي و دار لعاب كاشي برجسته، نقش

سازد. مي آشنا دوران اين در ديوارنگاري

پاسارگاد هاي برجسته نقش

در كGGه محلي و هخامنشGGي دوره آثGGار مهمترين از يكي عنوان به پاسارگاد

48 فاصGGله در شGGده، سGGاخته آن در كGGوروش آرامگGGاه سGGپس و اقامتگاه آن

نGGام بGGه را شGGهر اين يونGGاني دارد. مورخGGان قGGرار جمشGGيد تخت كيلومGGتري

است. يافته شهرت اروپا در شكل همين به كه اند كرده ذكر پازارگاد

صGGورت بGGه كGGه پاسGGارگاد از مانGGده بGGاقي مختلGGف بقايGGاي و آثGGار ميان در

نقش كGGوروش، آرامگGGاه انGGد، آمGGده دسGGت به ارتفاعات و دشت در پراكنده

ترند. معروف و تر شاخص همه از سنگي برج و كاخ بناي ها، برجسته

- تGاالر2 اصGلي، - دروازه1اسGت: بخش سGه بGر مشGتمل مجموعGه اين

مسكوني. - كاخ3 بارعام،كرد. مي حفاظت مستحكمي دژ آن از و داشته قرار كيلومتر5/2 طول به حصاري در مجموعه اين

نقGGوش و تراشيده هاي سنگ با كه اصلي هاي كاخ ساختمان پاسارگاد، در

بGGزرگ، كGGوروش كGGه شGGود مي شGGروع زمGGاني از انGGد، شده ساخته برجسته

آورد. در خود تصرف به را پارس و ماد هاي سرزمين

سGGنگ را پاسGGارگاد در بGGار كGGاخ تGGاالر خروجي و ورودي چهاردر درگاههاي

شGده، حجGاري متنGوعي هGاي نقش آنهGا روي كGه شGده صGيقلي سGياه هاي

جرزطGGرفين اسGGت. دو مانGGده بGGاقي آنها از كمي مقدار كه داده مي تشكيل

tآ"" )خGGداي به شبيه نقشي داراي شرقي درگاه هGGاي بGGابلي دريGGاي و آب ""ا

tآ"" موجودي قديم( مي ولي انسان، شكل به پايش و سر و تنه كه باشد. ""ا

پايش و سم كه ديگري مظهر و است شده كشيده او پاي تا سر از ماهي يك

طGGرح اين با نقش است. اين شده نقش او سر پشت در باشد مي گاو مانند

در و اسGGت نشGGده ديGGده هخامنشGGي دوران آثار از يك هيچ در فرد به منحصر

باشد. مي اهميت درخور خود نوع

اسGت. گرفتGه قGرار پذيرايي تاالر شرق متري300 در پاسارگاد شرقي كاخ

تGGر پهن پاسGGارگاد هاي كاخ ساير از كاخ اين غربي و شرقي ورودي درگاه دو

بGGه در دو باشGGد. تGGاالر، مي جمشGGيد تخت آپادانGGاي كGGاخ پهنGGاي نظGGير و بوده

كGGه بGGوده نمGGا مرمGGر سGGنگ از آنها جرزهاي كه داشته جنوب و شمال سمت

حجGاري آن روي بالGدار انسGان نقش همGان كه است باقي آن جرز يك فقط

در نقوشGGي نيز درگاه دو ديگر جرزهاي روي به كه رود مي قوي ظن و شده

66 كاخ اين هاي باشد. ستون شده حجاري طرح و زمينه همين قطورتر احتماال

اسGGت. در بGGوده جمشGGيد تخت آپادانGGاي كGGاخ هGGاي ستون نظير و تر مرتفع و

طGGور است. به شده محو آن آثار كه بوده هايي اتاق و ايوان بنا اين پيرامون

بGGاغ كنGGار در شGGده سGGاخته كGGاخ تGGرين قGGديمي تGGوان مي را تGGاالر اين كلي

و مGGذهبي امGGور انجGGام و هGGا پGGذيرايي بGGGراي كGGه دانسGGت كوروش پادشاهي

است. گرفته مي قرار استفاده مورد ملي مراسم

در بالGGدار انسGGان برجسGGته نقش

درگGGاه سGGنگي شGGرقي: جGGرز كGGاخ

اي برجسGGGته نقش داراي شGGGمالي

معGGروف كGGوروش نقش به كه است

رديGGف در را آن تGGوان مي و اسGGت

نقGGوش و حجGGاري آثGGار تGGرين كهن

و دانسGGت هخامنشGGي عهGGد برجسته

تزئينGGات و هيئت و تاج و لباس شكل

نقش از يGGك هيچ بGGا نگاره، سنگ اين

تخت يGGGا پاسGGGارگاد هGGGاي برجسGGGته

نقش خGGود، و نGGدارد شباهت جمشيد

ممتGGاز و فGGرد بGGه منحصGGر طGGرحي و

است.

ريGGزه و برجسGGتگي ظGGرافت، طGGبيعي، عوامGGل تGGاثير و زمGGان مرور اثر بر

است. داده دست از را خود ظريف نقوش و ها كاري

پGGا قGGوزك بGGاالي تGGا كGGه اسGGت ايالمي هGGاي نقش جامGGه شبيه لباس، طرح

اسGGت. گرديGGده پرتGGزيين هشت كوچك هاي گل با آن حواشي و شده كشيده

باشGGد، برسم شايد كه چوبي و است بلند نياز و دعا حال به نقش هاي دست

جمشGيد تخت نقGوش موهGاي شبيه و حلقه حلقه سر دارد. موهاي دست در

گل سه آن روي كه شود مي ديده شاخ به شبيه چيز دو نقش تارك است. بر

داليGGل از يكي عالمت همين و اسGGت نمايGGان تGGاج بGGه شGGبيه شGGكل مخروطي

هنر پيشين فرهنگ وزير آزاد ابوالكالم موالنا معاصر، فقيه دانشمند و محقق

يهGGود پيشGGوايان روايGGات و قديمي نويسان تاريخ هاي گفته با را آن تا گرديده

)صGGاحب ذوالقGGرنين همGGان بGGزرگ كGGوروش كGGه بگGGيرد نتيجGGه و دهGGد تطبيق

بGGال نقش، اين ديگر جالب باشد. قسمت مي كريم قرآن در دوشاخ( مذكور

چGGون و گرديده نقش پايين سمت به دوتا و باال طرف به تا دو كه است هايي

مGGوجب هGGا بGGال اين وجGGود نشGGده ديGGده بGGال هخامنشGGي هاي نقش ساير در

بدانند كوروش فروهر اي، پاره و خير مظاهر از يكي را آن بعضي كه گرديده

اسGGت. نقGGوش بGGوده كGGوروش معنGGوي بلنGGد مقGGام و روح علGGو نمايانGGدن كGGه

66 آشور پادشاهان كGGه چGGيز باشGGد. دو مي طرح همين به هايي بال داراي اكثرا

شGGيئي سGGه آن وسGGط در و شGGده گGGذارده كGGوروش سGGر روي شاخ شكل به

خGGدايان نقGGوش از تقليGGدي گرديGGده، نقش تGGاج بGGه شبيGGGGGGGه ماننGGد مخروط

خGGداي بGGه و غGGربي دلتGGاي خداونGGد باشد. هوروس مي هوروس يعني مصري

كGGودك هوروس و داشت قرار او سر بر خورشيد بود. قرص معروف شاهين

شاهزادگان رسم به او بافته گيسوان و ناميدند مي هارپوكرات يوناني به كه

گذاشGGته دهان در مكيدن براي را خود انگشت و آويخته هايش گوش روي بر

و اشGGكال بGGا شد مي محسوب فراعنه حكومت حامي كه النوع رب بود. اين

اعتقGGاد بGGه خورشGGيد النGGوع رب گرديGGد. اين مي ظGGاهر مختلفي هاي صورت

نمود. مي پيكار ظلمت نيروي با پيروانش

پيكGره جGا چنGد باسGتان مصGر بGه مربوط اشياء ميان در واتيكان موزه در

مي ديGGده هGGا تGGابوت درون در هGGايي نقاشGGي چنين هم و فلزي و سنگي هاي

دارد. را تاج همين نظير كه شود

تGGا1803 سGGالهاي بين كGGه موريGGه جيمز بار نخستين خاورشناسان بين از

سGGپس اسGGت، بGGرده نGGام آن از خGGود كتGGاب در ديGGده را نقش اين1812

و اسGGGت كGGGرده نقاشGGGي آن روي از كGGGه باشGGGد مي كرپGGGورتر سGGGرروبرت

اند. داشته اشاره آن به آمدند ايران به19 قرن در كه ديگري جهانگردان

5/3 ابتGGدا در جGGرز سGGنگ بلنGGدي ولي متر90/2 بالدار انسان نقش بلندي

طGGوري اسGGت. بGGه متر1 و58/1 ترتيب به جرز قطر و است. پهنا بوده متر

سGGطر چهار است حاكي فالندن و سركوپورتر هاي نقاشي و ها نوشته از كه

جرزهGGاي بGGاالي بر اينك كه هايي خط نظير كه بوده نقش سر باال ميخي خط

جملGGه اين آنهGGا در كGGه باشد مي گرديده نقر اختصاصي كاخ و بار كاخ سنگي

رفته بين از و ام"" شكسته ساخته را ""اين هخامنشي شاه كوروش من كه

است.

آرامگGGاه از مGGتر1350 حGGدود كوروش اختصاصي كاخاختصاصي: كاخ

گرفتGGه قGGرار پGGذيرايي كGGاخ غGGربي شمال متري230 در و داشته فاصله وي

داخلي تشكيالت و باشد مي مترمربع3410 كاخ اين زيربناي است. وسعت

گوشGGه در اتاق دو سمت، چهار در ايوان چهار مركزي، تاالر يك از عبارت آن

مGGترمربع700 مركGGزي اسGGت. تGGاالر بGGوده غربي جنوب و غربي شمال هاي

معGGني بدين است، برخوردار جالبي و بديع معماري سبك از و داشته وسعت

شGGش تشكيل تاالر، درون سنگي جرز پنج جنوبي و شمالي قسمت دو در كه

تGGاالري، چGGنين اسGGت. نظGGير داده مي طرف هر در نشين شاه شكل به اتاق

تخت در باشGGد داشته وجود هايي نشين شاه آن طرف يك در كه اتاقي يعني

اين شGود. در مي ديGده نGيز داريGوش خزانGه بGه معروف عمارت در جمشيد

مانند هم پاسارگاد است. كاخ شده ديده برجسته نقوش از بقايايي نيز مكان

شد. پوشGGش مي گذارده ستون روي كه قطوري هاي چوب با جمشيد تخت

اند. يافته

سGGفيدكاري كGGه آنهGGا روي نGGازك گچ و گGGل قطعGGات به توجه با كاخ اين در

گل شكل به و شده آميزي رنگ آبي و قرمز هاي رنگ با سپس و است شده

از پس را هGGا اتGGاق بدنGGه كGGه زد حGGدس تGGوان مي است، بوده منقوش بوته و

رنGGگ حيوانGGات اشGGكال و بوته و گل با و نموده سفيدكاري ازاره، كاري سنگ

است. شده آميزي

ويGGران چهGGارگوش سGGنگي بنGGاي پاسGGارگاد سGGنگي كوروش: برج آرامگاه

آرامگGGاه بGGه شناسGGان باسGGتان را كGGوروش اختصاصGGي كGGاخ شGGمال در شده

سGGليمان"" ""زنGGدان قGGديم نويسGGان تGGاريخ و پرستشGGگاه آتشGGگاه، كمبوجه،

5/12 آن اسGGت. ارتفGGاع شGGده ساخته مرمرنما سنگ از برج اند. اين ناميده

يعGGني غربي قسمت است. در متر35/3 طرف هر از اضالعش پهناي و متر

كGGه دارد وجGGود سGGنگ از پلكGGاني آثGGار مانGGده، جGGاي بGGه اكنون كه ديوار همان

يادآور پلكاني صفحه اين است، شده مي برج باالي اتاق ورودي در به منتهي

بGGا كGGه گفت قطعيت بGGه توان نمي حال اين با است النهرين بين زيگوراتهاي

دو بGGام و سGGاختمان بGGا كوروش است. آرامگاه شده ساخته بناها آن از الهام

پاسGGارگاد در مانGGده جGGاي بGGه بنGGاي تGGرين برجسGGته آن سGGر سنتوري و شيب

است.

شوش آپادانا

مي بسGGر شGGوش در را زمستان هخامنشي شاهان است، معلوم كه چنان

بودنGGد. سGGاخته جGGا آن در بنGGايي كرده محكم را شهر اين ارگ بردند. شاهان

بوده. دوم اردشير و اول داريوش از بنا اين

مي نسGGبت داريGGوش به را آن نوشتار كه اي شده كشف سنگي لوح به بنا

معمGGاران و صGGنعتگران و هنرمنGGدان از اسGGتفاده با شوش كاخ ساخت دهند،

و بGGارز اثGGر است. مهمGGترين يافته انجام النهرين بين يونان، مصر، از مختلف

بGاقي يادگGار بGه باسGتاني منطقGه اين در هخامنشGيان دوران از كGه روشني

به اي تپه فراز بر بزرگ داريوش دست به ""آپادانا"" كه معروف كاخ مانده،

ظGGرافت و عظمت و شGGكوه سGGبب بGGه را مزبور تپه و گرديده بنياد نام همين

است. بخشيده برتري مجاور هاي تپه ساير بر خود خاص

مي ديGGده جمشGGيد تخت در مانGGده بGGاقي آثار از بيش كاخ اين در كه چيزي

اي اند. عGGده پوشانيده مي را ديوارها روي آن با كه است هايي كاشي شود،

اسGGت معروف تيراندازان به كه دهند مي نشان را مجالسي ها كاشي اين از

شود. مي نگهداري لوور موزه در اكنون هم و

سGGتون فقGGط و گرفتGGه صورت لعابدار آجر وسيلGGه به آپادانا تزئينات تمام

ماننGGد نGGيز شGGوش است. در شده ساخته سنگ از ها دروازه هاي پاشنه و ها

از بعضGGي و گرفتGGه قرار نيكوكار فرشتگان حمايت زير آپادانا تاالر پاسارگاد،

اين بGGه و گرفتGGه قGGرار پGGر پنج هGGاي گGGل و خGGGGGGرما هاي برگ ميان در ها آن

نGGيز جاويGGد سGGربازان نقش شGGد مي نقش قGGديم سGGنن طبGGق كه ها موضوع

گرديد. مي اضافه

شGGده يافت شوش در هخامنشي عصر از كه چيزي مهمترين هنر، نظر از

بGGه معروف و شده ساخته براق لعابدار آجر از كه باشد مي حاشيه دو است

تيرانGGدازان، يعGGني دوم حاشGGيه است. در تيراندازان حاشيه و شيران حاشيه

سGGربازان اسGGت. تصGGاوير شGGده داده نشGGان جاويGGد سGGربازان از عGGده يGGك

بسGGيار هنري شيوه نظر از و شده ساخته براق رنگارنگ آجرهاي از جاويدان

حGGرارت در و ساختGGGGه گچ از را آجرهGGا نGGوع اين باشد. البته مي توجه جالب

در كه كردند مي رعايت را فني اصول ها آن آوردن عمل در و پختند مي زياد

است. بوده مرسوم و معمول آن از پيش ها سال آشور و بابل

با كاخ هاي حياط از يكي سرتاسر

از دار لعGGاب آجرهGGاي از رديGGف يGGك

شGGده تGGزيين بالدار گريفين تابلوهاي

)گGGريفين( خيGGالي جGGانور بGGود. اين

اسGGت. گونGGاگون عناصGGر از تركيGGبي

يGGك و هسGGتند مرتبGGط يكديگر با ولي

نشGGان را قGGدرت و زنGGدگي از نقش

از اسGGGGGت يGGGGGادبودي و دهGGGGGد مي

تشGGكيالت از اسGGتان23 خصوصيات

كGGه هخامنشGGي امGGپراطوري پهنGGاور

و كردند. سGGر مي كار داريوش براي

شGGير يGGك از حيوان اين جلويي پاهاي

بGGه كه پرهايي با گردن شده، تشكيل

شاخها شده، پوشيده است رنگ سه

يك از ها گوش و هستند بز هاي شاخ

باشد. )گرگ( مي كفتار

هستند. عقاب هاي چنگال عقبي پاهاي و شير يك از آن دم و بدن

شGGده بازسGGازي ها لعاب و وضعيت در اختالفاتي با ها گريفين از جفت دو

66 و متر( طول30/2) پا7 از بيشتر كمي تابلو هر و بودند مGGتر(1) پا5 تقريبا

اين در اسGGتفاده مGGورد سGGبز و زرد سGGفيد، آبي، لعGGاب چهGGار و داشتند بلندي

باشند. مي تابلوها

اسGGت. اين اسفنكس نقش لعابدار، آجر در رفته بكار نقوش از ديگر يكي

پGGف مGGوي و زرتشتي تاج با دار ريش انسان سر و شير بدن با عجيب حيوان

هGGا صورت و دارد زيبايي خميدگي كه برافراشته هاي بال و گردن روي كرده

رانGGدن دور آمGGاده و دهGGد مي نشGGان را هGGا آن برآمده چشم كه است طوري

و مظهGر كGه بالGدار حلقGه شGكال، اين بGاالي هسGتند. در اهريمGني نيروهاي

آبي متن روي اشGGكال گGردد. اين مي مشGاهده باشد، مي مزدا اهورا سمبل

است. گرديده آميزي رنگ زيبا هاي رنگ به و شده ساخته مينا از

و اسGGت، آمGGده بدسGGت نGGيز بابGGل ايشGGتار دروازه از متاثر بالدار گاو نقش

66 محوطه يك در ها حياط اين شرق طرف آپادانا، جنوب در دورتر كمي نسGGبتا

در اكنGGون كGGه را شGGيرها 1 افريز1884-1886 مارس24 در ديوالفوا بزرگ

است. كرده كشف است، لوور موزه

موهGGاي بGGا شكمش و سبز رنگ با آن منخرين سفيد، رنگ به شير اين بدن

عضGGالت و آمده در زرد و آبي رنگ به سبيل موهاي است، شGGGGGده رنگ آبي

هGGاي لكه را ران اند. عضالت شده مشخص رنگ آبي هاي برجستگي با كتف

اسGGت. شGGده كشيده ها آن دور به آبي خطوط كه دهند مي نشان رنگي زرد

است. زرد يكنواخت طور به ها پنجه و سبز يا آبي، زرد، ها مفصل

كGGرده توصGGيف اينگونGGه را برجسGGته نقش اين خGGود سGGفرنامه در ديوالفوا

و دارد تكيGGه بGGزرگش هاي پنجه روي و رود مي راه آرام درنده است: حيوان

و كGGرد، احسGGاس نقش اين از را سGGانان گربه پنجه نرمي توان مي خوبي به

منگولGGه بGGه پيداست. دمش هايش دندان و زبان و شده باز فراخ شير، دهان

پشGGت اسGGت. خGGط شده خم كمر روي غرور با و شود مي منتهي رنگي زرد

اسGGت طبيعي چنان حيوان انگيز شگفت است. حالت حيوان قدرت نمايانگر

حاشGGيه ميان در تصوير است. اين حمله آماده هميشه شود مي احساس كه

سرخ ساختگي هاي سنگ است. قلوه گرفته قرار اي زنجيره خط با مينا گل

را رنگي كم موزاييGGك و شGGود مي ديGGده پGGايين حاشGGيه زيGGر در خاكسGGتري و

زنGGده را نقش لعGGابي هGGاي رنگ موزاييك، اين رنگ دهد. ماليمت مي تشكيل

دهد. مي نشان تر

بGGه متعلGGق تGGوان نمي را كمانGGداران و شGGير نقGGوش اشميت، عقيده به بنا

شGGده پيدا مزبور ساختمان از زيادي مسافت به فوق آثار زيرا دانست آپادانا

كGاخ از را آپادانGا كGه كوتGاهي ديGوار بGه متعلGق شGير نقGوش شGايد و اسGت

است. بوده كرده مي جدا داريوش

چگونGGه كه كند مي اين از حكايت كه گرديده كشف مهمي كتيبه شوش در

از شد گفته كه است. همانطور داده انجام را شوش ساختماني كار داريوش

اين صGGحت كتيبGGه اين و شGGده جسGGته بهGGره گونGGاگون هGGاي مليت هنرمنGGدان

1

نGGام مGGزدا"" را ""اهGGورا بزرگ خداوند ابتدا كند. داريوش مي بيان را مطلب

بGGردن بGGاال بGGراي سGGاختماني مصالح جا آن از كه نقاطي ذكر به سپس برده،

كGGار اين در كGGه را صنعتگران مليت و پردازد مي شده آورده شوش هاي كاخ

از طال شGGده، حمGGل لبنGGان از سدر نمايد. ""چوب مي تعيين اند كرده خدمت

و نقGGره خوارزم، از فيروزه سغد، از عقيق و الجورد سنگ و باكتريان و سارد

وسGGيله بGGه ديGGواري شGGده. تزيينGGات آورده مصGGر از كGGاري منبت بGGراي چوب

چGGوب و رخج و حبشGGه از عGGاج آمGGده، عمل به كوچك آسياي يوناني كارگران

آورده ايالم نGGواحي از يكي از هGGا ستون براي سنگ و گنداره و كرمان از ياكا

اهGGل زرگGGر جواهرسازان و اند آمده سارد از و ايوني از تراشان شده. سنگ

هGGا بGGابلي و كردنGGد مي نجاري ها مصري و سارد بودند. مGGGGردم مصر يا ماد

مي زينت را ديوارها كه آنهايي و ساختند مي دار لعاب آجر و لعاب بدون آجر

بودند."" مصر و ماد اهل دادند

جهت گونGGاگون كشورهاي هنرمندان گردآوري كتيبه، اين در اساسي نكته

يGGا ديوارهGGا تزيينات پيداست كه گونه همان و زيباست و عظيم كاخي برپايي

تGGاثير همه از بيش و گرفته صورت ها مصري و ها بابلي يا و يونانيان بوسيله

66 اينكGGه و پيداسGGت كGGاخ تزيينات در بابلي دار لعاب آجرهاي شيوه اين احتمGGاال

زينت را ديوارهGGا انGGد. و داده انجGGام را نهGGايي همGGاهنگي كGGه بودنGGد هGGا مادي

بخشيدند.

جمشيد تخت

هم نGGيز پاسGGارگاد و بGGود رسGGيده پايGGان بGGه تازه شوش كاخ ساختماني كار

كGGه رفت مي شمار به هخامنشي پادشاهان حكمراني و سكونت محل چنان

پGGايتخت بGGود، او اصGGلي مGGوطن كGGه جمشيد تخت در گرفت تصميم داريوش

و وسGGيع جلگGGه بGGر مشGGرف رحمت كGGوه دامنGGه در رو اين بسGGازد. از ديگري

هGGزار هفت حGGدود از و شGGده واقGGع پارس خاك مركز در كه مرودشت پهناور

بGGه شGGروع باشGGد، مي قGGديمي تمGGدن و تGGاريخي پيشGGينه داراي پيش سGGال

آن نظGGير آسGGيا قGGاره در تاريخ آن تا كه باشكوهي و عظيم بناي يك ساختمان

نمودند. بود نشده شناخته

صGGفه سGGطح اسGGت، شGGده تقسيم بخش سه به جمشيد تخت كاخ منطقه

سGGاختمانهاي انGGد، گرفتGGه قرار آن روي اصلي ساختمانهاي كه جمشيد تخت

بلنGGد تپGGه سراشيبي سرانجام و صفه، غرب و جنوب طرف به دشت در واقع

شGGده سGGاخته صفه روي بر ساختمان دوازده حدود در صفه، شرق طرف به

روي كه نقوشي بودند، شده آرايش برجسته نقوش بوسيله آنها بيشتر و بود

اصGلي بودند. زمينGه شده كنده ها پنجره و درها چهارچوب و پلكان سردرها،

شGGاخص هGGا صGGحنه در كGGه است ايراني پادشاهان تجليل نشانگر نقوش اين

است.

كGGاخ آپادانGGا، از: تGGاالر عبارتنGGد جمشGGيد تخت كاخهGGاي و بناهGGا مهمGGترين

تختگاه. تاالر و خزانه شورا، تاالر خشايار، سراي حرم خشايار،

كGGه اسGGت نقشGGي اسGGت اهميت حGGائز بسGGيار آنچه هخامنشي معماري در

معماري در ستون كه كند. اهميتي مي ايفا معماري ساختار در ستون عنصر

شود. بGGرخي مي محسوب آشوري معماري از آن تمايز وجه دارد هخامنشي

تب معبGGد بGGزرگ تGGاالر معماري از تقليدي را ستونها از كاربرد نوع اين ريشه

معابGGد از تقليGGد به نيGGGGGGز شاهي كاخهاي تزيينات دانند مي باستان مصر در

معمGGاري سرسGGتونهاي نمايGGد، مي شگفت بين اين در كه آنچه بود. اما مصر

نGGدارد. اين وجGود آن بGGراي مشخصGGي سGGابقه و نمونGGه كGه است هخامنشي

-1انGGد: شGGده مشGاهده مشGخص نGGوع چهGار بGGه مجمGوع در سGGرستونهGGGGا

قGGرار هم بGGه پشGGت كGGه نر گاو تنGGه نيم دو شكل به سGGGGGGGرستونهGGGGGGGايي

شGGكل به - سرستونهايي3 شير، تنه نيم دو شكل به - سرستونهايي2 دارند،

)سGGر الماسGGو شكل به - سرستونهايي4 شير، تن با عقاب اي افسانه حيوان

قGGرار هم بGGه پشت پيكرها تنه نيم دو آنها همه بالدار(. در گاو هيكل با انسان

آنهGGا سGGر دو حدفاصGGل بين و آنهGGا كمGGر روي بر سقف چوبي تيرهاي و دارند

ولي پاسGGارگاد سGGتونهاي خالف بGGر جمشGGيد تخت گGGيرد. سGGتونهاي مي قرار

زيGاد نGيز شGيارها تعGداد و هسGتند شGياردار صGورت به شوش كاخ به مشابه

است.

داراالسGGناد الGGواح و اسGGت شGGوش آپادانGGاي قرينGGه جمشيد، تخت آپاداناي

كGGار كGGه مباشران و كنند: هنرمندان مي ذكر ما براي آنرا دليل جمشيد تخت

داده انتقGGال جمشGGيد تخت بGGه بودنGGد، رسGGانيده انجGGام بGGه شGGوش در را خود

دهند. ادامه را خويش كار نيز آنجا در تا شدند،

كGGه را آنچGGه نوروز، جشن در شدگان دعوت به آپادانا كاخ برجسته نقوش

شGGدگان دعوت تمامي زيرا داد، مي نشان ديدند مي بايستي مي روز اين در

تماشGGاي براي منظره اين بروند. بنابراين، آپادانا سكوي باالي توانستند نمي

منكGGر را آن حكGGايتي و نقلي ارزش تGGوان نمي دليGGل همين به و بود مدعوين

است. قوي آن تزييني جنبه كه اين با شد،

دارد. توجه حقيقي زندگاني به مربوط هاي صحنه به تر كم هخامنشي هنر

كوششي حدي تا جمشيد، تخت پلكان در خراجگزاران طويل صفوف تصوير

يGGك از آنهGGا عمGGده هGGدف زيGGرا باشGGد، )رئاليسGGم( مي پردازي واقع سوي به

شاهنشGGاهي تنوع دادن نشان ديگر، سوي از و بود شاه قدرت تجسم سوي،

همه مافوق و قدرت، خدمت در است هنري مزبور دادند. هنر مي تشكيل را

در عصGGر هنرمنGGدان هGGدف، اين تعقيب در رود، مي شGGمار بGGه تزييGGني هنري

رفته كار به داريوش عهد در كه تزييناتي يافتند. سبك تفوق حيوانات نقاشي

است. استحكام قدرت، تعادل، صراحت، داراي

بGGر و آپادانGGا شGGرقي جبهه در كه هستند آنهايي برجسته نقوش ترين سالم

آوار زيGر قسGمت دو هGر انGد، گرفته قرار مركزي ساختمان هاي پلكان روي

آپادانGا برجسGته انGد. نقGوش مانGده محفGوظ ريختGه فGرو خشGتي ديوارهاي

66 او جلGGوي در كGGه حGGالي در دهنGGد، مي نشGGان تخت بGGر نشسته را شاه عموما

و ارزشمند هداياي تقديم مشغول حكومت تحت مردم از هيئت سه و بيست

و هGGا ارابه اسبان، نگهبانان، هاي رديف شاه سر پشت و هستند، العاده فوق

تعGGداد انGGدازها دست كنار و ها پلكان روي اند. بر شده مستقر دربار بزرگان

جبهGGه روي بGGر نقش800 مجموع اند. در كشيده صف پارسي سرباز زيادي

معكGGوس صGGورت بGGه كGGه صGGحنه، اسGGت. همين شGGده كنGGده آپادانGGا شGGرقي

آن از خGGورد. ليكن مي چشGGم بGGه شمالي جبهه روي بر است، شده تراشيده

بGGه داشGGته، قGGرار جGGوي عGGوارض معGGرض در قرون طول در جبهه اين كه جا

پلكGان برجسGته نقGوش تماشGاي اسGت. بGراي شGده فرسGوده بدي صورت

66 نخست بايد شرقي سGGنگي بزرگ صفحه گرفت، قرار ايوان روي روبه دقيقا

آن طGGرف دو در شGGكل مثلGGثي بزرگ صفحه دو و وسط در شكلي مستطيل

هشGGت برجسGGته نقش با وسطي شكل مستطيل شود. صفحه مي مشاهده

سGGمت افسGGر چهGGار و سGGمت يGGك افسر چهار كه است شده پوشانده افسر

از كGه طGور انGد. همGان گردانGده سنگي پانل طرف به را خود صورت ديگر،

66 دريافت توان مي آنان لباس مسGلح افراد هستند. اين مادي و پارسي متناوبا

مي پايGداري مهمي كتيبGه از كGه اسGت معلGوم ايستادنشGان طGرز از و بوده

66 وسطي پانل كنند. اما اسGGت. نوشGGته يا نقش گونه هر از خالي و صاف كامال

را آن بGGرخي كه انساني نقش و بالدار حلقه يك نقش افسران صف باالي در

شود. مي ديده دانند، مي اهورامزدا نشانه

اسGGت: صGGورت دو به ديوار شكل اي ذوزنقه سطح روي ها برجسته نقش

صف چپ، سمت در و ارتشي بزرگان و افسران هاي صف راست سمت در

شGGود. اين مي ديGGده هايشGGان ارمغGGان بGGا تابعGه كشGGورهاي نماينGGدگان هGGاي

عالمت بGGا يGGك هر كه هستند مختلف گروه23 از اي مجموعه سنگي تصاوير

لبGGاس در نماينGGده نه الي سه از گروه اند. هر شده جدا يكديگر از درخت يك

راهنمGاي يGك را گGروه هGر اسGت. راهنمGاي شGده تشGكيل خGود محلي هاي

پيش را آنGGان هGGدايا تقGGديم و عGGام بار براي تا گرفته عهده به مادي يا پارسي

برد. شاه

حGGتي و نماينGGدگان، پGGاپوش و سGGرپوش لباس، جزئيات به هنرمندان توجه

هGGدايا، تGGركيب و نGGوع بGGه توجGGه مهمGGتر، آن از و آنGGان از برخي بودن پابرهنه

باشGGد. مادهGGا، گرفتGGه صورت دقيق و درست بايد وقايع ثبت كه است حاكي

سGGاگارتيان، هGGا، پGGارتي مصGGريان، هGGا، رخجي هراتيGGان، ها، خوزي ها، پارس

هGGا، لGGوادي سGGكاها، گنGGداريان، سGGكاييان، هGGا، آشGGوري هGGا، بابلي ها، ارمني

زرنگيGGان، تازيGGان، اروپايي، سكاهاي هندوها، ها، پارتوي ها، ايونيه كاپادوكي،

هسGGتند. هGGدايا حمGGل حGGال در كGGه هستند اقوامي جمله از حبشيان، ها، ليبي

معمولي اندازه در نگهبانان مركزي ساختمان شمالي هاي پلكان سردر روي

هGGاي لبGGاس در دربGGاري اشGGراف حGGال همين در شGGوند، مي ديGGده انسان قد

انGGدازها دسGGت آن در و هسGGتند، هGGا پلGGه از رفتن باال حال در ماري يا پارسي

نقش400 حGGدود اينجGGا انGGد. در شGGده مسGGتقر پارسGGي سGGربازان صGGفوف

دارد. وجود برجسته پارسي پوشش در مستخدمين بيروني، بخش در

خشايارشاه، هاي كاخ هاي پلكان شوند، مي ديده ماري و سربازان برجسته نقوش با نيز سوم اردشير و داريوش كه حالي است. در شده آرايش مستخدمين و پارسي نقوش با اول اردشير كاخ و داريوش كاخ غربي هاي پلكان است. به يافته آرايش مستخدمين و تابعه ملل هاي هيات

و انساني عوارض اثر در ها برجسته نقش اين حال، هراست. ديده آسيب جوي

كGGاخ درهGGاي چهGGارچوب روي بGGر

و حGGرم خشايارشGGاه، كGGاخ داريوش،

زيGGر در شGGاه مركGGزي، سGGاختمان

كGGGGه شGGGGود مي ديGGGGده سGGGGايباني

همGGراهي را او دربGGاري مسGGتخدمين

هGGاي آسGGتانه ديگر روي كنند. بر مي

نGGوعي بGGا شGGاهي قهرمGGان يGGك درها

تن جنGGگ حGGال در اي افسGGانه حيوان

تخت بGGر پادشGGاه يGGا و اسGGت، تن بGGه

روي بGGر تخت و كرده جلوس خويش

است. سكويي

باشند. مي همسان اي العاده خارق طرز به ليكن بسيارند، اگرچه نقوش

پلكGGان روي سGGربازان كه حالي در بلكه دوبار، و بار يك نه منفرد، هاي پيكره

تكGرار يكسGان حGالتي بGا صGدبار چنGدين انGد، كشيده صف ها نرده كنار و ها

هGGاي شGGيوه بGGا هGGا آن از بسGGياري و اسGGت، كم صحنه است. گوناگوني شده

بيشGGتر مادهGGا، پارسيان، براي يكساني چهره شوند. طرح مي تكرار يكسان

صGGورت بGGه هميشه ها نقش پاهاي و است. سرها شده داده نشان بيگانگان

اسGت. شGGده داده نشGان جلGو از گGاهي هGا بGدن كه حالي در است، رخ نيم

ها جامه اين و اند، پوشيده دار )ردا( چين بلند هاي جامه استثناء بال ها پارس

همگي مادهGGا كGGه صGGورتي در شGGوند، مي داده نشGGان محGGدود نقش چنGGد در

زانوانشGGان روي تا آن بلنداي كه هستند آستين بدون هاي لبGGGGاس به ملبس

66 ها ساني هم رسد. اين مي و تGGر سGGاده بسGGيار را نقGGوش حكاكي كار ظاهرا

در شGGده استفاده حاالت و مختلف هاي شكل مقدار و سازد مي تر مكانيكي

است. ناچيز نقوش كل تعداد با مقايسه در جمشيد تخت

جمشGGيد تخت هGGاي مقGGبره و هGGا سGGاختمان روي بGGر نقش3000 از بيش

32دارد. وجGGود كمي نقGGوش هخامنشGGي بناهGGاي ساير است. در شده ايجاد

سGGنگي سGGتون كانGGال در نقش8 بيسGتون، در نقش14 پاسGGارگاد، در نقش

و بابGGل شGGوش، در كمي تعGGداد و شده ساخته اول داريوش بوسيله كه مصر

است. موجود حكوان تل

تعGGداد كGGه شGGود گرفتGGه درنظGGر امكان اين اگر حتي رف، مايكل عقيده به

از قبGGل كGGه كGGرد تصGGور تGGوان نمي باشند، رفته بين از نقوش اين از بيشتري

در اي مالحظGGه قابGGل حجGGاري و پيكرتراشGGي صGGنعت جمشGGيد تخت سGGاختن

است. داشته وجود پارس

برجسGGته نقش و حجGGاري هGGنر كGGه اسGGت ديگGGر مطلGGبي گGGواه شواهد اما

مي ديGGده نGGيز ديگGGر اقGGوام هGGنر تاثير داشته. اما وجود نيز آن از پيش سازي

چشم در مصر هنر است. تاثير گرديده اجرا منGGاسب تركيب يك در كه شود

رو بGGه رو از كه اي گونه به بدن چرخش و رخ نيم صورت در رو به رو از هاي

مGGاري، و آشوري هاي برجسته نقش يا و هستند پهلو از پاها و شود مي ديده

شود. مي ديده ايوني اثر نيز ها لباس چروك و چين در اينكه به توجه با

خGGورد، مي چشم به آپادانا هاي پلكان هاي حجاري در كه توجه جالب نكته

باشGGد. مي مGGوزون و منظGGوم عبارتي مانند كه هاست انسان حركت نمايش

تصوير، هر در و شده اشغال نفر يك توسط كه است فضايي وزن، اين واحد

تصGGاوير و اسGGت. اشGGياء نرفتGGه دسGGت از تناسGGب و شده مراعات واحد اين

66 بزرگ تناسGGب، طريGGGGGق بGGدين و كننGGد مي اشGGغال را واحGد پنج يا سه تقريبا

مي حGGركت در هGGا سGGنگ روي خاصGGي شGGيوه بGGا حجGGاري كليGGه و شده حفظ

باشند.

خGGاك زيGGر از را مركزي ساختمان و آپادانا برجسته نقوش هرتسفلد وقتي

يGGافت، بGGود چسGGبيده ها آن به كه هايي رنگ از را بسياري اثرات آورد بيرون

هGا رنGگ آن از آثاري نكرد. امروز ثبت را آن از زيادي جزييات متاسفانه ولي

سGGتون، صGGد تاالر هاي برجسته نقGGش روي ويژه به است، مانده باقي هنوز

سلطنتي تخت به مربوط نشيمنگاه هاي سكوب و اهورامزدا نقش كه جايي

روي بGGر قرمGGز رنGGگ ديگGGر هGGاي محل اند. در كرده حفظ را خود اصلي رنگ

ايGGوان در پارسGGي نگهبانGGان چشGGمان و بيGGني هGGاي پGGره هGGا، لب از بعضGGي

ها، سرستون نقوش بيني هاي پره و دهان در مركزي، ساختمان سرپوشيده

در شGGاه نقش روي و آپادانGGا برجسGGته نقGGوش در قهرمانان بيني هاي پره در

يكنواخت سايه در مختلفي دارد. عناصر وجود مركزي ساختمان درهاي روي

66 و آبي سبز، قرمز، از مثGGل ديگGGر هاي رنگ و اند گرفته قرار رنگ زرد احتماال

از اثGري ولي باشGد رسيده مصرف به است ممكن دود از شده ساخته سياه

اوقGGات گGGاهي زدن رنGGگ كGGار در نقاش به كمك است. براي نمانده باقي آن

انGGد. آورده مي بوجGGود خراشGGيدن بوسGGيله سGGنگ سGGطح روي هGGايي انگGGاره

كGGاخ در هGGا لبGGاس روي اي، بوتGGه و گGGل هاي طرح و بازو روي عالئم شيرها،

است. شده ديده اندروني و مركزي ساختمان خشايارشاه، كاخ داريوش،

در درسGGت وسGGواس، دقت بGGا جمشGGيد، تخت بناهGGاي سراسر كاري نازك

مثGGل را ديوارهGGا اسGGت. بGGرخي گرفتGGه انجام مقدس و شاهانه بناي يك خور

جواهرسGازي ابGزار بGا گGويي گاه ها، مجسمه جزييات و اند داده صيقل آيينه

فلGGز از گGGويي كGGه انGGد دقيGGق چنGGان اغلب جزييGGات انGGد. اين خGGورده تGGراش

خصGGلت تركيبشان، مانند رديف، هم هاي مجسمه اند. مفهوم شده تراشيده

و خشGGونت از آنجGGا كنGGد. در مي تاييGGد را مجموعGGه تمGGام انسGGاني و مGGوقر

و روشGGن سGGادگي عGGوض نيست. در نشاني آشوري هاي مجسمه كشمكش

از آگGGاهي بGGا و زنGGده و بGGزرگ بنGGايي بGGا متناسGGب آرامش و خGGودداري ماليم،

تخت هGGاي مجسGGمه شGGود. گرچGGه مي احسGGاس متعGGالي شخصGGيتي حضGGور

نقش از هGا، جنبGه برخي در و آشوري سرمشقهاي از زيادي حدود تا جمشيد

حGGالت و رفتGGار آنهGGا، در ولي انGGد شGGGGGده اقتبGGاس ديگGGر اقوام هاي برجسته

نقشGGهاي خGGورد. بنGGابراين، مي چشGGم به آموزي عبرت و خويشاوند متفاوت

كم برجسته نقشهاي از و هم مطابق آشوري، آثار مانند جمشيد تخت تزييني

اند، شده تشكيل عمق