ww

w.g

no

mo

np

ub

lic

ati

on

s.g

r π

ερίο

δος

Β’

· τε

ύχος

18

2 ·

μαρτ

ιος

2012

·

€ 4

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

4l.̂ pkujTya

m i«ΠΑΝΘΗΡΕΣ»' L J m m

ιαιμευση ίων προσδοκιών ehrmachtn m

Ο Καιεξοϋοθρεύειτους

και σώζει ιην Επανάοια

οι aoühΣΤΗΝ ΚΟΝΙΙ

Η finnnn inn Γ Μηίηπι

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α ΠΠ ( 1916 - 18)Η ΜΑΧΗ

ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ (312 fil) Η Οραση ίων Ελλήνων αεροπόρωνστη Μακεδονίακαι σιο Ανατολικό Αιγαίο

Δημητριος ο ΠοΠιορκηπκ εναντίον Πτολεμαίου Α'

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΑΑΙΟΑΟΓΟΣ (1328 1341)Η ύστατη πρσσπαΟεια ανασύνταξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ - Ενα συγκλονιστικό επεισόδιο στον πόλεμο της βασίλισσας Αννας ( 1704)

ΒΙΕΤΝΑΜ - Η «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1963-67)Κλιμάκωση και αδιέξοδαΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗ - Οι Βρετανοί αποτάσσουν τους Γάλλους του Βισύ ( 1942)

Μ ό ν I μ ec o in flsc4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

106 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

108 ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ

110 ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

111 ΚΑΣΤΡΑ

112 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

113 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ114 ΒΙΒΛΙΑ

Αρματα μάχης Panther κατά τη διάρκεια των μαχών στο Ανατολικό Μέτωπο (δημοσιεύεται με την άδεια της Hasegawa/Καλφάκης, www.e- kalfakis.gr- Colour plate is courtesy of Hasegawa).

P"V Άρθρα10 01 «ΠΑΝΘΗΡΕΣ»

ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚΗ διόιμευοη ίων προοΟοκιών mc Wehrmacht

24 01 ΛΟΚΑΤΖΗΔΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΝΙΤΣΑ (1947)Η Ogdon m e Γ M o i p n c Κ ο τ α δ ρ ο ρ ώ ν οιπν κατ αλ υ τ ι κ ή υ άχη ί ο υ Ep t au r l i ou

34 Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α ΠΠΗ δ ρ ά ο η ί ω ν Ε λ λ ή ν ω ν α ε ρ ο π ό ρ ω ν a m Μ α κ ε δ ο ν ί α και αιο Α ν α τ ο λ ι κ ά Α ι να ί ο ( 1 9 1 6 - 1 8 )

46 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣA n w i i p i o c ο Π ο λ ι ο ρ κ η τ ή ν ε ν α ν τ ί ο ν Π τ ο λ ε ρ α ί ο υ Α ’ « Σ ω τ ι ί ρ ο ε » ( 3 1 2 π.Χ.)

56 ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗΟι Β ρ ε τ α ν ο ί υ π ο τ ά ο ο ο υ ν touc Γ άλΠο υν του Βι ο ύ ( 1 9 4 2 )

68 ΒΙΕΤΝΑΜ - Η «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ»ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1963-67)Κ η ι υ ύ κ ω ο η και α δ ι έ ξ ο δ ο

78 ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ (1704)Ε ν α ο υ ν κ Π ο ν ι ο τ ι κ ό ε π ε ι ο ό ΰ ι ο ο τ ο ν π ό Π ε μ ο m c ß a a f H i a o a c A v v a c

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΑΑΙΟΑΟΓΟΣΗ ύοτατη η ρ ο ο π ά Β ε ι α a v a o u v i o ^ n c m e B u z a v n v n e Au TOKp a i o p i a c ( 1 3 2 8 - 1 3 4 1 )

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΡΑΧΟΒΑΣ0 Κ ο ρ ο ϊ ο κ ΰ κ ι κ ε ξ ο λ ο θ ρ ε ύ ε ι touc T o ü p K o u e και ο ώ ζ ε ι την Επ αν ύοταο η ( 1 8 2 6 )

Μηνιαίο περιοδικό

ΕκδότηςΒασίλειος Στράτος

ΑρχισυντάκτηςΒασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-ΣύμβουλοιΝικόλαος Κολόμθας, Ανηοτράτηγος ε.α.Δ ημήτρης Γεδεών, Υποστράτηγος ο.ο. τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ)ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Αντιαυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α Ηλίας Παπαθανάσης · Α νάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά · Δ ημήτρης Χριστοδούλου Δ ημήτρ ιος Μ αρκαντωνάτος · Σω τήρης Αράθυμος Ιάκωδος Χονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Αρεταίος · Ε υάγγελος Χαρατσής Σω τήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου - Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μ πελέζος · Ιωάννης Κακαβάς Σταύρος Καρκαλέτσης · Γιάννης Βαρσαμής Γιώργος Κουφογιώργος »Αγγελος Μανσόλας Αθανάσιος Κωνσταντίνου · Γιάννης Παγουλάτος Σταύρος Βαλμάς · Κυριάκος Γρηγορόπουλος

Καλλιτεχνική επιμέλειαΠαρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένωνΧρήστος Ζηκούλης Παναγιώτης Ντουνιάς

ΓραφείαΛέσΘου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα

ΕΙΔΗΣΕΙΣ rmvvnc Bapoouiic

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090Fax: 210 9737070Email: info @gnomonpublications.grwww.gnomonpublications.gr

ΣυνδρομέςΕσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 60 Ευρώ

(Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 100 Ευρώ

(Εξάμηνη - 6 τεύχη): 50 Ευρώ

Επιταγές (Ταχυδρομικές)ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη «Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμοΒασίλειος Στράτος

ΙδιοκτησίαΓνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ

ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 3196________ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, άρθρων ή τμημάτων άρ&ρων του περιοδικού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.Οι εκφραζόμενες στα ενυπόγραφα άρ&ρα απόψεις, δεν ταυτίζονται κα τ ’ ανάγκη με την άποψη του περιοδικού. Αόγω στενότητας χώρου, το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα περικοπής των επιστολών που στέλνουν οι αναγνώστες εφόσον δ εν αλλοιώνεται το νόημά τους.

*

Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περιοδικά με έκπτωση 5 0 % !

Η προσφορά ισχύει για α γο ρ ές α ρχικής α ξίας άνω των 25 ευρώ και

i , \

(2 ■ ^ \ ζ \

k m · · ̂ ' \

V \ \ Τ ‘ *Φ,Κ*̂ °*αφορά όλα τα έντυπα,

πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα.

^ \ I % I

Γ«!-!“** « .Η - y

Ώρες λειτουργίας γραφείων: 9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής

- V \ Γ \ ^

V

Τα εγκαίνια φωτογραφικής έκθεσης, που μας ταξιδεύει στη Σμύρνη πριν την καταστροφή, πραγματοποιήθηκαν στις 24-1-2012 στην αίθουσα Ευρυδίκης Κωστοπούλου του κεντρικού κτιρίου του Μουσείου Μπενάκη. Μετά από τέσσερα χρόνια συνεργασίας και έρευνας σε Ευρώπη και Αμερική, η σκηνοθέτης και επιμελήτρια Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ φέρνουν στο κοινό εικόνες ξεχασμένες σε κλειστά αρχεία, αλλά και μια νέα οπτική, που συμπεριλαμβάνει όλες τις κοινότητες στη ζωή της Σμύρνης, καθώς και τα δραματικά γεγονότα του 1922. Η έκθεση είναι ιδιαίτερα

σημαντική, όχι μόνο γιατί το ελληνικό κοινό θα δει άγνωστες εικόνες από τη Σμύρνη, αλλά και γιατί συγχρόνως οι δύο συνεργάτες φέρνουν μια νέα οπτική στον τρόπο με τον οποίο διηγούνται την ιστορία. Η οπτική αυτή κρατά αποστάσεις τόσο από μια υπέρμετρα εθνικιστική αφήγηση, όσο και από νεώτερες απόπειρες, που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής, παραμορφώνοντας την αλήθεια. Ενενήντα χρόνια μετά την καταστροφή, οι δύο συνεργάτες θέλουν να τιμήσουν τον κόσμο, που χάθηκε το 1922, αλλά και συγχρόνως την επιστήμη της ιστορίας. Ετσι, για πρώτη φορά δημοσιεύονται άγνωστες εικόνες της Σμύρνης από ιδιωτικές συλλογές και από συλλογές ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τις 11 Μαρτίου 2012, ενώ κατά τη διάρκειά της το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια σειρά προβολών και ντοκιμαντέρ στο αμφιθέατρο της οδού Κουμπάρη.

Η Σμύρνη καίγεται!

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΤΡΑΚΤΟΥ ΕΝΟΣ BETTYΟ Ιάπωνας επιχειρηματίας και συλλέκτης Νομπούγιο Χαράντα

παρουσίασε στη δημοσιότητα το εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου ενός βομβαρδιστικού G4M, γνωστού και ως Betty από τους Συμμάχους. Το σημαντικό τμήμα του αεροσκάφους παρουσιάστηκε στο Καβαγκουτσίκο, σε απόσταση 96 km δυτικά του Τόκυο.

To G4M ήταν ένα δικινητήριο βομβαρδιστικό του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Ναυτικού, που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Ακολουθώντας την πάγια ιαπωνική τακτική, η σχεδίαση έδινε έμφαση στην εμβέλεια και στις επιδόσεις, με τίμημα την ανύπαρκτη προστασία για το πλήρωμα και τις δεξαμενές καυσίμου. Το προσωνύμιό του ήταν «ιπτάμενος αναπτήρας», λόγω της ευκολίας, με την οποία εκδηλωνόταν φωτιά από τα αντιαεροπορικά πυρά ή από την προσβολή μαχητικών. Από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του τύπου ήταν η βύθιση του βρετανικού θωρηκτού «Prince of Wales» και του καταδρομικού «Repulse» στη Μαλαισία, στις 10 Δεκεμβρίου 1941.

Το αεροσκάφος της συλλογής κατασκευάστηκε τον Οκτώβριο του 1943 ως G4M2, με σειριακό αριθμό 12017. Σε γενικές γραμμές, η έκδοση G4M2 προσπάθησε να αποκαταστήσει ορισμένα από τα μειονεκτήματα των αρχικών εκδόσεων. Ο αμυντικός οπλισμός αποτελείτο από δύο πυροβόλα των 20 mm σε ραχιαίο και ουραίο πυργίσκο και τέσσερα πολυβόλα των 7,7 mm (ένα στο ρύγχος, ένα στην πλευρά του πιλοτηρίου και δύο στις πλευρές της ατράκτου). Προωθείτο από δύο ΜΚ4Ρ Kasei Model 21 και, σε συνδυασμό με άλλες βελτιώσεις, το G4M2 προσέφερε αυξημένη μεταφορική ικανότητα και εμβέλεια. Ο Ιάπωνας επιχειρηματίας κατάφερε να ανακτήσει το βομβαρδιστικό, σε συνδυασμό με δύο μαχητικά Zeke, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, από το νησί Γιάπ, που ανήκει στο σύμπλεγμα νήσων της Μικρονησίας στον δυτικό Ειρηνικό. Το αεροσκάφος είχε υποστεί σοβαρές ζημιές από τις συμμαχικές αεροπορικές επιθέσεις και είχε απολέσει την πλειοψηφία του εμπρόσθιου τμήματος της ατράκτου. Προσπάθειες και συνομιλίες για την απόκτηση και δεύτερου αεροσκάφους στο νησί Γιάπ δεν ευοδώθηκαν με επιτυχία.

Οι απομονωμένες αεροπορικές βάσεις, που ήταν διάσπαρτες στα νησιά του Ειρηνικού, διατηρούν αρκετούς αεροπορικούς θησαυρούς, που δεν είναι όμως εύκολα προσβάσιμοι για διάφορους λόγους. Σήμερα βρίσκονται σε διάφορα μουσεία σημαντικά τμήματα από G4M, αλλά δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο αεροσκάφος. Το πιο διάσημο Betty είναι το G4M1 με σειριακό αριθμό 2656, στο οποίο ο αρχιτέκτονας του Περλ Χάρμπορ, ναύαρχος Ισορόκου Γιαμαμότο, συνάντησε το τέλος στις 18 Απριλίου 1943, όταν το αεροσκάφος του καταρρίφθηκε από Ρ-38 της 347 Σμηναρχίας πάνω από την Μπουγκενβίλ. Τμήματα του αεροσκάφους του βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο της Παπούα Νέας Γουινέας στο Πορτ Μόρσμπι και στο Μουσείο, που είναι αφιερωμένο στον Γιαμαμότο, στην ιαπωνική πόλη Νιιγκάτα. Δύο μουσεία στην Αυστραλία εκθέτουν τμήματα από ένα G4M1, που καταρρίφθηκε πάνω από το Ντάργουιν. Το μουσείο Planes of Fame στο Τσίνο της Καλιφόρνια εκθέτει το πλέον ολοκληρωμένο G4M1 (σειριακός αριθμός 1280), που ανακτήθηκε το

Το εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου του G4M μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης.

1991 από την αεροπορική βάση του Μπάμπο στην Ινδονησία. Το μουσείο NASM (National Air and Space Museum) διαθέτει το εμπρόσθιο τμήμα, το ουραίο τμήμα και τους κινητήρες από ένα G4M3. Τα πολύτιμα τμήματα βρίσκονται αποθηκευμένα σε εγκαταστάσεις του μουσείου στο Μαίρυλαντ και σύντομα προβλέπεται να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης. To G4M3 του NASM εντοπίστηκε στο αεροδρόμιο της Γιοκοσούκα στο τέλος του Β’ ΠΠ και πιστεύεται ότι ανήκει σε ένα από τα τρία Betty, που μεταφέρθηκαν στις ΗΠΑ για αξιολόγηση.

Οι εργασίες στο αεροσκάφος του Ιάπωνα επιχειρηματία ξεκίνησαν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και διήρκεσαν μια δεκαετία. Στόχος της πρώτης φάσης ήταν η αποκατάσταση του οπίσθιου τμήματος της ατράκτου. Το 2009, ξεκίνησε το επόμενο και πλέον απαιτητικό στάδιο των εργασιών αποκατάστασης, κατά το οποίο η έμφαση δόθηκε στο εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου. Χρησιμοποιήθηκαν αυθεντικά σχέδια παραγωγής της Mitsubishi και αξιοποιήθηκαν οι πληροφορίες από το εμπρόσθιο τμήμα του αεροσκάφους του μουσείου NASM. Στις εργασίες αποκατάστασης του εμπρόσθιου τμήματος χρησιμοποιήθηκαν κατά το δυνατόν αυθεντικά εξαρτήματα, αλλά, όπου δεν ήταν εφικτό, αντικαταστάθηκαν από εξαρτήματα νέας παραγωγής. Σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες των εργασιών ήταν η εύρεση αυθεντικών οργάνων για το πιλοτήριο και η έλλειψη ραχιαίου πυργίσκου. Ο Ιάπωνας επιχειρηματίας εξέφρασε την αισιοδοξία του και δήλωσε ότι, μέχρι τον Ιούλιο του 2012, θα έχει πραγματοποιηθεί η συνένωση των δύο τμημάτων και θα έχουν εξευρεθεί και τα όργανα πτήσης. Στην παρούσα φάση δεν υπάρχουν σχέδια για την αποκατάσταση της πτέρυγας και των κινητήρων Kasei, που βρίσκονται στην κατοχή της πολύτιμης συλλογής. Πιθανολογείται, όμως, ότι απώτερος στόχος των εργασιών είναι η αποκατάσταση και η παρουσίαση ενός ολοκληρωμένου αεροσκάφους, με έμφαση στην πιστότητα και την ποιότητα.

ΑΝΑΖΗΤΑΤΕ ΕΙΑΝΤΑΗΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΤΕΥΧΗ ΤΗΣ ΣΙ;Τώρα, μπορείτε να προμηθευθείτε όλα τα τεύχη της «Στρατιωτικής Ιστορίας» από τα γραφεία μας (Λέσβου 14, Δάφνη, πλησίον μετρό Αγ. Ιωάννη) ή με αντικαταβολή μέσω ταχυδρομείου. Υστερα από αίτημα των αναγνωστών μας, η ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική διαθέτει πλέον σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων ακόμη και τα τεύχη του περιοδικού που είχαν εξαντληθεί, σε φωτοαντίγραφα εξαιρετικής ποιότητας στην τιμή των 5,50 €.

Στα γραφεία μας θα βρείτε επίσης σε φωτοαντίγραφα τα βιβλία «ΝΑΠΟΛΕΩΝ» (Σειρά Μονογραφίες της Στρατιωτικής Ιστορίας No 2) και «Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ» (Σειρά Παγκόσμια Ιστορία No 1) στην τιμή των 9,80 €!

Για παραγγελίες, καλέστε στο 210 9758095, καθημερινά από 09.00 έως 16.00.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΣΕ ΕΙΕΛΙ1Η ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΕ HUDSON

Το μουσείο NAFMC (National Air Force Museum of Canada) στο Τρέντον της Νέας Σκωτίας στον Καναδά προχωρά στις εργασίες αποκατάστασης ενός Lockheed Hudson Mk VI με κωδικό FK466. Το Lockheed Hudson αποτέλεσε την πρώτη σχεδίαση της εταιρίας, που κέρδισε σημαντικά συμβόλαια παραγωγής. Αποτέλεσε τροποποιημένη έκδοση του πολιτικού αεροσκάφους Model 14 Super Electra, με τις αντίστοιχες προσθήκες για την εκτέλεση στρατιωτικών αποστολών, όπως αναγνώριση, βομβαρδισμό, ανθυποβρυχιακό πόλεμο και μεταφορές. Το αεροσκάφος του μουσείου ανήκει στην έκδοση Mk VI (Α-28Α), που προωθείτο από δύο αστεροειδείς κινητήρες Pratt & Whitney R-1830-67 Twin Wasp των 1.200 hp. Ο αμυντικός οπλισμός αποτελείτο από επτά πολυβόλα Browining των 0,303 in κατανεμημένα στο ρύγχος (2), στον ραχιαίο πυργίσκο (2), στην κοιλιά (1) και πλευρικά της ατράκτου (2) και μπορούσε να μεταφέρει τέσσερις βόμβες των 250 Ib. Συνολικά, παραδόθηκαν 450 αεροσκάφη της έκδοσης στη RAF, από τα οποία 36 στην Καναδική Αεροπορία (RCAF) και τέσσερα στην Αεροπορία της Νέας Ζηλανδίας (RNZAF). Τα 450 αεροσκάφη έλαβαν σειριακούς αριθμούς EW873/EW972 και FK381/FK730.

To FK466 παραδόθηκε στην 31η Μοίρα της RAF τον Οκτώβριο του 1942, στη βάση του Ντέμπερτ στη Νέα Σκωτία. Αποστολή της μοίρας ήταν η εκπαίδευση των πληρωμάτων για τη διάβαση του Ατλαντικού και για αποστολές ναυτικής συνεργασίας. Τον Αύγουστο του 1944, το FK466 μετατράπηκε για αποστολές έρευνας και διάσωσης με την προσθήκη μιας λέμβου Uffa Fox Mk 1. Τον Σεπτέμβριο του 1945, το αεροσκάφος μεταφέρθηκε στο κέντρο εκπαίδευσης No 1 Reconnaissance and Navigation School.

Μια ομάδα 20 εθελοντών έχει αναλάβει το επίπονο έργο της

Ο σκελετός του αεροσκάφους με το ρύγχος στις εγκαταστάσεις του NAFMC.

αποκατάστασης. Η άτρακτος του FK466 εντοπίστηκε σε έναν πάλε.: χώρο εναπόθεσης στη Νέα Σκωτία, χωρίς όμως να είναι διαθέσιμα’· πτέρυγα και το ουραίο πτέρωμα. Τον Οκτώβριο του 2011, το μουσε : απέκτησε ένα αποσυναρμολογημένο Lockheed Lodestar, που θα συνεισφέρει σημαντικά στην εξέλιξη των εργασιών. To Lodestar αναπτύχθηκε αποκλειστικά για αποστολές μεταφορών και βασιζόταν στο Super Electra. Πρόσφατα, το μουσείο απέκτησε το ριναίο τμήμα και το πιλοτήριο από ένα Α-29Α Hudson της USAAF με σειριακό αριθμό 41-23419, που θα προστεθεί στον υπάρχοντα σκελετό. Σύμφωνα με το μουσείο, το πρόγραμμα αποκατάστασης του Hudson αποτελεί το πλέον πολύπλοκο, που βρίσκεται σε εξέλιξη την παρούσα περίοδο στον Καναδά.

Το μουσείο Planes of Fame (POF) στο Τσίνο της Καλιφόρνια έχει σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο πρόγραμμα αποκατάστασης, σε φάση τροχοδρόμησης, ενός σπάνιου ιαπωνικού βομβαρδιστικού κάθετης εφόρμησης Yokosuka D4Y Judy. Σήμερα, από τα σχεδόν2.000 αεροσκάφη παραγωγής, διασώζεται ένα D4Y1 (σειριακός αριθμός 4316) στο μουσείο Γιουσουκάν στο Τόκυο (που βρίσκεται μέσα στις εγκαταστάσεις του βωμού Γιασουκούνι) και το αεροσκάφος του POF με σειριακό αριθμό 7483.

Το 7483 ανακτήθηκε από την αεροπορική βάση του Μπάμπο στην Ινδονησία το 1991. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, χρησιμοποιήθηκε ως έκθεμα στις εγκαταστάσεις του μουσείου, κοντά στο Γκραν Κάνυον της Αριζόνα. Το 2009, μεταφέρθηκε στο

Τσίνο και ξεκίνησαν οι εργασίες από μια μικρή ομάδα εθελοντών. Πρόσφατα, η ομάδα των εθελοντών ολοκλήρωσε την προσαρμογή της πτέρυγας στην άτρακτο και στόχος είναι η παρουσίαση του 7483 ως ένα D4Y3. To D4Y3 αντικατέστησε τον υγρόψυκτο κινητήρα Aichi Atsuta 32 των 1.400 hp με τον αξιόπιστο αερόψυκτο κινητήρα Mitsubishi Kinsei 62 των 1.560 hp. Το μουσείο δεν διαθέτει έναν αυθεντικό κινητήρα, αλλά προβλέπεται να αντικαταστήσει τον Kinsei 62 με το διαθέσιμο Pratt Whitney R-1830. Ο επικεφαλής της ομάδας των εθελοντών ανέφερε ότι αρκετά από τα δομικά τμήματα του αεροσκάφους βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, παρά τη μακροχρόνια έκθεσή τους στη ζούγκλα της Ινδονησίας.

6 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Τη δυνατότητα να γνωρίσουν άγνωστες πτυχές του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913 έχουν οι επισκέπτες του Στρατιωτικού Μουσείου, που λειτουργεί στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Γιαννιτσών, στον νομό Πέλλας. Στον χώρο λειτουργεί έκθεση, που παρουσιάζει την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, με επίκεντρο τις μάχες του Βάλτου των Γιαννιτσών, καθώς και την ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων, με έμφαση στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μέσα από συλλογές όπλων, μεταλλίων, προσωπικών αντικειμένων των πολεμιστών, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ, οι επισκέπτες αναβιώνουν νοερά τις ιστορικές εκείνες στιγμές. «Οι επισκέπτες βλέπουν τα εκθέματα και παράλληλα σε επιφάνειες, με πληροφορίες γραμμένες στα ελληνικά και τα αγγλικά, μαθαίνουν την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων, που οδήγησαν στην απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ολα αυτά είναι εμπλουτισμένα με σπάνιο φωτογραφικό υλικό», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης, Βασίλειος Νικόλτσιος. Στις διαμορφωμένες αίθουσες του μουσείου υπάρχουν τέσσερις προθήκες με εκθέματα-κειμήλια όλων των εμπλεκομένων στρατών στους Βαλκανικούς Πολέμους- του ελληνικού, του τουρκικού, του βουλγαρικού, του σερβικού και του στρατού του

Μακεδονομάχοι, μετά το πέρας του Μακεδονικού Αγώνα.

Μαυροβουνίου-, καθώς επίσης και προθήκες με στρατιωτικές στολές. Στον πρώτο όροφο του μουσείου έχει διαμορφωθεί ειδικός χώρος για τους επισκέπτες, ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν ένα 15λεπτο αφιέρωμα είτε στον Μακεδονικό Αγώνα, είτε στους Βαλκανικούς Πολέμους.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΑΠΕΝΤΠΝ ΕΙΚΟΝΟΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ

Δύο μεταβυζαντινές εικόνες, του Χριστού και του Ιωάννου Χρυσοστόμου, οι οποίες κλάπηκαν από κατεχόμενους ναούς της Κύπρου και εξήχθησαν παράνομα μετά την τουρκική εισβολή του 1974, εντοπίστηκαν στο Ντύσελντορφ της Γερμανίας και επιστρέφουν στην Κύπρο. Σύμφωνα με ανακοίνωση του γραφείου

της Εκκλησίας της Κύπρου στις Βρυξέλλες, οι δύο εικόνες εντοπίστηκαν από το Συνοδικό Γραφείο Μνημείων και Τέχνης της Εκκλησίας της Κύπρου τον περασμένο Νοέμβριο στο Ντύσελντορφ, στην ίδια πόλη όπου τον Απρίλιο του 2011 είχαν εντοπισθεί και επαναπατρισθεί άλλες δύο μεταβυζαντινές εικόνες, των Αποστόλων Παύλου και Ιακώβου. Ο διευθυντής του γραφείου, επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος, μετέβη στη γερμανική πόλη και παρέλαβε τις δύο εικόνες, με σκοπό τον επαναπατρισμό τους. Η πρώτη είναι μια δεσποτική εικόνα του Χριστού του 18ου αιώνα και αποδίδεται, βάσει της τεχνοτροπίας της, στη σχολή αγιογραφίας της Μονής του Αγίου Ηρακλειδίου. Η εικόνα αναπαριστά τον Χριστό μέσα σε βαθυπράσινο φόντο να ευλογεί με το δεξί του χέρι, ενώ με το αριστερό κρατά ανοικτό ευαγγέλιο, στο οποίο αναγράφεται το χωρίο «Δεύτε προς με πάντες κοπιόντες». Η δεύτερη εικόνα, αυτή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, χρονολογείται στον 19ο αιώνα και αποδίδεται σε μαθητή της σχολής αγιογραφίας του Κρητικού αγιογράφου Ιωάννη Κορνάρου. Απεικονίζει τον Αγιο Ιωάννη μέσα σε χρυσό φόντο, ντυμένο με αρχιερατική στολή και μίτρα, να ευλογεί με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό φέρει κλειστό ευαγγέλιο. Η κατάσταση και των δύο εικόνων είναι πολύ καλή.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

Ενα νεκροταφείο στρατιωτών της Βυζαντινής εποχής έφεραν στο φως αρχαιολόγοι κοντά στην πόλη Χάμα της κεντρικής Συρίας. Το νεκροταφείο, που περιέχει 15 τάφους, εντοπίσθηκε στο χωριό αλ Ρούμπα της πόλης Ζίγκριν, 30 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Χάμα.Η είσοδος έχει 110 εκατοστά μήκος και 60 εκατοστά πλάτος και οδηγέ, σε μια τετράγωνη αλέα, η οποία περιβάλλεται από πέντε δωμάτια, που έχουν τρεις τάφους το καθένα. Οι διαστάσεις των τάφων είναι όμοιες (175 εκ. μήκος και 40 εκ. βάθος), ενώ η μεταξύ τους απόσταση είναι 25 εκατοστά. Μερικοί από τους τάφους περιείχαν περισσότερες από μια ταφή. Αλλοι ήταν καλυμμένοι με τούβλα και άλλοι είχαν καλυφθεί με ακατέργαστες φυσικές πέτρες βασάλτη. Ιδιαίτερο εύρημα είναι τα υπολείμματα υποδημάτων από δέρμα, που προσομοιάζουν σε εκείνα, που χρησιμοποιούντο από στρατιώτες κατά τη Βυζαντινή περίοδο. «Τα φθαρμένα δερμάτινα παπούτσια, που βρέθηκαν μέσα στους τάφους, δείχνουν ότι αυτοί ανήκαν σε στρατιώτες, που τα χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια των πολέμων, για να προστατεύσουν τα πόδια τους από τυχόν τραυματισμούς», δήλωσε σχετικά ο Αμπντούλ Καντέρ Φαρζάτ, επικεφαλής του Τμήματος Αρχαιολογίας της Χάμα. Βραχιόλια από μέταλλο και υαλόμαζα, μεταλλικά δαχτυλίδια, χάλκινα νομίσματα, λίθινες χάντρες, γυάλινα μυροδοχεία, οκτώ πήλινα φανάρια, αλλά και

τέσσερα χρυσά κέρματα, που πιστεύεται ότι χρησιμοποιούντο για να καλύψουν τα μάτια των νεκρών κατά την ταφή, είναι τα ευρήματα των τάφων. Η αποκάλυψη αυτή έχει μεγάλη σημασία. Σύμφωνα με τον επόπτη αρχαιολόγο Αλί αλ Κουατλάμπι, το νεκροταφείο αυτό είναι ένα από τα λίγα της περιοχής και της εποχής, που δεν έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές ή λεηλασία κατά την πάροδο του χρόνου.

Το βυζαντινό στρατιωτικό νεκροταφείο στη Συρία. Σήμερα μαίνονται γύρω του εμφύλιες συγκρούσεις.

8 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

BOOKS

- ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική δημιουργεί σταδιακά ένα εξειδικευμένο διαδικτυακό : ϋλιοπωλείο με επιλεγμένα βιβλία διαφόρων εκδοτικών οίκων που προσφέρονται με :·~τωση στους αναγνώστες μας. Η θεματολογία των βιβλίων αυτών αφορά οε πρώτη : : r τη στρατιωτική ιστορία, ενώ στη συνέχεια το βιβλιοπωλείο θα εμπλουτιστεί με ■χλεκτά βιβλία γενικής ιστορίας και εκλαϊκευμένης επιστήμης, σε συνεργασία με τους • : : -?αίους εκδοτικούς οίκους της ελληνικής αγοράς.

Αναλυτικές πληροφορίες τόσο για τις εκδόσεις της ΓΝΟΜΟΝ Εκδοτική όσο • . ια τα υπόλοιπα βιβλία του διαδικτυακού βιβλιοπωλείου θα βρείτε στο site μας,

gnomonpublications.gr, απ' όπου μπορείτε να τα παραγγείλετε online με εύκολο• ιι απόλυτα ασφαλή τρόπο. Εναλλακτικά, μπορείτε να παραλάβετε τα βιβλία της ετιλογής σας ταχυδρομικώς με αντικαταβολή, καλώντας στο 210 9758090 ή στέλνοντας e-mail στο orders@gnomonpublications.gr.

ία ακόλουθα βιβλία στρατιωτικής ιστορίας των Εκδόσεων Eurobooks θα τα βρείτε : _ .αης. και στα γραφείο της ΓΝΟΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237, Δάφνη, απ' όπου μπορείτε να τα προμηθευθείτε άμεσα με έκπτωση 10%.

i

Το διαδικτυακό βιβϋιοπωϋείο uac

Κωδ.: 500-001 Erwin Rommel ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ 20,70 €Κωδ.: 500-002 Marcus Luttrell, Patrick Robinson Ο ΜΟΝΟΣ ΕΠΙΖΩΝ 22,50 € Κωδ.:Κωδ.: 500-003 Andrea Frediani 300 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 21,60 € Κωδ.: Κωδ.: 500-004 Hans Von Luck ME TON ΡΟΜΜΕΛ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ 22,50 €Κωδ.: 500-005 Μιλτιάδης Μιχαλόπουλος ΕΙΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ 22,50 € Κωδ.:Κωδ.: 500-006 Otto Skorzeny ΟΙ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 23,90 € Κωδ.: Κωδ.: 500-007 James Wesley, Rawles ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΞΕΡΟΥΜΕ 17,10 € Κωδ.:Κωδ.: 500-008 Otto Carius ΑΡΜΑΤΑ ΣΤΗ ΛΑΣΠΗ 20,70 € Κωδ.:Κωδ.: 500-009 Gottlob Herbert Bidermann ΣΕ ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ 21,60 € Κωδ.:Κωδ.: 500-010 Bruno Sutkus ΑΣΣΟΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΕΥΤΩΝ 15,30 € Κωδ.:Κωδ.: 500-011 Jordan Vause ΑΣΣΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ 17,10 € Κωδ.:Κωδ.: 500-012 Franz Kurowski ΑΣΣΟΙ ΤΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ 29,70 € Κωδ.:Κωδ.: 500-013 Peter Schenk ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 17,10 € Κωδ.:Κωδ.: 500-014 Donald R. Burgett ΕΠΤΑ ΔΡΟΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ 17,10 € Κωδ.:Κωδ.: 500-015 George S. Patton 0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΑ 22,50 € Κωδ.: Κωδ.: 500-016 Christopher Shores, Brian Cull, Nikola Malizia 0 ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Κωδ.:

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 27,00 € Κωδ.:Κωδ.: 500-017 Ιωάννης Παπαφλωράτος ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ 1945 14,40 € Κωδ.:Κωδ.: 500-018 Raymond F. Toliver, Trevor J. Constable ERICH HARTMANN 20,70 € Κωδ.:

500-019 Hans-Ulrich Rudel ΠΙΛΟΤΟΣ ΤΩΝ STUKAS 19,80 €500-020 Θεόδωρος Δημόπουλος ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΛΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 19,80 €500-021 Nikolai Litvin 800 ΗΜΕΡΕΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΠΠΟ 14,40 €500-022 Albrecht Wacker ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ 17,10 €500-023 Γεώργιος Χαροκόπος Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΚΡΑΪΠΕ 18,00 € 500-024 Bill Fey ΜΑΧΕΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ WAFFEN SS 29,70 €500-025 Donald M. Nicol Ο ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ 15,30 €500-026 William Lubbeck ΣΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ 18,00 €500-027 Αναστάσιος Βλαχοσταθόπουλος ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 24,00 €500-028 Θεόδωρος Δημόπουλος ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥΝ ΣΑΝ ΕΛΛΗΝΕΣ 39,60 € 500-029 Εκτωρ Ευάγγελος Χαρατσης ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΤΕΥΤΟΝΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ 19.80 € 500-030 Wolfgang Lytt, Claus Cort ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΞΑΝΑ 19,80 € 500-031 Martin Poppel ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΑΙ ΚΟΛΑΣΗ 18,00 €500-032 Kenneth Macksey GUDERIAN 18,90 €500-033 Ori Hofmekler Η ΔΙΑΙΤΑ TOY ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ 18,9 €500-034 Hans von Dach ΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 17,1 €500-035 George Robert Elford Η ΦΡΟΥΡΑ TOY ΔΙΑΒΟΛΟΥ 21,6 €

01 ΕΑΑΗΝΟΦΟΝΟΙ TOY ΠΟΝΤΟΥΗ βρετανική εφημερίδα «The Independent», σε εκτενές ρεπορτάζ,

κάνει λόγο για τουλάχιστον 5.000 μουσουλμάνους της Τραπεζούντας, που μιλούν ποντιακά. Τα ποντιακά είναι μια διάλεκτος με αξιοσημείωτη ομοιότητα με τα αρχαία ελληνικά και θα μπορούσε να παρέχει πολλά στοιχεία για την ίδια τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα, όπως γράφει ο Στι6 Κόνορ στην εφημερίδα. Τα λεγάμενα «ρωμαίικα», όπως λέει η Ελληνίδα λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, Ιωάννα Σιταρίδου, «διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό χαρακτηριστικών της γραμματικής, που δίνουν μια αύρα αρχαίων ελληνικών, χαρακτηριστικών που έχουν εντελώς χαθεί από τις άλλες παραλλαγές των σύγχρονων ελληνικών. Η χρήση του απαρέμφατου χάθηκε από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους. Στα ρωμαίικα όχι μόνο διατηρήθηκε το απαρέμφατο, αλλά βρίσκουμε επίσης και απαρεμφατικές δομές, που δεν είχαν παρατηρηθεί προηγουμένως και που μόνο σε λατινογενείς γλώσσες έχουν το αντίστοιχό τους». Τα χωριά που μιλούν ρωμαίικα, τα οποία δεν έχουν γραπτή εκδοχή, όπως γράφει η εφημερίδα, διατηρούν και άλλα χαρακτηριστικά γεωγραφικής και πολιτισμικής απομόνωσης. Οι άνθρωποι εκεί σπάνια παντρεύονται εκτός κοινότητας και παίζουν τη δική τους μουσική με το δικό τους όργανο, τη λύρα. «Γνωρίζω μόνο έναν άνδρα, που παντρεύτηκε έξω από το χωριό του», παρατηρεί η Ιωάννα Σιταρίδου. «Και η μουσική

είναι τόσο χαρακτηριστική, που δεν μπορείς να την μπερδέψεις με κάποια άλλη». Η λέκτορας του Κέμπριτζ ξεκίνησε την ακαδημαϊκή της πορεία από τη συγκριτική ιστορική μελέτη των λατινογενών γλωσσών, έκανε όμως έρευνες και για την ιστορική σύνταξη των ελληνικών διαλέκτων - ιδίως των ποντιακών ελληνικών και των κυπριακών. Οι ομιλούντες τα ρωμαίικα, όπως λέει, είναι σήμερα ευλαβείς μουσουλμάνοι, γι’ αυτό και τους επιτράπηκε η παραμονή τους στον Πόντο μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Αλλά αλλεπάλληλα κύματα μετανάστευσης, όπως και η κυρίαρχη επιρροή της τουρκόφωνης πλειονότητας, από κοινού με την απόλυτη απουσία των ρωμαίικων από τη δημόσια σφαίρα, τα τοποθετούν αυτόματα στον κατάλογο των γλωσσών που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης παγκοσμίως. «Με 5.000 μόνο ομιλούντες τη γλώσσα να έχουν απομείνει στην περιοχή, τα ρωμαίικα θα είναι σύντομα μια γλώσσα του παρελθόντος, παρά ένα ζωντανό ιδίωμα. Με την εξαφάνισή τους θα χαθεί μια μοναδική ευκαιρία να ξεκλειδώσει ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε», υποστηρίζει η γλωσσολόγος. Μελέτες της γραμματικής των ρωμαίικων δείχνουν ότι μοιράζονται πάμπολλες ομοιότητες με την ελληνική κοινή, τη γλώσσα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων (4ος αι. π.Χ. - 4ος αι. μ.Χ.). Τα νέα ελληνικά, πάλι, υπέστησαν σημαντική διαφοροποίηση και θεωρείται ότι προέρχονται από τα βυζαντινά ελληνικά, που ομιλούντο μεταξύ 7ου και 13ου αιώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9

A-,V

i

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

Tu JJujjjjjijj üjuijjkjjüuuv ui: ujjüiiöüjilsj; jjji:

r ·J

J

Η μάχη του Κούροκ αποιέΠεσε ίο επιχειρησιακό βάπτιομα ίου Panther, ίου νέου μέοου άρματος one δυνατότητες ίου οποίου οιηριζε ποΠΠά η γερμανική ηγεοία. Η ένιαΕπ ίου Panther οε υπηρεσία Βα αύξανε οημανιικά t ic πιθανότητες για μια οαρωτικό νίκη οτην καθοριστική μάχη του Κούροκ. Ακόμα και όταν ένιναν ννωστές οι σοβιετικές προετοιμασίες, η γερμανική ηνεοία θεωρούσε ότι με τα νέα όπλα η νίκη 8α εΠάμβανε ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις.Η πραγματικότητα, όμως, εξελίχθηκε αρκετό διαφορετικά, διότι ία Panther δεν κατάιρεραν να ξεπεράσουν τις παιδικές αοθένειες και η συμβολή τους υπήρξε οντιστρότρως ανάλογη των ελπίδων που είχαν εναπστεθεί πάνω τους.

Αρματα μάχης Panther κατά τη διάρκεια των μαχών στο

Ανατολικό Μέτωπο (δημοσιεύεται με την άδεια της

Hasegawa/Καλφάκης, www.e- kalfakis.gr- Colour plate is

courtesy of Hasegawa).

Η εαρινή γερμανική επίθεση του 1943 στο Ανατολικό

Μέτωπο είχε ως στόχο την εξάλειψη του θύλακα του Κούρσκ και την αποκατάσταση της συνοχής του με­τώπου. Οι Σοβιετικοί είχαν προελάσει προς τα δυτικά, δημιουργώντας μια εξέχουσα στο μέτωπο, στην πε­

ριοχή του Κούρσκ. Το γερμανικό σχέδιο προέβλεπε την ταυτό­χρονη υπερκέραση του θύλακα από τον βορρά και από τον νό­το. Σε γενικές γραμμές, το γερμανικό οχέδιο δράσης προέθλεπε την ανάπτυξη της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» (Mitte) στο βόρειο τμήμα του θύλακα του Κούρσκ με οκτώ μεραρχίες πάντσερ (2η, 4η, 5η, 8η, 9η, 12η, 18η και 20ή) και 747 διαθέσιμα άρματα. Στο νότιο τμήμα του θύλακα, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» (Sud) είχε στη διάθεση της επτά μεραρχίες πάντσερ και τέσσερις ενισχυ- μένες μεραρχίες γρεναδιέρων πάντσερ («Grossdeutchland» και τρεις των Waffen SS) με αιχμή του δόρατος τα Tiger της 503 Επι- λαρχίας Βαρέων Αρμάτων και των μεραρχιών γρεναδιέρων πά­ντσερ καθώς και τα 200 Panther της 51ης και 52ης Επιλαρχίας. Συνολικά, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε 1.035 άρματα για να επιτύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς της. Αθροίζο­

ντας και τα πυροβόλα εφόδου καθώς και τους κυνηγούς αρ­μάτων, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε σχεδόν το 60% της συνολικής γερμανικής αρματικής δύναμης στο Ανατολικό Μέ­τωπο. Οι δυνάμεις των αρμάτων στον νότο ήταν κατανεμημέ­νες ως εξής: XXIV Σώμα Πάντσερ (17η Μεραρχία Πάντσερ, 23η Μεραρχία Πάντσερ και Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ των SS «Wiking»), III Σώμα Πάντσερ (6η Μεραρχία Πάντσερ, 7η Με­ραρχία Πάντσερ, 19η Μεραρχία Πάντσερ και 168 Μεραρχία Πε­ζικού), XLVIII Σώμα Πάντσερ (3η Μεραρχία Πάντσερ, 11η Με­ραρχία Πάντσερ, 167 Μεραρχία Πεζικού και Μεραρχία Γρενα­διέρων Πάντσερ «Grossdeutchland») και II Σώμα Πάντσερ των SS με τις τρεις μεραρχίες γρεναδιέρων πάντσερ των SS (LSSAH, «Das Reich» και «Totenkopf»).

Η πρώτη επιλαρχία Panther συγκροτήθηκε στις 9 Ιανουα- ρίου 1943, όταν η 2η Επιλαρχία του 33ου Συντάγματος Αρμά­των μετονομάστηκε σε 51η Επιλαρχία. Η επιλαρχία αποτε- λείτο από ίλη διοίκησης με οκτώ άρματα, κατανεμημένα σε ουλαμό αναγνώρισης (aufklarungzug) με πέντε άρματα και σε ουλαμό διαβιβάσεων (ηachrichteηzug) με τρία άρματα (δύο ή-

Αθροίζοντας Kat τα πυροβόλα εφόδου καθώς και τους κυνη­γούς αρμάτων, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε σχεδόν το 60% της συνολικής γερμανικής αρματικής δύναμης στο Ανατο­λικό Μέτωπο.

ταν άρματα διοίκησης Ρβηζβ^βίβήΙεΐΛ^βη). Κάθε ίλη αποτε- λείτο από ουλαμό διοίκησης με δύο άρματα και τέσσερις ου­λαμούς των πέντε αρμάτων. Κάθε άρμα διέθετε έναν τριψή­φιο αριθμό στο πλευρικό τμήμα του πύργου. Το πρώτο ψη­φίο υποδήλωνε τον αριθμό της ίλης, το δεύτερο τον ουλαμό και το τρίτο τη θέση του άρματος στον ουλαμό. Για παρά­δειγμα, το 634 αναφέρεται στο τέταρτο άρμα του τρίτου ου­λαμού της έκτης ίλης. Η επιλαρχία διέθετε τέσσερις ίλες των 22 αρμάτων με τη συνολική δύναμη των Panther να α­νέρχεται σε 96 άρματα. Η δεύτερη μονάδα που μετέπεσε στο Panther ήταν η 1η Επιλαρχία του 15ου Συντάγματος Αρμάτων, η οποία στις 6 Φεβρουάριου 1943 μετονομάστηκε σε 52η Επιλαρχία. Στη μάχη του Κούρσκ κάθε επιλαρχία δ ιέ­θετε και από δύο οχήματα Bergepanther για αποστολές περι­συλλογής. Επίσης, κάθε επιλαρχία διέθετε ως και εννέα η- μιερπυστριοφόρα Zgkw των 18 t για αποστολές περισυλλο­γής. Τρία οχήματα Zgkw απαιτούντο για την περισυλλογή ε­νός Panther.

Οι δύο επιλαρχίες εντάχθηκαν υπό τον επιχειρησιακό έ­λεγχο του 39ου Συντάγματος Αρμάτων με διοικητή τον 38χρονο ταγματάρχη Μέιναρντ φον Λάουχερτ, βετεράνο των επιχειρήσεων στην Πολωνία, στη Γαλλία και στη Σοβιετι­κή Ενωση (κατά το αρχικό στάδιο της εισβολής στην τελευ­ταία). Ενα από τα μέλη της 51ης Επιλαρχίας θυμάται για το αρχικό στάδιο της εκπαίδευσης: «Τον Μάρτιο του 1943 με­τατέθηκα στην 1η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας, στην οποία και παρακολούθησα το σχολείο εκπαίδευσης για οδηγούς, διάρ­κειας οκτώ εβδομάδων. Κατά την παραμονή μας στο κέντρο είχαμε λάβει ειδικές οδηγίες ώστε να τηρήσουμε συνθήκες άκρας μυστικότητας. Η λήψη φωτογραφιών ήταν προφανώς απαγορευμένη όπως και το γράψιμο σημειώσεων. Κατά τη

Σχέδιο τεσσάρων όψεων του Panther Ausf D. διάρκεια της εκπαίδευσης έπρεπε όλα να τα αποστηθίζου-

1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κοντινή όψη ενός Ausf D παραγωγής Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 1943 από τη MAN. Το άρμα δεν είναι ακόμα εξοπλισμένο με τις πλευρικές ποδιές 9ωράκισης. Μέχρι το βάπτισμα του πυρός, 9α έπρεπε να πραγματοποιηθούν δεκάδες αλλαγές και βελτιώσεις στο Panther. Ενα Panther απαιτούσε σχεδόν 55.000 ώρες εργασίας, ενώ το 1943 ένα Τ-34/76 απορροφούσε μόλις 3.000 ώρες εργασίας.

με. Ημασταν ιδιαίτερα υπερήφανοι επειδή ως νέοι στρατιώ­τες θα πολεμούσαμε με τα νέα άρματα».

Τα προγράμματα τροποποιήσεων και βελτιώσεων που έ­πρεπε να εφαρμοσθούν στα Panther περιόρισαν σημαντικά τον διαθέσιμο χρόνο για την τακτική εκπαίδευση των πλη­ρωμάτων. Η γερμανική ηγεσία κατέβαλλε σημαντικές προ­σπάθειες για αύξηση του όγκου παραγωγής, γνωρίζοντας ότι το άρμα αντιμετώπιζε βασικά προβλήματα, και παράλλη­λα εφάρμοσε ένα πρόγραμμα βελτιώσεων στις εγκαταστά­σεις της DEMAG στο Φάλκενζεε και Γκράφενβορ. Δεν θα ή ­ταν υπερβολή να αναφερθεί ότι οι βελτιώσεις πραγματοποι­ούντο ακόμα και λίγο πριν τα άρματα φορτωθούν σε συρ­μούς για τη μεταφορά στο μέτωπο. Την περίοδο 10-31 Μαΐου και 15-31 Μαΐου 1943, οι 51η και 52η Επιλαρχίες έλαβαν από 96 τροποποιημένα άρματα, ενώ όσα παλαιότερα Panther χρη­σιμοποιούντο για εκπαίδευση, επιστράφηκαν. Τα προβλήμα­τα, όμως, συνεχίσθηκαν με αποτέλεσμα την εκ νέου μετα­φορά των αρμάτων για ανακατασκευή στο Γκράφενβορ. Τε­λικά, η 51η Επιλαρχία έλαβε τον προβλεπόμενο αριθμό αρ­μάτων μόλις στις 24 και 25 Ιουνίου και η 52η Επιλαρχία ακο­λούθησε στις 28 και 29 Ιουνίου. Τα οκτώ άρματα για την ίλη διοίκησης του Συντάγματος (Panzer Regiment Stab 39) παρα­δόθηκαν στις 28 Ιουνίου.

ΤΑ PANTHER ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚΤα 200 διαθέσιμα Panther εντάχθηκαν στο XLVIII (48ο) Σώ­

μα Πάντσερ της 4ης Στρατιάς Πάντσερ στην Ομάδα Στρα­τιών «Νότος» (Heeresgruppe Sued). Η 51η Επιλαρχία και η Ιλη Διοίκησης του 39ου Συντάγματος Αρμάτων αφίχθησαν στην περιοχή την 1η Ιουλίου και αναπτύχθηκαν στην προ- βλεπόμενη περιοχή δράσης στο Κοσατσέκ στις 2 Ιουλίου. Η 52η Επιλαρχία αφίχθη στην περιοχή στις 3-4 Ιουλίου, χρό­νος που δεν επαρκούσε ώστε τα πληρώματα να εξο ικειω ­θούν με την περιοχή και τον προβλεπόμενο χώρο ενεργεί- ας. Εξαιτίας της ανάπτυξης των αρμάτων κοντά στην πρώτη γραμμή, τα πληρώματα των Panther δεν κατάφεραν να δοκι­μάσουν τα συστήματα επικοινωνιών εξαιτίας της επιβληθεί- σας σιγής ασυρμάτου. Ενας από τους συμμετέχοντες στη μάχη, ο δεκανέας Βέρνερ Κρήγκελ της 51ης Επιλαρχίας, θυμάται για την είσοδο του Panther στη μάχη: «Η φάλαγγά μας διέσχιζε ένα δάσος και από τις δονήσεις δεχόμασταν ένα σύννεφο από πευκοβελόνες. Υστερα από λίγο, το πρώτο άρμα ακινητοποιήθηκε, ενώ ακολούθησαν γρήγορα και άλ­λα. Διαπιστώσαμε ότι οι δονήσεις από την κίνηση των βαρέ­ων αρμάτων είχαν προκαλέσει την πτώση των πευκοβελό­νων, οι οποίες με τη σειρά τους κάλυψαν τις αεροεισαγω-

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 3

^^JiadaulasWARPROFiLES.COM

Τα Panther μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικά προς την πρώτη γραμμή του μετώπου, χωρίς ακόμα να έχουν επιλυθεί πλήρως όλες οι «παιδικές ασθένειες» του τύπου και τα πληρώματα να έχουν πλήρως εξοικειωθεί με τα νέα τους αποκτήματα. Μόνο η εταιρία MAN κατασκεύασε 730.208 εξαρτήματα, συνολικού βάρους σχεδόν 4761, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στα προγράμματα αναβάθμισης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η γερμανική επίθεση στο Κούρσκ αναβλήθηκε δύο φορές (από τις 15 Μαΐου στις 25 Ιουνίου και στη συνέχεια στις 5 Ιουλίου 1943), ώστε να είναι διαθέσιμα τα Panther.

Γερμανικό μέσο άρμα μάχης Panther Ausf D, Κούρσκ 1943.0 "Πάνθηρας" αποτέλεσε τη γερμανική απάντηση στην παραγωγή του σοβιετικού Τ-34, προσπαθώντας να εκμεταλλευθεί τα πλεονεκτήματα της κεκλιμένης θωράκισης. Η εσπευσμένη μαζική παραγωγή του άρματος Panther, παρά τις περιορισμένες βιομηχανικές ικανότητες, προκάλεσε αρχικά αρκετά προβλήματα.Η πρώτη επιχειρησιακή συμμετοχή των Panther πραγματοποιήθηκε στο Κούρσκ, όπου τα περισσότερα άρματα τέθηκαν εκτός μάχης, κυρίως εξαιτίας μηχανικών προβλημάτων, και όχι λόγω των εχθρικών βλημάτων. Οταν τα αρχικά προβλήματα επιλύθηκαν, το Panther αποδείχθηκε ένας θαυμάσιος συνδυασμός θωράκισης, ταχύτητας και ισχύος πυρός. Η συνολική παραγωγή ανήλθε στις 5.976μονάδες. Το συγκεκριμένο άρμα, άγνωστης μονάδας, φέρει δίχρωμη παραλλαγή με βασικό χρώμα sand yellow και λωρίδες ακανόνιστου σχήματος σε olive green ή dark green (εικονογράφηση: Δημήτρης Χαδούλας).

γές του κινητήρα. Δεν μείναμε ικανοποιημένοι από τους Maybach και αντιμετωπίσαμε αρκετά προβλήματα πριν το Κούρσκ. Ξέσπαγαν φωτιές εξαιτίας της διαρροής καυσίμου από τα καρμπυρατέρ στην εξάτμιση. Αργότερα, τα προβλή­ματα ξεπεράσθηκαν, αλλά ποτέ δεν πρόκειται να ξεχάσω τις εξατμίσεις. Ηταν τόσο θερμές, ώστε μερικές φορές τη νύκτα έδιναν στόχο στους Ιβάν (Σοβιετικούς). Λίγο πριν την

® Το σχέδιο μάχης προέβλεπε την κοινή δράση των 200 Panther με το σύνταγμα αρμάτων της «Gross­deutchland», το οποίο Θα σάρωνε τη σοβιετική γραμμή άμυνας με μια Θωρακισμένη δύναμη που ξεπερνούσε τα 300 άρματα μάχης. 9

k1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

έναρξη της επίθεσης; ήμαστε όλοι αρκετά νευρικοί και ε ί­χαμε τεράστιες προσδοκίες από τα άρματά μας. Στις 3 Ιου­λίου αντιμετωπίσαμε ορισμένα προβλήματα. Εντοπίσαμε β ί­δες και άλλα ξένα σώματα στις δεξαμενές λιπαντικού των κινητήρων και απομακρύναμε αμέσως από τη μονάδα όλους τους Ρώσους βοηθητικούς στρατιώτες. Οι αξιωματικοί μας ανησυχούσαν, διότι όλες οι ενδείξεις υποδήλωναν ότι οι Ιβάν γνώριζαν τα σχέδιά μας. Στις 5 Ιουλίου ξεκινήσαμε το πρωί και σύντομα ήρθαμε αντιμέτωποι με τις φοβερές σο­βιετικές οχυρώσεις. Υπήρχαν σχεδόν παντού νάρκες. Ημουν οδηγός και το άρμα μας απώλεσε μία ερπύστρια από την έκρηξη νάρκης. Υπό την κάλυψη του φ ιλιού πυροβολι­κού, καταφέραμε να περισυλλέξουμε δύο άρματα, ανάμεσα στα οποία ήταν και το δικό μου. Αρκετοί από τους συντρό­φους μου διατύπωναν παράπονα για την έλλειψη επαρκούς ψύξης στον κινητήρα. Σε μία από τις επιθέσεις μας, ένα βλήμα από αντιαρματικό τυφέκιο έπληξε τον πυργίσκο πα­ρατήρησης του αρχηγού που το κράτησε ως ενθύμιο. Ενα άρμα καταστράφηκε από το θηριώδες SU-152 με πυροβόλο των 152 mm με τον πύργο του να αποκολλάται από το σκά­φος. Αντιμετωπίσαμε αμερικανικά άρματα χωρίς πρόβλημα και μπορούσαμε να εξουδετερώσουμε Τ-34 από απόσταση μεγαλύτερη των 2.000 m».

Το σχέδιο μάχης προέβλεπε την κοινή δράση των 200 Panther με το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland», το οποίο θα σάρωνε τη σοβιετική γραμμή άμυνας με μια θωρα­κισμένη δύναμη που ξεπερνούσε τα 300 άρματα μάχης. Ο στρατηγικός στόχος της «Grossdeutchland» ήταν η πόλη του Ομπογιάν, η οποία βρισκόταν σε απόσταση περίπου 50 km νότια του Κούρσκ. Τις παραμονές της μάχης, το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland» (που αποτελείτο από οκτώ ίλες με PzKpfw IV και μία ίλη με Tiger) και το σύνταγμα αρ­μάτων Panther τέθηκαν υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο της 10ης Ταξιαρχίας Πάντσερ (Brigade Stab 10) με διοικητή τον συνταγματάρχη Ντέκερ.

Την παραμονή της επίθεσης, η δύναμη των Panther είχε ήδη περιοριστεί σε 184 επιχειρησιακά άρματα. Στις 3 Ιουλί­ου, δύο άρματα καταστράφηκαν ύστερα από την εκδήλωση

Προς KouookV

" W o w *

/ ί

Η επίθεση των Γερμανών στον νότιο τομέα του Κούρσκ.

Κ!40η Στρατιά

- - Λ/χ χ χ Βερκχοπένγιε Q

Μ Ü6ο ΣΑ υ

I 67η ΜΤΦ ο□Τσερκαοκόγιε Ντουμπρόβα

[ ο ] 39ο ΣΑρ Τομαρόβκα 3η ΜΠα

Μπιέλγκοροντ

XLVIII ΣΠα

Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α

ΣΑρ: Σύνταγμα Αρμάτων

ΣΑ Σώμα Αρμάτων

ΣΠα: Σώμα Πάντσερ

ΜΓΠ GD: Μερ/χία Γρεναδιέρων Πάνισερ

Grossdeutchland

ΜΤΦ: Μεραρχία Τυφεκιοφόρων Φρουράς

ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ

□□

Μέτωπο 5-7-1943

Μέτωπο 15-7-1943

Γερμανοί

Σοβιετικοί

Το «142» ήταν ένα Panther Ausf D που ανήκε στην 1η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας. Το άρμα πιθανότατα καταστράφηκε από πυρά πυροβολικού. Κοντά στο ασπίδιο διακρίνεται μια οπή στην κάννη, πιθανότατα από αντιαρματικό πυροβόλο των 45 mm. Το τυπικό διατρητικό βλήμα των Τ-34/76 ήταν το BR-350A. Με αρχική ταχύτητα εξόδου 662 m/sec μπορούσε να διατρήσει την πλευρική θωράκιση του Panther Aus f D από απόσταση 1.000 m, του εμπρόσθιου τμήματος του σκάφους από απόσταση 300 m, αλλά αδυνατούσε να διαπεράσει την εμπρόσθια θωράκιση στον πύργο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 5

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Στα

ύρος

. Κ

απλα

νίδη

ς /

ΓΝΩ

ΜΩ

Ν

Εκδ

οτικ

ή 20

11

Ενα μέλος του πληρώματος ενός Panther Ausf D καθαρίζει με επιμέλεια ένα διατρητικό βλήμα θωράκισης Pzgr 39/42, διαδικασία που ήταν απαραίτητηώστε να αποφεύγονται τυχόν εμπλοκές. Το Panther διέθετε την απαραίτητη ισχύ πυράς για να αντιμετωπίσει το Τ-34/76, αλλά μειονεκτούσε στον τομέα της θωράκισης.

Το «121» ήταν ένα Panther Ausf D της 1ης Ιλης της 51ης Επιλαρχίας. Το άρμα φέρει πρόσθετα τμήματα ερπύστριας για αύξηση της προστασίας των ευάλωτων τμημάτων. Πλευρικά του πύργου δεν διακρίνονται οι εκτοξευτές καπνογόνων. Το νούμερο 121 υποδηλώνει ότι ανήκει στον διοικητή του 2ου Ουλαμού της 1ης Ιλης, ο οποίος παρατηρεί τον ουρανό για τον εντοπισμό αεροσκαφών της Ερυθρός Αεροπορίας.

ΙανουάριοςΦεβρουάριοςΜάρτιος

4

11

25

06

14

00

10

01

19Απρίλιος 0 19 26 39Μάιος 68 60 25 41Ιούνιος 31 40 25 36Ιούλιος 58 65 19 48Αύγουστος 38 26 15 36Σεπτέμβριος 7 20 10 0Σύνολο 242 250 120 220

Σημείωση: Με εξαίρεση τρία άρματα που διατέθηκαν για δοκιμές, τα 174 άρματα που παρήχθησαν την περίοδο Ιανουαρίου-Απριλίου 1943 οδηγήθηκαν για ανακατασκευή.

φωτιάς στους κινητήρες κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τον σ ιδηροδρομικό σταθμό στον προβλεπόμενο χώρο συγκέντρωσης. Η πορεία προς τις θέσεις εξόρμησης έθεσε εκτός μάχης και άλλα άρματα. Η επίθεση ξεκίνησε νωρίς το πρω ί της 5ης Ιουλίου, με τα άρματα της «Grossdeutchland», ενώ τα Panther κέρδισαν μερικές ώρες προετοιμασίας και ε- πανεξοπλισμού. Στις 08.15 το πρωί, τα Panther εφόρμησαν με επικεφαλής την 51η Επιλαρχία και την 52η Επιλαρχία να ακολουθεί. Οι δύο επιλαρχίες κάλυπταν ένα μέτωπο βά­θους 500 m και μήκους 3.000 m. Το σχέδιο προέβλεπε ότι αρχικά η «Grossdeutchland» θα εξάλειφε την πρώτη γραμμή

άμυνας στην περιοχή της Τσερκασκόγιε και στη συνέχεια τα Panther θα επωφελούντο από τη διάρρηξη του μετώπου και θα ξεχύνονταν για να διευρύνουν το χάσμα. Η πραγμα­τικότητα, όμως, ήταν διαφορετική και επιφύλασσε δυσάρε­στες εκπλήξεις. Ενας στρατιώτης θυμάται: «Καθώς προχω­ρούσαμε, το σοβιετικό πυροβολικό ανέσκαπτε το έδαφος γύρω μας. Ο Ιβάν με την πανουργία του είχε λουφάξει εκε ί­νο το πρωινό, ακόμα και όταν το πυροβολικό μας έβαλλε ε­ναντίον τους. Τώρα, όμως, ολόκληρο το μέτωπο ήταν μια α­τέλειωτη γραμμή από λάμψεις. Το άρμα μας κινείτο σε έναν δακτύλιο φωτιάς και πολλές φορές ανακουφιστήκαμε από την ποιότητα της θωράκισής μας η οποία μας κράτησε ζω­ντανούς».

Τα πρώτα Panther συνάντησαν μία ρεματιά πλάτους 80 m και αχαρτογράφητα ναρκοπέδια. Οι διοικητές των δύο επι- λαρχιών, λοχαγός Χάινριχ Μάγιερ της 51ης και ταγματάρ­χης Γκέρχαρντ Τέμπε της 52ης, προσπάθησαν να ελιχθούν και αναζήτησαν κάποιο πέρασμα, ενώ αρκετά άρματα προ­σπάθησαν, ανεπιτυχώς, να περάσουν τη ρεματιά με αποτέ­λεσμα να κολλήσουν στην παχιά λάσπη που είχε δημιουργη- θ ε ί από τις πρόσφατες βροχοπτώσεις της προηγούμενης νύκτας. Πολύ σύντομα, 25 Panther, έχοντας ακινητοποιηθεί από μηχανικές βλάβες και τις νάρκες, άρχισαν να προσελ­κύουν τα πυρά του σοβιετικού πυροβολικού. Το μηχανικό κατάφερε να εντοπίσει μια κατάλληλη τοποθεσία διάβασης1.500 m δυτικά και τα Panther συνέχισαν την προέλαση προς την πόλη της Τσερκασκόγιε. Ενας αξιωματικός της «Grossdeutchland» αναφέρει: «Πού είναι τα άρματα; Εχουν κολλήσει στη λάσπη. Ξαφνικά εμφανίσθηκαν πίσω μας μερι­κά άρματα και σταδιακά ο αριθμός τους αυξανόταν. Εχουν ένα μακρύ πυροβόλο. Είναι τα νέα Panther. Ο ενθουσιασμός μας έφθασε στα ύψη, αλλά δεν κράτησε πολύ». Την πόλη

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

της Τσερκασκόγιε υπεράσπιζαν το 196 Σύνταγμα Τυφεκιο- φόρων της Φρουράς και δύο συντάγματα αντιαρματικών πυροβόλων. Αργά το απόγευμα, οι γερμανικές δυνάμεις κα­τέλαβαν την πόλη και τα Panther αναχαίτισαν μία σοβιετική αντεπίθεση. Ο συνταγματάρχης Ντέκερ περιγράφει στην α­ναφορά του τα γεγονότα της πρώτης ημέρας: «Η συνεργα­σία μου με τον Στράχβιτς (διοικητής του συντάγματος αρ­μάτων της «Grossdeutchland») υπήρξε απογοητευτική, κα­θώς δεν απαντούσε στις εκκλήσεις μου στον ασύρματο. Οταν διατάχθηκα να παρουσιαστώ στον διοικητή του XLVIII Σώματος Πάντσερ στρατηγό Κνόμπελστορφ, ο Στράχβιτς α- νέλαβε τη διοίκηση των δύο συνταγμάτων αρμάτων. Χρησι­μοποίησε τα Panther κατά τρόπο αντισυμβατικό, με αποτέ­λεσμα τα άρματα να υποστούν ζημιές από νάρκες, ενώ δεν διέθεταν επαρκή προστασία στα πλευρικά τμήματα της διά­ταξης. Στις 5 Ιουλίου, ξεκίνησα επικεφαλής της επίθεσης, αλλά ακινητοποιηθήκαμε σε μια ρεματιά. Οκτώ σοβιετικά άρματα M3 General Lee εντοπίσθηκαν σε απόσταση 2.200 m, ανυποψίαστα για τις δυνατότητες του οπλισμού μας. Πολύ σύντομα είχαν τυλιχθεί στις φλόγες θυμίζοντας τον στολι­σμό στα χριστουγεννιάτικα δέντρα. Την επόμενη ημέρα ε­πιτεθήκαμε στη δεύτερη αμυντική γραμμή και ολοκληρώ-

τική διάταξη είχε σχήμα L και καθώς τα προωθη_ε .α τμή­ματα της -«Grossdeutchland» εισήλθαν στη ζώνη πυρός. άρχι­σαν να υφίστανται απώλειες. Η πλειοψ ηφία των Pan:-er ε.:.ε αναπτυχθεί σε δύο στήλες, ενώ μόνο η προπορευόμεντ .λ­είχε λάβει διάταξη μάχης σφήνας. Η είσοδος τους σττ μάχ- πραγματοποιήθηκε απρόσμενα, όταν τα άρματα έπεσαν πά­νω στα ναρκοπέδια και αρκετά από αυτά ακ ινητοποιήθηκα\ Επικράτησε σύγχυση ανάμεσα στα πληρώματα των Pant-er

Πολύ σύντομα, τα Τ-34 άρχισαν να βάλλουν πλευρικά από απόσταση περίπου 1.000-1.200 m και σημείωσαν μερικές επιτυχίες, προσβάλλοντας την αδύναμη πλευρική θωράκι- ση. Παράλληλα, τα Panther συγκέντρωσαν και τα πυρά του πυροβολικού. Η γερμανική αντίδραση, αρχικά, υπήρξε νω­θρή, αλλά σταδιακά τα πληρώματα άρχισαν να εκμεταλλεύ­ονται τη φονικότητα του πυροβόλου και εξουδετέρωσαν αρ­κετά από τα Τ-34. Μ ερικά Τ-34 προσπάθησαν να μεταβούν σε άλλες θέσεις μάχης, αλλά προδόθηκαν από τις εξατμί­σεις των καυσαερίων και η πλειοψ ηφία τους καταστράφηκε. Οι Σοβιετικοί αποσύρθηκαν με απώλειες, ενώ τα Panther κι- νήθηκαν νοτιοανατολικά και συνενώθηκαν με τα άρματα της «Grossdeutchland» τα οποία κατευθύνονταν προς την πόλη της Ντουμπρόβα. Τα άρματα κατέλαβαν έναν λόφο στα

Η πρώτη ημέρα της μάχης υπήρξε απογοητευτική, αλλά οι αποτυχίες Θα συνεχίζονταν λόγω της ελλιπούς οργάνωσης και του κακού συντονισμού.?

σαμε την αποστολή μας με λίγες απώλειες. Δ ιατάχθηκα να παρουσιασθώ στον στρατηγό φον Κνόμπελσντορφ και επέ­στρεψα μετά από τέσσερις ημέρες. Ο αριθμός των επιχει­ρησιακών Panther είχε περιοριστεί σε μόλις 12 εξαιτίας της ανόητης τακτικής χρησιμοποίησής τους στο πεδίο της μά­χης. Ο ταγματάρχης φον Λάουχερτ ήταν απελπισμένος και με καλωσόρισε θερμά».

Η πρώτη ημέρα της μάχης υπήρξε απογοητευτική, αλλά οι αποτυχίες θα συνεχίζονταν λόγω της ελλιπούς οργάνω­σης και του κακού συντονισμού. Κατά τη διάρκεια της νύ­κτας, οι τεχνικο ί εργάσθηκαν πυρετωδώς και το πρωινό της 6ης Ιουλίου υπήρχαν διαθέσιμα 166 Panther. Τη δεύτερη η­μέρα, η επίθεση ξεκίνησε προς τα βορειοανατολικά, ώστε να παρακαμφθεί η ισχυρή σοβιετική γραμμή άμυνας κοντά στον ποταμό Πίνα. Η επίθεση ξεκίνησε ασυντόνιστα, αρχικά με το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland» και στη συ­νέχεια με το σύνταγμα αρμάτων των Panther. Το αρχικό σχέ­διο προέβλεπε ότι τα άρματα της «Grossdeutchland» θα ανα­λάμβαναν το δεξιό τμήμα της παράταξης με τα Panther στο αριστερό τμήμα.

Τα Panther ξεχύθηκαν μπροστά, χωρίς όμως να γνωρί­ζουν επακριβώς τη διάταξη των φιλιών και εχθρικώ ν τμημά­των. Σε απόσταση περίπου 2.000 m ανατολικά από την Τσερ­κασκόγιε, τα Panther συνάντησαν νέα ναρκοπέδια και -το χειρότερο- έπεσαν σε ενέδρα Τ-34 που έβαλλαν από τόσο καλά προετοιμασμένες θέσεις, ώστε να είναι ευδιάκριτος μόνο ο πύργος. Τα άρματα ανήκαν στα 14ο και 16ο Συντάγ­ματα Αρμάτων, τα οποία κάλυπταν την αντιαρματική τάφρο και τα ναρκοπέδια της δεύτερης αμυντικής ζώνης. Η σοβιε-

Τρία άρματα της 51ης Επιλαρχίας στην περιοχή της Τσερκασκόγιε Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Τα Panther έφεραν βαφή παραλλαγής με συνδυασμό dunkelgelb και πράσινες (grun RAL 6003) ή/και καφέ (brun RAL 8017) λωρίδες.

προάστια της πόλης, όπου και διανυκτέρευσαν. Ο απολογι­σμός της ημέρας ήταν 19 Panther καθηλωμένα ή κατεστραμ­μένα, ενώ είχαν να επιδείξουν την καταστροφή 10-12 Τ-34. Τα διαθέσιμα Panther εντάχθηκαν πλήρως στον επιχειρησια­κό έλεγχο της «Grossdeutchland» σε μια προσπάθεια βελτίω-

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7

ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ PANTHERTo Panther ήταν το πρώτο άρμα που εξελίχθηκε κατά τη διάρ­

κεια του πολέμου (η ανάπτυξη όλων των προηγούμενων αρμάτων είχε ξεκινήσει προπολεμικά), σχεδιασμένο εξαρχής να αντιμετω­πίσει το Τ-34/76 που αποτέλεσε για τους Γερμανούς μια δυσάρε­στη έκπληξη στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Δεκέμβριο του 1941, οι εταιρίες Daimler-Benz και MAN ανέλαβαν τη σχεδίαση ενός μέσου άρματος βάρους 301, με εμπρόσθια επικλινή θωράκιση 60 mm και πλευρική θωράκιση 40 mm, εξοπλισμένο με πυροβόλο των 75 mm. Οι δύο εταιρίες είχαν ασχοληθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με νέα σχέδια και έτσι ήταν εύκολο να ανταποκριθούν στις ανάγκες του διαγωνισμού. Η πρόταση της Daimler-Benz ακολουθούσε πι­στά το σχέδιο του Τ-34 με μικρές μόνο αλλαγές. Διέθετε πύργο με πυροβόλο L/48 των 75 mm, δύο επάλληλες σειρές εδαφικών τρο­χών με ανάρτηση ράβδων στρέψης ή φύλλα σούστας, και πετρε- λαιοκινητήρα. Η πρόταση της MAN περιέγραφε ένα άρμα με μεγα­λύτερο και πλατύτερο σκάφος, πιο ευρύχωρο πύργο (τοποθετη­μένο αρκετά πιο πίσω σε σχέση με την πρόταση της Daimler Benz), βενζινοκινητήρα και πλατύτερες ερπύστριες.

Η MAN ανέλαβε τελικά την ανάπτυξη του νέου άρματος τον Μάιο του 1942 και πολύ γρήγορα δέχθηκε παραγγελίες για 1.000 άρματα Panther Ausf D. Ο Χίτλερ επέμεινε στην εγκατάσταση του πυροβόλου Kwk 42 με μήκος κάννης 100 διαμετρημάτων L/100 των 75 mm, αλλά δεν ήταν ακόμη έτοιμο για παραγωγή και έτσι ε­ναλλακτικά επιλέχθηκε το KwK 42 L/70 με μήκος κάννης 70 δια­μετρημάτων. Εξαρχής, υπήρχαν σχέδια για αύξηση της εμπρό­σθιας θωράκισης στα 100 mm, αλλά δεν τέθηκαν σε εφαρμογή. Η MAN κατασκεύασε δύο πρωτότυπα για δοκιμές, το πρώτο V1 χω­ρίς πύργο και το V2 που ήταν πλήρως λειτουργικό με εξαγωνικό πύργο, ο οποίος τελικά δεν υιοθετήθηκε στα άρματα παραγωγής.

Η αρχική έκδοση παραγωγής ήταν το Ausf D με ορισμένες βελτιώσεις σε σχέση με το πρωτότυπο V2. Τα πρώτα 250 άρματα χαρακτηρίζονταν ως Ausf D(D1), διέθεταν τον Maybach HL210P30 που απέδιδε 650 hp στις 3.000 rpm με σύστημα μετάδοσης της κί­νησης Zahnradfabrik ΑΚ7-200, με επτά σχέσεις για την εμπρόσθια κίνηση και μία για την όπισθεν, οι οποίες θεωρητικά προσέδιδαν στο άρμα μέγιστη ταχύτητα 54,8 km/h. Αρκετές φορές τα επικυ­κλικά γρανάζια που άλλαζαν τη ροπή των σχέσεων καταστρέφο­νταν, με αποτέλεσμα να εκδοθούν οδηγίες για την αποφυγή ξαφ­νικών αλλαγών σχέσεων που θα επέφεραν καταστρεπτικά αποτε­λέσματα. Με έκπληξη οι οδηγοί αντίκριζαν ένα άρμα να εκτελεί κύκλους εξαιτίας της αστοχίας του υλικού σε μια ερπύστρια και μερικές φορές τα πληρώματα κατέστρεφαν τα άρματά τους ύ­στερα από μία τόσο μικρή βλάβη, ώστε να μην πέσουν σε εχθρι­κά χέρια.

Το βάρος των 45 t κατανεμόταν σε οκτώ ζεύγη αλληλεπικαλυ- πτόμενων εδαφικών τροχών διαμέτρου 860 mm (σε κάθε πλευρά) με ανάρτηση ράβδων στρέψης, στον κινητήριο (διαμέτρου 878 mm) και στον τροχό ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας (διαμέ­τρου 600 mm). Οι ερπύστριες Kgs 64/660/160 ασκούσαν εδαφική πίεση 0,735 kg/cm2, όταν βυθίζονταν σε βάθος 20 cm. Η στροφή του άρματος επιτυγχανόταν με υδραυλικά ελεγχόμενα δισκόφρε- να που ακινητοποιούσαν τις ερπύστριες.

Τα επόμενα περίπου 600 Ausf D(D2) διέθεταν τον ισχυρότερο Maybach HL230P30 (από τον Μάιο του 1943), ο οποίος απέδιδε 700 hp στις 3.000 rpm (αυξημένο βάρος κινητήρα κατά 350 kg), ενισχυ- μένους εδαφικούς τροχούς, προσθήκη ποδιών Schuerzen για προ­στασία του κάτω τμήματος του σκάφους από αντιαρματικά τυφέ­κια των 14,5 mm (από τον Απρίλιο του 1943 και σε προηγούμενα άρματα), δακτύλιο για ένα αντιαεροπορικό πολυβόλο στη θυρίδα του αρχηγού, ενώ αφαιρέθηκαν οι δύο τριπλοί εκτοξευτές καπνο- γόνων Nebelwurfgeraet (από τον Ιούνιο του 1943) στις πλευρές του πύργου, οι οποίοι ήταν ευάλωτοι σε πλήγματα φορητών όπλων. Οι βελτιώσεις εφαρμόσθηκαν και σε παλαιότερα άρματα.

Ο οδηγός βρισκόταν στο αριστερό εμπρόσθιο τμήμα του σκά­φους και προστατευόταν από θωράκιση 80 mm (με κλίση 55 μοι­ρών), η οποία μειωνόταν στα 60 mm στο εμπρόσθιο κάτω τμήμα. Δεξιά του βρισκόταν ο ασυρματιστής/πολυβολητής, ο οποίος

από ένα άνοιγμα της θωράκισης χειριζόταν το πολυβόλο MG34. Τα δύο μέλη διέθεταν από δύο σταθερά περισκόπια παρατήρη­σης στην οροφή της υπερκατασκευής για εμπρόσθια και πλευρι­κή ορατότητα.

Ο πύργος ήταν πολύ καλά προστατευμένος με θωράκιση 100 mm στο εμπρόσθιο τμήμα, αλλά μόνο 45 mm στις πλευρές και 16 mm στην οροφή. Η εμπρόσθια θωράκιση στον πύργο ήταν απρό­σβλητη από το διατρητικό βλήμα BR-350A του Τ-34/76 (αρχική τα­χύτητα 662 m/sec) αλλά και από το μεταγενέστερο BR-350P που διέθετε πυρήνα από βολφράμιο και παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1943. Η γερμανική ηγεσία, όμως, γνώριζε ότι το πυροβόλο του Τ-34/76 μπορούσε να διατρήσει 63 mm κεκλιμένης θωράκισης στα1.000 m και κατά συνέπεια το Panther ήταν ευάλωτο εξαρχής σε πλευρικά πλήγματα, προσφέροντας ελάχιστα ανώτερη πλευρική θωράκιση από το PzKpfw IV Ausf Η. Η ανάπτυξη μίας έκδοσης του Panther με πλευρική θωράκιση 60 mm είχε ως συνέπεια την αύξη­ση του βάρους. Το σύστημα περιστροφής του πύργου του Ausf D ήταν υδραυλικό με μέγιστη ταχύτητα περιστροφής 6 μοίρες/sec (ανεξάρτητα από την ταχύτητα λειτουργίας του κινητήρα) και δευτερεύον χειροκίνητο σύστημα. Ο πυροβολητής διέθετε σκο­πευτικό TZF12 (Turmzielfernrohr) με μεγέθυνση 2,5χ (πεδίο θέας 28 μοιρών) και θυρίδα χρήσης φορητού οπλισμού στην αριστερή πλευρά. Εκτός από το πυροβόλο KwK 42, το οποίο πυροδοτείτο η­λεκτρικά, ο πυροβολητής χειριζόταν και το συζυγές πολυβόλο MG34 (τοποθετημένο δεξιά του πυροβόλου) με ποδοπετάλι. Ο γε­μιστής βρισκόταν στη δεξιά πλευρά του πύργου και διέθετε μία οπή χρήσης φορητού οπλισμού στα δεξιά του. Στο οπίσθιο δεξιό τμήμα του πύργου υπήρχε η θυρίδα ανεφοδιασμού σε βλήματα. Ο αρχηγός διέθετε τυμπανοειδή πυργίσκο παρατήρησης με έξι σχι­σμές (70x150x94 mm), στην αριστερή γωνία του πύργου, ο οποίος βιδωνόταν στην οροφή. Η αναχορηγία του πυροβόλου ήταν 79 βλήματα (κατανεμημένα εξίσου σε διατρητικά θωράκισης και ε­κρηκτικά) και 4.200-5.100 φυσίγγια για τα πολυβόλα MG34 (συνήθως 34 σάκοι με ταινίες των 150 φυσιγγίων). Το πυροβόλο (από τον Απρίλιο του 1943) διέθετε ειδικό συμπιεστή (Rohrausblasevorrichtung), ο οποίος ύστερα από τη βολή διοχέτευε αέρα στην κάννη για τον καθαρισμό της και την απομάκρυνση των αερίων καύσης. Από την αναχορηγία του πυροβόλου, τα 40 βλή­ματα αποθηκεύονταν οριζόντια πλευρικά της υπερκατασκευής, 36 αποθηκεύονταν κάθετα σε ειδικές θέσεις στο σκάφος και τρία αποθηκεύονταν οριζόντια κάτω από το δάπεδο του πύργου.

Το πυροβόλο KwK 42 χρησιμοποιούσε τρεις τύπους βλημά­των. To Pzgr 39/42 (διατρητικό θωράκισης-εκρηκτικό με τροχιο­δεικτικό) με βάρος βλήματος 6,8 kg (συνολικό βάρος 14,3 kg), μή­κος 893,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 925 m/sec. To Pzgr 40/42 με πυρήνα από βολφράμιο, βάρος βλήματος 4,66-4,75 kg (συνολικό βάρος 11,55 kg), μήκος 875,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 1.070-1.120 m/sec. Το εκρηκτικό GrPatr. 42 με βάρος βλήματος 5,74 kg (συνολικό βάρος 11,14 kg), μήκος 929,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 700 m/sec. Με το βλήμα Pzgr 39/42 το Panther μπορούσε να διατρήσει θωράκιση πάχους 111 mm σε απόσταση 1.000 m, όταν η μέγιστη θωράκιση του Τ-34/76 το 1943 δεν ξεπερνούσε τα 70 mm. Πρό­σθετα, εκτός από το μικρότερο πάχος, η σοβιετική θωράκιση του 1943 αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα ποιότητας καθώς πε­ριείχε μικρό μόνο ποσοστό νικελίου, το οποίο χρησιμοποιείτο για τη σκλήρυνση της θωράκισης. Το Τ-34/76 για να έχει ελπίδες απέ­ναντι στο KwK 42 θα έπρεπε να διαθέτει εμπρόσθια θωράκιση που θα ξεπερνούσε τα 90 mm.

Το σύστημα επικοινωνιών ήταν το FuG 5 (27,2-33,4 MHz) ενώ, όταν το άρμα ανήκε στην ίλη διοίκησης ή σε αρχηγό ουλαμού, διέ­θετε και το FuG 2. Στο άρμα διοίκησης η αναχορηγία για το πυρο­βόλο περιορίστηκε στα 64 βλήματα, λόγω της ανάγκης εγκατά­στασης πρόσθετων συστημάτων επικοινωνιών και της βοηθητικής γεννήτριας GG400. Από τα άρματα διοίκησης αφαιρείτο, επίσης, το συζυγές πολυβόλο και η οπή του πολυβόλου καλυπτόταν με πρόσθετη θωράκιση.

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

*

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ PzKpfw V Sd.Kfz.171 PANTHER Ausf DΠΛΗΡΩΜΑ 5ΜΗΚΟΣ(Μ) ΥΨΟΣ (Μ)

8,863

ΠΛΑΤΟΣ (Μ)

ΘΩΡΑΚΙΣΗ3,27

Εμπρόσθιο τμήμα πύργου 100 mm με κλίση 12 μοιρώνΑσπίδιο 100 mmΠλευρά πύργου 45 mm με κλίση 25 μοιρώνΟροφή πύργου 16 mm με κλίση 5 μοιρών στο εμπρόσθιο τμήμα και 90 μοιρών στο οπίσθιο τμήμαΟπίσθιο τμήμα πύργου 45 mm με κλίση 25 μοιρώνΕμπρόσθιο τμήμα σκάφους 60 mm με κλίση 55 μοιρών και 80 mm στο άνω τμήμα με κλίση 55 μοιρώνΠλευρικό τμήμα σκάφους 40 mm με κλίση 40 μοιρών στο άνω τμήμα και 40 mm με μηδενική κλίση στο κάτω τμήμαΟπίσθιο τμήμα σκάφους 40 mm με κλίση 30 μοιρώνΑνω τμήμα σκάφους

Κάτω τμήμα σκάφους16 mm

16 mm στο οπίσθιο τμήμα και 30 mm στο εμπρόσθιο τμήμαΒΑΡΟΣ ΜΑΧΗΣ (kg) 44.800ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ 1x650 hp βενζίνης Maybach HL210P30 ή 1x700 hp βενζίνης Maybach HL230P30ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΟΔΟ (km/h) ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km/h)

5520

ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΥΣΙΜΟΥ (It) 720ΑΚΤΙΝΑ ΣΤΡΟΦΗΣ (m) 5 με την πρώτη σχέση και 11 με τη δεύτερη σχέσηΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΟΔΟ (km) 200ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km)

ΥΔΑΤΙΝΟ ΚΩΛΥΜΑ (m)100

1,9ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (m) ΤΑΦΡΟΣ (m)

0,56

2,45ΚΑΘΕΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ (m) 0,91ΕΔΑΦΙΚΗ ΠΙΕΣΗ (kg/m*) 0,73ΟΠΛΙΣΜΟΣ 1x7,5 cm KwK 42 L/70ΟΡΙΑ ΑΝΥΨΩΣΗΣ +20 ως -8 μοίρεςΑΝΑΧΟΡΗΓΙΑ ΚΥΡΙΟΥ ΟΠΛΙΣΜΟΥ 79 βλήματα (40 αποθηκευμένα οριζόντια στις πλευρές της υπερκατασκευής, 36 κάθετα

τοποθετημένα σε θήκες στις πλευρές του σκάφους και τρία οριζόντια αποθηκευμένα

κάτω από το δάπεδο του πύργου)ΔΕΥΤΕΡΕΥΩΝ ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΔΙΑΤΡΗΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΘΩΡΑΚΙΣΗΣ

2x7,92 mm MG 34 (4.200-5.100 φυσίγγια)111 mm (με κλίση 30 μοιρών) στα 1.000 m με βλήμα Pzgr 39

σης του συντονισμού, ενώ αντικαταστάθηκε ο διοικητής της 52ης Επιλαρχίας. Ενα από τα Panther καταστράφηκε από ένα PzKpfw IV κατά λάθος με το πλήρωμά του να μην καταφέρνει να το εγκαταλείψει εγκαίρως.

Στις 08.45 της 7ης Ιουλίου, η επίθεση συνεχίσθηκε ενα­ντίον της δεύτερης σοβιετικής γραμμής άμυνας, με αντικει­μενικό σκοπό την κατάληψη της πόλης Ντουμπρόβα καθώς και την προώθηση βόρεια για την εξουδετέρωση της άμυ­νας στην περιοχή του Σύρτσεφ. Στην τελευταία, οι αμυνό­μενοι είχαν δημιουργήσει άλλη μία γραμμή άμυνας με περί­που 20 Τ-34 από το 16ο Σύνταγμα Αρμάτων ως στατικά πυ­ροβολεία και με τη συνδρομή ρυμουλκούμενων αντιαρματι­κών πυροβόλων των 85 mm. Η αιχμή της γερμανικής επ ίθε­σης αποτελείτο από περίπου 80 άρματα Panther/PzKpfw IV.

Οι Σοβιετικοί είχαν αποσυρθεί από την Ντουμπρόβα κα­τά τη διάρκεια της προηγούμενης νύκτας και είχαν λάβει νέες αμυντικές θέσεις γύρω από το Σύρτσεφ. Τα Panther έ­πεσαν για τρίτη φορά σε ενέδρα, με τους Σοβιετικούς να σφυροκοπούν τα γερμανικά άρματα από ψηλότερα, αφού πρώτα συνάντησαν ένα ναρκοπέδιο σε μία ρεματιά ανατολι­

κά του Σύρτσεφ. Τα σοβιετικά πυρά έπλητταν τα γερμανικά άρματα στο άνω τμήμα του σκάφους και του πύργου. Οι Σο­βιετικοί αρματιστές προσπάθησαν να διατηρήσουν ένα υ­ψηλό ρυθμό βολής. Σταδιακά, τα Panther κατάφεραν να δ ια­σχίσουν τη ρεματιά και να βάλουν εναντίον των Τ-34, προ­καλώντας τους απώλειες. Αργά αλλά σταθερά απώθησαν τις σοβιετικές δυνάμεις βόρεια του Σύρτσεφ και έφθασαν στα περίχωρα του Γκρεμιούτσι. Ηταν μία ακόμα οδυνηρή η ­μέρα με τις απώλειες των Panther να προσεγγίζουν τα 27 άρ­ματα και τις επιτυχίες τους να ανέρχονται σε περίπου 35-40 Το ηθ ικό των πληρωμάτων των Panther έπεσε στο ναδίρ από τις συνεχιζόμενες απώλειες. Ενας βετεράνος θυμάται: «Ορισμένα από τα πληρώματα των Panther τα οποία εγκατέ- λειψαν τα άρματά τους, βρήκαν ασφάλεια στο καταφύγιό μας. Φαίνεται ότι δεν έχουν εμπιστοσύνη στα άρματα και α ­ναφέρουν ότι συχνά ένα πλήγμα προκαλεί ανάφλεξη κα. πως τα άρματα καίγονται όπως ένας πυρσός. Ορισμένα από τα πληρώματα δεν έχουν εμπειρ ία και για μερικά από αυτά είναι η πρώτη τους μάχη». Σύμφωνα με τα σοβιετικά αρχεία η κατάσταση γύρω από το Σύρτσεφ ήταν κρίσιμη: -Κατά γγ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 9

Ο Χίτλερ είχε δώσει ρητές εντολές για την καταστροφή κάθε Panther που κινδύνευε να πέσει στα χέρια του μισητού αντιπάλου. Για τον μέσο Σοβιετικό στρατιώτη κάθε νέο γερμανικό άρμα ήταν άμεσα συνυφασμένο με τον Τίγρη. Στη φωτογραφία απεικονίζεται το Panther 834, της 8ης Ιλης της 52ης Επιλαρχίας, με την επιγραφή ΤΜΓ, που σημαίνει «Τίγρης». Απουσιάζει το τελευταίο γράμμα (Ρ)

TA PANTHER ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

Παραμονή μάχης 200 (96 με την 51 η Επιλαρχία, 96 με την 52η Επιλαρχία και 8 με την Ιλη Διοίκηοης του 39ου

Συντάγματος Αρμάτων)

5 Ιουλίου 184

6 Ιουλίου 166

7 Ιουλίου 40

8 Ιουλίου 11

9 Ιουλίου 16

10 Ιουλίου 10

11 Ιουλίου 30

12 Ιουλίου 25

13 Ιουλίου 43

14 Ιουλίου 36

15 Ιουλίου 20

16 Ιουλίου 43

17 Ιουλίου 44

διάρκεια των συνεχών επιθέσεων, ο εχθρός χρησιμοποίησε ξεκούραστες δυνάμεις και άρχισε να ξεχύνεται προς τα βό­ρεια και βορειοδυτικά. Οι δύο ταξιαρχίες υποχώρησαν, έχο­ντας προβάλει σθεναρή αντίσταση. Σε μία συμβολή ενός

δρόμου στον λόφο 254.5 έλαβε θέση τμήμα του 35ου Συντάγ­ματος Αντιαρματικού Πυροβολικού. Μία μικρή ομάδα αρμά­των, ανάμεσά τους και Tiger (σημ.: πιθανότατα Panther) προω- θήθηκαν προς τις θέσεις των πυροβόλων. Τα πληρώματα ά­φησαν τα άρματα να πλησιάσουν σε απόσταση 200-300 m και άνοιξαν πυρ. Μέσα στα επόμενα λεπτά κατέστρεψαν πέντε Tiger (σημ.: πιθανότατα Panther) αναγκάζοντας τα υπόλοιπα άρματα να αποσυρθούν». Τελικά, το Σύρτσεφ κατελήφθη από τους Γερμανούς και τα σοβιετικά στρατεύματα οπισθοχώρη­σαν προς το Σίτσεβο, Γκρεμιούτσι και Βερκχοπένγιε. Σε γενι­κές γραμμές, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν καταφέρει να δια- σπάσουν τις σοβιετικές αμυντικές γραμμές και να δημιουρ­γήσουν ένα ρήγμα βάθους 18 km και πλάτους περίπου 30 km.

Τις επόμενες ημέρες, τα εναπομείναντα άρματα συμμε­τείχαν σε σκληρές μάχες στην περιοχή του Βερκχοπένγιε, α­ντιμετωπίζοντας υπέρτερες σοβιετικές δυνάμεις που άρχι­σαν να σταδιακά να ενισχύονται. Τα αρχεία της «Grossdeutchand» αναφέρουν: «Ο στόχος για τις 9 Ιουλίου ή­ταν η περιοχή της Νοβοσελόβκα. Νωρίς το πρωί, οι γρεναδιέ- ροι-πάντσερ προωθούνται εναντίον του Βερκχοπένγιε με στόχο να καταλάβουν την πόλη, παρά τα πυκνά πυρά που δέ­χονται από τα δυτικά. Η προέλαση υποστηρίζεται από 19 PzKpfw IV, δέκα Tiger και δέκα Panther. Παράλληλα, τα Ju 87 βομβαρδίζουν την πόλη και θέσεις του εχθρού δυτικά του ποταμού Πίνα. Μετά από περίπου 90 λεπτά, ο διοικητής του 2ου Τάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ ανέφερε την κατάληψη του Βερκχοπένγιε. Η προέλαση συνεχίσθηκε ανατολικά προς τη Νοβοσελόβκα και το σημείο 240.4 (δυτικά της Νοβο-

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τελόβκα), όπου και προσκρούει σε σθεναρή άμυνα από α- .-.αρματικά πυροβόλα και άρματα. Τα διαθέσιμα άρματα α- -οσύρθηκαν από την περιοχή νότια του Βερκχοπένγιε και κι- ,ήθηκαν γρήγορα προς τα βορειοανατολικά, όπου και συνά-• τησαν τα άρματα της 86ης Ταξιαρχίας Αρμάτων. Ξέσπασε _ια σκληρή μάχη υπό την υποστήριξη των Stuka, με τα πά- .τσερ να καταφέρνουν να υπερισχύσουν καταλαμβάνοντας τον λόφο 243».

Το απόγευμα της 10ης Ιουλίου 1943 υπήρχαν μόλις δέκα ^anther σε επιχειρησιακή ετοιμότητα, 25 είχαν καταστραφεί, '00 έχρηζαν επισκευών (56 από πλήγματα και νάρκες και 44 ^πό μηχανολογικές βλάβες), 40 είχαν επισκευασθεί και βρί­σκονταν καθ' οδόν προς την πρώτη γραμμή και 25 δεν είχαν ;κόμα περισυλλεγεί για προώθηση προς τις τεχνικές μονά­δες. Σε αντιστάθμισμα, στο ίδιο διάστημα είχαν διεκδικήσει ~ην καταστροφή 140 αρμάτων. Η «Grossdeutchland» είχε απο- αείνει με μερικά Tiger και περίπου 25 PzKpfw IV για να αντιμε­τωπίσει τις 112 και 200 Ταξιαρχίες Αρμάτων του 6ου Σώματος Αρμάτων. Οι σοβιετικές απώλειες ήταν σημαντικές και το α- “ όγευμα της 10ης Ιουλίου το 6ο Σώμα Αρμάτων ανέφερε πως διέθετε μόλις 35 άρματα και δέκα αντιαρματικά πυροβόλα. Οι Γερμανοί είχαν φθάσει στην κοιλάδα του ποταμού Πσελ, του τελευταίου φυσικού εμποδίου πριν την πόλη του Κούρ­σκ. Σε απόσταση μικρότερη των 20 km βρισκόταν το Ομπο- . ,άν, το οποίο αποτελούσε τον αντικειμενικό τους σκοπό. Το

Λεπτομέρειες από τη δομή του Panther. Στην (Α) διακρίνεται το εσωτερικό του πύργου ενός Ausf D με τη θέση του πυροβολητή στην αριστερή πλευρά και στη (Β) κοντινή όψη της θυρίδας παρατήρησης του οδηγού.

Μέχρι τις 12 Ιουλίου, πρακτικά το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων είχε τεθεί εκτός δράσης, είχε εξαντλήσει σχεδόν το διαθέσιμο απόθεμα πυρομαχικών και είχε απομείνει με 25 επιχειρησιακά άρματα.

Η γερμανική ηγεσία ει/απέθεσε μεγάλο μέρος των ελπίδων της για επικράτηση στη μάχη του Κούρσκ στα νεότευκτα Panther. Τα μηχανικά προβλήματα και οι ακατάλληλες τακτικές αποδείχθηκαν ανυπέρβλητα κατά το επιχειρησιακό βάπτισμα του πυρός. Επιπρόσθετα, οι μεραρχίες πάντσερ, οι οποίες είχαν με κόπο και προσπάθεια επανεξοπλιστεί, υπέστησαν απώλειες που ήταν αδύνατο να αναπληρωθούν εγκαίρως.

σχέδιο προέβλεπε, αρχικά, την κατάληψη του Ομπογιάν, στη συνέχεια τη συνένωση του XLVIII Σώματος Πάντσερ με το II Σώμα Πάντσερ των SS και, τέλος, την κατάληψη του Κούρσκ.

Το απόγευμα τις 11ης Ιουλίου υπήρχαν διαθέσιμα 38 Panther. Οι τεχνικές υπηρεσίες εργάζονταν πυρετωδώς και η προσπάθειά τους αυτή διευκολύνθηκε σημαντικά από την αποστολή ανταλλακτικών απευθείας από τα εργοστάσια πα­ραγωγής με ειδικές πτήσεις. Μέχρι τις 12 Ιουλίου, πρακτικά το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων είχε τεθεί εκτός δράσης, είχε ε­ξαντλήσει σχεδόν το διαθέσιμο απόθεμα πυρομαχικών και είχε απομείνει με 25 επιχειρησιακά άρματα. Στο διάστημα των τεσσάρων ημερών, οι γερμανικές ολοκληρωτικές απώ­λειες ήταν 13 Panther, ενώ αρκετά άλλα είχαν τεθεί εκτός μάχης λόγω προβλημάτων. Από την άλλη, οι δύο σοβιετικές ταξιαρχίες αρμάτων είχαν υποστεί σημαντικές απώλειες, σε ποσοστό 60%, ενώ και οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να δημι­ουργήσουν έναν θύλακα γύρω από το Βερκχοπένγιε.

Η τελευταία μάχη για τα Panther κατά τη μάχη του Κούρ­σκ σημειώθηκε στις 14 Ιουλίου, όταν 36 Panther με τη συνερ­γασία και άλλων αρμάτων συμμετείχαν σε μία αντεπίθεση στη Βερκχοπένγιε εναντίον της 86ης Ταξιαρχίας Αρμάτων του 1ου Σώματος Αρμάτων του Ερυθρού Στρατού. Τα Panther και μια ίλη PzKpfw IV κατέστρεψαν 28 Τ-34 με απώλειες έξι Panther και τρία PzKpfw ΐν.Την επόμενη ημέρα, η γερμανική επίθεση στο Κούρσκ τερματίσθηκε και τα εναπομείναντα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 2 1

άρματα αποσύρθηκαν στην Τομαρόβκα. Την περίοδο 5-14 Ιουλίου, το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων διεκδίκησε την κατα­στροφή 263 σοβιετικών αρμάτων, σχεδόν τα μισά από όσα καταστράφηκαν από ολόκληρο το XLVIII Σώμα Πάντσερ, 144 αντιαρματικών πυροβόλων και 64 οχημάτων. Οι γερμανικοί ι­σχυρισμοί για καταστροφή αρμάτων από απόσταση 1.500-2.000 m πιθανότατα ήταν ένα μέσο για να καλύψουν τη γενι­κότερη άσχημη απόδοση του άρματος. Λαμβάνοντας υπ’ ό- ψιν ότι το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων έπεσε τρεις φορές σε ε- νέδρα, οι ισχυρισμοί τους δεν έχουν ιδιαίτερη βάση. Αλλοι ι­στορικοί περιορίζουν τις επιτυχίες των Panther σε 120 άρμα­τα, από τα οποία λιγότερα από 100 ήταν Τ-34.

Η ανάπτυξη του Panther στη μάχη μπορεί να συμπυκνω­θε ί στην παρακάτω αναφορά: «Η εμπρόσθια θωράκιση είναι

k2 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ομάδα Σοβιετικών στρατιωτών (Α) εξετάζει με προσοχή το κουφάρ ενός Panther που έχει ανατιναχτεί ώστε να μην πέσει σε εχθρικά χέρια. Το 512 ανήκε στην 5η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας και ανατινάχτηκε από το γερμανικό μηχανικό. To Panther δεν κατάφερε να επηρεάσει σημαντικά τις εξελίξεις στο μέτωπο. Στη (Β), ένα ακόμα ανατιναγμένο Panther (312) από την 3η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας. Μέχρι τις 20 Ιουλίου είχαν καταστραφεί 56άρματα στις μάχες στο Κούρσκ.

ιδιαίτερα ισχυρή και άντεξε σε πλήγματα από βολές αντιαρ­ματικών πυροβόλων των 76,2 mm χωρίς να υποστεί διάτρΓ· ση. Η πλευρική θωράκιση των 40 mm είναι ανεπαρκής, κα­θώς αναφέρθηκαν επιτυχημένα πλήγματα από απόσταστ μεγαλύτερη των 1.000 m. Η θωράκιση στο άνω τμήμα του σκάφους είναι εξίσου ασθενής και βλήματα που απέτυχα. να διατρήσουν το κάτω τμήμα του ασπιδίου, συχνά επο- στρακίζονταν στο άνω τμήμα με απώλειες για τον οδηγό κα τον πολυβολητή. Συχνά, οι θυρίδες δεν άνοιγαν μετά α π ; πλήγμα και τα πληρώματα (οδηγός και πολυβολητής σκά­φους) επέλεγαν να μην τις ασφαλίζουν, ώστε να είναι δυνα­τή η διαφυγή τους σε περίπτωση ανάγκης. Η ακρίβεια και η διατρητική ικανότητα του πυροβόλου είναι ιδιαίτερα ικανο­ποιητικές και συνήθως τα εχθρικά άρματα εξουδετερώνο­νταν από απόσταση 1.500-2.000 m. Η πλειοψ ηφ ία των μηχα­νολογικών προβλημάτων αφορούσε τις διαρροές από τις α­ντλίες καυσίμου, ενώ η συσσώρευση καυσίμου προκάλεσε την ολική απώλεια τουλάχιστον τριών αρμάτων. Οταν το άρ­μα κινείτο σε έδαφος με απότομη πλευρική κλίση, συχνά ξε- σπούσε πυρκαγιά που αντιμετωπιζόταν από το πλήρωμα γ

το αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης. Κατά την αρχική περίο­δο, οι αστοχίες στους κινητήρες κυμαίνονταν σε ασυνήθι­

στα μεγάλο ποσοστό, αλλά με την πάροδο των ημερών η κα­τάσταση εξομαλύνθηκε. Η πυροδότηση ναρκών προκαλού- σε ζημιές στο σύστημα κίνησης και τις πρώτες ημέρες του­λάχιστον 40 άρματα ακινητοποιήθηκαν από νάρκες». Επί­σης, τα πληρώματα εξέφρασαν παράπονα για το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, για την εμφάνιση ρωγμών στους ε­δαφικούς τροχούς, για τη συσσώρευση αερίων από τις εξα­τμίσεις στον πύργο και για την είσοδο νερού στον πύργο μέσω του σκοπευτικού συστήματος.

Στις 20 Ιουλίου 1943, η κατάσταση των 200 Panther ήταν η ακόλουθη: δύο άρματα καταστράφηκαν από φωτιά στον κινητήρα πριν την έναρξη της μάχης, 41 άρματα ήταν επ ι­χειρησιακά, 85 έχρηζαν επισκευών, 16 άρματα είχαν υπο- στεί σοβαρές ζημιές καθιστώντας απαραίτητη την επιστρο­φή τους στη Γερμανία και 56 χάθηκαν στις επιχειρήσεις ή καταστράφηκαν από εκρηκτικά γεμίσματα λόγω αδυναμίας περισυλλογής ή ολοκλήρωσης των επισκευών. Την περίοδο 21-31 Ιουλίου 1943, το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων έλαβε μόνο12 Panther για την αναπλήρωση των απωλειών. Το αποτέλε­σμα της μάχης του Κούρσκ αποδείχθηκε καταστρεπτικό για τα Panther που δεν κατάφεραν να εκμεταλλευθούν τα μειο­νεκτήματα του Τ-34/76.

Σημαντικές επικρίσεις δέχθηκε ο διοικητής του συ­ντάγματος αρμάτων της «Grossdeutchland», συνταγματάρ­χης Χ ιαζίνθ Στράχβιτς, ο οποίος σύμφωνα με τον συνταγ­ματάρχη Ντέκερ «χρησιμοποίησε τα Panther όπως ένας ηλ ί­θιος». Ο Στράχβιτς αντέτεινε, δικαιολογημένα, ότι οι απώ­λειες των Panther οφείλονταν στην εσπευσμένη μεταφορά τους στο μέτωπο, στην έλλειψη χρόνου εκπαίδευσης, στην ανεπαρκή αναγνώριση και στην έλλειψη συντονισμού ανά­μεσα στη νεοσύστατη 10η Ταξιαρχία και στο σύνταγμα αρ­μάτων της «Grossdeutchland». Λίγο μετά τη λήξη της επιχεί­ρησης στο Κούρσκ, τα εναπομείναντα Panther συγκεντρώ­θηκαν υπό τον έλεγχο της 52ης Επιλαρχίας, η οποία μετο­νομάστηκε σε 1η Επιλαρχία του 15ου Συντάγματος Αρμά­των στις 24 Αυγούστου 1943. Στις αρχές Αυγούστου, η 51η Επιλαρχία έλαβε 96 άρματα και παρέμεινε στο μέτωπο πο­λεμώντας με την «Grossdeutchland».

Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου, οι Σοβιετικοί είχαν την ευκαιρία να αξιολογήσουν διάφορα Panther στο πεδίο της μάχης. Οι σημαντικότερες παρατηρήσεις τους ε­στιάζονταν στην αδυναμία της πλευρικής θωράκισης, στο υψηλό επίπεδο πολυπλοκότητας και στις συχνές αστοχίες διαφόρων συστημάτων. Συστάθηκε μία ειδική επιτροπή η ο­ποία την περίοδο 20-28 Ιουλίου 1943 εξέτασε 31 κατεστραμ­μένα Panther των γερμανικών δυνάμεων που είχαν καταφέ­ρει να δημιουργήσουν ένα ρήγμα στον οδικό άξονα ανάμε­σα στο Μπιέλγκοροντ και στο Ομπογιάν. Από τα 31 άρματα, τα 22 είχαν εξουδετερωθεί από πυρά πυροβολικού, με την πλειοψ ηφία των πληγμάτων στο οπίσθιο και πλευρικό τμή­μα του σκάφους, τρία άρματα είχαν καταστραφεί από νάρ­κες και ένα από αεροπορική προσβολή. Η επιτροπή διαπ ί­στωσε ότι ένα πλήγμα στον κινητήρα συνήθως οδηγούσε στην εκδήλωση φωτιάς και την πλήρη εξουδετέρωση του άρματος. Μετά το πέρας της επιθεώρησης, δύο άρματα (521 και 745) μεταφέρθηκαν στη Μόσχα για την παρουσίαση των κυριευμένων γερμανικών συστημάτων στο Πάρκο Γκόρκι, ένα άρμα (824) μεταφέρθηκε στο εργοστάσιο του Χελιαμπίνσκ για αξιολόγηση, δύο (732 και 535) για βλητικές δοκιμές στο κέντρο της Κουμπίνκα και ένα (433) μεταφέρ­θηκε στη Βρετανία όπου και αξιολογήθηκε στο κέντρο του Μπόβινγκτον. ΕΕ3

Τα εμβλήματα των μονάδων Panther (από επάνω προς τα κάτω):7η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας, 6η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας, 8η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας.

(1) Thomas L. Jentz: PANZERTRUPPEN-THE COMPLETE GUIDE TO THE CREATION & COMBAT EMPLOYMENT OF GERMANY’S TANK FORCE, 1943-1945, Vol 2, Schiffer Publishing, 1996.(2) Pier Paolo Battistelli: PANZER DIVISIONS-THE EASTERN FRONT 1941-1943, Battle Orders No 35, Osprey Publishing, 2008.(3) Thomas L. Jentz, Peter Chamberlain, Hilary L. Doyle: ENCYCLOPEDIA OF GERMAN TANKS OF WORLD WAR TWO, Sterling Publishing, 1999.(4) Thomas Anderson: PANTHER PANZERKAMPFWAGEN V (Sd.Kfz.171), History File No 001, Auriga Publishing International, 2006.(5) Waldemar Trojca: PANTHER, Tankpower Vol.1-Vol.6, AJ Press, 1999-2002.(6) Thomas L. Jentz: GERMANY’S PANTHER TANK-THE QUEST FOR COMBAT SUPREMACY, Schiffer Publishing, 1995.(7) Eric Denis: PANTHER-UN ADVERSAIRE POUR LE T-34, Tank Zone No 12, Aout-Septembre 2010.(8) Jacek Solarz:PANTHER IN ACTION 1943-1945, Tank Power Vol.239, Wydawnictwo Militaria, 2005.(9) Robert Forczyk: PANTHER vs T-34, UKRAINE 1943, Duel No 4, Osprey Publishing, 2007.(10) Maksym Kolomyjec, Janusz Ledwoch: PANTHERS AND TIGERS AT THE KURSK BATTLE, Tank Power Vol. 205, Wydawnictwo Militaria, 2004.(11) Thomas Anderson: PANTHER, Armor At War Series No 7006, Concord Publications, 1996.(12) Will Fowler: KURSK-THE VITAL 24 HOURS,Amber Books, 2005.(13) Robert Michulec: ARMOR BATTLES ON THE EASTERN FRONT-DOWNFALL OF THE REICH 1943-1945, Armor At War Series No 7020, Concord Publications, 1999.(14) Jonathan Forty: PANZER V PANTHER, Ian Allan Publishing, 2003.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 3

Ελληνες στρατιώτες Οε} μάχης (φωτ. ΠαΧεμικόΜ Αθηνών).

24 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λοκατζήδες σε προκεχωρημένη θέση (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Φάλαγγα ανεφοδιασμού του ΕΣ υπό την προστασία τεθωρακισμένων οχημάτων Marmon-Herrington και Daimler (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Α μάραντος

• Kr̂ oopovΛ ΙΑ Τ Α - Ι £ Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Ν

• Μ όλισ χαΚΑΤΑ Τ Η Ν 2 4 - 1 2 -4 7

,Τιά Λ^*όν<νΑä a 4 J

>y ·6·πδΗ\άρΐΓεψ Mnf'-Tn

τ μ ή μ α τ α

Τ μ ή μ α τ α Κ /Γ

• Αρίατ* όf'-.f.'urriVa

• N r γρ.'’.' 5 ?c.

IqOipa• Λ οπρόγγρλ·

Ολόκο

ΙΩ ΑΝ Ν ΙΝ Α W i l a

g

τεύθυνση Καλπάκι - Γκραμπάλα. Επίσης, οι χαξιαρ- Χάρτης της χίες των Αγράφων, του Λεύτερη, του Υψηλάντη και περ'οχής του Χειμάρρου ανέλαβαν την απομόνωση του πεδίου διεξαγωγής της μάχης από τα νότια και νοτιοδυτικά, δηλαδή από ^ ις γ̂εΣ) την πλευρά του Πωγωνίου, της Μουργκάνας και της Μεγάλης Ράχης. Η Ταξιαρχία Σοφιανού άρχισε τη μά­χη με τέσσερα τάγματα, για να ενισχυθεί στη συνέ­χεια με δύο ακόμη, ένα στις 26 και ένα στις 27 Δεκεμ­βρίου. Επίσης, σε αυτή διατέθηκαν οι δύο ορειβατι­κές πυροβολαρχίες των 75 mm. Αλλα δέκα τάγματα διατέθηκαν σε αποστολές κάλυψης. Συνολικά, λοι­πόν, ο ΔΣΕ στη μάχη της Κόνιτσας έριξε περί τους 6.000 μαχητές.

Το σχέδιο δράσης του Μάρκου προέβλεπε σε πρώτη φάση την κατάληψη της γέφυρας Μπουραζάνι από την Ταξιαρχία Παλαιολόγου, προς απομόνωση της πόλης, και κατόπιν την προώθησή της προς τα νοτιοδυτικά, με στόχο την κατάληψη της γραμμής των υψωμάτων Βίγλα - Πελεκάνα - Βασιλικά, με στόχο την αντιμετώπιση κάθε πιθανής κίνησης ενίσχυσης της πολιορκημένης φρουράς της Κόνιτσας. Η Ταξιαρ­χία του Σοφιανού θα επιτίθετο κατά της πόλης από τα βορειοανατολικά με στόχο την κατάληψή της. Οι λοιπές μονάδες θα ενίσχυαν τις δυνάμεις αποκοπής επί του δημοσίου δρόμου Καλπάκι - Βίγλα - γέφυρα Μπουραζάνι - Κόνιτσα και θα κάλυπταν το μέτωπο επί του Βοϊδομάτη ποταμού με σημείο στηρίγματος τη Γκραμπάλα.

Η περιοχή της Κόνιτσας, μετά τις προπαρασκευα­

στικές κινήσεις του ΔΣΕ, αποτελούσε μία απόλυτα ε­κτεθειμένη εισέχουσα των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές, η ο­ποία όμως έτεμνε στα δύο τις περιοχές αυτές. Αυτός υπήρξε και ο στρατιωτικός λόγος κατάληψης της πό­λης. Ο άλλος βασικός λόγος ήταν πολιτικός. Ο γενι­κός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης χρειαζό­ταν μια επιτυχία και μια πόλη, έστω και μικρή, για να την καταστήσει έδρα της «Προσωρινής Δημοκρατι­κής Κυβέρνησής» του. Στρατηγικός στόχος του Ζα­χαρώδη ήταν να δημιουργήσει εστίες αναταραχής σε όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές της χώ­ρας και να εξαντλήσει τον αντίπαλο με τη συνεχή φθορά και την καταπόνηση, αναγκάζοντάς τον να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορούσε να νικήσει. Ετσι, πίστευε, θα επικρατούσε στον αγώνα του κατά του «μοναρχοφασισμού». Στρατιωτικά, η κατάληψη της Κόνιτσας θα προσέδιδε σημαντικό πλεονέκτημα στον Ζαχαριάδη. Κυρίως του εξασφάλιζε μια απόρ- θητη πρωτεύουσα η οποία θα μπορούσε εύκολα να διατηρηθεί λόγω της γεωγραφικής της θέσης, περι­βαλλόμενη από ορεινούς όγκους, ποταμούς και γειτ- νιάζουσα με το φίλιο, για τον ίδιο, αλβανικό έδαφος.

Την ευθύνη άμυνας του διαμερίσματος της Ηπεί­ρου είχε και τότε η VIII Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ), διοι­κητής της οποίας ήταν ο ταξίαρχος Μιχαήλ Αντωνό- πουλος. Η μεραρχία ήταν ανεπτυγμένη σε υπερβολι­κά μεγάλη έκταση, χωρίς ωστόσο να διαθέτει τις α­νάλογες δυνάμεις. Συγκεκριμένα, την παραμονή της

2 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μάχης η μεραρχία διέθετε την 43η Ταξιαρχία στο Μέ­τσοβο [δύο τάγματα πεζικού (ΤΠ), ένα τάγμα εθνοφυ­λακής (ΤΕ)], η οποία όμως οργανικά ανήκε στην IX ΜΠ και ήταν έτοιμη να επανενωθεί με τη μεραρχία της, την 74η Ταξιαρχία (δύο τάγματα πεζικού και ένας ουλαμός τεθωρακισμένων) στην Μπαλντούμα ανατο­λικά των Ιωαννίνων, την 76η Ταξιαρχία [ένα τάγμα πε­ζικού, ένα τάγμα εθνοφυλακής, ένα τάγμα Χωροφυ­λακής (ΤΧ), το τελευταίο με μόλις 150 άνδρες] στα Δολιανά, τις δυνάμεις της 84ης Περιοχής (σχηματι­σμός επιπέδου ταξιαρχίας) απέναντι από τη Μουρ- γκάνα (ένα τάγμα πεζικού, δύο τάγματα εθνοφυλα­κής), την 75η Ταξιαρχία στην Κόνιτσα [δύο τάγματα πεζικού, ένας λόχος MAY (Μονάδες Ασφαλείας Υπαί­θρου)] και το 8ο Τάγμα Εθνοφυλακής στο Βουλγαρέ- λι. Η διάταξη της μεραρχίας είχε ως στόχο να καλύψει το Μέτσοβο και την Κόνιτσα. Με δεδομένο, όμως, ότι ο ΔΣΕ κατείχε τη Μουργκάνα με έξι τάγματα, η με­ραρχία δεν μπορούσε να διαθέσει επιπλέον δυνάμεις για να καλύψει τον κόμβο της γέφυρας Μπουραζάνι, ο οποίος αποτελούσε και το ασθενέστερο σημείο της όλης διάταξης. Η Μουργκάνα, ουσιαστικά, διχοτο­μούσε το μέτωπο της μεραρχίας. Ο ίδιος ο μέραρχος είχε εγγράφως αναφέρει ότι θεωρούσε τη ληφθείσα διάταξη ελαττωματική, δεν υπήρχε όμως μεγάλο πε­ριθώριο διορθωτικών κινήσεων από μέρους του. Η μεραρχία ήταν πεπεισμένη ότι ο ΔΣΕ θα εξαπέλυε και νέες επιθετικές επιχειρήσεις στην Ηπειρο. Δεν μπορούσε να γνωρίζει, όμως, ακριβώς τον στόχο. Η λανθασμένη εκτίμηση σχετιζόταν με το γεγονός ότι θεωρούσε την Κόνιτσα εξασφαλισμένη.

Η ΜΑΧΗΞημέρωναν Χριστούγεννα. Στην Κόνιτσα των

5.000 κατοίκων οι εκκλησίες λίγο πριν είχαν διαδώσει με τις καμπάνες το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού. Γύρω από την πόλη τα φυλάκια αγρυ­πνούσαν. Η 75η Ταξιαρχία, αν και ήταν διεσπαρμένη από το Μπουραζάνι ως τα βόρεια και βορειοδυτικά υ­ψώματα της πόλης με μόλις 1.000 άνδρες στη διάθε­σή της, παρείχε, παρόλα αυτά, ένα αίσθημα ασφάλει­ας στους κατοίκους. Ωστόσο, μέσα στη νύκτα οι δυ­νάμεις του ΔΣΕ είχαν ήδη λάβει τις θέσεις τους. Πριν ξημερώσει, οι πρώτες επιθέσεις είχαν εκδηλωθεί κα­τά της δημοσιάς Ιωαννίνων - Καλπακίου. Τμήμα του δρόμου είχε αποκοπεί και ναρκοθετηθεί. Παράλλη­λα, επιθέσεις εκδηλώθηκαν στα υψώματα Βασιλικό, Πελεκάνα και Βίγλα. Παράλληλα, άρχισε να ασκείται πίεση στις δυνάμεις του Στρατού στο Καλπάκι.

Στις 06.00 της 25ης Δεκεμβρίου άρχισε και η γενι- *κή επίθεση του ΔΣΕ κατά της ίδιας της Κόνιτσας. Η Ταξιαρχία του Σοφιανού, ενισχυμένη με τις δύο ορει­βατικές πυροβολαρχίες και με αρκετούς όλμους, άρ­χισε να βομβαρδίζει τις θέσεις του 582 ΤΠ στα υψώ­ματα Προφήτης Ηλίας και Αγιος Αθανάσιος, καθώς και την ίδια την πόλη. Παράλληλα, εκδηλώθηκε επί­θεση και κατά του εκτεθειμένου βόρειου τομέα της 75ης Ταξιαρχίας, του 584 ΤΠ, τόσο στα υψώματα Ιτιά και Τσέρνικο όσο και στη γέφυρα Μπουραζάνι, την ο­ποία φρουρούσε ένας μόνο λόχος του 582 ΤΠ. Ο λό­χος αυτός δέχθηκε την επίθεση της Ταξιαρχίας Πα­

λαιολόγου και ύστερα από αντίσταση μιάμισης ώρας κάμφθηκε τελικά και οπισθοχώρησε με απώλειες 18 νεκρούς και 23 αιχμαλώτους. Η σημαντική γέφυρα έ­πεσε σύντομα και εύκολα στα χέρια των επιτιθέμε­νων και έτσι η πόλη αποκλείστηκε από την υπόλοιπη Ελλάδα, ήδη από τις πρώτες ώρες της μάχης. Ολα έ­δειχναν να εξελίσσονται ευνοϊκά για τον ΔΣΕ, αφού εκτός από τη γέφυρα τα τμήματά του κατάφεραν να καταλάβουν και το Τσέρνικο. Η πίεση επί του 584 ΤΠ κατέστη σταδιακά αφόρητη και το τάγμα υποχρεώ­θηκε να υποχωρήσει στο ύψωμα 915. Εκεί θα έπρεπε να αμυνθεί μέχρις εσχάτων.

Τα τάγματα του Σοφιανού συνέχισαν την επίθεση και κατάφεραν να διεισδύσουν στην τοποθεσία του υψώματος 915. Η επιτυχία τους, όμως, ήταν προσωρι­νή. Πραγματοποιώντας άμεση αντεπίθεση με τη λόγ­χη και τις χειροβομβίδες, οι άνδρες του 584 ΤΠ ανέ­τρεψαν τις δυνάμεις που είχαν διεισδύσει και αποκα­τέστησαν το μέτωπο στο σύνολό του. Στο δεξιό της 75ης Ταξιαρχίας, η κατάσταση εξελίχθηκε δυσμενέ­στερα για τον ΔΣΕ. Αρχικά, εκτοξεύθηκαν πολύ ισχυ­ρές, γεμάτες φανατισμό, επιθέσεις κατά του 582 ΤΠ, οι οποίες όμως αποκρούσθηκαν στο σύνολό τους με σοβαρές, για τον ΔΣΕ, απώλειες. Κατόπιν τούτου, οι επιθέσεις στο σημείο αυτό σταμάτησαν και οι επιτι­θέμενοι αρκέσθηκαν να παρενοχλούν τους αμυνόμε­νους με πυρά πυροβολικού και όλμων. Στις 12.30, ενώ η μάχη βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, τραυματί­στηκε ο διοικητής της 75ης Ταξιαρχίας, συνταγμα­τάρχης Δόβας. Τη διοίκηση ανέλαβε αμέσως ο αντι- συνταγματάρχης Γεώργιος Παλλαντάς, διοικητής του 584 ΤΠ, την οποία και διατήρησε.

Ο Παλλαντάς, κρίνοντας ότι η κατάσταση ήταν ι­διαίτερα σοβαρή στον βόρειο τομέα, παρέμεινε δί­πλα στο σκληρά αγωνιζόμενο 584 ΤΠ και μάλιστα δια- νυκτέρευσε στα προκεχωρημένα χαρακώματα στο ύ­ψωμα 915. Μόλις έπεσε το σκοτάδι, οι δυνάμεις του Σοφιανού εξαπέλυσαν σφοδρές νυκτερινές επιθέ­σεις, κυρίως κατά του 915, αλλά και του Αγ. Αθανασί­ου. Ολες, όμως, οι επιθέσεις τους αποκρούστηκαν. Μετά τις 21.00, οι επιθέσεις σταμάτησαν και σχετική ησυχία επικράτησε γύρω από την πόλη. Μέχρι τότε ο απολογισμός της μάχης ήταν σαφώς υπέρ του ΔΣΕ. Είχε αποκόψει την πόλη και την πολιορκούσε ασφυ­κτικά. Οι αμυνόμενοι είχαν, επίσης, υποστεί σημαντι­κές απώλειες, ιδίως σε αξιωματικούς, οι οποίοι διοι­κούσαν πάντα εκ του σύνεγγυς. Συνολικά, την 25η Δεκεμβρίου η 75η Ταξιαρχία είχε 12 νεκρούς (οι δύο

αξιωματικοί), 40 τραυματίες (οι πέ­ντε αξιωματικοί) και 30 αγνοούμε­νους (οι δύο αξιωματικοί).

Στους άλλους τομείς εκδηλώ­θηκαν, επίσης, επιθέσεις. Το 581 ΤΠ της 75ης Ταξιαρχίας, το οποίο είχε νωρίτερα αποσπασθεί, συγκεντρώ­θηκε στην περιοχή Κάτω Ραβένια, βορειοδυτικά του Καλπακίου. Στο ί­διο το Καλπάκι συγκεντρώθηκε το 24ο Τάγμα Χωροφυλακής, δύναμης

150 μόλις ανδρών, το οποίο τέθηκε υπό τις διαταγές της 76ης Ταξιαρχίας. Η μεραρχία διέταξε την 76η Τα­ξιαρχία να ενεργήσει με το πρώτο φως της 26ης Δε­

Το έμβλημα των Δυνάμεων Καταδρομών «Ο Τολμών Νικά».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 7

κεμβρίου με το 581 ΤΠ και το 24ο ΤΧ κατά του υψώματος Βίγλα, το οποίο είχε καταληφθεί από την Τα­ξιαρχία του Υψηλάντη. Στη Μουρ- γκάνα εκδηλώθηκε επίθεση προς τη Βελούνα από την Ταξιαρχία του Χειμάρρου, η οποία όμως απο- κρούστηκε.

Η αρχική αποτυχία της Ταξιαρ­χίας του Σοφιανού να καταλάβει την πόλη προβλημάτισε την ηγε­σία του ΔΣΕ, η οποία αποφάσισε να της διαθέσει ένα ακόμη τάγμα.Ετσι, στις 26 Δεκεμβρίου παρέτασσε τα τάγματα Ερμή, Καραμπέρη, Κόλια, Ορέστη και Λάμπη.

Από την αυγή της 26ης Δεκεμβρίου, ενισχυμένες σι δυνάμεις του Σοφιανού εξαπέλυσαν νέες επ ιθέ­σεις κατά της Κόνιτσας, επικεντρώνοντας τις προ- σπάθειές τους στα υψώματα 915 και Αγ. Αθανάσιος. Παρά τις ορμητικές τους εφόδους, δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν την αμυντική τοποθεσία των πολιορ- κημένων. Ωστόσο, η μεραρχία, φοβούμενη κατάρρευ­ση του 584 ΤΠ, διέταξε την 75η Ταξιαρχία να αποσυρ­θεί πίσω από το 915 και να αμυνθεί, άνευ ιδέας υπο­χώρησης, στα υψώματα του Προφήτη Ηλία - Παναγί- τσας. Ετσι και έγινε. Αφού κατά τη διάρκεια της ημέ­ρας απέκρουσε όλες τις εναντίον του επιθέσεις, το 584 ΤΠ αποσύρθηκε, μόλις έπεσε το σκοτάδι, στις πα­ρυφές της πόλης. Στις 22.00, οι δυνάμεις του ΔΣΕ ε­πιτέθηκαν -κατόπιν ισχυρής προπαρασκευής πυρο­βολικού· κατά του έρημου 915 και το κατέλαβαν αμα­χητί. Νοτιότερα, όμως, η κατάσταση ήταν πολύ πιο κρίσιμη. Το 581 ΤΠ επιτέθηκε, αλλά δεν κατόρθωσε να ανατρέψει τους οχυρωμένους στα υψώματα της

Ορειβατικό πυροβόλο του ΔΣΕ.

Πρωτοσέλιδο εφημερίδας της εποχής με ανταπόκριση από την Κόνιτσα.

Βίγλας αντιπάλους. Παράλληλα, η Ταξιαρχία Αγρά- φων κατέλαβε τη Γκραμπάλα και το Μεσοβούνι.

Ηδη, γύρω από την Κόνιτσα είχε σχηματιστεί έ­νας δακτύλιος πλάτους πολλών χιλιομέτρων. Τίποτε δεν φαινόταν ικανό να σώσει την αποκλεισμένη φρουρά. Ωστόσο, οι διοικήσεις τόσο της VIII Μεραρ­χίας όσο και του Β’ Σώματος Στρατού καθώς και της Στρατιάς είχαν δραστικά κινητοποιηθεί και σχέδια­ζαν μεγάλη αντεπίθεση. Σημαντικό ρόλο διαδραμά­τισε και η Πολεμική Αεροπορία, η οποία με συνεχείς προσβολές, όταν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθή­κες, ρίχθηκε στη μάχη. Στην περιοχή της Βελούνας, τα τμήματα της 84ης Περιοχής κατέλαβαν το ομώνυ­μο ύψωμα ύστερα από μάχη με ισχυρές δυνάμεις του ΔΣΕ.

Την 27η Δεκεμβρίου παρατηρήθηκε αλλαγή στον τρόπο δράσης του ΔΣΕ. Τα κύρια σημεία στηρίγμα­τος της άμυνας της Κόνιτσας στα υψώματα Προφή­της Ηλίας και Αγιος Αθανάσιος δέχθηκαν πυρά πα­ρενόχλησης μόνο. Πυρά εκδηλώθηκαν και κατά της ίδιας της πόλης με θύματα ανάμεσα στον άμαχο πλη­θυσμό. Καμία, όμως, επίθεση πεζικού δεν εκδηλώ­θηκε μέχρι τις 20.45 το βράδυ. Την ώρα εκείνη, ισχυ­ρές δυνάμεις της Ταξιαρχίας Σοφιανού -η οποία διέ­θετε πλέον έξι τάγματα- επιτέθηκαν όχι όμως κατά των υψωμάτων, αλλά κατά της ίδιας της πόλης από τα δυτικά, με ορμητήριο τα υψώματα Βάση και Πλά­κα. Ενα τάγμα του ΔΣΕ κατάφερε να διεισδύσει στην πόλη και να καταλάβει αρκετά σπίτια στις νοτιοδυτι­κές παρυφές της.

Οι άνδρες του 584 ΤΠ, πάντως, κατόρθωσαν να περιορίσουν τη διείσδυση και να κρατήσουν όλη τη νύκτα τους επιτιθέμενους υπό έλεγχο. Εκείνη τη νύ­κτα εντός της πόλης δόθηκαν σκληρές συγκρούσεις σώμα με σώμα. Οι αντιαρματικοί εκτοξευτές έγιναν τα αγαπημένα όπλα των πολεμιστών, αφού τα βλήμα­τά τους γκρέμιζαν με ευκολία τους τοίχους των σπι- τιών πίσω από τους οποίους κρυβόταν ο αντίπαλος. Ολη τη νύκτα οι εκρήξεις των αντιαρματικών και των χειροβομβίδων φώτιζαν το σκοτάδι.

Νοτιότερα, από τα χαράματα της ίδιας ημέρας, στο Καλπάκι δύο τάγματα του ΔΣΕ εξαπέλυσαν επί­θεση κατά του 581 ΤΠ. Το τάγμα δέχθηκε ισχυρή π ίε­ση. Οι επιθέσεις κατά του 581 ΤΠ διήρκεσαν ολόκλη­ρη την 27η Δεκεμβρίου και τερματίστηκαν στις 05.30 τα ξημερώματα της 28ης. Το τάγμα διατήρησε τις θ έ ­σεις του, υφιστάμενο απώλειες 9 νεκρών και 38 τραυματιών. Το 24ο ΤΧ, το οποίο βάσει των σχεδίων της μεραρχίας θα ενίσχυε το 581 ΤΠ στην επιθετική του προσπάθεια προς Βίγλα, δέχθηκε με τη σειρά του επίθεση στο Χάνι Καλλιθέας και αγκιστρώθηκε. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο σκοπός των επιτιθέμε­νων: να καθηλώσουν τις δυνάμεις που θα επιχειρού­σαν να διασπάσουν τον κλοιό. Τον ίδιο σκοπό είχε και η επίθεση που εκδηλώθηκε την ίδια ημέρα κατά των δυνάμεων της 84ης Περιοχής στη Μουργκάνα - Βε­λούνα.

Την 28η Δεκεμβρίου η κατάσταση παρέμενε ευ­νοϊκή για τον ΔΣΕ. Η πολιορκία της Κόνιτσας συνεχι­ζόταν, μέρος της είχε καταληφθεί και οι πρώτες α­πόπειρες διάσπασης του κλοιού είχαν αποκρουσθεί. Απέμενε μόνο η συνολική κατάληψη της πόλης. Η

Σ Η Μ Ε Ρ Ο Ν Ο Κ Τ Α Σ Ε Λ Ι Δ Ο Ν3 Κ Τ Α Σ .Ε Λ ΙΔ Ο Ν m

Ε Ν Π Ρ Ο *ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΕ

ΕΡΧΟΜΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΝΙΤΣΑΝΦ ω τογραφικόν ρεπο ρτά ζ τού ά -ntσταλμένου τοϋ «Έ μιιρός» κ-Β Τ σ ιμτ ιδά ρ οο

2 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟ ΒΑΦΕΙΑΔΗ«Η επιχείρηση της Κόνιτσας επιβαλλόταν να γίνει πολιτικά και

στρατιωτικά. Η εκλογή της στιγμής ήταν κατάλληλη για τρεις λό­γους:Α) Οι φαγωμάρες ανάμεσα στις δύο κλίκες της κυβέρνησης της Αθήνας είναι οξυμμένες.Β) Με πιότερη γρηγοράδα συντελείται η χρεοκοπία της πολιτικής του κυβερνητικού συγκροτήματος Σοφούλη - Τααλδάρη, γιατί πα­ρά τις υποσχέσεις και το θόρυβο για σοβαρά χτυπήματα κατά του ΔΣΕ, ματαιώθηκαν όλες οι εξορμήσεις και ο μσναρχοφασιστικός στρατός έπαθε σοβαρές ζημιές.Γ) Επειδή η επιχείρηση έγινε την επόμενη μέρα από την αναγγε­λία της δημιουργίας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Οι πιθανότητες επιτυχίας της επιχείρησης ήταν πολλές, γιατί:• Η πόλη της Κόνιτσας βρίσκεται ΒΔ από τα Γιάννενα και σε α­πόσταση 45 περίπου χλμ. σε ευθεία νοητή γραμμή από αυτά. Είναι μία εξέχουσα του όλου ηπειρωτικού γεωγραφικού χώρου - Αρτα, Πρέβεζα, Γιάννενα, Μέτσοβο. Με την ηπειρώτικη πρωτεύουσα συνδέεται μόνο με μία οδική αρτηρία και είναι απομονωμένη.• Είναι περιοχή εξαιρετικά ορεινή, με μία σειρά από υποχρεωτι­κές διαβάσεις, που το χειμώνα είναι αδιάβατες ως επί το πλείστσν.• Λόγω της μικρής απόστασης που χωρίζει την πόλη από τα σύ­νορα, στενεύει εξαιρετικά ο χώρος για τον εχθρό, ώστε να μην μπορεί να ελιχθεί με υπολογίσιμα τμήματά του, να αντιμετωπίσει με υπερφαλάγγιση τυχόν ενέργεια κατά της πόλης ή να εξασφαλί­σει τα μετόπισθεν των τμημάτων που κατέχουν την πόλη.• Είναι υποχρεωμένος ο εχθρός να αντιμετωπίσει μετωπικά κά­θε ενέργεια που αποβλέπει στην κατάληψη της πόλης. Γι’ αυτούς τους λόγους είναι εξαιρετικά δύσκολη η κατοχή και η υπεράσπιση της πόλης, με την προϋπόθεση φυσικά ότι στην περιοχή αυτή υ­πάρχει δράση τμημάτων του ΔΣΕ, τα οποία ενοχλούν διαρκώς τον εχθρό. Αν ο εχθρός έχει πάρει την απόφαση να κρατήσει την πόλη, ξεκινώντας από το σημερινό γενικό συσχετισμό των δυνάμεων του ΔΣΕ και του μοναρχοφασιστικού, είναι υποχρεωμένος:1) Να θέσει υπολογίσιμες δυνάμεις, όχι τόσο στην ίδια την πόλη, όσο κυρίως σε επίκαιρες θέσεις κατά μήκος της οδικής αρτηρίας από το Καλπάκι ως το Μπουραζάνι και σε ολόκληρο σχεδόν το ο­ρεινό συγκρότημα των δυτικών Ζαγορίων.2) Να επεκτείνει τα μέτρα ασφαλείας της πόλης ως την περιοχή των συνόρων, με υποχρεωτική κατάληψη του χώρου που βρίσκεται στη δεξιά όχθη των ποταμών Σαραντάπορου και Μυλοπόταμου (από γέφυρα Δερβενιού ως την Πυρσόγιαννη - Βούρμπιανη).3) Να ενεργεί συνεχώς στους χώρους αυτούς, διαθέτοντας και άλλες δυνάμεις εκτός από τις στατικές.

Συμπεράσματα»Είναι φανερό ότι η επιχείρηση της Κόνιτσας ήταν σοβαρή ε­

πιχείρηση. Στρατιωτικά, ήταν μία από τις λίγες, μάλιστα μπορούμε να πούμε η πρώτη, προσπάθειες ταχτικού πολέμου. Η διαφορά με τις επιχειρήσεις Γρεβενών και Μετσόβου που προηγήθηκαν ήταν σοβαρή, γιατί σε αυτή -από άποψη μέσων- ήμασταν πιο ισχυροί. Διαθέσαμε πυροβολικό -πράγμα πολύ υπολογίσιμο- και αποκτήσα­

με υπεροχή σε σχέση με τον αντίπαλο, του οποίου το πυροβολικό στον τομέα της πόλης εξουδετερώθηκε αποτελεσματικά. Ολη, ό­μως, η επιχείρηση οργανώθηκε πολύ άσχημα και εκτελέστηκε ακό­μη χειρότερα. Δεν μπόρεσαν τα στελέχη μας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις τακτικού πολέμου και ούτε πέτυχαν το συνδυα­σμό των μέσων (πεζικό - πυροβολικό), ούτε μπόρεσαν να κινήσουν τα τμήματά τους αρμονικά σαν ένα σύνολο. Εξακολουθεί να υπάρ­χει έντονα το πνεύμα της κακώς εννοούμενης πρωτοβουλίας και μάλιστα σε στιγμές που είναι επιζήμια. Η υποτίμηση του αντιπάλου συνεχίζεται και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.

»Στη μάχη της Κόνιτσας υπήρχαν και σε συνέχεια δημιουργή- θηκαν οι πιο ευνοϊκές συνθήκες. Ο εχθρός είχε αποκλειστεί τελεί­ως και το ηθικό του είχε τσακιστεί ύστερα από τις σοβαρές απώ­λειες που είχε και δεν έρχονταν ενισχύσεις. Παρόλα αυτά, πολέ­μησε και μπορούμε να πούμε πως καλά λειτούργησε ο μηχανισμός του και έκανε λογική χρήση των μέσων του. Αν από εμάς έλειπε η αντίληψη ότι ο εχθρός δεν πολεμάει, ότι δεν έχει ηθικό κλπ. (που στηρίζεται σε μια παλιά διαπίστωση που ήταν τότε σωστή), χωρίς άλλο και σχεδόν πάντα θα τα καταφέρνουμε καλύτερα. Εκείνο που δεν μπορούμε ακόμη να δούμε είναι το καινούργιο που υπάρχει σήμερα, ότι δηλαδή ο εχθρός κατόρθωσε να ξεπεράσει σειρά από αδυναμίες του και με τα σκληρά μέτρα που παίρνει, πέτυχε ορι­σμένα αποτελέσματα στο στρατό του. Επίσης, οργανώθηκε καλύ­τερα και εξοπλίστηκε από τους Αμερικανούς (σ.σ.: Αυτό δεν είναι αληθές. Το 1947 το μεγαλύτερο τμήμα του ΕΣ ήταν εξοπλισμένο με βρετανικά όπλα, αντιμετωπίζοντας τεράστιες ελλείψεις) με άφθο­να μέσα και με τον πόλεμο που ενάμιση χρόνο τώρα γίνεται, από­κτησε σοβαρή πείρα του ανταρτοπόλεμου και προσάρμοσε αρκε­τά την τακτική του... Σήμερα περνάμε μια καμπή. Η καμπή αυτή, το πέρασμα δηλαδή από τον παρτιζάνικο αγώνα σε αγώνα τακτικού στρατού, υπάρχει κίνδυνος να παρεξηγηθεί με συνέπειες, αν δεν εξηγήσουμε, κατατοπίσουμε, προσανατολίσουμε σωστά τα στελέ­χη μας. Πρέπει πριν από όλα να καταλάβουμε ότι η προσπάθειά μας είναι να μετατραπούμε κάθε μέρα πιο πολύ σε τακτικό στρα­τό... Οι διοικήσεις και τα στελέχη μας είναι αποσπασμένα σε επι­κίνδυνο βαθμό από τη βάση. Δεν ζούνε τη ζωή της βάσης. Είναι μα­κριά από τη ζωντανή δράση και κίνηση. Τα προβλήματα τα αντιμε­τωπίζουν με τρόπο γραφειοκρατικό και στις πιότερες περιπτώσεις ασχολούνται και λύνουν δευτερεύοντα προβλήματα...

»H επιχείρηση της Κόνιτσας φανέρωσε για ακόμη μία φορά σε όλη τους την έκταση τις αδύνατες πλευρές της δουλειάς μας και τις συνέπειες των αδυναμιών και ελλείψεών μας. Ταυτόχρονα, α- πόδειξε ότι μπορούμε να κάνουμε επιχειρήσεις πολύ σοβαρότε­ρες, αν αποφύγουμε σειρά από αδικαιολόγητα λάθη, αν καλυτερέ­ψουμε ποσοτικά και ποιοτικά τη δουλειά μας, αλλάζοντας αποφα­σιστικά τις μεθόδους μας. Το αντίθετο θα μας οδηγούσε σε ακόμη μεγαλύτερες αποτυχίες. Οι ευθύνες μας είναι βαριές, όπως και τα καθήκοντα και η αποστολή μας. Δεν απαλλασσόμαστε από αυτές με μία από τα ύστερα κριτική και αυτοκριτική, γιατί σε τελευταία α­νάλυση χάνουν και αυτά τη σημασία τους, όταν δεν γίνεται σωστά η χρήση τους...».

75η Ταξιαρχία, όμως, δεν ήταν αποφασισμένη να υπο- κύψει στη μοίρα της. Αντί να περιμένει τη νέα επ ίθε­ση των ταγμάτων του Σοφιανού, συγκρότησε εκ των ενόντων δύο τμήματα εφόδου, τα οποία αντεπιτέθη- καν με σφοδρότητα, με σκοπό να ανακτήσουν το τμήμα της πόλης το οποίο είχε κυριευθεί. Από την αυγή της 28ης, τα δύο τμήματα επιτέθηκαν με ορμή. Ακολούθησαν άγριες σκηνές, με φονικές οδομαχίες. Μέσα από τους καπνούς των εκρήξεων ξεπετάγο- νταν σφιχταγκαλιασμένοι αντίπαλοι, πιασμένοι στα χέρια.

Αυτή τη φορά ήταν η σειρά των ανδρών του Σο­φιανού να αιφνιδιαστούν. Οι δύο διμοιρίες του 584

ΤΠ, σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, κατάφεραν να εκκαθαρίσουν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης το οποίο είχε κυριευθεί, εκτός από ελάχιστα σπίτια στο ΝΑ άκρο της. Ετσι, η διείσδυση στην πόλη απέτυχε, αλλά σε απάντηση ο Σοφιανός κατηύθυνε τις δυνά­μεις του σε επίθεση κατά των υψωμάτων ΒΔ της πό­λης, οι οποίες τελικά κατάφεραν να καταλάβουν το αντέρεισμα Μαυροβούνι ύστερα από τετράωρη μά­χη. Ο 1/582 Λόχος που υπερασπιζόταν το αντέρεισμα, συμπτύχθηκε κανονικά στην κύρια τοποθεσία αντί­στασης επί των υψωμάτων του Προφήτη Ηλία. Η διοί­κηση της 75ης Ταξιαρχίας υποχρεώθηκε τότε να στα­ματήσει τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις δυτι-

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 9

24 Δεκεμβρίου 1947 ΙΔΡΥΤΙΚΗ ΠΡΑΙΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

«Συγκροτούμετην ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ που αποτελείται από τα υπογραφόμενα μέλη.

Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Προσωρινής Δημοκρατι­κής Κυβέρνησης είναι:

1. Να συνεχίσει και να εντείνει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυ­νάμεις του λαού τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους, για την α­ποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, για την επικράτηση και τη νίκη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και για την κατοχύρωση των δη­μοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού.2. Να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων όπως των λαϊκών συμβουλίων, της λαϊκής δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής παι­δείας κλπ. και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και στις απελευθερωμένες περιοχές.

3. Να επιδιώξει την πραγματοποίηση και επέκταση της συμφιλίω­σης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της ε­θνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δι­καιωμάτων και ελευθεριών...

Η πρώτη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας αποτελείται από τους εξής:• Πρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Στρατιωτικών:

Στρατηγός Μάρκος.• Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Εσωτερικών:

Γιάννης Ιωαννίδης.• Υπουργός Εξωτερικών: Πέτρος Ρούσος.• Υπουργός Δικαιοσύνης: Μιλτιάδης Πορφυρογένης.• Υπουργός της Υγιεινής και Πρόνοιας και προσωρινά της Παιδεί­

ας: Πέτρος Κόκκαλης.• Υπουργός των Οικονομικών: Βασίλης Μπαρτζιώτας.• Υπουργός της Γεωργίας: Δημήτρης Βλαντάς.• Υπουργός της Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά του Επισιτι­

σμού: Λεωνίδας Στρίγκος».

ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ ΜΠΕΡΕ

Εχοντας φθάσει στην περιοχή Καλπακίου, η Γ’ Μοίρα Καταδρομών ενε- πλάκη αμέσως στις επιχει­ρήσεις. Ο 64ος ΛΟΚ επιτέ­θηκε ως κοινό πεζικό κατά των οχυρωμένων στο ύψω­μα Τσούκα δυνάμεων του ΔΣΕ, οι οποίες είχαν υπο­χρεώσει σε υποχώρηση μια διλοχία του 629 ΤΠ. Η επί­θεση πέτυχε, με αποτέλε­σμα να αποκατασταθεί η συνοχή του μετώπου των

κές συνοικίες της πόλης και να αναδιατάξει τις πενι­χρές εφεδρείες της. Μέχρι το πρωί της 29ης Δεκεμ­βρίου το μέτωπο της ταξιαρχίας είχε πλήρως αποκα­τασταθεί.

Η νότια πίεση κατά της περιμέτρου των δυνάμεων του ΔΣΕ είχε αρχίσει να αποδίδει. Η 76η Ταξιαρχία προώθησε τις δυνάμεις της προς τα Ανω Ραβένια, ενώ η 43η Ταξιαρχία προώθησε ελαφρά τις θέσεις της στον τομέα του Καλπακίου. Στη Βελούνα της Μουργκάνας, όλες οι εχθρικές επιθέσεις αποκρού- στηκαν και τα τμήματα του ΔΣΕ υποχρεώθηκαν σε υ­ποχώρηση, καταδιωκόμενα από τα τμήματα της 84ης Περιοχής. Επίσης, σημαντική ήταν και η δράση της Πολεμικής Αεροπορίας την ημέρα εκείνη. Πέραν της μεγάλης ζημιάς που προκάλεσε στον ΔΣΕ με τις συ­νεχείς προσβολές της, εκτέλεσε και δύο ρίψεις πυ- παρατηρητήριο ρομαχικών και φαρμάκων στην πολιορκημένη φρου- του ΔΣΕ. ρά της Κόνιτσας, αναπτε­ρώνοντας κατακόρυφα το ηθικό των ανδρών της 75ης Ταξιαρχίας. Στο μετα­ξύ, η βοήθεια πλησίαζε.

δυνάμεων της VIII ΜΠ, οι οποίες επιχειρούσαν να σπά­σουν τον κλοιό του ΔΣΕ γύρω από την Κόνιτσα. Στο μεταξύ, έφθασε στη Μοίρα η προσωπική διαταγή του διοικητή της Στρατιάς, αντιστρατήγου Βεντήρη, με την οποία την διέτασσε να κινηθεί προς την περιμά- χητη γέφυρα Μπουραζάνι. Η διαταγή ανέφερε χαρα­κτηριστικά: «Επιζητήσατε σύσσωμος μονάς ανεύρη κενόν και αθέατος αχθή εις περιοχήν Βασιλικών. Κα­τάλληλον στιγμήν επιτεθήτε εις νώτα εχθρού, όστις θα πιέζεται κατά μέτωπον υπό τμημάτων VIII ΜΠ. Επι­ζητήσατε, επίσης, καταλάβητε γέφυραν Μπουραζάνι, εάν αύτη κατέχηται ελαφρώς. Ενέργειαι δέον στηρί­ζονται εις ταχύτητα και αφάνειαν. Εναρξις εκτελέσε- ως εντός 28 Δεκεμβρίου. Βεντήρης».

Στο μεταξύ, η 43η Ταξιαρχία επιχειρούσε να δια- σπάσει τις θέσεις του ΔΣΕ στο Καλπάκι και τη Γκρα- μπάλα. Από τα ένδοξα αυτά υψώματα, ο ΔΣΕ απέκο- πτε τις διαβάσεις προς Κόνιτσα και κάλυπτε τη γέ­φυρα Μπουραζάνι. Προς ενίσχυση της 43ης εισήλθε στον αγώνα και η 76η Ταξιαρχία. Ωστόσο, οι επιθέ­σεις των δύο σχηματισμών απέτυχαν ενώπιον του σημείου στηρίγματος Βίγλας (ύψωμα 834), το οποίο οι μαχητές του ΔΣΕ είχαν μετατρέψει σε οχυρό. Τό­τε, η διοίκηση της VIII ΜΠ αποφάσισε να ρίξει στη μά­χη για τη Βίγλα τη Γ Μοίρα. Αμέσως, οργανώθηκε ε­πιχείρηση διείσδυσης προς Ανω Ραβένια, η οποία ό­μως δεν ευοδώθηκε, εφόσον ο ΔΣΕ είχε οργανώσει συνεχές μέτωπο. Ακολούθησε αντεπίθεση του ΔΣΕ, η οποία υποχρέωσε σε μερική υποχώρηση το 581 ΤΠ, απειλώντας και πάλι τη διάταξη της VIII ΜΠ. Τότε, η Γ’ Μοίρα κλήθηκε από τον διοικητή της 76ης Ταξιαρ­χίας, συνταγματάρχη Ασημάκη, να επέμβει προκει- μένου να αποκρούσει την αντεπίθεση του ΔΣΕ. Αν και η διαταγή αυτή αντίκειτο στη διαταγή της Στρα­τιάς, που απαγόρευε την εμπλοκή της Μοίρας σε α­γώνα πεζικού, ο ταγματάρχης Ζαχαράκης αποφάσισε να αναλάβει την αποστολή. Οι 65ος και 66ος ΛΟΚ, υπό τους βετεράνους ιερολοχίτες υπολοχαγούς Τσι- τσιλάνο και Φιλιππίδη αντίστοιχα, επιτέθηκαν με ορ­μή και πέτυχαν, με άγριο αγώνα εκ του συστάδην, να

3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

&tj

ανατρέψουν τα τάγματα της 16ης Ταξιαρχίας Παλαιο- λόγου, αποκαθιστώντας τη διάταξη των δυνάμεων του ΕΣ. Ετσι, λόγω των τοπικών αναγκών του αγώνα, η Μοίρα δεν κατάφερε να εκτελέσει τη διαταγή της Στρατιάς.

Η επίθεση, επίσης, των 43ης και 76ης Ταξιαρχιών, τις επόμενες ημέρες, δεν απέδωσαν τα αναμενόμε­να, παρά τη συμμετοχή και των λοκατζήδων. Η Γ’ Μοί­ρα στις επιχειρήσεις αυτές είχε τρεις νεκρούς και ε­πτά τραυματίες. Στις 30 Δεκεμβρίου, όμως, οι 63ος και 64ος ΛΟΚ κατάφεραν, με αιφνιδιαστική ενέργεια, να καταλάβουν εξαπίνης τους αμυνόμενους στη Βί­γλα μαχητές του ΔΣΕ. Παρόλα αυτά, μόλις συνήλθαν από τον αρχικό αιφνιδιασμό, οι τελευταίοι αντέταξαν σθεναρή άμυνα. Αλλωστε, υπερείχαν και αριθμητικά, καθώς οι δύο ΛΟΚ μαζί παρέτασσαν λιγότερους από 200 άνδρες. Ακολούθησε άγρια συμπλοκή, σώμα με σώμα, στην οποία οι λοκατζήδες επικράτησαν. Η Βί­γλα καταλήφθηκε και διατηρήθηκε, παρά τις σφο­δρές αντεπιθέσεις του ΔΣΕ. Οι δύο ΛΟΚ παρέμειναν στη Βίγλα, μέχρι που αντικαταστάθηκαν από τμήμα­τα πεζικού. Αμέσως μετά, η Μοίρα συνέχισε τη διείσ­δυσή της και κατάφερε να εκκαθαρίσει τις εναπομεί- νασες αντιστάσεις του ΔΣΕ, βόρεια και βορειοανατο­λικά της Βίγλας. Αφού οι λοκατζήδες γιόρτασαν την Πρωτοχρονιά με ολιγόωρη ανάπαυση, συνέχισαν την επίθεση. Με σύντονη πορεία σε φάλαγγα κατ’ άνδρα, μέσω των χιονισμένων μονοπατιών, κινήθηκαν στους πρόποδες του ορεινού όγκου της Γκαμήλας και στις03.00 της 1ης Ιανουαρίου 1948, οι λοκατζήδες εισήλ- θαν στην πολιορκημένη Κόνιτσα, γεμίζοντας με εν­θουσιασμό την πολιορκημένη φρουρά. Ακολούθησε το 527 ΤΠ και ένας λόχος Χωροφυλακής. Η πολιορκία της Κόνιτσας είχε αρθεί.

Η ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΝ Α0ΚΗ Γ’ Μοίρα αναπαύθηκε την 1η Ιανουαρίου στην

Κόνιτσα. Την επομένη, ο ταγματάρχης Ζαχαράκης κλήθηκε από τον εκτελούντα χρέη διοικητή της 75ης Ταξιαρχίας αντισυνταγματάρχη Παλλαντά. Στο πολε­μικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε, αποφασί- στηκε η Μοίρα να επιτεθεί στο ύψωμα Λυκόμορο, στο σημείο δηλαδή συνδέσμου των δύο ανταρτικών τα­ξιαρχιών. Ετσι, θα διαχωρίζονταν οι δυνάμεις του ΔΣΕ στα δύο και θα απειλούντο οι γραμμές επικοινωνιών τους με την Αλβανία που τις τροφοδοτούσε. Πίσω από τη Μοίρα, σε δεύτερο κλιμάκιο, θα ακολουθού­σαν δυνάμεις της 43ης Ταξιαρχίας, για να εξασφαλί­σουν το έδαφος. Η Ταξιαρχία Παλαιολόγου του ΔΣΕ κατείχε τα υψώματα του Λυκόμορου, 8 χλμ. βόρεια της Κόνιτσας, μέχρι και τη γέφυρα Μπουραζάνι. Ηδη, όμως, δεχόταν πίεση από την 43η και την 76η Ταξιαρ­χία. Η ενισχυμένη Ταξιαρχία Σοφιανού συνέχιζε τις ε­πιχειρήσεις κατά της Κόνιτσας, με μειωμένο όμως πλέον ενθουσιασμό, καθώς η αποτυχία κατάληψης της πόλης ήταν πλέον εμφανής.

Στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στην Κόνιτσα έγινε δεκτό το σχέδιο του ταγματάρχη Ζαχαράκη. Υπήρχε χρόνος για ένα μόνο πλήγμα κατά του ΔΣΕ και αυτό έπρεπε να δοθεί στο Λυκόμορο. Αφού ελήφθη η απόφαση, αμέσως διενεργήθηκαν οι

απαραίτητες αναγνωρίσεις από τη διοίκηση της Γ’ Μοίρας, με τη συνεργασία επιτελών της 75ης Ταξιαρ­χίας και ντόπιων οδηγών. Μελετήθηκαν διεξοδικά όλα τα δρομολόγια και η φυσική κάλυψη της περιο­χής, ενώ αξιολογήθηκαν όλες οι σχετικές με τη διά­ταξη των δυνάμεων του ΔΣΕ πληροφορίες. Επίσης, μελετήθηκαν προσεκτικά οι συνήθειες των τμημά­των του ΔΣΕ τα οποία μάχονταν στο μέτωπο.

Αργά το απόγευμα της 2ας Ιανουαρίου, αποφασί- στηκε ο τρόπος ενεργείας. Η 75η Ταξιαρχία θα υπο­στήριζε την ενέργεια με την εκτέλεση αντιπερισπα­σμών κατά της Ταξιαρχίας Σοφιανού, εμποδίζοντας την επέμβασή της στη μάχη υπέρ της Ταξιαρχίας Πα- λαιολόγου, η οποία θα δεχόταν το βάρος της κρού­σης των ΛΟΚ. Από τη Γ’ Μοίρα θα πραγματοποιείτο «αθορύβως, βαθεία και αποφασιστική διείσδυσις εις τα νώτα του εχθρού, προσβολή του ζωτικού χώρου και κατάληψις τούτου», σύμφωνα με την έγγραφη διαταγή. Η 75η Ταξιαρχία θα αναλάμβανε, επίσης, τον ανεφοδιασμό της Γ’ Μοίρας.

Αργά το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου 1948, ο ταγμα­τάρχης Ζαχαράκης, συγκέντρωσε τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του και τους ενημέρωσε επακρι­βώς για την επικείμενη αποστολή, στην οποία θα συμμετείχαν και οι τέσσερις ΛΟΚ. Η διοίκηση της Μοίρας θα παρέμενε στην Κόνιτσα, ως σύνδεσμος με την 75η Ταξιαρχία. Την τακτική διοίκηση θα ασκούσε ο ταγματάρχης Ευστάθιος Γιάνναρης, διοικητής του V Τακτικού Επιτελείου, το οποίο συγκροτήθηκε για την εκτέλεση της αποστολής.

Η 3η Ιανουαρίου ξημέρωσε μουντή. Ο παγωμένος αέρας των ηπειρώτικων βουνών πάγωνε την ανάσα. Ωστόσο, αυτό δεν απέτρεψε αξιωματικούς και υπα- ξιωματικούς των ΛΟΚ να εκτελέσουν, με τη σειρά τους, αναγνωρίσεις των χώρων ευθύνης και ενεργεί- ας τους. Οι αναγνωρίσεις αυτές εκτελέσθηκαν κατά

μικρές ομάδες, για να μη γίνουν α­ντιληπτές από τα τμήματα του ΔΣΕ. Την ίδια ώρα, οι λοκατζήδες ετοιμάζονταν για την επικείμενη μάχη, εφοδιαζόμενοι με τρόφιμα και πυρομαχικά. Το απόγευμα, επί­σης, ολοκληρώθηκε η κατανομή των αποστολών. Σε πρώτο κλιμάκιο θα κινείτο ο 64ος ΛΟΚ. Θα ακολου-

Αμερικανικό ορειβατικό πυροβόλο των 75 mm του ΕΣ. Την εποχή της μάχης της Κόνιτσας, ο ΕΣ δεν διέθετε παρά ελάχιστα βρετανικά ορειβατικά πυροβόλα (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Η γέφυρα Μπουραζάνι επί του ποταμού Σαραντάπορου, ανασκευασμένη από το μηχανικό, μετά το πέρας της μάχης.

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 131

Ο αρχηγός του ΔΣΕ καιπρωθυπουργός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, Μάρκος Βαψειάδης.Η ήττα στην Κόνιτσα τον έπεισε ότι ο ΔΣΕ, χωρίς άμεση πολεμική εμπλοκή των σοσιαλιστικών χωρών, δεν μπορούσε να επικρατήσει.

θούσε η διοίκηση του V Τακτικού Επιτελείου από κο­ντά και στη συνέχεια οι 65ος, 63ος και 66ος ΛΟΚ. Στις 20.00, οι λοκατζήδες δείπνησαν και ξεκίνησαν.

Βαδίζοντας προσεκτικά μέσα στο πυκνό σκοτάδι, με εκρήξεις όλμων και οβίδων να φωτίζουν κάπου-κά- που τη νύκτα, οι λοκατζήδες κάλυψαν αργά το διά­στημα από την πόλη μέχρι τις προκεχωρημένες αμυ­ντικές θέσεις του 584 ΤΠ, περί το ένα χιλιόμετρο βό­ρεια της Κόνιτσας. Η ζώνη αυτή είχε καθοριστεί ως αρχικός χώρος εξόρμησης. Εκεί, αφού ο ταγματάρ­χης Γιάνναρης ενημερώθηκε από τον διοικητή του 584 ΤΠ για τυχόν αλλαγές στη διάταξη των τμημάτων του ΔΣΕ απέναντι του, η κίνηση συνεχίστηκε. Οι ανι­χνευτές του 64ου ΛΟΚ ξαφνικά άκουσαν φωνές. Αμέ­σως η φάλαγγα, σαν ένας άνθρωπος, έμεινε ακίνητη.Ηταν αντάρτες σκοποί που συζητούσαν μεταξύ τους.Η κίνηση συνεχίστηκε. Οι λοκατζήδες βάδισαν σιωπη­λά ανάμεσα στα φυλάκια του ΔΣΕ, χωρίς να γίνουν α­ντιληπτοί. Μέχρι την 01.00 της 4ης Ιανουαρίου, οι λο­κατζήδες είχαν φθάσει στο εκκενωμένο χωριό Καβά- σιλα, δύο χιλιόμετρα από το Λυκόμορο. Ηδη, η Μοίρα είχε διεισδύσει στο ελεγχόμενο από τον ΔΣΕ έδαφος, σε μεγάλο βάθος μέσα στην αντίπαλη τοποθεσία, με­ταξύ των τμημάτων των Ταξιαρχιών Παλαιολόγου και Σοφιανού, χωρίς να γίνει αντιληπτή. Το χωριό Καβάσι- λα αποτελούσε τον τελικό χώρο εξόρμησης. Εκεί, οι τέσσερις ΛΟΚ αναπτύχθηκαν σε διάταξη μάχης. Η Μοίρα χωρίσθηκε σε δύο τακτικά συγκροτήματα. Το ένα, υπό τον λοχαγό Βαρβαρρήγσ, με τους 64ο και 65ο ΛΟΚ, θα κινείτο βορειοδυτικά, μέσω ενός απί­στευτα δύσβατου μονοπατιού, με στόχο να βρεθεί στα νώτα των ανταρτικών δυνάμεων, προς τον ποτα­μό Σαραντάπορο, βόρεια της γέφυρας Μπουραζάνι.Το άλλο, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Γιάνναρη, με τους 63ο και 66ο ΛΟΚ, θα βάδιζαν με κατεύθυνση βορειοανατολικά προς το Λυκόμορο. Ωρα εφόδου καθορίστηκε η 03.00 πρωινή.

ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΑΥΚ0Μ0Ρ0Περί τις 02.45, οι λοκατζήδες βρίσκονταν σε από­

σταση εφόδου από την κορυφή του Λυκόμορου, σε απόσταση περίπου 300 μ. από αυτήν. Βρίσκονταν, ήδη, στα νώτα των δυνάμεων του ΔΣΕ, έχοντας περά- σει δίπλα από τέσσερα φυλάκια του ΔΣΕ, χωρίς να γ ί­

νουν αντιληπτοί! Αφού πραγματοποιήθηκαν οι τε­λευταίες προετοιμασίες, οι δύο διλοχίες ΛΟΚ κάλυ­ψαν έρποντας τα τελευταία 300 μ. από την κορυφή. Στην κορυφή βρισκόταν ο σταθμός διοίκησης της Ταξιαρχίας Παλαιολόγου. Ξαφνικά η νύκτα «ζωντάνε­ψε». Με την ιαχή «Αέρα!» οι λοκατζήδες όρμησαν σαν φαντάσματα μέσα στο σκοτάδι, βάλλοντας κατά ριπάς με τα όπλα τους και ρίχνοντας επιθετικές χει­ροβομβίδες. Ο αιφνιδιασμός των ανταρτών υπήρξε απόλυτος. Στην κορυφή του ακάλυπτου υψώματος με τα ελάχιστα χαρακώματα (απομεινάρια του 1940 και της ιταλικής εισβολής), οι αντάρτες δεν κατάφε- ραν να συνέλθουν από τον αιφνιδιασμό. Σύντομα, η αντίστασή τους κατέρρευσε. Το ύψωμα καταλήφθη­κε και αμέσως οι λοκατζήδες άρχισαν να αναπτύσ­σουν την αμυντική τους περίμετρο. Μόλις, όμως, συ­νήλθαν οι αντάρτες, πραγματοποίησαν με τη σειρά τους αντεπίθεση. Ακολούθησαν σκληρές συμπλο­κές, ακόμα και με μαχαίρια. Τελικά, η κατάληψη του υψώματος ολοκληρώθηκε στις 10.00 το πρωί. Η κα­τάληψη του Λυκόμορου είχε στοιχίσει στη Μοίρα πέ­ντε νεκρούς.

Το ξημέρωμα, όμως, επιφύλασσε μια δυσάρεστη έκπληξη στους λοκατζήδες. Σε λίγο, το ύψωμα άρχι­σε να ανασκάπτεται από πυρά πυροβολικού και βλή­ματα όλμων από το αλβανικό έδαφος. Μετά από κά­θε βομβαρδισμό ακολουθούσε μαζική επίθεση α­νταρτικών τμημάτων. Οι αντάρτες βάδιζαν ακάλυ­πτοι, με το φως της ημέρας, και κατά συνέπεια υφί- σταντο συντριπτικές απώλειες από τους άριστα εκ­παιδευμένους λοκατζήδες. Οι επιθέσεις αυτές εκτελούντο από ανθρώπινα κύματα, χωρίς καμία λο­γική και με απουσία τακτικής διεύθυνσης. Η ηγεσία του ΔΣΕ δεν φαινόταν να υπολογίζει τις ζωές των μα­χητών της. Μόνο αργά το απόγευμα εκδηλώθηκε σο­βαρή και καλοσχεδιασμένη αντεπίθεση της Ταξιαρ­χίας Παλαιολόγου κατά των λοκατζήδων, μετά από δίωρη προπαρασκευή όλμων και πυροβολικού. Και αυτή όμως αποκρούστηκε. Ακολούθησαν άλλες τρεις επιθέσεις, οι οποίες επίσης αποκρούστηκαν, με σοβαρές για τον ΔΣΕ απώλειες. Η εμμονή των α­νταρτών στην εκτόξευση επιθέσεων κατά του Λυκό­μορου έχει πάντως εξήγηση. Η κατάληψη του Λυκό­μορου, σε συνδυασμό με την πίεση που ασκείτο στις ανταρτικές δυνάμεις από την 76η και 43η Ταξιαρχία, απειλούσε να τις αποκόψει από τη γραμμή συγκοινω­νιών τους με την Αλβανία, γεγονός που θα είχε ως συνέπεια την ολοσχερή καταστροφή τους.

Οι λοκατζήδες αντιμετώπισαν τις ασυντόνιστες επιθέσεις των ανταρτών, αλλά καθώς οι ενισχύσεις δεν κατάφεραν να κινηθούν αρκετά γρήγορα, βρέ­θηκαν πολιορκημένοι με τη σειρά τους στο ύψωμα, από πολυάριθμες ομάδες ανταρτών. Ο ταγματάρχης Γιάνναρης και ο λοχαγός Βαρβαρρήγος κινούντο συ­νεχώς ανάμεσα στις θέσεις μάχης, εμψυχώνοντας τους άνδρες και διανέμοντας τρόφιμα, νερό και πυ- ρομαχικά. Η πίεση σταδιακά άρχισε να γίνεται ασφυ­κτική. Σφοδρή επίθεση των ανταρτών προκάλεσε ρήγμα στην αμυντική περίμετρο μεταξύ των 64ου και 65ου ΛΟΚ. Ο λοχαγός Βαρβαρρήγος, όμως, τέθη­κε επικεφαλής των δύο εφεδρικών διμοιριών των λό­χων αυτών και με σφοδρή αντεπίθεση, κατόπιν πά-

3 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λης ακόμη και με μαχαίρια, απώθησε τους αντάρτες και αποκατέστησε τη συνοχή της τοποθεσίας. Για να κρατηθεί η αμυντική περίμετρος, απαιτήθηκε πολ­λές φορές η εκτέλεση «ελιγμών επί εσωτερικών γραμμών», με διμοιρίες λοκατζήδων να μετακινού­νται συνεχώς από τομέα σε τομέα για να σταθερο­ποιήσουν την άμυνα. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι τις23.00 το βράδυ. Κατόπιν, οι επιθέσεις κόπασαν.

Η νύκτα της 4ης προς 5η Ιανουαρίου κύλησε με πυρά παρενόχλησης εκ μέρους των ανταρτών κατά της αμυντικής περιμέτρου. Οι λοκατζήδες ήδη πολε­μούσαν συνεχώς επί 20 ώρες. Αν και κατάκοποι, δεν μπορούσαν να αναπαυθούν. Εργάστηκαν όλη τη νύ­κτα βελτιώνοντας τις αμυντικές τους θέσεις, ενώ πραγματοποιήθηκε αναδιανομή πυρομαχικών. Ο ταγ­ματάρχης Γιάνναρης βρισκόταν σε συνεχή επαφή με την Κόνιτσα και τον ταγματάρχη Ζαχαράκη, μέσω α­συρμάτου. Ο Γιάνναρης ζήτησε να επισπευσθεί η κί­νηση του τάγματος πεζικού που θα αντικαθιστούσε τη Μοίρα, ενώ ζήτησε, επίσης, επειγόντως πυρομαχι- κά. Ωστόσο, το 582 ΤΠ που προβλεπόταν να αντικα­ταστήσει τη Μοίρα, βρέθηκε να αντιμετωπίζει νέες ε­πιθέσεις της Ταξιαρχίας του Σοφιανού και καθηλώθη­κε. Η 75η Ταξιαρχία, πάντως, υποσχέθηκε να ενισχύ- σει τη Μοίρα με μία διλοχία, έστω, του 582 ΤΠ, η ο­ποία θα μετέφερε μαζί της πυρομαχικά και τρόφιμα για τη Μοίρα. Οι ενισχύσεις έφθασαν τα μεσάνυκτα της 5ης Ιανουαρίου. Με τους ημιόνους που μετέφε­ραν τα πυρομαχικά, μεταφέρθηκαν στην Κόνιτσα οι νεκροί και οι τραυματίες λοκατζήδες. Επίσης, μετα­φέρθηκαν στα μετόπισθεν αιχμάλωτοι αντάρτες.

Η 6η Ιανουαρίου, ημέρα των Θεοφανείων, εορτά­στηκε από τους λοκατζήδες στο Λυκόμορο, εν μέσω συνεχών βολών πυροβόλων και όλμων από το αλβανι­κό έδαφος. Σημειώθηκαν μικροσυμπλοκές περιπό­λων, χωρίς όμως να επεκταθούν. Καθίστατο, πλέον, φανερό ότι οι αντάρτες υποχωρούσαν και πως απλώς ανέπτυσσαν οπισθοφυλακές έναντι της Μοίρας. Με τον ίδιο τρόπο πέρασε και η 7η Ιανουαρίου. Τελικά, αργά το βράδυ, η Μοίρα αντικαταστάθηκε και τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Ιανουαρίου οι λοκα­τζήδες άφησαν πίσω τους την Κόνιτσα, την οποία εί­χαν διασώσει. Ηδη πολεμούσαν συνεχώς από την 27η Δεκεμβρίου, χωρίς ανάπαυση και αντικατάσταση α­πωλειών.

να αρκεστεί να έχει ως έδρα της ένα χωριό των Πρεσπών.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, η μά­χη της Κόνιτσας αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα του ΔΣΕ να ενερ­γήσει ως τακτικός στρατός. Η απο­τυχία, όμως, κλόνισε την εμπιστο­σύνη του αρχηγού του Μάρκου Βαφειάδη και του δημιούργησε έ­ντονες αμφιβολίες για το αν τελι­κά η νίκη ήταν εφικτή. Μετά την Κόνιτσα, ο Μάρκος ήταν βέβαιος ότι ο ΔΣΕ δεν μπορούσε από μό­

νος του να επικρατήσει. Η νίκη θα ήταν εφικτή μόνο με την ενεργό συμμετοχή στον πόλεμο των ενόπλων δυνάμεων των σοσιαλιστικών χωρών. Φυσικά, τέτοιο ενδεχόμενο δεν υπήρχε.

Από την άλλη πλευρά, η νίκη στη συγκεκριμένη μάχη αποτέλεσε σοβαρή τονωτική ένεση για τον εθνι­κό στρατό, απομακρύνοντας την απογοήτευσή τους από τις μέχρι τότε αποτυχίες. Στην Κόνιτσα, για πρώ­τη φορά σε ευρεία κλίμακα, ξεδιπλώθηκαν οι δυνατό­τητες των μονάδων καταδρομών, αλλά και οι σοβαρές ελλείψεις του ΕΣ σε οπλισμό και ιδίως σε πολυβόλα. Η φρουρά της Κόνιτσας αντιμετώπισε έξι τάγματα του ΔΣΕ επί πέντε ημέρες με μόνο δύο πολυβόλα. Οι α­πώλειες εκατέρωθεν ήταν σημαντικές. Μεταξύ 25ης Δεκεμβρίου του 1947 και 7ης Ιανουαρίου του 1948 οι μονάδες του Στρατού οι οποίες συμμετείχαν στη μά­χη είχαν 104 νεκρούς, 53 εξαφανισθέντες -κατά πάσα πιθανότητα νεκρούς- και 356 τραυματίες. Τον βαρύτε­ρο φόρο αίματος πλήρωσε το 584 ΤΠ με 21 νεκρούς, 11 εξαφανισθέντες και 53 τραυματίες. Οι απώλειες σε αξιωματικούς ήταν, επίσης, υψηλές: 9 νεκροί και εξα- φανισθέντες καθώς και 22 τραυματίες. Οι αντίστοιχες απώλειες του ΔΣΕ, το ίδιο διάστημα, υπήρξαν βαρύ­τερες. Οι νεκροί που καταμετρήθηκαν στο πεδίο της μάχης ήταν 240. Επίσης, αιχμαλωτίστηκαν 77 αντάρ­τες. Αρκετοί άλλοι -σύμφωνα με τους αιχμαλώτους- περισυνελλέγησαν και μεταφέρθηκαν πίσω, μαζί με την πλειοψηφία των τραυματιών. Η Γ’ Μοίρα Κατα­δρομών θρήνησε οκτώ νεκρούς άνδρες της, τους δε­κανείς Ε. Αρβανίτη και X. Κατσούρα, και τους στρα­τιώτες Γ Σταθόπουλο, Κ. Μάρα, Γ Κάσιλα, Β. Καρνάρο, Δ. Βενετσάνο και Ε. Σπανό. Ξ3

Ο Νίκος Ζαχαρώδης ήταν

εκείνος που επέμενε να

μετατρέψει τον ΔΣΕ σε τακτικό

στρατό. Ωστόσο, τα σχέδιά του δεν είχαν την

παραμικρή πιθανότητα

επιτυχίας, λόγω κυρίως της

έλλειψης μαχητών που επί χρόνια ταλάνιζε

τον ΔΣΕ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΗ θραύση του κλοιού του ΔΣΕ, την 31η Δεκεμβρί­

ου 1947 - 1η Ιανουαρίου 1948, σηματοδότησε και το ουσιαστικό τέλος της μάχης της Κόνιτσας. Οι επιχει­ρήσεις συνεχίσθηκαν μέχρι τις 7 Ιανουαρίου με αντε­πιθέσεις του Ελληνικού Στρατού βόρεια της Κόνι­τσας, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να απαλλαγεί ο­ριστικά η γραφική κωμόπολη από τον κίνδυνο. Η μάχη της Κόνιτσας άρχισε την ημέρα των Χριστουγέννων του 1947 και τελείωσε οριστικά την επομένη των θ ε ­οφανείων του 1948. Υπήρξε η πρώτη κατά παράταξη μάχη του Εμφυλίου και το αποτέλεσμά της είχε τερά­στια σημασία. Για τον ΔΣΕ -σε πολιτικό κυρίως επίπε­δο· τα αποτελέσματα της ήττας ήταν αρνητικά. Η «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» θα έπρεπε

(1) ΑΡΧΕΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1996.(2) C. Woodhouse: THE STRUGGLE FOR GREECE 1941 -1949, Ivan R. Dee, Publisher, Chicago, 2002.(3) Β. Μαντζαρλή: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ TO ΛΥΚΟΜΟΡΟ, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 2001.(4) Δ. Ζαφειρόπουλου: Ο ΑΝΤΙΣΥΜΜΟΡΙΑΚΟΣ ΑΓΩΝ 1945-49, Αθήνα, 1956.(5)Σόλων Γρηγοριάδης: ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, σειρά «Τα φοβερά ντοκουμέντα», ΔΟΛ, Αθήνα, 2010.(6) Ε. Αβέρωφ - Τοσίτσας: ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΣΕΚΟΥΡΙ, Εστία. Αθήνα. 1996.(7) Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΤΑΔΡΟΜΩΝ, ΣΚ 900-26, ΓΕΣ/3ο,Αθήνα, 1967.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 3

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α’ ΠΠΗ δράση ίων Ελλήνων αεροπόρων σιη Μακεδονία και οιο Ανατολικό Αιγαίο (1916-18)

ΛΑΜΠΡΟΣ ΤΑΓΚΑΣ

Αεροσκάφη και προσωπικό του Ν Α Ι στην αεροπορική βάση Μουδρου, έτοιμα προς επιθεώρηση, τον Οκτώβριο του 1917.

34 I ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η συμβολή me ελληνικής Ναυτικής Αεροπορίας υπήρξε αναμφίβολα αποιραοιαιικής οημαοίας, μειαξύ ίων αεροπορικών δυνάμεων ιης Ανιάνι, οιην περιοχή. Ηδη από ιον οχημαιιομό ιης προοωρινής κυβέρνησης Βενιζέλου, τον Οκτώβριο του 1916, «ρίχτηκε» στον πόλεμο, πριν ακόμη από την επίσημη είσοδο της χώρας. Οι επιτυχίες που σημείωσε σύντομα οδήγησαν στη δημιουργία της αμινώς ελληνικής Μοίρας «Ζ», από την οποία ξεπήδηοαν τέσσερις μοίρες το καλοκαίρι του 1918. Με βάση το Αιγαίο, η δράση των Ελλήνων αεροπόρων περιελάμβανε αποστολές αναγνώρισης, νυκτερινού βομβαρδισμού, ανθυποβρυχιακής περιπολίας και δίωξης στην ανατολική Μακεδονία, την περιοχή των Στενών και τη Μικρά Ασία. Παρόλο που ο αντίπαλος διέθετε έμπειρους χειριστές και προηγμένο τεχνικά μέσα από την πρώτη στιγμή των επιχειρήσεων, αυτό δεν στάθηκε ικανό να του προσφέρει τη νίκη στους αιθέρες. Η στιγμή της κορύφωσης έφταοε με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την

επινίκια «παρέλαση)) στους ουρανούς της Κωνσταντινούπολης. Ψυχή όλης αυτής της προσπάθειας υπήρξε ο «άσσος των αεροπόρων της Μεοογείου», όπως ήταν γνωστός μεταξύ των Βρετανών αεροπόρων, ο Αριστείδης Μωραΐτίνης.

Αεροπόροι της Η2 Μοίρας στο αεροδρόμιο του Μούδρου, εικονιζόμενοι μπροστά από αεροσκάφη Sopwith 1F.1 Camel.

ITPATIQTIKH UTOPIA I 3 5

Υδροπλάνο Henry Farman HF.22 στο Φάληρο, κατά τον Α’ ΠΠ.

Το πολεμικό αεροσκάφος κέρδισε, από την πρώτη στιγ­μή της εμφάνισής του στην Ελλάδα, τον θαυμασμό του κοινού και της ηγεσίας του τόπου. Εξάλλου η Ελλάδα, παρά την ανεπάρκεια οικονομικών πόρων, συγκαταλέ­γεται μεταξύ των πρώτων δυνάμεων, που υιοθέτησαν

το νέο όπλο. Μέσα σε ατμόσφαιρα γενικού ενθουσιασμού, στις 8 Φεβρουάριου 1912, πραγματοποιήθηκε η πρώτη πτήση στην Ελλάδα από Ελληνα αεροπόρο, τον Εμμανουήλ Αργυρό- πουλο, ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος βεβαίω­νε με προφητικό ύφος για την πολύτιμη συμβολή της αερο­πορίας στο πεδίο της μάχης και περιέγραφε στον Τύπο της ε­ποχής ότι «το αεροπλάνο ενδείκνυται ως το όπλο των αδυνά­των. Η ριψοκίνδυνος μάλιστα και τολμηρά φύσις του Ελληνος θα καταστήσει τούτο λαμπρόν εν πολέμω όπλον, μέλλον να προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες»! Σε αυτό το πνεύμα πραγμα- τοποιήθηκε τους επόμενους μήνες η προμήθεια του πρώτου στολίσκου αεροπλάνων, που αποτελείτο από τέσσερα Maurice Farman MF.7. Τον Ιούνιο του 1912 έλαβε χώρα και η πρώτη πτήση υδροπλάνου στην Ελλάδα, εμπνευστής της οποίας υ­πήρξε ο πρωτοπόρος της ελληνικής αεροπορίας, υπολοχαγός (ΠΒ) Δημήτριος Καμπέρος. Ο τελευταίος, ύστερα από επίμο­νες εκκλήσεις προς τη στρατιωτική ηγεσία, κατάφερε να με­τατρέψει ένα από τα νεοαποκτηθέντα αεροσκάφη σε υδρο­πλάνο και κατόπιν εκτέλεσε δοκιμαστική πτήση από το Φάλη­ρο στην Υδρα μετ’ επιστροφής.

Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, ο στόλος των Farman εκτέλεσε μια σειρά από τολμηρές αποστολές αναγνώ­ρισης και βομβαρδισμού κατά εχθρικών στόχων προς υπο­στήριξη των χερσαίων δυνάμεων. Η αποστολή, όμως, που ά­φησε ιστορία στα χρονικά της αεροπορίας, πραγματοποιήθη- κε στις 24 Ιανουαρίου 1913: ο σημαιοφόρος Αριστείδης Μω- ραϊτίνης ως παρατηρητής και ο υπολοχαγός Μιχαήλ Μουτού- σης ως χειριστής διατάχθηκαν από τον διοικητή της ναυτικής βάσης Μούδρου να επιχειρήσουν αναγνώριση του τουρκικού στόλου, ο οποίος, μετά τη ναυμαχία της Ελλης, είχε αποσυρ­θεί στα Δαρδανέλλια. Η συγκεκριμένη αποστολή, που ολο­κληρώθηκε με επιτυχία, αποτελεί την πρώτη στην παγκόσμια ιστορία αεροπορική αποστολή ναυτικής συνεργασίας και είχε ευρεία απήχηση στον Τύπο της εποχής, ελληνικό και διεθνή.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Ναυτική Αεροπορία, αν και νεώτερη από την αντίστοιχη Στρατιωτική, αναπτύχθη­κε σε σχετικά μικρότερο χρονικό διάστημα. Τον Μάιο του 1914, συστάθηκε το Σώμα Αεροπόρων Βασιλικού Ναυτικού και ακολούθησε κανονιστικό διάτΐιγμα σχετικά με την κατά­ταξη, εκπαίδευση, ίδρυση σχολείων, διάρθρωση, ονομασία και διοίκηση των μονάδων. Τα ιπτάμενα στελέχη προέρχονταν

Ο σημαιοφόρος Δημήτριος Αργυρόπουλος με δερμάτινη φόρμα ιπταμένου εποχής. Υπήρξε η πρώτη απώλεια της Ναυτικής Αεροπορίας από πολεμική ενέργεια.

κατά κύριο λόγο από τις τάξεις των μάχιμων αξιωματικών και υπολογιστών (οικονομικοί αξιωματικοί) του Ναυτικού, αλλά και από ιδιώτες. Το 1914, άρχισε επίσης η κατασκευή του πρώ­του αεροδρομίου μεταξύ Σκαραμαγκά και Ελευσίνας, όπου θα έδρευε η Διοίκηση του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος (ΝΑΣ), ενώ λειτούργησε και Σχολή Αεροπόρων του Ναυτικού. Εκείνο το διάστημα εκπαιδεύτηκαν οι πρώτοι αξιωματικοί του Βασιλικού Ναυτικού, μεταξύ αυτών και ο Αριστείδης Μωραϊ- τίνης. Σύντομα, όμως, μια σειρά από παράγοντες, όπως η α- καταλληλότητα του εδάφους, συνέτειναν στη μεταφορά της Σχολής στο Παλαιό Φάληρο.

Εν τω μεταξύ, το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914 έφερε την ελληνική Κυβέρνηση σε ιδιαίτε­ρα λεπτή θέση. Η χώρα διχάστηκε πολιτικά, καθώς από τη μια πλευρά ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος επιθυμούσε την είσοδο στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντί­νος επέμενε στην τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, καθότι ήταν γερμανόφιλος. Η ατμόσφαιρα έγινε ακόμη πιο κρίσιμη από τη στιγμή που συνέδραμαν ενεργά στο πλευρό των Κε­ντρικών Αυτοκρατοριών η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτο­κρατορία. Υπήρξε έτσι άμεσος κίνδυνος να χαθούν τα κεκτη- μένα των Βαλκανικών Πολέμων, που απέκτησε η Ελλάδα με τόσο αίμα και κόπο. Η έντονη διαμάχη για το ποια στάση πρέ­πει να τηρήσει η χώρα στον Μεγάλο Πόλεμο οδήγησε σε πα­ραίτηση την κυβέρνηση Βενιζέλου και στη δημιουργία δύο εκ διαμέτρου αντίθετων πολιτικών πόλων. Ο Εθνικός Διχασμός ή­ταν πλέον η σκληρή πραγματικότητα της εποχής.

Ως απόρροια αυτών των έντονων πολιτικών εξελίξεων, το μέλλον της Ναυτικής Αεροπορίας φαινόταν πλέον αβέβαιο.

Παρόλη την προσπάθεια για τη δημιουργία βασι­κών οργανωτικών δο­μών, που κορυφώθηκαν τον Απρίλιο του 1915 με τη σύσταση Αεροπορι­κού Τμήματος στο Υπουργείο Ναυτικών και την επίσημη ένταξη του αεροπορικού στολίσκου στη σύνθεση του Στό­λου, το ΝΑΣ περιήλθε σε πλήρη αδράνεια. Η κατά­σταση αυτή κορυφώθη- κε με την άρνηση των Συμμάχων να προμηθεύ­σουν το απαιτούμενο πολεμικό υλικό, ως απο­τέλεσμα της διεθνούς συγκυρίας του πολέμου. Ετσι, χαρακτηριστικά στις αρχές του 1916, η συνολική διαθεσιμότητα της Αεροπορίας, Ναυτι­κής και Στρατιωτικής, α­νερχόταν σε ένα μόλις εν ενεργεία αεροσκά­φος.

Κατά το έτος εκείνο εγκαινιάστηκε μια περίο­δος αλυσιδωτών επεμβά­σεων. Η Ελλάδα, ενώ ή­ταν θεωρητικά ουδέτε­

3 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ρη, τέθηκε υπό τον μερικό στρατιωτικό έλεγχο των δυνάμεων της Αντάντ, οι οποίες κατέλαβαν στρατηγικά σημεία, συμπε- ριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης. Από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο του 1916, τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα προήλασαν στην ανατολική Μακεδονία και κατέλαβαν τη Δράμα, τις Σέρρες και την Καβάλα. Ο Ελληνικός Στρατός, κα­τόπιν διαταγής της κυβέρνησης Αλεξάνδρου Ζαΐμη, δεν προ- έβαλε καμιά αντίσταση. Μπροστά στον κίνδυνο να εξανεμι­στούν τα οφέλη των Βαλκανικών Πολέμων, εκδηλώθηκε τον Αύγουστο το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης και τον Οκτώβριο συγκροτήθηκε προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, με επικεφαλής τον Βενιζέλο και τους ναύαρχο Παύλο Κουντου- ριώτη και στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Η προσωρινή κυβέρ­νηση αναγνωρίστηκε de facto από τους Συμμάχους της Αντά­ντ, οι οποίοι της παρείχαν σημαντική υλική υποστήριξη.

01 ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ

Αμεση προτεραιότητα της προσωρινής κυβέρνησης ήταν η οργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων και η πυρετώδης προε­τοιμασία για την ενεργό συμμετοχή στις συγκρούσεις επέβα­λαν εντός αυτών και την οργάνωση Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος, καθώς και τη δημιουργία σχετικού κέντρου εκπαί­δευσης. Το προσωπικό της, που υπαγόταν στην κυβέρνηση των Αθηνών, έσπευσε σχεδόν σύσσωμο να ταχθεί υπό τις δια­ταγές της προσωρινής κυβέρνησης. Με επικεφαλής τον υπο­πλοίαρχο Αριστείδη Μωραϊτίνη προσήλθαν συνολικά 16 αερο­πόροι, ενώ το παράδειγμά τους ακολούθησαν επιπλέον 19 α­ξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ναυτικού. Ολοι αυτοί πα- ρουσιάσθηκαν αρχικά στον αρχηγό του συμμαχικού στόλου στο Κερατσίνι και αμέσως μετά κατευθύνθηκαν στο ναυτικό αεροδρόμιο της Θάσου, όπου ήταν η έδρα του Βρετανού δι­οικητή του Στόλου, και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη, για να τεθούν στη διάθεση της προσωρινής κυβέρνησης. Η κυβέρ­νηση Βενιζέλου δέχθηκε πρόθυμα τα στελέχη του ΝΑΣ, ενώ οι Βρετανοί επιλήφθηκαν της οργάνωσης και εκπαίδευσής τους. Ετσι, ο Μωραϊτίνης, μαζί με όλους όσους τον είχαν ακο­λουθήσει, προωθήθηκαν στη βρετανική αεροπορική σχολή στο αεροδρόμιο Ρωμανό του Μούδρου για την περαιτέρω εκ-

χικών επιχειρήσεων, οι Ελλη­νες αεροπόροι αποτελούσαν δυναμικό της Βασιλικής Ναυ­τικής Αεροπορικής Υπηρε­σίας (Royal Naval Air Service) του Ηνωμένου Βασιλείου και συγκεκριμένα της υπ’ αριθ­μόν 2 Πτέρυγας, που επιχει­ρούσε στον τομέα του βορεί­ου Αιγαίου. Παράλληλα με την οργάνωση και εκπαίδευ­ση, η βρετανική διοίκηση των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων Μεσογείου ανέθε­σε στο ΝΑΣ και επιχειρησιακό έργο. Οι πρώτες αποστολές, από τα τέλη του 1916 μέχρι τους πρώτους μήνες του 1917, περιλάμβαναν βομβαρ­δισμούς στον τομέα Ξάνθης και αναγνωρίσεις κατά των α­πέναντι γερμανοβουλγαρι- κών συγκεντρώσεων στις πε­ριοχές Καβάλας, Χρυσούπο- λης και Ζέρεβιτς (Αμυγδαλε­ώνας). Οι πλέον κρίσιμες αποστολές περιλάμβαναν την πυρ­πόληση του γερμανικού αεροδρομίου στο Πόρτο Λάγος και τον βομβαρδισμό εχθρικών στόχων στην Ελευθερούπολη και τη Δράμα. Πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι, λόγω της επίσημης ουδετερότητας που τηρούσε η Ελλάδα, οι Ελληνες αεροπό­ροι αντιμετώπιζαν τη δυσπιστία της βρετανικής διοίκησης. Παρόλα αυτά, με την αποφασιστική δράση που επέδειξαν στο Μακεδονικό Μέτωπο, σύντομα ανέτρεψαν το ισχύον ψυχρό κλίμα και απέσπασαν τον θαυμασμό και την εύνοια των Βρε­τανών συναδέλφων τους.

Εν τω μεταξύ, η ανάγκη για άμεση χρησιμοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερου ιπτάμενου προσωπικού στις διεξαγό­μενες επιχειρήσεις είχε ως αποτέλεσμα να ακολουθηθεί μια πρωτοποριακή μέθοδος ολοκλήρωσης στην εκπαίδευση των Ελλήνων αεροπόρων στη Σχολή του Μούδρου. Η εκπαίδευση

Ο σημαιοφόρος Ιωάννης Χαλκιάς. Το αεροσκάφος του κατέπεσε στην περιοχή των Δαρδανελλίων και, σύμφωνα με πληροφορίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, βασανίστηκε και βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τις γερμανοτουρκικές αρχές.

C Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Ναυτική Αεροπορία, αν και νεώτερη από την αντίστοιχη Στρατιωτική, αναπτύχθηκε σε σχετικά μικρότερο χρονικό διάστημα. J

παίδευσή τους. Μάλιστα εξαιτίας της ανάγκης για επιπλέον ι­πτάμενο προσωπικό, κρίθηκε απαραίτητη η κατάταξη ακόμη και πολιτών με πτυχίο αεροπόρου. Ετσι, στις 12 Οκτωβρίου1916, ιδρύθηκε το Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα με διάταγμα της προσωρινής κυβέρνησης. Εδρα του ορίστηκε η βρετανι­κή αεροπορική βάση στον Μούδρο και διοικητής του ο Μω- ραϊτίνης.

Το ΝΑΣ διέθετε αρχικά δύο βάσεις, οτο Καζαβίτιο Θάσου με συνολικά επτά μαχητικά αεροσκάφη και στον Μούδρο με είκοσι μαχητικά και έξι εκπαιδευτικά. Στα πλαίσια των συμμα-

εκεί περιλάμβανε και την παράλληλη συμμετοχή σε πολεμι­κές αποστολές. Η τακτική αυτή εφαρμοζόταν με πρωτοβου­λία του Μωραϊτίνη και απέφερε άμεσα θετικά αποτελέσματα, αφού εξασφάλιζε ουσιαστική εκπαίδευση και γρήγορη παρα­γωγή έμπειρων αεροπόρων. Με σύγχρονους όρους, αυτή η μέθοδος αποκαλείται «βιωματική εκπαίδευση». Ο Μωραϊτί- νης συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις και ως αρχηγός σχηματισμού κατεύθυνε τους εκπαιδευόμενους προς τον ε- πιλεγμένο στόχο. Βάσει αυτής της μεθόδου, πραγματοπορ- θηκε ο επιτυχής βομβαρδισμός του πυροβολείου της κατεχό-

ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 37

Πλάγια όψη αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν από τη Ναυτική Αεροπορία. Ο στόλος του ΝΑΣ έφερε αρχικά βρετανικά διακριτικά, τα οποία σταδιακά αντικαταστάθηκαν από τα αντίστοιχα ελληνικά, όπως αυτά που φέρει το de Havilland DH.9 (πηγή: «Η Πορεία προς την Ενιαία Πολεμική Αεροπορία», Εκδ. Μουσείο Ιστορίας ΠΑ).

πει να σημειωθεί ότι οι Ελληνες αεροπόροι επεδείκνυαν εν γένει πολεμική ικανότητα ανώτερη των Συμμάχων. Χαρακτη­ριστικό της δράσης τους είναι ότι οι επιτυχίες, που σημείω­ναν, παρέμειναν σαν θρύλος στη μνήμη και τις αφηγήσεις των κατοίκων της Θάσου στην εποχή μας.

Πέραν της αρχικής έλλειψης σε εμπειροπόλεμο έμψυχο δυναμικό, οι Ελληνες, αλλά και οι Βρετανοί αεροπόροι, είχαν και το επιπλέον μειονέκτημα ότι επιχειρούσαν με αεροσκά­φη, που μειονεκτούσαν έναντι των γερμανικών, όπως τα ανα­γνωριστικά DFW και τα μαχητικά Fokker και Albatros, σε ταχύ­τητα και ευελιξία, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε δύσκολη θέση στις περιπτώσεις, που διεξάγονταν αερομαχίες.

ΜΟΙΡΑ «Ζ»Η επιτυχής δράση των Ελλήνων αεροπόρων είχε ως απο­

τέλεσμα, τον Μάιο του 1917, τον σχηματισμό αυτοδύναμης και αυτόνομης μοίρας, αποτελούμενης αποκλειστικά από ελ­ληνικό προσωπικό, και στην οποία δόθηκε η κωδική ονομασία «Ζ». Η επιλογή του γράμματος δεν ήταν τυχαία, καθότι οι βρετανικές μοίρες της ανατολικής Μεσογείου έφεραν ένα γράμμα από την αρχή του αγγλικού αλφαβήτου (επιχειρού­σαν οι Μοίρες Α, Β, C, D, Ε, G), ενώ στη νεοσύστατη ελληνική μονάδα δόθηκε γράμμα από το τέλος, προκειμένου να ξεχω­ρίζει από τις υπόλοιπες. Μέσα σε αυτό το πνεύμα, η ελληνική Μοίρα απέκτησε τις δικές της εγκαταστάσεις στο αεροδρό-

£ Παράλληλα με τη συγκρότηση της Μοίρας «Ζ», οι αποστολές, που αναλάμβανε το προσωπικό του ΝΑΣ, επεκτάθηκαν σε ολό­κληρο το μήκος του Μακεδονικού Μετώπου, ιρ

μενης Καβάλας από τον σημαιοφόρο Κωνσταντίνο Σκουφό- πουλο και της γέφυρας του Γενήκιοϊ από τον σημαιοφόρο Δη- μήτριο Αργυρόπουλο και τον ανθυποπλοίαρχο Νικόλαο Μελε- τόπουλο.

Ηδη από τους πρώτους μήνες που το ΝΑΣ συμμετείχε σε πολεμικές αποστολές, δεν άργησε να διαφανεί η αξιοθαύμα­στη ικανότητα του Αριστείδη Μωραϊτίνη, που, εκτός από ορ­γανωτικός νους, διακρίθηκε και στους αιθέρες κατά τη διάρ­κεια των πολεμικών αποστολών. Στις 31 Μαρτίου 1917, με πα­ρατηρητή τον ανθυπολοχαγό Παντελή Ψύχα, απογειώθηκαν με αεροσκάφος Henry Farman HF.27 από τη Θάσο και πραγμα­τοποίησαν αναγνωριστική πτήση στην ανατολική Μακεδονία. Στη συνέχεια, και ενώ είχε πέσει το σκοτάδι, επιχείρησαν νυ­κτερινή αποστολή κατά του γερμανοβουλγαρικού αεροδρομί­ου του Ζέρεβιτς, πυρπολώντας τα υπόστεγα των εχθρικών α­εροπλάνων. Κατά τη διάρκεια της ίδιας αποστολής, επλήγη και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Δράμας με βόμβες 45 kg, με αποτέλεσμα την καταστροφή τριών αμαξοστοιχιών. Για αυ­τή την επιτυχία, ως αποκορύφωμα του εξαίρετου έργου που επιτελούσε, ο Αριστείδης Μωραϊτίνης τιμήθηκε με τον Πολε­μικό Σταυρό. Μάλιστα και ο θαυμασμός των Βρετανών συνα­δέλφων του ήταν τόσο έντονος, που του έδωσαν το προσω- νύμιο «The Fearless Aviator» (Ο Ατρόμητος Αεροπόρος). Πρέ-

μιο Καζαβιτίου Θάσου και εξοπλίστηκε με αεροσκάφη δίωξης Henry HF.27 και Bristol Scout C. Τον επόμενο μήνα, το προσω­πικό της Μοίρας «Ζ» εστάλη στον Μούδρο για εκπαίδευση σε νέους τύπους καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών. Κατά τη διάρκεια αυτής, το προσωπικό του ΝΑΣ λάμβανε μέρος σε η­μερήσιες και νυκτερινές αποστολές εναντίον επίγειων εχθρι­κών στόχων στα Δαρδανέλλια και την Κωνσταντινούπολη. Βά­ση εφόρμησης των αποστολών αυτών υπήρξαν τα αεροδρό­μια του Μούδρου και της Ιμβρου.

Παράλληλα με τη συγκρότηση της Μοίρας «Ζ», οι αποστο­λές, που αναλάμβανε το προσωπικό του ΝΑΣ, επεκτάθηκαν σε ολόκληρο το μήκος του Μακεδονικού Μετώπου. Ιδιαίτερα σημαντική δράση ανέλαβε σε επιχειρήσεις καταστροφής του εφοδιαστικού συστήματος του εχθρού. Ετσι, με επιτυχία πραγματοποιήθηκαν αποστολές με στόχο την καταστροφή των σιτοβολώνων και γενικότερα των αποθηκών ανεφοδια­σμού στις περιοχές της Ξάνθης και της Δράμας, καθώς και στα σιτηρά της Κεραμωτής, η συγκομιδή των οποίων θα εξυ­πηρετούσε τις γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις. Επί σειρά ημε­ρών, οι αεροπόροι του ΝΑΣ βομβάρδιζαν τους επιλεγμένους στόχους με εμπρηστικές βόμβες. Οι επιτυχίες αυτές μάλιστα προκάλεσαν σημαντική στέρηση εφοδίων στα εχθρικά στρα­τεύματα. Σε μια τέτοια αποστολή σημειώθηκε και η πρώτη α­

3 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

πώλεια χειριστή της Ναυτικής Αεροπορίας. Στις 5 Ιουνίου, ο σημαιοφόρος Δημήτριος Αργυρόπουλος με παρατηρητή τον ανθυπολοχαγό Παντελή Ψύχα απογειώθηκαν με αεροσκάφος Farman HF.27 από τη Θάσο, μαζί με ένα ακόμη βομβαρδιστικό και συνοδεία δύο καταδιωκτικών. Υστερα από τον επιτυχή βομβαρδισμό των σιτοβολώνων στην περιοχή της Κεραμω­τής, έκαναν την εμφάνισή τους γερμανικά καταδιωκτικά, που έβαλαν εναντίον τους επίμονα.

Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής που πραγματοποιήθηκε πάνω από τις εκβολές του Στρυμόνα, ο Ψύχας τραυματίστη­κε, ενώ το αεροσκάφος υπέστη βλάβη στην ουρά. Τότε ο Αργυρόπουλος, ευρισκόμενος σε μειονεκτική θέση και στην προσπάθειά του να διαφύγει, πραγματοποίησε βύθιση και κα­τέβηκε σε ελάχιστο ύψος, όμως, καθώς ήταν αδύνατον να έ­χει τον πλήρη έλεγχο του αεροσκάφους, προσέκρουσε βίαια στην επιφάνεια της θάλασσας. Από την πρόσκρουση, το Farman καταστράφηκε και ο Αργυρόπουλος έχασε τη ζωή του. Ο Ψύχας, που είχε εκτιναχθεί στη θάλασσα, κατάφερε και α­νέσυρε από το αεροσκάφος τον άτυχο αεροπόρο και, θεωρώ­ντας τον εν ζωή, τον έδεσε σε ένα κομμάτι της πτέρυγας και ξεκίνησε να κολυμπάει προς τη Θάσο. Ο θάνατος του Αργυ- ρόπουλου, που δεν είχε ακόμη ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του, άνοιξε τον μακρύ κατάλογο των πεσόντων αεροπόρων της Ναυτικής Αεροπορίας, όντας ο πρώτος νεκρός από πολε­μική ενέργεια. Ο Ψύχας, για την προσπάθεια που κατέβαλε, παρότι ήταν τραυματισμένος, τιμήθηκε από τη Βρετανική Δι­οίκηση με το παράσημο του Σταυρού Διακεκριμένων Υπηρε­σιών (Distinguished Service Cross).

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα Farman HF.22 ήταν εξελιγμέ­νου τύπου σε σύγκριση με τα Farman MF.7 των Βαλκανικών Πολέμων, καθώς είχαν διμελές πλήρωμα, πολυβόλο, σύστημα άφεσης βομβών και κινητήρα Gnome 80 ίππων. Παρόλα αυτά, υστερούσαν σημαντικά σε σχέση με τον στόλο των γερμανι­κών και βουλγαρικών καταδιωκτικών, για αυτό και κρίθηκαν ξεπερασμένα και ακατάλληλα για λήψη περαιτέρω επιχειρη­σιακού έργου. Από την άλλη πλευρά, οι Γερμανοί είχαν απο- σπάσει έναν σημαντικό αριθμό από έμπειρους αεροπόρους τους, οι οποίοι επιχειρούσαν με αεροσκάφη τελευταίας τε­χνολογίας. Χαρακτηριστικά, ο σημαιοφόρος Αργυρόπουλος κατερρίφθη από αεροσκάφος Albatros D.III, που έφερε δύο πολυβόλα και προσέφερε εμφανώς καλύτερες επιδόσεις από το Farman των ανδρών του ΝΑΣ.

Ως αντίποινα για την αποστέρηση των εφοδίων από τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα, γερμανικά καταδιωκτικά διενήργησαν επιδρομή κατά του αεροδρομίου της Θάσου. Το αποτέλεσμα του σφοδρού βομβαρδισμού υπήρξε η πυρπόλη­ση της αποθήκης πυρομαχικών και η μερική καταστροφή των υπόστεγων των αεροσκαφών. Την ώρα του βομβαρδισμού, χαρακτηριστική υπήρξε η αυτοθυσία του προσωπικού της Ναυτικής Αεροπορίας, που με κίνδυνο της ζωής του κατόρ­θωσε να διασώσει αρκετά πυρομαχικά και εγκαταστάσεις. Το επόμενο διάστημα, η αεροπορική βάση Θάσου εξοπλίστηκε με νέα πιο προηγμένα αεροσκάφη, δύο καταδιωκτικά Sopwith 1F.1 Camel και 14 βομβαρδιστικά, κυρίως Sopwith 11/2 Strutter 9700, καθώς και με Bristol Scout C, που εκτελούσαν αποστολές αναγνώρισης. Στις νυκτερινές αποστολές που ακολούθησαν, επλήγησαν επανειλημμένα τα αεροδρόμια της Δράμας και της Ελευθερούπολης, κέντρα ανεφοδιασμού των Γερμανο- βουλγάρων. Μάλιστα οι βομβαρδισμοί του αεροδρομίου της Ελευθερούπολης ανάγκασαν τους Γερμανούς να μεταφέ­ρουν το κέντρο εφοδιασμού τους στην Ξάνθη, η οποία επί­σης επλήγη από αέρος.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΗ επίσημη είσοδος της Ελλάδας στον Α ’ Παγκόσμιο Πόλε­

μο, στο πλευρό της Αντάντ, πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουνί­ου 1917, αφού προηγουμένως ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ανα­γκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και η προσωρινή κυ­βέρνηση μεταφέρθηκε στην Αθήνα, ως μόνη και επίσημη πλέον κυβέρνηση της χώρας. Η εξέλιξη αυτή συνετέλεσε στην καίρια ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση του ΝΑΣ. Ακο­λούθως, με τον Νόμο 788/1917 επικυρώθηκε το προηγούμενο διάταγμα της προσωρινής κυβέρνησης Θεσσαλονίκης περί ί­δρυσης του ΝΑΣ και τακτοποιήθηκαν όλες οι εκκρεμότητες του προσωπικού, που είχαν δημιουργηθεί με την ύπαρξη δύο κυβερνήσεων (Αθηνών και Θεσσαλονίκης). Παράλληλα ανα­τέθηκε σε Βρετανούς η ανασυγκρότηση του Σώματος. Διοι­κητικά υπαγόταν στο Υπουργείο Ναυτικών, αλλά επιχειρησια­κά στη ναυτική διοίκηση των βρετανικών δυνάμεων. Οι Βρε­τανοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την ενίσχυση της ναυτι­κής αεροπορικής δύναμης και εκδήλωσαν και εμπράκτως το ενδιαφέρον τους με την παροχή του απαραίτητου πολεμικού υλικού για τη συγκρότηση αυτοτελών μοιρών και την παροχή αεροπορικής εκπαίδευσης. Εν τω μεταξύ, επειδή οι ανάγκες των πολεμικών μοιρών σε χειριστές δεν ήταν δυνατόν να κα­λυφθούν, από το καλοκαίρι του 1917 επαναλειτούργησε η Σχολή του Παλαιού Φαλήρου ως τμήμα προκαταρκτικής εκ­παίδευσης. Μετά την περάτωσή της, οι εκπαιδευόμενοι προ­ωθούντο στη Σχολή του Μούδρου για περαιτέρω ειδίκευση.

Ο πλωτάρχης Αριστείδης Μωραϊτίνης, διοικητής της Ναυτικής Αεροπορίας (1917-1918).

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 3 9

Για τον ίδιο σκοπό αποφασίστηκε και η αποστολή αεροπόρων στη βρετανική αεροπορική σχολή στην Ηλιούπολη της Αιγύ­πτου.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, παρόλη την πρόοδο που είχε συ- ντελεστεί στη Ναυτική Αεροπορία όλο το τελευταίο χρονικό διάστημα, η αντίστοιχη υπηρεσία του Στρατού βρισκόταν σε πλήρη απραξία, κυρίως λόγω της άρνησης των Γάλλων να στη­ρίξουν την προσπάθεια για την αναδιοργάνωσή της. Μόνο ύ­στερα από την επίσημη προσχώρηση της χώρας στην Αντάντ και τις επίμονες πιέσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου, ξεκίνη­σαν ενέργειες για την οργάνωσή της, με πρωτοβουλία του Γάλλου ταγματάρχη αεροπορίας Βικτόρ Ντενέν, σε συνεργα­σία με τον ανθυπίλαρχο Αλέξανδρο Ζάννα και τον αεροπόρο του ΝΑΣ, ανθυποπλοίαρχο Κωνσταντίνο Παναγιώτου. Το σχέ­διο περιελάμβανε για πρώτη φορά και πρόταση ενοποίησης της αεροπορίας σε μια ενιαία αρχή, πρωτοβουλία η οποία, ό­μως, δεν βρήκε απήχηση εκείνη την εποχή.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, λόγω του γεγονότος ότι τα αεροσκάφη της Ναυτικής Αεροπορίας ήταν βρετανικής κατασκευής, έφεραν και τα αντίστοιχα διακριτικά. Ομως εκεί­νη την περίοδο χρωματίστηκαν τα πρώτα αεροσκάφη με τα γαλανόλευκα εθνόσημα. Αυτά τα έφεραν σε διάφορα μέρη του αεροσκάφους: στην άτρακτο, στα φτερά και στην ουρά.

Μάλιστα έκανε την εμφάνισή του για πρώτη φορά το γαλανό­λευκο κυκλικό εθνόσημο, αποτελούμενο από τρεις ομόκε­ντρους κύκλους. Το συγκεκριμένο εθνόσημο φέρουν μέχρι και σήμερα τα αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας. Επί­σης, ενδιαφέρον στοιχείο ήταν ότι το γαλάζιο των διακριτι­κών της Ναυτικής Αεροπορίας πλησίαζε το χρώμα της θάλασ­σας, ενώ αυτό της Στρατιωτικής ελαφρώς διέφερε, καθότι πλησίαζε το χρώμα του ουρανού.

Οσον αφορά το επιχειρησιακό σκέλος, η επίσημη είσοδος της Ελλάδας συνέπεσε με την περαιτέρω διεύρυνση της πε­ριοχής ευθύνης και του μετώπου των αποστολών προς την τουρκική πλευρά του μετώπου. Οι Ελληνες αεροπόροι συμ­μετείχαν πλέον καθολικά εμπνεόμενοι και από τον συμβολι­σμό, που είχαν για τον Ελληνισμό και την υλοποίηση των ε­θνικών πόθων οι τόποι των επιχειρήσεων. Οι αποστολές, είτε νυκτερινές είτε ημερήσιες στους τομείς Δαρδανελλίων και Κωνσταντινούπολης, πραγματοποιούντο με θάρρος και αυτα­πάρνηση, ενώ εκτελούντο σε συνεχείς εναλλασσόμενες περι­πολίες. Το διάστημα από τις 24 μέχρι τις 29 Ιουνίου, ύστερα από υπόδειξη της βρετανικής διοίκησης, πραγματοποιήθηκε ο βομβαρδισμός περιοχών στα Στενά. Οι αποστολές αυτές έ- πρεπε να λάβουν χώρα νυκτερινές ώρες, επειδή τα πυροβο­λεία της περιοχής ήταν άρτια οργανωμένα από τους Γερμα-

Αεροπόροι μπροστά από αεροσκάφη de Havilland DH.4 και DH.9 στο αεροδρόμιο του Μούδρου.

40 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΣΣΟΙΟι αεροπόροι των αρχών του 20ού αιώνα, όπως ήταν φυσικό, εί- Δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι οι άσσοι, ανεξαρτή-

χαν προσελκύσει τον θαυμασμό του κόσμου και δημιούργησαν θρύ- τως χώρας, είχαν τον δικό τους άγραφο κώδικα συμπεριφοράς καιλους με τις επιτυχίες τους. Ηταν κανόνας να τους προσδίδεται και τιμής προς τον ηττημένο αντίπαλό τους. Σε αυτό το πνεύμα, πλη-κάποιο προσωνύμιο. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους αεροπόρους που ροφορούμαστε ότι ο Σπύρος Χάμπας κηδεύτηκε από τους Γερμα-σημείωναν αρκετές καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών και συγκε- νούς με τις πρέπουσες τιμές στο βρετανικό νεκροταφείο των Δαρ-κριμένα για όσους σημείωναν από πέντε και άνω, και οι οποίοι έφε- δανελλίων (2). Ο Εσβεγκε επισκεπτόταν στο νοσοκομείο Βρετα-ραν τον άτυπο τίτλο του «άσσου». Ο κορυφαίος άσσος του Α’ Πα- νούς αεροπόρους, που είχε προηγουμένως καταρρίψει και τουςγκοσμίου Πολέμου υπήρξε ο Γερμανός Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν, προμήθευε με τρόφιμα και τσιγάρα. Δυστυχώς, δεν έλειψαν οι ε-γνωστός ως «Κόκκινος Βαρώνος», με 80 καταρρίψεις και έντονη ξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα, όπου κρατούμενοι αεροπόροι βρή-δράση στο Δυτικό Μέτωπο. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει αρκε- καν μαρτυρικό θάνατο από τα γερμανοτουρκικά στρατεύματα, ό-τούς άσσους τους στα Βαλκάνια και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πως συνέβη με τους σημαιοφόρους Χαλκιά και Λάζαρη. Σύμφωναορισμένοι από τους οποίους ευθύνονται για καταρρίψεις χειριστών με πληροφορίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινού-της Ναυτικής Αεροπορίας. Ενας από αυτούς, ο Ρούντολφ φον Εσβε- πόλης, βασανίστηκαν και βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στα χέρια τουγκε, μετατέθηκε από το Δυτικό Μέτωπο στην ανατολική Μακεδονία εχθρού.στο τέλος του 1916. Στο ενεργητικό του είχε 20 καταρρίψεις, ενώ οι Φυσικά, το πνεύμα άμιλλας και ιπποτισμού είχε αναπτυχθεί ιδι-Βούλγαροι του προσέδιδαν προσωνύμια, όπως «Αετός του Αιγαίου» αίτερα μεταξύ των αεροπόρων της Ναυτικής Αεροπορίας. Σε μιακαι «Ρίχτχοφεν των Βαλκανίων». Ο Εσβεγκε ευθύνεται για την κα- περίπτωση, κατά τη διάρκεια επιδρομής στη Χίο, τουρκικό αερο-τάρριψη του εκπαιδευόμενου σημαιοφόρου Δ. Αργυρόπουλου. Επί- σκάφος καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά και ένας απόσης, σύμφωνα με ισχυρισμούς των Γερμανών, οι σημαιοφόροι I. Χαλ- τους δύο επιβαίνοντες σε αυτό κατάφερε να επιβιώσει από τηνκιάς και Β. Λάζαρης καταρρίφθηκαν από τον υπολοχαγό Γκέρχαρντ πρόσκρουση στο έδαφος και να συλληφθεί από τις ελληνικές αρ-Φίζελερ. Ο τελευταίος είχε λάβει το προσωνύμιο «Τίγρης της Μακε- χές. Ο Αριστείδης Μωραϊτίνης, με σκοπό να ενημερώσει τουςδονίας» και του είχαν χρεωθεί 19 καταρρίψεις. Οσον αφορά την κα- Τούρκους για την τύχη των αεροπόρων τους, συνέταξε επιστολήτάρριψη του ανθυποπλοιάρχου Σ. Χάμπα, που έχασε τη ζωή του κα- και, στις 20 Ιουνίου 1918, την έριξε με ερματισμένο φάκελο στο αε-τά τις επιχειρήσεις του Ιανουαρίου 1918 εναντίον του καταδρομικού ροδρόμιο Καζαμίρ, στη Σμύρνη. Με την επιστολή αυτή, ο Ελληνας«Goeben», σύμφωνα με ισχυρισμούς των Γερμανών, καταρρίφθηκε άσσος πληροφορούσε την τουρκική πλευρά για την τύχη των Τούρ-από τον επίσης άσσο και εκπαιδευτή Τούρκων πιλότων, Εμίλ Μάινε- κων αεροπόρων, καθώς και ότι οι Ελληνες γνωρίζουν πολύ καλά νακε, με αεροσκάφος Albatros D.H. σέβονται τους αιχμαλώτους.

νούς. Τα ελληνικά πληρώματα είχαν επιφορτιοθεί με το καθή­κον να περιπολούν την περιοχή και να απασχολούν τα αντιαε­ροπορικά μέσα. Μάλιστα οι Βρετανοί, προς ενίσχυση των επι­χειρήσεων, συνέδραμαν με 6αρύ βομβαρδιστικό Handley Page 0/100, που θεωρείτο το «μεγαθήριο» της εποχής. Κατά τη διάρκεια των αποστολών, τη νύκτα της 25ης Ιουνίου, αερο­σκάφος τύπου Sopwith Camel, με χειριστή τον σημαιοφόρο Ιω­άννη Χαλκιά και παρατηρητή τον σημαιοφόρο Βαρθολομαίο Λάζαρη, απογειώθηκε από τη Θάσο για περιπολία στα Δαρδα- νέλλια, όμως ποτέ δεν επέστρεψε στη βάση του. Πιθανόν κα­ταρρίφθηκε από εχθρικά πυρά στην περιοχή των Στενών, χω­ρίς να αποκλείεται η αναγκαστική προσγείωση λόγω μηχανι­κής βλάβης. Οι δύο αεροπόροι επισήμως θεωρήθηκαν αγνο­ούμενοι. Κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, διακρίθηκε και πάλι ο Μωραϊτίνης, που ήταν πανταχού παρών στις πλέον κρί­σιμες φάσεις των επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα, σε μια περίπτωση βομβάρδισε το φρούριο του Τσανάκ-Καλέ, στην ασιατική πλευρά των Στενών, καθώς και τα γειτονικά του εργοστάσια, από ύψος 250 μέτρων μέσα από πυκνά αντιαεροπορικά πυρά. Επίσης, διακρίθηκαν οι ανθυποπλοίαρχοι Νικόλαος Μελετό- πουλος και Κωνσταντίνος Σκουφόπουλος, που κατάφεραν σοβαρά πλήγματα εναντίον εχθρικών στόχων στα Δαρδανέλ- λια υπό το δυνατό φως των προβολέων, που ερευνούσαν τον ορίζοντα. Στους τελευταίους, για τη συμβολή τους στις επι­χειρήσεις, οι Βρετανοί απένειμαν το παράσημο του Σταυρού Διακεκριμένων Υπηρεσιών.

Η εμπλοκή της Ναυτικής Αεροπορίας έγινε όλο και πιο έ­ντονη από το ξεκίνημα του 1918, παράλληλα και με την κήρυ­ξη υποβρυχιακού πολέμου από το Γερμανικό Ράιχ. Το βόρειο Αιγαίο εξελίχθηκε σε περιοχή έντονης εχθρικής υποβρυχια­κής δραστηριότητας, καθότι οι συμμαχικοί στόλοι ναυλοχού- σαν στον Μούδρο. Σε μια τέτοια κατάσταση, το αεροπλάνο α­ποδείχθηκε το πλέον αποτελεσματικό μέσο για την ανίχνευ­ση και εξουδετέρωση των γερμανικών υποβρυχίων.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΓΚΑΙΜΠΕΝΤον Ιανουάριο του 1918, σήμανε συναγερμός στη συμμαχι­

κή διοίκηση, εξαιτίας της «Κατάστασης Γκαίμπεν». Με την ο­νομασία αυτή έμεινε γνωστή η επιχείρηση προσβολής από ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις των γερμανικών κατα­δρομικών «Goeben» και «Breslau». Τα δύο καταδρομικά είχαν εισέλθει στα Δαρδανέλλια τον Αύγουστο του 1914 και είχαν γίνει παγκοσμίως γνωστά, επειδή βομβάρδισαν ρωσικά λιμά­νια στον Εύξεινο πόντο, πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος. Το1917, ενσωματώθηκαν στον τουρκικό στόλο, όμως διατηρού­σαν γερμανικά πληρώματα και κυβερνήτες και ήταν ενταγμέ- να στον πολεμικό σχεδίασμά του γερμανικού επιτελείου, του οποίου και εκτελούσαν διαταγές.

Το ξημέρωμα της 7ης Ιανουαρίου 1918 (20 Ιανουαρίου, κα­τά το νέο ημερολόγιο), οι Σύμμαχοι πληροφορήθηκαν ότι το «Goeben» μόλις είχε αποπλεύσει από τη ναυτική βάση του Ναγαρά και κατευθυνόταν προς την έξοδο των Δαρδανελ- λίων. Αμέσως σήμανε συναγερμός και, βάσει του προβλεπό- μενου σχεδίου, τα συμμαχικά βομβαρδιστικά συγκεντρώθη-

Προσωπικό και αεροσκάφη της Η2 Μοίρας στο αεροδρόμιο του Μούδρου, 1918.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 1 4 1

Γερμανοί πιλότοι σε τουρκικό αεροδρόμιο μπροστά από αεροσκάφος Fokker D.VII. Στα δεξιά, ο άσσος Εμίλ Μπούντεκε, που θεωρείται υπεύθυνος για την κατάρριψη του Χάμπα, με οθωμανική στολή.

καν στον Μούδρο και τα καταδιωκτικά στην Ιμβρο. Ομως, κα­τά τις πρώτες ώρες, τα γεγονότα εξελίχθηκαν άσχημα. Το «Goeben» αιφνιδίασε το συμμαχικό ναυτικό, βυθίζοντας δύο βρετανικές μόνιτορ (1), που περιπολούσαν μεταξύ Δαρδανελ- λίων και Ιμβρου. Μετά την αρχική επιτυχία, πλησίασε τις α­κτές της Ιμβρου και άνοιξε πυρ εναντίον ναυτικών εγκατα­στάσεων στο ακρωτήριο Κέφαλος. Ομως, στη διάρκεια αυτής της ενέργειας, κτύπησε δύο φορές σε νάρκες, ενώ παρενο- χλείτο επικίνδυνα από τη συμμαχική αεροπορία. Αν και το «Goeben» δεν υπέστη σοβαρές ζημιές σε αυτή τη φάση, ο κυ­βερνήτης του, ναύαρχος Χιούμπερτ φον Ράμπερ-Πάσβιτς, α­ποφάσισε να μη συνεχίσει την πορεία του προς Λήμνο και κά-

βομβαρδιστικά τύπου Sopwith Baby, καθ' οδόν για το «Goeben», δέχθηκαν ξαφνική επίθεση από δέκα γερμανικά καταδιωκτικά. Το πρώτο Baby με χειριστή τον ανθυποπλοίαρ­χο Ο. Τζόνστον τυλίχθηκε στις φλόγες, με αποτέλεσμα να συ­ντρίβει στη θάλασσα, ενώ το δεύτερο με χειριστή τον ανθυ­ποπλοίαρχο ΡΟ. Πηλ αναγκάστηκε να αποχωρήσει, ρίπτοντας τις βόμβες του στο κενό. Εκείνη τη στιγμή, ο Μωραϊτίνης, που πετούσε με Sopwith Camel, έσπευσε δυναμικά εναντίον των εχθρικών καταδιωκτικών και με παράτολμους ελιγμούς κατάφερε να καταρρίψει τρία από τα δέκα αεροσκάφη. Ενώ, όμως, η αερομαχία εξελισσόταν, τα δύο πολυβόλα του υπέ­στησαν εμπλοκή. Η αδυναμία αυτή έγινε σύντομα αντιληπτή από αντίπαλο αεροσκάφος, που βρήκε την ευκαιρία να του ε­πιτεθεί και να του προξενήσει βλάβη στον κινητήρα. Τελικά ο Μωραϊτίνης με διάτρητο αεροσκάφος κατάφερε να προσγει­ωθεί στην Ιμβρο, όπου σύντομα απογειώθηκε με άλλο αερο­σκάφος, περιπολώντας στην περιοχή των Δαρδανελλίων, προς αναζήτηση της εχθρικής αεροπορίας, υπό τα πυκνά πυ­ρά των παράκτιων πυροβολείων. Το καταδρομικό «Goeben», ενώ κατάφερε να εισέλθει στα Δαρδανέλλια το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, προσάραξε σε αβαθή, πριν φθάσει στον Ναγα- ρά, καθιστώντας το ιδανικό στόχο για υποβρύχιες και από αέ- ρος προσβολές. Για διάστημα πέντε ημερών, στη διάρκεια των οποίων το γερμανικό καταδρομικό παρέμεινε στα αβαθή, πραγματοποιήθηκαν 276 έξοδοι ελληνικών και βρετανικών α­εροσκαφών και ρίφθηκαν εναντίον του βόμβες συνολικού βά­ρους 15 τόννων. Στη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων, χάθη­κε ένα σημαντικό μέλος της Ναυτικής Αεροπορίας, ο ανθυ­ποπλοίαρχος Σπύρος Χάμπας. Ενώ επιχειρούσε με αεροσκά­φος Sopwith 11/2 Strutter 9700, στην προσπάθειά του να βομ­βαρδίσει το «Goeben», κατέβηκε σε ύψος 150 μέτρων και ε- πλήγη από εχθρικά πυρά.

ί Η ελληνική Ναυτική Αεροπορία, σε συνεργασία με την αντίστοιχη βρετανική, έλαβε μέρος δυναμικά καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων εξουδετέρωσης των δύο γερμανικών καταδρομικών, ιρ

λεσε τον κυβερνήτη του «Breslau» να πλεύσει προς ενίσχυση, προκειμένου να το καλύψει κατά την επιστροφή του. Το «Breslau» ήταν και αυτό άτυχο, καθώς κατά τη διάρκεια ελιγ­μού προσέκρουσε σε ναρκοπέδιο, με αποτέλεσμα να αρχίσει να βυθίζεται. Το πληγωμένο «Goeben» επιχείρησε τότε να δια- φύγει χωρίς κάλυψη προς τα Δαρδανέλλια, αλλά άρχισε να καταδιώκεται από δύο βρετανικά αντιτορπιλικά, καθώς και α­εροσκάφη της βρετανικής και ελληνικής ναυτικής αεροπο­ρίας, με επικεφαλής τον Μωραϊτίνη. Από την άλλη πλευρά, ούτε η εχθρική αεροπορία δεν έμεινε αμέτοχη στις επιχειρή­σεις και έσπευσαν να συνδράμουν γερμανικά και τουρκικά καταδιωκτικά, από τα αεροδρόμια της βουλγαροκρατούμε- νης Ξάνθης και του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη.

Αναπόφευκτα ακολούθησαν σφοδρές αερομαχίες στην περιοχή, όπου έπλεε το γερμανικό καταδρομικό. Κατά τις πρώτες στιγμές της εναέριας συμπλοκής, δύο βρετανικά

Η ελληνική Ναυτική Αεροπορία, σε συνεργασία με την α­ντίστοιχη βρετανική, έλαβε μέρος δυναμικά καθ' όλη τη διάρ­κεια των επιχειρήσεων εξουδετέρωσης των δύο γερμανικών καταδρομικών. Η δράση της εκτιμήθηκε δεόντως από τους Βρετανούς και εξύψωσε κατακόρυφα το γόητρό της, ενώ ποι­κίλα σχόλια θαυμασμού μεταδίδονταν για αρκετό διάστημα από τους ανταποκριτές των Συμμάχων. Ιδιαίτερα, ο Μωραϊτί- νης αποτέλεσε το ίνδαλμα των Βρετανών, οι οποίοι του έδω­σαν το προσωνύμιο «άσσος των αεροπόρων της Μεσογείου», ενώ πολλές ήταν και οι τιμητικές διακρίσεις, που του απονε- μήθηκαν. Μεταξύ αυτών, τιμήθηκε από τον βασιλιά της Αγγλίας με το παράσημο του Τάγματος Διακεκριμένων Υπηρε­σιών (Distinguished Service Order), ενώ η βρετανική κυβέρνηση του δώρισε αεροσκάφος de Havilland DH.9, επί του οποίου το- ποθετήθηκε πλακέτα με την αγγλική επιγραφή «Το the Commander A. Moraitinis D.S.Ο.».

4 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΠΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΝΑ

Εν τω μεταξύ, ως απάντηση για την επονομαζόμενη «κα­τάσταση Γκαίμπεν», η γερμανική αεροπορία εκτέλεσε νυκτε­ρινές επιθέσεις κατά των αεροπορικών βάσεων της Ιμβρου και του Μούδρου. Δεν άργησε, όμως, η απάντηση Ελλήνων και Βρετανών αεροπόρων κατά των εχθρικών βάσεων στη Δράμα και τη Σμύρνη, στις οποίες και πάλι διακρίθηκε ο Μω- ραϊτίνης. Ο τελευταίος, τον Μάρτιο του 1918, προσθαλασσώ­θηκε τη νύκτα στο λιμάνι της Σμύρνης με υδροπλάνο Farman, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τον εχθρό και πλεύρισε απο­κλεισμένο εμπορικό πλοίο ελληνικών συμφερόντων. Αφού διανυκτέρευσε πάνω στο πλοίο, με το πρώτο φως της ημέρας αποθαλασσώθηκε και βομβάρδισε γερμανικό καταδρομικό ε­ντός του λιμένα και, στη συνέχεια, έπληξε στρατιωτικές απο­θήκες και συγκεντρώσεις, παρά το σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά. Τελικά, κατάφερε να επιστρέφει στον Μούδρο, πριν προλάβει να εμπλακεί η εχθρική δίωξη.

Τα οφέλη της επιτυχούς δράσης της Ναυτικής Αεροπο­ρίας ήταν η αύξηση της εκτίμησης, που έχαιρε μεταξύ των Συμμάχων, καθώς και η ουσιαστική ανεξαρτητοποίησή της υπό τη διοίκηση του Μωραϊτίνη. Σταθμός στην εξέλιξή της υ­πήρξε ο Νόμος 1315/17.4.1918 «Περί Συγκροτήσεως και Ανα- διοργανώσεως της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (ΝΑΥ)», όπως μετονομάστηκε το ΝΑΣ, βάσει του οποίου πραγματο-

0 σημαιοφόρος Ιωάννης Θεολόγης με πλήρη δερμάτινη ενδυμασία πτήσης, εμπρός από de Havilland DH.9.

Προσωπικό της Η1 Μοίρας, μπροστά από αεροσκάφος de Havilland DH.4 με τετράφυλλη έλικα.

ποιήθηκε πλήρης αναδιοργάνωση. Στην οργάνωση της ΝΑΥ, υ­παγόταν η Ναυτική Αεροπορική Βάση Παλαιού Φαλήρου, η Αεροπορική Βάση Καζαβιτίου Θάσου και Ρωμανού Μούδρου, καθώς και οι τέσσερις μοίρες αεροσκαφών, που έφεραν το γράμμα «Η» (από το Hellas ή Hellenique, δηλαδή ελληνικές μοί­ρες) ως εξής: Η1 με έδρα τη Θάσο, Η2 με έδρα τον Μούδρο, Η3 με έδρα τον Σταυρό Χαλκιδικής και Η4 με έδρα τα Λεγρε- νά Αττικής. Η δύναμη κάθε μοίρας ανερχόταν σε 10-12 αερο­σκάφη, κύριο έργο των οποίων ήταν η εκτέλεση αποστολών αναγνώρισης, ανθυποβρυχιακής δράσης και προσβολής χερ­σαίων στόχων. Οι Η1, Η2 και Η3 αποτελούσαν από κοινού μια πτέρυγα. Οι μοίρες αυτές αρχικά επιχειρούσαν με βομβαρδι­στικά Bleriot Experimental BE.2e, τα οποία πολύ σύντομα αντι- καταστάθηκαν με τους πιο προηγμένους τύπους, Airco de Havilland DH.4 και DH.9.

Στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης, ξεκίνησε τον Μάιο η ε­ντατικότερη εκπαίδευση των αεροπόρων, σε συνδυασμό με την εκτέλεση ανθυποβρυχιακών αποστολών. Ως εκπαιδευτι­κά αεροπλάνα χρησιμοποιούντο Sopwith 11/2 Strutter 9400 και Royal Aircraft Factory BE.2e. Από τον επόμενο μήνα ξεκίνησε στην αεροπορική σχολή του Μούδρου η εκπαίδευση των Ελλήνων χειριστών και σε καταδιωκτικά Sopwith Camel, πα­ράλληλα με την παραλαβή αεροσκαφών αυτού του τύπου.

Στις 21 Ιουνίου, εκτελέστηκε βομβαρδισμός των εχθρι­κών αεροδρομίων Ζέρεβιτς και Πόρτο Λάγος από τα αερο­σκάφη της Η2 Μοίρας. Η Η2 συμμετείχε και στον βομβαρδι­σμό του αεροδρομίου του Γαλατά στις 16 Ιουλίου, με επικε­φαλής της επιχείρησης τον διοικητή της μοίρας, Νικόλαο Με- λετόπουλο. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, το αεροσκάφος του τελευταίου κατέπεσε στη θάλασσα, αλλά ο ίδιος, μαζί με τον παρατηρητή Γεώργιο Μωραϊτίνη (αδελφό του Αριστείδη), περισυνελλέγησαν από βρετανικό αντιτορπιλικό.

Στον πόλεμο είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της και η τουρκική αεροπορία, η οποία επιχειρούσε με αεροσκάφη, που της είχαν προμηθεύσει οι Γερμανοί. Χαρακτηριστικά, ο συνολικός αριθμός αεροσκαφών, που προσέφερε το Γερμανι­κό Ράιχ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, από το 1915 ως το1918, ανήλθε οε 302. Οι τουρκικές επιδρομές από αέρος κατά των νήσων του ανατολικού Αιγαίου, Μυτιλήνης, Χίου και Σά­μου, προκάλεσαν σημαντικές φθορές και τρομοκράτησαν τον τοπικό πληθυσμό. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατά­στασης, στις 13 Ιουλίου, αεροπορικό απόσπασμα της Η2 Μοί­ρας, με επικεφαλής τον Μωραϊτίνη, μεταστάθμευσε στο αε­

I T P A T I Q T I Κ Η U T O P I A I 4 3

ροδρόμιο Καλλονής Λέσβου. Χαρακτηριστικό ήταν ότι ο Ελληνας αεροπόρος είχε αφήσει τόσο έντονη εντύπωση στις τάξεις των εχθρών, που η είδηση της άφιξής του πανικόβαλε τους Τούρκους αεροπόρους, οι οποίοι αμέσως διέκοψαν τις επιδρομές. Αυτό, όμως, δεν ήταν αρκετό για να αποφύγουν την αναμέτρηση, καθώς το ελληνικό απόσπασμα εκτέλεσε ε­πιδρομές κατά των τουρκικών αεροπορικών βάσεων στη Μα­γνησία της Ιωνίας, στο Σαντζάκ Καλέ, αλλά και εναντίον στρα­τιωτικών εγκαταστάσεων στη Σμύρνη. Ακολούθησε στις 20 Ιουλίου βομβαρδισμός της Μαινεμένης και καταστροφή γέ­φυρας επί της δημοσίας οδού, στην περιοχή της Μαγνησίας. Η παράτολμη φύση του Αριστείδη Μωραϊτίνη διαφάνηκε και στις 22 Ιουλίου, όταν τα ελληνικά αεροσκάφη απογειώθηκαν, για να πλήξουν εχθρικούς στόχους στη Σμύρνη. Ο Ελληνας άσσος, παρόλο που αντιλήφθηκε ότι ο κινητήρας του αερο­σκάφους του παρουσίαζε πρόβλημα, συνέχισε την πορεία του, προκειμένου να μη ματαιωθεί η αποστολή. Αποτέλεσμα αυτής της τολμηρής απόφασης ήταν να διέλθει σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος, πάνω από τους εχθρικούς στόχους στο αερο­δρόμιο Καζαμίρ της Σμύρνης. Η απόφαση αυτή του Μωραϊτί- νη διέρρευσε στο Υπουργείο Ναυτικών, το οποίο του συνέ­στησε περισσότερη σύνεση.

Στο τέλος Ιουλίου, όλα τα αεροσκάφη της Η2 Μοίρας επέ­στρεψαν στον Μούδρο και από εκεί μετέβησαν στο Καζαβίτιο Θάσου, όπου ενώθηκαν με την Η1, υπό τη διοίκηση του υπο­πλοιάρχου Κωνσταντίνου Παναγιώτου. Η συγκέντρωση των α­εροπορικών δυνάμεων αποσκοπούσε στην ανάληψη αποστο­λών βομβαρδισμού και φωτογράφησης στην ανατολική Μακε­δονία και ιδιαίτερα στις περιοχές Ελευθερών, Καβάλας, Ζέ- ρεβιτς, Σαρί Σαμπάν και Κεραμωτής. Παράλληλα με την Η2, η Η1 Μοίρα δρούσε στην περιοχή Δράμας, όπου υποστήριζε την προέλαση των φίλιων στρατευμάτων, ενώ η Η4 εκτελούσε ανθυποβρυχιακές περιπολίες κατά μήκος των ελληνικών α­κτών.

Η τελευταία αποστολή πριν τη λήξη του πολέμου είχε ως στόχο το αεροδρόμιο του Ναγαρά, όπου, σύμφωνα με πληρο­φορίες της συμμαχικής υπηρεσίας πληροφοριών, είχε προ­σγειωθεί δύναμη επτά γερμανικών αεροσκαφών. Για αυτόν τον σκοπό, τη νύκτα της 8ης Σεπτεμβρίου, απογειώθηκαν δύο αεροσκάφη Farman HF.27 προς εξακρίβωση των πληρο­φοριών και βομβαρδισμό του Ναγαρά. Το πρώτο αεροσκάφος,

Στο αεροδρόμιο Αγίου Στεφάνου Κωνσταντινούπολης, 2 Νοεμβρίου 1918. Οι σημαιοφόροι Ιωάννης Θεολόγης και Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μπροστά σε αεροσκάφος de Havilland DH.4.

με επιβαίνοντες τον Αριστείδη Μωραϊτίνη και τον σημαιοφό­ρο Ηλία Κοντέα, κατάφερε να ρίψει εμπρηστικές βόμβες, που προκάλεσαν μεγάλη πυρκαγιά στο αεροδρόμιο. Ομως, το δεύτερο αεροσκάφος δεν ήταν τόσο τυχερό, καθώς κατέπε­σε στη θάλασσα και τα μέλη του πληρώματος του, με χειριστή τον σημαιοφόρο Σωτήριο Φράγκου και παρατηρητή τον ση­μαιοφόρο Κωνσταντίνο Τσιριγώτη, συνελήφθησαν και καταδι­κάστηκαν σε θάνατο από τουρκικό στρατοδικείο ως αντάρ­τες... Κατάφεραν τελικά να δραπετεύσουν, όμως ενώ διέφευ­γαν, πληροφορήθηκαν ότι ο πόλεμος τερματίστηκε και η Κωνσταντινούπολη είχε παραδοθεί στους Συμμάχους.

ΛΗΙΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΣτις 30 Οκτωβρίου 1918, υπεγράφη μεταξύ των Συμμάχων

και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανακωχή στον Μούδρο. Στις διαπραγματεύσεις, που πραγματοποιήθηκαν, τέθηκε και το θέμα της παρουσίας ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων στην Κωνσταντινούπολη, ως μέρος των δυνάμεων ελέγχου των Συμμάχων στην περιοχή. Τελικά, υπό την απειλή διακοπής των διαπραγματεύσεων και παρόλη την αρχική άρνηση της τουρκικής πλευράς, το αίτημα της Ελλάδας έγινε δεκτό. Σε αυτό το πνεύμα εστάλησαν ελληνικές δυνάμεις, χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές, ως τμήμα των συμμαχικών, στο πλαίσιο του διεθνούς ελέγχου των Στενών. Η κίνηση αυτή ξε­σήκωσε, όπως ήταν φυσικό, κύματα ενθουσιασμού μεταξύ του Ελληνισμού της Πόλης, ο οποίος είδε την άφιξη της ελλη­νικής σημαίας ως εκπλήρωση των προαιώνιων πόθων του Γέ­νους. Σε αυτή την ιστορική στιγμή, οι αεροπόροι της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας είχαν την τιμή να προηγηθούν των υ­πόλοιπων ελληνικών δυνάμεων και να εισέλθουν νικητές ως οι πρώτοι Ελληνες αξιωματικοί από το 1453. Η «πτητική εντολή» εκδόθηκε την 1η Νοεμβρίου 1918 και συμπύκνωνε τα όνειρα και τους θρύλους πολλών γενεών, που περίμεναν αυτή τη στιγμή. Στη μοναδική στην ιστορία αποστολή συμμετείχαν οι χειριστές Αριστείδης Μωραϊτίνης, Ιωάννης Θεολόγης, Χρή- στος Μοσχοβίνος, Νικόλαος Χριστοδούλου και οι παρατηρη­τές Παντελής Ψύχας, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Γεώργιος Μωραϊτίνης και Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

Την αυγή της 2ας Νοεμβρίου 1918, οι Ελληνες αεροπόροι με τέσσερα αεροσκάφη της Η2 Μοίρας απογειώθηκαν από τον Μούδρο και, ύστερα από πτήση 3 ωρών και 10 λεπτών, έφθα- σαν στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου. Το απόγευμα της ί­διας μέρας, τρία από τα αεροσκάφη πραγματοποίησαν πτήση 70 λεπτών πάνω από την Πόλη, με θεαματικούς ελιγμούς και επίδειξη της γαλανόλευκης, που είχαν χρωματίσει στα φτερά και στις ατράκτους. Την επομένη, πλήθη Ελλήνων της Κων­σταντινούπολης κατέφθαναν στο αεροδρόμιο, για να γνωρί­σουν από κοντά τους Ελληνες αεροπόρους. Την τρίτη ημέρα της παραμονής τους, τους δόθηκε άδεια να εισέλθουν στην Κωνσταντινούπολη, φορώντας, όμως, τη συμμαχική στολή. Αυ­τό δεν ήταν αρκετό, για να μείνουν απαρατήρητοι. Σύντομα η εθνικότητά τους έγινε αντιληπτή, με αποτέλεσμα να τους υ­ποδέχονται με θαυμασμό οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης. Το ιστορικό αυτό γεγονός σχολιάστηκε με ενθουσιασμό από τον ελληνικό Τύπο και αποτέλεσε τον επίλογο της δράσης της Ναυτικής Αεροπορίας στον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στα τέλη Νοεμβρίου 1918, ο Μωραϊτίνης βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, σε τελετή παράδοσης γαλλικού στρατιωτικού υλικού προς το ελληνικό δημόσιο. Με το πέρας αυτής, ο Βι- κτόρ Ντενέν, διοικητής της Διασυμμαχικής Αεροπορίας Ανα­τολής, του διέθεσε το προσωπικό του αεροσκάφος, τύπου

4 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Α Φ Ι Ξ Ι ΣΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Α Ε Ρ Ο Π Λ Α Ν Ω Ν

Π Τ Η Σ Ι Σ Α Ν Ω Θ Ε Ν Τ Η Σ Π Ο Λ Ε Ο ΣΕις τό βυζεινεινάν στ-ερίωμα ένεφανίσθησαν χθές έλληνικεΐ πτηνά. Εις

τήν γοργήν των πτησιν ύποτάξαντά την ΰπόσταοιν ανήκαν τήν φωλεόν των είς τον Μοϋορον old νά κτίσουν νε'αν εις τόν Αγιον Στέφανον. 'Ελαφρά εις τα μυστηριώδη μηχανήματα των διέσχισαν χ θ ίς τον ορίζοντα μας τΛ πρώτα έλληνχκα (ίεροπλάνα.

Χ ά άφεχθίντοε έλλ η νεχά άεροηλάναε ivfjXO'jy *ες τ ο Β . '■ΕλΧηνε- χό ν Λ ίαυτεχόν. Έ π ροαγβεώ Ο η οαν^ βες τ ό '· ίρ ο δ ρ ό μ ε ο ν τώ ν Γαλαετα·· ρ£ων π β ρ ί τήν μ Μ ^ μ β ρ ίχ ν . IΌ θ *ΧΧηνεχο3 α μ ή νο υ ς ήγ«?ταε ό π λ ω ­τά ρ χη ς χ . Μ ω ραϊτίνης μ β τ χ τ ο ΰ α ν θ υ π ο π λ ο ιά ρ χ ο υ χ . ϊ ΐα ν τ β λ ή i . •»•ιίχα.

ε λ ο ιπ ο ί "Ε λληνις β κ ρ ο κ ό ρ ο ε «ivat o t σ η μ α ιο φ ό ρ ο ι χ . χ . β ε ο λ ά γ η ς, Γ « ώ ρ γιο ; Μ ω ρ α ϊτ ίν η ;, Η χ π α γ « ω ρ γ ίο υ , Μ ο α χ ο δ ίν ο ; , Χ ρ ε ­α τοδούλου χα ΐ ϊ ία λ α ε ο λ ό γ ο ς .

Χ ή μ ε ρ ο ν π ρ ο μ ε α η μ β ρ ία ς τ ο έλ λ η ν εχ ό ν β μ ή ν ο ς θα έχτ»λ£βη πτήβίες ,ά νοθ β ν τής Ι ίω νσ τ α ντ εν ο υ π ό λ εω ς . Ε ες τά ς π τέρ υ γ α ς χ α ? τ ο πηβάλτόν τω ν έ'χουν τ ά ίλ λ η ν εχ α χ ρ ώ μ α τ α .

Η είδηση της άφιξης του ελληνικού σμήνους στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου. Απόσπασμα από την ελληνική εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης, «Πρόοδος».

Breguet Bre 14, για να μεταβεί στην Αθήνα. Παρόλο που ορι­σμένοι αεροπόροι διατύπωσαν επιφυλάξεις για την πτήση, καθώς ο συγκεκριμένος τύπος αεροσκάφους ήταν άγνωστος για τον Μωραϊτίνη, αυτό δεν στάθηκε αρκετό για να τον με- ταπείσουν. Απογειώθηκε, υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες, στις 22 Δεκεμβρίου για το τελευταίο του ταξίδι. Κανείς δεν έ­μαθε για την τύχη του, ως πιθανότερη εκδοχή όμως θεωρεί­ται η συντριβή σε απρόσιτη κορυφή του Ολύμπου. 0 χαμός του θεωρήθηκε εθνική απώλεια και τον θρήνησε ολόκληρη η Ελλάδα. Πέρα από τη λαϊκή εκτίμηση, που τον εξύψωσε σε ε­πίπεδο εθνικού ήρωα, ο Μωραϊτίνης υπήρξε ουσιαστικά ο δη­μιουργός, οργανωτής και επικεφαλής των σημαντικότερων α­ποστολών, που ανέλαβε η Ναυτική Αεροπορία στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο. Το μητρώο του περιλαμβάνει συνολικά 180 πο­λεμικές αποστολές, μεταξύ των οποίων 80 αποστολές βομ­βαρδισμού, 27 επιθετικές αναγνωρίσεις και 25 ανθυποβρυ­χιακές περιπολίες. Επιπρόσθετα, ενεπλάκη σε 20 αερομαχίες και κατάφερε 9 καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών, ενώ του απονεμήθηκαν πλήθος ηθικών αμοιβών, ελληνικών και συμ­μαχικών.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣΟι Ελληνες αεροπόροι πολέμησαν σκληρά κατά τα δύο τε­

λευταία έτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στους ουρανούς του Αιγαίου, της Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας και των Στε­νών. Μάλιστα, ο αγώνας τους ξεκίνησε πριν την επίσημη είσο­δο της Ελλάδας στον πόλεμο. Σε αυτήν την ηρωική προσπά­θεια, ο φόρος αίματος της Ναυτικής Αεροπορίας ανήλθε σε 16 άτομα: αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες. Η ηθική αναγνώριση των αγώνων και των θυσιών των αεροπόρων για την πολύτιμη συνεισφορά τους ήταν η τιμή να είναι το πρώτο τμήμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, που εισήλθε στην Κωνσταντίνο ύ πολη.

Η Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία εξελίχθηκε σταδιακά σε ένα καθόλα συγκροτημένο στρατιωτικό τμήμα και προσέφε- ρε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πολεμική προσπάθεια της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά, με τη λήξη του πολέμου, η ΝΑΥ διέθετε συνολικά 92 αεροσκάφη και 1.020 άτομα προσωπικό: ιπτάμενο, τεχνικό και βοηθητικό. Η δράση της, ανά αεροδρό­μιο, συνοψίζεται ως εξής:

• Καζαβίτιο Θάσου: Ρίψη 1.000 περίπου βομβών σε εχθρι­κά στρατόπεδα και εγκαταστάσεις. Πολεμικές ενέργειες στην ανατολική Μακεδονία και ιδιαίτερα στην περιοχή, που ε­κτείνεται από Στρυμόνα ως Ξάνθη.• Ρωμανό Μούδρου: 150 ανθυποβρυχιακές περιπολίες και θαλάσσιας αναγνώρισης. Ρίψη 100 βομβών επί εχθρικού εδά­φους.• Καλλονή Λέσβου: Ανιχνεύσεις και βομβαρδισμοί κατά τουρκικών στόχων στη Μικρά Ασία.• Σταυρός Χαλκιδικής: ανιχνεύσεις, βομβαρδισμοί για υπο­στήριξη της προέλασης του Ελληνικού Στρατού προς Δράμα.• Λεγρενά Αττικής: Ανθυποβρυχιακές αποστολές σε ολό­κληρο το Αιγαίο Πέλαγος.

Σε αυτό το πνεύμα, τον Μάιο του 1919, παράλληλα με την αποβίβαση της I Μεραρχίας Πεζικού στη Σμύρνη, προσγειώ­θηκαν τα πρώτα αεροσκάφη στο αεροδρόμιο Παράδεισος της πόλης. Ετσι, σήμανε η έναρξη ενός νέου κεφαλαίου ιστορικής δράσης για τη Ναυτική Αεροπορία στους αιθέρες της Μικράς Ασίας. Ξ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Το μόνιτορ ήταν πλοίο εξοπλισμένο με βαρέα πυροβόλα θωρηκτού και μοναδική αποστολή τον βομβαρδισμό παρά­κτιων στόχων.2. Το ακριβές σημείο ταφής του Σπάρου Χάμπα βρέθηκε ύ­στερα από έρευνα του ιστορικού ερευνητή Κωνσταντίνου Λα­γού, 97 χρόνια μετά τον θάνατο του αεροπόρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Ιωάννης Παλούμπης: ΑΠ’ ΤΑ ΠΕΛΑΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΙΘΕΡΕΣ, εκδ. Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, Πειραιάς, 2009.(2) Τριανταφυλλιά Καισόρου-Πανταζοπούλου, Γεώργιος Μπελδέκος: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ, ΤΟΜΟΣ I: 1908-1944, εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, Αθήνα, 2000.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ (1908- 1918), εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας,Αθήνα, 1980.(4) Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΙΑΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ, εκδ. Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, Αθήνα, 2010.(5) Δημήτριος Βογιατζής: ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΦΑΡΜΑΝ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ, άρθρο στο περιοδικό «Αεροπορική Επιθεώρηση», τ. 76, Αύγουστος 2005.(6) Κωνσταντίνος Λαγός: Ο ΑΕΡΟΠΟΡΟΣ-ΑΝΘΥΠΟΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΜΠΑΣ, άρθρο στο περιοδικό «Ικαρος»τ. 7, Ανοιξη 2010.(7) Lee Kennett: THE FIRST AIR WAR: 1914-1918, Simon and Schuster, New York, 1999.(8) Edward Erickson: ORDERED TO DIE: A HISTORY OF THE OTTOMAN ARMY IN THE FIRST WORLD WAR, Greenwood Publishing Group, Westport Connecticut, 2001.

ITPATIOTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 45

a ΜΑΧΗ της ΓΑΖΑΣ

Λημηιριος ο ΠοΑιορκηιικ εναντίον Πτολεμαίου Α’ «Σωιήροα» (312 π.Χ.)Ενώ ο Κάσοανδρος, ο vioc ίου Ανιιπάιρου, npoonaBiiiviac να εδραιώσει ιη θέοη ίου οιην Ελλάδα, είχε κυριεύοει ιην Αθήνα και είχε εκδιώ ξει ιον Πολυπέρχοντα από ιη Μακεδονία (317 π.Χ.), οιην Αοία ο Aviivovoc ο «Μονόφθαλμος» είχε απαλλαγεί από ιον αιροοιωμένο οιον μακεδονικό θρόνο Ευμενή και είχε κυριεύσει ιη Βαβυλώνα, εκδιώκοντας ιον Σέλευκο. Oviac πλέον κύριος μιας αχανούς χώρας, θεωρήθηκε σοβαρή απειλή για τους υπόλοιπους τέσσερις οτραιηγούς: ιον Πιολεμαίο, ιον Σέλευκο, ιον Λυσίμαχο και ιον Κόσσανδρο. Το φθινόπωρο ίου 312 π.Χ., ο Δημήτριος, ο νεαρός γιος ίου Αντιγόνου, παραούρθηκε από τον Πιολεμαίο και τον Σέλευκο σε μια μεγάλη μάχη κοντά οτη Γάζα της Παλαιστίνης, όπου υπέστη βαριά ήττα. Η οδυνηρή έκβαση της μάχης υποχρέωσε τον

Αντίγονο να αναδιπλωθεί στην Ασία και να επιστρέιμει στον Σέλευκο τη Βαβυλώνα, καθώς και τις ανατολικές επαρχίες, ενώ οδήγησε

στην ειρήνη του 311 π.Χ., η οποία πάντως δεν ήταν παρά ^ ^ μια σύντομη ανάπαυλα του πολέμου, του τρίτου κατά

σειρά των Διαδόχων, που έμελλε να συνεχιστεί με ολέθρια αποτελέσματα για την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο Πτολεμαίος του Λάγου εικονίζει στα νομίσματά του τον εαυτό του, και όχι τον Μέγα Αλέξανδρο «θεοποιημένο», όπως έπραξαν άλλοι, παρότι

φημολογείτσ ότι στην Ασία, κατά την άλωση μιας πόλης των Οξυδρακών, είχε σώσει τη ζωή του μεγάλου στρατηλάτη (εξού και η προσωνυμία

«Σωτήρας»), δείχνοντας εύγλωττα ότι δεν πίστευε στο αδιαίρετο της αυτοκρατορίας. Τετράδραχμο του Πτολεμαίου (Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).

I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ (πρώιμος 3ος αιώνας π.Χ.)Ο παρασημοψορημένος αυτός αξιωματικός φέρει κοντό «μυώδη» θώρακα ιππικού, λοφιοφόρο παραλλαγή της βοιωτικής περικεφαλαίας με πλευρικά ανοίγματα για τη διευκόλυνση της ακοής και υψηλά δερμάτινα υποδήματα (κοθόρνους) που επέτρεπαν καλύτερο κράτημα στα πλευρά του αλόγου. Τα επιθετικά του όπλα είναι το ξυστόν ή σάρισσα του ιππικού (που διέθετε μεταλλική αιχμή σε κάθε απόληξη του στελέχους) και η κυρτή μάχαιρα, γνωστή ως κοπίδα (έρευνα- εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

Ο ελληνιστικός κόσμος έλαβε την τελική του μορφή

μέσα από σκληρούς αγώνες και πολεμικές αναμε­τρήσεις. Τρομακτικές εκρήξεις διέσπασαν την αυτο­κρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δίνοντας τη θ έ ­ση της σε μια σειρά βασιλείων, τα οποία ίδρυσαν ι­

σχυροί άνδρες, οι λεγόμενοι Διάδοχοι. Στην παλαιότερη γενιά αυτών ανήκαν ο Αντίπατρος και ο Αντίγονος ο «Μονόφθαλ­μος», και στη νεώτερη ο Κρατερός, ο Λεωννάτος, ο Περδίκ- κας, ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος και ο Σέλευκος. Ορισμένοι από αυτούς ήταν προσωπικοί φίλοι του Αλεξάνδρου και είχαν λάβει μαζί του την ίδια παιδεία, ενώ είχαν και την ίδια πνευ­ματική με αυτόν συγγένεια, καθώς τους χαρακτήριζε η διά­θεση της άμιλλας για τιμή και δόξα, με πρότυπο τους ομηρι­κούς ήρωες και τον ίδιο τον Αλέξανδρο. Ο στίβος απόκτησης αυτής της δόξας δεν ήταν άλλος βέβαια από τον πόλεμο και την πολιτική, με απώτερο σκοπό την κατίσχυση με κάθε τρό­πο του αντιπάλου.

Το παραπάνω γνώρισμα των Διαδόχων -αλλά και των Επι- γόνων- υπήρξε η γενεσιουργός αιτία των γεγονότων, που συ-

0 Δημήτριος ο Πολιορκητής στη μάχη της Γάζας έσπευσε να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του Πτολεμαίο με νεανικό ενθουσιασμό, προσπαθώντας να μιμηθεί τον Μέγα Αλέξανδρο. Αν και είχε στη διάθεσή του το «υπερόπλο» της εποχής, τους πολεμικούς ελέφαντες, δεν απέφυγε την ταπεινωτική ήττα, που οδήγησε στην απώλεια του συνόλου σχεδόν του στρατού του. Λεπτομέρεια από τη λεγάμενη «Σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου», όπου εικονίζεται έφιππος ο Δημήτριος (Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης).

γκλόνισαν την αυτοκρατορία του θανόντος Μεγάλου Αλεξάν­δρου για παραπάνω από μισό αιώνα. Ανεξαρτήτως από χαρα­κτηρισμούς -ανάμεσα σε ενωτικούς ή σε διασπαστικούς, δη­λαδή σε όσους υποστήριζαν την ενότητα της αυτοκρατορίας και σε όσους αρκούντο με την κυριαρχία ενός μόνο τμήματός της- οι Διάδοχοι πάνω από όλα είχαν ένα κοινό μεταξύ τους χαρακτηριστικό: κανείς τους δεν μπορούσε με κανέναν τρό­πο να αποδεχθεί τη «μονοκρατορική» εξουσία κάποιου άλ­λου. Η βαθύτερη αυτή αιτία πυροδότησε συνεχείς και επανει­λημμένες συγκρούσεις, νίκες ή ήττες, και συνακόλουθα αυ­ξανόμενη δίψα για νέες εδαφικές κατακτήσεις εις βάρος των άλλων. Το 317 π.Χ., είχε διαμορφωθεί μια κατάσταση πολύ χα­ρακτηριστική για την εποχή των Διαδόχων. Κάθε «σατράπης» είχε το δικό του στράτευμα, υπεράσπιζε ένθερμα την περιο­χή που κυβερνούσε και επιδίωκε να επεκτείνει τα εδαφικά της όρια. Ολοι τους επιχείρησαν ή ονειρεύτηκαν τους ίδιους στόχους και οι βλέψεις του καθενός εξαρτώντο από τον εκά- στοτε συσχετισμό δυνάμεων, οδηγώντας πάντα στην ακόλου­θη γεωπολιτική κατάσταση: ο ένας από τους Διαδόχους να βρίσκεται αντιμέτωπος με τους άλλους, οι οποίοι αντιδρού- σαν στις μονοκρατορικές του αξιώσεις. Η τάση αυτή θα ολο­κλήρωνε τον κύκλο της μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.), ό­ταν, με τον θάνατο του Αντιγόνου, το ζητούμενο της «ενότη­τας της αυτοκρατορίας» έδωσε τη θέση του στην ίδρυση και παγίωση των λεγάμενων ελληνιστικών βασιλείων.

Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ

Η μάχη στη Γάζα εντάσσεται στην τρίτη φάση αυτού του πρώτου κύκλου πολεμικών αναμετρήσεων των Διαδόχων, που έμεινε γνωστή ως ο Γ’ Πόλεμος των Διαδόχων, κατά τον οποίο το διακύβευμα ήταν αν θα εξασφαλιζόταν η περιβόητη ενότη­τα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπό το σκή­πτρο ενός και μόνου Διαδόχου. Κατά τις δύο πρώτες φάσεις, είχαν ηττηθεί και είχαν χάσει τη ζωή τους στα πεδία των μα­χών σημαντικές προσωπικότητες (ο Κρατερός, ο Περδίκκας, ο Αντίπατρος, ο Ευμένης). Ο Αντίγονος, ο οποίος, σύμφωνα με όσα όριζε η συμφωνία του Τριπαράδεισου της βόρειας Συρίας (320 π.Χ.), είχε κερδίσει την ανώτατη διοίκηση του στρατού του Περδίκκα, δηλαδή των παλαιών στρατευμάτων της αυτο­κρατορίας, φρόντισε γρήγορα να δείξει ότι τον ενδιέφερε μό­νο η «προσωπική» του εξουσία. Καταρχήν, φρόντισε και πέτυ­χε να θέσει υπό τον άμεσο έλεγχό του τις σατραπείες της Ανα­τολής, εξοντώνοντας τον Πείθωνα, σατράπη της Μηδίας, και καθαιρώντας τον Πευκέστα, σατράπη της Περσίδος, τοποθε­τώντας μάλιστα στη θέση τους τον πιστό οπαδό του, Νικάνο- ρα (έκτοτε, το όνομα του Πευκέστα δεν μνημονεύεται πλέον στις αρχαίες πηγές). Ο Αντίγονος, πάντως, δεν έθιξε τους σα­τράπες των ανατολικότερων επαρχιών (Βακτριανής, Καρμα- νίας, Γεδρωσίας, Παραμισάδων), διότι αυτοί είχαν δικές τους ένοπλες δυνάμεις και η απομάκρυνσή τους θα απαιτούσε με­γάλης έκτασης στρατιωτική επέμβαση, την ίδια ώρα που ήταν αναγκαίο να στρέψει την προσοχή του δυτικά, στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η «αρχηγική» συμπεριφορά του κορυφώθηκε, όταν απαίτησε από τον Σέλευκο, σατράπη της Βαβυλώνας, να του καταθέσει απολογισμό για τη διαχείριση των χρημάτων, τα οποία του είχαν εμπιστευτεί με τη συμφω­νία του Τριπαράδεισου. Ο Σέλευκος, προσβεβλημένος από την ταπεινωτική απαίτηση του Αντιγόνου, κατέφυγε ανήσυχος στην Αίγυπτο, προσβλέποντας στην προστασία του Πτολεμαί­ου (καλοκαίρι του 316 π.Χ.).

4 8 ί Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

$

Ο Αντίγονος ο «Μονόφθαλμος» ήταν αποφασισμένος να διεκδικήσει την απόλυτη εξουσία της αυτοκρατορίας του θανόντος Μ. Αλεξάνδρου για τον εαυτό του και μόνο. Η μονοκρατορική πολιτική του ήταν αναπόφευκτο να τον φέρει αντιμέτωπο με τους υπόλοιπους τέσσερις, Πτολεμαίο, Σέλευκο, Κάσσανδρο, Λυσίμαχο, που επιδίωκαν ακριβώς το αντίθετο, τη νομή της αυτοκρατορίας και τη δημιουργία ανεξάρτητων βασιλείων. Λεπτομέρεια από τη λεγάμενη «Σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου», όπου πολλοί θεωρούν ότι εικονίζεται έφιππος ο Αντίγονος ο «Μονόφθαλμος» (Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης).

Μετά τις επιτυχίες του αυτές, ο Αντίγονος είχε στη διάθε­σή του μια μεγάλη ετοιμοπόλεμη στρατιά και τεράστια οικονο­μικά μέσα, που αντλούσε από την Ασία (σύμφωνα με τους υπο­λογισμούς του Σελεύκου, οι δυνάμεις του Αντιγόνου έφθαναν τους 60.000 άνδρες και ο πλούτος του ξεπερνούσε τα 25.000 τάλαντα), ώστε πλέον ήταν φανερό, ιδίως μετά τις τελευταίες του ενέργειες, ότι επιθυμούσε για τον εαυτό του την ανώτατη εξουσία. Συνεπώς, ο Σέλευκος δεν πρέπει να δυσκολεύτηκε ι­διαιτέρως να πείσει τον Πτολεμαίο για τον κίνδυνο, που συνι- στούσε ο Αντίγονος, καθώς και ότι ο πόλεμος πλησίαζε. Προς επίρρωση των ισχυρισμών του Σελεύκου, αναφορικά με τις μύ­χιες διαθέσεις του Αντιγόνου, ερχόταν και ο τρόπος που συ­μπεριφέρθηκε έναντι των πρώην συμμάχων του, Πείθωνα και Πευκέστα. Μετά τη νίκη του κατά του Ευμένους (316 π.Χ.), κυ­βερνούσε τις ανατολικές σατραπείες σαν να ήταν μέγας βασι­λεύς. Ηταν πρόδηλο ότι επιθυμούσε διακαώς να γίνει ο μονα­δικός άρχοντας της αυτοκρατορίας, στη θέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την ίδια με τον Σέλευκο άποψη για την υπερδύ- ναμη του Αντιγόνου είχαν σχηματίσει ο Λυσίμαχος και ο Κάσ- σανδρος. Ενώ ο Αντίγονος ήταν ο μόνος από τους στρατηγούς,

που επιδίωκε να γίνει -αυτός μόνος- κυρίαρχος σε όλη την αυ­τοκρατορία, οι υπόλοιποι τέσσερις αρκούντο στο να διασφαλί­σουν τα εδάφη των σατραπειών τους. Αυτές οι δύο γεωπολιτι­κές αρχές δέσποσαν στον πόλεμο που ξέσπασε, ο οποίος, με διακοπές, διήρκεσε από το 315 έως το 301 π.Χ. και ήταν, άλλω­στε, συνέχεια του προηγούμενου, σε ό,τι αφορά τις γενεσιουρ- γές αιτίες. Οι τέσσερις στρατηγοί προχώρησαν σε συνεννοή­σεις, οι οποίες προετοίμασαν μια στρατιωτική συμμαχία, ικανή να αντιμετωπίσει τη συνεχώς ογκούμενη δύναμη του Αντιγό­νου, εξέλιξη που αφορούσε και έπληττε κάθε ένα μέλος αυτής της συμμαχίας ξεχωριστά.

Ο Αντίγονος είχε εισβάλει στην Ανω Συρία, εκτοπίζοντας τις εκεί φρουρές του Πτολεμαίου, όταν δέχθηκε το τελεσίγραφο των τεσσάρων: Σελεύκου, Πτολεμαίου, Κασσάνδρου και Λυσι­μάχου. Το σκεπτικό του αιτήματος φαινόταν απόλυτα «δικαιο­λογημένο»; δεδομένου ότι όλοι τους είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο κατά του Πολυπέρχοντα και του Ευμένους, δεν ήταν ορθό να δρέψει κέρδη μόνο ο Αντίγονος. Χρήματα και εδάφη θα έπρεπε να αναδιανεμηθούν άμεσα, έτσι ώστε ο Πτολεμαίος να προσαρτήσει τη Συρία και τη Φοινίκη, ο Σέλευκος τη Βαβυ-

I T P A T I Q T I K H Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 4 9

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Παρ

ασκε

υή

Ευγ

ενικ

ού/Γ

ΝΩ

ΜΩ

Ν

Εκδ

οτικ

ή 20

12

, ίI

! 3

^ Ε 3 Ι2 3 E 3 C Z I! IS IIS 3 IS ] [S3 Κ Ι ΙΚ ΙΙΚ 1 Κ Ι Κ Ι Κ ί Ι Κ Ι Κ ]

© Λ ®| □ □ □ □ □ □ □ □ □ © !<w v ▼ j

\ ν \ t t ®

1 A®j 14 i i i i i

1

1 4> 3iz]f □ □ Jtzif □ ? □ ?□ 2 Ε] !

C^l CZI Κ ] Ι 3 Κ ! ] Κ Ι Κ ! IS I K I IE I I S I4 5 6 ' 7 8 91 I 10

Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α

1X1 Πεζικό ° 2®° 500 μ

1 2 3 Ιππικό ^ Ελέφαντες

1----1 Ψιλοί VI Χάρακες

(Α) Επίθεση του Πτολεμαίου

(Β) Επίθεση του Δημητρίου και πρόσκαιρη υπεροχή του

(Γ) Κυκλωτικός ελιγμός του Πτολεμαίου

(Δ) Επέλαση ελεφάντων Δημητρίου

(Ε) Οι ελέφαντες του Δημητρίου παγιδεύονται στον «χάρακα» του Πτολεμαίου και εξουδετερώνονται

(Ζ) Οι ιππείς του Δημητρίου ηττώνται και υποχωρούν άτακτα

λώνα, ο Λυσίμαχος την Ελλησποντιακή Φρυγία, ο σατράπης Ασανδρος την Καππαδοκία και τη Λυκία, και ο Κάσσανδρος να αναγνωριστεί ως «κυβερνήτης των ευρωπαϊκών εδαφών». Διαφο­ρετικά, θα ξεσπούσε πόλεμος. Ο Αντίγονος α­γνόησε το τελεσίγραφο και απάντησε πως ήταν έτοιμος για πόλεμο. Μετά την απάντηση του Αντιγόνου, οι τέσσερις επισημοποίησαν τη συμ- μαχία τους εναντίον του.

Ο Γ’ Πόλεμος των Διαδόχων έλαβε μεγάλες διαστάσεις, μια και είχαν φυτρώσει οι σπόροι για την έριδα και για τις μεταξύ τους μεγάλες πολε­μικές αναμετρήσεις. Ηταν ένας ανελέητος πό­λεμος διάρκειας 14 χρόνων, ο οποίος, επειδή οι αντιμαχόμενες παρατάξεις είχαν περίπου ίσες δυνάμεις, διεξήχθη με εναλλασσόμενες επιτυ­χίες της μιας και της άλλης πλευράς. Ο Αντίγο­νος, επιδεικνύοντας τις στρατηγικές και τις πο­λεμικές αρετές του, ξεκίνησε έναν μεγάλης κλί­μακας πόλεμο, ευρισκόμενος πάντα ένα βήμα πριν από τους αντιπάλους του, υπαγορεύοντας καθολικά στον καθένα από αυτούς τις πολεμι­κές ενέργειες. Αλλά και οι αντίπαλοί του δεν ή­ταν αδύναμοι. Ο Πτολεμαίος, εκτός από πολύ ι­κανός και έμπειρος στρατηγός, διέθετε υπερο­πλία στο ναυτικό, που μαζί με το φοινικικό, μπο­ρούσε να ελέγχει όλη τη θαλάσσια περιοχή από την Αίγυπτο μέχρι το Αιγαίο και τον Ελλήσπο­ντο. Κατέχοντας τις ακτές της Φοινίκης και της Παλαιστίνης, είχε κατορθώσει να ενισχύσει τη δράση του ναυτικού του, προχωρώντας σε συμ- μαχία με την Κύπρο, που του έδωσε σαφή πλεο­νεκτική θέση στο εμπόριο της Μεσογείου. Η ναυτική υπεροχή του Πτολεμαίου ήταν άλλωστε το αδύναμο σημείο του Αντιγόνου, ο οποίος γνώριζε πως έπρεπε οπωσδήποτε να τον αντιμε­τωπίσει, αν ήθελε να επικρατήσει. Ως κύριο α-

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ (312 π.Χ.)ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ & ΣΕΛΕΥΚΟΣΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δύναμη Ελέφαντες ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ-ΣΕΛΕΥΚΟΣ Δύναμη

Ιππικό Ιππικό

1 3 ίλες Ταραντίνων 100

2 3 ίλες πλαγιοφυλάκων 150

3 3 ίλες προτάγματος 150 30 1 Ιππείς 3.000

4 Επίλεκτοι: Πείθων 200

5 Εταίροι 800

6 Παντοδαποί 1.500

ΚΕΝΤΡΟ ΚΕΝΤΡΟ

Βαρύ πεζικό Βαρύ πεζικό

7 Μακεδόνες 2.000 13 2

8 Λύκιοι & Πάμφυλοι 1.000 Φάλαγγες 18.000

9 Μισθοφόροι 8.000

ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Ιππικό

Ιππικό 3

10 Ιππείς 1.500 Ιππείς 1.000

5 0 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ντιστάθμισμα, το στρατηγικό του σχέδιο αφορούσε την προσπάθεια να κρατά απασχολημένες τις δυνάμεις των αντιπάλων του στην Ελλάδα, ώ­στε να μη μπορούν να πάρουν μέρος στον πόλεμο στην Ασία, και το αντίστροφο, δη­λαδή να κρατά απασχολη­μένες τις δυνάμεις των α­ντιπάλων του, που βρίσκο­νταν στην Ασία, ώστε να μη μπορούν να εμπλα- κούν σε πολεμικές επιχει­ρήσεις εναντίον του.

Σε κάθε περίπτωση, ω­στόσο, ήταν αδήριτη ανά­γκη να ναυπηγήσει στόλο.Για να το επιτύχει αυτό, έ- πρεπε να θέσει υπό τον έλεγ­χό του τα παράλια της Συροπα- λαιστίνης. Σύντομα, κατόρθωσε να καταλάβει τις παράλιες πόλεις της Φοινίκης, εγκαθιστώντας τρία ναυπηγεία (στη Σιδώνα, την Τρίπολη και τη Βύ6λο) και ένα στην Κιλικία, όπου χιλιά­δες εργάτες άρχισαν να ναυπηγούν πλοία για τον νέο στόλο του. Στο ίδιο διάστημα επέλασε με τον στρατό του προς νότο και κυρίευσε τις οχυρές πόλεις Ιόππη και Γάζα, όπου τοποθέτησε ισχυρές φρουρές. Εξω από την Τύρο (314 π.Χ.), που αντιστεκόταν, τα συγκεντρωμένα στρατεύματα δέχθηκαν δια 6οής διακήρυξη («δόγμα»), που είχε συντάξει ο Αντίγονος, και σύμφωνα με την οποία ο Κάσσανδρος κηρυσσόταν εχθρός («έγραψε δόγμα καθ' ο τόν Κάσσανδρο εψηφίσατο πολέμιον είναι», Διόδωρος Σικελιώτης ΙΘ, 61, 3) και, επίσης, οι ελληνικές πόλεις θα έπρεπε να είναι ελεύθερες και αυτόνομες («είναι δε και τους Ελληνας άπαντας ελευθέρους, αφρουρήτους, αυτο­νόμους», ό.π.), ως προπαγανδιστική κίνηση να αποδυναμω­θούν τα ερείσματα του Κασσάνδρου στην Ελλάδα, κάτι που έ­φερε πράγματι θετικά αποτελέσματα για τα συμφέροντα του Αντιγόνου. Στο ίδιο «δόγμα», ο Αντίγονος αναφερόταν ως «επι­μελητής της βασιλείας», δηλαδή υπερασπιστής του μακεδονι­κού θρόνου και όχι διεκδικητής (!), με προφανή στόχο να δώσει νομιμότητα και επίφαση ανιδιοτέλειας στον δικό του αγώνα, καθώς δεν εποφθαλμιούσε τάχα τη βασιλεία, και να εμφανίσει ως «προδότες» όσους θα αντιτάσσονταν σε αυτό το έργο του. Εστειλε αμέσως στην Ελλάδα, και σε εκτέλεση του «δόγμα­τος», στρατηγούς του για να απελευθερώσουν τις πόλεις από τις φρουρές του Κασσάνδρου. Προκειμένου να αντικρούσει την ενέργεια αυτή του Αντιγόνου, ο Πτολεμαίος προέβη σε ό­μοια κίνηση («έγραψε και αυτός τα παραπλήσια», Διόδωρος ΙΘ, 62, 1-2), στέλνοντας στην Ελλάδα διακήρυξη περί της ελευθε­ρίας των Ελλήνων, παρότι κάτι τέτοιο ήταν βέβαια μόνο στη δι­καιοδοσία του βασιλιά και του «επιμελητή» (=Αντιγόνου) να το πράξει. Η υπόθεση της ελληνικής ελευθερίας έγινε ιδεολογικό προπαγανδιστικό όπλο στον ανταγωνισμό των φιλόδοξων Δια­δόχων, όπως συνέβη αργότερα με τους Ρωμαίους. Από τις ε­νέργειες κυρίως του Αντιγόνου προήλθε το λεγόμενο «Κοινό των Νησιωτών», που ένωσε τις πόλεις των Κυκλάδων (315/4 π.Χ.). Το κύριο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, οι οποίες ακολούθησαν, εκτυλίχθηκε κυρίως στην Ελλάδα και στη Συρία. Και το ερώτημα, που σύντομα θα ετίθετο, ήταν ποιος θα νι­κούσε στην καθεμιά από αυτές.

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, παράσταση σε αργυρό νόμισμα (Αθήνα, Νομισματικό

Μουσείο).

0 ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΗ ΣΥΡΙΑ

Το καλοκαίρι του 315 π.Χ., μετά από εξαντλητι­κή πολιορκία 15 μηνών, η Τύρος παραδόθηκε τελι­κά στον Αντίγονο, ο οποί­ος δεν έχασε την ευκαιρία

ψ να υπερηφανευτεί για το κατόρθωμά του, που θύμ ι­

ζε αυτό του Μεγάλου Αλε­ξάνδρου, και με το οποίο ολο­

κλήρωνε την κατάληψη της Συ- ροπαλαιστίνης. Ωστόσο, αν και

στην κεντρική Ελλάδα κατόρθωσε προοδευτικά να ενισχύσει τις θέσεις

του έναντι του Κασσάνδρου, η τακτική του Αντιγόνου στην Ασία αντιμετώπισε ση­

μαντικές δυσκολίες, λόγω των δραστηριοτήτων του Πτολεμαίου στη νότια Συρία και του ναυτικού του Σελεύ- κου στο ανατολικό Αιγαίο. Το ενδιαφέρον του στράφηκε προς τη Μικρά Ασία, όπου ο στρατηγός και σύμμαχος του Πτολε­μαίου, Ασανδρος, είχε ενισχύσει εντυπωσιακά τις δυνάμεις του, σε σημείο που μόλις που αντιστέκονταν ακόμη οι άνδρες του Αντιγόνου. Τέλειωνε το 314 π.Χ., όταν ο Αντίγονος, αφήνο­ντας στη Συρία αρκετό στρατό υπό τις διαταγές του 22χρο- νου γιου του, Δημητρίου, έφυγε για τη Μικρά Ασία, για να ενι- σχύσει τον εκεί αγώνα. Αμέσως μετά, προσπάθησε να κρατή­σει απασχολημένο τον Πτολεμαίο, υποκινώντας επαναστά­σεις στην Κυρήνη και στην Κύπρο (313 π.Χ.), τις οποίες, πά­ντως, ο Πτολεμαίος, μετά από ταχύτατη επέμβαση, κατέπνιξε με σκληρό τρόπο. Μάλιστα, εκμεταλλευόμενος την υπεροχή του στην Κύπρο, επιχείρησε έναν αντιπερισπασμό κατά των παραλίων της Κιλικίας και της βόρειας Συρίας και επιτέθηκε, καταλαμβάνοντας τις πόλεις Ποσείδιο στη Συρία (βόρεια του ποταμού Ορόντη) και Μάλλο στην Κιλικία, παίρνοντας μαζί του πολλούς αιχμαλώτους, που τους πούλησε για δούλους. Ο Δημήτριος, που, κατόπιν εντολής του πατέρα του, έσπευσε με το ιππικό του να βοηθήσει τις περιοχές αυτές, έφθασε πο­λύ αργά και έτσι επέστρεψε στην Κοίλη Συρία, καθώς φοβό­ταν εισβολή του Πτολεμαίου. Είχε, ωστόσο, καταπονήσει πο­λύ τον στρατό του, με αποτέλεσμα να απολέσει πολλά άλογα.

Ο Πτολεμαίος, που έως τότε είχε δείξει να αρκείται στις ε­πιτυχίες του στην Κυρήνη και την Κύπρο, επιδεικνύοντας πα­ράδοξη αδράνεια στην κατάληψη της Συροπαλαιστίνης από τις δυνάμεις του Αντιγόνου -ίσως γιατί υπολόγιζε τις δυνάμεις που θα σπαταλούσε, και ίσως γιατί έκρινε ότι έπρεπε να περι­μένει έως ότου του επιτεθεί ο εχθρός στην Αίγυπτο, όπου διέ­θετε πολλά μέσα, για να τον εξουδετερώσει- σύντομα θα άλ­λαζε στάση. Η δύναμη του Αντιγόνου στη Μικρά Ασία, στην Ελλάδα και στη θάλασσα είχε καταστεί πλέον υπερβολική και επικίνδυνη για τα συμφέροντα όχι μόνο του Πτολεμαίου, ώστε να προβάλλει όλο και περισσότερο ως αναπόφευκτη μια επέμ­βαση στη Συρία και τη Φοινίκη. Επιπλέον, ο Σέλευκος, που όλο αυτό το διάστημα διέμενε στην αυλή του Πτολεμαίου, τον συμ-

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 51

δούλευε πως έπρεπε να επέμβει, ώστε να «τελειώνει» με τον Δημήτριο, να επανακτήσει τη Συρία και έτσι να α­πειλήσει σοβαρά τον Αντίγονο στη Μικρά Ασία. Στα τέλη της άνοιξης του 312 π.Χ., ο Πτολεμαίος, πεπει­σμένος για την επέμβαση και έχο­ντας ολοκληρώσει τις πολεμικές προπαρασκευές του, ξεκίνησε, μαζί με τον Σέλευκο, με ισχυρό στρατό από την Αλεξάνδρεια. Πέρασε στο Πηλούσιο και, διασχίζοντας την έρη­μο, εισέβαλε στην Κοίλη Συρία, με προορισμό τη Γάζα.

Εκεί, στην πεδιάδα που απλώνεται 15 χλμ. νοτίως της Γάζας, τους περίμενε ο Δημήτριος, έχοντας στη διάθεσή του λιγό- τερες δυνάμεις, αλλά έτοιμος και αποφα­σισμένος να τους σταματήσει. Εδώ και και­ρό επιζητούσε ο Δημήτριος την ευκαιρία να α- ναμετρηθεί με τον Πτολεμαίο, για αυτό άλλωστε και τον περίμενε στη νότια Συρία. Οι εμπειρότεροι από τους στρα­τηγούς του, όμως, τον απέτρεψαν από το να λάβει μια πρωτο­βουλία και να επιτεθεί εναντίον ενός τόσο ισχυρού στρατού και τόσο εμπειροπόλεμου αντιπάλου. Τον συμβούλεψαν να τη­ρήσει αμυντική στάση και να μη διακινδυνεύσει τη σύγκρουση. Ο Δημήτριος, όμως, λόγω και χαρακτήρα, αλλά και του νεαρού της ηλικίας του, επιθυμούσε διακαώς την ε­πίθεση -χωρίς τη βοήθεια του πατέρα του. Συγκέ­ντρωσε, λοιπόν, τους στρατιώτες του και τους μίλη­σε, γεμάτος θάρρος για τις προσδοκίες του από την επικείμενη αναμέτρηση. Το μόνο που ήθελε για τον εαυτό του ήταν η δόξα. Τα λάφυρα τα άφηνε σε εκείνους. Ενθουσιώδεις αλαλαγμοί απλώθηκαν σε όλο τον στρατό του Δημητρίου, που ήταν πλέον ασυ γκράτητος, καθώς έβλεπε στο πρόσωπό του έναν νέο Μέγα Αλέξανδρο. Επικεφαλής μιας τέτοιας στρατιάς κατέβηκε ο Δημήτριος στο πεδίο της μά­χης, για να συγκρουστεί με τον Πτολε­μαίο. Ηταν Ιούνιος του 312 π.Χ. (τέλη του 4ου έτους της 116ης Ολυμπιά­δας).

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣΔυνάμεια και π αρΜ η ίων ανιιπάΠων

Ο Δημήτριος είχε στη μάχη της Γάζας11.000 βαριά οπλισμένους πεζούς και 4.400 ιππείς, αλλά διέθετε ακόμη 43 πολεμικούς ε λέφαντες, γεγονός που του έδινε ένα έ­ντονο συναίσθημα υπεροχής. Από την άλλη, ο Πτολεμαίος δεν είχε ε­λέφαντες, αλλά υπερτερούσε α­ριθμητικά του αντιπάλου του.Διέθετε 22.000 στρατό, αποτε- λούμενο από Μακεδόνες και μι­σθοφόρους, εκ των οποίων οι18.000 ήταν βαριά οπλισμένοι πε­ζοί και οι 4.000 ιππείς. Επίσης, εί­χε πλήθος Αιγυπτίων ψιλών και άλλων βοηθητικών, καθώς και κα-

Προτομή του Λυσιμάχου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Αρχαιολογικό Μουσείο

Κωνσταντινούπολης).

$ ταπελτικές μηχανές. Παρών στη μάχη ήταν βέβαια και ο Σέλευκος.

I Ο στρατός του Δημητρίου

Ο Δημήτριος παρέταξε τον στρατό του με τέτοιον τρόπο, ώστε να πραγμα­

τοποιήσει κεραυνοβόλο επίθεση κατά του κύριου όγκου του εχθρού και να τον

διασπάσει. Εταξε τις κύριες δυνάμεις του, των οποίων ηγήθηκε ο ίδιος, στο αριστερό

και όχι στο δεξιό κέρας, όπως συνηθιζόταν, προσδοκώντας να παραπλανήσει τον αντίπα­

λό του. Σκοπός του ήταν να διασπάσει την πα­ράταξη του αντίπαλου στρατού, κατά την προ­

σφιλή τακτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στο αρι­στερό, λοιπόν, παρατάχθηκε το βαρύ ιππικό, αποτελούμενο συνολικά από 2.900 άνδρες. Στο άκρο του αριστερού κέρατος και υπό τις διαταγές του Πείθωνα τέθηκαν 200 επίλεκτοι ιπ­πείς, έχοντας γύρω τους 400 ακόμη βαριά οπλισμένους ιππείς: τρεις ίλες (συνολικά 150 ιππέων) εμπρός τους ως πρόταγμα, άλλες τόσες ίλες αριστερά και εμπρός ως πλαγιοφύλακες, ενώ έξω αριστερά του κέρατος τέθηκαν άλλες τρεις ίλες 100 συνο­λικά Ταραντίνων. Με τους πλαγιοφύλακες και τους Ταραντί-

νους, ο Δημήτριος ήθελε να αποφύγει πιθανή κυκλωτική κί­νηση του εχθρού, ενώ με τις ίλες προτάγματος ήθελε να ε­πιτύχει διάτρηση του απέναντι μετώπου. Αμέσως, δεξιά

των επίλεκτων ιππέων παρατάχθηκαν 800 εταίροι και, με­τά από αυτούς, άλλοι 1.500 ιππείς («παντοδαποί»).

Συνολικά, στο αριστερό κέρας παρατάχθηκαν 2.900 ιππείς. Μπροστά από όλο το μήκος του κέ­

ρατος και μέχρι τις ίλες του προτάγματος, τέ­θηκαν 30 ελέφαντες και ανάμεσά τους 1.500 ψιλοί (ακοντιστές, τοξότες και 500 Πέρσες σφενδονήτες).

Στο κέντρο παρατάχθηκε η φάλαγγα των 11.000 βαριά οπλισμένων πεζών, απο- τελούμενη από 8.000 μισθοφόρους, 2.000 Μακεδόνες, 1.000 Παμφύλιους καιΛύκιους, έχοντας ως προκάλυμμα τους υπόλοιπους13 ελέφαντες και τα τάγματα ψιλών ανάμε­σά τους.

Στο δεξιό κέρας παρατάχθηκαν μόνο1.500 ιππείς, υπό τις διαταγές του Ανδρόνι­κου του Ολύνθιου, και με τις εντολές να κρα- τάει τις ίλες του σε λοξή διάταξη, να αποφύ- γει άμεση εμπλοκή, τηρώντας στάση επιφυ­λακής και παρακολουθώντας την εξέλιξη στην υπόλοιπη παράταξη.

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής στη μάχη της Γάζας ηττή9ηκε κατά κράτος από τον Πτολεμαίο και τον Σέλευκο. Ωστόσο, δεν απογοητεύτηκε. Διδαγμένος από

τα πα9ήματά του, συνήλ&ε από τις αποτυχίες του και όρμησε σε νέους αγώνες, από όπου πολλές φορές εξήλ9ε τροπαιοφόρος. Χάλκινο αγαλμάτιο, που

εικονίζει τον Δημήτριο, αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Νεάπολη, ΕΘνικό Μουσείο).

5 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο στρατός του Πτολεμαίου

Η κατά 7.000 άνδρες υπεροπλία του Πτολεμαίου του έδινε τη δυνατότητα να παραταχθεί, με 6άθος 16 ζυγών και με ένα μέτωπο 400 μ. μεγαλύτερο του αντιπάλου του. Πιστεύοντας ότι ο Δημήτριος θα παρέτασσε τον στρατό με τον συνηθισμένο τρόπο, δηλαδή θα έκανε την επίθεσή του στο δεξιό του κέρας. ο Πτολεμαίος έταξε τον στρατό του αρχικά με ανάλογο τρόπο, τοποθετώντας την κύρια δύναμή του στο αριστερό του κέρας. Μόλις, όμως, ο Πτολεμαίος είδε την παράταξη του Δημητρίου. τροποποίησε τη δική του παράταξη, φέρνοντας την κύρια δύ­ναμή του στο δεξιό κέρας. Τοποθέτησε στο σημείο αυτό 3.000 6αριά οπλισμένους ιππείς, υπό τις διαταγές του. Αμέσως μετά. στο κέντρο τοποθέτησε τη φάλαγγα των 18.000 βαριά οπλισμέ­νων και στο αριστερό κέρας τους 1.000 ιππείς. Ως προκάλυμμα και προφύλαξη από την επέλαση των ελεφάντων του Δημητρί­ου, τοποθέτησε κατά μήκος του μεγαλύτερου μέρους του δεξι­ού κέρατος και μέχρι το ήμισυ της φάλαγγας τους περίφημους «χάρακες», ξύλινες σανίδες με σιδερένιες αιχμές, που, δεμέ­νες μεταξύ τους με αλυσίδες («χάρακα σεσιδηρωμένον και δεδεμένον αλύσεσιν», Διόδωρος ΙΘ, 83, 2), ή­ταν δυνατόν να μετακινούνται και να τοποθε- τούνται μπροστά στο πέρασμα των ελεφά­ντων, χωρίς μάλιστα να είναι ιδιαιτέρως εμφανείς και διακριτές από τους ελε- φαντηλάτες. Πίσω από τους «χάρα- i m κες» παρατάχθηκαν οι ψιλοί και οι διάφορες καταπελτικές μηχανές.

Α ’ Φ ά σ η : Ιπ π ο μ α χ ία

Για άγνωστο λόγο. ο Δημήτριος έ­χασε την ευκαιρία να επιτεθεί, όταν ο στρατός του Πτολεμαίου βρισκόταν σε σχετική σύγχυση, πραγματοποιώ­ντας αλλαγή του σχηματισμού της πα­ράταξης. Οταν. πάντως, ο ελιγμός του Πτολεμαίου είχε ήδη ολοκληρωθεί, ο Δημήτριος διέταξε επίθεση των επίλε­κτων ιππέων του και των ιλών των πλα­γιοφυλάκων και του προτάγματος. Ηταν μια δύναμη 500 ιππέων, που εφόρμησε με ταχύτητα, κατορθώνοντας αρχικά να διαλύσει κάποιες μονάδες του ε­χθρού. Ωστόσο, η επιτυχία αυ­τή δεν είχε συνέχεια, καθώς ο Πτολεμαίος διέταξε κυκλωτικό ελιγμό των ιλών του στο ά­κρο του δεξιού κέ­ρατο ς, οι οποίες, σε σχηματισμό -οσθ ίου- (δηλ. με μικρό _ ε~_~3 <3. μεγάλο βάθος έ ~ σ c . ~ ; ._ στους ιππείς το . _ορμή και του: — ere.

Μ ι α ά γ ρ ι α _ r : - Ε : ~ a c > ~ ε ζ . ~ ό τ ο

σ η μ ε ί ο , μ ε π ο λ λ ο ύ ς ά ν δ ρ ε ς κ α ι α π ό τ ι ς

δ ύ ο π λ ε υ ί ε ; . : ί : γ · : — ε . — ε

χ ώ μ α κ α ι π λ ή θ ο ς o a A a n r ν α έ χ ο υ ν τ σ α κ ι σ τ ε ί α π ό

τ η σ φ ο δ ρ ό τ α τ α τ η ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς Π α ρ ό λ α α υ τ ά . τ ο

ι π π ι κ ό τ ο υ Δ ΐ ) | * ] τ ρ · ο ο ά ν τ ε ξ ε ■ > δ ε ν έ σ π α σ ε . Ο ι « ό ρ

• f lg y

θιες ίλες» του Πτολεμαίου συγκεντρώθηκαν πάλι, ανασυντά­χθηκαν και όρμησαν εκ νέου με τα ξίφη αυτή τη φορά. Οι α­ντίπαλοι στρατηγοί και ίλαρχοι ενθάρρυναν εκατέρωθεν τους μαχητές να επιδείξουν θάρρος και παληκαριά και να μη λυγί­σουν. Κανένας δεν υποχωρούσε, αλλά όλοι συνέχισαν για ώρα να μάχονται λυσσαλέα και πεισματικά. Την ίδια ώρα, οι φάλαγ­γες του κέντρου -κα ι στις δύο παρατάξεις- δεν είχαν ουσια­στικά ακόμη εμπλακεί στη μάχη.

Β’ Φ ά ο π : ΕπέΠαοη ε Π ε φ ά ν ιω ν -

Ηπα ίο υ Δ π υ π ιρ ίο υ

Ενώ η ιππομαχία εξελισσόταν με τρόπο αμφίρροπο και εί­χε φθάσει σε κρίσιμο σημείο, ο Δημήτριος αποφάσισε να γύ- ρει την πλάστιγγα της νίκης προς το μέρος του, χρησιμοποιώ­ντας το «υπερόπλο» του: τους πολεμικούς ελέφαντες. Διέτα­ξε λοιπόν να επελάσουν οι ελέφαντες, οι οποίοι ξεχύθηκαν προς την παράταξη του Πτολεμαίου, τραντάζοντας κάτω από

τα πόδια τους το έδαφος. Το θέαμα ήταν πράγματι τρο­μακτικό, ικανό να κλονίσει το ηθικό κάθε

στρατού και, προκαλώντας σύγχυση και πανικό, να τον τρέψει σε φυγή.

Ωστόσο, ο Πτολεμαίος δεν ήταν οποιοσδήποτε αντίπαλος. Εμπειρος καθώς ήταν, είχε προθλέψει την κί­νηση αυτή και είχε προνοήσει, εφαρ­μόζοντας το κατάλληλο «αντίμετρο» απέναντι στους ελέφαντες του Δη­μητρίου. Αρχικά και λίγο πριν πλη­σιάσουν στο φράγμα των «χαρά­κων», βροχή από ακόντια και 6έλη, που εκσφενδόνιζαν οι καταπελτικές μηχανές, και χαλάζι από πέτρες, που έριχναν οι σφενδονήτες, έπε­σαν πάνω στους επιτιθέμενους ε­

λέφαντες, που εξαγριώθηκαν και όρμησαν με ακόμη μεγαλύτερη δύνα­μη προς την εχθρική παράταξη. Οταν, όμως, έφθασαν στον φραγμό των «χα­ράκων», τα θηρία άρχισαν το ένα μετά

το άλλο να σταματούν και να Βγάζουν φοβερές κραυγές πόνου, καθώς τα μα­

λακά τους πέλματα πληγώνονταν από τις σιδερένιες αιχμές των σανίδων. Οι ψιλοί

του Πτολεμαίου, που είχαν παρα­ταχθεί πίσω από τον φραγμό,

Θάλθηκαν να πλήττουν α­λύπητα και πιο δυνατά

Ο Σέλευκος, κατ’ ουσίαν εκδιωγμένος από τη σατραπεία του, είχε έναν παραπάνω λόγο να υποστηρίζει τη δημιουργία πολεμικού συνασπισμού εναντίον του Αντιγόνου, ώστε να τε&εί αποφασιστικό τέλος στα σχέδιά του. Χάλκινη προτομή του Σελεύκου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Νεάπολη, Εθνικό

Μουσείο).

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 5 3

με τόξα και πέτρες τους ελεφαντηλάτες, σκοτώνοντας πολ­λούς από αυτούς. Οι περισσότεροι ελέφαντες, άλλοι ακυβέρ­νητοι και άλλοι εκτός ελέγχου από τον φοβερό πόνο, στράφη­καν προς διάφορες κατευθύνσεις, σκορπώντας παντού ανα­στάτωση και πανικό.

Με διαλυμένη την παράταξη των ελεφάντων, οι μαχόμενοι ιππείς του Δημητρίου βρέθηκαν ακάλυπτοι και εκτεθειμένοι στην επίθεση των ιλών και των ψιλών του Πτολεμαίου. Ο Δη- μήτριος μάταια προσπάθησε να συγκροτήσει τους ιππείς του, οι οποίοι είχαν ήδη χάσει το ηθικό τους και είχαν πανικοβλη- θεί. Μερικές ίλες είχαν ήδη τραπεί σε φυγή και ο Δημήτριος συγκέντρωσε γύρω του όσους ιππείς άντεχαν ακόμη και απο- πειράθηκε να αναχαιτίσει τον αντίπαλο, μαχόμενος με ομηρικό σθένος. Τελικά, όμως, νικήθηκε και, συγκεντρώνοντας τους ιπ­πείς του, υποχώρησε με σχετική τάξη προς την πόλη της Γάζας.

Οι απώλειες του Δημητρίου ήταν οδυνηρές. Περισσότεροι από 500 άνδρες φονεύθηκαν, οι πιο πολλοί από τους επιφανείς ιππείς του, «οι πλείστοι των φίλων», ανάμεσά τους ο Πείθων και ο Βοιωτός. Το αμυντικό δεξιό κέρας, χωρίς να εμπλακεί σε μάχη με τους εχθρούς, ακολούθησε τους νικημένους ιππείς του αριστερού στην υποχώρησή του προς τη Γάζα. Οι βαριά ο­πλισμένοι πεζοί, πάνω από 8.000, αμέσως μετά τη φυγή του Δη­μητρίου, παραδόθηκαν.

Στη Γάζα έφθασαν και όσα λείψανα του στρατού του Δημητρίου διασώθηκαν. Κάποιοι στρα­τιώτες του προσπάθησαν να διασώσουν τις αποσκευές, αλλά δημιουργήθηκε χάος και αναταραχή, που εκμεταλ- λεύθηκαν οι στρατιώτες του Πτολεμαίου, οι οποίοι, βρίσκο­ντας τις πύλες ανοικτές, ει­σχώρησαν και χωρίς μάχη κα­τέλαβαν την πόλη, συνέλα- βαν τους περισσότερους άν­δρες του Δημητρίου αιχμαλώ­τους και κυρίευσαν όλες τις αποσκευές του νικημένου στρατού του. Ο ίδιος ο Δημή- τριος διέφυγε εσπευσμένα προς την πόλη Αζωτο. Από εκεί έστειλε πρεσβεία στον Πτολε­μαίο, ζητώντας του να του επι­τρέψει να θάψει τους νεκρούς του. Ο Πτολεμαίος, πράγματι, γεν- ναιοφρόνως φερόμενος αποδέχθηκε το αίτημά του και μάλιστα του επέστρε­ψε όσους από τους επίλεκτους ιππείς του είχε αιχμαλωτίσει, καθώς και όλα τα προσωπικά αντικείμενα του Δη­μητρίου, διαμηνύοντάς του πως ο πόλεμος διεξαγόταν ε­ναντίον του Αντιγόνου, ο ο­ποίος οικειοποιήθηκε τα ε­δάφη, που κατακτήθηκαν, τη στιγμή που ο πόλεμος κατά του Περδίκκα και του Ευμέ- νους διεξαγόταν από κοινού.Στο ίδιο μήνυμα ο Πτολεμαίος, ακολουθώντας τον κώδικα στρα­τιωτικής φιλοφροσύνης της επο­χής, αναγνωρίζει την ανδρεία του Δημητρίου και τον ευχαριστεί μάλι­

στα που του έδωσε την ευκαιρία να αποδείξει την εκτίμηση, που έτρεφε για τον αντίπαλό του («περί δόξης και αρχής πολε- μητέον εστίν αυτοίς», Διόδωρος Σικελιώτης, ΙΘ). Ο Δημήτριος ανταπάντησε στο ίδιο πνεύμα, λέγοντας πως προσεύχεται οι θεοί να του δώσουν τη δυνατότητα «να μη χρωστάει πολύ και­ρό αυτή τη χάρη στον Πτολεμαίο, αλλά γρήγορα, με τα ίδια να τον ξεπληρώσει»!

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΗ μάχη στη Γάζα κρίθηκε από τη συμπλοκή των επιθετικών

κεράτων των δύο αντιπάλων και τη διάλυση των ελεφάντων του Δημητρίου. Το κέντρο και οι αμυντικές πτέρυγες των δύο στρατών δεν είχαν κατ’ ουσίαν κάποια εμπλοκή στην αναμέ­τρηση. Οι 500 νεκροί ιππείς αποδεικνύουν την πεποίθηση ότι επρόκειτο για μια σχετικά αναίμακτη μάχη, υπό την έννοια πως μόνο ένα μικρό τμήμα -το ιππικό- των δύο στρατών συγκρού- στηκε και ότι τα πεζοπόρα βαρέως οπλισμένα τμήματα (οι φά­λαγγες) δεν ενεπλάκησαν, γεγονός που εξηγεί και τις σχεδόν μηδαμινές απώλειές τους. Πράγματι, οι φαλαγγίτες του κέ­ντρου, αμέσως μετά την υποχώρηση του Δημητρίου, παραδό­θηκαν αμαχητί, χωρίς να προβάλουν έστω κάποια στοιχειώδη αντίσταση, ώστε να γίνει η υποχώρηση με μεγαλύτερη τάξη, και ίσως ήταν και αυτός ένας λόγος της «επιείκειας» που έδει­

ξε ο Πτολεμαίος, αφήνοντας πολλούς από αυτούς ελεύ­θερους. Από άποψη στρατιωτικής τακτικής, η μάχη

της Γάζας είναι αναμφίβολα μεγάλο κατόρθωμα του Πτολεμαίου, δεδομένου ότι νίκησε τον

αντίπαλό του, χρησιμοποιώντας μέρος μό­νο του στρατού του και θέτοντας εκτός

μάχης το μεγάλο πλεονέκτημα του αντι­πάλου του, τους πολεμικές ελέφαντες.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΟ Δημήτριος, αφού έθαψε τους

νεκρούς του, άφησε τον Ανδρόνικο να υπερασπιστεί την Τύρο και ο ίδιος κατέ­

λυσε στην Τρίπολη, από όπου άρχισε να προετοιμάζει νέο στρατό από την Κιλι­κία και τη Συρία. Συγκέντρωσε νέους μι­

σθοφόρους και προμηθεύτηκε όπλα και εφόδια. Ο Πτολεμαίος, μετά τη μάχη, με α­

ναπτερωμένο ηθικό και ανενόχλητος, προ­χώρησε και κατέλαβε τη Σιδώνα και την Τύρο,

που επαναστάτησε κατά του φρούραρχου Ανδρονίκου. Στη συνέχεια, ο Πτολε­

μαίος, διπλωματικά φερόμενος,

Ο Πτολεμαίος του Λόγου αναδείχ&ηκε ως ο κύριος εκπρόσωπος της διασπαστικής τάσης, που πρέσβευε τη διάλυση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, και ο βασικός αντίπαλος του Αντιγόνου. Στη μάχη της Γάζας πραγματοποίησε μια επίδειξη της στρατιωτικής πείρας και των στρατηγικών του αρετών, συντρίβοντας τον στρατό

του Δημητρίου. Προτομή του Πτολεμαίου. Ρωμαϊκό αντίγραφο

ελληνιστικού έργου (Νεάπολη,Εθνικό Μουσείο).

5 4 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

«καθ’ υπερβολήν επιεικής και συγ- γνωμονικός», τίμησε τον φρούραρ­χο και τον έκανε «ένα των φί­λων». Μετά την κατάληψη της Φοινίκης, ο Δημήτριος απο­σύρθηκε στην Ανω Συρία, στα σύνορα με την Κιλικία.Σοβαρή συνέπεια της ήτ­τας του Δημητρίου στη Γά­ζα και της κατάληψης της Συρίας από τον Πτολεμαίο ήταν ότι είχε ανοίξει ο δρόμος προς τη Βαβυλώ­να. Ο Σέλευκος κατόρθω­σε να επιστρέφει στη Βαβυ­λώνα και να νικήσει τα στρα­τεύματα του Αντιγόνου από τη Μηδία, τη Σουσιανή και την Περσία. Η αποτελεσματική διε­ξαγωγή των πολεμικών επιχειρή­σεων στην Ασία από τον Πτολεμαίο έ­δωσαν στον Σέλευκο τη δυνατότητα να αρχίσει εκστρατεία στη Βαβυλώνα, όπου ο Αντίγονος είχε αφήσει μια μικρή φρουρά. Αφού ε­ξόντωσε τη φρουρά, ο Σέλευκος έγινε δεκτός στη Βαβυλώνα θριαμβευτικά από τις τοπικές αρχές και τον πληθυσμό.

Ο Δημήτριος, ωστόσο, δεν μπορούσε να «χωνέψει» την ήτ­τα του στη Γάζα. Με αναδιοργανωμένο τον στρατό του, κατόρ­θωσε να αιφνιδιάσει στη Μυούντα της Ανω Συρίας τον στρατη­γό του Πτολεμαίου Κίλλη, να τον νικήσει και να «ξεπλύνει» έτσι την ντροπή του από την ήττα της Γάζας. Μάλιστα, απελευθέ­ρωσε τον στρατηγό, ανταποδίδοντας τη χάρη προς τον Πτολε­μαίο. Ο Αντίγονος χάρηκε για τη νίκη του γιου του και έσπευσε αμέσως σε βοήθειά του, γιατί κατάλαβε πως ήταν αναπόφευ­κτη και θέμα χρόνου η επίθεση του Πτολεμαίου, που βρισκό­ταν ακόμη με τις δυνάμεις του στην Κοίλη Συρία. Ο Πτολεμαί­ος, μαθαίνοντας για την άφιξη του στρατού του Αντιγόνου, θ ε ­ώρησε συνετό πως έπρεπε να υποχωρήσει προς την Αίγυπτο και να περιμένει εκεί τον αντίπαλο για αποφασιστική μάχη. Αποχωρώντας, κατέστρεψε όλες τις πόλεις που είχε καταλά­βει, ανάμεσά τους τα οχυρά Ακη, Ιόππη, Σαμάρεια και Γάζα. Με­τά από αυτά, ο Αντίγονος έγινε «ακινδύνως» και πάλι κύριος ό­λης της Συρίας και της Φοινίκης.

Οι διαπραγματεύσεις του Σελεύκου με τον Κάσσανδρο και τον Λυσίμαχο οδήγησαν στη συνομολόγηση συνθήκης ειρή­νης, που αποδέχθηκε και ο Πτολεμαίος (311 π.Χ.) και η οποία, ωστόσο, ήταν περισσότερο μια ανακωχή. Η ειρήνη ήταν απο- γοητευτική για τον Αντίγονο. Αντί να αναγνωριστεί ως «αντιβα­σιλέας», του παραχωρήθηκε μόνο το δικαίωμα να ασκεί υψηλή εποπτεία στην Ασία. Ο Πτολεμαίος αναγνωρίστηκε κυρίαρχος της Αιγύπτου και των γειτονικών της εδαφών («της Αιγύπτου και των συνοριζουσών ταύτη πόλεων κατά την Λιβύην και την Αραβίαν») και ο Λυσίμαχος της Θράκης. Η ειρήνη προέβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι οι αντίπαλοι θα σέβονταν την ελευθερία των Ελλήνων, αλλά στην πράξη δεν άλλαξε τίποτα ως προς την ουσία των πραγμάτων στην πολιτική κατάσταση της Ελλάδας. Ωστόσο, ο όρος της συνθήκης ότι ο Κάσσανδρος αναγνωριζό­ταν ως αρχηγός στην Ευρώπη μόνο ως την ενηλικίωση του μι­κρού Αλεξάνδρου, ήταν η θανατική καταδίκη του τελευταίου του οίκου των Αργεαδών: είχε ως συνέπεια να θανατωθεί λίγο αργότερα, και κατόπιν διαταγής του Κασσάνδρου, τόσο ο ίδιος ο διάδοχος Αλέξανδρος όσο και η μητέρα του Ρωξάνη (310/9

Αν και ο Λυσίμαχος, ως σατράπης της Θράκης και της Ελλησποντιακής Φρυγίας, απεικόνιζε

στα αργυρά του τετράδραχμα τον «κερασφόρο» (στον τύπο του Αμμωνα)

Μέγα Αλέξανδρο, δεν υποστήριξε την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του,

αλλά προσχώρησε γρήγορα στον συνασπισμό των «τεσσάρων», εναντίον των μονοκρατορικών βλέψεων του Αντιγόνου. Αργυρό τετράδραχμο Λυσιμάχου, με την επιγραφή «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ» (Αθήνα,

t J , ' Νομισματικό Μουσείο).

‘ π.Χ.). Ετσι, η δυναστεία του Με-H y γάλου Αλεξάνδρου εξοντώθηκε, ψ / η βασιλεία, που ενσάρκωνε ακόμη f την ιδέα της ενότητας του κρά­

τους, καταλύθηκε και πλέον οι φιλό­δοξοι Διάδοχοι, χωρίς κανέναν φραγμό,

ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν για τη νομή της αυτοκρατορίας. Ορατό αποτέλεσμα της

ειρήνης του 311 π.Χ. ήταν ότι τέθηκαν οι προϋ­ποθέσεις για τη δημιουργία, στη θέση της αυτοκρατο­

ρίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πέντε μεγάλων ανεξάρτητων κρατών: α) το ασιατικό κράτος του Αντιγόνου, ελέγχοντας τη Μικρά Ασία και τη Συρία, από όπου διέρχονταν βασικές εμπο­ρικές αρτηρίες του διεθνούς, τότε, εμπορίου, που αποτελούσε μικρό ομοίωμα του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, β) το βασίλειο του Πτολεμαίου του Λάγου, που αποτελείτο από την Αίγυπτο, την Κυρηναϊκή, τη νότια Συρία και την Κύπρο, γ) το βασίλειο του Σελεύκου στη Βαβυλωνία και την ιρανική Ανατο­λή, δ) το κράτος του Λυσιμάχου στη Θράκη και την Ελλησπο- ντιακή Φρυγία και ε) το κράτος του Κασσάνδρου στη Μακεδο­νία. Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελούσε πια παρελθόν. S3

(1) J. G. Droysen, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, τ. II, εκδ. Ελευθεροτυπία, Α&ήνα, 1993.(2)Διόδωρος Σικελιώτης, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΙΟ, εκδ. Γεωργιάδη, Αθήνα.(3) Πλούταρχος, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, εκδ.Κάκτος, Αθήνα.(4) H.-J. Gehrke, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2000.(5) Δ. Τσιμπουκίδη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, εκδ. Παπαδήμα, Α&ήνα, 1989.(6) J. Boardman, J. Griffin, Ο. Murray, Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1996.(7)Χ. Μπένκτσον, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1991.(8)Ε. Μικρογιαννάκης, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ, στο «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», τ. Δ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1973.(9) U. Wilcken, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1976.(10) C. Mosse, A. Schnapp-Gourbeillon, ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2004.(11) G.W. Botsford, C.A. Robinson, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1979.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ι 5 5

ΑΠΟΒΑΣΗ ΑΑΕΧΙΟΣ ΣΤ. ΜΕΧΤΙΑΗΣ

ΣΤΗ ΜΑΑΑΓΑΣΚΑΡΗW * - « * "*> -

ΓτΑηι/ηωόοο HMS «Illustrious» κατάφορτο To eP£Ta^ ° “ ^P° S " , τωΛ δ 1 και 882 Μοιρών, λίγες

i t ü m

r

Οι Βρειανοί υποιάοσουνlouc raflfloucίου Βιού (1942)Οι Βρειανοί πραγμαιοποίηοαν οιη Μαδαγαοκάρη ίο 1942 ιην πρώιη αμφίβια επιχείρηση μεγάλης κΠίμακας (επιχείρηση ((Ironclad))) από ιην εποχή me απόβασης αία Δαρδανέλια, καιά ιη διάρκεια ίου Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χρειάσιπκαν, όμως, εννέα - συνολικά- επιχειρήσεις και έ ξ ι μήνες ώστε να καταλάβουν ίο ανυπότακτο νησί ιου γαλλικού καθεστώτος του Βιού, το οποίο ήταν φιλικά διακείμενο προς τις δυνάμεις του Αξονα. Οι Ιάπωνες ήταν οι μόνοι από τις δυνάμεις του Αξονα που βοήθησαν τους Γάλλους του νησιού με μια ριιμοκίνδυνη επιχείρηση.

f

To Ντιέγκο Σουαρέζ, όπως φαίνεται δυτικά από το Αντσουρανέ.Οι ακτές απόβασης της επιχείρησης «Ironclad» είναι πίσω από τους λόφους, επάνω δεξιά (από βρετανικά έγγραφα της επιχείρησης).

Την άνοιξη του 1942, οι δυνάμεις του Αξονα επιτί- θεντο σε όλα τα μέτωπα. Οι Γερμανοί προήλαυ- ναν προς τον Καύκασο, απειλούσαν μαζί με τους Ιταλούς την Αίγυπτο και παρεμπόδιζαν τον ανεφοδιασμό των Βρετανών μέσω της Μεσογεί­

ου, ενώ στον Ατλαντικό τα γερμανικά υποβρύχια βύθι­ζαν τις συμμαχικές νηοπομπές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ακόμη εμπλακεί στον πόλεμο με όλες τις δυ­νάμεις τους, ενώ στην Απω Ανατολή η προέλαση των Ια­πώνων συνεχιζόταν δίχως σημάδια κόπωσης, απειλώ­ντας ακόμη και τον Ινδικό ωκεανό.

ΛΟΓΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

Τη δύσκολη αυτήν περίοδο για τους Συμμάχους, οι νηοπομπές WS (Winston’s Special), οι οποίες μετέφε­ραν εφόδια και υλικό από τη Βρετανία στη Μέση Ανα­τολή, αποτελούσαν μια από τις προτεραιότητες του συμμαχικού στρατοπέδου. Αυτή η μοναδική θαλάσσια αρτηρία θα κινδύνευε, πιθανώς, από την «αρνητική» ουδετερότητα του καθεστώτος του Βισύ, το οποίο κυ­βερνούσε το νησί της Μαδαγασκάρης. Σε απόσταση 400 χλμ. από το νησί βρίσκεται η Αφρική και ανάμεσά τους το στενό της Μοζαμβίκης, το οποίο διέπλεαν οι νηοπομπές WS με κατεύθυνση βόρεια.

Ο φόβος δεν ήταν αβάσιμος, επειδή τον Ιούλιο του 1941 η Γαλλική Ινδοκίνα (υπερπόντια κτήση του κρά­τους του Βισύ) ενέδωσε στις ιαπωνικές πιέσεις και κα­ταλήφθηκε αναίμακτα με το πρόσχημα της υπογραφής της συνθήκης «Κοινής Αμυντικής Πολιτικής» με την Ιαπωνία. Ο στρατάρχης Πεταίν, πρόεδρος του κρά­τους του Βισύ, συνομιλούσε με τις δυνάμεις του Αξο­να, ενώ ο ναύαρχος Νταρλάν (διοικητής των γαλλικών δυνάμεων του Βισύ) είχε επισκεφθεί το Βερολίνο. Με­τά από αυτά, οι Σύμμαχοι ανησυχούσαν για μια πιθανή συμφωνία του Αξονα με το Βισύ, η οποία θα επέτρεπε στους Γερμανούς ή στους Ιάπωνες να δημιουργήσουν βάσεις στο νησί με σκοπό να προσβάλουν τις νηοπο­μπές WS, απειλώντας ακόμη και την Αφρική. Μάλιστα, ο Γάλλος υπουργός Αποικιών, Ζούλ Μπρεβί, είχε απο- στείλει το ακόλουθο σήμα στον κυβερνήτη του νησι­ού: «Σε περίπτωση κατά την οποία ιαπωνικά υποβρύ­χια εμφανιστούν στο νησί, δεν θα πρέπει να τα αντιμε­τωπίσετε ως εχθρικά, αλλά ούτε θα πρέπει να παρα­μείνουν περισσότερο απ’ όσο θα τους επιτρέψετε», μήνυμα το οποίο υπεκλάπη από τους Βρετανούς, οι ο­ποίοι ανησύχησαν ακόμη περισσότερο.

Οι Αμερικανοί, από τη μεριά τους, δεν ήταν διατε­θειμένοι να «αποξενώσουν», όπως το έθεσαν, και άλλο το κράτος του Βισύ και συνέδραμαν τους Βρετανούς αντικαθιστώντας μόνο κάποια πλοία του Βασιλικού Ναυτικού στη Βρετανία, τα οποία συμμετείχαν στην ε-

W Ζ 1ITPATIQTIKH ιιτορη 57

Το β ρ ετα νικό βω ρ ηκτό H M S «Ram illies» έξω από τις α κ τέ ς της Μ α δα γα σ κά ρ ης. Υπέστη σ οβαρές ζη μ ίες από επ ίδεσ η ιαπωνικού υπ οβρυχίου τσ έπ ης, σ τις 30 Μα'ίου 1942, σ τον κόλπο Ν τιέγ κ ο Σ ο υ α ρ έζ .

Ο κόλπος του Ν τιέγ κ ο Σ ο υ α ρ έζ , ο δ εύ τε ρ ο ς μ εγ α λ ύ τερ ο ς στον κόσμο, σε φ ω τογρα φ ία της επ οχής εκείνη ς.

πιχείρηση, και ρίχνοντας στο νησί φυλ­λάδια που ανέφεραν ότι συμφωνούσαν με τη συγκεκριμένη επιχείρηση.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ουίν- στον Τσώρτσιλ, πιστός στην επιθετική του πολιτική, χωρίς να περιμένει να ξε­καθαρίσει η κατάσταση, αποφάσισε την κατάληψη του νησιού με αποβατικές ε­νέργειες, τονίζοντας στους αρχηγούς των επιτελείων: «Δεν έχουμε σκοπό να υποδουλώσουμε τη Μαδαγασκάρη, αλ­λά να εγκατασταθούμε σε στρατηγικά σημεία της, ώστε να αποτρέψουμε μια ενδεχόμενη ιαπωνική επίθεση». Τα πρώ­τα σχέδια συντάχθηκαν τον Δεκέμβριο του 1941, αλλά με την κατάληψη της Σι­γκαπούρης από τους Ιάπωνες, στις 15 Ιανουαρίου 1942, καθώς και τη συνακό­λουθη υποχώρηση του Στόλου των Ινδιών προς την ανατολική Αφρική, τον Απρίλιο του 1942 (εξαιτίας του ότι οι βά­σεις του στην Κεϋλάνη κινδύνευαν), ε­πιταχύνθηκε ο σχεδιασμός της κατάλη­ψης της Μαδαγασκάρης με σκοπό, επί­

σης, τον έλεγχο του Ινδικού ωκεανού, ο οποίος απειλείτο πλέον από τους Ιάπω­νες. Τα στρατεύματα που θα χρησιμο­ποιούντο, όμως, θα ενίσχυαν την Ινδία, αμέσως μετά από τη λήξη των επιχειρή­σεων, επειδή το μέτωπο εκείνο «...ήταν το μόνο το οποίο ήταν τόσο σημαντικό» κατά τον Βρετανό πρωθυπουργό.

01 ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΚΑΙ 01 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΟΝ

Η Μαδαγασκάρη είναι το τέταρτο μεγαλύτερο νησί του κόσμου με συνολι­κή έκταση 587.041 τ.χλμ. Το μήκος της από βορρά προς νότο είναι 1.400 χιλιό­μετρα, ενώ το μεγαλύτερο πλάτος της 600 χιλιόμετρα. Το 1942 είχε πληθυσμό4.700.000 Μαλαγασίων.

Το καλύτερο αγκυροβόλιο του νησι­ού είναι ο τεράστιος κόλπος του Ντιέ­

γκο Σουαρέζ (1), στα βόρεια, ο δεύτε­ρος μεγαλύτερος του κόσμου, ο οποίος διέθετε επαρκή προστασία από παρά­κτια πυροβολεία που ήταν εξοπλισμένα με 22 πυροβόλα (από παλαιά των 240 mm μέχρι και των 47 mm). Στην είσοδο του κόλπου, στη χερσόνησο Οροντζία στα ανατολικά, υπήρχαν τρεις πυροβο­λαρχίες (ανάμεσα στα πυροβόλα τους υπήρχαν τέσσερα των 164 mm και κά- ποια παλαιά των 240 mm), ενώ στα δυτι­κά (κόλποι Αμπονκαράνα και ντε Κου- ριέ) τα μεγαλύτερα πυροβόλα ήταν τέσ­σερα των 100 mm και τέσσερα των 138 mm. Οι κόλποι στα δυτικά του αγκυρο­βολιού είχαν ναρκοθετηθεί και ήταν πο­λύ δύσκολοι στην πλοήγηση. Επίσης, νό­τια της πόλης Αντσουράνε ήταν οργα­νωμένη η καλύτερη οχυρωματική γραμ­μή του νησιού, με αντιαρματικές τά­φρους, κωλύματα, πολυβολεία και οχυ­ρωματικές εγκαταστάσεις. Εκεί οι Βρετανοί θα συναντούσαν αρκετές δυ­σκολίες.

Οι αεροπορικές δυνάμεις του νησι­ού αποτελούντο από 22 μαχητικά Morane-Saulnier MS 406, 12 ελαφρά βομ- βαρδιστικά-αναγνωριστικά Potez 63.11 (τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και από την Ελλάδα) και οκτώ άλλα αεροπλάνα. Από τα αεροπλάνα που μπορούσαν να ε­πιχειρήσουν, έξι Potez και πέντε Moräne βρίσκονταν στη βάση του Αρασάρτ, νο­τιότερα της οχυρωματικής γραμμής, και 11 Moräne και έξι Potez στην κύρια αερο­πορική βάση του νησιού (στην πρωτεύ­ουσα Εντενενερίβου, στο κέντρο του νη­σιού). Τη ναυτική δύναμη του νησιού συ­γκροτούσαν δύο σκάφη συνοδείας (aviso colonial κατά τη γαλλική ορολογία), τα «D’Entrecasteaux» και «D’lberville»), ένα βοηθητικό καταδρομικό («Bougainville»), τέσσερα υποβρύχια («Le Beveziers», «Le Heros», «Le Monge» και «Le Glorieux») και άλλα μικρότερα σκάφη. Οι δυνάμεις ξη- ράς περιελάμβαναν 8.300 Σενεγαλέζους και Μαλαγάσιους στρατιώτες και υπα- ξιωματικούς, με Γάλλους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, και 1.150 του πυρο­βολικού, από τους οποίους οι 3.000 βρί­σκονταν στο Ντιέγκο Σουαρέζ. Το σύνο­λο των Ευρωπαίων ανερχόταν περίπου στους 800. ΟΙ δυνάμεις αυτές ήταν ορ­γανωμένες σε έξι τάγματα του Μικτού Συντάγματος Μαλαγασίων (Regiment Mixte Malgaches), στο Τάγμα Μαλαγα- σίων Τυφεκιοφόρων (Bataillon de Tirailleurs Malgaches), σε μία μικτή αντια­εροπορική πυροβολαρχία, σε πέντε πα­ράκτιες πυροβολαρχίες, σε επτά πυρο­βολαρχίες και σε έναν λόχο μηχανικού. Στο νησί δεν υπήρχαν τεθωρακισμένα

5 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(υπάρχουν αναφορές περί ύπαρξης πα­λαιών αρμάτων Renault FT17, αλλά δεν έ­χουν εξακριβωθεί), αλλά τα στρατεύμα­τα ήταν επαρκώς εξοπλισμένα σε φορη­τό οπλισμό, ενώ το πυροβολικό διέθετε τα περίφημα πεδινά πυροβόλα των 75 mm, τα οποία θα αναχαίτιζαν τα βρετανι­κά άρματα.

Οι προηγούμενες βρετανικές επιχει­ρήσεις εναντίον κτήσεων του Βισύ, ό­πως για παράδειγμα στο Ντακάρ, τον Σεπτέμβριο του 1940, και στη Συρία, τον Ιούνιο του 1941, απέδειξαν ότι η αντί­σταση των γαλλικών στρατευμάτων δεν θα ήταν απλώς συμβολική. Οι δυνάμεις, όμως, οι οποίες διατέθηκαν για την κα­τάληψη του Ντιέγκο Σουαρέζ (επιχείρη­ση «Ironclad») δεν ήταν τόσες όσες θα ε­πιθυμούσαν οι διοικητές της, λόγω της ύπαρξης και άλλων μετώπων (βόρεια Αφρική, Βιρμανία-Ινδία) και της προτε­ραιότητας της οποίας έδινε το Γενικό Επιτελείο σε αυτά. Επίσης, αποκλείστη­κε η συμμετοχή δυνάμεων των Ελευθέ­ρων Γάλλων, παρόλη την επιμονή του αρχηγού τους Σαρλ ντε Γκωλ, για πολιτι­κούς λόγους (ο ίδιος μάλιστα ενημερώ­θηκε για την έναρξη της επιχείρησης λί­γες ώρες αργότερα, στις 03.00 της 5ης Μαΐου, από έναν δημοσιογράφο του Associated Press.)

Η εκστρατευτική δύναμη ξηράς (ε­πονομαζόμενη Force 121) αποτελείτο από 9.000 άνδρες με τις κύριες δυνά-

Η κ ο ρ β έτα H M S «Auricula». μ ισ οβ υθισ μένη . αφ ού κτύπ ησε σε νάρκη. Υπήρξε το μόνο πλοίο τη ς επ ιχείρησης «Ironclad» το οποίο απω λέσθη.

Α π ο βατικές ά κα το ι (LCA) π ροσ εγγ ίζουν τη «Λ ευκή Α κτή », μ ία από τις τέσ σ ερ ις που χρησ ιμοπ ο ιήθηκαν σ τον κόλπο Κ ουριέ κατά τη δ ιά ρ κεια της επ ιχείρ ησ ης «Ironclad», υπό την προστασία των πολεμικών.

μεις της κατανεμημένες σε τρεις τα­ξιαρχίες: στην πρώτη γραμμή, το 29ο Ανεξάρτητο Τακτικό Συγκρότημα Τα­ξιαρχίας (τέσσερα τάγματα και μία ελα­φρά πυροβολαρχία), το οποίο είχε λάβει πολύ καλή εκπαίδευση σε τακτικές αμ­φίβιου πολέμου, και το 17ο Τακτικό Συ­γκρότημα Ταξιαρχίας της 5ης Μεραρ­χίας (τρία τάγματα και ένα σύνταγμα πυ­ροβολικού), το οποίο ήταν καθ’ οδόν προς την Ινδία, με το 13ο Τακτικό Συ­γκρότημα Ταξιαρχίας, της 5ης Μεραρ­χίας επίσης, σε εφεδρεία. Ακόμη, υπήρ­χε το No. 5 Τάγμα Commando καθώς και η Ιλη Ειδικών Αποστολών Β (Special Service Squadron), με τέσσερις ουλα­μούς εξοπλισμένους με έξι άρματα Valentine και έξι ελαφρά και αερομετα- φερόμενα άρματα Tetrarch.

Η κύρια δύναμη υποστήριξης και προστασίας του Βασιλικού Ναυτικού ή­ταν η Force F που αποτελείτο από το πα­λαιό θωρηκτό HMS «Ramillies», δύο αε­ροπλανοφόρα (το HMS «Illustrious», από το οποίο επιχειρούσαν δύο μοίρες κατα­διωκτικών που διέθεταν συνολικά 20 Martlet, δηλαδή F4F Wildcat, και δύο μοί­ρες τορπιλοπλάνων με 20 Swordfish, και το HMS «Indomitable», με δύο μοίρες α- ποτελούμενες από 12 καταδιωκτικά Fulmar II, μία μοίρα με έξι -σε κάποιες πη­γές αναφέρονται έως και εννέα- κατα­διωκτικά Sea Hurricane IB και δύο μοίρες με 24 τορπιλοπλάνα Albacore I), δύο κα­ταδρομικά (HMS «Devonshire» και HMS «Hermione»), 11 αντιτορπιλικά, έξι κορ­βέτες και έξι ναρκαλιευτικά. Για τη με­ταφορά, υποστήριξη και απόβαση των

Το ουραίο π τέρω μα του M o räne 842 μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό σήμα του 5 6 5 Σμή νους. Το σ υγκεκρ ιμένο σμήνος δ η μ ιο υ ρ γ ή θη κε τον Ιούλιο του 1941 μ ε 12 π ιλότους, αλλά τα 17 M orane-Sauln ier 406 που το συγκροτούσαν, ήρ θαν στο νησί τον Ο κτώ βριο.

Το α ρμα τα γω γό «B achaquero». Η τα ν πρώην π ετρ ελα ιο φ ό ρ ο εκ το π ίσ μ α το ς 4.000 τόννων με μικρό βύθ ισ μ α , χ ρ ησ ιμ οπ ο ιε ίτο στον ρηχό κόλπο του Μ αρακαΐμπο στη Β ενεζο υ έλα και μ ετα τρ ά π η κ ε σε α ρμα τα γω γό μ ε τη ν π ροσθήκη εν ισ χυμένου κ α τα π έλτη . Η πρώτη επ ιτυχημένη β ρ ετα νική π ροσπ άθεια για μ ετα σ κ ευ ή ενός σ κάφ ους κατα λλήλο υ για προσαιγ ιαλώ σεις και μ ετα φ ο ρ ά βαρέω ν φορτίω ν, το υ ς οδήγησ ε στη συνέχιση των προσπαθειώ ν, ενώ σ υνέβαλε επ ίσης στη σχεδίαση των αμερικανικώ ν LST.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9

στρατευμάτων υπήρχαν τρία οπλιταγω­γά, το αρματαγωγό «Bachaquero» (ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία οι Βρετα­νοί θα επιχειρούσαν με σκάφος τέτοιου τύπου), έξι μεταγωγικά και ένα πλωτό νοσοκομείο. Διοικητές ορίστηκαν ο υ­ποναύαρχος Νέβιλ Σιφρέν (ανώτατος δι­οικητής) και ο υποστράτηγος των Βασι­λικών Πεζοναυτών Ρόμπερτ Στέρτζες (διοικητής των δυνάμεων ξηράς).

Η κύρια νηοπομπή απέπλευσε από τη Βρετανία στις 23 Μαρτίου 1942 και στις 22 Απριλίου βρέθηκε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, 2.775 χλμ. από το Ντιέγκο Σουαρέζ. Στις 4 Μαΐου (2) το α­πόγευμα, ο στόλος βρέθηκε δυτικά του στόχου του με ένα άλλο αεροπλανοφό­ρο (HMS «Formidable») να προστατεύει την επιχείρηση, 370 χλμ. ανατολικά της Μαδαγασκάρης.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ((IRONCLAD)): Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΤΙΕΓΚΟ ΣΟΥΑΡΕΖ

Οι επιτελείς είχαν αποφασί­σει την πραγματοποίηση της από­βασης στα δυτικά του Ντιέγκο Σουαρέζ, στον κόλπο Κουριέ, ε­πειδή δεν ήταν τόσο καλά φυ­λασσόμενος όσο ο κόλπος του πρώτου (υπήρχαν πολλοί αχαρτογράφητοι ύφαλοι και οι Γάλλοι πίστευαν ότι ήταν δύσκολη η προσέγγισή του). Αντικειμενικός σκοπός της ε­πιχείρησης ήταν η κατάληψη της ναυτικής βάσης και του α­εροδρομίου στο Αντσουρανέ.Τέσσερα ναρκαλιευτικά ξεκί­νησαν τη δημιουργία ενός δι-

Ν Ο Τ ΙΟ ΑΦ ΡΙΚ ΑΝΟ Σ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Η Ν ό τια Α φ ρική κ ή ρ υ ξε τον π όλεμ ο στη Γερμανία σ τις 6 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1940 κα ι οι δυνά μ εις τη ς ενεπ λάκησαν σ ε επ ιχειρ ή σ εις σ τη βό ρ εια κα ι α να το λ ική Α φρική και σ τη ν Ιτα λ ία . Ο σ τρ α τιώ τη ς φορά τη ν τυπ ική β ρ ετα ν ικ ή - νο τιο α φ ρ ικα ν ική τρ οπ ική σ το λή μ ε ε ξα ρ τύ σ ε ις Μ 1937, μ ικ ρ ή τροπ ική κάσκα μ ε το έμ β λ η μ α το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς K im berley κα ι φ έρ ε ι τυ φ έκ ιο Lee E nfie ld N o 1 Μ kl 11 των 0,303 in (ε ικ ο νο γρ ά φ η σ η : M alco lm M cG regor. Δ η μ ο σ ιε ύ ε τα ι μ ε την ά δ εια τη ς D e A gostin i UK Ltd κ α τ ’ α π ο κ λ ε ισ τικ ό τη τα για τη ν Ελλάδα - co lo r im age co pyright:D e A gostin i UK Ltd).

αύλου ασφαλούς πλεύσης των αποβατι- κών, αίροντας τις νάρκες που είχαν πο­ντίσει οι Γάλλοι, οι οποίοι, επίσης, είχαν φροντίσει να έχουν απενεργοποιημένα όλα τα βοηθήματα ναυσιπλοΐας (η κορ­βέτα HMS «Auricula» προσέκρουσε σε μία νάρκη αποτελώντας τη μοναδική α­πώλεια της συγκεκριμένης φάσης της επιχείρησης). Συνολικά, πραγματοποιή- θηκε άρση 17 ναρκών, ενώ παρά την α- νατίναξη δύο ναρκών, τα παράκτια πυ­ροβολεία δεν αντέδρασαν καθόλου. Στη 01.30 της 5ης Μαΐου, τα τμήματα της 29ης Ταξιαρχίας και του No. 5 Commando ξεκίνησαν την επιβίβαση στις αποβατικές ακάτους και στις 03.45 άρχισαν να επιχειρούν τα αεροπλάνα. Στις 05.10, τα Swordfish του πρώτου κύ­ματος (HMS «Indomitable») βομβάρδισαν το σκάφος συνοδείας «D'Entrecasteaux», το οποίο έβαλλε κατά των κομάντος, τορπίλισαν το βοηθητικό καταδρομικό «Bougainville» και, λίγο αργότερα, βύθι­

σαν με βόμβες βυθού το υποβρύ­χιο «Le Beveziers». Τα Albacore

και τα Sea Hurricane επιχεί­ρησαν εναντίον της αερο­πορικής βάσης, καταστρέ- φοντας πέντε Moräne και

δύο Potez. Τα αεροπλάνα επι­χείρησαν, επίσης, εναντίον

των παράκτιων πυροβο­λαρχιών και έριξαν

φυλλάδια προτρέ- ποντας τους Γάλ­

λους να παρα­δοθούν. Ενα Swordfish της

810 Μοίρας καταρρίφθηκε (από

ένα εκ των δύο αντιαερο­πορικών πυροβόλων των 90 mm τα οποία υπήρχαν στο νησί) και το πλήρωμά του αιχμαλωτίσθηκε.

Οι πρώτοι Βρετανοί (No. 5 Commando και ο λό­

χος του 2ου Τάγματος East Lancashire) αποβιβάστηκαν μπροστά από την πυροβο­

λαρχία των 138 mm στις 04.30 και την κατέλαβαν με ευκο­

λία, επειδή οι 50 Σενεγαλέζοι που την υπηρετούσαν αιφνι- διάστηκαν. Αφού εξαλείφθηκε η κύρια απειλή στην ακτή από­βασης, ξεκίνησε η διαδικασία

αποβίβασης και των υ­πόλοιπων στρατευμά­των, οχημάτων, πυρο­βόλων και αρμάτων μά­

χης, αλλά συνάντησε

I

Συμμ α χικό σ κ ίτσ ο σε εφ η μ ερ ίδ α της εποχής (31 Απριλίου 1942). Το οχυρό είνα ι γαλλικό στη Μ α δα γα σ κά ρ η , οι επ ισ κέπ τες ανυπόμονοι Ιάπω νες κα ι ο ιπ τά μενος Ιάπωνας β ρ ίσ κετα ι πάνω στο κ λε ιδ ί μ ε το οποίο S a χρ ησ ιμοπ οιήσει την «τεχ ν ικ ή της Ινδοκίνας» π ροκειμένου να α νο ίξε ι τις κ λ ε ιδ α ρ ιές το υ οχυρού.

τεράστιες δυσκολίες, αφού η θάλασσα δεν ήταν ήρεμη, ενώ δεν είχε ακόμα συ­γκροτηθεί μία μονάδα επιφορτισμένη με την ευθύνη της διαχείρισης και της οργάνωσης του χώρου καθώς και του α- πεγκλωβισμού οχημάτων τα οποία είχαν κολλήσει, όπως θα γινόταν σε μεταγενέ­στερες και καλύτερα οργανωμένες απο­βάσεις.

Εν τω μεταξύ, το καταδρομικό HMS «Hermione» επιχείρησε στις 04.40 στα α­νατολικά, επιδιώκοντας την πραγματο­ποίηση ενός αντιπερισπασμού. Εβαλε ε­ναντίον της χερσονήσου Οροντζία με φωτιστικά και καπνογόνα βλήματα, προ­κειμένου να δημιουργήσει την εντύπωση ότι θα αποβιβάζονταν στρατεύματα εκεί, ενώ αεροπλάνα του HMS «Illustrious» έρι­ξαν ομοιώματα αλεξιπτωτιστών.

Στις 08.15 εστάλη μήνυμα στον στρα­τιωτικό διοικητή της περιοχής για άμεση παράδοση των γαλλικών στρατευμάτων, αυτός όμως αρνήθηκε να συζητήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επιπλέον, οι Γάλλοι αντιλήφθηκαν ποια ήταν η κύρια προ­σπάθεια των Βρετανών, παρά τις επιχει­ρήσεις αντιπερισπασμού, και έστειλαν στρατεύματα ώστε να αντιμετωπίσουν την επίθεση που αναμενόταν να εκδη­λωθεί από το προγεφύρωμα που είχαν δημιουργήσει οι τελευταίοι.

Οι δυνάμεις ξηράς μέχρι το μεσημέ­ρι είχαν εγκαταστήσει ένα ισχυρό προ­γεφύρωμα στις ακτές στις οποίες αποβι­βάσθηκαν, χωρίς παρενοχλήσεις από τους Γάλλους (η μοναδική γαλλική προ­σπάθεια προσβολής του προγεφυρώμα­τος πραγματοποιήθηκε στις 16.30 από τρία Moräne, τα οποία δεν επέστρεψαν στη βάση τους και εξαφανίστηκαν χωρίς κανένα ίχνος). Οι κομάντος προωθήθη-

6 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λούς στρατιώτες), αλλά συνολικά η επί­θεση απέτυχε. Ενα πρόβλημα που παρα- τηρήθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας ήταν ότι η επικοινωνία ανάμεσα στους διοικητές των μονάδων που μάχονταν στην ξηρά και στους διοικητές της επι­χείρησης, οι οποίοι βρισκόταν στα πλοία, δεν ήταν ικανοποιητική. Ετσι, ενώ η τα­ξιαρχία είχε πραγματοποιήσει αρκετές διεισδύσεις στις γραμμές του εχθρού, οι επιτελείς δεν ενημερώθηκαν ώστε να τις εκμεταλλευθούν κατάλληλα. Στις 07.00, αποφασίστηκε η διακοπή της επί­θεσης καθώς, επίσης, και η χρησιμοποί­ηση και της 17ης Ταξιαρχίας, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά πυροβόλα και μόνο ένα Valentine και τρία Tetrarch ήταν διαθέσιμα ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μια άκρως επικίνδυνη επίθεση κατά τη διάρκεια της ημέρας. Την ίδια στιγμή, αποφασί­στηκε μια επιχείρηση αντιπερισπασμού. Πενήντα Βασιλικοί Πεζοναύτες θα απο­βιβάζονταν από το αντιτορπιλικό HMS «Anthony» στο Αντσουρανέ. Ο αντιπερι­σπασμός και η νέα επίθεση εναντίον της γαλλικής αμυντικής γραμμής θα ξεκι­νούσαν στις 08.00. Το αντιτορπιλικό ανέ­πτυξε ταχύτητα 22 κόμβων μόλις έφθα-

οχυρού, αφού ολοκλήρωσε την απόβασή της στις 11.00, συνοδευόμενη από Bren carrier, ένα Tetrarch και δύο Valentine. Η 17η Ταξιαρχία, ευρισκόμενη σε ετοιμό­τητα από τις 05.00, άρχισε να αποβιβάζε­ται στις 11.10. Οι 2.000 άνδρες της και τα πυροβόλα των 25 pdr αποβιβάστηκαν σε μιάμιση ώρα, αφού προηγουμένως ξεπε- ράσθηκαν τα προβλήματα απόβασης του πρώτου κύματος. Παρατηρούντο, ό­μως, προβλήματα στη μετακίνηση των αρμάτων, των πυροβόλων και των οχη­μάτων μέσα από τη δασώδη περιοχή που οδηγούσε προς τους αντικειμενικούς σκοπούς τους. Το «Bachaquero», για πα­ράδειγμα, μόλις το βράδυ κατάφερε να εντοπίσει μία κατάλληλη ακτή προκειμέ- νου να αποβιβαστεί το 9ο Συντάγμα Πε­δινού Πυροβολικού. Η έλλειψη γνώσης του εδάφους και η αδυναμία σωστής α­ναγνώρισής του θα δημιουργούσε προ­σκόμματα στις επιχειρήσεις μέχρι την ο­λοκληρωτική κατάληψη του νησιού.

Στις 17.00, τα πρώτα τμήματα της 29ης Ταξιαρχίας βρέθηκαν απέναντι από την οχυρωματική γραμμή δύο χιλιομέ­τρων, η οποία προστάτευε τη διοίκηση του οχυρού. Εκεί αντιμετώπισαν και τις πρώτες δυσκολίες κατά τη διάρκεια μά­χης. Τρία άρματα προσπάθησαν να δια- σπάσουν τη γραμμή άμυνας, αλλά ακινη- τοποιήθηκαν αμέσως από τα πεδινά πυ­ροβόλα των 75 mm, όπως και το ένα από τα δύο άλλα Tetrarch τα οποία ενίσχυσαν

·ι ί

Π αρ ά κτιο πυροβόλο των 164 mm σε φ ω τογραφ ία του 2005. Β ρ ίσ κετα ι σ το Σ η μ είο 84 τη ς χερσονήσου Ο ροντζία . Εβαλλε κατά του αντ/τορ π ιλ ικού H M S «Anthony», το οποίο σ τις 6 Μ α ΐου απ οβίβασε Β ασιλικούς Π εζο ν α ύ τες στο Α ντσουρανέ.

καν προς το Ντιέγκο Σουαρέζ, όπου και έφθασαν στις 16.00 (12 ώρες μετά την έ­ναρξη της επιχείρησης και ύστερα από 30 χλμ. πορείας), και το κατέλαβαν χω­ρίς δυσκολία, αντιμετωπίζοντας επιτυ- χώς μερικές εστίες πολυβόλων. Εν τω μεταξύ, η 29η Ταξιαρχία κατευθυνόταν προς το Αντσουρανέ, στα νοτιοανατολι­κά, όπου βρισκόταν και η διοίκηση του

αργότερα την επίθεση. Τέσσερα άλλα Valentine και δύο Tetrarch προωθήθηκαν προκειμένου να συμμετάσχουν στην ε­πίθεση, και προσπάθησαν να υπερκερά­σουν την αμυντική θέση των Γάλλων από τα δυτικά, χρησιμοποιώντας την κά­λυψη λόφων, αλλά τα 75άρια σταμάτη­σαν την προσπάθειά τους καταστρέφο- ντας ένα Valentine και ένα Tetrarch. Η επί­θεση σταμάτησε στις 23.00 και αποφασί- σθηκε να χρησιμοποιηθεί όλη η 29η Τα­ξιαρχία σε νέα επίθεση, στις 6 Μαΐου. Δυστυχώς, σε όλη αυτήν την προσπά­θεια οι Βρετανοί δεν διέθεταν επαρκή υποστήριξη πυροβολικού, επειδή δεν υ­πήρχε κάποιος δρόμος που να ενώνει τις ακτές απόβασης με τη γαλλική αμυ­ντική γραμμή, με αποτέλεσμα τα πυρο­βόλα των 25 pdr να προσφέρουν υπο­στήριξη μόνο από μακριά.

Στις 02.00 τα ξημερώματα της 6ης Μαΐου ξεκίνησε η νέα επίθεση και με τα τέσσερα τάγματα της ταξιαρχίας, υπο- στηριζόμενα από δύο πυροβόλα των 25 pdr και τέσσερα των 3,7 in. Η έναρξη της επίθεσης σημείωσε επιτυχία (το 2ο Τάγ­μα South Lancashire διείσδυσε στις γραμ­μές των Γάλλων, αιχμαλωτίζοντας πολ­

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 161

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Παρ

ασκε

υή

Ευγε

νικο

ύ /

ΓΝΩΜ

ΩΝ

Εκδο

τική

2012

σε στην είσοδο του κόλπου, προκειμέ- νου να αποφύγει τα πυρά από τις παρά­κτιες πυροβολαρχίες που τον φύλασ­σαν. Οταν τα πυροβόλα τους άρχισαν να βάλλουν, επενέβησαν τα καταδρομικά HMS «Devonshire» και HMS «Hermione» και με βολές πυροβόλων των 8 in τις ε­ξουδετέρωσαν. Οι πεζοναύτες αποβιβά­στηκαν με αρκετή δυσκολία, αλλά κατέ­λαβαν τη διοίκηση πυροβολικού και τους στρατώνες του ναυτικού. Στις06.00 της ίδιας ημέρας πραγματοποιή- θηκε και η μοναδική προσπάθεια των Γάλλων να πλήξουν την ακτή απόβασης. Τρία Potez επιτέθηκαν στην ακτή, αλλά τα Martlet της 881 Μοίρας κατέστρεψαν τα δύο.

Οι τελευταίες προσπάθειες προσβο­λής της ακτής όπου είχαν αποβιβαστεί οι Βρετανοί, πραγματοποιήθηκαν τα ξη­μερώματα της 7ης Μαΐου. Το υποβρύχιο «Le Heros» την προσέγγισε με σκοπό να προσβάλει τα μεταγωγικά, αλλά ένα Swordfish του HMS «Illustrious» το βύθισε με βόμβες βυθού. Επίσης, τρία Moräne προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν μία αναγνωριστική πτήση πάνω από την ακτή, αλλά αναχαιτίσθηκαν από τα Martlet της 881 Μοίρας και καταρρίφθη- καν και τα τρία, ενώ προκάλεσαν σοβα-

Σ κω τσ έζο ι του 1ου Τάγματος R oyal Scots Fusiliers απ οβ ιβάζοντα ι σ το Ταματάβ ύ σ τερ α από το τέλ ο ς τη ς επ ιχείρησης «Jane», τον Σ επ τέμ β ρ ιο του 1942.

ρές ζημιές σε ένα Martlet με το πυροβό­λο των 20 mm τους, αναγκάζοντάς το σε προσγείωση.

Οι 17η και 29η Ταξιαρχίες ξεκίνησαν την επίθεσή τους στις 20.00 της 6ης Μαΐου. Στις 03.00 της επόμενης ημέρας το Ντιέγκο Σουαρέζ είχε εκκαθαριστεί πλήρως και το Αντσουρανέ είχαν κατα­ληφθεί, ενώ η γραμμή άμυνας των Γάλ­λων είχε διασπαστεί. Οι Γάλλοι κωλυ­σιεργούσαν στις διαπραγματεύσεις και έτσι ο ναύαρχος Σιφρέ αποφάσισε να ει- σέλθει ο στόλος στον κόλπο, χωρίς να περιμένει την απάντηση των Γάλλων. Στις 17.00, τα HMS «Ramillies» και HMS

«Hermione» καθώς και δύο αντιτορπιλικά εισήλθαν στο λιμάνι, αφού έριξαν μερι­κές βολές εναντίον των Γάλλων προς εκ­φοβισμό, αλλά και για να τους πιέσουν να συνθηκολογήσουν. Το πρωί της επο­μένης, στις 07.56 της 8ης Μαΐου, οι Γάλ­λοι επιτέθηκαν για τελευταία φορά ενα­ντίον των Βρετανών στη συγκεκριμένη φάση των επιχειρήσεων. Το υποβρύχιο «Le Monge», το οποίο βρισκόταν στο νη­σί Ρεϊνιόν ανατολικά της Μαδαγασκά­ρης, επιτέθηκε στο αεροπλανοφόρο HMS «Indomitable», 13 χλμ. ανατολικά της χερσονήσου Οροντζία, αλλά χωρίς ε­πιτυχία. Αμέσως η συνοδεία του αερο­πλανοφόρου αντέδρασε και τα αντιτορ- πιλικά HMS «Active» και HMS «Panther» το βύθισαν. Ο γαλλικός στόλος της πε­ριοχής έπαψε πλέον να υφίσταται. Την ί­δια ημέρα, οι τελικοί όροι της παράδο­σης των Γάλλων του Βισύ στο Ντιέγκο Σουαρέζ και την περιοχή του έγιναν δε­κτές από τον Γάλλο στρατιωτικό διοικη­τή και έτσι η επιχείρηση «Ironclad» έλη­ξε, λίγες μόνο ημέρες ύστερα από την έ­ναρξή της. Πολλές γαλλικές δυνάμεις, βέβαια, διέφυγαν προς τον νότο. Οι νηο­πομπές της Μέσης Ανατολής ήταν πλέον ασφαλείς, ενώ σε λίγο ολόκληρο το νησί θα παραδιδόταν. Αυτήν, τουλάχιστον, την πεποίθηση είχαν οι Βρετανοί. Αμέ­σως ξεκίνησε η διαδικασία αντικατάστα­σης των ταξιαρχιών που είχαν συμμετά- σχει στις επιχειρήσεις, με την 22η Ανατο- λικοαφρικανική Ταξιαρχία, αποτελούμε- νη από τάγματα των King’s African Rifles (έφθασε στις 7 Ιουνίου), και την 7η Νο- τιοαφρικανική Ταξιαρχία (στις 24 Ιουνί­ου). Επίσης, οι περισσότερες δυνάμεις του Βασιλικού Ναυτικού εγκατέλειψαν την περιοχή για τη Μεσόγειο και τις Ινδίες, και στην περιοχή παρέμειναν μό­νο το θωρηκτό HMS «Ramillies», τρία α- ντιτσρπιλικά και δύο κορβέτες.

Η αντίδραση της κυβέρνησης του Βι­σύ στη μητροπολιτική Γαλλία κατά τη διάρκεια όλης της επιχείρησης περιορί­στηκε, από τη στιγμή που δεν μπορούσε να ενισχύσει το νησί, στην έκδοση ανα- κοινωθέντων εναντίον των Βρετανών, χρησιμοποιώντας κατά κόρον την κατη­γορία «Απιστη Αλβιών» εναντίον της Βρετανίας και παρομοιάζοντας την επί­θεση με την αρπαγή του Κεμπέκ από τους Βρετανούς το 1762, όπως και με άλλα παρόμοια περιστατικά.

Οι απώλειες της συγκεκριμένης φά­σης των επιχειρήσεων ήταν 131 νεκροί και 305 τραυματίες για τους Βρετανούς και 171 νεκροί και 343 τραυματίες για τους Γάλλους, ενώ το Γαλλικό Ναυτικό είχε 119 νεκρούς.

Α νατολ ικοαψ ρικανοί π εζο ί και νο τιοα φ ρ ικαν ικά τεθω ρ α κισ μ ένα M arm on-H errington Mk. Ill κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς επ ιχείρ ησ ης «Line». Οι Γάλλοι σε ένα κο μ μά τι δρόμου μήκους ενός χ ιλ ιο μ έτρ ο υ έρ ιξα ν 800 δένδρα για να παρεμποδίσουν την προώ θηση των Συμμάχων.

6 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 1 ΙΑΠΠΝΕΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ

Το B ea u fo rt 759 της 20ης Μ ο ίρ ας τη ς Ν οτιο αφ ρ ικα ν ικής Α εροπ ορίας σ το α ερο δρό μιο Α ρ ασάρτ. Τα σ υ γκ εκ ρ ιμένα α ερο σ κά φ η ήτα ν τορπιλοπλάνα και σ τά λθ η κ α ν στο νησί π ροκειμένου να αντιμετω π ίσ ουν ενδεχόμενη ιαπωνική εισ β ολή . Τελικά, χρησ ιμ οπ ο ιήθηκαν σε επ ιχειρ ήσ εις αναγνώ ρισης και βομβαρδισμού.

Από τις 12 Μαρτίου 1942 ο Γερμανός ναύαρχος Ραίντερ είχε ανακοινώσει στον Χίτλερ ότι οι Ιάπωνες σχέδιαζαν να εγκαταστήσουν Βάσεις στη Μαδαγα­σκάρη. Βέβαια, οι Ιάπωνες ποτέ δεν εί­χαν σκοπό να πραγματοποιήσουν κάτι τέτοιο, αλλά επιδίωκαν να βοηθήσουν τη γερμανική εαρινή επίθεση στη Ρωσία με επιθέσεις στο στενό της Μοζαμβίκης εναντίον βρετανικών νηοπομπών οι ο­ποίες ανεφοδίαζαν τη Μέση Ανατολή. Πέντε ωκεανοπόρα υποβρύχια (εξοπλι­σμένα με υδροπλάνα αναγνώρισης και υποβρύχια τσέπης) του 8ου Στολίσκου βρίσκονταν στην περιοχή από τον Απρί­λιο του 1942.

Στις 29 Μαΐου, ένα υδροπλάνο από το υποβρύχιο 1-10 πραγματοποίησε μία αναγνωριστική πτήση πάνω από το Ντιέ­γκο Σουαρέζ, ενώ οι Βρετανοί νόμιζαν ότι επρόκειτο για υδροπλάνο από κά­ποιο ιαπωνικό επιδρομικό, επειδή οι Ιά­πωνες δεν είχαν ακόμα επιτεθεί στο στενό της Μοζαμβίκης (η πρώτη επίθε­σή τους στην περιοχή πραγματοποιή- θηκε στις 5 Ιουνίου). Αμέσως, το θωρη- κτό HMS «Ramillies» άλλαξε θέση στον κόλπο, αλλά οι Ιάπωνες με άλλη μία α­ναγνωριστική πτήση εξακρίβωσαν τη νέα θέση του θωρηκτού. Οι Ιάπωνες ε­ξαπέλυσαν επίθεση με τα υποβρύχια τσέπης M-16b και M-20b τα οποία είχαν μεταφέρει τα ωκεανοπόρα υποβρύχια I- 16 και Ι-20. Στις 20.25 της 30ης Μαΐου το θωρηκτό κτυπήθηκε από μία τορπίλη, ενώ το πετρελαιοφόρο «British Loyalty» βυθίστηκε στις 21.20, επίσης κτυπημέ- νο από τορπίλη, την ίδια στιγμή που οι κορβέτες HMS «Thyme» και HMS «Genista» επιτίθεντο στην άγνωστη α­πειλή με Βόμβες Βυθού. Προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στο θωρηκτό, αλλά επι­σκευάστηκε αργότερα στη Νότια Αφρι­κή, ενώ το πετρελαιοφόρο Βυθίστηκε α­μέσως. Οι Ιάπωνες σχημάτισαν την ε­ντύπωση ότι βύθισαν ένα θωρηκτό της κλάσης «Queen Elizabeth» και ένα ελα­φρύ καταδρομικό της κλάσης «Are- thusa». Και τα δύο υποβρύχια δεν επέ­στρεψαν ποτέ στα ωκεανοπόρα υπο­βρύχια τα οποία τα μετέφεραν. Μια βρε­τανική περίπολος ανακάλυψε τους δύο Ιάπωνες του M-20b στις 2 Ιουνίου στη βορειοδυτική ακτή του νησιού και τους σκότωσε επειδή δεν παραδίδονταν. Οι συσσωρευτές που κινούσαν το υποβρύ­χιό τους είχαν εξαντληθεί και το πλήρω­μά του το είχε προσαράξει. To M-16b χά­

θηκε χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος.Τα ιαπωνικά υποβρύχια συνέχιζαν να

επιτίθενται τον Ιούνιο και Ιούλιο στο Στενό της Μοζαμβίκης, αλλά η έλλειψη πλοίων συνοδείας ανάγκασε τα συμμα­χικά πλοία να πλέουν ασυνόδευτα και κατά μονάδες.

01 ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ

Με το τέλος της πρώτης φάσης των επιχειρήσεων, το νησί ενισχύθηκε με την 20ή Μοίρα της Νοτιοαφρικανικής Αεροπορίας (16 Beaufort και έξι Maryland τα οποία έφθασαν στις 12 Μαΐου) και,

αργότερα, με τις 795 (έξι Fulmar) και 796 (Albacore) Μοίρες της Βρετανικής Ναυ­τικής Αεροπορίας καθώς και με έξι Lysander του 1433 Σμήνους της RAF.

Την ίδια εποχή, πολλοί ηγέτες των Συμμάχων πρότειναν την άμεση συνέχι­ση των επιχειρήσεων για τη συνολική κατάληψη του νησιού. Τα σχέδια, όμως, ακυρώθηκαν στις 10 Μαΐου για διάφο­ρους λόγους. Αρχικά, οι Σύμμαχοι ήλπι- ζαν ότι οι διαπραγματεύσεις για ειρηνι­κή συνθηκολόγηση των γαλλικών δυνά­μεων που παρέμεναν στο νησί, θα είχαν θετικά αποτελέσματα. Ενας ακόμη λό­γος ήταν ότι η 29η Ταξιαρχία επρόκειτο να ενισχύσει το μέτωπο της Ινδίας-Βιρ- μανίας, ενώ η 13η θα αποχωρούσε στις 20 Μαΐου και η 17η στις 12 Ιουνίου. Τέ­λος, τα αποβατικά σκάφη και οι άκατοι

Μ ία από τις μ εγ α λ ύ τερ ε ς γέφ υ ρ ες τ ις οπ οίες κ α τέσ τρ εψ α ν οι Γάλλοι, βρ ισκόταν στον π οταμό Μ π ετσ ιμπ όκα, σ τον δρόμο Μ α τζο ύ νγ κα -Ε ντενεν ερ ίβ ο υ . Β έβ α ια , δεν κ α τα σ τρ ά φ η κ ε ολοσχερώ ς, οπ ότε π εζοπ όρο τμ ή μ α τα μπορούσαν να τη διασχίσουν μ έχ ρ ι το μηχανικό να τη ν επ ιδ ιορθώ σει.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 6 3

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Παρ

ασκε

υή

Ευγε

νικο

ύ /

ΓΝΩΜ

ΩΝ

Εκδο

τική

2012

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

II

5ο TCΜουρουντάι

«Tamper» 10-

Μαγιστ«Throat» 21-7-1942

χ1X1

22η ΑνΑφ Τ:

TC: Τάγμα Commando ΤΞΠΖ: Ταξιαρχία Πεζικού Βρ: ΒρετανικήΑνΑφ: Ανατολικοαφρικανική

χΚ Ι

29η Βρ ΤΞΠΖ18-9-1942

Ντιέγκο Σουαρέζ «Ironclad»5-5-1942

Νούσι Μπε«Esme (Β )» I

Ντοφέ «Rose» 29-9-1942

Α π α ιτή θηκα ν επ τά α π ο δ ο τικ ές ε ν έ ρ γ ε ιες κα ι δύο επ ιχειρ ήσ εις στην ξη ρά ώ στε να κ α τα λ η φ θ ε ί ολοκληρω τικά η Μ αδα γα σ κά ρ η . Η ονομασία τω ν επ ιχειρήσεω ν ε ίν α ι σε εισ α γω γικά και η η μ ερ ομηνία δηλώ νει την έναρ ξή τους.

οι οποίες είχαν συμμετάσχει στις επιχει­ρήσεις, είχαν σταλεί στην Ινδία ώστε να χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση των στρατευμάτων που βρίσκονταν εκεί σε αμφίβιες επιχειρήσεις. Εκείνη την περίοδο ο Αξονας επιτίθετο με σφοδρό- τητα εναντίον της Αιγύπτου και η Ινδία κινδύνευε άμεσα από τους Ιάπωνες, ο­πότε οι αρχηγοί των επιτελείων αποφά­σισαν, στο τέλος Ιουνίου, ότι δεν επρό- κειτο να πραγματοποιηθούν νέες επι­χειρήσεις στη Μαδαγασκάρη, και ότι θα έπρεπε οι Γάλλοι του Βισύ να πεισθούν με διαπραγματεύσεις. Στα μέσα Ιουλί­ου, όμως, κατέστη φανερό ότι οι Γάλλοι ενεργούσαν παρελκυστικά, καθυστερώ­ντας τις διαπραγματεύσεις μέχρι να φθάσει η περίοδος των βροχών του Οκτωβρίου, οπότε οι Σύμμαχοι δεν θα μπορούσαν να επιχειρήσουν στο κέντρο

του νησιού. Για τον λόγο αυτόν δόθηκε η άδεια να «εκκαθαριστεί» το νησί, ό­πως χαρακτηριστικά είπε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, στις 19 Ιουλίου, όταν πλέον η κατάστα­ση στο μέτωπο Ινδίας-Βιρμανίας είχε βελτιωθεί προσωρινά.

Η επιχείρηση «Throat» υπήρξε η πρώτη της δεύτερης φάσης των επιχει­ρήσεων και πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουλίου εναντίον του νησιού Μαγιότ (τμήμα των νήσων Κομόρες). Η επιχεί­ρηση διεξήχθη με έναν λόχο των King African Rifles και με κομάντος, και ολο­κληρώθηκε δίχως απώλειες, αφού οι 60 Γάλλοι της φρουράς δεν αντέδρασαν καθόλου.

Οι επόμενες, όμως, βρετανικές κινή­σεις στη Μαδαγασκάρη αντιμετώπισαν το πρόβλημα της απουσίας πολεμικών

πλοίων και αποβατικών σκαφών. Πολεμι­κά πλοία ικανά να υποστηρίξουν μια α­πόβαση θα ήταν διαθέσιμα -το νωρίτε- ρο- στις 21 Αυγούστου, ενώ αποβατικά στα μέσα Σεπτεμβρίου, αν όχι στις αρ­χές Οκτωβρίου. Επίσης, οι Σύμμαχοι σχέδιαζαν να αποβιβαστούν στις 15 Οκτωβρίου στη βόρεια Αφρική και οι ε­πιτελείς σχέδιαζαν να χρησιμοποιήσουν εκεί τα περισσότερα από τα διαθέσιμα πλοία. Η απραξία αυτή των Συμμάχων ε­πέτρεπε στους Γάλλους του νησιού να απορρίπτουν κάθε ιδέα συνθηκολόγη­σης. Η προέλαση προς νότο από το προ­γεφύρωμα του Ντιέγκο Σουαρέζ προς το Ματζούνγκα, έναν από τους στόχους των Βρετανών, θα ήταν πολύ δύσκολη, επειδή απείχε 560 χλμ., ενώ τα στρατεύ­ματα θα έπρεπε να διασχίσουν 300 γέ­φυρες και πεζογέφυρες σε μία και μονα­δική οδό. Οι προτεινόμενες λύσεις ήταν δύο: απόβαση στο Ματζούνγκα ή/και στο Ταματάβ και προέλαση προς την πρωτεύουσα Εντενενερίβου. Οι Βρετα­νοί πίστευαν ότι με την κατάληψη του διοικητικού κέντρου του νησιού οι Γάλ­λοι θα παραδίδονταν. Ετσι, η βρετανική κυβέρνηση έδωσε την έγκρισή της στις 11 Αυγούστου για την πραγματοποίηση αποβάσεων στο Ταματάβ και στο Μα- τζούνγκα, ενώ στη συνέχεια τα στρα­τεύματα θα προωθούντο προς την πρω­τεύουσα Εντενενερίβου.

Οι Βρετανοί σχέδιασαν τις τελευταί­ες, όπως ήλπιζαν, επιχειρήσεις προκει- μένου να καταλάβουν ολοκληρωτικά το νησί στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι επιτε­λείς εξέδωσαν διαταγές για τρεις επι­χειρήσεις στις 18 Αυγούστου: «Stream» (κατάληψη του Ματζούνγκα), «Line» (προέλαση από το Ματζούνγκα και κα­τάληψη της πρωτεύουσας Εντενενερί­βου) και «Jane» (κατάληψη του Ταμα­τάβ). Οι ναυτικές δυνάμεις είχαν την ο­νομασία Force Μ (τρία καταδρομικά, το αεροπλανοφόρο HMS «Illustrious», μία μεγάλη κανονιοφόρος, ένα πλοίο διοίκη­σης, ένα ταχύ ναρκοθετικό, 12 αντιτορ- πιλικά, τρία ναρκαλιευτικά, τρία ανθυ­ποβρυχιακά και μία φραγματοθέτιδα). Επίσης, το θωρηκτό HMS «Warspite», ένα αντιτορπιλικό και ένα ναρκαλιευτικά διατέθηκαν για την επιχείρηση «Jane». Τα 53 αεροπλάνα του HMS «Illustrious» καθώς και τα 46 που βρίσκονταν στο νη­σί, θα παρείχαν ικανοποιητική αεροπορι­κή κάλυψη. Οι δυνάμεις ξηράς αποτε- λούντο από τις 22η Ανατολικοαφρικανι- κή και 29η Βρετανική Ταξιαρχίες, συνε- πικουρούμενες από μία επιλαρχία νοτιο- αφρικανικών τεθωρακισμένων αυτοκι­νήτων, τις οποίες θα μετέφεραν 22

k

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π ροπ αγανδιστική αφίσα του κ ρ ά το υ ς του Β ισύ, η οποία τυπ ώ θηκε ύ σ τερ α από την επ ιχείρηση εναντίον τη ς Μ α δα γα σ κά ρ ης. Κ α τα φ έρ ετα ι εναντίον της «Απιστης Α λβιόνας» από το 1300. Από το 1940 και μ ετά α να φ έρ ο ντα ι οι επ ιθ έσ ε ις της επ ί γαλλικού εδ ά φ ο υ ς και κτήσεων.

οχηματαγωγά και οπλιταγωγά.Η πρώτη αποβατική ενέργεια της ε­

πιχείρησης «Stream» πραγματοποιήθη- κε στη 01.00 της 10ης Σεπτεμβρίου, 15 χλμ. βορειοδυτικά του Ματζούνγκα, ενώ η δεύτερη στις 05.20 στο λιμάνι της πόλης, χωρίς να σημειωθεί η παραμικρή αντίδραση από την πλευρά των Γάλλων. Ακολούθησαν δύο άλλες αποβατικές ε­νέργειες χωρίς να παραστεί ανάγκη υ­ποστήριξης από τον στόλο ή τα αερο­πλάνα σε όλη τη διάρκεια της επιχείρη­σης. Στις 06.00 καταλήφθηκε το αερο­δρόμιο και στις 09.00 το λιμάνι ήταν πλέον ασφαλές προκειμένου να εισέλ- θει ο στόλος. Η όλη επιχείρηση στέ- φθηκε από ανέλπιστη επιτυχία για τους Συμμάχους.

Η έναρξη, όμως, της επιχείρησης «Line» δεν είχε τα αναμενόμενα αποτε­λέσματα. Ενώ η 29η Ταξιαρχία κατέλαβε το Ματζούνγκα και την γύρω περιοχή, και η 22η Ταξιαρχία αποβιβάσθηκε στον χρόνο τον οποίο προέβλεπαν τα σχέδια, η αποβίβαση των τεθωρακισμένων και των μεταγωγικών οχημάτων που θα βοηθούσαν την 22η στην προέλασή της προς το κέντρο του νησιού, καθυστέρη­σε υπερβολικά (ολοκληρώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου, 19 ημέρες μετά την έναρ­ξή της). Ετσι, επαναλήφθηκαν τα προ­

βλήματα της διαχείρισης και οργάνωσης της ακτής απόβασης που εμφανίστηκαν στην επιχείρηση «Ironclad».

Συγχρόνως, το αυστραλιανό αντι- τορπιλικό HMAS «Napier» μετέφερε 50 άνδρες του No. 5 Commando, στις 10 Σε­πτεμβρίου, 700 χλμ. νοτιότερα για την ε­πιχείρηση «Tamper», την κατάληψη δη­λαδή του Μουρουντάι. Επρόκειτο για ε­πιχείρηση αντιπερισπασμού, αφού συ­νοδευόταν από σήματα ασυρμάτου τα οποία ανέφεραν μια πολύ μεγαλύτερη ε­πιχείρηση, έτσι ώστε οι Γάλλοι να δια- σπάσουν τις δυνάμεις τους. Πράγματι, λόγω της έλλειψης αεροπλάνων τα ο­ποία θα εξακρίβωναν το μέγεθος της α- ποβατικής ενέργειας (οι Γάλλοι διέθε­ταν δύο Moräne, τρία Potez 63.11 και ένα Potez 25 στις αρχές Σεπτεμβρίου), οι Γάλλοι διοικητές από την πρωτεύουσα Εντενενερίβου μετέφεραν τις ελάχι­στες εφεδρείες τους προς το Μου- ρουντάι, ώστε να αντιμετωπίσουν την ανύπαρκτη απειλή. Η γαλλική κίνηση διευκόλυνε πολύ την προώθηση της 22ης Ανατολικο- αφρικανικής Ταξιαρχίας προς την πρωτεύουσα. Το μόνο που έκαναν οι κομάντος ήταν να προωθηθούν αρκετά μέσα στην ενδοχώρα και να κάνουν πολύ θόρυβο.

Οι επιτελείς είχαν οργανώσει και άλλες ε­πιχειρήσεις για τη 10η Σεπτεμβρίου με σκοπό να εξαλειφθούν οι ε­στίες αντίστασης γύ­ρω από το κύριο προ­γεφύρωμα των Συμ­μάχων (το Ντιέγκο Σουαρέζ) και να δια- σπαστούν οι γαλλικές δυνάμεις. Μία ήταν η «Esme (Α)», κατά την

ΓΑΛΛΟΣ ΑΞΙΩ Μ Α ΤΙΚ Ο Σ,Μ Α ΔΑΓΑΣΚΑΡΗ, 1942 Ο σ υ ντα γ μ α τά ρ χη ς φορά την τροπ ική σ τολή μ ε κοντό π αντελόνι και κάσκα, η οποία φ έρ ε ι την ά γκυρα , έμ β λη μ α των αποικιακώ ν μονάδων. Τα σ ε ιρ ή τια του βα θμο ύ του ε ίν α ι π ερασμένα σ τις επ ω μίδες, ενώ στον γιακά φ έρ ε ι τα δ ια κρ ιτικά τη ς μονάδας του (α σ υνήθισ το για τη σ τολή α υ τή ) (ε ικονογράφ ηση:M alco lm M cG regor.Δ η μ ο σ ιεύ ε τα ι μ ε την ά δεια τη ς D e A gostin i UK Ltd κ α τ ’ α π ο κ λε ισ τικ ό τη τα για την Ελλάδα - co lor im age copyright: D e Agostin i UK Ltd).

οποία Νοτιοαφρικανοί του 1ου Τάγμα­τος City Regiment επιτέθηκαν προς το νότο. Αντιμετώπισαν, όμως, σθεναρή α­ντίσταση από τους Σενεγαλέζους και Μαλαγάσιους τυφεκιοφόρους, οι οποίοι καταστρέφοντας τις γέφυρες του μονα­δικού δρόμου που οδηγούσε προς το ε­σωτερικό, καθυστέρησαν τους Νοτιοα- φρικανούς. Ετσι, το ταχύ ναρκοθετικό HMS «Manxman» μετέφερε Βασιλικούς Πεζοναύτες και Νοτιοαφρικανούς, ο ο­ποίοι μαζί με ναύτες αποβιβάστηκαν κο­ντά στο Μαρομαντία και έφθασαν στην πόλη, μέσα από τους ποταμούς της πε­ριοχής, στις 15 Σεπτεμβρίου. Καθώς οι Γάλλοι είχαν πλέον περικυκλωθεί και η δύναμη η οποία επιτίθετο από την πλευ­ρά του Ντιέγκο Σουαρέζ είχε φθάσει στα περίχωρα, αποφάσισαν να παραδο­θούν, ύστερα από μια σύντομη αψιμα­χία. Αλλη μία επιχείρηση ήταν η «Esme

(Β)», η οποία είχε ως αντικειμενι­κό σκοπό την κατάληψη του νη­

σιού Νούσι Μπε, 24 χλμ. νο­τιοδυτικά του Ντιέγκο Σουα­ρέζ, επειδή είχαν θεαθεί υ­ποβρύχια των Γάλλων να ανε- φοδιάζονται εκεί. Το κατα­

δρομικό HMS «Caradoc» (με συνοδεία του θωρη- κτού HMS «Warpsite», δύο άλλων καταδρομι­κών, ενός αντιτορπιλι- κού και του ταχέος

ναρκοθετικού HMS «Manxman») μετέφερε Βασιλικούς Πεζοναύ­τες, δύο διμοιρίες των Νοτιοαφρικανών Pretoria Highlanders και ναύτες. Τα αποβατικά

αγήματα με τη βοή­θεια των πυροβό­λων του καταδρο­

μικού κατέλαβαν το νησί με μία μόνο α­

πώλεια.Η επιχείρηση «Jane»

εναντίον του Ταματάβ (του κύ­ριου λιμένα του νησιού) ξεκίνη­

σε στις 18 Σεπτεμβρίου με την 29η Ταξιαρχία. Το γεγονός ότι οι παράκτιες φρουρές των Γάλλων δεν έδειχναν διάθεση να πολεμή­σουν, οδήγησε τους επιτελείς στην απόφαση να μη χρησιμοποιή­σουν τη δύναμη του στόλου ενα­ντίον της φρουράς του. Ετσι, μια επίδειξη πυρός από όλα τα πλοία της αποβατικής δύναμης αποδεί­χθηκε αρκετή ώστε να πεισθεί ο διοικητής της περιοχής να πα­

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ UTOPIA I 6 5

ραδοθεί. Οι Σύμμαχοι αποδείχθηκαν αρ­κετά τυχεροί γιατί οι έξι από τις εννέα αποβατικές ακάτους (το πρώτο κύμα της αποβατικής ενέργειας) κόλλησαν στους υφάλους της ακτής απόβασης και, εάν οι γαλλικές δυνάμεις αμύνο­νταν, το δεύτερο αποβατικό κύμα δεν θα μπορούσε να αποβιβαστεί. Αφού α­ναδιοργανώθηκαν τα στρατεύματα, άρ­χισαν να προωθούνται προς το Εντενε- νερίβου.

Η κύρια συμμαχική επιχείρηση («Line») για την κατάληψη της πρωτεύ­ουσας του νησιού Εντενενερίβου συνε­χιζόταν με τις δυνάμεις της 22ης Ανατο- λικοαφρικανικής Ταξιαρχίας. Παρότι α­ντιμετώπιζαν αρκετές δυσκολίες (διά­βαση πολλών ποταμών με αυτοσχέδια μέσα, αφού οι Γάλλοι είχαν ανατινάξει τις περισσότερες γέφυρες), οι Ανατολι- κοαφρικανοί κατάφεραν να προωθη­θούν σε απόσταση μόλις 185 χλμ. από την πρωτεύουσα, στις 16 Σεπτεμβρίου. Υποστηρίζονταν από τα Maryland και Beaufort των Νοτιοαφρικανών, καθώς και από τα Lysander και τα Albacore, τα ο­ποία, όμως, απλώς ήλεγχαν την οδό προέλασης των στρατευμάτων και τις γέφυρες, ενώ δεν μπορούσαν να κά­νουν τίποτα εναντίον των γαλλικών στρατευμάτων, καθώς οι Γάλλοι κρύβο­νταν μέσα στην πυκνή ζούγκλα όταν ά- κουγαν τους κινητήρες των αεροπλά­νων. Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο κυβερνήτης του νησιού Αρμάντ Λεόν Αννέ ζήτησε συνθηκολόγηση, αλλά τελικά δεν απο­δέχθηκε τους όρους των Συμμάχων με

Γο σκάφος σ υνο δεία ς «D ’E ntrecasteaux». Β υ θ ίσ θ η κ ε σ τις 05.10 τη ς 5ης Μ α ΐου από Sw ordfish του πρώ του κ ύ μ α το ς , τα οποία είχαν α π ονηω θεί από το αεροπ λανοφ όρο H M S «Indom itable».

αποτέλεσμα τη συνέχιση των επιχειρή­σεων. Οι Γάλλοι ανακήρυξαν την πρω­τεύουσα ανοχύρωτη πόλη στις 23 του μήνα και την επομένη οι Ανατολικοαφρι- κανοί την κατέλαβαν. Η προέλαση των Ανατολικοαφρικανών στον έναν και μο­ναδικό δρόμο υπήρξε αργή (στο τέλος της επιχείρησης είχαν καλύψει 1.050 χλμ. σε επτά εβδομάδες) και βασανιστι­κή, καθώς οι Γάλλοι ανατίναζαν γέφυρες (58 στο σύνολο, από το Ματζούνγκα μέ­χρι το Φιαναράντσα, βόρεια του Φορ Ντοφέ που ήταν και η τελευταία μεγάλη πόλη η οποία βρισκόταν στα χέρια των Γάλλων), έστηναν ενέδρες στις απότο­μες όχθες των ποταμών και των υδάτι­νων κωλυμάτων (σε ένα κομμάτι δρόμου μήκους ενός χιλιομέτρου έριξαν 800 δένδρα), οργάνωναν γραμμές άμυνας, υποστηριζόμενες από πυροβόλα των 65, 75 και 80 mm, και ύστερα από λίγες ώρες εξαφανίζονταν μέσα στη ζούγκλα. Η τα­

κτική των Συμμάχων ήταν να βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή μια επιχειρησια­κή δύναμη αποτελούμενη από ένα τάγ­μα πεζικού, από νοτιοαφρικανικά τεθω­ρακισμένα Marmon-Herrington, από μία πυροβολαρχία καθώς και από δυνάμεις μηχανικού. Η δύναμη αυτή αντικαθίστα­το από μία παρόμοια ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα. Εφόσον ο κυβερνή­της του νησιού συνέχιζε να αμύνεται, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να οργανώσουν άλλη μία επιχείρηση («Rose») με αποβα- τικές ενέργειες στα Τουλιάρ και Φορ Ντοφέ, στις 29 Σεπτεμβρίου. Οι δυνά­μεις που χρησιμοποιήθηκαν αποτελού- ντο από ένα καταδρομικό και τρία αντι- τορπιλικά που μετέφεραν δύο λόχους του νοτιοαφρικανικού Pretoria Regiment καθώς και Βασιλικούς Πεζοναύτες. Δεν χρειάστηκε, όμως, να εμπλακούν σε μά­χες, επειδή οι φρουρές είχαν εγκαταλεί- ψει και τα δύο μέρη.

Βέβαια, η πλήρης κατάληψη του νη­σιού δεν είχε ολοκληρωθεί, επειδή είχε αρχίσει η περίοδος των βροχών με απο­τέλεσμα η μετακίνηση στους ελάχι­στους βατούς δρόμους του να καταστεί δύσκολη. Στις 9 Οκτωβρίου, η 22η Τα­ξιαρχία άρχισε να προωθείται προς τη μοναδική περιοχή που ήλεγχαν πια οι Γάλλοι του Βισύ, ανάμεσα στο Φορ Ντο­φέ και το Εντενενερίβου, αλλά ο κυβερ­νήτης και οι ελάχιστες δυνάμεις που διέθετε δεν παραδίδονταν. Τελικά, ζήτη­σε συνθηκολόγηση στις 5 Νοεμβρίου, υ­πογράφοντας την παράδοση των τελευ­ταίων γαλλικών δυνάμεων του Βισύ στο

Τέσσερα Potez 63.11 σ τις αρχές το υ 1942. Οι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ές απ οικιακές κόκκινες και κ ίτρ ινες γραμμές τη ς Αεροπ ορίας του Βισύ δ ιακρίνονται σ τα καλύμμα τα των κ ινητήρω ν και σ το ουραίο πτέρω μα.

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νησί στις 6 Νοεμβρίου, οκτώ εβδομάδες ύστερα από την απόβαση στο Ματζούν- γκα. Οι Ανατολικοαφρικανοί είχαν συλ- λάβει 3.500 αιχμαλώτους και κατέλαβαν 16 πεδινά πυροβόλα. Η εφημερίδα της 29ης Ταξιαρχίας ανέφερε σκωπτικά πως η υπογραφή της συνθηκολόγησης πραγματοποιήθηκε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή (ένα λεπτό μετά τα με­σάνυχτα της 5ης προς 6η Νοεμβρίου) ε­πειδή οι γαλλικοί κανονισμοί όριζαν ρη­τά ότι, προκειμένου να απονεμηθούν με­τάλλια σε συμμετέχοντες σε επιχειρή­σεις, έπρεπε να περάσουν «...το ελάχι­στο έξι μήνες συνεχών και αδιάλειπτων επιχειρήσεων εναντίον του εχθρού».

Οι επιχειρήσεις της δεύτερης φάσης για την κατάληψης της Μαδαγασκάρης μπορεί να μη είχαν πολλές απώλειες (109 συνολικά), αλλά οι Νοτιοαφρικανοί και οι Βρετανοί υπέφεραν από ελονοσία, ανα­γκάζοντας την 29η Ταξιαρχία να μετα­φερθεί στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρι­κής προκειμένου να αναρρώσει.

Η επικράτηση των Συμμάχων στην πε­ριοχή οριστικοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρί­ου, όταν το αντιτορπιλικό «Leopard» των Ελευθέρων Γάλλων κατέλαβε το νησί Ρε- ϊνιόν, 650 χλμ. ανατολικά της Μαδαγα­σκάρης, τελευταίο προπύργιο των Γάλ­λων του Βισύ στην ευρύτερη περιοχή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ πρώτη από τις επιχειρήσεις για

την ολοκληρωτική κατάληψη του νησι­ού (επιχείρηση «Ironclad») υπήρξε, πα­ράλληλα, και η πρώτη που πραγματοποί­ησαν οι Βρετανοί σε μεγάλη κλίμακα, 27 χρόνια ύστερα από την επιχείρηση ενα­ντίον των Δαρδανελίων κατά τη διάρ­κεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Από την επιχείρηση προέκυψαν διδάγματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στη συνέ­χεια από τους Βρετανούς επιτελείς, σχετικά με την κεφαλαιώδη σημασία του αρματαγωγού στη μεταφορά και α­ποβίβαση πυροβόλων, οχημάτων και υ­λικών κατά την πρώτη φάση της απόβα­σης, τη χρησιμότητα των αποβατικών σκαφών για τη μεταφορά εφοδίων και στρατευμάτων από τα πλοία προς τις α­κτές, και την ανάγκη δημιουργίας μιας μονάδας ικανής να διαχειρίζεται την ορ­γάνωση της ακτής απόβασης σε ό,τι α­φορά τα υλικά, τα στρατεύματα και τα οχήματα που έφθαναν εκεί από τα πλοία. Με τις επιχειρήσεις κατάληψης του νησιού οι Σύμμαχοι κάλυψαν τα νώ­τα της «Οδού του Ακρωτηρίου» από ό­που διέρχονταν οι νηοπομπές προς τη Μέση Ανατολή, αλλά οι συγκεκριμένες

Το M o räne 842 το υ σμηνία Α λεξά ν τρ Λορέν, το οποίο κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από τα M a rtle t στις 7 Μ α ΐου . Ο Λ ο ρ έν συνέχισε να π ετά για τους Ε λ ευ θ έρ ο υ ς Γάλλους κα ι σ τις 18 Μ αΐου 1943 μ ε τα τέ θ η κ ε στη μοίρα Norm andie-N iem en, η οποία ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί σ τη Ρωσία.

επιχειρήσεις στέρησαν το μέτωπο Ινδίας-Βιρμανίας από στρατεύματα που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε αμ­φίβιες επιχειρήσεις εναντίον των Ιαπώ­νων, το φθινόπωρο του 1942, καθώς και από πλοία που θα ανέκοπταν την προέ­λασή τους. Ξ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1. Οί ο νο μ α σ ίες τω ν δ ια φ ό ρ ω ν π ε ρ ιο ­χώ ν το υ ν η σ ιο ύ , ο ι ο π ο ίες χ ρ η σ ιμ ο π ο ι­ο ύ ν τα ι σ το κ ε ίμ εν ο , ε ίν α ι γ α λ λ ικ έ ς τη ς ε π ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς . Σ ή μ ερ α ε ίν α ι δ ια φ ο ρ ε ­τ ικ έ ς . Ε π ίσης, ο ι ο νο μ α σ ίες που χ ρ η σ ι­μ ο π ο ιο ύ ν το από το υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς , α κ ό -

Μ α λα γά σ ιο ι Τυφ εκιοφ όροι. Τον Ο κτώ βριο το κρύο σ τα υψίπεδα του κ εντρ ικ ο ύ και νοτίου τμ ή μ α το ς τη ς νήσου είνα ι δριμύ.

μα κα ι σ τ ις επ ίσ η μ ες μ ε λ έ τ ε ς το υ Β ’ Π α ­γκο σ μ ίο υ Π ολέμ ου , ε ίν α ι, σ ε π ο λ λ ές π ε ­ρ ιπ τώ σ ε ις , δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς .2. Υπάρχουν π ο λ λ ές δ ια φ ο ρ έ ς σ τ ις η μ ε ­ρ ο μ η ν ίες δ ιε ξα γ ω γ ή ς τω ν επ ιχ ε ιρ ή σ εω ν ανά μ εσ α σ τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς επ ίσ η μ ες ι ­σ το ρ ίε ς το υ Ν α υ τ ικ ο ύ κα ι το υ Σ τρ α το ύ . Α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε τη ν ισ το ρ ία το υ Ν α υ τ ι­κού , η οπ ο ία ε κ δ ό θ η κ ε π ιο π ρ ό σ φ α τα .

(1) C laude d 'Abzac-Epezy: L ’A R M EE DE L ’A IR DES ANNEE S NOIRES-V ICHY 1940-1944. Econo mica, Paris, 1998.(2) DESPATCHES O F LIEUTENANT-GENERAL SIR W ILLIAM PLATT, GENERAL OFFICER C O M M ANDER IN CHIEF, EAST AFRICA COM MAND, O N OPERATIONS O F EAST AFRICA COM M AND, 12th JULY 1941 TO 8th JANUARY 1943, S upplem ent to the London G azette, 16 Ju ly 1946.(3) DESPATCHES O F REAR-ADMIRAL E. N . SYFRET, C.B. FLAG OFFICER C O M M A ND ING FORCE F (ET. AL.) O N THE CAPTURE O F DIEGO SUAREZ (OPERATION IRONCLAD), Supplem ent to the London G azette, 4 M arch 1948.(4) C. J. Ehrengardt: «IRONCLAD» - LES BRITTANIQUES A MADAGASCAR, A ero jo um al No 47, Fevrier-M ars 2006.(5) H eadquarte rs R oyal A ir Force M iddle East, MADAGASCAR SIDE SHOW , R A F M iddle East R ev iew N o 2, January-M arch 1943.(6) M in is try o f D efence (Navy): WAR W ITH JAPAN VOLUME III THE CAMPAIGNS IN THE SO LO M O N S A ND NEW GUINEA, H .M .S .O ., London, 1975/1995.(7) L ieutenant-C olonel H. M o yse-B artle tt: THE K ING S AFRICAN RIFLES- A STUDY IN THE MILITARY HISTORY O F EAST AND CENTRAL AFRICA, 1890-1945 VOLUME 2, The N aval & M ilita ry Press, Uckfield, 1956/2002.(8) C apta in S. W. R oskill: THE WAR AT SEA VOLUME II THE PERIOD O F BALANCE, H .M .S .O ., London, 1956.(9) John de S. W inser: B R ITISH INVASION F L E E T S - THE MEDITERRANEAN AND BEYOND 1942-1945, The W orld Ship Society , Gravesend, 2002.(10) M ajor-G eneral S. W oodburn K irby: THE WAR AGAINST JAPAN VOLUME II INDIA 'S M O S T DANGEROUS HOUR, H .M .S .O . an d Uckfield, The N aval & M ilita ry Press, London, 1958/2004.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 6 7

ΚίΠλΣ AMM*

Σιις αρχές ίου 1963, ο Νοιιοβιετναμικός Itpaioc είχε δοκιμαοιεί οιο πεδίο me μάχης και είχε αποδειχθεί αποΠύτωο ανεπαρκής. Η μάχη ίου Απ Μπακ αποτέλεοε ένα άνευ προηγουμένου ιριάοκο για ίο οποίο υπεύθυνος θεωρήθηκε ο πρόεδρος ίου Νοτίου Βιεινάμ, Ννκο Νιιν Νιιέμ. Ως ουνέπεια ιης ήπας, ο Νιιέμ και ίο διεφθαρμένο καθεοιώιος ίου άρχισαν να καταρρέουν, γεγονός που υποχρέωσε τις ΗΠΑ να επέμβουν ακόμα πιο ενεργά οιη σύγκρουση, αποσιέΜοντας σιην ασιατική χώρα πάνω από 500.000 άνδρες ιους.

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1963-67% f " * {4

ϊιμύκωοη και*“ — 'iW rr'- iJ- :· - - .. —

• ' ' 4 ‘ V

» αδιέξοδα

i a . - - - -

* 'Ik. v

3·^·- . .

Τ α νέα της πανωλεθρίας στο Απ Μπακ κυκλοφόρησαν σε όλον τον κόσμο. Ειδικά στις ΗΠΑ προκάλε- σαν ένα πρωτήγνωρο κύμα σκε­πτικισμού. Το ερώτημα που ετί­

θετο μεταξύ των Αμερικανών φορολο- γουμένων ήταν αν, τελικά, άξιζε τα χρή­ματά τους να καταλήγουν σε έναν κενό­δοξο δικτάτορα και σε έναν άχρηστο στρατό. Το Απ Μπακ υπήρξε η ταφόπλα­κα του Ντιέμ. Η πτώση του δικτάτορα α­ποτελούσε, πλέον, ζήτημα χρόνου. Ο ί­διος, ωστόσο, με τις ενέργειες του φά­νηκε να επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τον ^ιγοστό χρόνο που του απέμενε. Αρχικά, η αμερικανική ηγεσία προσπάθησε να συγκαλύψει την καταστροφή, δηλώνο­ντας επίσημα ότι οι δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ είχαν νικήσει στη μάχη του An Μπακ. Δυστυχώς, όμως, γΓ αυτούς, οι δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις τους διέψευσαν. Οι Αμερικανοί, συνηθισμένοι να είναι νικητές, δεν είχαν μάθει μέχρι τότε να χειραγωγούν τον Τύπο.

Η ΠΤΟΣΗ ΤΟΥ ΝΤΙΕΜΣαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, ο

Ντιέμ διέπραξε ένα ακόμα αψυχολόγητο λάθος, το οποίο έμελλε να είναι και το τελευταίο του. Κατόρθωσε να «κερδί­σει» την αιώνια αντιπάθεια των βουδι­στών υπηκόων του, όταν στις 3 Ιουνίου 1963, ημερομηνία κατά την οποία εορτά­ζονται τα γενέθλια του Βούδα, ο αδελ­φός του, καθολικός αρχιεπίσκοπος της Χουέ, απαγόρευσε τους βουδιστικούς θρησκευτικούς εορτασμούς και γιόρτα­σε με επισημότητα τα δικά του γενέ­θλια. Η απόφαση αυτή προκάλεσε την ά­μεση εξέγερση των βουδιστών κατοίκων της πόλης, οι οποίοι αποτελούσαν το 80% του πληθυσμού της. Ο Ντιέμ, αντί να ζητήσει δημόσια συγγνώμη, απάντη­σε με αποστολή στρατευμάτων. Ακολού­θησαν συγκρούσεις στις οποίες πρωτο­στάτησαν βουδιστές μοναχοί, εννέα εκ των οποίων σκοτώθηκαν στις ταραχές.

Η εξέγερση, όμως, των βουδιστών

δεν κατεστάλη. Από τη Χουέ εξαπλώθρ- * κε σε όλη ττ^χώρα, ακόμη και σε βυΐήν - την πρωτεύουσα Σαϊγκόν. Υπό την πίεση ^ των Αμερικανών, ο Ντιέμ επιδίωξε την έ- m ναρξη συνομιλιών με τους βουδιστές. Παράλληλα, όμως, μέλη της οικογένειάς του κάι συγκεκριμένα η σύζυγος του α­δελφού του, η οποία κατείχε κυβερνητι­κή θέση, σε επίσημη δήλωσή της κατη- γόρησε τους βουδιστές μοναχούς για| προδοσία και φιλοκομμουνισμό. Υπό αυ­τές τις συνθήκες, κάθε προσπάθεια συνδιαλλαγής ναυάγησε. Στις 11 Ιουνί- . ,^ Ι ου, οι βουδιστές μοναχοί οργάνωσαν με- j f l γάλη διαδήλωση στη Σαϊγκόν. Εν μέσω 1 της διαδήλωσης, ένας μοναχός, ο Kotf- % * άνκ Ντούκ, περιλούστηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε. Η εικόνα του φλεγό- ^ ^ μενού μοναχού, καθήμενου σε στάση προσευχής, έκανε σύντομα τον γύρο * του κόσμου, προκαλώντας παγκόσμιο σάλο εναντίον του Ντιέμ. Ωστόσο, τόσο |^· ο πρέσβης Νόλτινγκ, όσο και η ηγεσία της αμερικανικής στρατιωτικής αποστο-

Α μ ερ ικα ν ικές α ερ ο κ ίν η τες δυνάμεις εφ ο ρ μ ο ύ ν κ α τά των Βορείων.

λής στο Βιετνάμ στήριξαν και πάλι τον Ντιέμ, χρησιμοποιώντας κυρίως το επι­χείρημα ότι δεν υπήρχε άλλη εναλλακτι­κή πρόταση εκτός από αυτόν. Για τους Αμερικανούς ο Ντιέμ αντιπροσώπευε το μικρότερο κακό. Ο τελευταίος, όμως, συνέχισε την ανούσια διαμάχη του με τους Βουδιστές. Την 21η Αυγούστου, στρατιωτικά τμήματα, υπό τη διοίκηση του αδελφού του Ντιέμ, Νγκο Ντιν Νχού, επέδραμαν στους βουδιστικούς ναούς της Σαϊγκόν και συνέλαβαν 1.400 μονα­χούς, τραυματίζοντας μάλιστα 30 από αυτούς. Οπως ήταν αναμενόμενο, η κί­νηση αυτή προκάλεσε νέο κύμα ανατα­ραχών και διαδηλώσεων. Το χειρότερο, όμως, για τον Ντιέμ ήταν ότι τώρα πια εί­χε απολέσει εντελώς την εμπιστοσύνη των Αμερικανών. Οι ταραχές συνεχίστη­καν όλο τον Αύγουστο και τον Σεπτέμ­βριο του 1963. Οι Νοτιοβιετναμέζοι στρατηγοί είχαν ήδη καταστρώσει σχέ­διο ανατροπής του Ντιέμ, με τη σιωπηλή στήριξη των Αμερικανών. Τελικά, όμως, το πραξικόπημα δεν εκδηλώθηκε και έ­τσι ο Ντιέμ συνέχισε τις μαζικές συλλή­ψεις. Στις 23 Σεπτεμβρίου, έφθασε στη Σαϊγκόν ο Αμερικανός υπουργός Αμυνας Ρόμπερτ Μακ Ναμάρα για να μελετήσει επιτοπίως την κατάσταση. Ανακοίνωσε μάλιστα, για να πιέσει τον Ντιέμ, ότι η α­μερικανική βοήθεια θα περικοπτόταν, εάν ο Ντιέμ δεν ελάμβανε μέτρα για την ομαλοποίηση της κατάστασης.

Ο Ντιέμ αρνήθηκε ακόμη και να συ­ζητήσει. Η μοίρα του είχε προδιαγραφεί. Την 1η Νοεμβρίου, το από καιρό προε­τοιμαζόμενο πραξικόπημα εκδηλώθηκε. Οι κινηματίες περικύκλωσαν το προε­δρικό μέγαρο και ζήτησαν την παράδο­ση του Ντιέμ και του αδελφού του. Οι δύο αδελφοί δραπέτευσαν από ένα μυ­στικό πέρασμα, αλλά συνελήφθησαν την επόμενη ημέρα και δολοφονήθηκαν κα­τά τη μεταφορά τους στο Αρχηγείο Στρατού. Οι Αμερικανοί, επισήμως, δεν είχαν ιδέα για το πραξικόπημα. Εσπευ- σαν, πάντως, να στηρίξουν αμέσως τους κινηματίες, δηλώνοντας ότι ήταν πρό­

θυμοι να συνεργαστούν με οποιαδήποτε νοτιοβιετναμική κυβέρνηση, η οποία θα διέθετε λαϊκό έρεισμα και θα πολεμού­σε αποτελεσματικά τους κομμουνιστές. Λίγες ημέρες αργότερα, ήταν η σειρά του προέδρου Τζων Κένεντυ να δολοφο­νηθεί.

ΝΕΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ, ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ

Στο Νότιο Βιετνάμ ο θάνατος του Ντιέμ γέννησε νέες ελπίδες. Τη διακυ­βέρνηση της χώρας ανέλαβε μια τριαν­δρία στρατηγών. Πρόεδρος ανακηρύ- χθηκε ο στρατηγός Νγκουέν Νγκο Θο, αλλά ουσιαστικά η χώρα κυβερνάτο από τον στρατηγό Ντουόνγκ Βαν Μινχ, γνω­στό στους Αμερικανούς ως ο «μεγάλος Μινχ». Δυστυχώς, όμως, η κατάσταση στη χώρα κάθε άλλο παρά βελτιώθηκε. Η διαφθορά και η κοινωνική σήψη εξα­κολούθησαν να κυριαρχούν. Οι οπαδοί του Ντιέμ διώχθηκαν και αντικαταστά- θηκαν από νέους, μικρούς και μεγά­λους, τυραννίσκους σε όλη τη χώρα.

Παρά τις υποσχέσεις των στρατη­γών, ούτε δημοκρατία υπήρχε ούτε η γη μοιράστηκε. Το μόνο που διαφοροποιή- θηκε για τους πολίτες, ήταν τα πρόσωπα που τους καταπίεζαν. Στο μεταξύ, οι Βιέτ Κονγκ, εκμεταλλευόμενοι τη γενι­κή σύγχυση που επικρατούσε στον Νό­το, ανέλαβαν νέες μεγάλης κλίμακας ε­

πιχειρήσεις. Μεγάλος αριθμός σημείων στηρίγματος των κυβερνητικών δυνάμε­ων καταλήφθηκε και μερικά «οχυρωμέ­να χωριά» κυριεύθηκαν. Μέσα σε αυτό το κλίμα της γενικής κατάρρευσης, ση­μειώθηκαν νέες ταραχές. Απεργίες ξέ­σπασαν στη Σαϊγκόν, μαζί με φοιτητικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Ολα έ­δειχναν ότι το Νότιο Βιετνάμ δεν είχε μέλλον. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στις 30 Ιανουαρίου 1964 νέο πραξικόπη­μα εκδηλώθηκε στη Σαϊγκόν. Η τριαν­δρία του Μινχ εξαφανίστηκε και την ε­ξουσία ανέλαβε ο στρατηγός Κχαν.

Στις ΗΠΑ, η δολοφονία του Κένεντυ έφερε στην εξουσία έναν νέο πρόεδρο, τον μέχρι τότε αντιπρόεδρο Λύντον Τζόνσον. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ δε- σμεύθηκε να ακολουθήσει την τακτική του προκατόχου του στο Βιετνάμ. Οι συνθήκες, όμως, τον ανάγκασαν να ε- μπλέξει ακόμα περισσότερο τη χώρα του στον πόλεμο. Το πρώτο μέτρο που έλαβε ο νέος πρόεδρος ήταν να παράσχει την πλήρη στήριξή του στο νέο καθεστώς Κχαν. Οι Αμερικανοί είχαν την πεποίθηση ότι η πολιτική σταθερότητα αποτελούσε εκείνη την ώρα το βασικό ζητούμενο στο Νότιο Βιετνάμ, ενώ τα πρόσωπα ήταν δευτερεύον θέμα. Αποφάσισε, επίσης, να αυξήσει την κάθε είδους παρεχόμενη βοήθεια προς το Νότιο Βιετνάμ. Ωστόσο, παρά τα αμερικανικά μέτρα, η κατάστα­ση σταδιακά επιδεινωνόταν. Οι Βιέτ Κον-

0 βουδ ιστής μοναχός α υτοπ υ ρ π ο λείτα ι σ τη Σαϊγκόν. Η εικόνα α υ τή έκ α ν ε τον γύρο του κόσμου και π ροκάλεσ ε εκ είνη την εποχή σάλο σ τις ΗΠΑ.

7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γκ ήλεγχαν πλήρως περισσότερο από το 40% του εδάφους του Νοτίου Βιετνάμ. Στις επαρχίες επικρατούσε χάος. Οι άν­θρωποι του Κχαν καταδίωκαν τους αν­θρώπους του Μινχ και του Ντιέμ, αδια­φορώντας για τους Βιέτ Κονγκ. Οι Αμερι­κανοί, πάντως, στήριξαν τον Κχαν με όλα τα μέσα, παρέχοντάς του οικονομική βοήθεια ύψους 60 εκατομμυρίων δολα­ρίων, ενώ επιπλέον χρηματοδότησαν την αύξηση του Νοτιοβιετναμικού Στρατού κατά 50.000 άνδρες. Επίσης, ο Τζόνσον διέταξε να προετοιμαστούν σχέδια αε­ροπορικών βομβαρδισμών του Βορείου Βιετνάμ. Ο Κχαν είχε ζητήσει επίσημα από τις ΗΠΑ να βομβαρδίζουν τον Βορ­ρά, κάθε φορά που οι κομμουνιστές πραγματοποιούσαν μια επίθεση στον Νότο, ως αντίποινα.

Γενικά ο Κχαν, εξ αρχής, τάχθηκε υ­πέρ μιας πιο επιθετικής πολιτικής και ζήτησε από τους Αμερικανούς να τη στηρίξουν. Αλλωστε, όπως δημόσια δή­λωσε, οι Αμερικανοί ήδη πραγματοποι­ούσαν μυστικά επιδρομές ειδικών μονά­δων στο εχθρικό έδαφος. Οι μυστικές αυτές επιχειρήσεις, με την κωδική ονο­μασία «OPLAN 34Α», είχαν την έγκριση του Αμερικανού προέδρου και αφορού­σαν καταδρομικές επιχειρήσεις στο ε­χθρικό έδαφος, εκτελέσεις κομμουνι­στών τοπικών ηγετών, απαγωγές, δολιο­φθορές, απελευθερώσεις αιχμαλώτων κλπ. Ωστόσο, ένα γεγονός που ακολού­θησε, υποχρέωσε την αμερικανική ηγε­σία να εμπλακεί ανοικτά στη σύγκρουση, έχοντας μάλιστα και την πλήρη στήριξη της αμερικανικής κοινής γνώμης.

Η «ΝΑΥΜΑΧΙΑ» ΤΟΥ Τ0ΝΚΙΝ0Υ

Οι Αμερικανοί, παράλληλα με την ε­πιχείρηση «OPLAN 34Α», προσπάθησαν να έρθουν σε μυστικές διαπραγματεύ­σεις με τους Βορειοβιετναμέζους. Οι ε­παφές πραγματοποιήθηκαν μέσω ενός Καναδού διπλωμάτη, αλλά δεν απέδω­σαν. Οι Βορειοβιετναμέζοι απέκλειαν το ενδεχόμενο ουσιαστικής αμερικανικής εμπλοκής στον πόλεμο. Απάντησαν δε με τον δικό τους τρόπο: με συνεχείς βομβιστικές επιθέσεις στη Σαϊγκόν, προκαλώντας κύμα πανικού και παρα- λύοντας τη δημόσια ζωή. Το γεγονός, ό­μως, που έμελλε να ξεχειλίσει το ποτήρι της οργής για τους Αμερικανούς ήταν η απρόκλητη επίθεση βορειοβιετναμικών τορπιλακάτων εναντίον του αμερικανι­κού αντιτορπιλικού «Maddox», στον κόλ­πο του Τονκίνου, έξω από τα χωρικά ύ- δατα του Βορείου Βιετνάμ, στις 2 Αυ-

Ο πρόεδρος το υ Ν οτίο υ Β ιετν ά μ Ν γκο Ν τιν Ν τιέμ σ την Ο υάσινγκτον.

γούστου 1964. Το αντιτορπιλικό απέ- κρουσε την επίθεση τριών εχθρικών τορπιλακάτων, βυθίζοντας τη μία και προκαλώντας ζημιές σε μία δεύτερη. Εχουν διατυπωθεί διάφορες εκδοχές σχετικά με το γιατί οι Βορειοβιετναμέζοι αποτόλμησαν να κηρύξουν, ουσιαστικά, πόλεμο στις ΗΠΑ, με αυτόν τον τρόπο. Δύο είναι οι επικρατέστερες. Η πρώτη σχετίζεται με την υποστήριξη που παρεί­χαν τα αμερικανικά πλοία στις εκτελού- μενες καταδρομικές επιχειρήσεις του σχεδίου «OPLAN 34Α». Η δεύτερη, πολύ πιο «αμερικανική», συνδυάζει το γεγο­νός με τις επικείμενες, τότε, αμερικανι­κές εκλογές. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι οι Βορειοβιετναμέζοι «επιθυμούσαν να τα­πεινώσουν τον πρόεδρο Τζόνσον». Το α­πόγευμα της 4ης Αυγούστου, το «Maddox» συνέχιζε την περιπολία του, μαζί με το αντιτορπιλικό «Turner Joy», ό­ταν εντόπισε πέντε εχθρικές τορπιλα­κάτους να πλησιάζουν με μεγάλη ταχύ­τητα. Αμέσως, σήμανε συναγερμός και στο σημείο έσπευσαν αεροσκάφη του α­εροπλανοφόρου «Ticonderoga». Το Αμε­ρικανικό Ναυτικό ανέφερε ότι βύθισε δύο εχθρικά σκάφη και προκάλεσε ζη­μιές σε άλλα δύο. Ωστόσο, η δεύτερη αυτή επίθεση αμφισβητήθηκε έντονα από πολλούς. Υποστηρίχθηκε ότι οι πέ­ντε εχθρικές τορπιλάκατοι υπήρξαν μό­νο στη φαντασία του άπειρου χειριστή ραντάρ του «Maddox» και πως γενικά τα αμερικανικά πλοία και αεροσκάφη, μέσα στο λυκόφως, έβαλλαν στον αέρα.

Οπως κι αν είχαν τα πράγματα, ο Τζόνσον ενημερώθηκε από τους συμ­βούλους τους για τη νέα επίθεση και διέταξε τα αεροσκάφη του 7ου Στόλου να βομβαρδίσουν, ως αντίποινα, τα 6ο- ρειοβιετναμικά λιμάνια. Το πρωί της 5ης Αυγούστου, τα αεροσκάφη των αερο­πλανοφόρων «Ticonderoga» και «Constellation» έπληξαν με σφοδρότητα τέσσερις εχθρικές ναυτικές βάσεις και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις. Οι Αμερι­

κανοί υποστήριξαν τη βύθιση 12 εχθρι­κών ελαφρών πολεμικών και την ολοσχε­ρή καταστροφή των εγκαταστάσεων. Ωστόσο, δεν υπήρξε επίσημη κήρυξη πολέμου. Μόνο στις 11 Αυγούστου ο πρόεδρος Τζόνσον υπέγραψε τη λεγά­μενη Απόφαση του Κόλπου του Τονκί­νου, η οποία του παραχωρούσε το δικαί­ωμα να λάβει όποιο μέτρο έκρινε ανα­γκαίο για την περίσταση, εκτός της κή­ρυξης πολέμου. Με τον τρόπο αυτόν ο Τζόνσον απέφευγε και τη πιθανότητα ε­νός γενικευμένου πολέμου που πιθανόν θα ξεσπούσε, εάν οι ΗΠΑ κήρυσσαν επί­σημα πόλεμο στο Βόρειο Βιετνάμ.

Οι «ναυμαχίες» του Τονκίνου προκά- λεσαν πάντως κύμα ενθουσιασμού στη Σαϊγκόν. Ο Κχαν και όλη η νοτιοβιετναμι- κή ηγεσία διείδαν στο συμβάν την πιθα­νότητα της άμεσης αμερικανικής εμπλο­κής στον πόλεμό τους. Και πράγματι, η ένταση φάνηκε να κλιμακώνεται γρήγο­ρα. Στις 18 Σεπτεμβρίου, δύο ακόμα α­μερικανικά πλοία ανέφεραν ότι δέχθη­καν επίθεση. Και πάλι, όμως, το συμβάν δεν επιβεβαιώθηκε. Στις 2 Νοεμβρίου, όμως, όλες οι αμφιβολίες ξεπεράστη- καν. Μια ομάδα Βιέτ Κονγκ επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στην αμερικανική αερο­πορική βάση Μπιέν Χόα, κοντά στη Σαϊ- γκόν, σκοτώνοντας πέντε Αμερικανούς, τραυματίζοντας άλλους 76 και κατα- στρέφοντας έξι σταθμευμένα αεροσκά­φη Β-57. Οι Αμερικανοί απάντησαν με ε­πιδρομές ομάδων κομάντος στο Βόρειο Βιετνάμ - ομάδες DESOTO, όπως ονομά­στηκαν. Δύο ημέρες αργότερα, πραγμα- τοποιήθηκαν και οι αμερικανικές εκλο­γές με τον Τζόνσον να λαμβάνει το 61% των ψήφων.

Στο μεταξύ, η εσωτερική κατάσταση στο Νότιο Βιετνάμ άρχισε και πάλι να ε­πιδεινώνεται. Ο Κχαν, όπως και οι προκά- τοχοί του, δεν υλοποίησε καμία από τις υποσχέσεις του. Η κοινωνική αναταραχή εντάθηκε, ενώ οι βουδιστές ξαναβγήκαν στους δρόμους. Τους τελευταίους ο Κχαν κατόρθωσε προσωρινά να τους η­ρεμήσει. Δεν κατόρθωσε, όμως, να πά­ρει με το μέρος του ούτε τον λαό ούτε τους αξιωματικούς του. Παράλληλα, κα- τάφερε να γίνει φορτικός και στους Αμε­ρικανούς, απαιτώντας συνεχώς αεροπο­ρικούς βομβαρδισμούς στον Βορρά. Οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν να ξεκινήσουν τους βομβαρδισμούς, εάν αυτός άρχιζε τις μεταρρυθμίσεις στον Νότο! Σε πρώ­τη φάση, πάντως, οι Αμερικανοί άρχισαν να βομβαρδίζουν τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ» στο Λάος (επιχείρηση «Barrel Roll»), χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσμα­τα. Από την άλλη, στη Σαϊγκόν το χάος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 171

Α μερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες σε δ ιά λειμμα επ ιχείρ ησ ης, σε κ α τεσ τρ α μ μ έν ο από ναπάλμ δάσος σ το Β ιετνάμ .

συνεχίστηκε. Αυτήν τη φορά μαζί με τους βουδιστές κατέβηκαν στους δρό­μους και οι καθολικοί, οπαδοί του Ντιέμ. Μέσα σε αυτό το κλίμα, μια ομάδα αξιω­ματικών ίδρυσε την οργάνωση των «Νε- οτούρκων», όπως ονομάστηκε -από την οργάνωση των Νεοτούρκων αξιωματι­κών που το 1908 υποχρέωσαν τον Οθω­μανό σουλτάνο να προβεί σε μεταρρυθ­μίσεις-, με στόχο την ομαλοποίηση της εσωτερικής κατάστασης και τη νίκη κα­τά των κομμουνιστών. Ο Κχαν πληροφο- ρήθηκε τη δημιουργία αυτής της οργά­νωσης και κατόρθωσε να προσεταιριστεί τα μέλη της, παρά τις συστάσεις του Αμερικανού πρέσβη Τέιλορ, ο οποίος ε­πέμενε ότι στον στρατό δεν θα έπρεπε να υπάρχουν οργανώσεις.

Η διαμάχη Κχαν - Τέιλορ προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις με τον Κχαν να μη διστάζει να καταγγείλει τον Τέιλορ ακό­μα και στα αμερικανικά Μ ΜΕ. Οσο, ό­

μως, ο Κχαν προσπαθούσε να ελέγξει την εσωτερική κατάσταση, οι Βιέτ Κονγκ ενέτειναν τη δράση τους. Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1964, εκρήξεις συγκλόνισαν το ξενοδοχείο «Μπρινκ», ένα από τα μεγαλύτερα της Σαϊγκόν, στο οποίο διέμεναν Αμερικανοί αξιωματικοί. Δύο από αυτούς σκοτώθηκαν και άλλα 51 άτομα τραυματίστηκαν - Αμερικανοί και Βιετναμέζοι υπάλληλοι. Αμέσως με­τά, οι Βιέτ Κονγκ επιτέθηκαν και κατέ­λαβαν την πόλη Μπιν Γκιά, κοντά στη Σαϊγκόν, στην οποία παρέμειναν επί τέσ­σερις ημέρες, δολοφονώντας κάθε αντι- κομμουνιστή, μαζί με έξι Αμερικανούς και 177 Νοτιοβιετναμέζους στρατιώτες. Ακολούθησε εκ νέου γενικευμένος πανι­κός που οδήγησε σε πλήρες χάος τις ε­πόμενες τρεις εβδομάδες, με νέες δια­δηλώσεις των βουδιστών, οι οποίοι πυρ­πόλησαν και αμερικανικά κτίρια, με την αυτοπυρπόληση μια δεκαεπτάχρονης

βουδίστριας, αλλά και με ανοικτή εξέ­γερση των ορεσίβιων Μοντανιάρ, οι ο­ποίοι μέχρι τότε στήριζαν την κυβέρνη­ση. Ο Κχαν επιχείρησε να αλλάξει το κλί­μα ανασχηματίζοντας την κυβέρνηση. Τα αποτελέσματα, όμως, αυτής της κίνη­σης υπήρξαν πενιχρά. Ευτυχώς γΓ αυ­τόν, οι Αμερικανοί κατόρθωσαν να πεί- σουν τους Μοντανιάρ να θέσουν τέρμα στην εξέγερση. Αυτή ήταν και η μοναδι­κή επιτυχία.

Από την πλευρά τους οι Αμερικανοί αποφάσισαν να αντιδράσουν δυναμικά στις συνεχόμενες εναντίον τους επιθέ­σεις των Βιέτ Κονγκ. Πριν, όμως, ο πρό­εδρος Τζόνσον λάβει τις οριστικές του αποφάσεις, οι Βιέτ Κονγκ κτύπησαν α­κόμα πιο σκληρά, στην αμερικανική αε­ροπορική βάση του Πλέικου, στις 7 Φε­βρουάριου 1965, σκοτώνοντας εννιά και τραυματίζοντας πάνω από 100 Αμερικα­νούς. Η επίθεση μάλιστα «συνέπεσε» με

7 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α(S'&

την επίσημη επίσκεψη του Σοβιετικού πρωθυπουργού Αλεξέι Κοσίγκιν, στο Ανόι. Αμέσως, ο Τζόνσον έδωσε την ά­δεια και την ίδια ημέρα 49 αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού βομβάρδι­σαν μια στρατιωτική βάση, στο έδαφος του Βορείου Βιετνάμ. Παράλληλα, την ε­πομένη, στόχους στο Βόρειο Βιετνάμ βομβάρδισε και η Νοτιοβιετναμική Αε­ροπορία. Αμέσως μετά την επιδρομή, ο Τζόνσον απευθύνθηκε στον αμερικανι­κό λαό, αναφέροντας στο διάγγελμά του: «Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Είμαστε αποφασισμένοι να στηρίξουμε το Νότιο Βιετνάμ και θα πολεμήσουμε για την α­νεξαρτησία του».

Η απάντηση, όμως, των Βορειοβιετ- ναμέζων υπήρξε εξίσου άμεση. Στις 10 Φεβρουάριου, το πολυτελές ξενοδοχείο «Κουί Νον», το οποίο επίσης χρησιμο­ποιείτο ως κατάλυμα των Αμερικανών στη Σαϊγκόν, τινάχτηκε στον αέρα με ό­λους όσοι βρίσκονταν μέσα. Εκατοντά­δες εγκλωβίστηκαν στα συντρίμμια του κτιρίου, από τα οποία ανασύρθηκαν τα πτώματα 23 Αμερικανών. Δύο ημέρες με­τά την επίθεση, ο Τζόνσον έδωσε την έ­γκρισή του για την έναρξη της επιχείρη­σης «Rolling Thunder», η οποία προέβλε- πε αεροπορικούς βομβαρδισμούς στρα­τιωτικών στόχων, νότια του 19ου παραλ­λήλου, στο έδαφος του Βορείου Βιετ­νάμ. Ημερομηνία έναρξης της επιχείρησης ορίστηκε η 20η Φεβρουάρι­ου. Αναβλήθηκε, όμως, καθώς στη Σαϊ- γκόν ένα νέο πραξικόπημα ανέτρεψε τον Κχαν. Την πρωθυπουργία ανέλαβε έ­νας πολιτικός, ο Παν Χουί Κουάτ. Την πραγματική, όμως, εξουσία ασκούσαν και πάλι οι στρατιωτικοί.

Στο μεταξύ, ο στρατηγός Ουίλιαμ Γουεστμόρλαντ, διοικητής των αμερικα­νικών δυνάμεων, εξακολούθησε να προ­ειδοποιεί την κυβέρνησή του ότι έπρεπε να αποσταλούν αμερικανικά στρατεύμα­τα στο Βιετνάμ, για να προστατεύσουν τις αμερικανικές εγκαταστάσεις, καθώς ο Νοτιοβιετναμικός Στρατός δεν θεω­ρείτο άξιος ούτε γι' αυτό. Κατά συνέ­πεια, ελήφθη η απόφαση και στις 26 Φε­βρουάριου 1965 αποβιβάστηκε στη βάση Ντα Ναγκ η 9η Ταξιαρχία Πεζοναυτών - με τρία τάγματα πεζοναυτών, μία μοίρα πυροβολικού και υπηρεσίες επιμελητεί­ας. Η μονάδα αυτή μετονομάστηκε σε 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών.

Ωστόσο, ο Γουεστμόρλαντ δεν έμει­νε ικανοποιημένος. Η κατάσταση καθη­μερινά χειροτέρευε στον Νότο και ο Αμερικανός στρατηγός ανέφερε στην κυβέρνησή του ότι, κατά τη γνώμη του, σε έξι μήνες το Νότιο Βιετνάμ θα είχε

Χ ά ρ τη ς του θ ε ά τρ ο υ π ολέμου στο Ν ό τιο Β ιετν ά μ

περιοριστεί σε μερικές εδαφικές νησί­δες, γύρω από μερικές πόλεις. Η αναφο­ρά του Γουεστμόρλαντ δεν ήταν άσχετη με τις πληροφορίες που είχε συλλέξει, ότι δηλαδή μια μεραρχία του τακτικού Βορειοβιετναμικού Στρατού ήταν έτοι­μη να εισβάλει στο Νότιο Βιετνάμ. Η α­πογοήτευση του ίσως θα ήταν μεγαλύτε­ρη, εάν γνώριζε ότι στην πραγματικότη­τα η μεραρχία αυτή δεν ήταν παρά η προπομπός των στρατευμάτων του Βο­ρείου Βιετνάμ που αποστέλλονταν στον Νότο. Οι Βορειοβιετναμέζοι είχαν απο­

φασίσει να εισβάλουν μαζικά στο Νότιο Βιετνάμ, πριν προλάβουν οι Αμερικανοί να αποστείλουν ισχυρές δυνάμεις.

Ο ανήσυχος Γουεστμόρλαντ εισηγή- θηκε στην κυβέρνησή του να ενεργήσει για τον σχηματισμό μιας διεθνούς δύνα­μης πέντε μεραρχιών -κατά τα πρότυπα του πολέμου της Κορέας-, η οποία θα α­ναπτυσσόταν κατά μήκος των συνόρων του Νοτίου Βιετνάμ. Η πρόταση αυτή, ό­μως, δεν ήταν υλοποιήσιμη, διότι οι σύμ­μαχοι των ΗΠΑ δεν ήταν διατεθειμένοι να διαθέσουν τέτοιες δυνάμεις. Από την

Α μερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες ερ ευ νο ύ ν Α μερικανικό πεδινό π υροβολικό βάλλειβ ιετνα μ ικό χω ριό. κ α τά των Βορείων.

Χ7Τ Α Ϊ Λ Α Ν Δ Η

Μπανγκόκ

Κόλπος του Σιάμ

Λ Α Ο Σ

<οα

Αποσΐρσυωιικοττο! η μένη Ζώνη

Κο̂ άνγκΤρ«Χουε ·

• Ν τα Νονγκ

I Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού

'V 'O

• Πλέικου • Αϊ Ντρανγκ II Τακτική Ζώνη

Στρατού

III Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού

Απ Μπακ

IV Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού Ν Ο Τ ΙΑ Σ ΙΝ ΙΚ Η

Θ Α Λ Α Σ Σ Α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Στα

ύρος

Κα

πλαν

ίδης

/Γ

ΝΩΜ

ΩΝ

Εκδο

τική

2012

άλλη, ούτε ο πρόεδρος Τζόνοον επιθυ­μούσε να εμπλέξει μεγάλες αμερικανι­κές δυνάμεις. Ως αποτέλεσμα, κατόπιν εισήγησης του πρεσβευτή Τέιλορ, οι Αμερικανοί κατέληξαν σε μια «συμβιβα­στική» στρατηγική που ονομάστηκε «στρατηγική των περιβόλων». Βάσει αυ­τής, θα δημιουργούντο οχυρές βάσεις σε καίρια σημεία του νοτιοβιετναμικού εδάφους καθώς και σε αεροδρόμια και λιμάνια, τις οποίες θα υπερασπίζονταν σχετικά ελαφρές δυνάμεις. Με τον τρό­πο αυτόν, οι ΗΠΑ και δεν θα χρειαζόταν να αποστείλουν μεγάλες δυνάμεις στο Βιετνάμ και τη θέλησή τους να ενισχύ- σουν τους συμμάχους τους θα καταδεί­κνυαν. Επίσης, οι φρουρές των οχυρών βάσεων θα είχαν το δικαίωμα να εκτε- λούν επιθετικές περιπολίες σε απόστα­ση μέχρι 80 χλμ. από αυτές. Ο Γουε- στμόρλαντ διαφώνησε με το σχέδιο, αλ­λά τελικά αναγκάστηκε να υποκύψει.

Οσον αφορά τη διεθνή δύναμη στο Βιετνάμ, έφθασε το 1969 να αριθμεί 68.900 άνδρες (από την Αυστραλία 7.000, τη Νέα Ζηλανδία 550, την Ταϊλάνδη, τη Νότια Κορέα, τις Φιλιππίνες, την Εθνικι­στική Κίνα 30 άνδρες και την Ισπανία 25 άνδρες). Με εξαίρεση, όμως, τους Κορε- άτες, τους Αυστραλούς και τους Νεοζη- λανδούς, όλοι οι άλλοι δεν ανέλαβαν πο­λεμικές αποστολές, αλλά βοηθητικά κα­θήκοντα. Ακόμα δε και από τους αξιόμα­χους Αυστραλούς, μόλις το 1/3 τους ή­ταν μάχιμοι στρατιώτες. Ετσι, οι Αμερι­κανοί αναγκάστηκαν να διαθέσουν σύντομα άλλα εννέα τάγματα, προς άμε­ση υποστήριξη των υπό κατάρρευση Νο-

τιοβιετναμέζων συμμάχων τους.Παράλληλα, ο Γουεστμόρλαντ πέτυ­

χε τελικά να πείσει τον πρόεδρο να ε- γκαταλείψει τη στρατηγική των περιβό­λων. Αν και η στρατηγική αυτή ουδέποτε εγκαταλείφθηκε οριστικά, εντούτοις ο Γουεστμόρλαντ έλαβε την έγκριση για την εκτέλεση επιχειρήσεων έρευνας και καταστροφής των εχθρικών δυνάμεων. Για πολιτικούς, όμως, λόγους ο Τζόνσον δημοσίως εξακολουθούσε να δηλώνει ότι τα αμερικανικά στρατεύματα στο Βιετνάμ είχαν μόνο αμυντικό ρόλο. Ομως, οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι που βρίσκονταν στη χώρα, μετέδιδαν στην πατρίδα τους ότι αυτό δεν αποτελούσε αλήθεια. Το προεδρικό αυτό «ψέμα» υ­πήρξε η αιτία της πρώτης ρήξης μεταξύ του Τύπου και της κυβέρνησης, ένα ρήγ­μα που έμελλε να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για την εξέλιξη αυτού του ίδι­ου του πολέμου.

ΜΑΧΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΙΕΤ Κ0ΝΓΚ

Το καλοκαίρι του 1965, η δράση των Βορείων εντάθηκε. Ολόκληρα τακτικά συντάγματα εισέβαλαν στο νοτιοβιετνα- μικό έδαφος και κατέλαβαν μερικές πό­λεις. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, παγί- δευσαν και εξόντωσαν ένα ολόκληρο τάγμα του Νοτιοβιετναμικού Στρατού. Μια πρώτη απάντηση των Αμερικανών υ­πήρξε ο ναυτικός αποκλεισμός του Βο­ρείου Βιετνάμ από τον 7ο Αμερικανικό Στόλο και η ανάληψη δράσης από τα βα­ρέα βομβαρδιστικά Β-52, αρχικά από τη

βάση του Γκουάμ στον Ειρηνικό και κα­τόπιν από το έδαφος της Ταϊλάνδης. Τα Β-52 θα βομβάρδιζαν εχθρικές εγκατα­στάσεις, στρατιωτικές βάσεις και τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ». Οι βομβαρδι­σμοί θα διεξάγονταν από μεγάλο ύψος. Ετσι, σε πολλές περιπτώσεις οι Βόρειοι δεν καταλάβαιναν καν από πού δέχο­νταν τις βόμβες. Τα καταστρεπτικά, ό­μως, αποτελέσματα των βομβαρδισμών των Β-52, τα οποία μπορούσαν να αλλά­ξουν το τοπίο σε ολόκληρες περιοχές, α­νάγκασαν τους Βορειοβιετναμέζους να εξελιχθούν σε μετρ της κάλυψης και της απόκρυψης.

Στο μεταξύ, στο Νότιο Βιετνάμ ξέ­σπασε νέα πολιτική κρίση. Ο πρωθυ­πουργός Κουάτ εξαναγκάσθηκε σε πα­ραίτηση και την πρωθυπουργία ανέλαβε ο πτέραρχος Κι, επικεφαλής ενός δεκα- μελούς στρατιωτικού συμβουλίου, με πρόεδρο της χώρας τον στρατηγό Θιέ- ου. Η αλλαγή στην κυβέρνηση, πάντως, δεν βοήθησε στην αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής. Η ικανότητα α- ναπλήρωσης των απωλειών του Νοτιο- βιετναμικού Στρατού υπολειπόταν των καταστροφών που του προκαλούσαν οι Βορειοβιετναμέζοι. Η ικανότητα αυτή μειωνόταν έτσι και αλλιώς, καθώς οι δυ­νάμεις του, λόγω της εχθρικής πίεσης, αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν επαρ­χίες ολόκληρες στους κομμουνιστές.

Σε αυτό το κλίμα, ο Γουεστμόρλαντ ζήτησε την άμεση αποστολή 21 επιπλέον αμερικανικών ταγμάτων. Ο πρόεδρος δεν απάντησε αμέσως. Ως αντάλλαγμα, όμως, επέτρεψε στον Γουεστμόρλαντ να χρησιμοποιήσει τα υπό διοίκηση στρα­τεύματα, όπως αυτός έκρινε. Αμέσως, ο Γουεστμόρλαντ αποφάσισε να επιτεθεί. Στόχος του ήταν η αποκαλούμενη «Πο­λεμική Ζώνη D», μια εκτεταμένη περιο­χή βορειοδυτικά της Σαϊγκόν, κοντά στην αμερικανική αεροπορική βάση της Μπιέν Χόα, η οποία τελούσε υπό τον πλήρη έλεγχο των Βορείων. Την επιχεί­ρηση ανέλαβαν οκτώ συνολικά αμερικα­νικά τάγματα της 173 Αερομεταφερόμε- νης Ταξιαρχίας, ένα αυστραλιανό -το 1ο Τάγμα Βασιλικού Αυστραλιανού Συντάγ­ματος Πεζικού- και τέσσερα νοτιοβιετ- ναμικά. Η επιχείρηση πραγματοποιήθη- κε την 27η Αυγούστου. Σημειώθηκαν σφοδρές συμπλοκές, ιδίως μεταξύ των Αμερικανών - Αυστραλών και των Βορεί­ων. Η επιχείρηση θεωρήθηκε επιτυχής και οι Βιέτ Κονγκ αποχώρησαν. Σύντομα, όμως, μόλις οι συμμαχικές δυνάμεις α­ποχώρησαν, επανήλθαν.

Ο Γουεστμόρλαντ, σταθμίζοντας την κατάσταση και έχοντας υπόψη του τα δι-Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες σε μάχη μ έσ α σε χω ριό, υπό τα τρ ο μ α γμ ένα β λ έμ μ α τα των ντόπιων.

7 4 1ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

Το α μερ ικα νικό αντιτορ π ιλ ικό «M addox» α π οκρούει τη ν επ ίθεσ η των βορ ειοβ ιετνα μικώ ν τορπ ιλακάτω ν σ τις 2-8-1964 (πιν. το υ Β. Φ ιτζέρ αλντ, USN).

δόγματα της επιχείρησης της Μπιέν Χόα, υπέβαλε νέα εισήγηση στον πρόε­δρο, στην οποία ανέφερε ότι, για να εξι­σορροπηθεί η κατάσταση, χρειαζόταν175.000 Αμερικανούς στρατιώτες. Εάν τους είχε, συνέχιζε, θα σταματούσε την εχθρική διείσδυση και, αν ενισχυόταν με επιπλέον 100.000, θα μπορούσε εντός του 1966 να εξαπολύσει μαζική αντεπί­θεση και εντός 18 μηνών να κερδίσει τον πόλεμο. Ο Τζόνσον αποδέχθηκε τις προ­τάσεις και σε πρώτη φάση απέστειλε την 1η Μεραρχία Εναέριου Ιππικού - αεροκί- νητο πεζικό.

Μετά την ικανοποίηση των απαιτήσε- ών του, ο Γουεστμόρλαντ κατέστρωσε τη νέα στρατηγική του. Ο μη αξιόμαχος στρατός του Νότου θα εξασφάλιζε την προστασία του εσωτερικού της χώρας, αναλαμβάνοντας αποστολές φρούρη­σης στρατηγικών σημείων, ενώ οι αμερι­κανικές δυνάμεις θα αναλάμβαναν την καταστροφή των μεγάλων εχθρικών συ­γκεντρώσεων. Σε δεύτερο χρόνο, τα α­μερικανικά τμήματα θα εκτελούσαν επι­θέσεις κατά των εχθρικών βάσεων που είχαν εγκατασταθεί στο έδαφος του Νο­τίου Βιετνάμ. Με τον τρόπο αυτόν πί­στευε ότι θα επιτύγχανε δύο στόχους: και οι πολίτες του Νοτίου Βιετνάμ θα α­πολάμβαναν ασφάλειας και οι εχθρικές μεγάλες μονάδες, οι οποίες αποτελού- σαν και την κύρια απειλή, θα καταστρέ­φονταν. Κατά συνέπεια, ο ίδιος και τον στρατιωτικό του στόχο θα εκπλήρωνε και τον πληθυσμό θα έστρεφε υπέρ της νοτιοβιετναμικής κυβέρνησης. Επειδή, όμως, δεν ήταν σε θέση να καλύψει το σύνολο των χερσαίων συνόρων του Νοτί­ου Βιετνάμ, τα οποία είχαν μήκος πάνω από 1.400 χλμ., υποχρεώθηκε να καλύ­πτει μεγάλες περιοχές με περιπόλους ή μόνο με αναγνωριστικές πτήσεις. Επί­σης, ένα μελανό σημείο ήταν ότι δεν του δόθηκε άδεια εισόδου στο έδαφος του Λάος, κάτι που σήμαινε ότι δεν ήταν σε θέση να αποκόψει τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ», την κύρια ανεφοδιαστική αρτη­ρία των εχθρικών δυνάμεων στο Νότιο Βιετνάμ.

Το γενικό σχέδιο του Γουεστμόρλαντ προέβλεπε την ανάπτυξη μεγάλων αμε­ρικανικών μονάδων -ταξιαρχιών και με­ραρχιών- σε ημιμόνιμες βάσεις, γύρω από τις οποίες θα δημιουργούντο άλλες μικρότερες βάσεις «υποστήριξης πυ- ρός», ή βάσεις πυροβολικού. Με ορμη­τήρια τις θέσεις αυτές, ταχυκίνητες -συνήθως αεροκίνητες- μονάδες θα α- γκίστρωναν τον εχθρό και θα τον κατέ­στρεφαν, χάρη στην τεράστια υπεροχή τους σε ισχύ πυρός.

Η πρώτη μεγάλη μάχη στην οποία έ­λαβαν μέρος οι Αμερικανοί, σημειώθηκε στο Τσού Λάι, στις ακτές της Νότιας Κι­νεζικής θάλασσας. Η 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών εντόπισε ένα σύνταγμα Βιέτ Κονγκ και εξαπέλυσε μεγάλη επίθε­ση εναντίον του, εμπλέκοντας 4.000 άν- δρες. Με τη συνδρομή της Αεροπορίας και του Ναυτικού, οι Βιέτ Κονγκ διαλύ­θηκαν, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 700 νεκρούς. Οι Αμερικανοί είχαν 50 νε­κρούς και 150 τραυματίες. Στο μεταξύ, η βορειοβιετναμική μεραρχία που ο Γουε­στμόρλαντ είχε εντοπίσει στα κεντρικά υψίπεδα του Νοτίου Βιετνάμ, άρχισε να κινείται ανατολικά, με σκοπό να κόψει το Νότιο Βιετνάμ στα δύο. Για να συνεχίσει όμως την κίνησή της προς τη Χουέ, που αποτελούσε τον τελικό της αντικειμενι­κό σκοπό, έπρεπε να καταλάβει τη βάση του Πλέι Μέι, την οποία επάνδρωναν 400

Ο π ρόεδρος το υ Ν ό τιο υ Β ιετν ά μ Ν τιέμ νεκρός.

Μοντανιάρ και 12 Αμερικανοί. Οι επιθέ­σεις των Βορείων άρχισαν στις 19 Οκτω­βρίου και διήρκεσαν μέχρι τις 27 Οκτω­βρίου 1965, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Οι Βορειοβιετναμέζοι αποδεκατίστηκαν, αφήνοντας πίσω τους τουλάχιστον 1.700 νεκρούς. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι Αμερικανοί τους καταδίωξαν και στις 14 Νοεμβρίου, στο Αϊ Ντρανγκ, το 7ο Σύ­νταγμα Ιππικού της 1ης Μεραρχίας Ενα­έριου Ιππικού τους εντόπισε. Οι Βόρειοι εκτέλεσαν επιθετική επιστροφή, αλλά και πάλι, ύστερα από πενθήμερη μάχη (14 - 19 Νοεμβρίου) αποκρούστηκαν με τρομακτικές απώλειες (1.800 νεκροί ένα­ντι 240 Αμερικανών νεκρών). Ετσι, με σχετικά λίγες απώλειες, οι Αμερικανοί είχαν συντρίψει τη βορειοβιετναμική με­ραρχία «των κεντρικών υψιπέδων», ε­ξουδετερώνοντας την απειλή που αυτή αντιπροσώπευε.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Οι Βορειοβιετναμέζοι παραβίασαν για πρώτη φορά την Αποστρατιωτικοποι- ημένη Ζώνη που είχε δημιουργηθεί με τις αποφάσεις της Συνθήκης της Γενεύ­ης. Στην αρχή, οι παραβιάσεις ήταν πε­ριορισμένης κλίμακας. Αργότερα, όμως, οι Βορειοβιετναμέζοι προώθησαν τμή­ματα πυροβολικού εντός της ζώνης, από όπου βομβάρδιζαν το έδαφος του Νό­του. Οι Αμερικανοί δίσταζαν από την πλευρά τους να παραβιάσουν ανοικτά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 5

την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη. Κα­τόπιν πιέσεων, ο Γουεστμόρλαντ έλαβε την έγκριση να απαντά στα πυρά του ε­χθρικού πυροβολικού. Προσέκρουσε, ό­μως, σε σθεναρή άρνηση, όταν ζήτησε να επιτραπεί η είσοδος στρατευμάτων στη ζώνη. Η εντολή του Λευκού Οίκου ή­ταν ξεκάθαρη: «Η καταδίωξη του ε­χθρού πρέπει να σταματά στον 17ο Πα­ράλληλο». Ο αυτοπεριορισμός αυτός των Αμερικανών έγινε για καθαρά πολι­τικούς λόγους, καθώς φοβούντο ανοι­κτή επέμβαση της Κίνας. Οι Αμερικανοί πολιτικοί, όμως, είχαν άδικο να ανησυ­χούν, αφού στο σύνολό τους τα σοσιαλι­στικά κράτη αντιμετώπισαν με σκεπτικι­σμό την παραβίαση της Αποστρατιωτι- κοποιημένης Ζώνης από το Βόρειο Βιετ­νάμ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιπέτειες. Η Μόσχα, συγκεκριμένα, δεν απέκλειε τη χρήση τακτικών πυρηνι­κών όπλων από τους Αμερικανούς.

Υπό αυτό το καθεστώς των περιορι­σμών, ο Γουεστμόρλαντ ενίσχυσε τα προωθημένα του τμήματα, στα βόρεια σύνορα του Νοτίου Βιετνάμ, με δύο μοί­ρες πυροβόλων των 175 mm, των οποίων το βεληνεκές έφθανε τα 32 χλμ. Επίσης, διέταξε την κατασκευή ενός νέου αερο­δρομίου κοντά στην πόλη Κουάνγκ Τρι, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, όχι μακριά από την Αποστρατιωτικοποιη- μένη Ζώνη. Την περιοχή ήλεγχε η 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών, υπέρ της οποίας ο Γουεστμόρλαντ έθεσε, κατά προτεραιότητα, τα Β-52. Τέλος, ο Γουε­στμόρλαντ συγκρότησε μια νέα διοίκη-

0 α ρ χ ισ τρ ά τη γο ς των αμερικανικώ ν δυνάμεω ν σ το Β ιετν ά μ , σ τρ α τη γό ς Ο υίλιαμ Γουεσ τμό ρλαντ.

ση στην περιοχή, την Τακτική Δύναμη Ορεγκον, υπό τον υποστράτηγο Ρόσον, στον οποίο διέθεσε την 23η Μεραρχία Πεζικού με τρεις ταξιαρχίες. Η επαρχία Κουάνγκ Τρι εκτεινόταν από τα δασωμέ­να βουνά, στα σύνορα με το Λάος, μέχρι τις αμμώδεις παραλίες του κόλπου του Τονκίνου. Νότιά της ήταν η επαρχία Τουά Τιέν, με πρωτεύουσα τη Χουέ. Οι δύο αυτές συνοριακές επαρχίες του Νο­τίου Βιετνάμ χωρίζονταν από την υπό­λοιπη χώρα με τα ψηλά βουνά της Αναμι- τικής Αλυσίδας, τα οποία ξεκινούσαν από το Λάος και κατέληγαν στην Κινεζι­κή θάλασσα.Ανάμεσα σε αυτά τα βουνά υπήρχε ένα μόνο αξιόλογο πέρασμα στο Χάι Βαν.

Στις 20 Μαρτίου 1966, το βορειοβιετ- ναμικό πυροβολικό έβαλε, για πρώτη φορά, καταιγιστικά πυρά εναντίον δύο προκεχωρημένων σημείων στηρίγματος, στο Κον Τιέν και στο Γκιό Λιν. Λίγες ημέ­ρες αργότερα, αμερικανικές περίπολοι έλαβαν επαφή με σοβαρές εχθρικές δυ­νάμεις στους γύρω από τη μεγάλη βάση του Κε Σαν λόφους. Στις 24 Απριλίου, μία διμοιρία των πεζοναυτών που περιπο- λούσε 8 χλμ. βόρεια του Κε Σαν, δέχθη­κε επίθεση από ισχυρές δυνάμεις τακτι­κών βορειοβιετναμικών τμημάτων. Ηταν, πλέον, ολοφάνερο ότι η Αποστρατιωτι- κοποιημένη Ζώνη δεν αποτελούσε κώ­λυμα για τους Βορείους. Οι Βορειοβιετ- ναμέζοι επιτέθηκαν με ισχυρές δυνά­μεις κατά των υψωμάτων 861, 881 και Βορείου 881, τα οποία κάλυπταν το Κε Σαν και τα οποία έγιναν και πάλι πεδία σφοδρών μαχών κατά την πολιορκία του Κε Σαν. Μία μεραρχία του Βορειοβιετνα- μικού Στρατού κατέλαβε τα υψώματα, αλλά οι Αμερικανοί τα ανακατέλαβαν, κατόπιν σκληρού αγώνα. Εχοντας απο- κρουστεί στην περιοχή του Κε Σαν, οι Βορειοβιετναμέζοι εξαπέλυσαν νέα με­γάλη επίθεση εναντίον του σημείου στη­ρίγματος του Κον Τιέν. Οι Αμερικανοί δη­μοσιογράφοι έκαναν τότε λόγο για το «αμερικανικό Ντιέν Μπιέν Φού» -όπως θα έπρατταν και αργότερα κατά την πο­λιορκία του Κε Σαν- πιστεύοντας ότι ή­ταν αδύνατο να διατηρηθεί η βάση και καλλιεργώντας το έδαφος για την εγκα­τάλειψή της. Ο Γουστμόρλναντ, όμως, δεν υπέκυψε και με τη συνδρομή της Αεροπορίας σφυροκόπησε τόσο ισχυρά τους Βορειοβιετναμέζους στις θέσεις συγκέντρωσής τους, ώστε η αναμενόμε­νη μεγάλη επίθεση κατά του Κον Τιέν δεν εκδηλώθηκε ουσιαστικά ποτέ. Οι Βόρειοι περιορίστηκαν να επιτηρούν τη βάση, από απόσταση ασφαλείας, μέχρι το φθινόπωρο, οπότε και αποχώρησαν.

Πολλά χιλιόμετρα νοτιότερα, στη Σαϊγκόν, οι Αμερικανοί, μαζί με επίλεκτα νοτιοβιετναμικά τάγματα, ανέλαβαν την εκτέλεση της επιχείρησης «Fairfax», η ο­ποία διήρκεσε έναν μήνα. Επρόκειτσ για περιορισμένης κλίμακας εκκαθαριστική επιχείρηση που είχε ως στόχο να απαλ­λάξει την περιοχή της Σαϊγκόν από τους αντάρτες Βιέτ Κονγκ. Παρόμοιες επιχει­ρήσεις εκτελέστηκαν και σε άλλες πε­ριοχές της χώρας. Η σημαντικότερη αυ­τών ήταν η επιχείρηση «Cedar Fall», η ο­ποία είχε ως αντικειμενικό σκοπό την εκκαθάριση του λεγομένου «Σιδηρού Τριγώνου», μιας περιοχής 1.000 τ.χλμ., βόρεια της Σαϊγκόν. Ηταν μια περιοχή με πυκνή βλάστηση, γεμάτη με ρυζοχώρα- φα και λίγα απομονωμένα χωριά. Η επι­χείρηση άρχισε στις 8 Ιανουαρίου και πε- ρατώθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1967. Οι Αμερικανοί ανέπτυξαν τμήματα δύο δι­κών τους μεραρχιών, μία αερομεταφε- ρόμενη ταξιαρχία και ένα σύνταγμα τε­θωρακισμένων, και μίας νοτιοβιετναμι- κής μεραρχίας, συνολικής δύναμης15.000 ανδρών. Τα αποτελέσματα της ε­πιχείρησης, όμως, υπήρξαν ιδιαιτέρως πενιχρά. Οι απώλειες των Βιέτ Κονγκ πε­ριορίστηκαν σε 750 νεκρούς και 280 αιχ­μαλώτους. Αλλοι 540 αυτομόλησαν στους Αμερικανούς. Οι Αμερικανοί είχαν 72 νεκρούς και 337 τραυματίες. Οι Νο- τιοβιετναμέζοι είχαν μόνο 11 νεκρούς και 8 τραυματίες. Επίσης, 6.000 κάτοικοι των χωριών της περιοχής υποχρεώθη­καν να τα εκκενώσουν και να μεταφερ­θούν σε «ασφαλείς τοποθεσίες». Ωστό­σο, για λίγες ημέρες όλοι αυτοί οι πρό­σφυγες υποχρεώθηκαν να παραμείνουν στη ζώνη επιχειρήσεων, χωρίς στέγη και με ελάχιστη τροφή. Εκεί τους ανακάλυ­ψαν και οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι, δίνοντας τεράστια έκταση στο θέμα. Οι Αμερικανοί ισχυρίσθηκαν ότι πέτυχαν μεγάλο πλήγμα κατά του εχθρού, αφού πέραν των απωλειών που του προκάλε- σαν, κυρίευσαν 23 πολυβόλα, 590 τυφέ­κια, 60.000 σφαίρες, 2.800 χειροβομβί­δες, βλήματα όλμων και πυροβολικού,7.500 στολές και 3.700 τόννους ρύζι. Μία εβδομάδα μετά το πέρας της επιχείρη­σης, οι Βιέτ Κονγκ είχαν και πάλι υπό τον έλεγχό τους το «Σιδηρό Τρίγωνο».

Μια ακόμα μεγαλύτερης κλίμακας εκκαθαριστική επιχείρηση, με την κωδι- κή ονομασία «Junction City», διεξήχθη μεταξύ 22 Φεβρουάριου και 14 Μαΐου 1967. Συμμετείχαν 22 αμερικανικά και τέσσερα νοτιοβιετναμικά τάγματα κα­θώς και η 173 Αερομεταφερόμενη Τα­ξιαρχία μαζί με μονάδες αρμάτων. Στό­χος του Γουεστμόρλαντ υπήρξε η εκκα­

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θάριση μιας εκτεταμένης περιοχής οτα σύνορα με την Καμπότζη - η καταστρο­φή των εχθρικών δυνάμεων στην περιο­χή καθώς και η καταστροφή του αρχη­γείου των Βιέτ Κονγκ στην III Τακτική Ζώ­νη ΣΣ. Αυτήν τη φορά τα αποτελέσματα ήταν σημαντικότερα, αλλά οι Βιέτ Κονγκ σύντομα επανήλθαν στην περιοχή. Οσον αφορά το αρχηγείο τους, όλοι οι υ­ψηλόβαθμοι αξιωματικοί του διέφυγαν στο έδαφος της Καμπότζης. Η επιχείρη­ση «Junction City» προκάλεσε στους Βιέτ Κονγκ 2.800 νεκρούς. Αλλοι 139 αυτομό- λησαν στους Αμερικανούς, οι οποίοι ό­μως, περιέργως, συνέλαβαν μόνο 34 αιχ­μαλώτους. Οι ίδιοι είχαν 282 νεκρούς και 1.576 τραυματίες.

ΕΠΑΝΑΧΑΡΑΙΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ

Οι αμερικανικές αποτυχίες και στις δύο μεγάλης κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις απέδειξαν τις αδυναμίες της ακολουθούμενης αμερικανικής τα­κτικής. Παράλληλα, οι αυξανόμενες α­πώλειες προκαλούσαν διαμαρτυρίες στο εσωτερικό. Είναι ενδεικτικό ότι οι Αμερι­κανοί που είχαν μεταξύ 1961 και 19651.500 περίπου νεκρούς στο Βιετνάμ, μό­νο το 1966 θρήνησαν την απώλεια 5.047 ανδρών τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Γουεστμόρλαντ κλήθηκε στις ΗΠΑ για να δώσει εξηγήσεις. Ο Αμερικανός αρχι­στράτηγος στο Βιετνάμ έδωσε μάλιστα και συνέντευξη Τύπου, στην οποία ε- στίασε στο γεγονός της πολιτικής και κοινωνικής πλευράς του πολέμου, επι­χειρώντας να εξηγήσει την υποστήριξη του βιετναμικού πληθυσμού στους Βιέτ Κονγκ. Επίσης, καυτηρίασε τις αντιπο­λεμικές διαδηλώσεις που είχαν αρχίσει να οργανώνονται στις ΗΠΑ, λέγοντας ότι οι κινήσεις αυτές ενδυναμώνουν τον ε­χθρό. Είχε απόλυτο δίκιο. Οπως αποδεί­χθηκε, στο Βιετνάμ ο καλύτερος σύμμα­χος των Βορειοβιετναμέζων ήταν οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι καθώς και η κατάλληλα καθοδηγούμενη αμερικανι­κή κοινή γνώμη. Λίγο αργότερα, ο Γουε­στμόρλαντ συμμετείχε σε σύσκεψη με τον πρόεδρο, κατά την οποία δήλωσε πως χρειαζόταν 670.000 άνδρες για να νικήσει στον πόλεμο στο Βιετνάμ, σε τρία χρόνια. Φυσικά, αυτή η εισήγηση δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή, εφό- σον για να εξασφαλίσει τον κατώτερο παραδεκτό αριθμό ανδρών στο Βιετνάμ -550.000 άνδρες- τον οποίο ζητούσε ο Γουεστμόρλαντ, ο πρόεδρος Τζόνσον α­ναγκάστηκε να καλέσει εφέδρους, γεγο­νός που ξεσήκωσε νέα θύελλα διαμαρ­

Α μερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες ανακρίνουν Β ιετν α μ έζο α ιχμάλω το, σ τον οποίο έχουν φ ο ρ έσ ει μ αύρ η κουκούλα.

τυριών και νέες διαδηλώσεις. Σε μία από αυτές, 35.000 διαδηλωτές πολιόρκησαν το Πεντάγωνο.

Οσο αυτά συνέβαιναν στις ΗΠΑ, πίσω στο Βιετνάμ μία νέα βορειοβιετναμική μεραρχία εισέβαλε στα κεντρικά υψίπε­δα. Εκεί δόθηκαν οι λεγάμενες «μάχες των συνόρων», μια σειρά συγκρούσεων στις οποίες οι Βόρειοι ηττήθηκαν με βα­ρύτατες απώλειες. Στις επιθέσεις αυτές ο Γουεστμόρλαντ διείδε, ορθά, την επι­κείμενη μεγάλη επίθεση των Βορειο- βιετναμέζων. Τα γεγονότα θα τον δικαίω­ναν, όχι όμως και το αμερικανικό κατε­στημένο. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) D. E llsberg: SECRETS. A M EM O RY O F VIETNAM AND THE PENTAGON PAPERS, Viking Press, N ew York, 2002.(2) F. F itzgerlad: FIRE IN THE LAKE. THE VIETNAMESE AN D THE AMERICANS IN VIETNAM, L ittle & Brown, Boston, 1972.(3) P. H earden: THE TRAGEDY O F VIETNAM WAR, H arp e r Collins, New York, 1991.(4) G.Herring: AM ERIC A’S LONGEST WAR. THE USA AN D VIETNAM 1950-75, M cG raw , Boston, 1975.(5) S. Karnow: VIETNAM. A HISTORY, Viking Press, N ew York, 1983.(6) R. M ann: A GRAND DELUSION. A M ERICA'S DESCENT INTO VIETNAM, B asic Books, N ew York, 2001.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 7

ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΑΡΤΑΡΗΣ

ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ1704

IllS ilN fH p f ! Ρ Φ -r-·

B E fe #

f i r ·

Ε ν α ο υ ν κ ϋ ο ν ι ο ι ι κ ό ε π ε ι α ό δ ι ο σ ι ο ν π ό λ ε μ ο m e ß a o i f i i o o o e A v v a c

0 θάνατος ίου βασιλιά Καρόλου Β’ me Ισπανίας, ίο 1700, αροκάλεοε μια ευρεία και πολύ σκληρή σύγκρουση μεταξύ ίων ευρωπαϊκών δυνάμεων, με αντικείμενο ιην κληρονομιά ίου ισπανικού θρόνου. Διάδοχος ίου Καρόλου υποτίθεται πως ήταν ο Φίλιππος των Ανζού, εγγονός του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΑ’ και της ετεροθαλούς αδελιρής του. Με αυτόν τον τρόπο όμως, το ισπανικό στέμμα ουσιαστικά θα ενωνόταν με το γαλλικό, με αποτέλεσμα να σχημάτιζαν ένα πανίσχυρο βασίλειο, το οποίο θα άλλαζε άρδην τις ιοορροπίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αμεσα, οι υπόλοιπες δυνάμεις τέθηκαν σε συναγερμό και, με επικεφαλής την Αγγλία, σχημάτισαν μια εξίσου ισχυρή συμμαχία, η οποία περιλάμβανε επιπλέον την Πρωοία, τις Κάτω Χώρες και την Αυστρία, προτείνοντας τον αρχιδούκα της τελευταίας, Κάρολο, ως τον επικρατέστερο διάδοχο. Ο βασιλιάς της Γαλλίας ανταπάντησε, κηρύσσοντας εμπάργκο οε Αγγλία και Κάτω Χώρες, αποκλείοντας τις δύο χώρες από το ισπανικό εμπόριο. Στις αρχές του 1701, οι σύμμαχοι αντέδρασαν με στρατιωτικά μέσα και ο αρχιστράτηγός τους, Ευγένιος της Σαβοΐας, ειοέβαλε επικεφαλής των Αυστριακών στο γαλλικό Μιλάνο.0 πόλεμος ήταν γεγονός.

Α πό τον δεύτερο κιόλας χρόνο (1702), οι εχθροπραξίες ξε- πέρασαν τα ευρωπαϊκά όρια και μεταφέρθηκαν στην α­μερικανική ήπειρο και τις αποικίες, που έλεγχαν Αγγλοι, Γάλλοι και Ισπανοί. Ο πόλεμος εκεί, όμως, έλαβε έναν ε­ντελώς νέο χαρακτήρα, αφού βασιζόταν σε διαφορετικά

στοιχεία και μεταβλητές. Σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό κομμάτι, έγινε φανερό πως οι ορθόδοξες τακτικές μάχης και οι συγκρού­σεις μεγάλης κλίμακας δεν ήταν πρόσφορες. Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν να δεσμεύσουν πολυάριθμα τακτικά στρατεύματα και να τα στείλουν σε μια τόσο μακρινή απόσταση. Το πιο σημαντικό ήταν, όμως, πως τα διακυβεύματα της ισπανικής διαδοχής ελάχι­στα επηρέαζαν τα συμφέροντα και τις ζωές των πληθυσμών της βόρειας Αμερικής. Εκείνοι λοιπόν που μέτρησαν ήταν καθαρά οι τοπικοί παράγοντες ενός άλλου κόσμου, άγριου και ανεξερεύνη­του, με διαφορετικά ήθη και χαρακτήρα, που δημιούργησαν πά­ντως τις προϋποθέσεις μιας εξίσου διαφορετικής και σκληρής σύγκρουσης. Ο κόσμος αυτός περιλάμβανε τους αποίκους και τις τοπικές διοικήσεις τους, που μάχονταν για την επικράτηση και την επιβίωση σε όσο περισσότερα και σημαντικότερα εδάφη ήταν δυνατόν, καθώς και τις φυλές των ιθαγενών, που προσπαθούσαν, πότε συμμαχώντας με τον έναν και πότε με τον άλλον, να εξα­σφαλίσουν την ίδια τους τη φυσική παρουσία στη γη των προγό­νων τους. Ο πόλεμος στην αμερικανική ήπειρο αναπόφευκτα αυ- τονομήθηκε και μάλιστα απέκτησε και δική του ονομασία. Λόγω της ιδιαίτερης αφοσίωσης και προσοχής, που του προσέδωσε η βασίλισσα της Αγγλίας Αννα. έμεινε στην ιστορία με το όνομά της.

Οι κύριες εστίες των συγκρούσεων ήταν τρεις: η περιοχή της Φλόριδας και της Καρολίνας στον νότο, η περιοχή της Νέας Αγγλίας στα βορειοδυτικά και, τέλος, η νήσος Νιουφάουντλαντ στις ανατολικές ακτές του Καναδά. Το Ντίρφιλντ βρίσκεται στη Μασαχουσέτη της Νέας Αγγλίας, 120 περίπου χιλιόμετρα δυτικά της Βοστόνης, και σήμερα ανήκει στην ομώνυμη πολιτεία. Οι αυ- τόχθονες κάτοικοι της περιοχής ήταν κυρίως μέλη της φυλής των Ποκουμτούκ, οι οποίοι ζούσαν στις εκτάσεις γύρω από τον ποτα­μό Κονέκτικατ. Γύρω στο 1660, ο πληθυσμός τους υπέστη σοβαρά πλήγματα, ύστερα από τις επιθέσεις των Μόχωκ, αλλά και την εμ­φάνιση των πρώτων επιδημιών, που είχαν φέρει μαζί τους οι Ευ­ρωπαίοι. Η παρουσία τους σταδιακά περιορίστηκε, ενώ τα επόμε­να χρόνια άρχισαν να καταφτάνουν οι πρώτοι λευκοί χωρικοί από τις ανατολικές επαρχίες της Μασαχουσέτης, οι οποίοι, αφού έλα­βαν άδεια από τις τοπικές φυλές, δημιούργησαν έναν νέο οικι­σμό, που αρχικά τον ονόμασαν Ποκουμτούκ και, στη συνέχεια, το 1670, Ντίρφιλντ. Το 1675, το χωριό είχε φτάσει τους διακόσιους κατοίκους. Σύντομα, όμως, ξέσπασαν νέες, ευρύτερες συγκρού­σεις, αυτή τη φορά ανάμεσα στους αποίκους και τους ιθαγενείς, κατά τη διάρκεια του μεγάλου ινδιάνικου πολέμου μεταξύ των ε-

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Παρ

ασκε

υή

Ευγε

νικο

ύ/ΓΝ

ΩΜ

ΩΝ

Εκδο

τική

2012

ΚΑΝΑΔΑΣ

Κεμπέκ ·

Μ. . ΝΕΑ ΑΓΓΛΙΑΜόντρεαλ ·• Σαμπλι

Λίμνη Τσάμπλαιν• Ντίρφιλντ

• Βοστόνη

• Νέα Υόρκη

Νιουφάουνιλαντ

Νέα Σκωτία

ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

ΛΟΥΙΖΙΑΝΑ ΝΕΑ ΙΣΠΑΝΙΑ

WΦΛΟΡΙΔΑ

Χ ά ρτης τη ς βό ρ εια ς Α μ ερ ική ς και των περιοχών ελ έγχ ο υ των Αγγλων, Γάλλων και Ισπανών τον καιρό του π ολέμου της βασίλισσας Αννας (1703-1712). Δ ια κ ρ ίνο ν τα ι οι α γ γ λ ικ ές , οι γα λλ ικές και οι ισπανικές π εριοχές, όπως και οι δ ιεκ δ ικ ο ύ μ ενες π εριοχές ανάμεσα σε Α γγλία-Γαλλία και Α γγλία-Ισπανία.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Γαλλικά εδάφη

Α γγλικά εδάφ η

Δ ια φ ιλ ο ν ικ ο ύ μ εν ες π ερ ιοχές μ ετα ξύ Αγγλίας-Γαλλίας

Ισπανικά εδάφη

Δ ια φ ιλ ο ν ικ ο ύ μ εν ες π ερ ιοχές μ ετα ξύ Ισπανίας-Αγγλίας

τών 1675 και 1676. Ο πόλεμος αυτός είχε καταστροφικά αποτελέσματα, τόσο γενι­κότερα, με εκατοντάδες νεκρούς και δε­κάδες κατεστραμμένους οικισμούς και καταυλισμούς, όσο και για το Ντίρφιλντ, το οποίο ουσιαστικά ερημώθηκε. Για ένα μικρό διάστημα εποικίστηκε ξανά από ι­θαγενείς, αλλά το 1676 οι Αγγλοι άποικοι επέστρεψαν και, αφού τους εκτόπισαν, ε- πανέκτησαν οριστικά την περιοχή. Η δυ­ναμική αυτή επανεμφάνιση των αποίκων ανάγκασε τους πληθυσμούς των αυτο­χθόνων να αποτραβηχτούν βορειότερα προς τον Καναδά, στις περιοχές όπου τον

έλεγχο είχαν οι Γάλλοι, και να συνάψουν με αυτούς συμμαχίες.

Τα επόμενα χρόνια, το Ντίρφιλντ γνώ­ρισε σχετική ειρήνη και ανάπτυξη. Η πε­ριοχή ήταν ιδιαίτερα εύφορη, αλλά και πλούσια σε γούνες, ένα από τα πιο σημα­ντικά εμπορεύματα της εποχής, ενώ η το­ποθεσία της δίπλα στον ποταμό Κονέκτι- κατ την καθιστούσε αξιοσημείωτο εμπο­ρικό κόμβο. Παράλληλα, όμως, ήταν και έ­νας εύκολος στόχος, αφού ήταν πολύ κο­ντά στη συνοριογραμμή με τις γαλλικές περιοχές. Για αυτόν τον λόγο εξάλλου, τα θερμά επεισόδια μεταξύ των αποίκων ου­

δέποτε έλειψαν. Δυο χρόνια, όμως, μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, η περιοχή μπήκε στο μάτι του κυκλώνα (1703). Η πλευρά των Γάλλων έκανε την πρώτη επιθετική κίνηση, όταν ένας διοι­κητής τους, ονόματι Αλεξάντρ ντε Μπο- μπασέν, επικεφαλής μιας δύναμης 500 αν- δρών λευκών και ιθαγενών, εξαπέλυσε μια σειρά επιδρομών σε όλη τη Νέα Αγγλία, θανατώνοντας ή αιχμαλωτίζοντας 160 περίπου αποίκους. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η πολιτοφυλακή του Ντίρφιλ- ντ τέθηκε σε επιφυλακή για ενδεχόμενη επίθεση, αλλά όλο το καλοκαίρι κύλησε δίχως κάτι το αξιοσημείωτο να συμβεί. Τον ερχόμενο Οκτώβριο, όμως, δύο άν- δρες απήχθησαν έξω από την περίμετρο του χωριού και έκτοτε ουδείς τους ξανα- είδε. Η πολιτοφυλακή εγκατέστησε φρουρές, ενώ ο κυβερνήτης της Μασα- χουσέτης, Τζόζεφ Ντάντλεϋ, απέστειλε ε­νισχύσεις.

Ηταν σχεδόν βέβαιο πως κάτι σημα­ντικό επρόκειτο να συμβεί και πράγματι, όπως αποδείχθηκε, οι Γάλλοι προετοίμα­ζαν μια ευρεία επίθεση στην κοιλάδα του Κονέκτικατ, με κύριο στόχο το Ντίρφιλντ. Αρχηγός τους ανέλαβε ο Ζαν Μπατίστ ντε Ρουβίλ, ένας γαλλικής καταγωγής αξιω- ματούχος, ο οποίος γεννήθηκε στον Κα­ναδά το 1668. Τα προηγούμενα χρόνια συμμετείχε στο πλευρό του πατέρα του σε διάφορες μάχες εναντίον των ιθαγε­νών και των Αγγλων, ενώ έλαβε μέρος και στην υπεράσπιση του Κεμπέκ το 1690. Η οργάνωση και εκτέλεση της επίθεσης στο Ντίρφιλντ ήταν η πρώτη του σημαντική α­ποστολή, στην οποία ήταν ο ίδιος επικε­φαλής. Ο Ρουβίλ προγραμμάτιζε την επί­θεση για τον Μάιο, αλλά κάποιοι αστάθ­μητοι παράγοντες τον υποχρέωσαν να α­ναβάλλει τις προετοιμασίες για το φθινό­πωρο. Η βάση του ήταν το Σαμπλί του Κα­ναδά, 25 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Μόντρεαλ, όπου συγκέντρωσε 300 άν- δρες λευκούς και ιθαγενείς. Την κύρια δύναμη αποτελούσαν 48 Γάλλοι, μέλη πο­λιτοφυλακής του Καναδά με μακρόχρονη εμπειρία στους αποικιακούς πολέμους, καθώς και πεζοναύτες (troupes de la marines), ένα σώμα που είχε συστηθεί στο παρελθόν από τον καρδινάλιο Ρισελιέ και ήταν επιφορτισμένο να συνδράμει στρα­τιωτικά τις γαλλικές ναυτικές εκστρατεί­ες. Οι υπόλοιποι ήταν μέλη συμμαχικών φυλών, κυρίως Αμπενάκι, Ιροκουά, Πένα- κουκ και βέβαια Ποκουμτούκ, οι οποίοι α­ναζητούσαν εκδίκηση για την εκδίωξή τους τα προηγούμενα χρόνια. Ολα ήταν έ­τοιμα στα μέσα του Φεβρουάριου 1704 και, στις 28 του μήνα, οι επιδρομείς βρί­σκονταν λίγα χιλιόμετρα μακριά από το

8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

χωριό, στη βόρεια πλευρά του. Εκεί έστη­σαν έναν πρόχειρο καταυλισμό σε από­σταση τριών χιλιομέτρων και ξεκίνησαν α­θόρυβα να προσεγγίζουν την περίμετρο. Λόγω της διαρκούς χιονόπτωσης τις προηγούμενες ημέρες, η περίφραξη του χωριού είχε υπερκαλυφθεί με χιόνι, κάτι που δημιουργούσε μια επιπλέον κάλυψη των κινήσεών τους. Λίγο πριν την αυγή της 29ης Φεβρουάριου, μερικοί άνδρες σκαρφάλωσαν στην περίφραξη και ακο­λούθως άνοιξαν τη βόρεια πύλη. Σε αυτό το σημείο, δεν έχει εξακριβωθεί ο βαθ­μός ετοιμότητας της φρουράς του χωρι­ού. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο μοναδι­κός σκοπός είχε αποκοιμηθεί και δεν σή- μανε συναγερμό, ενώ άλλοι αναφέρουν πως ο σκοπός αντιλήφθηκε την εισβολή και πυροβόλησε, αλλά δεν έγινε αντιλη­πτός από όλους τους κατοίκους, οι οποίοι βρίσκονταν ακόμη στα κρεβάτια τους. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που ακολούθησε ήταν μια αιφνιδιαστική και ιδιαίτερα άγρια επιδρομή.

Η πιο αξιόπιστη και πλήρης μαρτυρία, που διαθέτουμε, είναι αυτή που κατέγρα­ψε στα απομνημονεύματά του, μερικά χρόνια αργότερα, ο ιερέας του χωριού, Τζων Ουίλιαμς. Ο Ουίλιαμς, γέννημα θρέμμα της Νέας Αγγλίας, ανατράφηκε στους κόλπους των πουριτανών, οι οποίοι είχαν τη βάση τους στη Μασαχουσέτη. Η οικογένειά του βρισκόταν εκεί από την ε­ποχή του παππού του, ο οποίος μετανά- στευσε κατά τη μεγάλη φυγή από την Αγγλία. Μετά την ολοκλήρωση των σπου­δών του στη θεολογία, το Ντίρφιλντ του πρόσφερε, το 1691 περίπου, τη θέση του πάστορα. Η αποδοχή της θέσης ήταν ένα εξαιρετικά ριψοκίνδυνο εγχείρημα, αφού η πόλη βρισκόταν σε ένα τόσο επικίνδυνο σημείο. Παρόλα αυτά, δέχθηκε με προθυ­μία και οι αρχές του πρόσφεραν ως α­ντάλλαγμα ένα μεγάλο σπίτι με υπηρετικό προσωπικό, καθώς και έναν γενναιόδωρο μισθό. Εναν χρόνο μετά, νυμφεύθηκε τη Γιούνις Μάθερ, με την οποία απέκτησε δέκα παιδιά. Σύντομα, η οικογένειά του έ- γινε μια από τις πιο αξιοσέβαστες του χω­ριού και τα καθήκοντά του, όπως συμβαί­νει σε αυτές τις περιπτώσεις, υπερέβη- σαν τα στενά όρια του εκκλησιαστικού λειτουργού και επεκτάθηκαν σε θεσμικές και διοικητικές αρμοδιότητες.

Ο Ουίλιαμς έγραψε πως οι επιτιθέμε­νοι όρμησαν σαν χείμαρρος μέσα στο χω­ριό, ουρλιάζοντας και κραυγάζοντας, προκαλώντας τρόμο στους αιφνιδιασμέ- νους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους εκείνη την ώρα κοιμούντο. Η οικία του ήταν μια από τις πρώτες που συνάντησαν και, επομένως, από τις πρώ­

τες που δέχθηκαν επίθεση. Ξύπνησε από τον ήχο των παραθύρων και της πόρτας που έσπαγαν και υποχωρούσαν από τα τσεκούρια και τα χτυπήματα. Από τον πά­νω όροφο του υπνοδωματίου του είδε τους ιθαγενείς να εφορμούν στο σπίτι και αμέσως επέστρεψε, για να πάρει το όπλο του. Την ίδια στιγμή, είκοσι περίπου άτο­μα εφόρμησαν πάνω του. Σήκωσε τον κό­κορα του όπλου και προσπάθησε να πυ­ροβολήσει, ενώ έψελλε χωρία από τη Βί­βλο, σίγουρος για τον θάνατο, που τον περίμενε. Για κάποιον λόγο, όμως, το ό­πλο του μπλόκαρε και δεν εκπυρσοκρότη­σε, κάτι που πιθανότατα τον γλύτωσε από τον ακαριαίο θάνατο. Αμέσως γυμνώθηκε και δέθηκε χειροπόδαρα. Η σκέψη του πήγε γρήγορα στη σύζυγό του, η οποία λί­γες εβδομάδες πριν είχε γεννήσει, και στα παιδιά του. Ο τρόμος του μεγάλωνε, ενόσω ορισμένοι ιθαγενείς τον προπηλά­κιζαν και απειλούσαν πως θα σκότωναν ό­λους όσους έβρισκαν στο σπίτι. Οι φόβοι του τελικά επαληθεύθηκαν, όταν έπειτα από λίγο διαπίστωσε πως οι ιθαγενείς, α­φού έσυραν έξω δύο από τα παιδιά του, τη νεογέννητη κόρη του και τον εξάχρο­νο γιο του, τους έσφαξαν επί τόπου. Λίγο πριν, είχαν εκτελέσει και τη μαύρη υπηρέ­τρια, η οποία προσπάθησε να τα προστα­τέψει. Στους υπόλοιπους επέτρεψαν να ντυθούν και τους έβγαλαν όλους μαζί έξω από το σπίτι δεμένους. Τότε, αντίκρι­σαν το χωριό τους στις φλόγες και τα σπί­τια των γειτόνων τους περικυκλωμένα.

Φαίνεται, όμως, πως η επίθεση δεν ε­ξελίχθηκε σύμφωνα με τη συνήθη πρακτι­κή, που εφαρμοζόταν την εποχή εκείνη, την ταυτόχρονη επίθεση δηλαδή σε πολ­λά σπίτια και την πρόκληση όσο μεγαλύ­τερων καταστροφών ήταν δυνατόν στον πιο σύντομο χρόνο. Αντιθέτως, πολλοί ε­πιτέθηκαν σε λίγα σπίτια, δίνοντας έτσι τον χρόνο σε κάποιους κατοίκους να ξυ-

Η βασίλισσα της Μ εγ ά λ η ς Β ρ ετα ν ία ς Αννα (π ο ρ τρ έτο του Ιωάννη Κ λόρσ τερμαν 1702, Β ρ ετα ν ικ ό Κ οινοβούλιο).

Ο Ζ α ν-Μ π α τίσ τ Ε ρ τέλ ν τε Ρουβίλ (λάδι σε καμβά ανώ νυμου κ α λ λ ιτέχνη , 1713).

πνήσουν και να οργανώσουν μια υποτυ­πώδη αντίσταση. Ενας από αυτούς ήταν ο Μπενόνι Στέμπινς, ένας γηγενής έποικος, ο οποίος είχε περάσει μια αρκετά περιπε­τειώδη ζωή, ταξιδεύοντας σε όλη τη Νέα Αγγλία. Η πορεία του περιλάμβανε συ­γκρούσεις με τους ιθαγενείς, αιχμαλωσία, αλλά και εμπλοκές με τον νόμο. Οταν κλη­ρονόμησε γη από τον πατέρα του, εγκα- τέλειψε την περιπλάνηση και εγκαταστά­θηκε στο Ντίρφιλντ, όπου του ανατέθηκε, παρόλη τη σχετικά νεαρή ηλικία του, η θέση του εκτελεστικού διοικητή της πό­λης (selectman), μια από τις πιο αξιοσέβα- στες θέσεις στην περιοχή, δείγμα της ε­κτίμησης που απολάμβανε από τους συ­μπατριώτες του. Το σπίτι του, αν και κτι­σμένο από ξύλο, όπως και τα υπόλοιπα, διέθετε στα τοιχώματά του ενίσχυση από τούβλα, κάτι που πρόσφερε σημαντική προστασία σε περίπτωση επίθεσης. Το στοιχείο αυτό προκάλεσε αρκετούς κα­τοίκους του χωριού να αναζητήσουν εκεί καταφύγιο, μόλις αντιλήφθηκαν την επί­θεση. Οσοι οχυρωμένοι άνδρες κλείστη­καν μέσα στο σπίτι, δημιούργησαν μια ι­σχυρή εστία αντίστασης, η οποία κατάφε- ρε να αποκρούσει τους επιτιθέμενους για σχεδόν δύο ώρες, καταφέρνοντας μάλι­στα να σκοτώσει πέντε ιθαγενείς, ενώ τραυμάτισε και τον ίδιο τον Ρουβίλ στο χέρι. Προς το τέλος της επιδρομής, όλη σχεδόν η ομάδα είχε μαζευτεί έξω από το σπίτι του Στέμπινς, προσπαθώντας να κάμψει την αντίστασή του, άλλοτε με μα­ζικές επιθέσεις και άλλοτε με διαπραγμα­τεύσεις. Αν και τελικά ο Στέμπινς σκοτώ­θηκε, η θυσία του δεν πήγε χαμένη, αφού η αντίστασή του, πέραν από απώλειες στους επιδρομείς, προκάλεσε σημαντική καθυστέρηση, δίνοντας τον χρόνο σε πολλούς κατοίκους να σώσουν τη ζωή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 1

Η πορεία των αιχμαλώτων στο χιονισμένο δάσος (μεταγενέστερη γραφική απεικόνιση του 1902, περιλαμβάνεται στο Francis Park man, «The struggle for a continent», 1902).

τους και τα σπίτια τους.Στις 09.00 περίπου το πρωί, Γάλλοι και

ιθαγενείς άρχισαν να αποχωρούν από την ίδια πλευρά που επιτέθηκαν, έχοντας συ­γκεντρώσει δεκάδες αιχμαλώτους και λά­φυρα. Τότε άρχισαν να καταφθάνουν από τη νότια πλευρά κάτοικοι των γύρω οικι­σμών, που είχαν δει από μακριά τις φλό­γες ή είχαν ειδοποιηθεί από αποίκους, που είχαν διαφύγει από το χωριό την ώρα της επίθεσης. Τριάντα περίπου άνδρες από τα κοντινά Χάντλεϋ και Χάτφιλντ συ­γκρότησαν μια πρόχειρη ομάδα και έτρε- ξαν να συνδράμουν τους συμπατριώτες τους. Με την άφιξή τους, ενώθηκαν με κάποιους από τους άνδρες του Ντίρφιλντ και άρχισαν να εισέρχονται στο δάσος, με σκοπό να καταδιώξουν τους επιδρομείς. Κάποιοι από αυτούς, όμως, είχαν αποχω­ρήσει νωρίτερα και είχαν σταματήσει ένα χιλιόμετρο μετά, περιμένοντας τους υπό­λοιπους. Μπόρεσαν έτσι συμπτωματικά και αιφνιδίασαν το καταδιωκτικό απόσπα- σμα, σκότωσαν εννέα και τραυμάτισαν αρκετούς άλλους, αναγκάζοντάς τους τε­λικά να εγκαταλείψουν την καταδίωξη. Οσο περνούσε η ώρα και ενώ ο συναγερ­μός είχε εξαπλωθεί σε όλη την κοιλάδα του Κονέκτικατ, κατέφθασαν και άλλοι άνδρες από τις γύρω περιοχές. Αποφάσι­σαν, όμως, πως το ρίσκο μιας καταδίωξης στο πυκνό δάσος μέσα στην επερχόμενη νύκτα ήταν πολύ υψηλό και επέστρεψαν στα σπίτια τους. Οι επιδρομείς είχαν αφή­σει πίσω τους 56 νεκρούς, ανάμεσά τους εννέα γυναίκες και 25 παιδιά. Το φρικτό αυτό γεγονός, πέραν της καταστροφικής μανίας των επιδρομέων, βρίσκει την εξή­

γησή του στη μέριμνα των ιθαγενών να θανατώσουν όσους δεν θα μπορούσαν να ακολουθήσουν τη μακρά πορεία επιστρο­φής ως αιχμάλωτοι. Οι ίδιοι είχαν απώλει­ες είκοσι ως σαράντα άνδρες, εκτός από τους τραυματίες. Οσον αφορά το ίδιο το Ντίρφιλντ, 17 από τα συνολικά 41 σπίτια του καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ σχε­δόν όλα τα υπόλοιπα υπέστησαν ζημιές ή λεηλατήθηκαν σε κάποιο βαθμό. Την ίδια τύχη είχαν και όλη η κτηνοτροφία και οι σοδειές, που έγιναν αντιληπτές.

Η ιστορία της επιδρομής, όμως, ουδό­λως τελείωσε εκεί. Αντιθέτως, από εκεί και ύστερα άρχισε ένα νέο κεφάλαιο εξί­σου τραγικό με το προηγούμενο. Υπολογί­ζεται πως 112 κάτοικοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, ανάμεσά τους αρκετές γυναί­κες και παιδιά, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν τους θύτες τους στη μακρά πορεία της επιστροφής προς τα γαλλοκαναδικά σύνορα, μια τεράστια α­πόσταση σχεδόν 480 χιλιομέτρων στην καρδιά του δριμύτατου χειμώνα της βό­ρειας Αμερικής. Ανάμεσά τους ήταν και ο Ουίλιαμς με την οικογένειά του, ο οποίος συνεχίζει στα απομνημονεύματα και περι­γράφει εκτενώς τις δραματικές μέρες της αιχμαλωσίας. Προτού ξεκινήσουν, οι ιθα­γενείς μοίρασαν μοκασίνια στους Αγγλους, γνωρίζοντας πως το μακρύ βά­δισμα μέσα στο χιόνι θα τους δυσκόλευε πολύ. Επειτα τους διέταξαν να κινηθούν όσο πιο γρήγορα γινόταν, γιατί, αν τους πρόφθανε κάποιο καταδιωκτικό απόσπα- σμα, τους πληροφόρησαν πως θα τους ε- κτελούσαν αμέσως. Ας μη ξεχνάμε πως και οι ίδιοι σι επιτιθέμενοι ήταν σε ευάλω­τη θέση, εξαντλημένοι από την προηγού­μενη πορεία και την τρίωρη μάχη, ενώ α­νάμεσά τους είχαν και αρκετούς τραυμα­τίες. Κάθε αιχμάλωτος τέθηκε υπό τη φύ­λαξη ενός ή περισσοτέρων φρουρών και αποτελούσε πλέον την ιδιοκτησία του. Οι δυσκολίες βέβαια του όλου εγχειρήματος φάνηκαν πολύ γρήγορα. Πολλοί υπέφε­ραν από τραυματισμούς, ενώ άλλοι κου­βαλούσαν στους ώμους και στα χέρια τους μικρά παιδιά, που ήταν ανήμπορα να περπατήσουν στο κακοτράχαλο και κα­λυμμένο με χιόνι έδαφος. Οσοι αδυνατού­σαν να ακολουθήσουν, εκτελούντο επί τόπου. Για αυτούς, που εν τω μεταξύ επι­χειρούσαν να δραπετεύσουν, ο Ρουβίλ διέταζε τον βασανισμό και την εκτέλεσή τους ως προειδοποίηση προς τους υπό­λοιπους.

Τις πρώτες τρεις ημέρες κάλυψαν μό­νο 32 χλμ, ανεβαίνοντας βόρεια κατά μή­κος του Κονέκτικατ, μέχρι που έφτασαν σε έναν τοπικό καταυλισμό και προμη­θεύτηκαν εφόδια για την υπόλοιπη πο­

ρεία. Από εκεί, συνέχισαν βόρεια πάνω στον παγωμένο ποταμό, καλύπτοντας πλέον 32 χλμ περίπου καθημερινά. Στα­ματούσαν μόλις έπεφτε το σούρουπο και έστηναν πρόχειρους καταυλισμούς, για να περάσουν τη νύκτα. Οταν απομακρύν­θηκαν αρκετά και αντιλήφθηκαν πως κα­νένας δεν τους καταδίωκε, άρχισαν να ε­πιβραδύνουν και να ταξιδεύουν σε μικρό­τερες ομάδες, απαλύνοντας κάπως την κούραση των αιχμαλώτων. Ο Ουίλιαμς ή­ταν συνεχώς στην κορυφή της πορείας, ό­που τον φρουρούσαν δύο ιθαγενείς, οι ο­ποίοι μιλούσαν αγγλικά και του επέτρε- παν να μιλά σποραδικά με άλλους αιχμα­λώτους, όπως και να σταματά για λίγο και να περπατά δίπλα στη σύζυγό του. Κάποια στιγμή, όμως, τον διέταξαν να επιστρέψει στην κεφαλή της πορείας και τότε, όπως γράφει, είδε για τελευταία φορά τη Γιού- νις. Σε κάποιο σημείο βρέθηκε μπροστά τους ένα ορμητικό ρέμα, το οποίο έπρεπε να διασχίσουν. Με το παγωμένο νερό έως το γόνατο, οι αιχμάλωτοι και οι συνοδοί τους το διέσχισαν και, στη συνέχεια, άρχι­σαν να ανεβαίνουν έναν μικρό λόφο. Μό­λις έφτασε στην κορυφή, ο ιερέας κάθισε στο πλάι, για να ξεκουραστεί. Οπως πέρ­ναγαν δίπλα του οι συγχωριανοί του, εκεί­νος ρωτούσε με αγωνία για τη σύζυγό του. Τότε, κάποιοι του είπαν πως η εξα­ντλημένη Γιούνις, στην προσπάθειά της να περάσει το ρέμα, έχασε την ισορροπία της και έπεσε στο νερό, δείχνοντας εμφα­νή σημάδια αδυναμίας να σηκωθεί και να συνεχίσει το περπάτημα. Δίχως δισταγμό, ένας Μόχωκ πλησίασε και τη σκότωσε με το τόμαχώκ του. Η οδύνη κυρίευσε τον Ουίλιαμς, αλλά αναλογιζόμενος τα υπό­λοιπα παιδιά του, όπως και το ποίμνιό του, που πεζοπορούσε, βρήκε τη δύναμη να συνεχίσει, αντλώντας κουράγιο από την πίστη του στον Θεό.

Μετά από οκτώ ημέρες και αφού εί­χαν ήδη διανύσει 220 περίπου χιλιόμετρα, έφτασαν στη συμβολή του Κονέκτικατ με τον ποταμό Ουάιτ. Σε αυτό το σημείο, οι επιδρομείς χωρίστηκαν και μαζί τους υπο­χρεωτικά χωρίστηκαν και οι αιχμάλωτοι, οι οποίοι ακολούθησαν τους αφέντες τους. Οι Γάλλοι και οι Πένακουκ κινήθη- καν ακόμη πιο βόρεια, ενώ οι Αμπενάκι και οι Μόχωκ πήραν την κατεύθυνση προς τα βορειοδυτικά. Ο Ουίλιαμς βίωσε τότε ακόμη ένα τραγικό γεγονός. Ο ένας του γιος, ο δεκάχρονος Στήβεν, αναγκά­στηκε να ακολουθήσει τους ιθαγενείς της πρώτης ομάδας. Αργότερα, ο νεαρός έγραψε πως τη στιγμή του αποχωρισμού πίστεψε πως δεν θα έβλεπε την οικογέ- νειά του ποτέ ξανά. Οσοι απέμειναν από την αρχική ομάδα, κινήθηκαν κατά μήκος

8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Πορτρέτο, που πιθανόν απεικονίζει τον αιδεσιμότατο Τζων Ουίλιαμς σε νεαρή ηλικία (ανώνυμου καλλιτέχνη, συλλογή μουσείου Φάιβ Κόλλετζ).

των ποταμών Ουέλς και Ουινόοκι, έχοντας ως προ­ορισμό τη λίμνη Τσάμπλαιν.Οι ιθαγενείς σποραδικά Βελ­τίωναν τη συμπεριφορά τους, ό­πως και τη φροντίδα απέναντι στους αιχ­μαλώτους, αυξάνοντας το φαγητό. Παρό­λα αυτά, στις 9 Μαρτίου, δεν δίστασαν να εκτελέσουν ένα τετράχρονο κορίτσι, ό­ταν έγινε αντιληπτό πως δεν μπορούσε να συνεχίσει την πορεία του. Την επόμενη μέρα, όπως ο ίδιος ο Ουίλιαμς εκμυστη­ρεύεται, έφτασε πολύ κοντά στην ίδια κα­τάσταση και δήλωσε στους δεσμοφύλα- κές του πως δεν μπορούσε να περπατή­σει άλλο. Ο φρουρός του τού ξεκαθάρισε με το τόμαχωκ στο χέρι πως είτε θα περ­πατούσε άμεσα, είτε θα του έπαιρνε το σκαλπ. Ευτυχώς, έπειτα από λίγες ημέρες έφτασαν στη λίμνη, όπου. οι Αμπενάκι εί­χαν τον κύριο καταυλισμό τους. Οι φύλα- κές τους συναντήθηκαν με τις οικογένει- ές τους και το κλίμα έγινε πιο φιλικό, α­φού η συμπεριφορά των ιθαγενών μαλά­κωσε, ενώ οι μακρές πορείες έλαβαν ένα προσωρινό τέλος. Η ομάδα παρέμεινε ε­κεί για μια εβδομάδα, καταφέρνοντας να ανασυνταχθεί και να αναπληρώσει κάποι- ες δυνάμεις. Με νέες δυνάμεις ξεκίνησε και πάλι και τελικά, στις 15 Απριλίου 1704, η μαρτυρική πορεία έλαβε τέλος και η ο­μάδα έφτασε στο φρούριο Σαμπλί και στη Νέα Γαλλία, όπου βρισκόταν η γαλλική βά­ση. Είχαν περάσει σχεδόν επτά εβδομά­δες στον δρόμο.

Στο Σαμπλί, όμως, οι έγνοιες των αιχ­μαλώτων δεν τελείωσαν, παρότι βέβαια οι συνθήκες κράτησης βελτιώθηκαν αισθη­τά. Κατ’ αρχήν, οι Γάλλοι ιερείς του φρου­ρίου προσπάθησαν να μεταστρέψουν τους Αγγλους πουριτανούς στον καθολι­κισμό και ο Ουίλιαμς ως ιερέας υπέστη τις ισχυρότερες πιέσεις. Η σημαντικότερη, ό­μως, απειλή προερχόταν από τη θέληση του Ρουβίλ και των υπολοίπων στρατιωτι­κών διοικητών να παραχωρήσουν όλους τους αιχμαλώτους στους ιθαγενείς και αυτοί να τους διαθέσουν όπως νόμιζαν. Οι υπόλοιποι κάτοικοι και αξιωματούχοι, ό­μως, έχοντας και αυτοί πολεμήσει με τους ιθαγενείς κατά καιρούς, έβλεπαν με περισσότερη συμπόνοια τους Αγγλους και δεν επιθυμούσαν να τους αφήσουν στα χέρια των αγρίων. Εγραψαν σχετικά στον κυβερνήτη του Κεμπέκ και εκείνος

ξεκίνησε τις ενέργειες διαπραγματεύσεων με τις αγγλικές αρχές, αλλά και τους ιθαγε­νείς, που κρατούσαν λευκούς στους κα­ταυλισμούς τους.

Μέχρι τον Νοέμβριο του 1706, οι περισσότε­

ροι αιχμάλωτοι είχαν α­πελευθερωθεί είτε με λύ­

τρα είτε με ανταλλαγές, ανάμε­σά τους και ο Ουίλιαμς και τα παιδιά του, εκτός από την κόρη του, Γιούνις, η οποία υιοθετήθηκε από μια οικογένεια Μόχωκ, που την κράτησε μαζί της, παρά τις εκ­κλήσεις που της απευθύνθηκαν. Στα 16 της παντρεύτηκε ένα μέλος της φυλής και μαζί του πέρασε την υπόλοιπη ζωή της. Από τους 86 συνολικά αιχμαλώτους, που επιβίωσαν στη μακρά πορεία και αιχ­μαλωσία, 62 επέστρεψαν στη Νέα Αγγλία, ενώ οι υπόλοιποι 26 παρέμειναν στη Νέα Γαλλία. Ο Ουίλιαμς επέστρεψε στο Ντίρ- φιλντ το 1706, όπου επιδιόρθωσε το σπίτι του και νυμφεύθηκε ξανά. Παρέμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό του το 1729.

Η επιδρομή στο Ντίρφιλντ υπήρξε το πιο αιματηρό επεισόδιο στον πόλεμο της βασίλισσας Αννας και ταυτόχρονα η πιο ε­ντυπωσιακή νίκη, που πέτυχαν οι Γάλλοι άποικοι με τους ιθαγενείς συμμάχους τους. Οι επιδρομείς επέδειξαν ιδιαίτερη σκληρότητα, η οποία αποσκοπούσε στον εκφοβισμό και την αποθάρρυνση, στοι­χεία που διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στους αποικιακούς και μεθοριακούς πο­λέμους. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Παρά τη σχε­δόν ολοκληρωτική καταστροφή του, το Ντίρφιλντ άρχισε σύντομα να επισκευάζε­ται και να κατοικείται, ενώ ενισχύθηκε με2.000 άνδρες πολιτοφυλακής για την πλή­ρη προστασία του. Την ίδια περίοδο, η α­μοιβή για τα ινδιάνικα σκαλπ αυξήθηκε στις 100 λίρες από 40, που ήταν προηγου­μένως. Τέλος, οι Αγγλοι επιτελείς έθεσαν επί χάρτου νέα σχέδια κατάληψης του Κε­μπέκ και του Πόρτ Ρουαγιάλ, ενώ το καλο­καίρι του 1704 οργάνωσαν και εκτέλεσαν μια σειρά από επιδρομές στη γαλλοκρα- τούμενη περιοχή της Νέας Σκοτίας ως α­νταπάντηση. Στις επιχειρήσεις αυτές, συ- νέλαβαν πολλούς αιχμαλώτους, τους ο­ποίους αντάλλαξαν με αυτούς του Ντίρ- φιλντ, όταν έφτασε η ώρα των διαπραγμα­τεύσεων. Η επιδρομή, λοιπόν, όχι μόνο δεν έκρινε τον πόλεμο, αλλά μάλλον τον αναζωπύρωσε. Οι συγκρούσεις συνεχί­στηκαν μέχρι το 1712, οπότε κηρύχθηκε ειρήνη μεταξύ Γάλλων και Βρετανών, η ο­ποία κατακυρώθηκε έναν χρόνο αργότε­

ρα με τη συνθήκη της Ουτρέχτης, με ό­ρους υπέρ των Αγγλων. Σύμφωνα με αυ­τήν, οι τελευταίοι απέκτησαν τον έλεγχο της περιοχής της Νέας Σκωτίας, του Νι- ουφάουντλαντ και του κόλπου του Χά- ντσον, ενώ αποκτούσαν και την επικυ­ριαρχία επί της φυλής των Ιροκουά.

Η δημοσίευση των απομνημονευμά­των του Τζων Ουίλιαμς, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωσή του, προκάλεσε σπουδαία αίσθηση στον αγγλόφωνο κό­σμο, με αποτέλεσμα το βιβλίο να επιτύχει μια ευρύτατη διανομή στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Στα τέλη του 1900, το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε εκ νέου και μάλιστα διαδόθηκαν διάφορες φήμες, όπως το ότι η επιδρομή είχε σκοπό την ε- πανάκτηση μιας καμπάνας, η οποία είχε παραγγελθεί για την πόλη του Κεμπέκ, αλλά σι Αγγλοι με κάποιον τρόπο την εί­χαν κλέψει και την κρατούσαν στο Ντίρ- φιλντ. Την ίδια περίοδο μάλιστα, ο όρος «επιδρομή» ή «καταστροφή», που χρησι­μοποιείτο έως τότε, αντικαταστάθηκε με τον πιο φορτισμένο όρο «μακελειό» (massacre), που διατηρείται στις περισσό­τερες μελέτες σήμερα. Ενα σημαντικό τμήμα του παλαιού χωριού αναπαλαιώθη- κε και λειτουργεί στις μέρες μας ως υπαί­θριο διαδραστικό μουσείο, με αναμνηστι­κά της επιδρομής, όπου κάποιες πόρτες σπιτιών φέρουν ακόμη τα σημάδια από τα τόμαχωκ και τις σφαίρες των επιτιθέμε­νων, όπως και του γενικότερου αποικια­κού τρόπου διαβίωσης στην παραμεθόριο τον 18οο αιώνα. Η επιδρομή στο Ντίρφιλ- ντ διατηρήθηκε στη μνήμη ως ένα από τα σπουδαία γεγονότα της αμερικανικής ι­στό ρίας.Ξ—

(1) Demos, John: THE UNREDEEMED CAPTIVE: A FAMILY STORY FROM EARLY AMERICA, Knopf, New York, 1994.(2) Williams, John, Leavitt, Joshua (ed): THE REDEEMED CAPTIVE: A NARRATIVE OF THE CAPTIVITY, SUFFERINGS, AND RETURN OF THE REV. JOHN WILLIAMS, MINISTER OF DEERFIELD, MASSACHUSETTS, WHO VMS TAKEN PRISONER BY THE INDIANS ON THE DESTRUCTION OF THE TOWN, A.D. 1704, S. W. Benedict, New York, 1833.(3) Williams, John, West, Stephen,Taylor, John: THE REDEEMED CAPTIVE RETURNING TO ZION: OR, THE CAPTIVITY AND DELIVERANCE OF REV. JOHN WILLIAMS OF DEERFIELD, ανατύπωση, Kraus, New York, 1969, πρώτη έκδοση: 1908.(4) Deer filed history museum:www.1704. deer field, his tory. museum/ho me. do

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 3

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣΗ ύσιαιη προσπάθειαüvooüvioinc me Buzavnviic AuioKpaiopiac

Νόμισμα του Ανδρόνικου Β ’ Παλαιολόγου και του συμβασιλέως του Μιχαήλ Θ’ (Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα).

(1328 -1341)Οταν μια ολόκληρη κοινωνία θιαιηρεί θεσμούς που τη

διασπούν, όταν δεν παράγει σημαντικά οικονομικά πλεονάσματα, ώστε να μπορεί να συντηρεί μια

ικανοποιητική διοικητική μηχανή και, επιπλέον, όταν απαξιώνει την πολεμική της αρετή και απομειώνει τις δυνατότητες διακυβέρνησης του

τότε οι προσπάθειες ικανοί κι αν

Η χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατο­λής, την οποία οι ιστορικοί του 19ου αιώνα ονό­μασαν Βυζάντιο, βρισκόταν, κατά τις αρχές του 14ου αιώνα, σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Ηδη από τους προηγούμενους αιώνες, η εδαφική

της έκταση είχε περιοριστεί σημαντικά στη δυτική Μικρά Ασία και στη νότια Βαλκανική, αλλά το κράτος είχε κερδί­σει πολύ σε εθνική ομοιογένεια. Εκείνο το δεδομένο, ό­μως, που «βάραινε» καταλυτικά τη χριστιανική κοινωνία της εποχής, ήταν το στατικό οικονομικό σύστημα, πάνω στο οποίο στήριζε την αναπαραγωγή της. Από τον 13ο αι­ώνα, εποχή ανασύστασης της αυτοκρατορίας με την ανα­κατάληψη της Κωνσταντινούπολης (Αύγουστος 1261), η κυρίαρχη οικογένεια των Παλαιολόγων βασιζόταν στην υποστήριξη των μεγάλων γαιοκτημόνων της Θράκης και της Μικράς Ασίας, τους οποίους ακολουθούσαν πολλοί αγρότες, ως εξαρτημένοι καλλιεργητές των κτημάτων τους.

Η μικρή ελεύθερη ιδιοκτησία των προηγούμενων αιώνων είχε πλέον εκλείψει, όπως και η αστική ζωή σε πλούσιες μεγά­λες πόλεις. Οι τελευταίες, ιδιαίτερα οι παραθαλάσσιες, είχαν παρακμάσει από τον σκληρό ανταγωνισμό των ιταλικών δημο­κρατιών της Βενετίας, της Γένοβας και της Πίζας, οι οποίες πλέον είχαν στα χέρια τους το εμπόριο της ανατολικής Μεσο­γείου. Αυτή η μεταβολή των παραγωγικών σχέσεων σε βάρος των φτωχών αγροτών, των τεχνιτών, των βιοτεχνών και των μι­κρεμπόρων των πόλεων, προς όφελος των ισχυρών γαιοκτη­μόνων της υπαίθρου («δυνατών»), είχε τις συνέπειές της τόσο στην κρατική οργάνωση, όσο και στη δυναμική της κοινωνίας. Το μεν κράτος δεν μπορούσε πλέον να εισπράττει σημαντικά έσοδα από τις παλαιές πηγές του. Δεν υπήρχαν πια ούτε οι ε­λεύθεροι μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές, που κατέβαλαν ει­σφορές, ούτε είχε στην εξουσία του τα τελωνεία, που φορο­λογούσαν το ακμάζον εμπόριο της Ανατολής. Οι μόνοι που μπορούσαν να φορολογηθούν ήταν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, αλλά αυτοί, λόγω ακριβώς του πλούτου τους, που τους επέ­τρεπε να διατηρούν δικούς τους στρατούς, σπανίως δέχονταν να προσφέρουν κάτι σε ένα κράτος, που γινόταν όλο και πιο α­νίσχυρο. Επιπλέον, ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης και κάτοχος πλούτου, η Εκκλησία, δεν υπόκειτο σε φορολογία. Αυτή η προ­νομιακή μεταχείριση οδηγούσε πολλούς νέους άνδρες στην ασφάλεια των μοναστηριών, παρά στη δύσκολη ζωή του αγρό­τη ή στη γεμάτη κινδύνους ζωή του στρατιωτικού. Οι προσα­νατολισμοί αυτοί σε κατευθύνσεις φυγής, σε συνδυασμό με τη συνολική κατάπτωση του συλλογικού ηθικού, που έφερνε η φτώχεια και η απουσία ευκαιριών, μείωναν όλο και περισσότε­ρο τις δυνατότητες της αυτοκρατορίας να διατηρεί την εξου­σία της.

Η κατάσταση παρακμής δεν ήταν τόσο έντονα αισθητή,

Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ ’ Παλαιολόγος σε μικρογραφία του 14ου αιώνα (Κρατική Βιβλιοθήκη της Βυρτεμβέργης, Στουτγάρδη).

Ο Ορχάν σε μικρογραφία τουρκικού χειρογράφου (Βιβλιοθήκη Ton Καπί, Κωνσταντινούπολη).

όσο κυβερνούσε το κράτος μια ισχυρή προσωπικότητα με ανεξά­ντλητη ενεργητικότητα και πολλαπλές ικανότητες, όπως ήταν ο αυ- τοκράτορας Μιχαήλ Η’, ο γενάρχης της δυναστείας των Παλαιολό- γων. Ο Μιχαήλ, όμως, πέθανε το 1282 και ο διάδοχός του, Ανδρόνικος Β ’, δεν στεκόταν στο ίδιο ύψος ικανοτήτων και δυναμισμού με αυ­τόν. Κατά τα επόμενα 40 περίπου χρόνια, η νέα κυβέρνηση, στην ο­ποία προστέθηκε και ο μεγάλος γιος του αυτοκράτορα, ως Μιχαήλ Θ’, προσπάθησε να διορθώσει τα πολλά κακώς κείμενα και να πετύ- χει μια ανάκαμψη. Στο μεν εκκλησιαστικό ζήτημα, η πρωτοκαθεδρία της Ορθοδοξίας επανήλθε και η ένωση, που είχε επιβληθεί από τον Μιχαήλ Η', αποκηρύχθηκε. Στα υπόλοιπα, όμως, δηλαδή στα οικονο­μικά, στη φορολογία, στην αναδιοργάνωση του στρατού, στις σχέ­σεις με τις ιταλικές πόλεις, στην αντιμετώπιση των Τούρκων εισβο­λέων στη Μικρά Ασία και των Σέρβων στη Μακεδονία, δεν δόθηκαν αποτελεσματικές λύσεις και τα προβλήματα διογκώνονταν. Σε αυτά ερχόταν να προστεθεί και μια διάχυτη ατμόσφαιρα μηχανορραφίας, που κυριαρχούσε στο παλάτι και υπέθαλπε διασπαστικές συμπερι­φορές, ακόμα και προδοσίες.

Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον και σε μια τέτοια ατμόσφαιρα παρακμής, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 25 Μαρτίου

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

1297, ο Ανδρόνικος Ρ Παλαιολόγος, γιος του συναυτοκράτορα Μι­χαήλ Θ’. Ο πατέρας του πέθανε το 1320 και έκτοτε βασίλευε μόνος ο παππούς του, Ανδρόνικος Β', ο οποίος, παλεύοντας χωρίς πόρους, ανθρώπινους και υλικούς, να διατηρήσει μια καταρρέουσα αυτοκρα­τορία, υπέπεσε σε μερικά κορυφαία σφάλματα. Ενα από αυτά ήταν η απόφασή του να διαλύσει το πολεμικό ναυτικό του κράτους.

Ακόμα κατηγόρησε τον εγγονό του ότι είχε ανάμιξη στον θάνατο του αδελφού του, Μανουήλ και είχε ανακηρύξει διάδοχό του τον δευτερότοκο δικό του γιο, Κωνσταντίνο. Ο νεαρός Ανδρόνικος, ό­μως, μαζί με τους επίσης νεαρούς υποοτηρικτές του, με ήπιο πραξι­κόπημα κατά του παππού του επικράτησε πλήρως, εισήλθε πανηγυ­ρικά στην πρωτεύουσα, για να αναλάβει την εξουσία (Μάιος 1328) και, φερόμενος με χαρακτηριστική μετριοπάθεια, έστειλε τον Ανδρόνικο Β ’ σε μοναστήρι, μέχρι τον θάνατό του.

0 ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΣΤΟΝ ΘΡΟΝΟ - ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΕ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ

Με τη μεταβολή στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης, άλλαξε όχι μόνο ένα πρόσωπο, αλλά τελείωσε μαζί του και μια εποχή. Με την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον νέο αυτοκράτορα και την ομά­δα των συνομηλίκων του (Ιωάννης Καντακουζηνός, Συργιάννης Πα- λαιολόγος, Θεόδωρος Συναδηνός, Αλέξιος Απόκαυκος), από την πρώτη μάλιστα στιγμή της πανηγυρικής άφιξής τους στην πρωτεύ­ουσα, φάνηκε ότι τα πράγματα είχαν περάσει σε άλλη φάση.

Ο νέος ηγεμόνας ήταν κατά πολύ ικανότερος του παππού του. Ηταν καταρχήν άξιος στρατιώτης, ικανός πολιτικός και εύστροφος διπλωμάτης. Σύμφωνα με την περιγραφή της προσωπικότητάς του από τον Βρετανό ιστορικό Ντόναλντ Νίκολ «...ήταν 31 ετών, όταν έ- γινε ο αδιαφιλονίκητος κύριος της αυτοκρατορίας... προτιμούσε τη συγκίνηση της δράσης από την πλήξη της διοίκησης. Του άρεσε να οδηγεί τους άνδρες του στη μάχη και ήταν συνήθως πιο επιτυχημέ­νος ως στρατηγός από τον πατέρα του και περισσότερο δημοφιλής στους στρατιώτες του από τον παππού του, τους φυλάκιζε δε σπα- νίως ως αυτοκράτορας. Το κυνήγι ήταν η μεγάλη απόλαυσή του και λέγεται πως διατηρούσε μια εγκατάσταση με 1.000 κυνηγούς, 1.000 γεράκια και 1.000 κυνηγόσκυλα. Του άρεσε επίσης να δείχνει την αν­δρεία του στο αντιβυζαντινό έθιμο της μονομαχίας...». Από την πρώ­τη στιγμή της ανάληψης των καθηκόντων του, διόρισε σε καίριες θέ­σεις του κρατικού μηχανισμού τους στενούς συνεργάτες του, τον Συναδηνό έπαρχο της Πόλης, τον Απόκαυκο ελεγκτή της κρατικής γραμματείας, του ταμείου και των εσόδων, τον Συργιάννη διοικητή της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης μεγάλης πόλης της αυτοκρατο­ρίας, και τον Καντακουζηνό μεγάλο δομέστικο, ουσιαστικά δηλαδή ως πρωθυπουργό του. Ο τελευταίος συγκέντρωσε το μέγιστο μέρος της εξουσίας στα χέρια του, όλες οι σοβαρές υποθέσεις περνούσαν από αυτόν και πολλοί ισχυροί άρχοντες στηρίχθηκαν ή προωθήθη- καν από αυτόν. Ο ίδιος, όμως, παρά τη μεγάλη εξουσία που είχε και την απόλυτη εμπιστοσύνη του αυτοκράτορα, που έχαιρε, δεν θέλη­σε ποτέ να μετατρέψει την πολιτική ισχύ σε θεσμική θέση και δεν α­ποδέχτηκε τον τίτλο του συναυτοκράτορα ή του αντιβασιλέα, που του προσφέρθηκε.

Με την κυβέρνησή του ανανεωμένη με ικανά και φιλόδοξα πρό­σωπα της νέας γενιάς, ο Ανδρόνικος σκόπευε να προωθήσει μια σει­ρά από μεταρρυθμίσεις, που αποσκοπούσαν στην ανασύνταξη του κράτους. Πριν, όμως, προλάβει να πράξει οτιδήποτε, αναγκάστηκε να αναμετρηθεί με τους Βούλγαρους, οι οποίοι, υπό την ηγεσία του Σισμάν, προσπάθησαν να επωφεληθούν από την αδυναμία της αυτο­κρατορίας.

Τον Ιούνιο του 1328, βουλγαρικά και συμμαχικά τους μογγολικά στρατεύματα, καταπατώντας την υφιστάμενη συνθήκη, επέδραμαν στη βόρεια Θράκη και, λεηλατώντας, έφτασαν μέχρι τις πύλες της

Αδριανούπολης. Ο αυτοκράτορας, μαθαίνοντας τα νέα, δεν δίστασε καθόλου. Τέθηκε επικεφαλής των μικρών δυνάμεών του και έφτασε ταχύτατα στα σύνορα, όπου με αιφνιδιασμό κατέλαβε ένα βουλγαρι­κό φρούριο. Η αμεσότητα της αντίδρασης εξέπληξε τους Βούλγα­ρους, οι οποίοι αξιολόγησαν την κατάσταση και αποφάσισαν να ανα­διπλωθούν προσωρινά.

Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, επανήλθαν πιο καλά προετοι­μασμένοι, αλλά αυτή τη φορά ήταν πιο έτοιμος και ο αυτοκράτορας με τον στρατό του, τον οποίο οι επιδρομείς Βρήκαν απέναντι τους παραταγμένο για μάχη. Ο Σισμάν εντυπωσιάστηκε από την αποφασι­στικότητα του Ανδρόνικου και επανεκτίμησε την κατάσταση. Δεν δό­θηκε μάχη, αλλά ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, που οδήγησαν αρχι­κά σε ανακωχή και αργότερα σε νέα συνθήκη (1330). Οι Βούλγαροι, καθ' όλο το υπόλοιπο διάστημα, δεν ενόχλησαν την αυτοκρατορία. Δεν συνέβαινε το ίδιο, όμως, στην ασιατική πλευρά των εδαφών της. Οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν κατακτήσει από το 1326 την Προύσσα και την είχαν ανακηρύξει πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους τους. Τα επόμενα δύο χρόνια, συνέχισαν τις επιδρομές και τις λεηλασίες, με αποτέλεσμα να ελέγχουν την ενδοχώρα και να αποκλείσουν τις μεγάλες πόλεις της περιοχής (Νίκαια και Νικομήδεια).

Ο Ανδρόνικος, με προτροπή του Καντακουζηνού, θέλησε να α­ντιμετωπίσει άμεσα την κατάσταση, αλλά ο βουλγαρικός κίνδυνος τον απέτρεψε να το κάνει την ίδια χρονιά. Τον επόμενο χρόνο, μό­λις ήταν εφικτό να διεξαχθούν επιχειρήσεις (Μάιος 1329), ο αυτο­κράτορας και ο μεγάλος δομέστικος συγκέντρωσαν στρατό 4.000 περίπου ανδρών (2.000 επίστρατους από τη Θράκη και 2.000 των ταγμάτων της βασιλεύουσας) και έναν μικρό στόλο. Την 1η Ιουνί­ου, τα πλοία τους μετέφεραν στην απέναντι ακτή και τους αποβί­βασαν στη Χρυσούπολη. Ο στρατός προέλασε κατά μήκος της α­κτής και, λίγες ημέρες αργότερα, έλαβε επαφή με τις τουρκικές δυνάμεις του εμίρη Ορχάν (περίπου 8.000 άνδρες), που κατείχαν τους λόφους στην περιοχή Πελεκάνο.

Στις 10 Ιουνίου, παρότι οι συνθήκες δεν τους ευνοούσαν (α­φενός ήταν λιγότεροι, αφετέρου οι αντίπαλοι βρίσκονταν σε δε­σπόζοντα εδάφη), οι χριστιανοί προκάλεσαν τους Τούρκους σε μά­χη, την οποία αποδέχτηκε μετά χαράς ο Ορχάν. Καταρχήν, 300 Τούρκοι ιπποτοξότες κατέβηκαν ταχύτατα από τους λόφους και ε­πιτέθηκαν στους Βυζαντινούς στην πεδιάδα, αλλά αποκρούστη- καν. Αλλες δύο τουρκικές επιθέσεις με σημαντικότερες δυνάμεις αποκρούστηκαν ως το απόγευμα. Τότε ο Καντακουζηνός πρότεινε στον αυτοκράτορα να μη επιδιώξουν την άνοδο στους λόφους, ό­που παρέμεναν οι Τούρκοι, αλλά να υποχωρήσουν συντεταγμένα στο στρατόπεδό τους και να επανέλθουν την επόμενη ημέρα. Ο Ανδρόνικος συμφώνησε και η αναδίπλωση ξεκίνησε. Ο Ορχάν, ό­μως, παρατηρώντας τα πάντα και θέλοντας να εκμεταλλευτεί τη στιγμή της διάλυσης της παράταξης και της πορείας των εχθρών

Iff

Επάνω: Η Αννα της Σαβοΐας, σύζυγος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ ’ Παλαιολόγου σε μικρογραφία του 14ου αιώνα (Κρατική Βιβλιοθήκη της Βυρτεμβέργης, Στουτγάρδη).Αριστερά: Η είσοδος του κάστρου του Ιωάννη Καντακουζηνού στο Πύθιο Εβρου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 7

Οθωμανός σουλτάνος με την ακολουθία του (Μουσείο Ton Καπί, Κωνσταντινούπολη).

του, διέταξε επίθεση κατά της οπισθοφυλακής.Πραγματοποιήθηκε σκληρή σύγκρουση λίγο πριν νυκτώσει και,

παρότι η επίθεση αποκρούστηκε έξω από το στρατόπεδο, αλλά ο Ανδρόνικος πληγώθηκε στο γόνατο και αυτό είχε άμεση συνέπεια στον στρατό του. Πολλοί στρατιώτες, που τον είδαν να τραυματίζε­ται, φαντάστηκαν ότι το πλήγμα ήταν μοιραίο, ίσως και ένα δείγμα θεϊκής καταδίκης, έχασαν το ηθικό τους και, εγκαταλείποντας το στρατόπεδο, έτρεξαν προς την ακτή. Σε αυτήν την κατάσταση σύγ­χυσης και εντεινόμενου πανικού, ο Καντακουζηνός προσπάθησε μά­ταια να διατηρήσει την τάξη. Την επόμενη ημέρα, μετέφεραν επάνω σε φορείο τον τραυματισμένο αυτοκράτορα στο λιμάνι της Φιλοκρή- νης και τον επιβίβασαν σε πλοίο για τη βασιλεύουσα.

Λίγο αργότερα, οι Τούρκοι με αναπτερωμένο ηθικό έφταναν μπροστά στα τείχη της μικρής πόλης, όπου τους αντιμετώπισε ο δο- μέστικος, επικεφαλής των ανδρών που είχε καταφέρει να ανασυντά- ξει (11 Ιουνίου). Παρότι δεν καταγράφεται στις πηγές ξεκάθαρα ποι­ος ήταν ο νικητής της μάχης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι Ελληνες εί­χαν μεγάλες απώλειες (μεταξύ τους, δύο υψηλόβαθμοι αξιωματού- χοι, συγγενείς του Καντακουζηνού), αλλά φαίνεται πως δεν υπέκυ­ψαν στους πλεονεκτούντες Τούρκους. Αντίθετα, κατόρθωσαν να διαφύγουν με σχετική τάξη προς τη Χρυσούπολη και να επιβιβα­στούν στα πλοία, που τους είχαν μεταφέρει, για την επιστροφή.

Οι δύο μάχες του 1329 (του Πελεκάνου και της Φιλοκρήνης) μπο- ρεί να μην ήταν αποφασιστικής σημασίας, αλλά κατέδειξαν πέραν κάθε αμφιβολίας ότι οι Οθωμανοί είχαν εδραιωθεί στη Βιθυνία και ότι χρειαζόταν πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για να εκδιωχθούν από αυτήν, απ’ όση μπορούσαν να καταβάλουν με τις περιορισμένες δυνάμεις τους οι Βυζαντινοί. Αυτή την πραγματικότητα την κατα­νόησαν ο Ανδρόνικος και οι επιτελείς του και δεν επιχείρησαν νέα εκστρατεία τα επόμενα τέσσερα χρόνια, με αποτέλεσμα να κατα­κτηθεί η Νίκαια (2 Μαρτίου 1331) και να πολιορκηθεί στενά η Νικο­μήδεια. Τον Αύγουστο του 1333, ο αυτοκράτορας πέρασε στην απέ­ναντι ακτή, για να ανακουφίσει τη δοκιμαζόμενη πόλη. Αντί, όμως, να πολεμήσει, ζήτησε και πέτυχε συνάντηση με τον εμίρη Ορχάν. Ηταν η πρώτη διπλωματική επαφή μεταξύ Βυζαντινών και Οθωμανών, η ο­ποία κατέληξε σε συμφωνία! Αντί καταβολής χρηματικού ποσού12.000 υπερπύρων, οι χριστιανοί θα κρατούσαν τις ελάχιστες περιο­

χές, που διατηρούσαν ακόμα... Παρότι οι όροι της συνθήκης φαίνε­ται πως ήταν ταπεινωτικοί για τον αυτοκράτορα, όπως σημειώνει ο Νίκολ, «...ήταν περισσότερο ρεαλιστικό να κάνει μια συμφωνία με τον Ορχάν, παρά να προσποιείται πως η αυτοκρατορία βρισκόταν στην πρέπουσα κατάσταση, ώστε να συγκεντρώσει και να εξοπλίσει στρατό εκείνης της ισχύος, η οποία ήταν απαραίτητη για την επανά- κτηση της Μικράς Ασίας...».

Η συνθήκη του 1333 είχε κορυφαία σημασία για την αυτοκρατο­ρία και την περαιτέρω πορεία της. Επί 1.000 χρόνια αυτή είχε στηρι- χθεί κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της, αυτές της Μικράς Ασίας, και λιγότερο στις ευρωπαϊκές. Τώρα ο προσανατολισμός άλλαζε. Η αυτοκρατορία θα στηριζόταν αποκλειστικά στις δυτικές της επαρ­χίες, τις πιο φτωχές, αλλά με τον ομοιογενή εθνικά πληθυσμό (Ελλη­νες). Πέραν εκείνων, που κατείχε η Κωνσταντινούπολη (Θράκη και Μακεδονία), έπρεπε να ανακτήσει και εκείνες, που είχαν περάσει εί­τε σε Ελληνες δεσπότες (Ηπειρος), είτε σε ξένα χέρια (Μοριάς, Αθή­να κλπ.). Κρατική πολιτική, λοιπόν, από το 1333 και έπειτα ήταν η α­νάκτηση των ελληνικών περιοχών και η ανασύνταξη της αυτοκρατο­ρίας μέσω της ισχυροποίησής της στη Βαλκανική.

Η ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΛΡΟΝΙΚΟΥ Γ

Η εστίαση του κρατικού ενδιαφέροντος στις ευρωπαϊκές κτή­σεις δεν ήταν κάτι εντελώς νέο. Είχε ουσιαστικά ξεκινήσει από τον ί­διο τον Μιχαήλ Η’, αλλά εκείνη την εποχή είχε γίνει αντανακλαστικά, λόγω των πιεστικών αναγκών, που αντιμετώπιζε τότε η αυτοκρατο­ρία (επικείμενη εισβολή από δυτικά για επαναφορά φραγκικής κυ­ριαρχίας) και δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή. Η αναγωγή της σε επίσημη κρατική πολιτική επί Ανδρόνικου Γ’ επιτεύχθηκε με τη συμ­βολή πολλών παραγόντων. Ο ένας, 6έ6αια, ήταν η ισχυροποίηση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία και η αδυναμία του Βυζαντίου να τους καταβάλει με τις υφιστάμενες δυνάμεις του. Ο άλλος λόγος ήταν η εξαφάνιση ισχυρού δυτικού κινδύνου, εφάμιλλου των σταυροφόρων της Δ' Σταυροφορίας, καθότι η αυτοκρατορία είχε συνάψει συνθήκη με τη Βενετία και διατηρούσε κάποιες σχέσεις με τον πάπα. Επιπλέ­ον, τα ισχυρά δυτικά κράτη (Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Ισπανία) είχαν περιέλθει σε πολιτική εσωστρέφειας, που σύντομα κατέληξε σε με­ταξύ τους πόλεμο (1337, έναρξη Εκατονταετούς πολέμου Αγγλίας- Γαλλίας).

Την ευρωπαϊκή στροφή διευκόλυνε και η αναπτυχθείσα, κατά τα χρόνια του Ανδρόνικου Β ’ (1282-1321), αναβίωση των κλασικών ελλη­νικών γραμμάτων και η συνακόλουθη επικέντρωση του ενδιαφέρο­ντος στα μέρη, όπου αυτά είχαν ανθίσει κατά το παρελθόν. Η τάση αυτή, την οποία φαίνεται πως ασπαζόταν και ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β ’, δεν περιορίστηκε στους κύκλους των λογίων της Κωνσταντινούπολης (Μάξιμος Πλανούδης, Θωμάς Μάγιστρος, Δη- μήτριος Τρικλίνιος κ.ά.), αλλά ήταν εμφανής και στις επαρχίες. Ηταν χαρακτηριστικό ότι, στις αρχές του 14ου αιώνα, η λέξη ελληνισμός είχε χάσει τη μέχρι τότε μονομερή σημασιολόγησή της ως ειδωλολα- τρείας και είχε αποκτήσει ένα πιο σύνθετο νόημα, που αντικατό­πτριζε πιο πιστά την ταυτότητα των κατοίκων της αυτοκρατορίας (χριστιανοί ορθόδοξοι ελληνικού γένους). Υπό τις συνθήκες αυτές, με εισήγηση μάλλον του Ιωάννη Καντακουζηνού, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ’ έστρεψε το κρατικό ενδιαφέρον προς τις άλλες κτή­σεις του, κάνοντας τον δικέφαλο αετό της σημαίας του να κοιτά σα­φώς προς τα αριστερά...

Για να μπορεί να έχει στα χέρια του ένα εργαλείο πολιτικής, ενί- σχυσε τον στρατό και προπαντός ξανασχημάτισε το ναυτικό, που τό­σο άδοξα είχε καταργήσει ο παππούς του, για να εξοικονομήσει χρή­ματα. Με τα πρώτα νεότευκτα πολεμικά πλοία του, συνέδραμε τους Χιώτες, που είχαν εξεγερθεί κατά των επικυρίαρχων Γενουατών, και

8 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σύντομα ολόκληρο το πλούσιο νησί πέρασε στην αυτοκρατορική ε­ξουσία (φθινόπωρο 1329). Τα έσοδα από τη Χίο υπολογίζονταν σε120.000 υπέρπυρα, τα οποία πλέον έρεαν στο ταμείο της Κωνσταντι­νούπολης. Με ανανεωμένες δυνάμεις και υψηλό ηθικό, ο αυτοκρά- τορας έπλευσε στη Φώκαια, στην απέναντι ακτή της Ιωνίας. Εκεί συ- ναντήθηκε με τους σημαντικότερους Τούρκους εμίρηδες (του Σα- ρουχάν και του Αϊδινίου) και πέτυχε μια μεταξύ τους συνθήκη, που ε­πέτρεπε τη συγκατοίκηση χριστιανών και μουσουλμάνων, αλλά άνοι­γε και έναν δρόμο μεταγενέστερης, ενδεχόμενης κοινής αντιμετώ­πισης των Οθωμανών.

Η συμφωνία αυτή, που αρκετοί θεώρησαν ότι ήταν μια νέα ταπείνωση για το Βυζάντιο, συνιστούσε ένδειξη της ρεαλιστικής πο­λιτικής, που εφάρμοζε ο Ανδρόνικος Ρ. Δεν ήταν, όμως, μόνος του, για να έχει την πλήρη ευχέρεια των αποφάσεων. Από τον 13ο αιώνα και έπειτα, η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο ήταν πολύπλοκη, καθόσον εμπλέκονταν σε αυτήν Ελληνες, Τούρκοι, Γενουάτες, Βε- νετοί, Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου, Φράγκοι βασιλείς της Κύπρου και παπικοί. Ολοι οι τελευταίοι είχαν τα δικά τους σχέδια για τις προ­σοδοφόρες περιοχές της Ιωνίας και των νησιών.

Με πρωτοβουλία του πάπα Ιωάννη ΚΒ’, οι διάφοροι ενδιαφερό­μενοι συνασπίστηκαν, προκειμένου να επιχειρήσουν μια νέα εκστρα­τεία εναντίον των Τούρκων της δυτικής Μικράς Ασίας και ζήτησαν τη σύμπραξη της Κωνσταντινούπολης (Σεπτέμβριος 1332). Ο Ανδρόνι­κος βρέθηκε σε δύσκολη θέση, γιατί του ανέτρεπαν την πρόσφατη συμφωνία του, αλλά δεν μπορούσε να αγνοήσει μια νέα σταυροφο­ρία. Ετσι, διεξάγοντας πολύ λεπτές διαπραγματεύσεις επί δύο έτη, αφενός συμφώνησε να συμπράξει, αλλά αφετέρου δεν υπήγαγε την ανατολική εκκλησία στον Πάπα. Οι Δυτικοί σύμμαχοι, βλέποντας την τουρκική απειλή να μεγαλώνει σε βάρος των κτήσεών τους (ο Ομούρ του Αϊδινίου επέδραμε εναντίον των νησιών των Κυκλάδων, ακόμα και αυτής της Εύβοιας, που κατείχαν οι Βενετοί), βιάστηκαν να απο­δεχτούν τον «Ελληνα» αυτοκράτορα, παρά τη σχισματικότητα, κατ’ αυτούς, των θεολογικών αντιλήψεών του. Στην Αβινιόν, στις αρχές του 1334, επισημοποιήθηκε η συμμαχία και το ίδιο καλοκαίρι άρχισαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Με ναυτικές δυνάμεις μετρίου μεγέθους (40 πολεμικά με τα α­ντίστοιχα πληρώματα), οι Δυτικοί εμφανίστηκαν στα ύδατα της Ιω­νίας, νίκησαν τουρκικούς στολίσκους στον κόλπο του Αδραμμυτίου, αλλά απέτυχαν να φτάσουν ως το σημαντικό λιμάνι της Σμύρνης, που ήταν ο επιχειρησιακός στόχος τους. Οταν, τον Δεκέμβριο του ί­διου χρόνου, πέθανε ο πάπας, που ήταν ο συνδετικός κρίκος των με­λών της συμμαχίας, η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο και τα δια­φορετικά συμφέροντα του καθενός βρήκαν πεδίο να εκδηλωθούν. Το 1335. Γενουάτες αξιωματούχοι, με πλοία και άνδρες εκμισθωμέ­νους από τη Γένουα και τη Ρόδο, παραβιάζοντας τη συμμαχία, επιτέ­θηκαν στη βυζαντινή Μυτιλήνη. Ο αυτοκράτορας, ο οποίος δεχόταν συνέχεια την πίεση των Δυτικών για υποταγή της ορθόδοξης εκκλη­σίας, αγανάκτησε εναντίον της δολιότητάς τους και αντέδρασε άμε­σα. Αφού έστειλε μερικά πλοία του να πολιορκήσουν τη Μυτιλήνη, έ­πλευσε ο ίδιος εναντίον της Φώκαιας (Γενουάτες) και την πολιόρκη­σε από στεριά και θάλασσα. Ταυτόχρονα, όμως, ζήτησε πάλι τη βοή­θεια των Τούρκων εμίρηδων, επιθυμώντας να ανανεώσει την παλαιά συμφωνία.

Πράγματι, οι Τούρκοι εμίρηδες ανταποκρίθηκαν και ο Σαρουχάν αφενός βοήθησε με τρόφιμα το αυτοκρατορικό στρατόπεδο, ο Ομούρ του Αϊδινίου (ή Αϊντίν) αφετέρου συναντήθηκε με τον Ανδρό­νικο στην Ερυθραία (ακρωτήριο Καρά Μπουρούν) και συνυπέγραψε μια νέα, πληρέστερη συνθήκη-συμμαχία. Σύμφωνα με τους όρους της, το εμιράτο αναγνωριζόταν ως μόνιμο κράτος από τους Βυζαντι­νούς, στο οποίο κατέβαλαν 100.000 υπέρπυρα ετησίως, αλλά παράλ­ληλα δεσμεύονταν με συμμαχία, τόσο εναντίον των Οθωμανών, όσο και εναντίον των Ιταλών της Μεσογείου! Σε υλοποίηση της συμμα­χίας, τουρκικά πολεμικά συνέπραξαν με τα αυτοκρατορικά, που επι­χειρούσαν κατά των Γενουατών και, μετά από συγκρούσεις ενός έ­τους, ανακατέλαβαν τη Μυτιλήνη (χειμώνας του 1336).

Την ίδια περίπου εποχή, στα Βαλκάνια είχαν συντελεστεί μερι­κές σημαντικές μεταβολές. Το καλοκαίρι του 1330, πολέμησαν μετα­ξύ τους Σέρβοι και Βούλγαροι, με αποτέλεσμα τη μεγάλη νίκη των πρώτων (μάχη Βελεβούσδιου ή Κιουστεντήλ, 28 Ιουλίου 1330), που κατέληξε σε επικυριαρχία τους επί των δεύτερων. Την επομένη, ό-

Τούρκοι πολεμιστές, όπως εικονίζονται σε πολεμικό εγχειρίδιο Μαμελούκων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

> ;

Ο Μιχαήλ O’, γιός του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β ’ Παλαιολόγου σε μικρογραφία χειρογράφου του 15ου αιώνα (Βιβλιοθήκη Estense, Μοδέ να).

μως, της λαμπρής αυτής σερβικής επιτυχίας, ανατράπηκε και θανα­τώθηκε ο Σέρβος βασιλιάς Στέφανος Δεσάνσκι, που επιθυμούσε την ειρήνη, και αντικαταστάθηκε από τον φιλόδοξο γιο του, Στέφανο Ούρεση Δ’, που θα έμενε γνωστός ως Στέφανος Δουσάν (1331). Ο νέος Σέρβος ηγεμόνας συνέπραξε με τους Βούλγαρους, ώστε να τους έχει συμμάχους, και στη συνέχεια έθεσε σε εφαρμογή το όνει­ρό του, που ήταν η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης (Τσάργκραντ για τους Σέρβους) και η αντικατάσταση της ηγεμονίας των Ελλήνων από τους Σλάβους. Οι πρώτες κρούσεις των Σέρβων ήταν αρχικά πο­λύ προσεκτικές, προς τα συνοριακά φρούρια της Μακεδονίας και κα­τά των τοπικών πληθυσμών.

Λίγο νοτιότερα, στην εύφορη και πλούσια Θεσσαλία, συνέβαιναν μια σειρά γεγονότων, που ευνοούσαν τη βαλκανική πολιτική της αυ­τοκρατορίας. Η τοπική ηγεμονική οικογένεια των Δουκών έμεινε χω­ρίς διάδοχο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διαιρέσεις και φυγό- κεντρες τάσεις. Αυτές συνδυάστηκαν με εισβολή των Καταλανών του Νότου, των Βενετών της Εύβοιας και των Ηπειρωτών από τα δυ­τικά, ενώ κάποιοι μικροδεσπότες, πιστοί στην αυτοκρατορία, κάλε- σαν τον Ανδρόνικο (1333). Ο τελευταίος βρισκόταν εκείνο τον καιρό στην απειλούμενη από τους Σέρβους Μακεδονία και, αποφασιστι­κός καθώς ήταν, άδραξε την ευκαιρία. Εστειλε καταρχήν μια προπο­μπό δύναμη υπό τον ικανό στρατηγό Μιχαήλ Μονομάχο και, στη συ­νέχεια, εισέβαλε και ο ίδιος, επικεφαλής ισχυρής δύναμης. Μέσα σε

διάστημα εβδομάδων, ολόκληρη η Θεσσαλία, ταλαιπωρημένη από την αναρχία, ήταν πλέον στα χέρια του! Ακόμα και οι ισχυροί Κατα- λανοί αναδιπλώθηκαν στα προηγούμενα σύνορά τους, ενώ οι Ηπει- ρώτες αφέθηκαν να επιστρέφουν στην περιοχή τους. Η επιτυχία ή­ταν πολύ μεγάλη. Ενας σημαντικός κρίκος, σε προσόδους και σε δυ­ναμικό, προστέθηκε στην επικράτεια της αυτοκρατορίας.

Αναχωρώντας από την περιοχή, ο Ανδρόνικος συναντήθηκε με τον Στέφανο Δουσάν και συμφώνησαν σε αυτό, που σήμερα θα ονο­μάζαμε ένα «πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης» (1333), που προσωρινά σταμάτησε τις σερβικές επιδρομές. Ωστόσο, ο Δουσάν, όπως κατα­δείκνυε και η ανάρρησή του στον θρόνο, απείχε από το να είναι ένας αξιόπιστος ηγεμόνας, που κρατούσε τον λόγο του. Ετσι, όταν ένας Βυζαντινός αξιωματούχος, ο Συργιάννης Παλαιολόγος, πρώην διοι­κητής της Θεσσαλονίκης, που πλέον είχε μετατραπεί σε συνωμότη κατά του αυτοκράτορα, έφτασε κοντά του, ο Δουσάν του έδωσε στρατιώτες και τον άφησε να παραβιάσει τη συνθήκη. Ο Συργιάννης, γνωρίζοντας κρίσιμες πληροφορίες, προσέβαλε το φρούριο της Κα­στοριάς, το κατέλαβε, διώχνοντας την ελληνική φρουρά, και στη συ­νέχεια οδήγησε τους Σέρβους να καταλάβουν μια σειρά συνοριακών οχυρών (άνοιξη 1334). Και πάλι, η αντίδραση του Ανδρόνικου ήταν ά­μεση και αποφασιστική. Κατανοώντας πως η σέρβική επιχείρηση εί­χε ανεπίσημο χαρακτήρα και επικεντρωνόταν στο πρόσωπο του Συρ- γιάννη, έστειλε έναν αξιωματικό του, τον Σφρατζή Παλαιολόγο, να τον συλλάβει, ενώ ο ίδιος με τον μεγάλο δομέστικο οδηγούσαν στρατό στη Θεσσαλονίκη (καλοκαίρι 1334). Ο Σφρατζής, ίσως υπερ­βάλλοντας ή έχοντας αυτό εξαρχής κατά νου, δολοφόνησε τον Συρ- γιάννη.

Οι εξελίξεις ήταν άμεσες, με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα να πλησιάζουν, ενώ ο Δουσάν ζήτησε διαπραγματεύσεις, που πραγματοποιήθηκαν κάπου κοντά στον Αξιό ποταμό. Μια νέα συν­θήκη συμφωνήθηκε και τα μεν εδάφη, που είχε καταλάβει ο προ-

0 αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β ’ ευλογούμενος από τον Χριστό, σε μικρογραφία χρυσόβουλλου του 1301 (Βυζαντινό Μουσείο, Α&ήνα).

9 0 I ITPATIÖTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

. ν

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΙΠΠΕΑΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ (1350 - 1400)Οι τελευταίες ρεαλιστικές απεικονίσεις βυζαντινών μονάδων προέρχονται από την «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (βυζαντινό χειρόγραφο του 14ου αιώνα) και από άγνωστες σχετικά αγιογραφίες σε μεσαιωνικές εκκλησίες της Βαλκανικής.Ο ιππέας της εικόνας φέρει μικτή θωράκιση από πλακίδια (κλιβάνιον) και αλυσιδωτό πλέγμα σύμφωνα με την τρέχουσα ευρασιατική νοοτροπία που κυριαρχούσε στους βαλκανικούς στρατούς. Φέρει κράνος με πλατύ γείσο που προστατεύει από χτυπήματα σπάθης και πλήρη αλυσιδωτή κουκούλα που καλύπτει όλο το πρόσωπο εκτός από τα μάτια. Οι ώμοι και τα χέρια του προστατεύονται από μεταλλικά απάρτια. Χρησιμοποιεί τριγωνική ασπίδα με έντονα κυρτή επιφάνεια και δερμάτινη στεφάνη. Τα κύρια επιθετικά όπλα που απεικονίζονται εδώ είναι το τουρκικό γιαταγάνι, το ευθύ αμφίστομο ξίφος δυτικοευρωπαϊκού τύπου (διακρίνεται μόνο μέρος της θήκης του) και το νυκτικό στιλέτο τύπου «ευσπλαχνία»(έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

Ο μέγας δούκας Αλέξιος Απόκαυκος σε μικρογραφία χειρογράφου των έργων του Ιπποκράτη του 14ου αιώνα (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).

δότης, επανήλθαν στην αυτοκρατορία, ο δε Δουσάν έλαβε μια ποσότητα βυζαντινού χρυ­σού για τη φιλειρηνική του διάθεση... Η ηρε­μία είχε και πάλι επανέλθει στον βασικό κορμό του κράτους, που πλέον ήταν η Εγνατία οδός, που διέτρεχε τη Μακεδονία και τη Θράκη μέχρι τη βασιλεύουσα. Για να καλύπτεται ολόκληρος ο οριζόντιος αυτός άξονας και η αυτοκρατορία να εκτείνεται καθ’ όλο το μήκος της Βαλ­κανικής (από την Αδριατική θάλασσα ως τον Εύξεινο πόντο), έμενε ένα μέρος ακόμα, που χρειαζόταν να προσαρτηθεί, η Ηπειρος.

Η ευκαιρία δόθηκε λίγο αργότερα, όταν οι δυναστικές μηχανορ­ραφίες του ηγεμονικού οίκου δημιούργησαν θέμα διαδοχής (1335), για να ακολουθήσουν προστριβές ανάμεσα σε φιλοβυζαντινούς και φιλοδυτικούς ή άλλους, ενώ στα βόρεια επέδραμαν ομάδες Αλβα­νών. Η κατάσταση αναρχίας κράτησε μέχρι το 1337, οπότε εμφανί­στηκε στη βόρεια περιοχή ο αυτοκρατορικός στρατός, με επικεφα­λής τον ίδιο τον Ανδρόνικο και τον Ιωάννη Καντακουζηνό. Οι Βυζα­ντινοί προέλασαν στην περιοχή του Βερατίου και της Κάνινα και ε­ξόντωσαν τις αλβανικές συμμορίες, που λυμαίνονταν τα ορεινά πε­ράσματα και ταλαιπωρούσαν τους πληθυσμούς. Στον αγώνα αυτόν μάλιστα διακρίθηκαν ιδιαίτερα οι 2.000 Τούρκοι, που είχε στείλει ο Αϊντίν, για να ενισχύσουν τον αυτοκράτορα σύμμαχό του.

Μετά την εντυπωσιακή επιτυχία, ο Ανδρόνικος από το Βεράτιο ζήτησε την άνευ όρων παράδοση της υπόλοιπης Ηπείρου, κάτι που καταρχήν επιτεύχθηκε. Η ηγεμονεύουσα στο όνομα του ανήλικου γιου της Νικηφόρου, χήρα του δεσπότη, Αννα, δέχτηκε εξ ανάγκης τη συμφωνία. Ο αυτοκράτορας, με τα ελληνικά του στρατεύματα μό­νο, προέλασε νότια, επισκέφθηκε όλες τις σημαντικές περιοχές, συ­νομίλησε με τους άρχοντες και προσπάθησε να εξασφαλίσει την πί­στη τους (1338). Εφυγε αφήνοντας στην Αρτα διοικητή της νέας πε­ριφέρειας τον Θεόδωρο Συναδηνό. Μερίδα, όμως, του ηγεμονεύο- ντος οίκου, που είχε συγγένεια με τους Ανδεγαυούς της Σικελίας, είχε απαγάγει τον μικρό Νικηφόρο, τον οποίο φυγάδευσε στην Ιτα­λία, κοντά στην Αικατερίνη των Βαλουά, την τέως αυτοκράτειρα, της εκπεσούσης το 1261 λατινικής δυναστείας της Κωνσταντινούπολης (των απογόνων των κατακτητών του 1204). Οι συνωμότες συμφώνη-

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA 191

(Λ --}/'* .....f -J-·-» Ψ»··’'ψ"

.. ic·“· ·~τ' ' “■ ··<'”"< -■-«·»'· 1"··"·' »*"» «*««~.,.ο ..~~2 r <fv -‘ «· ................

·κτγ;'·' < <:· ·</.... ... 'V*,x · -'·ν/---ίΛ··. r7/”.....*%WV· ”4w**/"· "Ä> ·/φ·*··φ* ■

. .r -y .,^ 7 4, .,<«*« «<[·<«

. . . 3 j-J :1~.~ηί7 ΛW ·<’ m t l f a t t ·!<«**" * MW ·'« w » l .t « · · · -

h-V ■- . .....-43·.'̂ ./·<,·/· ■-<,·“' ?'*:ί <’ ' . ·ν· . · ■ 4...... ....... κ-'" ■ 'J ........-...;... ....... ...... ■'•■·:·.Λ · y.. ..... !

..μλ*/»« e« « ("/*< «4Λ,υι .> ··\ί-> ιΙ ■ „ t,

\ /•.i'Z-fiT···?!<ΕΓ^““ ·Λ.... ί ΐ 'ί,ί::···· 'T m » ■Χρυσόβουλο του Στεφάνου Δουσάν (Μονή Χιλανδαρίου, Αγιο Ορος).

σαν με τους διάφορους καιροφυλακτούντες της Δύσης, εξασφάλι­σαν την υποστήριξη με στόλο των Ανδεγαυών και, μόλις εμφανίστη­καν ιταλικά πλοία στις ηπειρωτικές ακτές, υποκίνησαν εξέγερση κα­τά του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1338). Με τη διάθεση αρκετού χρήματος και υποσχέσεων, πολλοί άρχοντες της Ηπείρου συμμετείχαν στην εξέγερση και σύντομα επικράτησαν στην Αρτα, συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας τον διοικητή Θεόδωρο Συναδη- νό, και προχώρησαν προς τα Ιωάννινα. Οι κινηματίες, για να προσδώ- σουν νομιμότητα στο κίνημά τους, έφεραν και τον μικρό Νικηφόρο και τον εγκατέστησαν στο Θωμόκαστρο της Αρτας, ένα ισχυρό πα­ράκτιο φρούριο (1339).

Και πάλι η αντίδραση του Ανδρόνικου ήταν άμεση και αποτελε­σματική. Αρχικά, κατεύθυνε δύο στρατιωτικά τμήματα, το ένα υπό

τον στρατηγό Μιχαήλ Μονομάχο από τη Θεσσαλονίκη προς τα βό­ρεια της Ηπείρου και το άλλο, υπό τον διοικητή της Θεσσαλίας, Ιω­άννη Αγγελο (εξάδελφο του Καντακουζηνού), προς τις ανατολικές της προσβάσεις (ορεινές διαβάσεις Μετσόβου). Αφού απέκλεισε και περιόρισε τον χώρο της εξέγερσης, την επόμενη χρονιά (1340) κατέ- φτασε ο ίδιος ο αυτοκράτορας, συνοδευόμενος όπως πάντα από τον μεγάλο δομέστικο. Ωστόσο, η εξέγερση δεν φαίνεται να είχε συγκι- νήσει τη μεγάλη μάζα του λαού και συνεπώς η απλή εμφάνιση των αυτοκρατορικών σημάτων ήταν αρκετή, για να ανατρέψει την κατά­σταση. Εντός εβδομάδων, κάνοντας χρήση κυρίως των διπλωματι­κών ικανοτήτων του Καντακουζηνού, αφού η επιχείρηση είχε εξελι­χθεί σε προσπάθεια πειθούς των αρχοντικών οικογενειών, ο αυτο­κράτορας πέτυχε την επάνοδο στη νομιμότητα του μέγιστου μέρους της Ηπείρου.

Η Αρτα, με το σημαντικό της φρούριο, τα πλούσια μνημεία της και τους ναούς της, που σώζονται μέχρι σήμερα, πολιορκήθηκε για λίγο, αλλά τελικά παραδόθηκε και ο Συναδηνός απελευθερώθηκε. Οι εξεγερμένοι διατηρούσαν μόνο το Θωμόκαστρο και στήριζαν τις ελπίδες τους στον στόλο των Ιταλών. Σε εκείνη τη φάση, ο αυτοκρά­τορας αρρώστησε και η υπόθεση έμεινε στα ικανά χέρια του μεγά­λου δομέστικου. Ο Καντακουζηνός, όπως διηγείται ο ίδιος με λεπτο­μέρειες στα γραπτά του, πήγε στο Θωμόκαστρο και έπεισε τους πο- λιορκη μένους για τη δολιότητα των ιταλικών βλέψεων. Τους τόνισε ότι το συμφέρον τους ήταν να υποταχθούν στον αυτοκράτορα, πα­ρά να γίνουν πιόνια στο παιχνίδι των Λατίνων για κτήσεις, που θα ο­δηγούσαν τους Ελληνες σε δουλεία. Οι εξεγερμένοι πείστηκαν, κάτι που δείχνει την ισχύ των επιχειρημάτων εθνικού συμφέροντος καια- ναδεικνύει τη συνεπαγόμενη σημασία των εθνικών ταυτοτήτων! Ο μικρός Νικηφόρος και οι κηδεμόνες του συμφώνησαν και παρέδω­σαν το κάστρο, ενώ οι Ανδεγαυοί έφυγαν απογοητευμένοι. Επακο­λούθησε γενική αμνηστία και ανάληψη της εξουσίας στην Ηπειρο από τον Ιωάννη Αγγελο (Νοέμβριος 1340). Ο αυτοκράτορας έμεινε μέχρι να αναρρώσει και, στη συνέχεια, επέστρεψε πρώτα στη Θεσ­σαλονίκη, όπου τη διοίκηση ανέλαβε ο Συναδηνός και τελικά στην

Η ακρόπολη του φρουρίου της Αρτας, στο εσωτερικό της (Κ . Γιαννέλου «Τα βυζαντινά μνημεία της Άρτας»),

IUWI'

9 2 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κωνσταντινούπολη, έχοντας, κατά την προσφιλή του συνήθεια, πε- ράσει από πολλά μέρη και έχοντας ενθαρρύνει τον λαό και τους άρ­χοντες στην αφοσίωσή τους προς την αυτοκρατορία.

Με το τέλος του έτους και την αυγή του 1341, παρότι και το τε­λευταίο σημαντικό προπύργιο στη Μικρά Ασία, η Νικομήδεια, είχε κατακτηθεί (1337), το κράτος φαινόταν να έχει ανακτήσει τη δύναμή του, να έχει αποκαταστήσει μέρος της προηγούμενης ισχύος του και, πάντως, να έχει γίνει σεθαστό προς τους γείτονες των Βαλκα­νίων. Ηταν πλέον μόνο μια περιφερειακή δύναμη, αλλά εκείνα τα χρόνια πολλοί υπήκοοί του, προσβλέποντας στην αξιοσύνη του αυ- τοκράτορά τους, σκέφτονταν και επιθυμούσαν την επάνοδο προς τα πρόσφατα χαμένα εδάφη της Μικράς Ασίας. Ο δικέφαλος αετός εξα­κολουθούσε να βλέπει και προς τις δύο πλευρές...

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Η αξιοσύνη, ωστόσο, του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ ’ δεν φαί­νεται τόσο στις στρατιωτικές ή διπλωματικές επιτυχίες του. Φαίνε­ται στο όραμα, που είχε για την αποκατάσταση της ισχύος της αυ­τοκρατορίας και προπαντός στους στόχους, που έθεσε, ώστε αυτό το όραμα να μετατραπεί σε πράξη. Πέραν λοιπόν της επέκτασης του κράτους και της αύξησης των πόρων του (έμψυχων και υλικών) που πέτυχε (αυτός ήταν ο πρώτος στόχος), ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ήθελε να παγιοποιήσει αυτήν την τάξη, ενισχύοντας τους πραγματικούς όρους λειτουργίας του κράτους. Οπως χαρα­κτηριστικά επισημαίνει ο Ντ. Νίκολ, μαζί με τις νίκες κατά των ε­χθρών «ποθούσε να αποκαταστήσει και την εμπιστοσύνη στην ε­σωτερική διακυβέρνηση και διαχείριση της αυτοκρατορίας...». Και αυτό προσπάθησε να το πετύχει μέσω της βελτίωσης στη λειτουρ­γία των θεσμών και της καταπολέμησης της εκτεταμένης διαφθο­ράς. Προχώρησε, λοιπόν, σε μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα και ιδιαίτερα στην απονομή της δικαιοσύνης, που έπασχε...

Από το 1329 θέσπισε τον θεσμό των Καθολικών Κριτών των Ρω­μαίων. Αυτοί ήταν μια ομάδα τεσσάρων ανώτατων δικαστών, δύο λαϊ­κών και δύο κληρικών, που είχαν αποστολή να επιβλέπουν την απο­νομή της δικαιοσύνης από όλα τα δικαστήρια του κράτους, αλλά και να δικάζουν οι ίδιοι σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις διαφθοράς μετα­ξύ κρατικών αξιωματούχων ή φοροδιαφυγής μεταξύ ισχυρών γαιο­κτημόνων. Η εξουσία, που τους είχε δοθεί, ήταν σημαντική, οι απο­φάσεις που εξέδιδαν δεν ήταν μόνο τελεσίδικες (δεν υπόκειντο σε ένδικα μέσα), αλλά και αμετάκλητες (δεν υπόκειντο σε κανένα ένδι­κο μέσο, ούτε προς τον ίδιο τον αυτοκράτορα). Αν και οκτώ έτη αρ­γότερα, το 1337, οι τρεις από τους τέσσερις δικαστές κρίθηκαν ένο­χοι δωροδοκίας και αντικαταστάθηκαν, ο θεσμός απέκτησε κύρος και νομιμοποίηση. Οχι μόνο διατηρήθηκε μέχρι την άλωση το 1453, αλλά επεκτάθηκε και κατά τόπους με τον διορισμό τοπικών δικα­στών με παρόμοια δικαιοδοσία.

Επιπλέον, μαζί με την αναδιοργάνωση των δικαστηρίων, βάδισε και η ανάπτυξη των νομικών σπουδών. Ετσι, εκείνη την περίοδο εκ- δόθηκαν δύο κορυφαία νομικά βιβλία, το «Σύνταγμα» του Βλάστα- ρη, μια συλλογή κανόνων εκκλησιαστικού και αστικού δικαίου, και η «Εξάβιβλος» του Αρμενόπουλου, μια συλλογή αστικού και ποινικού δικαίου. Και τα δύο άσκησαν βαθιά επιρροή σε όλα τα δικαιϊκά συ­στήματα των κρατών, που βρίσκονταν στην πολιτιστική σφαίρα του Βυζαντίου. Το μεν πρώτο μεταφράστηκε με εντολή του Στέφανου Δουσάν στα σέρβικά και χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρο τον σλαβικό κόσμο, ακόμα και μετά την άλωση. Το δεύτερο διατήρησε το κύρος του κατά τα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, επανεκδόθηκε στις ελ­ληνικές παροικίες και αποτέλεσε τον πρώτο Αστικό Κώδικα του ελ­ληνικού κράτους, με απόφαση της Α’ Εθνικής Συνέλευσης (Σύνταγ­μα του 1822).

Το ερειπωμένο μοναστήρι της Παντάνασσας του 13ου αιώνα στον δρόμο Αρτας-Ιωαννίνων, κοντά στη Φιλιππιόδα (Κ. Γιαννέλου «Τα βυζαντινά μνημεία της Αρτας»),

Βασικό στοιχείο ισχύος της διακυβέρνησης του Ανδρόνικου ή­ταν η παρουσία, στο πλευρό του, του στενού φίλου και ικανότατου στρατηγού, μεγάλου δομέστικου, Ιωάννη Καντακουζηνού, ο οποίος συνέβαλε καταλυτικά στις επιτυχίες του αυτοκράτορα. Με τις κοι­νές τους προσπάθειες, η κατάσταση σταθερής παρακμής και απο- δυνάμωσης φάνηκε προς στιγμήν να ανατρέπεται (1337-40) και μια νέα δυναμική να διαφαίνεται στον ορίζοντα! Η προσπάθεια συνεχι­ζόταν και φαίνεται πως θα χρειάζονταν κάποια χρόνια σταθερότη­τας, για να επιτευχθεί η επιθυμητή ανάκαμψη. Η τύχη, όμως, σε ε­κείνη την περίσταση δεν στάθηκε ευνοϊκή προς τους Ελληνες. Ο Ανδρόνικος πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341, σε ηλικία 45 ετών, χωρίς να προλάβει να ορίσει τον διάδοχό του. Αυτή η παράλειψη α­ποδείχτηκε μοιραία για ολόκληρη την αυτοκρατορία, καθότι οι διά­φορες φατρίες της Κωνσταντινούπολης αμφισβήτησαν τα δικαιώμα­τα του Καντακουζηνού στον θρόνο και τα πράγματα οδηγήθηκαν σε έναν νέο, τρισχειρότερο εμφύλιο πόλεμο (1341-1348), ο οποίος απο­τέλεσε το κύκνειο άσμα της αυτοκρατορίας... Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) J.F.C. Fuller: ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ ΜΑΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, Ποιότητα, Α&ήνα, 2008.(2) R.M. Kean: ΑΤΛΑΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Σαββάλας, Α&ήνα, 2006.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ Θ', Εκδοτική Α&ηνών, Α&ήνα 1989.(4) D.M. Nicol: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 1261- 1453, Παπαδήμας, Α&ήνα, 1996.(5) Α.Ε. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1974.(6) Στ. Ράνσημαν: ΜΥΣΤΡΑΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, Καρδαμίτσας, Α&ήνα 1986.(7) J.P . Roux: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ, Γκοβόστης,Α&ήνα, 1998.(8) D.M. Nicol: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Καρδαμίτσας, Α&ήνα, 1990.(9) M. Angold: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1025-1204, Παπαδήμας, Α&ήνα, 1997.(10) D. Nicol-A.McBride: ΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ 1300-1774, Αψίδα, Α&ήνα, 1995.(11) D. Nicol-A .McBride: Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 1000-1568, Ελεύ&ερη Σκέψις,Α&ήνα, 1995.(12) ΡΚρόουλι: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 1453, Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ, Ωκεανίδα, Α&ήνα, 2005.(13) Γ. Χη&-Α. ΜακΜπράιτ: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ 1118-1461, Ελεύ&ερη Σκέψις, Α&ήνα, 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 3

ΓΙΟΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΕΑΣ

Nosgßpioc 1826

^ ψη ι

Ο Κ η ρ ο ί OK0KI1C ε ξ ο λ ο θ ρ ε ύ ε ι io uc ToiipKOuc και σώζει ιην Επ α νά ο ια ο η

Η επταήμερη ούνκρουοη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην Αράχωβα υπήρξε ίο επιατένασμα me εξαιρετικής εφαρμογής ίων μεθόδων ίου κλεφτοπολέμου από ιη στρατηγική ιδιοφυία ίου Καραϊοκάκη καιά ιην εκστρατεία ίου οιη Στερεά Ελλάδα.Η ολοσχερής καταστροφή που προξένησαν στους Τούρκους οι γυμνοί του Καραϊοκάκη -όπως τους αποκαλεί ο Μακρυγιάννης- επέδρασε ευεργετικά, τόσο από υλικής όσο και από ηθικής άποψης, στην Επανάσταση, η οποία εκείνη την περίοδο διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο.

Στις 19 Ιουλίου του 1826, ο Καραϊ- σκάκης με περίπου 600 άνδρες έ­φυγε από το Ναύπλιο για να αντι­μετωπίσει τους Τούρκους στη Στε­ρεά. Η κυβέρνηση τον είχε ορίσει αρχιστράτηγο της Ρούμελης, καθώς αφ’ ε­

νός ήταν ο μόνος που μπορούσε να στρα­φεί με αξιώσεις κατά του Μεχμέτ Ρεσήτ πασά, πιο γνωστού ως Κιουταχή, και αφ’ ε­τέρου επιθυμούσε να απαλλαχθεί από την παρουσία του την οποία εξελάμβανε ως α­πειλητική. Ο Καραϊσκάκης ήταν τότε 44 ε­τών και, σύμφωνα με τον Ελδετό γιατρό του Μπεϊγύ, βρισκόταν στα πρόθυρα του θανάτου εξαιτίας της φυματίωσης από την οποία υπέφερε.

Την ίδια στιγμή η Επανάσταση έπνεε τα λοίσθια. Η Στερεά ήταν εξ ολοκλήρου υπο­ταγμένη στους Τούρκους με εξαίρεση την Αθήνα, την οποία πολιορκούσε όμως στενά ο Κιουταχής. Ο τελευταίος είχε στραφεί κατά των Αθηνών, αφού κατόρθωσε να ε­ξουδετερώσει, μετά από πολιορκία οχεδόν ενός έτους και με τη συμβολή του Αιγύπτι­ου Ιμπραήμ πασά, την εστία αντίστασης του Μεσολογγίου. Μετά την έξοδο του Με­σολογγίου, η οποία έλαβε χώρα στις 10 Απριλίου του 1826, ο Ιμπραήμ επέστρεψε στην Πελοπόννησο και ο Κιουταχής κινή- θηκε ανατολικά για να ολοκληρώσει την καθυπόταξη της Ρούμελης. Η συντριπτική πλειοψηφία των οπλαρχηγών της Στερεάς

προτίμησε να συνθηκολογήσει με τους Τούρκους, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα διάφορες περιοχές δικαιοδοσίας, τα γνω­στά «αρματολίκια». Το μόνο που απέμενε στον Κιουταχή ήταν να καταλάβει και την Αθήνα, η οποία, εκτός της συμβολικής της αξίας, μπορούσε να απειλήσει τις γραμμές επικοινωνιών του σε περίπτωση που εκινεί- το προς την Πελοπόννησο. Εάν εξέλειπε και αυτό το εμπόδιο, ο Κιουταχής θα μπο­ρούσε να μεταβεί ανενόχλητος στον Μό­ριά, όπως εξάλλου είχε διαταχθεί από τον σουλτάνο, και μαζί με τον Ιμπραήμ να κατα­πνίξουν οριστικά την Επανάσταση.

Η πρόοδος των Τούρκων και των Αιγυ­πτίων οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γε­

ITPATIQTIΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 9 5

Λιθογραφία του Καραϊσκάκη από τον Καρλ Κρατσάιζεν (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα).

γονός ότι οι Ελληνες σπαράσσονταν από κάθε είδους έριδα. Το Ναύπλιο, όπου Βρι­σκόταν η έδρα της κυβέρνησης, είχε μετα- τραπεί σε μια εστία διαρκών συγκρούσεων και δολοπλοκιών. Η σοβούσα από τα πρώτα έτη της Επανάστασης διαμάχη μεταξύ πο­λιτικών και στρατιωτικών, σε συνδυασμό με τη διαίρεση βάσει της καταγωγής ανά­μεσα σε Πελοποννησίους, Ρουμελιώτες και Υδραιοσπετσιώτες, ενέτεινε τις διαφορές. Ο δεύτερος εμφύλιος, ο οποίος είχε ξε­σπάσει στα τέλη του 1824, είχε οδηγήσει στη δημιουργία ενός χάσματος μεταξύ Ρουμελιωτών και Πελοποννησίων. Τότε ρουμελιώτικα στρατεύματα είχαν προβεί σε βιαιοπραγίες στην Πελοπόννησο, ενώ από την άλλη, οι Ρουμελιώτες ανησυχού­σαν για το ότι ασκούντο πιέσεις για να πα- ραμείνει η Στερεά εκτός των συνόρων ενός μελλοντικού ελληνικού κράτους. Αυτά ή­ταν όντως τα βρετανικά σχέδια εκείνη την περίοδο, καθώς η βρετανική εξωτερική πο­λιτική δεν επιθυμούσε την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία λειτουργούσε αντισταθμιστικά στη ρωσική ισχύ. Το περισσότερο που ήταν διατεθειμέ­νοι να ανεχθούν οι Βρετανοί, ήταν ένα κρά­τος αποτελούμενο από την Πελοπόννησο και κάποια νησιά, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να ελεγχθεί ναυτικά και να μετα- τραπεί σε προτεκτοράτο, αποσοβώντας έ­τσι τον κίνδυνο της ρωσικής επέκτασης

στη Μεσόγειο απ' όπου περνούσαν οι πο­λύτιμες οδοί προς τις Ινδίες. Η διαίρεση, ω­στόσο, των Ελλήνων δεν σταματούσε εδώ. Οι Ρουμελιώτες βρίσκονταν σε διάσταση με τους Σουλιώτες, οι παλιοί οπλαρχηγοί υ­πέβλεπαν τους νεοαναδειχθέντες οπλαρ­χηγούς, ενώ στην Κόρινθο οι Ελληνες αλ- ληλοσυγκρούονταν για τις προσόδους από τη σταφίδα αλλά και για το μείζον ζήτημα του ποιος από τους εξαδέλφους Ιωάννη και Παναγιώτη Νοταρά θα παντρευόταν την κόρη του προκρίτου Ρέντη.

Τα ανωτέρω εξηγούν γιατί ο Καραϊσκά- κης ξεκίνησε για την Αττική μόνο με 600 άνδρες. Προτού αναχωρήσει, επιδόθηκε σε συμφιλιωτικές προσπάθειες προς διά­φορες κατευθύνσεις. Δεν κατάφερε, ωστό­σο, να ισχυροποιήσει το στράτευμά του σε αξιόλογο βαθμό, καθώς οι μισθοί οι οποίοι δίνονταν σε όλους όσοι εμπλέκονταν στις προαναφερθείσες «ευγενείς» δραστηριό­τητες, ήταν αρκούντως δελεαστικοί για την πλειοψηφία των εξαθλιωμένων αγωνι­στών. Ο Καραϊσκάκης πήρε, ωστόσο, μαζί του τον ανιψιό του Κολοκοτρώνη, Νικήτα Σταματελόπουλο, γνωστό ως «τουρκοφά­γο». Ο Καραϊσκάκης είχε έρθει σε συνεν­νόηση με τον Γέρο του Μόριά και είχαν συμφωνήσει να συνεργαστούν για την α­ντιμετώπιση Κιουταχή και Ιμπραήμ.

Ο Καραϊσκάκης, αφού διαπεραιώθηκε στην Αττική, αποφάσισε να εγκαταστήσει

το ελληνικό στρατόπεδο στην Ελευσίνα, καθώς δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις για να στρατοπεδεύσει πλησιέστερα του Κιου- ταχή. Σκοπός του ήταν να πραγματοποιή­σει αναγνώριση της κατάστασης, προκειμέ- νου με τη δράση του να χαλαρώσει τον α­σφυκτικό κλοιό της πολιορκίας των Αθη­νών. Οι Τούρκοι, όμως, τις πρώτες ημέρες της άφιξής του ενέτειναν τις προσπάθειές τους και ανάγκασαν τους πολιορκούμε- νους να αποσυρθούν στην Ακρόπολη, ε- γκαταλείποντας την κάτω πόλη. Ο Καραϊ- σκάκης, μετά από αυτήν τη δυσμενή εξέλι­ξη και έχοντας ενισχυθεί στο μεταξύ από το τακτικό στράτευμα το οποίο βρισκόταν υπό τις εντολές του Γάλλου Φαβιέρου, κι- νήθηκε κατά του Κιουταχή. Ο αρχιστράτη­γος σκόπευε να καταλάβει ισχυρές θέσεις στα νώτα του εχθρού για να τον εξαναγκά­σει σε επίθεση με ευνοϊκούς όρους για τους Ελληνες. Οι συγκρούσεις, όμως, που έλαβαν χώρα στο Χαϊδάρι, παρά τη γενναι­ότητα η οποία επιδείχθηκε από τους Ελλη­νες τακτικούς και ατάκτους καθώς και τους φιλέλληνες, επέφεραν μεν σημαντι­κές απώλειες στους Τούρκους, δεν κατέ­ληξαν όμως σε αποφασιστικό αποτέλεσμα υπέρ των Ελλήνων. Κύριος υπαίτιος γι’ αυ­τό το γεγονός ήταν ο γαλουχη μένος με τις γαλλικές στρατιωτικές παραδόσεις περί πραγματοποίησης επίθεσης πάση θυσία, Φαβιέρος, ο οποίος θεωρούσε υποτιμητικό το να υπακούει στις διαταγές ενός Ελληνα αρχηγού ατάκτων. Ο Καραϊσκάκης σύντομα αντιλήφθηκε πως με τη στρατιωτική δύνα­μη την οποία διέθετε, ήταν αδύνατο να λύ­σει την πολιορκία των Αθηνών από τους Τούρκους. Η θέση του σταδιακά καθίστατο ακόμα πιο δυσχερής λόγω του ελλιπούς α­νεφοδιασμού των ανδρών του (ο οποίος κατ' ουσίαν πραγματοποιείτο με ό,τι απο- σπούσαν από τους Τούρκους), καθώς και ε- ξαιτίας των αντενεργειών του Φαβιέρου, ο οποίος υποστηριζόταν από τους εχθρούς του Καραϊσκάκη στο Ναύπλιο. Η κατάστα­ση οδηγήθηκε στο απροχώρητο, όταν η διασπορά φημών περί ενδεχόμενης κίνη­σης του Κιουταχή κατά των στρατοπεδευ- μένων Ελλήνων παραλίγο να οδηγήσει στη διάλυση του στρατοπέδου. Το μόνο που κρατούσε ακόμα τον Καραϊσκάκη κοντά στην Αθήνα, ήταν η επιτακτική ανάγκη να ενισχυθούν οι πολιορκούμενοι έτσι ώστε να αντέξουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Ετσι, όταν ο οπλαρχηγός Κριεζώτης κατά­φερε να εισχωρήσει στην Ακρόπολη με ένα σώμα 400 ανδρών, ο Καραϊσκάκης έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του για την εκστρα­τεία στη Ρούμελη.

Κύρια επιδίωξη της εκστρατείας υπήρ­ξε η αύξηση των ελληνικών στρατευμάτων, η οποία θα προέκυπτε εάν ξεσηκώνονταν

9 6 1ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

οι εκεί διαβιούντες Ελληνες και ακολου­θούσαν τον Καραϊοκάκη. Παράλληλα, οι Ελληνες θα παρενοχλούσαν τον Κιουταχή, αφ’ ενός με το να επιτίθενται στις εφοδιο­πομπές και τις ενισχύσεις οι οποίες κατευ- θύνονταν στην Αθήνα και, αφ’ ετέρου, ανα­γκάζοντας τον Τούρκο πασά να αποσπά στρατεύματα από την πολιορκία και να τα στέλνει για την αντιμετώπιση των Ελλήνων στη Ρούμελη. Από τα ανωτέρω συνάγεται ο έντονα πολιτικός χαρακτήρας της εκστρα­τείας. Ο Καραϊσκάκης, δηλαδή, δεν έπρεπε μόνο να συγκρουσθεί με τις επιτόπιες τουρκικές φρουρές και με όσα εχθρικά στρατεύματα επρόκειτο να κινηθούν ενα­ντίον του. Επρεπε ταυτοχρόνως να πείσει και, αν αυτό δεν ήταν δυνατόν, να εξανα­γκάσει τους εξαθλιωμένους κατοίκους της περιοχής να ταχθούν με το μέρος του, δια­κινδυνεύοντας τα πάντα σε μια περίοδο κατά την οποία η Επανάσταση έσβηνε, η ε­πιτυχία των Τούρκων στο Μεσολόγγι ήταν πρόσφατη, ενώ και η κυριαρχία τους στη Στερεά φάνταζε ακλόνητη. Ο Κιουταχής, ε­ξάλλου, διαλαλούσε πως σκοπός του ήταν να απαλλάξει τους υπόδουλους από τις συ­νεχείς συγκρούσεις και την αναταραχή, ενώ φρόντιζε να τηρεί επιεική στάση απέ­ναντι σε όλους όσοι συνθηκολογούσαν.

Ως προς το στρατιωτικό σκέλος της εκ­στρατείας, η δράση των Ελλήνων θα κα- τευθυνόταν κατά των τουρκικών δυνάμε­ων οι οποίες ήλεγχαν τα κύρια πληθυσμια-

&

Ημιτελές σχέδιο του Καραϊοκάκη από τον Βαυαρό Καρλ Κρατσάιζεν. Πρόκειται περί της πλέον πιστής απεικόνισης του αρχιστρατήγου, η οποία φιλοτεχνήθηκε λίγο πριν τον θάνατό του, τον Φεβρουάριο του 1827 (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα).

κά κέντρα καθώς και νευραλγικά σημεία ό­πως περάσματα.

Ο Καραϊσκάκης είχε ήδη έρθει σε συ­

νεννόηση με τους οπλαρχηγούς της Ρού­μελης Δυοβουνιώτη και Ρούκη, οι οποίοι ή­ταν έτοιμοι να πλήξουν τον εχθρό, καθώς οι συμφωνίες τις οποίες είχαν συνάψει μαζί του ήταν για λόγους σκοπιμότητας. Παράλ­ληλα. είχε σχεδιασθεί από την κυβέρνηση μια αποβατική επιχείρηση στο Ταλάντι (ση­μερινή Αταλάντη), το οποίο αποτελούσε σημαντικό κέντρο ανεφοδιασμού των Τούρκων.

Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα αριθ­μούσε περί τους 2.500 άνδρες. Στην Ελευ­σίνα παρέμεινε μια δύναμη 1.000 ανδρών υπό τον Βάσο Μαυροβουνιώτη για να προ­στατεύουν τον ντόπιο πληθυσμό, να παρε- νοχλούν -όσο μπορούσαν- τον Κιουταχή και κυρίως για να διατηρούν ανοικτό τον δρόμο προς την Πελοπόννησο. Οι Σουλιώ­τες, οι οποίοι ήταν στρατοπεδευμένοι στα Μέγαρα, καθώς και ο φαβιέρος με τον τα­κτικό στρατό αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία. Το στράτευμα, ωστόσο, είχε ενισχυθεί από δυνάμεις οι οποίες εί­χαν φθάσει από το Ναύπλιο και αποτελού- ντο, πλέον, από σώματα προερχόμενα όχι μόνο από τη Ρούμελη αλλά και από την Πε­λοπόννησο, τα Επτάνησα καθώς και τη βό­ρεια Ελλάδα.

Προτού αναχωρήσουν, ο Καραϊσκάκης συγκέντρωσε όλους τους οπλαρχηγούς και τους τόνισε πως για να επιτύχει η εκ­στρατεία, απαραίτητος όρος ήταν οι πολε­μιστές να αποφύγουν κάθε κατάχρηση εις

ITPAT ICT I( - Ι Τ ί » 1 9

Ο Μεχμέτ Ρεσήτ Κιουταχής πασάς, κύριος αντίπαλος του Καραϊσκάκη στην προσπάθεια απελευθέρωσης της Στερεάς Ελλάδας (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα).

βάρος του πληθυσμού. Κατά τον αυτόπτη μάρτυρα και λόγιο Δημήτριο Αινιάνα, μετα­ξύ άλλων τους είπε: «Πώς θα έρθουν μαζί μας οι κάτοικοι των επαρχιών στις οποίες θα πάμε, αν εμείς τους φερόμαστε χειρό­τερα ακόμα και από τους ίδιους τους Τούρ­κους;». Διέταξε δε να υπογράψουν όλοι ει­δικό έγγραφο το οποίο προέβλεπε πως ο­ποιοσδήποτε προέβαινε σε έκτροπα, θα τι­μωρείτο από τον ίδιο τον αρχιστράτηγο και όχι από τον οπλαρχηγό του.

Στις 25 Οκτωβρίου, οι Ελληνες ξεκίνη­σαν από την Ελευσίνα. Ο Καραϊσκάκης ή­ταν σε τόσο άσχημη κατάσταση λόγω της φυματίωσης, ώστε χρειάσθηκε να τον με­ταφέρουν πάνω σε ένα ξυλοκρέβατο. Μετά από πορεία δύο ημερών και κάτω από διαρ­κή βροχόπτωση, οι Ελληνες έφτασαν στην Κάζα στον Κιθαιρώνα, τοποθεσία που βρι­σκόταν κοντά στην τουρκική φρουρά της

Δόμπρενας. Ο Καραϊσκάκης διέταξε ένα σώμα 300 ανδρών υπό τον Αλέξη Γαρδικιώ- τη Γρίβα να πραγματοποιήσει νυκτοπορεία προς τη Δόμπρενα (Δόμβραινα) προκειμέ- νου να διαπιστωθεί εάν η διάβαση ήταν ε­λεύθερη από εχθρούς, αλλά και για να επι­τεθεί αιφνιδιαστικά στην τουρκική φρου­ρά. Εξαιτίας όμως της βροχής και του σκό­τους, το σώμα διασκορπίσθηκε καθ' οδόν και όσοι έφτασαν την άλλη ημέρα στο χω­ριό δεν επαρκούσαν για να πλήξουν τους ε­χθρούς. Από την άλλη, οι Τούρκοι αντιλή- φθηκαν πως οι Ελληνες κινούντο εναντίον τους και οχυρώθηκαν. Ο Καραϊσκάκης έ- φτασε στο χωριό το απόγευμα, ενώ τα στρατεύματα αφικνούμενα τμηματικά ε­μπλέκονταν με τους εχθρούς. Στο τέλος της ημέρας, οι Τούρκοι είχαν περιορισθεί στο κέντρο του χωριού όπου βρίσκονταν τρεις πύργοι και οχυρές οικίες. Ο Καραϊ-

σκάκης προσπάθησε να πείσει τους Ελλη­νες να παραμείνουν γύρω από το χωριό, αλ­λά οι αγωνιστές ταλαιπωρημένοι από την πεζοπορία και τη βροχή αρνήθηκαν να υ­πακούσουν και κατέλυσαν στο κοντινό Κα- κόσι. Οι Τούρκοι, μένοντας ανενόχλητοι, ε- νίσχυσαν τις οχυρώσεις τους και έστειλαν αγγελιοφόρους για να ζητήσουν βοήθεια.

Οντως, την επομένη, ένα σώμα 100 Τούρκων ιππέων κατευθύνθηκε στη Δό­μπρενα από τη Θήβα. Ο Καραϊσκάκης, ο ο­ποίος είχε τοποθετήσει σκοπούς σε όλους τους δρόμους που οδηγούσαν στη Δό­μπρενα, το πληροφορήθηκε εγκαίρως και έσπευσε ο ίδιος με ένα μικρό σώμα ιππέων και πεζών να τους στήσει ενέδρα σε μία στενωπό, τρέποντάς τους σε φυγή. Οι Τούρκοι, ωστόσο, ήταν πολύ καλά οχυρω­μένοι στο χωριό το οποίο δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι Ελληνες, παρά το γεγο­νός ότι ο Καραϊσκάκης φρόντισε να μετα­φερθεί στη Δόμπρενα ένα πυροβόλο. Ο ί­διος διέταξε να κανονιοβολούν καθημερι­νά και για ψυχολογικούς λόγους, θέλοντας να προτρέψει τους υπόδουλους Ελληνες να εξεγερθούν. Εντούτοις, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών φοβούμενοι, από τη μια, μήπως η εκστρατεία πραγματοποιείτο α­πλώς για λαφυραγωγία και, από την άλλη, τα τουρκικά αντίποινα, δεν έπαιρναν τα ό­πλα. Ο Καραϊσκάκης για να τους ενθαρρύ­νει έστειλε αποσπάσματα σε διάφορα χω­ριά και συνεννοήθηκε με τον Δυοβουνιώ- τη, ώστε να πολιορκήσει ο δεύτερος τα Σά­λωνα (Αμφισσα). Οι κάτοικοι, όμως, των χω­ριών Κουτουμουλά και Ζαγαρά ήρθαν σε ε­παφή με τον Μουσταφάμπεη, ο οποίος ηγείτο των τουρκικών στρατευμάτων της επαρχίας της Λειβαδιάς. Ο Μουσταφάμπε- ης με 800 επίλεκτους Τουρκαλβανούς επι­τέθηκε στους περίπου 200 ανυποψίαστους Ελληνες οι οποίοι βρίσκονταν σε εκείνα τα χωριά, και τους έτρεψε σε φυγή. Μετά από αυτήν την επιτυχία, ο Μουσταφάμπεης κι- νήθηκε προς βοήθεια των πολιορκού με­νών Τούρκων στη Δόμπρενα.

Ο Καραϊσκάκης, επειδή δεν υπήρχε το­ποθεσία κατάλληλη για την πραγματοποίη­ση ενέδρας και μη γνωρίζοντας τη δύναμή τους, διέταξε τους Ελληνες να βρίσκονται σε επιφυλακή στις θέσεις τους. Οταν ο Μουσταφάμπεης έφθασε στο χωριό, επέ­πεσε με σφοδρότητα στους Ελληνες, οι ο­ποίοι παρόλα ταύτα ανέκοψαν την ορμή των Τουρκαλβανών. Την ίδια ημέρα, έφτα­σαν στη Δόμπρενα σταλμένοι από τον Κι- ουταχή περί τους 1.000 Τούρκους. Ο Καραϊ- σκάκης, διαπιστώνοντας αυτήν την ισχυρο­ποίηση του εχθρού, διέταξε να ενισχυθούν τα ελληνικά ταμπούρια φοβούμενος τουρ­κική επίθεση. Ο Μουσταφάμπεης, όμως, στις 5 Νοεμβρίου έφυγε από το χωριό αφή­

9 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νοντας εκεί 700 άνδρες, καθώς είχε πληρο- φορηθεί την ελληνική επίθεαη στο Ταλά- ντι. Ο Τούρκος διοικητής νίκησε εκεί τα α­νοργάνωτα ελληνικά στρατεύματα τα ο­ποία πολιορκούσαν τις τουρκικές αποθή­κες που τροφοδοτούσαν όλα τα τουρκικά στρατεύματα προς νότο.

Ο Μουσταφάμπεης, αφού εξασφάλισε κατ’ αυτόν τον τρόπο τα νώτα και τον ανε­φοδιασμό των τουρκικών δυνάμεων, στρά­φηκε εκ νέου κατά των ελληνικών δυνάμε­ων που δρούσαν στη Ρούμελη. Καθ’ οδόν ενισχύθηκε από τον υποδιοικητή (κεχαγιά- μπεη) του Κιουταχή και οι δύο Τούρκοι δι­οικητές αποφάσισαν αρχικά να λύσουν την πολιορκία των Σαλώνων και κατόπιν να κι­νηθούν κατά του Καραϊσκάκη. Αυτή η δρά­ση των περίπου 2.000 επίλεκτων Τούρκων πεζών και 200 ιππέων μπορούσε εύκολα να αποβεί καταστροφική για τους Ελληνες, καθώς εκείνη τη στιγμή τα ελληνικά στρα­

τεύματα ήταν, ως επί το πλείστον, διεσπαρ­μένα: ορισμένα σώματα πολιορκούσαν τα Σάλωνα, άλλα σώματα βρίσκονταν σε καί­ριες τοποθεσίες όπως το Δίστομο και οι Δελφοί, ενώ ο κύριος όγκος του στρατεύ­ματος βρισκόταν στη Δόμπρενα με τον Κα- ραϊσκάκη, Αυτή η διάταξη των ελληνικών δυνάμεων παρείχε στους Τούρκους τη δυ­νατότητα να πλήξουν τμηματικά με υπέρ­τερη ισχύ τους Ελληνες, ευκαιρία που πι­θανότατα θα την αξιοποιούσαν, εάν δεν εί­χαν απέναντι τους τον Καραϊοκάκη.

Ο Καραϊσκάκης, όταν πληροφορήθηκε την τουρκική νίκη στο Ταλάντι, αντιλαμβα- νόμενος αμέσως τον κίνδυνο τον οποίο διέτρεχαν τα ελληνικά στρατεύματα, έλυ­σε την πολιορκία της Δόμπρενας και κινή- θηκε βορειοδυτικά, ώστε να βρεθεί πλη- σιέστερα προς τα άλλα σώματα και να κα­ταλάβει εκ των προτέρων τις στρατηγικές τοποθεσίες της περιοχής.

Ετσι, το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου, οι Ελληνες έφυγαν από το Κακόσι και τη Δό­μπρενα, με τους πεζούς να προπορεύονται και τον αρχιστράτηγο μαζί με το άτακτο ιπ­πικό -το οποίο είχε πρόσφατα αφιχθεί- υπό τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη να έπονται ως οπισθοφυλακή. Την ίδια νύκτα, το στράτευ­μα έφτασε στα Χώστια, τα οποία βρίσκο­νται στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ελι- κώνα. Εκεί βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι οι Σουλιώτες οι οποίοι, παρά το ότι στην αρχή δεν ακολούθησαν τον Καραϊσκάκη, μετέβησαν αργότερα στην περιοχή, όπως είχαν πράξει και πολλοί Ρουμελιώτες, οι ο­ποίοι βρίσκονταν στην Πελοπόννησο. Αφού διευθετήθηκε μια διαφωνία που προ- έκυψε εκ νέου με τους Σουλιώτες για το ζήτημα της ηγεσίας, το στράτευμα μετέβη στο μοναστήρι του Αγίου Σεραφείμ του Δο- μπού. Ο Καραϊσκάκης άφησε εκεί φρουρά 150 ανδρών, για να φυλάνε τα νώτα του, και

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΠΟ ΤΟ 1825 ΩΣ ΤΟ 1827Φ Πολύμηνε? ττολιορκίες των Τούρκων

X Νίκε* των 'Ελλήνων

X Νίκες, των Τούρκων

•Jfc· φ Συγκρούσεις άνάμεσα στούς δύο Αντιπάλου*(τό χρώμα δηλώνει τόν νικητή)

♦ Μάχες καί συγκρούσεις μέ άμφίρροττο Αποτέλεσμα^ ■ Εκστρατεία τοΟ Γ. Καραϊσκάκη.

( ’Οκτώβριος 182$-Φεβρουάριος 1827)Β Φρούρια ττού παραμένουν στούς Τούρκους μετά τό

τέλος τής έκστρατείας τοϋ Καραϊσκάκη I 'Ελληνικές φρουρές στή Στερεά άττό τόν Φεβρουά­

ριο ώς τό Μάιο τού 1827.

% Ζητούνι (Λαμία)©Αλαμάνα

|Πατρατζ{κι (Νέαι Πάτραι)

Μαλιακό<

•Μενδενίτσα (Εύβοια '

(Εδριπος)

•Μαλεσίνα

Καραμττσμττσς^ι ̂ Χαλκίδα Άνη*ορίτης*~ \

Ιίδορτίτσο (Aiyiov)• Καττανδρίτι

Λ 10-11 Ίόψλ. ’26 φΧασιά (Φ'ΰλ/ί)

Ία γ ο ύ λ Α ' ·Μενί*(^·Αχαρνα!)ZJ'lav.

»Λεοντάρ?af^£ot^| Χοίοάρι ,

'V ι-y 0 Αθήνα !/>

^^̂ ■̂ Ανάλατος £

• ΠεραχώραΓεράνεια

• Λουτράκι

Σ Α Ρ Ω Ν Ι Κ Ο Σ Κ Ο Λ Π Ο Σ

Αίγινα

Χάρτης με τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα από το 1825 έως το 1827 (« Ιστορία του Ελληνικού Εθνους»),

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 9

την επομένη οι Ελληνες βρέθηκαν στο μο­ναστήρι του Οσίου Λουκά στο Στείρι, όπου και εκεί τοποθετήθηκε φρουρά. Στις 17 του μήνα, τα ελληνικά στρατεύματα στρα- τοπέδευσαν στο Δίστομο.

Χάρη στον αυτόπτη μάρτυρα Δημήτριο Αινιάνα, έχει διασωθεί μία εξαιρετικά λε­πτομερής περιγραφή της κρίσιμης νύκτας της 17ης Νοεμβρίου: Μία ζωηρή φωτιά έ­καιγε σε ένα μισογκρεμισμένο σπίτι του ο­ποίου η ξυλοκατασκευή είχε αφαιρεθεί από Τούρκους και Ελληνες για να χρησιμο­ποιηθεί ως καύσιμη ύλη. Τα μόνα τμήματα της στέγης τα οποία είχαν διασωθεί, ήταν τα υπερκείμενα των γωνιών ως απολύτως απαραίτητα για την προφύλαξη των διαμε- νόντων σε περίπτωση κακοκαιρίας. Σε έναν τοίχο ήταν κρεμασμένο ένα μικρό λυχνάρι, ενώ απόλυτη σιωπή επικρατούσε, καθώς σε μία γωνία είχε ξαπλώσει ο Καραϊσκάκης πάνω σε ένα χαλί κάτω από το οποίο είχαν τοποθετήσει κλαδιά ελάτου. Στο προαύλιο οι νεαρότεροι έψηναν αρνιά, σπληνάντερα και κοκορέτσια. Οταν ετοιμάστηκαν, ο κά­θε αγωνιστής πήρε με το χέρι του από τη σούβλα ένα κομμάτι κοκορέτσι και ευχόμε­νοι υγεία ήπιαν όλοι ρακή από ένα παγούρι το οποίο πέρασε από χέρι σε χέρι.

Ο Καραϊσκάκης σηκώθηκε για να πάρει και αυτός το μερίδιό του και κατόπιν έτρω­γε μηχανικά και σιωπηλά το αζύμωτο ψωμί καθώς και τα εκλεκτότερα μέρη από τα ψη­τά τα οποία τοποθετήθηκαν μπροστά του. Κάποια στιγμή του ανήγγειλαν πως ένας καλόγερος ζητούσε επειγόντως να τον δει. Ο καλόγερος είχε σταλεί από τον ηγούμενο της Μονής Ιερουσαλήμ, η οποία βρισκόταν στη Δαύλεια, για να ειδοποιήσει τον Καραϊ- σκάκη πως οι Τούρκοι βρίσκονταν εκεί και πως την επομένη σκόπευαν να διέλθουν από την Αράχωβα και να κατευθυνθούν προς τα Σάλωνα. Τις πληροφορίες αυτές εί­χε ακούσει από τον ίδιο τον Μουσταφά- μπεη και τον κεχαγιάμπεη, ενώ δειπνού­σαν, ένας υποτακτικός της μονής, ο οποίος γνώριζε τουρκικά. Οι Τούρκοι θα έστελναν τα ξημερώματα 500 Τουρκαλβανούς στην Αράχωβα από τον Παρνασσό και το υπόλοι­πο στράτευμα θα διέβαινε από το Ζεμενό. Αγνοούσαν ότι οι Ελληνες βρίσκονταν τό­σο κοντά τους και νόμιζαν πως ήταν ακόμα στη Δόμπρενα. Ο Καραϊσκάκης διέταξε τον Γαρδικιώτη Γρίβα και τον Βάγια να ξεκινή­σουν αμέσως για την Αράχωβα με 500 άν­δρες και να οχυρωθούν. Εστειλε, επίσης, σκοπούς στα περάσματα γύρω από την Αράχωβα για να τον ενημερώνουν για τις κινήσεις των Τούρκων. Ο Χριστόδουλος Χα- τζηπέτρου διατάχθηκε να μεταβεί και αυ­τός με τους άνδρες του στην Αράχωβα, όχι όμως αμέσως αλλά λίγο πριν ξημερώσει. Οι οπλαρχηγοί ενημερώθηκαν για το ότι τα

(Από επάνω προς τα κάτω)Λεπτομέρεια καριοφιλιού. Φέρει χρονολογία 1787.Μεγάλο γιαταγάνι των αρχών του 19ου αιώνα.Μήτρα των αρχών του 19ου αιώνα για την κατασκευή βολιών φορητών πυροβόλων όπλων.Μικρό γιαταγάνι.Πάλα τελών του 18ου αιώνα. Υπήρξε το κύριο όπλο με το οποίο διενεργούντο τα γιουρούσια.(φωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

ξημερώματα το στράτευμα θα εκκινούσε και πραγματοποιήθηκαν οι απαιτούμενες προετοιμασίες, ενώ ο Καραϊσκάκης συνέ­ταξε επιστολές προς τους οπλαρχηγούς που πολιορκούσαν τα Σάλωνα ή βρίσκο­νταν σε άλλες τοποθεσίες. Οι επιστολές ε- στάλησαν κατευθείαν με ντόπιους συνο- δευόμενους από στρατιώτες.

Το σώμα του Γαρδικιώτη και του Βάγια, παρά το ότι η νύκτα ήταν ασέληνη, έφθασε στην Αράχωβα χωρίς πρόβλημα χάρη στην αστροφεγγιά. Οταν συγκεντρώθηκαν, πλη­σίασαν τις οικίες από διάφορες κατευθύν­σεις και με μεγάλη προφύλαξη, λόγω του ενδεχομένου να υπήρχαν Τούρκοι στο χω­ριό. Μία ομάδα ορίστηκε για να ελέγξει την εκκλησία. Οταν βεβαιώθηκαν πως ο χώρος ήταν ελεύθερος, εισήλθαν στο χωριό, μό­λις άρχιζε να χαράζει. Οι αγωνιστές οχυρώ­θηκαν αμέσως στην εκκλησία και στις γύ­ρω οικίες, ανοίγοντας τρύπες με τα χαντζά- ρια τους στους τοίχους και στήνοντας πο­λεμίστρες με κεραμίδια στις στέγες. Οι σκοποί που ορίστηκαν να ελέγχουν κάθε δρόμο που οδηγούσε στο χωριό, σύντομα ανήγγειλαν πως οι Τουρκαλβανοί, οι οποίοι θα διέβαιναν από τον Παρνασσό, ήταν έξω από την Αράχωβα. Το υπόλοιπο εχθρικό στράτευμα που ερχόταν από την πεδιάδα, πλησίαζε το πέρασμα του Ζεμενού, ενώ φαινόταν να κατηφορίζει από τις πλαγιές το σώμα του Χατζηπέτρου.

Ο Γαρδικιώτης διέταξε κανείς να μη πυ­ροβολήσει τους πρώτους εχθρούς οι οποί­οι, μη βλέποντας τους κατοίκους να βγαί­νουν για να τους προϋπαντήσουν, υπο- πτεύθηκαν πως στο χωριό είχαν εισέλθει οι Ελληνες, με αποτέλεσμα να περιμένουν έξω από αυτό, μέχρι να καταφθάσουν πε­ρισσότεροι συμπολεμιστές τους. Οταν οι Τουρκαλβανοί αυξήθηκαν, κινήθηκαν προς το χωριό καλυπτόμενοι και πυροβολώντας, καθώς είχαν παρατηρήσει τις πολεμίστρες στις στέγες. Οι Ελληνες άνοιξαν και αυτοί πυρ και κατ’ αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε η μάχη της Αράχωβας. Με την άφιξη και των λοιπών Τουρκαλβανών η ανταλλαγή πυρός εντάθηκε, ενώ πανικόβλητοι οι κάτοικοι ε- πωφελήθηκαν από τη σύγκρουση για να διαφύγουν σε δυσπρόσιτες τοποθεσίες και σπήλαια του Παρνασσού.

Μετά την παρέλευση τριών περίπου ω­ρών από την έναρξη της πρώτης αυτής σύ­γκρουσης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, άρχισαν να εισέρχονται στο χωριό και να ε­μπλέκονται με τους Ελληνες τα τουρκικά στρατεύματα τα οποία είχαν διαβεί από το Ζεμενό. Οι Τούρκοι με υψηλό ηθικό λόγω των πρόσφατων επιτυχιών τους, διαπιστώ­νοντας τον μικρό αριθμό των Ελλήνων και κάτω από τις διαταγές των αρχηγών τους, ι­δίως του φημισμένου για τη γενναιότητά

1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Μουσταφάμπεη, επετίθεντο με σφο- δρότητα κατά των ελληνικών θέσεων. Πα­ρά το γεγονός ότι ο Χατζηπέτρου προτίμη­σε να μη συμπλακεί με τους κατά πολύ πε­ρισσότερους Τούρκους, οι οχυρωμένοι Ελληνες υπέμειναν ακλόνητοι την τουρκι­κή επίθεση γνωρίζοντας πως σύντομα θα κατέφθανε ο αρχηγός τους.

Ο Καραϊσκάκης, αφού άφησε στο Δί­στομο 300 άνδρες υπό τον Σπυρομίλιο από τη Χειμάρρα, ξεκίνησε από εκεί με 800 άν­δρες στο γελέκι, το οποίο στην κλέφτικη ο­ρολογία σήμαινε «χωρίς αποσκευές», φέ- ροντας μόνο τον οπλισμό τους. Ο Καραϊ- σκάκης δεν επιχείρησε να πιάσει τα στενά του Ζεμενού και να επιτεθεί εκεί αιφνιδια­στικά στους Τούρκους. Απεναντίας, τους ά­φησε να διαβούν ανενόχλητοι και μόλις πληροφορήθηκε πως είχαν περάσει, τους ακολούθησε επιθυμώντας να τους παγι- δεύσει στην Αράχωβα. Διέταξε, επίσης, τους οπλαρχηγούς Δαγκλή, Ζέρβα και Περ- ραιβό να μεταβούν στις ανατολικές πλα­γιές του Παρνασσού, απ' όπου θα ήλεγχαν μία στενωπό που οδηγούσε στη Μονή της Ιερουσαλήμ και θα μπορούσαν, εάν χρεια­ζόταν, να πλαγιοκοπήσουν τους Τούρκους. Ο ίδιος ακολούθησε μαζί με το υπόλοιπο στράτευμα την κύρια οδό. Εξω από την Αράχωβα, τέθηκε επικεφαλής μιας ομάδας γρήγορων στρατιωτών και κατέλαβε έναν λόφο όπου βρίσκονταν 50 Τούρκοι ιππείς, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη σκοπών, τρέπο- ντάς τους αμέσως σε φυγή. Ο Καραϊσκά- κης περίμενε εκεί μέχρι να συγκεντρω­θούν όλοι οι άνδρες του, τους οποίους και άφησε λίγο να ξεκουραστούν από την πο­ρεία. Εν συνεχεία, οι παρατεταγμένοι Ελληνες κινήθηκαν με αργό βηματισμό κα­τά του εχθρού.

Ο Μουσταφάμπεης που ήλεγχε όλα τα τουρκικά σώματα από έναν λόφο πάνω από το χωριό, ο οποίος είχε πρόχειρα οχυρωθεί από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο προ τριών ε­τών, διέταξε πάνω από 500 Τουρκαλβανούς να επιτεθούν στους μόλις αφιχθέντες Ελληνες. Η ορμητική τους επίθεση καθή­λωσε τους Ελληνες και μετά από μόλις ένα τέταρτο, η ελληνική παράταξη οπισθοχώ­ρησε μερικά βήματα, ενώ η δεξιά πτέρυγα άρχισε να τρέπεται σε άτακτη φυγή. Σε ε­κείνη την κρίσιμη καμπή της συμπλοκής, οι Σουλιώτες οπλαρχηγοί Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας και Γιαννούσης Πανομάρας υ­πήρξαν οι μόνοι στο δεξιό τμήμα της παρά­ταξης οι οποίοι παρέμειναν ασάλευτοι στις θέσεις τους. Οταν μάλιστα ο Τούρκος αγάς Οσμάν τους επιτέθηκε, οι Σουλιώτες τον σκότωσαν και επωφελούμενοι από το δεί- λιασμα των στρατιωτών του, αντεπιτέθη- καν φωνάζοντας στους υπόλοιπους Ελλη­νες να επιστρέφουν στις θέσεις τους και

να τους ακολουθήσουν. Οντως, οι Ελληνες ανασυντάχθηκαν και ακολουθώντας και το παράδειγμα του Καραϊσκάκη, αντεπιτέθη- καν αναγκάζοντας τους Τούρκους να οπι­σθοχωρήσουν εκτός από τη δεξιά τουρκι­κή πτέρυγα, η οποία διατήρησε τις οχυρές της θέσεις. Η ελληνική προώθηση, όμως, δεν σημείωσε μεγάλη πρόοδο και σύντομα η συμπλοκή περιήλθε σε στασιμότητα, με τις δύο πλευρές να ανταλλάσσουν πεισμα­τικά πυρ.

Τότε το σώμα των Δαγκλή, Ζέρβα και

Τα ασημένια τσεκούρια του Καραϊσκάκη.

Πίνακας του Jean-Leon Gerome ο οποίος απεικονίζει Τούρκο άτακτο. Οι άνδρες του Καραϊσκάκη αντιμετώπισαν κυρίως Τουρκαλβανούς αλλά και ασιατικά στρατεύματα.

Περραιβού, χωρίς να γίνει αντιληπτό από τους Τούρκους λόγω της διαμόρφωσης της ορεινής τοποθεσίας, προωθήθηκε σε έναν λόφο υπερκείμενο αυτού του Μουσταφά­μπεη. Ο Τούρκος διοικητής, ξαφνιασμένος από την αιφνιδιαστική εμφάνιση των Ελλή­νων και δυσαρεστημένος από την εξέλιξη των γεγονότων, τράβηξε το σπαθί του και εκτοξεύοντας ύβρεις και απειλές κινήθηκε με τους άνδρες του κατά των Ελλήνων. Οι Ελληνες, ευρισκόμενοι σε πλεονεκτική θέ­ση, απέκρουσαν την τουρκική επίθεση και έπειτα από μισή ώρα έτρεψαν τους Τούρ­κους σε φυγή. Οι τελευταίοι, ύστερα από αυτήν την αρνητική εξέλιξη, είδαν τις ελπί­δες τους για επικράτηση κατά των Ελλή­νων να διαψεύδονται και αντιλαμβανόμε- νοι τη δυσχερή θέση τους, εάν παρέμεναν στην Αράχωβα, αποπειράθηκαν να διαφύ­γουν από τον δρόμο των Σαλώνων. Τότε εί­δαν από την αντίθετη κατεύθυνση να πλη­σιάζει, ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο, ένα ισχυρό ελληνικό σώμα. Ηταν οι ευρισκόμε-

Πάλα του Νικηταρά του Τουρκοφάγου, ο οποίος ηγείτο των πελοποννησιακών στρατευμάτων κατά την εκστρατεία.

-ΐ - ■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 1

Πίνακας της μάχης από τον Δ. Ζωγράφο και τον I. Μακρυγιάννη, ο οποίος, αν και δεν είναι απόλυτα ακριβής, αποδίδει επιτυχώς τη σύγκρουση. Με αριθμούς σημειώνονται: 1) Η Αράχωβα, 2) Η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου όπου οχυρώθηκαν οι Ελληνες, 3) Η άφιξη των Τούρκων υπό τον Μουσταφάμπεη και τον κεχαγιάμπεη, 4) Οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Καραϊσκάκη, 5) Η καταδίωξη και η σφαγή των Τούρκων από τους Ελληνες, 6) Οι αγωνιστές φέρνουν κομμένα κεφάλια Τούρκων στον Καραϊσκάκη, 7) Οι πύργοι από τις κεφαλές των Τούρκων, 8) Ο οχυρωμένος λόφος των Τούρκων, 9) Οι κορυφές του Παρνασσού, 10) Ο ποταμός (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα).

νοι στους Δελφούς και τα Σάλωνα οπλαρ­χηγοί Δυοβουνιώτης, Πανουργιάς και Γιαν- νούσης, οι οποίοι είχαν ειδοποιηθεί να σπεύσουν στην Αράχωβα. Με τον ερχομό τους, η αριστοτεχνική παγίδα την οποία εί­χε στήσει ο Καραϊσκάκης στους Τούρκους, έκλεισε οριστικά.

Προς το τέλος της ημέρας, όλοι οι Τούρκοι αναγκάσθηκαν να αποσυρθούν στον οχυρωμένο λόφο και χρησιμοποιώ­ντας ως προκάλυμμα τα άλογα και τα μου­λάρια τους άρχισαν να ανυψώνουν και να ι­σχυροποιούν τον προϋπάρχοντα περίβολο. Οι Ελληνες περικύ κλωσάν τον λόφο και ά­νοιξαν πυκνό πυρ, επιθυμώντας να παρε­μποδίσουν τις οχυρωματικές εργασίες του εχθρού. Το σκοτάδι, όμως, καθώς και ο ψυ­χρός άνεμος που κατέβαινε από τον χιονο­σκεπή Παρνασσό, διέκοψαν σύντομα τη δράση αμφοτέρων.

Οι Τούρκοι, συνωστισμένοι στον λόφο και προφυλασσόμενοι πίσω από τα υποζύ­για και τις αποσκευές τους, υπέφεραν λι- γότερο από το κρύο σε σχέση με τους Ελληνες εκείνη τη νύκτα. Οι περισσότεροι Ελληνες δεν είχαν μαζί τους ούτε τις κά- πες τους καθώς, όπως προαναφέρθηκε, εί­χαν πάει στο γελέκι. Από την άλλη, δεν μπορούσαν να ανάψουν φωτιά, καθώς κάτι

τέτοιο, εκτός του ότι θα τους εξέθετε στα εχθρικά πυρά, θα παρείχε στους Τούρκους τη δυνατότητα να πληροφορηθούν πόσοι ήταν οι Ελληνες που τους πολιορκούσαν, καθώς και ποιες ήταν οι θέσεις τους. Ετσι, οι κάθιδροι και κατάκοποι από την ολοήμε­ρη σύγκρουση αγωνιστές ήταν εκτεθειμέ­νοι σε δριμύ ψύχος, το οποίο υπέμειναν έως περίπου τις δύο μετά τα μεσάνυκτα. Τότε, οι περισσότεροι Ελληνες κατέφυγαν με άκρα σιωπή, για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους, στα σπίτια του χωριού. Εκεί άρχισαν να πίνουν δίπλα στις εστίες το κρασί που είχαν αφήσει οι κάτοικοι και να τρώνε την πρόσφατη σοδειά των ντό­πιων από ελιές. Ο Καραϊσκάκης όλη τη νύ­κτα φρόντιζε να αλλάζουν συνεχώς οι σκο­πιές και οι περίπολοι οι οποίες διέτρεχαν τις ελληνικές θέσεις, για να κρατούν σε ε­παγρύπνηση τους στρατιώτες. Εντούτοις, παρά τη μέριμνα του αρχιστρατήγου, ο κλοιός γύρω από τους Τούρκους εκείνο το βράδυ ήταν χαλαρός, καθώς πολλοί στρα­τιώτες μέθυσαν και εν συνεχεία βυθίστη­καν σε βαθύ ύπνο, ενώ άλλοι είτε έφευγαν από τις θέσεις τους νωρίτερα, είτε αργού­σαν να αλλάξουν τους προηγούμενους. Εάν οι Τούρκοι είχαν επιχειρήσει έξοδο, το πιθανότερο είναι πως το εγχείρημά τους

θα στεφόταν από επιτυχία. Αφ’ ενός, όμως, οι Τούρκοι δεν γνώριζαν τι έκαναν οι Ελλη­νες και, αφ’ ετέρου, κατά τη διάρκεια σύ­σκεψης μεταξύ του Μουσταφάμπεη και του κεχαγιάμπεη το ενδεχόμενο της νυκτε­ρινής εξόδου αποκλείσθηκε για διαφορετι­κούς λόγους. Για τον μεν υπερήφανο Μου­σταφάμπεη ήταν ατιμωτικό το να διαφύ­γουν μέσα στη νύκτα, ενώ ο κεχαγιάμπεης, στηριζόμενος στο αξίωμά του και στις κα­λές του σχέσεις με τον Κιουταχή, θεωρού­σε πως σύντομα θα κατέφθαναν ικανές τουρκικές ενισχύσεις. Η εν λόγω προσδο­κία υπήρξε βάσιμη σε μεγάλο βαθμό, επει­δή οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι τη χαλά­ρωση της ελληνικής επιτήρησης, κατάφε- ραν να στείλουν αγγελιοφόρους στον Κι- ουταχή καθώς και σε όσες τουρκικές δυνά­μεις βρίσκονταν στην περιοχή.

Την επομένη, πριν ακόμα ξημερώσει, οι Ελληνες ήταν στις θέσεις τους τις οποίες και οχύρωσαν με μικρά και πολλά ταμπού­ρια, το ένα δίπλα στο άλλο, έτσι ώστε σε πε­ρίπτωση που οι Τούρκοι επιχειρούσαν έξο­δο, να μη μπορούν να περάσουν ανάμεσά τους. Στα σημεία, επίσης, απ’ όπου ήταν το πιθανότερο να διαφύγουν οι Τούρκοι, ανη- γέρθησαν μεγαλύτερα και ισχυρότερα τα­μπούρια. Με το πρώτο φως άρχισε σφοδρή

λ Γ1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ανταλλαγή πυρών, η οποία όμως δεν ήταν φονική, καθώς και οι δύο πλευρές καλύ­πτονταν πίσω από τις οχυρώσεις τους. Ο Καραϊσκάκης διέταξε να συγκεντρωθούν στην Αράχωβα τα στρατεύματα τα οποία βρίσκονταν ακόμη στο Δίστομο, τα Σάλωνα ή αλλού και τοποθέτησε δυνάμεις στο πέ­ρασμα του Παρνασσού προς τη Δαύλεια και στο πέρασμα του Ζεμενού. Οι εν λόγω δυνάμεις ήταν επιφορτισμένες με το να πλήξουν τον εχθρό σε περίπτωση που επι­χειρούσε να διαφύγει, αλλά και με το να ε­πιτεθούν σε τυχόν τουρκικές ενισχύσεις. Επιπλέον, ένα ισχυρό εφεδρικό σώμα ορί­στηκε να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα για να σπεύσει οπουδήποτε παρουσιάζονταν νέες τουρκικές δυνάμεις. Κατά τη δεύτερη αυτήν ημέρα της σύγκρουσης, δεν έλαβε χώρα κάποια άλλη σημαντική εξέλιξη, ενώ και η επόμενη ημέρα πέρασε αντιστοίχως με τους Ελληνες να βρίσκονται σε επιφυ­λακή και τους Τούρκους να αναμένουν βοήθεια.

Την τέταρτη ημέρα της σύγκρουσης, 21η Νοεμβρίου, κατέφθασε η τουρκική βοήθεια που αποτελείτο από όσους Τούρ­κους είχαν παραμείνει στη Δαύλεια και σε άλλες τοποθεσίες της περιοχής, καθώς και από μια δύναμη της τάξης των 1.000 αν- δρών υπό τον Τουρκαλβανό αγά Αμπντου- λά, απεσταλμένη από τον Κιουταχή. Οι Τούρκοι χωρίσθηκαν σε δύο σώματα, εκ των οποίων το μικρότερο και ελαφρύτερο

ακολούθησε την οδό του Παρνασσού, ενώ η κυρίως δύναμη, στην οποία συμπεριλαμ- βάνονταν ιππείς και μεγάλη εφοδιοπομπή, πήρε τον δρόμο του Ζεμενού. Το πρώτο σώμα, μόλις έφτασε σε έναν λόφο ορατό από την Αράχωβα, δεν τόλμησε να πλησιά­σει περισσότερο, αλλά έριξε μια ομοβρο­ντία. Το εάν με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να παροτρύνουν τους πολιορκούμενους σε έ­ξοδο προς τον Παρνασσό ή σκόπευαν έτσι να τους ειδοποιήσουν να είναι έτοιμοι για έξοδο προς το Ζεμενό, δεν είναι γνωστό. Σύμφωνα με τον Αινιάνα, το τουρκικό σχέ­διο ήταν μάλλον να προκληθεί αντιπερι­σπασμός στους Ελληνες εξαιτίας των Τούρκων που κινήθηκαν από τον Παρνασ­σό, έτσι ώστε να διαφύγουν οι εγκλωβισμέ­νοι προς το Ζεμενό. Σε κάθε περίπτωση, οι πολιορκούμενοι βλέποντας την ελληνική δύναμη, η οποία φύλαγε το πέρασμα του Παρνασσού, να είναι ασθενέστερη, επιχεί­ρησαν έξοδο προς το βουνό. Οι εκεί ευρι­σκόμενοι Ελληνες, επειδή δεν ήταν αρκε­τοί για να ανακόψουν την ορμή τους, απο­σύρθηκαν και σύντομα οι προπορευόμενοι Τούρκοι άρχισαν να διαβαίνουν από τις ελ­ληνικές οχυρώσεις. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή, ο Καραϊσκάκης αντιλήφθηκε την α­πόπειρα εξόδου και κινήθηκε αστραπιαία με ένα σώμα εναντίον του εχθρού φωνάζο- ντας, απ’ όπου περνούσε, στους οπλαρχη­γούς να τον ακολουθήσουν. Οι Ελληνες, εκμεταλλευόμενοι τη διαμόρφωση του ε­

δάφους, η οποία δυσχέρανε την τουρκική έξοδο, επέπεσαν στους Τούρκους και τους ανάγκασαν να επιστρέφουν στον λόφο. Ο Καραϊσκάκης έστειλε, εν συνεχεία, ενισχύ­σεις στο Ζεμενό, ενώ ο ίδιος κινήθηκε ενα­ντίον των Τούρκων που είχαν ρίξει την ομο­βροντία. Οι συγκεκριμένοι όμως Τούρκοι, μόλις είδαν τους Ελληνες να πλησιάζουν, τράπηκαν σε φυγή.

Στο Ζεμενό η ελληνική φρουρά αποτε­λείτο από 300 άνδρες υπό τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς Διαμάντη Ζέρβα και Λάμπρο Ζάρμπα. Οι Ελληνες παραμόνευαν στα στε­νά και μόλις η κεφαλή της τουρκικής δύνα­μης εισήλθε στη στενωπό, επιτέθηκαν. Οι Τούρκοι μετά από σύντομη αντίσταση τρά­πηκαν σε άτακτη φυγή, αφήνοντας πίσω τους περί τους 35 νεκρούς, εκτός από τους τραυματίες, καθώς και τμήμα της εφοδιο­πομπής τους. Το μεγαλύτερο τμήμα πά­ντως των Τούρκων κατόρθωσε να διαφύγει σώο, καθώς δεν είχε εισέλθει στα στενά, ενώ οι ενισχύσεις που στάλθηκαν από τον Καραϊσκάκη δεν πρόλαβαν να λάβουν μέ­ρος στη σύγκρουση. Οταν οι Ελληνες στην Αράχωβα, πληροφορούμενοι τα νέα από το Ζεμενό, ξέσπασαν σε πανηγυρισμούς, τις τουρκικές ελπίδες, τις οποίες διατηρούσε ζωντανές ο ορυμαγδός της μάχης, διαδέ­χθηκε η απελπισία.

Οι Τούρκοι μετά από αυτήν τη δυσμενή εξέλιξη και υποφέροντας από την έλλειψη νερού, τροφίμων και χώρου καθώς και από

Πανοραμική φωτογραφία, στο βάθος της οποίας διακρίνεται η Αράχωβα στο διάσελο μεταξύ του χιονοσκεπούς Παρνασσού και της Κίρφης. Αμέσως πιο κάτω βρίσκονται οι Δελφοί (φωτ. Πην. Ματσούκα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας).

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA 1 0 3

Πλαγιές του Παρνασσού όπως φαίνονται από την Αράχωβα. Πολυάριθμοι Τούρκοι στην προσπάθειά τους να διαφύγουν βρήκαν εκεί τον θάνατο λόγω των καιρικών συνθηκών.

το ψύχος, πίεσαν τους αρχηγούς τους να διαπραγματευθούν. Οντως, την επομένη, κάτω από βροχή που έπεφτε από τα ξημε­ρώματα, οι Τουρκαλβανοί αξιωματικοί Χό- τος Λέγκας και Σουλεϋμάν Τόσκας κατέβη­καν από τον λόφο ως αντιπρόσωποι των Τούρκων. Ο Καραϊσκάκης όρισε ως Ελληνες αντιπροσώπους τον Περραιβό και τον Ρού- κη, οι οποίοι και συνάντησαν τους Τούρ­κους στην πηγή έξω από το χωριό. Οι Τούρ­κοι έλαβαν πρώτοι τον λόγο ζητώντας να τους επιτραπεί να πάνε με τα όπλα τους στο Ζητούνι (Λαμία), αφήνοντας αποσκευ­ές και ζώα στους Ελληνες. Για εγγύηση πρότειναν η μία πλευρά να δώσει στην άλ­λη πέντε σημαίνοντες αξιωματικούς. Οι Ελληνες απάντησαν πως θα τους άφηναν να φύγουν σώοι και αβλαβείς παίρνοντας, όμως, μαζί τους μόνο τα ρούχα που φορού- σάν και αφήνοντας τα πάντα στα χέρια των Ελλήνων. Επιπλέον, οι Τούρκοι έπρεπε να παραδώσουν στους Ελληνες τα Σάλωνα και τη Λειβαδιά και να παραχωρήσουν ως εγ­γύηση τον αδελφό του Μουσταφάμπεη, Καρεφίλμπεη, καθώς και τον ίδιο τον κεχα- γιάμπεη. Οι Τούρκοι με τη σειρά τους μπο­ρούσαν να ζητήσουν όποιους οπλαρχη­γούς ήθελαν, εκτός φυσικά από τον Καραϊ- σκάκη. Οι ελληνικές θέσεις, οι οποίες ήταν αδιαπραγμάτευτες, υποχρέωσαν τους Τούρκους απεσταλμένους να απαντήσουν πως δεν είχαν εξουσιοδότηση να αποδε­χθούν τέτοιους όρους και έτσι επέστρε­ψαν κατηφείς για να ενημερώσουν τους αρχηγούς τους. Οι Τούρκοι διοικητές θεώ­ρησαν τις ελληνικές απαιτήσεις ατιμωτι­κές, ενώ ο κεχαγιάμπεης ήλπιζε ακόμη σε νέα βοήθεια από τον Κιουταχή. Ετσι, μετά από δύο ώρες ακούσθηκε από τον λόφο η

(Από επάνω προς τα κάτω)Μαχαίρι των χρόνων της Επανάστασης. Ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα του οπλισμού των αγωνιστών.Καριοφίλι. Το κύριο πυροβόλο όπλο του Αγώνα. Στην τελική φάση της μάχης της Αράχοβας δεν χρησιμοποιήθηκε λόγω της χιονόπτωσης.Τουρκικό χαντζάρι του 19ου αιώνα.(φωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

βροντερή φωνή ενός Τούρκου: «Πόλεμος, πόλεμος, πόλεμος».

Ο Καραϊσκάκης διέταξε τους Ελληνες να είναι έτοιμοι για μια εχθρική έξοδο, η ο­ποία μπορεί να πραγματοποιείτο ανά πάσα στιγμή. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν συνέβη ούτε εκείνη την ημέρα ούτε την επομένη, 23 του μήνα, ενώ οι Τούρκοι είχαν περιέλθει σε οικτρή κατάσταση. Στριμωγμένοι, νηστι­κοί και βουτηγμένοι στη λάσπη εξαιτίας της βροχής που έπεφτε αδιάκοπα επί δύο

ημέρες, προσπαθούσαν να προφυλαχθούν από το κρύο καίγοντας τα σαμάρια των ζώ­ων τους. Ο Καραϊσκάκης περνούσε αδιάκο­πα από τις ελληνικές θέσεις και κρατούσε τους στρατιώτες του σε εγρήγορση, δια- τάσσοντάς τους να ανοίγουν πυρ κατά του εχθρού. Σε μια τέτοια ανταλλαγή πυρών, διάρκειας περίπου δύο ωρών, η οποία έλα­βε χώρα τη νύκτα της 23ης Νοεμβρίου, ο Μουσταφάμπεης, ο οποίος εμψύχωνε τους άνδρες του, δέχθηκε ένα βόλι στο μέτωπο. Αρχικά, η πληγή φάνηκε πως δεν ήταν θα­νάσιμη, σύντομα όμως, ελλείψει της δέου­σας περιποίησης, η κατάσταση του Τούρ­κου διοικητή επιδεινώθηκε. Η 24η Νοεμ­βρίου ξημέρωσε μουντή, καθώς έπεφτε χιονόνερο, το οποίο σύντομα εξελίχθηκε σε ισχυρή χιονόπτωση. Οι Τούρκοι στρατιώ­τες απελπισμένοι πήγαν στη σκηνή του κε- χαγιάμπεη ζητώντας του να δώσει κάποιο λύση στο αδιέξοδο στο οποίο είχαν περιέλ- θει. Ο Τούρκος διοικητής δεν κατάφερε να καθησυχάσει τους εξαγριωμένους Τούρ­κους και αναγκάστηκε να τους πει πως θα μεταβεί στη σκηνή του Μουσταφάμπεη για να λάβουν από κοινού μια οριστική απόφα­ση. Εξω, όμως, από τη σκηνή του Μουστα­φάμπεη βρήκαν τον αδελφό του, Καρεφίλ­μπεη, ο οποίος τους είπε πως ο αδελφός του ήταν ετοιμοθάνατος. Ο Μουσταφά­μπεης είχε συστήσει στον αδελφό του να ε­πιχειρήσουν έξοδο, ζητώντας παράλληλα να του κόψουν το κεφάλι για να μη πέσει στα χέρια των Ελλήνων.

Οι Τούρκοι τότε αποφάσισαν να δια- πραγματευθούν εκ νέου με τους Ελληνες ζητώντας να τους αφήσουν να κρατήσουν τα χρήματα τα οποία είχαν στα κεμέρια (ζώ­νες) τους. Οι Ελληνες αρνήθηκαν και ενώ οι περισσότεροι Τούρκοι ήταν της άποψης να δεχθούν εντέλει τους ελληνικούς ό­ρους, ορισμένοι αρνούντο να παραδώσουν τα χρήματά τους. Την ίδια στιγμή, ο κεχα- γιάμπεης βρισκόταν στη σκηνή του σε κα­τάσταση αποπληξίας, με συνέπεια να επι­κρατήσει χάος στο άναρχο πλέον τουρκικό στρατόπεδο. Εντωμεταξύ, στο ελληνικό στρατόπεδο, άγνωστο από ποια αφορμή, κάποιο στιγμή διαδόθηκε η είδηση πως οι Τούρκοι έφευγαν. Αφού διαπιστώθηκε πως κάτι τέτοιο δεν ίσχυε, οι περισσότεροι Ελληνες επέστρεψαν στα σπίτια του χωρι­ού όπου είχαν αποσυρθεί εξαιτίας της χιο­νόπτωσης.

Περί τη μία το μεσημέρι, ο ουρανός σκοτείνιασε ακόμη περισσότερο και ξέσπα­σε σφοδρή χιονοθύελλα. Τότε, ένα σώμα Τουρκαλβανών εξήλθε από τον τουρκικό περίβολο και κινήθηκε προς τον Παρνασ­σό, ξεκινώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την τουρκική έξοδο. Μετά τους Τουρκαλβα­νούς, ακολούθησαν όσοι Τούρκοι βρίσκο­

1 0 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

νταν κοντά τους, καθώς και όσοι ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Ακολούθησε το υπόλοιπο στράτευμα σε άθλια κατάσταση εξαιτίας της πολυήμερης κακοπάθειας. Οι λίγοι Ελληνες που Βρίσκονταν εκεί, αφού φρόντισαν να ειδοποιηθεί ο Καραϊσκάκης για την τουρκική έξοδο, παραμέρισαν μπροστά στο πλήθος των εχθρών με συνέ­πεια οι προπορευόμενοι εχθροί να διαφύ­γουν. Ο Καραϊσκάκης, μόλις ενημερώθηκε, βγήκε σε έξαλλη κατάσταση από το κατά­λυμά του και διέταζε βρυχώμενος όσους ο­πλαρχηγούς και στρατιώτες έβρισκε μπρο­στά του, να επιτεθούν στους εχθρούς. Πολλοί, όμως, αγωνιστές είτε θεώρησαν πως και αυτός ο συναγερμός ήταν ψευδής παραμένοντας στις οικίες, είτε μετέβησαν στον λόφο και άρχισαν να λεηλατούν τις τουρκικές αποσκευές. Αρκετοί, εντούτοις, Ελληνες επιτέθηκαν στον διαφεύγοντα ε­χθρό παρά τη χιονοθύελλα η οποία περιό­ριζε την ορατότητα στα 50 βήματα και α- χρήστευσε τα πυροβόλα όπλα. Οι πρώτοι Ελληνες που επιδόθηκαν στην καταδίωξη του εχθρού μαζί με τους ήδη υπάρχοντες εκεί, κυνήγησαν όσους Τούρκους έβλεπαν να προπορεύονται και να είναι πιο γεροί, ε­πιθυμώντας να ανακόψουν την εχθρική πο­ρεία. Εξακολούθησαν δε την καταδίωξη μέχρι το σημείο όπου οι πλαγιές του Παρ­νασσού γίνονταν απόκρημνες και μετά στράφηκαν προς τα πίσω σκοτώνοντας ό­ποιον Τούρκο έβρισκαν μπροστά τους. Εντωμεταξύ, οι υπόλοιποι Ελληνες, οι οποί­οι διαρκώς κατέφθαναν με χαντζάρια, πά­λες, γιαταγάνια και μαχαίρια ανά χείρας, σφαγίαζαν τους Τούρκους που είχαν μείνει πίσω. Ιδιαίτερη αγριότητα επέδειξαν οι α­γωνιστές που είχαν βρεθεί στο Μεσολόγγι, καθώς ο Μουσταφάμπεης είχε συμμετά- σχει στην πολιορκία της πόλης. Οι μόνοι Τούρκοι οι οποίοι διέφυγαν τον θάνατο ή­ταν όσοι μιλούσαν ελληνικά ή όσοι Τουρ- καλβανοί έπεσαν στα χέρια Ελλήνων που μιλούσαν αρβανίτικα.

Η σφαγή σταμάτησε μία ώρα μετά τη δύση του ηλίου και οι αγωνιστές πληροφό­ρησαν τον Καραϊσκάκη για το μέγεθος της. Ο αρχιστράτηγος, ο οποίος είχε υποσχεθεί αμοιβή για κάθε τουρκικό κεφάλι, θεώρη­σε πως τα λεγόμενά τους ήταν υπερβολικά και πως οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν δια- φύγει. Την επόμενη ημέρα διαπίστωσε ο ί­διος την έκταση της τουρκικής πανωλε­θρίας: 600 Τούρκοι είχαν σφαγιασθεί την προηγούμενη, πολλοί είχαν συλληφθεί αιχ­μάλωτοι σε άθλια κατάσταση εξαιτίας των κρυοπαγημάτων,, εκ των οποίων μόνο 50 ε- πέζησαν ενώ αντίστοιχα από τους 200 οι ο­ποίοι έφθασαν ζωντανοί στη Μονή της Ιε­ρουσαλήμ, πολλοί πέθαναν και άλλοι ακρω­τηριάσθηκαν. Των υπολοίπων περίπου 1.000

Τούρκων βρέθηκαν τα οστά από τους Αρα- χωβίτες στον Παρνασσό, όταν έλιωσαν τα χιόνια την άνοιξη. Αγκαλιασμένοι, για να προφυλαχθούν από το χιόνι, είχαν βρει ο­μαδικά τον θάνατο. Απεναντίας, οι ελληνι­κές απώλειες καθ’ όλη τη διάρκεια της μά­χης ήταν ελάχιστες.

Ο Καραϊσκάκης διέταξε και υψώθηκε ως τρόπαιο ένας κωνικός σωρός από κεφά­λια Τούρκων, στα οποία συμπεριλαμβάνο- νταν αυτά του κεχαγιάμπεη και του Μου-

(Από επάνω προς τα κάτω)Γιαταγάνι των επαναστατικών χρόνων.Το γιαταγάνι μαζί με την πάλα αποτελούσαν τον κύριο αγχέμαχο οπλισμό Ελλήνων και Τούρκων.Σκαλιστή πιστόλα και μαχαίρι.(ψωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

σταφάμπεη. Με αυτόν τον τρόπο ο αρχη­γός θέλησε να εμψυχώσει τους επαναστα- τημένους Ελληνες, να τρομοκρατήσει τους Τούρκους και να κάνει τους Ρουμελιώτες να ξεσηκωθούν καθώς, εάν οι Τούρκοι επι­κρατούσαν, τα αντίποινά τους θα ήταν τρο­μερά. Στα χέρια των Ελλήνων έπεσαν 23 τουρκικές σημαίες και πλούσια λάφυρα. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους βρέθηκε και ο διορισμένος από τον Κιουταχή διοικητής της δυτικής Ελλάδας Τάτσης Μαγγίνας, ο οποίος στο παρελθόν, εκτελώντας εντο­λές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ζη­τούσε τον θάνατο του Καραϊσκάκη, όταν είχε δικαστεί από την κυβέρνηση. Ο εν λό- γω προδότης εστάλη από τον Καραϊσκάκη στην κυβέρνηση στο Ναύπλιο, η οποία τον

όρισε αργότερα πληρεξούσιο στη Συνέλευ­ση της Τροιζήνας, ενώ επί Οθωνα έγινε και υπουργός Οικονομικών.

Ο ελληνικός θρίαμβος, ο οποίος μόνο με αυτόν στα Δερβενάκια μπορεί να συ- γκριθεί, προκάλεσε ξέφρενη χαρά στους Ελληνες και θορύβησε όσους επεδίωκαν να καταπνίξουν το ξεσηκωμένο γένος. Για ακόμη μία φορά, ο λοιδορημένος κλεφτο­πόλεμος, εφαρμοζόμενος υποδειγματικά από τον δαιμόνιο Καραϊσκάκη, είχε επιφέ­ρει τον όλεθρο στους Τούρκους. Η εκ­στρατεία του Καραϊσκάκη στη Στερεά και η μάχη της Αράχωβας αποτελούν ιδεατή ε­φαρμογή των μεθόδων του κλεφτοπολέ­μου. Η έντονη κινητικότητα και οι ελιγμοί, οι νυκτερινές πορείες, οι ενέδρες, ο αιφνι­διασμός, η παραπλάνηση του εχθρού και η έμφαση στη συλλογή πληροφοριών υπήρ­ξαν κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής δράσης, ενώ η αριστοτεχνική συγκέντρω­ση των ελληνικών δυνάμεων στον τόπο της μάχης από τον Καραϊσκάκη υπήρξε ο σημαντικότερος παράγοντας ο οποίος ο­δήγησε στην ελληνική επικράτηση.

Μετά τη μάχη, ο Καραϊσκάκης συνέχι­σε την εκστρατεία κατατροπώνοντας επα­νειλημμένα τους Τούρκους, με αποτέλε­σμα τον Φεβρουάριο του 1827 η Στερεά να είναι πλέον ελεύθερη. Ο Καραϊσκάκης σκόπευε να πλήξει τον Κιουταχή, αποκό- πτοντας τις τουρκικές γραμμές επικοινω­νιών στο ύψος των Θερμοπυλών, αλλά δια- τάχθηκε από την κυβέρνηση να μεταβεί στην Αθήνα. Οταν δε ο Καραϊσκάκης έφτα- σε στην Αττική και 10.000 Ελληνες συγκε­ντρώθηκαν υπό τις διαταγές του, η κυβέρ­νηση όρισε ως αρχιστράτηγο τον Βρετανό Ρίτσαρντ Τσωρτς και ως αρχιναύαρχο τον, επίσης, Βρετανό Τόμας Κόχραν, οι οποίοι υπηρετούσαν τα συμφέροντα της χώρας τους. Μετά από δύο μήνες, ο Καραϊσκά- κης ήταν νεκρός και το έργο το οποίο ξε­κίνησε στην Αράχωβα, να ελευθερωθεί δηλαδή η Ελλάδα από τα ελληνικά όπλα, έμεινε ατελείωτο. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Αινιάν Δημήτριος: Ο ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, Εκδοτική Ερμής, Αθήνα. 1974.(2) Περραιβός Χριστόφορος:ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Εκδόσεις Βεργίνα, Ιανουάριος, 2003.(3) Φωτιάδης Δημήτρης: ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1995.(4) Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, στο ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ, Εκδόσεις Μέρμηγκα, Αθήνα, 1993.(5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ: ΤΟΜΟΣ IB ’, Εκδοτική Αθηνών,Αθήναι, 1975.

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 5

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ A v ö p e a c Α π ά Π ο γ Π ο υ

Inglourious BasterdsTo 1992, ένα φιλμ της

ονομαζόμενης «ανεξάρτητης σκηνής», με τον τίτλο «Reservoir Dogs», ξεχώρισε στο κινηματογραφικό στερέωμα, λόγω της ιδιαίτερης αισθητικής του, που χαρακτηριζόταν από την ωμή, ή και ορισμένες φορές λυρική, απεικόνιση Βίαιων σκηνών. Σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ο Κουέντιν Ταραντίνο, που είδε το άστρο του να λάμπει μετά το εν λόγω φιλμ. Ο Ταραντίνο δεν διαθέτει την κλασική εκπαίδευση ενός λάτρη του κινηματογράφου, αλλά μάλλον σχολείο του αποτέλεσαν τα βίντεο κλαμπ και ιδιαίτερα οι φθηνές παραγωγές της δεκαετίας του 1970 και του 1980. Σημεία κατατεθέν των έργων του είναι οι μακρόσυρτοι διάλογοι, οι εκρηκτικές βίαιες και, σε σημείο γραφικό, σκηνές δράσης, η εμμονή του σε απίθανες ιστορίες εκδίκησης και τα ευφάνταστα σενάριά του, που διανθίζονται από πολλαπλές αναδρομές ή, αλλιώς, flashbacks. Ο Ταραντίνο, λοιπόν, παραδίδει στο κοινό ταινίες, που διαθέτουν άψογη αισθητική, βίαιο χαρακτήρα, αλλά είναι και εκπληκτικά διασκεδαστικές, στα όρια του «χαβαλέ». Συνήθως, οι ήρωες των έργων του γελοιοποιούνται ή διακωμωδούνται και η μη σοβαρότητα αποτελεί σημείο κατατεθέν της σεναριακής πλοκής. Το ηθικό δίδαγμα των έργων του είναι χαοτικό, αν όχι άφαντο, και σαφώς στο τέλος των ταινιών του η ευφάνταστη εκδίκηση αποτελεί το σημείο κορύφωσης της πλοκής.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, λοιπόν, ο Ταραντίνο αποφάσισε να πάρει την ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και να την εντάξει σε έναν δικό του κόσμο μυθοπλασίας, όπου τα πάντα

ανατρέπονται. Το 2009, παραδίδει στις κινηματογραφικές αίθουσες την ταινία «Αδωξοι Μπάσταρδη», με εξέχοντα πρωταγωνιστή αυτής τον Μπραντ Πιτ, και έναν γερό προϋπολογισμό να στηρίζει το μπλοκμπάστερ του. Η υπόθεση της ταινίας έχει ως εξής: Μια ομάδα από Εβραίους πράκτορες, υπό την καθοδήγηση ενός Αμερικανού (με ινδιάνικες καταβολές) αξιωματικού, αναλαμβάνει να κινείται στην κατεχόμενη Ευρώπη (κυρίως Γαλλία) και να εκτελεί Ναζί με σαδιστικό και παραδειγματικό τρόπο. Παράλληλα, οι Ναζί συνεχίζουν να κυνηγούν τους Εβραίους, με σημαντική επιτυχία στην κατεχόμενη Γαλλία, χάρη στις προσπάθειες ενός εξέχοντος αξιωματικού τους (τον ερμηνεύει καταπληκτικά ο Κριστόφ Βαλτζ). Μια Εβραία, που την τελευταία στιγμή γλίτωσε από ενέδρα και διατηρεί έναν κινηματογράφο στο Παρίσι, και ένας διάσημος Γερμανός ήρωας πολέμου, που θέλει να γίνει πρωταγωνιστής στο γερμανικό σινεμά, θα αποτελέσουν ένα σύνολο χαρακτήρων, πάνω στο οποίο θα στηθεί ένα απίθανο εναλλακτικό σενάριο εξέλιξης του Β ’ ΠΠ. Στη βάση όλων αυτών, υπάρχει η πρεμιέρα ενός ναζιστικού φιλμ.

Είναι αλήθεια ότι κανείς δεν ξέρει από πού να αρχίσει τον σχολιασμό αυτού του έργου.

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από τον ανορθόγραφο τίτλο, που στα αγγλικά πρέπει να γράφεται «Inglorious Bastards» και όχι «Inglourious Basterds». Υπάρχουν διάφορες θεωρίες γι’ αυτή την ανορθόγραφη διατύπωση, ενώ ο σκηνοθέτης δεν έχει ξεκαθαρίσει τη θέση του. Σαφώς, πρόκειται για μια έξυπνη εμπορική κίνηση. Ωστόσο, δεδομένης της λατρείας του σκηνοθέτη σε βίαιες περιπέτειες των προηγούμενων δεκαετιών, ο τίτλος αποτελεί σαφώς φόρο τιμής στην ιταλική πολεμική περιπέτεια του 1978 «Inglorious Bastards». Ας ασχοληθούμε τώρα με την ιστορική ακρίβεια του έργου. Ολα τα περιφερειακά στοιχεία της ταινίας (ενδυμασίες, τοπία, οπλισμός, τίτλοι και ονόματα πραγματικών πρωταγωνιστών) αναπαρίστανται με αξιοζήλευτη πιστότητα, ενώ ακόμα και οι διάλογοι δεν είναι αγγλικοί (ως συνήθως σε αμερικανικά φιλμ) στο μεγαλύτερο μέρος του χολιγουντιανού αυτού φιλμ, αλλά ακούγονται οι πραγματικές γλώσσες (γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά), που απαιτούν οι

1

1

1 h ·’ ' J

* ‘ t -

γ +

ΡΠΤ« m

i ia iw

■Krai

ΰ π Β Τ

γ ,

}

a

η Ρ

περιστάσεις. Εκτός των άλλων, οι παραγωγοί δεν δίστασαν να δαπανήσουν σημαντικά ποσά, προκειμένου το φιλμ να κινηματογραφηθεί στην Ευρώπη, ώστε να αποδώσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το περιβάλλον της εξέλιξης της ταινίας. Σε καμιά περίπτωση, όμως, η ταινία δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως φιλμ αναφοράς σε ιστορικά στοιχεία. Το χρονοδιάγραμμα του Β'Παγκοσμίου Πολέμου έχει παραποιηθεί δραματικά, για να μη γίνει αναφορά στον κύριο κορμό της ιστορίας και στο εντυπωσιακό φινάλε, που για ευνόητους λόγους δεν αναφέρουμε. Ο Β ’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε μια αφορμή για τον Ταραντίνο, για να αναπτύξει τη βίαιη μυθοπλασία του και να στήσει το περιβάλλον ενός δικού του κόσμου, τόσο πιστευτού, όμως, που σε κάποιο σημείο θα μπορούσε να μας πείσει ότι είναι πιο πραγματικός από την αληθινή ιστορία.

Και σε αυτό το σημείο αξίζουν συγχαρητήρια στον Κουέντιν Ταραντίνο, μια και το σενάριό του, που λέγεται ότι το επεξεργαζόταν για περισσότερο από μια δεκαετία, είναι πραγματικά καλοδουλεμένο. Η ιστορία εξελίσσεται με έναν ιδιαίτερα έξυπνο τρόπο και έλκει το

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

· ?

ενδιαφέρον του θεατή, ενώ το σασπένς κλιμακώνεται συνεχώς. Οι σκηνές των ανακρίσεων (ιδιαίτερα η αρχική) είναι απολαυστικότατες.Η ταινία διαθέτει ευφυή σκηνοθεσία και εκπληκτική σκηνική ενορχήστρωση. Η σκηνή του ραντεβού των κατασκόπων στην υπόγεια ταβέρνα αποτελεί μάθημα σκηνοθεσίας. Συνεχίζοντας, αξίζει να αναφερθούμε στους ηθοποιούς. Μπορεί ο Μπραντ Πιτ να τραβάει την προσοχή του κοινού, και δικαίως, αλλά το αστέρι του Κριστόφ Βαλτζ, ως δαιμόνιου αξιωματικού των Ναζί, έλαμψε στο φιλμ. Δίχως άλλο, η Ντάιαν Κρούγκερ απέδειξε ότι δεν είναι προορισμένη για ελαφρούς ρόλους, ενώ κάθε ηθοποιός στο φιλμ κατάφερε να εξισορροπήσει σε ένα περιβάλλον, που περιλαμβάνει τόσο το τραγικό όσο και το κωμικό στοιχείο.

Τέλος, υπάρχουν τρία σημεία, που αξίζει να σχολιάσουμε, με αφορμή το φιλμ. Πρώτον, ομάδα

κομάντο με αντίστοιχα χαρακτηριστικά και σχέδιο δράσης δεν είχε υπάρξει στην πραγματικότητα (ιδιαίτερα στις αρχές του Β ’ ΠΠ). Ειδικές αποστολές δολιοφθορών (π.χ. η βρετανική ομάδα του 11 ου Τάγματος των SAS, που έλαβε την ονομασία X-Troop και έδρασε το 1941) και ομάδες πρακτόρων, που προσπαθούσαν να οργανώσουν την αντίσταση στις κατεχόμενες χώρες, υπήρξαν, αλλά όχι σε αυτό το επίπεδο, που παρουσιάζει το φιλμ. Δεύτερον, η προπαγάνδα υπήρξε το κύριο όπλο του ναζισμού, που φρόντισε να δημιουργήσει μάλιστα Υπουργείο Προπαγάνδας από το 1933. Αν και το θέμα του γερμανικού προπαγανδιστικού φιλμ, που παρουσιάζεται μέσα στην ταινία, δεν είναι απίθανο, ωστόσο δεν θα αποτελούσε κύρια θεματική στόχευση των Γερμανών Εθνικοσοσιαλισμόν. Τα σημαντικότερα προπαγανδιστικά φιλμ των Ναζί αποσκοπούσαν στην

εκπαίδευση των ανηλίκων και προβάλλονταν στα σχολεία (στα πλαίσια του προγράμματος «στρατιωτικής εκπαίδευσης») ενώ σκοπός τους ήταν σχεδόν πάντα να αποδομήσουν συγκεκριμένες εθνότητες, προκειμένου να αναδείξουν την ανωτερότητα της γερμανικής φυλής και την καταπίεση, που αυτή έχει δεχθεί (π.χ. το «Feldzug in Polen» του 1939, που παρουσίαζε το «δράμα» που βίωναν οι γερμανικές «κατεχόμενες» φυλές στην Πολωνία, ή το «Menschen im Sturm» (1941), αντίστοιχης θεματικής, που εστίαζε στους Σέρβους, κλπ.).

Ο Ταραντίνο, εστιάζοντας την πλοκή του έργου του γύρω από ένα γερμανικό προπαγανδιστικό φιλμ, φέρνει στο επίκεντρο την πραγματική δύναμη του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος, που δεν ήταν άλλη από την προπαγάνδα. Μάλιστα, μπορεί να ειπωθεί ότι το δικό του φιλμ είναι μια αναφορά και στα συμμαχικά προπαγανδιστικά φιλμ, αλλά και τα έργα του δυτικού σινεμά, που ακολούθησαν τον Β' ΠΠ και στα οποία οι Γερμανοί παρουσιάζονταν σαν καρικατούρες. Ακολουθώντας τα βήματά τους, ο Ταραντίνο αναπαράγει στη δική του ταινία όλες τις στερεότυπες αποτυπώσεις των Γερμανών ως σαδιστικών, ψυχρών, φονικών, αλλά και άλλες φορές τραγελαφικών προσώπων, με αποκορύφωμα τον Χίτλερ, που αποτελεί κωμική συνιστώσα στο έργο. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα προπαγανδιστικό φιλμ των Συμμάχων, με θέμα του ένα άλλο γερμανικό προπαγανδιστικό φιλμ! Τέλος, αξίζει μια αναφορά σε θέματα ηθικής. Στον κόσμο του Ταραντίνο, η ηθική αποτελεί ένα θέμα προς συζήτηση, καθώς οι κεντρικοί του ήρωες συνήθως συμπεριφέρονται με ακραίους τρόπους. Ωστόσο, πάντα διαθέτουν έναν δίκαιο λόγο, για να το πράξουν αυτό. Ετσι και εδώ, ο Μπραντ Πιτ

Inglourious Basterds

Τίτλος ταινίας: Αδωξοι Μπάσταρδη - Inglourious BasterdsΕταιρία παραγωγής: Universal PicturesΣενάριο: Κουέντιν ΤαραντίνοΠαραγωγή: Λόρενς ΜπέντερΣκηνοθέτης: Κουέντιν ΤαραντίνοΦωτογραφία: Ρόμπερτ ΡίτσαρντσονΠρωταγωνιστές: Μπραντ Πιτ, Κριστόφ Βαλτζ, Ντάιαν Κρούγκερ, Μέλανι Λοράν, Ιλάι Ροθ, Μάικλ Φασμπέντερ, Ντάνιελ Μπρούλ, κ.ά. Διάρκεια: 153 λ.Ετος παραγωγής: 2009Σλόγκαν: Μια φορά κι έναν καιρό στην κατεχόμενη από τους Ναζί Γαλλία... (Once upon a time in Nazi occupied France...)Βραβεία: Οσκαρ Β ’ ανδρικού ρόλου στον Κριστόφ Βαλτζ, Υποψή­φια για επτά Οσκαρ, Βραβείο καλύτερου ηθοποιού στις Κάννες για τον Κριστόφ Βαλτζ και υποψήφια για Χρυσό φοίνικα, συμμετοχές και διακρίσεις σε πολλά άλλα κινηματογραφικά φεστιβάλ.

(που εκπροσωπεί την αγνή, αλλά και άξεστη αμερικανική επαρχιακή προσωπικότητα) και η ομάδα των κυνηγημένων Εβραίων του αποτελούν ανθρωπόμορφα τέρατα, με αυτά που πράττουν. Στο όνομα του δίκαιου σκοπού, προχωρούν σε ενέργειες σαδιστικής βίας. που περισσότερο έπραξαν οι ίδιοι οι Ναζί (για παράδειγμα, η χάραξη της σβάστικας στα μέτωπα των θυμάτων τους, που στην ταινία παρουσιάζεται να κάνουν οι πρωταγωνιστές). Αποτέλεσμα της πρακτικής αυτής του σκηνοθέτη είναι να μένει ο θεατής στο τέλος με ένα μουδιασμένο αίσθημα διασκέδασης. Η απλοϊκή (αλλά καλά κινηματογραφημένη) ιστορία, που μόλις παρακολούθησε, διαθέτει ένα μηδενικό ηθικό ίχνος και τίποτα ιδιαίτερο δεν αφήνει στον θεατή, πέραν του ότι οι Ναζί ήταν οι κακοί, ενώ οι καλοί σύμμαχοι τους «έδωσαν να καταλάβουν». Ως εκ τούτου, μπορεί από τη μία η ταινία να λειτουργήσει άψογα ως αμερικανική ή εβραϊκή προπαγάνδα (η οποία διαπιστώνεται σε πολλαπλά επίπεδα) ή, εναλλακτικά μπορούμε απλά να αποδεχθούμε ότι ο σκηνοθέτης έκανε την πλάκα του. Θα προτιμήσουμε να ακολουθήσουμε το δεύτερο μονοπάτι λογικής.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 7

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ A ü e E n v ö p o c Ν . A v s o m c

Special Hobby 1/ 48 (SH 4 8 1 0 4 )Airspeed Oxford Mk.l/ll «Commonwealth Service»

■■■■■■■

-.'-isf 0 > ' X , .

£ . - λ i ύ *

• liafc. .......- »·*■- „ S r

AirspeedOxfordMk.l/ll

■Η εικονογράφηση του κουτιού παρουσιάζει ένα ιδιαίτερα πολύχρωμο αεροσκάφος της μεταπολεμικής περιόδου της Αεροπορίας της Νέας Ζηλανδίας.

Σχετικά πρόσφατα η τσεχική εταιρία παραγωγής μοντέλων περιορισμένης κυκλοφορίας Special Hobby κυκλοφόρησε στην κλίμακα 1/48 το βρετανικό εκπαιδευτικό αεροσκάφος Airspeed Oxford Mk.l/ll. Αν και το πραγματικό αεροσκάφος είναι πολύ γνωστό και βρισκόταν στις τάξεις πολλών αεροποριών, παρόλα αυτά δεν έχει τύχει ανάλογης προσοχής από τις εταιρίες ευρείας παραγωγής μοντέλων. Ουσιαστικά, πρόκειται μόνο για τον τύπο Mk.l, διότι δεν παρέχονται ούτε χρωματικές επιλογές και χαλκομανίες, αλλά ούτε και ανάλογες οδηγίες συναρμολόγησης του πύργου του πολυβολητή στον οδηγό συναρμολόγησης.

Το κιτ αποτελείται από τέσσερα πλαίσια γκρι χρώματος και ένα με διαφανή, τα οποία περιέχονται σε μια επαναχρησιμοποιούμενη σακούλα και περιλαμβάνουν 96 και 17 κομμάτια αντίστοιχα. Επιπλέον, στα περιεχόμενα του κιτ συγκαταλέγονται 40 περίπου φωτοχαραγμένα και ανάλογου αριθμού ρητινένια μέρη, καθώς και δύο μάσκες για τα διαφανή μέρη και για το κίτρινο

περίγραμμα των εθνοσήμων.Το κιτ διαθέτει πολύ καλά

χαραγμένη γράμμωση, ενώ η αναπαράσταση των υφασμάτινων επιφανειών, ειδικά των σταθερών και κινητών τμημάτων των ουραίων πτερυγίων αλλά και του κάθετου σταθερού, πλησιάζει το εξαιρετικό. Ανάλογου επιπέδου είναι και οι λιτές, αλλά πολύ αληθοφανείς πτέρυγες.

Τα κομμάτια, που αποτελούν το κιτ, είναι στην πλειοψηφία τους καθαρά και χωρίς ελαττώματα χύτευσης (sink marks), αλλά υπάρχουν και κάποια, τα οποία έχουν λίγο παραπάνω πλαστικό (flash) και θα χρειαστούν ελαφρύ καθάρισμα.

Τα ρητινένια κομμάτια, που συνοδεύουν το κιτ, είναι εξαιρετικής ποιότητας, όπως είναι, άλλωστε, σχεδόν σε όλα τα κιτ τσεχικής προέλευσης. Μας άρεσε ιδιαίτερα το πολυβόλο του πύργου, αν και δεν χρησιμοποιείται σε καμιά από τις προτεινόμενες επιλογές του κιτ. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται τα φωτοχαραγμένα, καθώς και τα διαφανή μέρη, τα οποία είναι λεπτά και διαυγή.

Στα πλαϊνά μέρη της ατράκτου αναπαρίστανται τα

δομικά στοιχεία του αεροσκάφους σε όλο το μήκος τους. Το ίδιο ισχύει και για το δάπεδο, το οποίο αρχίζει από το εμπρόσθιο (θάλαμο διακυβέρνησης) και καταλήγει στο πίσω μέρος της ατράκτου.

Η περιοχή του κόκπιτ περιλαμβάνει τον ανάγλυφης μορφής πίνακα οργάνων, τους διπλούς μοχλούς ελέγχου, τα δύο από τα τρία απλά καθίσματα, τα οποία δείχνουν πολύ καλύτερα, όταν τοποθετηθούν στις φωτοχαραγμένες βάσεις τους και

κολληθούν σε αυτά οι επίσης φωτοχαραγμένες ζώνες πρόσδεσης. Την εικόνα του κόκπιτ συμπληρώνουν τα ρητινένια ποδωστήρια και οι πλαϊνές κονσόλες, στις οποίες επίσης τοποθετούνται και κάποια μεταλλικά μέρη, όπως μοχλοί ισχύος και ενεργοποίησης πτερυγίων, οι οποίοι τους χαρίζουν περισσότερη πιστότητα. Το πίσω μέρος του αεροσκάφους, το οποίο χωρίζεται από το κόκπιτ με ένα παρέμβασμα, είναι εξίσου εντυπωσιακό και αυθεντικό. Τα

Τα δύο μέρη της ατράκτου, το μακρύ δάπεδο, η βακτηρία και στοιχεία του θαλάμου διακυβέρνησης, όπως τα χειριστήρια, τα καθίσματα και ο πίνακας οργάνων, αποτελούν τα βασικά στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.

Κοντινά πλάνα, τα οποία περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο τα δομικά στοιχεία και τις υπόλοιπες λεπτομέρειες του εσωτερικού των δύο κομματιών της ατράκτου.

1 0 8 ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

. ¥

Οι κινητήρες και τα αντίστοιχα καλύμματα τους, οι έλικες, οι τροχοί και κάποια άλλα στοιχεία από το κύριο σύστημα προσγείωσης συνθέτουν ένα ακόμη πλαίσιο του κιτ.

Τα οριζόντια σταθερά, τα βάκτρα, οι θυρίδες και τα στοιχεία των φωλεών του κυρίως συστήματος προσγείωσης, καθώς και οι δύο διαφορετικές αεροδυναμικές επιφάνειες πίσω από αυτό, αποτελούν τα περιεχόμενα ενός ακόμη πλαισίου του κιτ.

μέρη, τα οποία το επενδύουν, είναι και εδώ τα ίδια με τα παραπάνω: κομψά κομμάτια ρητινένιας και φωτοχαραγμένης μορφής, τα οποία αναπαριστούν διάφορες συσκευές, βοηθήματα, καθώς και κάποια άλλα στοιχεία, όπως θήκες και φιάλες, που ανήκουν ατον εξοπλισμό του αεροσκάφους.

Δυστυχώς, η πόρτα επιβίβασης του πληρώματος στο αεροσκάφος δεν δίνεται ξεχωριστά. Αν, όμως, κάποιος θελήσει να επιδείξει τον πολύ ενδιαφέροντα εσωτερικό χώρο του αεροσκάφους, θα πρέπει να την αφαιρέσει μόνος του.

Οι φωλεές και οι θυρίδες του συστήματος προσγείωσης διαθέτουν κάποια στοιχειώδη λεπτομέρεια, αλλά όχι κάτι παραπάνω. Τα σκέλη του κυρίως συστήματος προσγείωσης είναι ένας συνδυασμός από κομμάτια

πλαστικού και ρητίνης, ο οποίος, μαζί με τους πολύ καλούς τροχούς, αποδίδει με αληθοφάνεια τη συγκεκριμένη περιοχή.

Σε ό,τι αφορά τους κινητήρες, θα θέλαμε πολύ καλύτερους τους κυλίνδρους, που τους αποτελούν. Για ένα κιτ περιορισμένης κυκλοφορίας, και ειδικά αυτής της κλίμακας, θα τους προτιμούσαμε ρητινένιους ή, τουλάχιστον, καλύτερα δουλεμένους.

Αν και δεν χρησιμοποιούνται στην κατασκευή του συγκεκριμένου τύπου (Mk.l), στο κιτ περιλαμβάνεται ολόκληρο το συγκρότημα του πύργου και, όπως προαναφέρθηκε, το ιδιαίτερα καλό πολυβόλο, όπως επίσης και τις διαφορετικού τύπου αεροδυναμικές επιφάνειες στο πίσω μέρος του κυρίως συστήματος προσγείωσης.

Αν και δεν περιλαμβάνονται ελληνικά εθνόσημα, το κιτ διαθέτει όλα τα απαραίτητα στοιχεία, για να κατασκευάσουμε ένα ελληνικό αεροσκάφος. Το φύλλο χαλκομανιών διαθέτει εξαιρετική ποιότητα, ενώ παράλληλα δεν υστερεί και από πλευράς επιλογών. Μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε τέσσερα αεροσκάφη (εκ των οποίων όλα είναι τύπου Mk.l), για καθένα από τα οποία παρέχονται αντίστοιχες πληροφορίες. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για δύο νεοζηλανδικά, ένα καναδικό και ένα αυστραλιανό αεροσκάφος.

Το εντυπωσιακότερο όλων είναι ένα νεοζηλανδικό αεροσκάφος της μεταπολεμικής περιόδου, το οποίο είναι κίτρινο με πλατιές διαγώνιες κόκκινες λωρίδες (εικονογράφηση κουτιού), ταυτίζοντας με αυτόν τον τρόπο το εξωτερικό του βάψιμο με τον εκπαιδευτικό του ρόλο.

Συνοψίζοντας, θα θέλαμε να καλωσορίσουμε το καλύτερο κιτ του Oxford ανεξαρτήτως κλίμακας, το οποίο, αν και θα το

περιμέναμε καλύτερο σε κάποια σημεία, που αναφέρθηκαν παραπάνω, λόγω του ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος, πιστεύουμε ότι θα τύχει θερμής υποδοχής από τους μοντελιστές της χώρας μας.

Ο οδηγός συναρμολόγησης, οι πολύ καλής ποιότητας χαλκομανίες και τα λεπτά και διαυγή μέρη του μοντέλου.

Εκτός των άλλων, το κιτ περιλαμβάνει μάσκες, φωτοχαραγμένα και ρητινένια μέρη.

Τα μοντέλα της Special Hobby εισάγονται από το κατάστημα GE Hobbies, Δωδεκανήσου 29, Αργυρούπολη, τηλ.: 2109916178, www.gehobbies.gr

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΠ Ο Ρ ΙΑ 1 0 9

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ \ I Γιάννικ Bapoaunc

ΤΙ ΗΤΑΝ TO VERDEIA;

Πλευρική όψη του πρωτότυπου Verdeja, εξοπλισμένου με το πυροβόλο των 75 mm.

To Verdeja ήταν μια οικογένεια ελαφρών αρμάτων, που παρουσιάστηκε στην Ισπανία την περίοδο 1938-1954, με στόχο την αντικατάσταση των PzKpfw I και των Τ-26. Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου, οι εθνικιστές προμηθεύονταν άρματα μάχης από τη Γερμανία και την Ιταλία. Τα γερμανικά PzKpfw I των εθνικιστών, εξοπλισμένα με δύο πολυβόλα των 7,92 mm, ήταν εμφανώς κατώτερα σε σχέση με τα σοβιετικά Τ-26 με πυροβόλο των 45 mm των δημοκρατικών. Στα τέλη του 1937, ο λοχαγός Φέλιξ Βερντέχα, που ήταν διοικητής της ίλης συντήρησης της επιλαρχίας αρμάτων των εθνικιστών, αποφάσισε να προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός νέου άρματος, που θα προσέφερε ανώτερες επιδόσεις από τα άρματα, που είχαν τεθεί σε υπηρεσία κατά τον Εμφύλιο πόλεμο. Οι αρχικές προδιαγραφές περιέγραφαν ένα άρμα εξοπλισμένο με

πυροβόλο των 45 mm, μεγίστη θωράκιση 30 mm και εντυπωσιακές επιδόσεις, με μεγίστη ταχύτητα σε οδό 70 km/h και εμβέλεια 200 km. Το πρώτο πρωτότυπο χρησιμοποίησε τμήματα από άλλα ελαφρά άρματα και είχε ενδιαφέρουσα διαμόρφωση. Ο οδηγός βρισκόταν στο αριστερό εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους και δεξιά του βρισκόταν ο κινητήρας των 85 hp και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης. Ο πύργος ήταν διμελής, με αρχηγό και γεμιστή, και ήταν εξοπλισμένος με ένα πυροβόλο των 45 mm και δύο πολυβόλα των 7,92 mm. Στο οπίσθιο τμήμα βρίσκονταν δύο δεξαμενές καυσίμου και τα βλήματα για το πυροβόλο. Το πρωτότυπο δοκιμάστηκε με σχετική επιτυχία τον Ιανουάριο του 1939 και αποφασίστηκε η παραγωγή ενός πρωτοτύπου περισσότερο αντιπροσωπευτικού της προβλεπόμενης έκδοσης παραγωγής Verdeja 1. Το όχημα κατασκευάστηκε τον Αύγουστο του 1940 και διέθετε μια σειρά βελτιώσεων, σε συνδυασμό με αύξηση της θωράκισης.

Τα φιλόδοξα σχέδια για την κατασκευή 1.000 μονάδων δεν υλοποιήθηκαν, εξαιτίας της άσχημης κατάστασης της ισπανικής οικονομίας. Το 1944, παρουσιάστηκε το Verdeja 2, με βάρος μάχης σχεδόν 111, έναντι 6,51 για το Verdeja 1 και μέγιστη θωράκιση 40 mm έναντι 25 mm. Το άρμα διατηρούσε το πυροβόλο των 45 mm, με αυξημένη αναχορηγία, σε νέο πύργο και το προωστικό σύστημα μεταφέρθηκε στο οπίσθιο τμήμα του σκάφους. Ο νέος τύπος δεν εντάχθηκε σε παραγωγή. Το τρίτο μέλος της οικογένειας ήταν μια προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός αυτοκινούμενου πυροβόλου, συνδυάζοντας το σκάφος του Verdeja 1 με νέα υπερκατασκευή για ένα πυροβόλο των 75 mm L/40. Το πρόγραμμα ακυρώθηκε οριστικά, όταν, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι ΗΠΑ παραχώρησαν μεγάλο αριθμό αρμάτων Μ47 και αυτοκινούμενων πυροβόλων.

ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡ0Τ0 ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΑΕΡΙΩΘΟΥΜΕΝΟ;

Κατά τη διάρκεια του Β ' ΠΠ, η Ελβετία βασίστηκε σε μαχητικά γερμανικής και γαλλικής προέλευσης, για να προστατεύσει την ουδετερότητά της. Μεταπολεμικά, φάνηκε η ανάγκη για την εισαγωγή σε υπηρεσία ενός νέου αεριωθούμενου και η FAF ανέλαβε το φιλόδοξο έργο της ανάπτυξης του μαχητικού βομβαρδιστικού Ν-20 Aiquillon. Το αεροσκάφος ήταν ένα οπισθοκλινές μαχητικό, χωρίς οριζόντιες ουραίες επιφάνειες και με μονό κάθετο σταθερό, που το σχήμα του θύμιζε το F7U Cutlass του Αμερικανικού Ναυτικού. Στην προτεινόμενη μορφή παραγωγής, το αεροσκάφος θα προωθείτο από τέσσερις στροβιλοκινητήρες θαμμένους στην πτέρυγα και θα μπορούσε να μεταφέρει ποικιλία οπλισμού σε ειδικό διαμέρισμα στην κοιλιά. Αρχικά, πέταξε ένα ανεμοπλάνο υπό κλίμακα 3 προς 5, στις 17 Απριλίου 1948, για τη δοκιμή της βασικής διαμόρφωσης. Το ξύλινο ανεμοπλάνο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια μιας προσγείωσης και ακολούθησε το δεύτερο πρωτότυπο υπό κλίμακα. Το Ν-20.02 Arbalete διέθετε τέσσερις στροβιλοκινητήρες Turbomeca Pimene, ώσης μόλις 100 kg ο καθένας, κάθετα τοποθετημένους, ανά ζεύγη, πάνω και κάτω από την πτέρυγα. Το Ν-20.02 διέθετε εκπέτασμα 7,56 m και μπορούσε να αναπτύξει μέγιστη ταχύτητα 750 km/h. Το πρώτο κανονικό πρωτότυπο ήταν εξοπλισμένο με τέσσερις στροβιλοκινητήρες SM-1, ώσης 635 kg ο καθένας, που βασίζονταν στον ελικοστρόβιλο κινητήρα Armstrong Siddeley Mamba. Στην τελική έκδοση, θα διέθετε τους ισχυρότερους SM-5, ώσης 1.497 kg ο καθένας. Με τους SM-5 το

Το κανονικό πρωτότυπο Aiguillon στο αεροπορικό μουσείο του Ντούμπεντορφ στην Ελβετία.

αεροσκάφος θα έφθανε τα 1.100 km/h και τα 16.000 m επιχειρησιακή οροφή. Το βάρος απογείωσης προσέγγιζε τα 9.000 kg. Το πρωτότυπο πέταξε στις 8 Απριλίου 1952 για λίγο πάνω από τον διάδρομο, εξαιτίας της ανεπαρκούς απόδοσης των κινητήρων. Λίγο αργότερα, η εξέλιξη του κινητήρα και του αεροσκάφους τερματίστηκαν και προτεραιότητα απέκτησε το πρόγραμμα Ρ-16 της FFA.

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

A n u n i p n c l . Μ π ε ϋ έ ζ ο ι ; I ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Το κάστρο meΕνο οχυρό γιο ιόν έΑεγχο ιου Δούναβη

Αποψη του κάστρου από την απέναντι όχθη του Δούναβη.

Η κατασκευή του πρώτου οχυρού από πέτρα στην περιοχή τοποθετείται χρονολογικά στον 10ο αιώνα. Η δημιουργία του οφείλεται στους βασιλείς της Ουγγαρίας, που ενδιαφέρονταν για τον έλεγχο της όχθης του Δούναβη σε μια συνοριακή περιοχή, στην οποία οι συγκρούσεις με τους Βοημούς και Γερμανούς γείτονές τους ήταν συχνές. Στα τέλη του 11ου αιώνα, το εσωτερικό του κάστρου μετατράπηκε σε ανάκτορο, για να φιλοξενήσει τη βασιλική αυλή της Ουγγαρίας. Στα μέσα του 13ου αιώνα, το κάστρο της Μπρατισλάβα ήταν ένα από τα λίγα σημεία του Βασιλείου της Ουγγαρίας, που κατόρθωσαν να αντισταθούν στους Μογγόλους επιδρομείς, που επιτέθηκαν στην κεντρική Ευρώπη. Την περίοδο αυτή, οι οχυρώσεις του ενισχύθηκαν. Η πιο λαμπρή στιγμή της ιστορίας του, όμως, ήταν ο 15ος αιώνας, οπότε ο Σιγισμούνδος, ηγεμόνας της Βοημίας και της Ουγγαρίας και αυτοκράτορας της Γερμανίας, επέλεξε το κάστρο ως έδρα της εξουσίας του. Κατά την περίοδο αυτή, το οχυρό υπέστη εκτεταμένες τροποποιήσεις από Γερμανούς μηχανικούς, για να μετατραπεί σε οχυρωμένο ανάκτορο, με βάση τις νέες αισθητικές και οχυρωματικές απαιτήσεις της εποχής.

Το 1531, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος του Βασιλείου της Ουγγαρίας μετά τη μεγάλη τους νίκη κατά των Μαγυάρων το 1526, η Μπρατισλάβα έγινε πρωτεύουσα των ουγγρικών επαρχιών, που κατόρθωσαν να παραμείνουν ελεύθερες. Αν και ήταν τυπικά έδρα του Βασιλείου της Ουγγαρίας, ο θρόνος της χώρας είχε περιέλθει στη δυναστεία των Αψβούργων, ηγεμόνων της γειτονικής Αυστρίας, οι οποίοι είχαν την έδρα τους στη Βιέννη. Η Μπρατισλάβα, με το όνομα Πρέσμπουργκ (Pressburg), μετατράπηκε σε ένα οχυρό σημείο για τον έλεγχο του Δούναβη. Αν και ουσιαστικά δεν ήταν πρωτεύουσα, η πόλη και το οχυρό της είχαν ιδιαίτερη σημασία, λόγω της μικρής απόστασης που τη χώριζε από τη Βιέννη και μάλιστα στα ανατολικά της, δηλαδή πάνω στον δρόμο, που έπρεπε να ακολουθήσουν οι Οθωμανοί, για να εισβάλλουν στην Αυστρία. Το κτίριο εκείνη την περίοδο υπέστη νέα ανακατασκευή από Ιταλούς αρχιτέκτονες, με σκοπό να δημιουργηθεί ένα πιο εντυπωσιακό οχυρό και ανάκτορο, μέσω του οποίου θα προβαλλόταν το μεγαλείο των Αψβούργων, οι οποίοι ήταν και

ΜπρατισΠάβαΤο κάαιρο ine οϋοβοκικικ πρωτεύουσας Θεωρείται ένα από ία αημαντικότερα εθνικά μνημεία ιης χώρας και δεοπόζει one όχθες ίου Δούναβη. Καιά ιη μακρόχρονη σύγκρουση της δυναοτείας των Αιμβούρνων ηνευονων me Αυστρίας με τους Οθωμανούς, υπήρξε ένα από τα ισχυρότερα κάστρα των χριστιανών και ε^ασιράΠιζε ιον έλεγχο του ρεγάλου ποταμού και τον δρόμο, που οδηγούσε στη Βιέννη. Δποτελείται από ένα ακανόνιοιο τετράγωνο κεντρικό κτίριο, στις γωνίες του οποίου υπάρχουν τέσσερις ισχυροί πύργοι. Το κτίριο αυτό περιβάλλεται από βοηθητικά κτίρια και κατάλοιπα του παλαιού οχυρωματικού περιβόλου.

αυτοκράτορες της Γερμανίας. Παράλληλα, θα κολάκευε και τους Μαγυάρους υπηκόους τους, επειδή εκεί θα φιλοξενούντο οι συνεδριάσεις των ευγενών τους και ο βασιλικός θησαυρός της Ουγγαρίας. Ανάλογες μετατροπές ακολούθησαν και τους επόμενους αιώνες, επειδή το κάστρο θεωρήθηκε ως μια από τις σημαντικότερες έδρες της δυναστείας των Αψβούργων έξω από την πρωτεύουσά τους, τη Βιέννη.

Το 1811, ωστόσο, μέρος του κάστρου καταστράφηκε από πυρκαγιά και από τότε άρχισε η εγκατάλειψή του. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν μάλιστα, μέρη του πωλήθηκαν ως οικοδομικά υλικά, ενώ το ενδιαφέρον των Μαγυάρων είχε στραφεί πλέον προς τη Βουδαπέστη. Το κάστρο, εξάλλου, και η Μπρατισλάβα δεν αποτέλεσαν μέρος του κράτους της Ουγγαρίας, που δημιουργήθηκε μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εγκατάλειψη του μνημείου τερματίστηκε μετά τον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο και, στο διάστημα από το 1957 ως το 1968, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης. Μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου σλοβακικού κράτους το 1992, το κάστρο αναδείχθηκε περισσότερο ως σύμβολο της χώρας και έχει μάλιστα φιλοξενήσει σημαντικές διεθνείς συναντήσεις.

Το κάστρο σε αεροφωτογραφία

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 1

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

Η Αχαϊκή Συμποϋιιεία εξελίχθηκε σε μεγάλη Ούναμη οιην Ελλάδα από ιον 3ο αιώνα π.Χ. Ο οιραιός me, υπό καλη Οιοίκηοη, αποδείχθηκε οχετικά επαρκής one ενδοεΠΠηνικές συγκρούσεις, αλλά δεν καιάρθωοε να ανιιοιαθεί οιην πανίσχυρη ρωμαϊκή πολεμική μηχανή.

Ελληνες σαρισσοφόροι.

Ο στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας αποτελείτο αρχικά από τμήματα οπλιτών, συμβατικού ιππικού, πελταστών και ψιλών. Περί το 275 π.Χ., όμως, ο στρατός αναδιοργανώθηκε σε νέες Βάσεις. Οι Αχαιοί πολίτες παρέδωσαν τις οπλιτικές τους εξαρτύσεις και επανεξοπλίστηκαν ως θυρεοφόροι, πελταστές με ασπίδα τύπου θυρεού, μακρύ δόρυ, ακόντια και σπαθί. Οι επίλεκτοι έφεραν και θώρακες (θωρακίτες).

Το ιππικό, ελαφρύ και βαρύ, εξοπλίστηκε με ακόντια και ασπίδα. Οντας έτσι συγκροτημένος ο στρατός της Συμπολιτείας, υπό τον Αρατο, υπέστη σειρά ηττών από τον Κλεομένη της Σπάρτης. Το 207 π.Χ., στρατηγός της Συμπολιτείας ανέλαβε ο Φιλοποίμην. Αυτός αναδιοργάνωσε εκ νέου τον στρατό, επανεξοπλίζοντας τον όγκο του πεζικού με σάρισσες. Το βαρύ ιππικό επίσης εγκατέλειψε τις ασπίδες και τα ακόντια και εφοδιάστηκε με μακριά λόγχη (ξυστόν), αλλάζοντας ταυτοχρόνως και τον ρόλο του, από ιππικό μάχης σε ιππικό κρούσης. Το ελαφρύ ιππικό ήταν «ταραντινικού» τύπου, ασπιδοφόροι ιππακοντιστές. Με αυτή τη συγκρότηση, ο στρατός της Συμπολιτείας πολέμησε κατά των Σπαρτιατών τυράννων Μαχανίδα και ΝάΘη και κατά των Ρωμαίων.

Το 148 π.Χ., ο στρατός των Αχαιών διαλύθηκε από τους Ρωμαίους στα Σκάρφια της Φθιώτιδας και ο διοικητής του, Κριτόλαος, έπεσε στη μάχη. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη μάχη αυτή, ούτε για τις δυνάμεις που συμμετείχαν, ούτε και για την εξέλιξή της.

Μετά τον θάνατο του Κριτόλαου στα Σκάρφια, τη διοίκηση ανέλαβε ο Δίαιος από τη Μεγαλόπολη. Ο Δίαιος, ενώπιον της καταστροφής, προχώρησε στη λήψη έκτακτων μέτρων. Κατ’ αρχήν, χρειαζόταν έναν νέο στρατό, για να αντικαταστήσει αυτόν που καταστράφηκε στα Σκάρφια. Οι περιορισμένες δημογραφικές δυνατότητες της Συμπολιτείας, όμως, δεν επέτρεπαν ευρεία στρατολόγηση. Ετσι, αποφάσισε να διατάξει την απελευθέρωση 12.000 δούλων, τους οποίους εξόπλισε ως σαρισσοφόρους και τους εκπαίδευσε πρόχειρα, όσο ο διαθέσιμος χρόνος το επέτρεπε. Παράλληλα συγκέντρωσε άλλους 2.000 ελαφρύτερα οπλισμένους στρατιώτες και 500 μόλις ιππείς. Ο στρατός αυτός συγκεντρώθηκε στην Κόρινθο. Εκεί δόθηκε και η τελική μάχη.

Ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος διέθετε στρατό 23.000 πεζών και 3.500 ιππέων, έναντι των 14.500 ανδρών, που ο Δίαιος είχε καταφέρει να συγκεντρώσει.

Η ώρα της κρίσης ήρθε τελικά το καλοκαίρι του 146 π.Χ. στη Λευκόπετρα, έξω από την αρχαία Κόρινθο. Εκεί ο Δίαιος έταξε τον στρατό του, καλύπτοντας το αριστερό του στα τείχη της πόλης, με τη

φάλαγγα των σαρισσοφόρων στο κέντρο και τους λίγους ιππείς του στο δεξιό του πλευρό. Ο Μόμμιος έταξε και αυτός τις δυνάμεις του συμβατικά, με τις λεγεώνες στο κέντρο και τους ιππείς του στο αριστερό του πλευρό, έναντι των λιγοστών Ελλήνων ιππέων. Οι δύο στρατοί παρέμειναν παραταγμένοι έτσι ολόκληρη την ημέρα, χωρίς να συγκρούονται. Οταν νύκτωσε, οι Ρωμαίοι αποσύρθηκαν, για να αναπαυτούν. Τότε ο Δίαιος εξαπέλυσε μια άκρως επιτυχημένη νυκτερινή καταδρομή κατά του ρωμαϊκού στρατοπέδου, σκοτώνοντας αρκετούς εχθρούς και παίρνοντας τις ασπίδες τους. Ηταν οι τελευταίες ασπίδες εχθρών, που έπεφταν στα χέρια ενός αρχαίου Ελληνα στρατηγού, επί ελληνικού εδάφους.

Οι Ρωμαίοι πανικοβλήθηκαν, αλλά σύντομα συνήλθαν και απέκρουσαν τους εισβολείς. Την επομένη ο Μόμμιος, οργισμένος, αποφάσισε να πολεμήσει τον «θρασύ» Ελληνα στρατηγό. Οι δύο στρατοί βρέθηκαν και πάλι αντιμέτωποι. Οι Ρωμαίοι επιτέθηκαν με το πεζικό τους - 23.000 λεγεωνάριοι βρέθηκαν απέναντι σε 12.000 φαλαγγίτες. Τότε ξεκίνησε μια μάχη πεισματώδης. Οι Ρωμαίοι εξαπέλυσαν τα βαριά τους ακόντια (pila), προκαλώντας απώλειες στους Ελληνες σαρισσοφόρους, το μεγάλο βάθος του σχηματισμού των οποίων, όμως, δεν επέτρεψε τη διάσπασή του. Κάθε απόπειρα των Ρωμαίων να διασπάσουν τη φάλαγγα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία και κάθε φορά δεκάδες κουφάρια Ρωμαίων απέμεναν πάνω στις αιχμές των ελληνικών σαρισσών, κατατρυπημένα. Οσο η φάλαγγα είχε τα πλευρά της καλυμμένα, ήταν αδύνατον να διασπαστεί από τους λεγεωνάριους.Ο Μόμμιος είχε φρενιάσει. Διέταζε νέες επιθέσεις, που είχαν, όμως, πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Δίαιος από την πλευρά του είχε κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένος, κρατώντας τον πολλαπλάσιο εχθρό και προξενώντας του απώλειες. Τότε ο Μόμμιος αποφάσισε να ρίξει στη μάχη το ιππικό του. Αν και υστερούσαν σε αναλογία 7:1, οι Ελληνες ιππείς αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν αρχικά όχι μόνο να αποκρούσουν, αλλά και να υποχρεώσουν σε υποχώρηση τους Ρωμαίους ιππείς. Σύντομα, όμως, βάρυνε η αριθμητική υπεροχή του εχθρού. Ο ένας μετά τον άλλον οι Ελληνες ιππείς έπεφταν, μέχρι που οι ελάχιστοι, που είχαν απομείνει ζωντανοί, τράπηκαν σε φυγή. Το πλευρό της φάλαγγας έμεινε πλέον ακάλυπτο και ο Μόμμιος διέταξε τις λεγεώνες να αγκιστρώσουν κατά μέτωπο τη φάλαγγα και το ιππικό του να την πλαγιοκοπήσει. Ηταν το τέλος. Ο ελληνικός στρατός διαλύθηκε. Οι άνδρες πολέμησαν μέχρις ενός και έπεσαν ηρωικά στις θέσεις τους.

Ο στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας δεν υπήρχε πια.

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δηιιήιρικ Γεδεών

Η ράχη me Ρωραΐκήΐ Οδού60 ή 61 μ.Χ.Η μάχη me Ρωμαϊκής Οδού, που έΠαβε χώρα ιο 60 ή 61 μ.Χ. οιη Βρετανία, οηματοΟύιηαε ίο ιέϋος me ανιίοτααης ίων καιοίκων ίου νοιίου mnuaioc me χώρας και την παγίωαη me ρωμαϊκής κυριαρχίας, που θα συνεχιζόταν μέχρι το 410 μ.Χ.

Το 60 ή 61 μ.Χ. στην κατεχόμενη από τους Ρωμαίους Βρετανία, και συγκεκριμένα στο νοτιοανατολικό τμήμα της, οι κάτοικοί της, γνωστοί ως I κενοί, επαναστάτησαν κατά των Ρωμαίων, υπό την ηγεσία της βασίλισσάς τους Βουδίκας ή Βοαδίκειας, όταν ο κυβερνήτης της Βρετανίας, Γάιος Σουετόνιος Παυλίνος, είχε εκστρατεύσει στην Ουαλία. Οι Ικενοί αρχικά είχαν ένα είδος ανεξαρτησίας ως σύμμαχοι των Ρωμαίων. Οταν πέθανε ο βασιλιάς τους, άφησε με τη διαθήκη του τα εδάφη του από κοινού στον αυτοκράτορα Νέρωνα και την κόρη του Βοαδίκεια. Οι Ρωμαίοι αγνόησαν τη διαθήκη, εισέβαλαν στα εδάφη των Ικενών, ταπείνωσαν τη βασίλισσά τους και επέβαλαν βαριά φορολογία.

Οι επαναστατημένοι Ικενοί ενισχύθηκαν από τους Τρινοβάντες και επιτέθηκαν στην πρώην πρωτεύουσα των Τρινοβάντων, Καμουλόντουνουμ, η οποία ήταν τότε οικισμός των Ρωμαίων και την πυρπόλησαν. Μια δύναμη2.500 ανδρών της IX Ρωμαϊκής Λεγεώνας, που έσπευσε σε βοήθεια των πολιορκημένων, αποδεκατίστηκε: περίπου 2.000 πεζοί σκοτώθηκαν, ενώ η υπόλοιπη δύναμη, που αποτελείτο από ιππικό με επικεφαλής τον διοικητή της λεγεώνας, κατόρθωσε να διαφύγει. Στη συνέχεια η Βοαδίκεια και ο στρατός της κατευθύνθηκαν προς το Λονδίνιο (σημερινό Λονδίνο). Ο Σουετόνιος, που είχε επιστρέφει από την Ουαλία, κατευθύνθηκε και αυτός προς την πόλη, έφθασε πρώτος, εκτίμησε ότι δεν μπορούσε να την υπερασπίσει και διέταξε την εκκένωσή της. Και η πόλη αυτή πυρπολήθηκε από τους επαναστάτες.

Στη συνέχεια ο Σουετόνιος συγκέντρωσε τμήματα από διάφορες λεγεώνες του και κατόρθωσε να οργανώσει μια δύναμη 10.000 ανδρών. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί αναφέρουν ότι οι Βρετανοί επαναστάτες είχαν μια δύναμη από100.000 έως 250.000 άνδρες, όμως οι σύγχρονοι ιστορικοί βρίσκουν υπερβολικούς αυτούς τους

αριθμούς. Οπωσδήποτε οι Ρωμαίοι υστερούσαν πολύ αριθμητικά. Ετσι ο Σουετόνιος έπρεπε να διαλέξει προσεκτικά το πεδίο στο οποίο θα έδινε τη μάχη του. Και το επέλεξε σωστά: μια στενωπό που ανοιγόταν σε μια ευρεία πεδιάδα, ενώ πίσω της είχε ένα δάσος. Με τον τρόπο αυτό, προστάτευε τα πλευρά και τα νώτα του. Αντίθετα η Βοαδίκεια, έχοντας εμπιστοσύνη στην αριθμητική υπεροχή της, παρέταξε τον στρατό της στην πεδιάδα και σχημάτισε πίσω από αυτόν έναν φραγμό με άμαξες, όπου οι οικογένειες των ανδρών που μάχονταν θα παρακολουθούσαν την εξέλιξη της μάχης και την αναμενόμενη νίκη.

Οι Ρωμαίοι ιστορικοί περιγράφουν με αρκετή ακρίβεια τον λόγο του Σουετόνιου προς τους άνδρες του πριν τη μάχη:«Αγνοήστε τον θόρυβο που κάνουν αυτοί οι άγριοι. Δεν είναι στρατιώτες και δεν είναι καλά οπλισμένοι. Τους έχουμε νικήσει πριν και, όταν δουν τα όπλα μας και νιώσουν το πνεύμα μας, θα καταρρεύσουν. Μείνετε ενωμένοι, ρίξτε τα ακόντια και μετά προχωρήστε, χτυπήστε τους με τις ασπίδες σας και αποτελειώστε τους με τα σπαθιά σας. Ξεχάστε τα λάφυρα. Απλά νικήστε τους και θα τα έχετε όλα». Πραγματικά σαφείς και αποτελεσματικές «κατευθυντήριες οδηγίες».

Η Βοαδίκεια έπεσε στην παγίδα και έκανε το μοιραίο λάθος να επιτεθεί με τις δυνάμεις της από την πεδιάδα προς τη στενωπό. Οπως ήταν φυσικό, όσο στένευε ο χώρος, οι άνδρες της συνωστίζονταν. Επιπλέον αντιμετώπιζαν μικρότερη δύναμη αλλά με καλύτερο οπλισμό, καλύτερη τακτική και μεγαλύτερη πειθαρχία. Οταν έφτασαν κοντά στους Ρωμαίους, δέχτηκαν τις βολές από τα δυο ακόντια που έφερε κάθε Ρωμαίος, η ορμή τους ανακόπηκε και αποδιοργανώθηκαν. Τότε ο Σουετόνιος διέταξε επίθεση. Οι Ρωμαίοι προχώρησαν προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους αποδιοργανωμένους Βρετανούς, οι οποίοι

Η βασίλισσα Βοαδίκεια εξεγείρει τους Βρετανούς κατά των Ρωμαίων (γκραβούρα του Τζων Οπη, 1793).

τελικά τράπηκαν σε φυγή για να παγιδευτούν με το φράγμα των αμαξών που είχαν οργανώσει και να αποδεκατιστούν. Οι Ρωμαίοι δεν σκότωσαν μόνο τους μάχιμους άνδρες, αλλά και τα γυναικόπαιδα, ακόμα και τα υποζύγια. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί υπολογίζουν σε80.000 τις απώλειες των Βρετανών -έναντι 400 ανδρών των Ρωμαίων- αλλά και ο αριθμός αυτός θεωρείται υπερβολικός. Σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς, η Βοαδίκεια είτε αυτοκτόνησε μετά τη μάχη είτε αρρώστησε και πέθανε λίγο αργότερα και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές. Η ήττα της εξασφάλισε τη ρωμαϊκή κυριαρχία στο νότιο τμήμα της χώρας.

Λέγεται ότι ο Νέρων συγκλονίστηκε τόσο από αυτά τα γεγονότα, ώστε σκέφτηκε ακόμα και να εγκαταλείψει ολοσχερώς τη Βρετανία. Ομως άλλαξε γνώμη και η ρωμαϊκή κατοχή της χώρας συνεχίστηκε. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, επειδή φοβήθηκε μήπως η εκδικητική στάση του Σουετόνιου προκαλέσει και άλλες εξεγέρσεις, τον αντικατέστησε ως κυβερνήτη της Βρετανίας με τον πιο μετριοπαθή Πούμπλιο Πετρώνιο Τουρπιλιανό.

Οι ιστορικοί βασίζονται σε ρωμαϊκές πηγές για την περιγραφή της μάχης, αλλά οι πηγές αυτές δεν καθορίζουν με ακρίβεια την τοποθεσία της μάχης. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν ότι έγινε μεταξύ Λονδίνιου και Βιροκόνιου (σημερινό Ρόξετερ) στη Ρωμαϊκή Οδό, που σήμερα ονομάζεται Ουώτλινγκ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 1 3

Β Ι Β Λ Ι Α Ε ι ρ ή ν η Π α ν έ Π η

Π α ν α ν ι ω ι ι κ A n u n i p a K n c

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ 01 ΑΓΓΛΟΙΗ Βρετανική ΛιπΠωματία και οι Baoiiteic me ErinaöacE k ö Oo e i c i o u Εικοστού Πρώτου Αθ ήνα 2 0 1 1 . l erliOsc 322

Η μονογραφία του Παναγιώτη Δημητράκη πραγματεύεται την ιστορία της μοναρχίας στη σύγχρονη Ελλάδα, αντλώντας πολύτιμες πληροφορίες από τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, απόρρητα έγγραφα μυστικών υπηρεσιών της χώρας μας και του εξωτερικού και πρόσφατα εκδοθέντα ημερολόγια.

Παρατηρώντας την ιστορική πορεία της Ελλάδας από τα αρχαία ήδη χρόνια, γίνεται σαφές ότι η μοναρχία ουδέποτε συμβάδιζε με την ελληνική ιδιοσυγκρασία, με το ανυπότακτο πνεύμα του λαού που γέννησε τη δημοκρατία, γεγονός που εξαρχής προδιέγραφε το μέλλον της βασιλείας δυσοίωνο.Οι βασιλείς ποτέ δεν αισθάνθηκαν Ελληνες και οι Ελληνες ποτέ δεν αποδέχθηκαν την εξουσία των πρώτων, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση εύθραυστων ισορροπιών οι οποίες αρκετές φορές έφεραν τη χώρα σε πορεία σύγκρουσης με τη Βρετανία.

Ο Παναγιώτης Δημητράκης με το παρόν βιβλίο επιχειρεί μια διεξοδική μελέτη της βρετανικής πολιτικής καθ’ όλη τη διάρκεια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, από την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, το 1830, μέχρι την κατάργησή της.Με αφετηρία τον Οθωνα, παρακολουθεί τις διπλωματικές

Η Ε Λ Λ Α Δ Α και ΟΙ Α Γ ΓΛ ΟΙΗ Β ρ ε τ ο ν ικ ή Δ ιπ λ ω μ α τ ία

κ α ι ο ι Β α ο ιΛ ε ίς τ η ς Ε Λ Λ ό Α α ς

σχέσεις μεταξύ της Βρετανίας και των βασιλικών οικογενειών στην Ελλάδα, αλλά και μεταξύ των βασιλέων και των υπηκόων τους, αποκαλύπτοντας άγνωστες πληροφορίες και αξιολογώντας τον ρόλο των βασιλέων που άφησαν το στίγμα τους στη σύγχρονη ιστορία μας.

Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην περίοδο 1922-1974, η οποία χαρακτηρίζεται από τις καταιγιστικές εξελίξεις και τις δραματικές ανατροπές του Β ’ ΠΠ και επισφραγίζεται από τον αντιαποικιακό αγώνα στην Κύπρο και την επιβολή της χούντας, επηρεάζοντας σημαντικά την αντίληψη των Ελλήνων για το στέμμα, την κατάχρηση της εξουσίας και τον ρόλο των μέχρι πρότινος «συμμάχων» τους.

Το βιβλίο διατίθεται από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Ζαλόγγου 9,10678, Αθήνα, τηλ.: 210 3800520, eikostouprotou @ otenet.gr.

S u n T z u

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥE k ö o o e i c Ο ξ ύ ΛΒ ήνο 2008. I s i l i ö s c 160

Πώς είναι δυνατόν ένα βιβλίο2.500 ετών να παραμένει ακόμη και σήμερα επίκαιρο και να διδάσκεται στις στρατιωτικές και νομικές σχολές της Δύσης; Η Τέχνη του Πολέμου, ένα από τα αρχαιότερα βιβλία στρατιωτικής στρατηγικής στον κόσμο - χρονολογούμενο περί τον 5ο-3ο π.Χ. αιώνα- θεωρείται ως ένα από τα εγκυρότερα έργα τακτικής στον κόσμο. Συμπυκνωμένα νοήματα, επηρεασμένα από τις αρχές του Ταοϊσμού, διδάσκουν την τέχνη του πολέμου, μια τέχνη που κατακτάται μέσα από τον Δρόμο του Τάο, με τη «συνεχή αναπροσαρμογή στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της σύγκρουσης και τον σχεδίασμά ανάλογα με τον τόπο, τον χρόνο και την κατάσταση του αντιπάλου».

Σε αντίθεση με τον δυτικό τρόπο σκέψης, η Τέχνη του Πολέμου είναι ένα έργο μικρής έκτασης - χωρίς φλυαρίες, κάθε

του πρόταση καλεί τον αναγνώστη να φιλοσοφήσει το περιεχόμενό της και να ερμηνεύσει το βαθύτερο της νόημα, αναπτύσσοντας έτσι την κριτική του σκέψη. Το έργο συγγράφηκε από τον Κινέζο πολεμιστή- φιλόσοφο Σούν Τζού κατά τη λεγάμενη περίοδο των «Εμπόλεμων Κρατών», μια περίοδο μεγάλων αναταραχών για την Κίνα, και διδάσκει την ψυχολογία των μαζών, ενώ προάγει την αυτογνωσία και την τήρηση των ισορροπιών σε έναν κόσμο που αλλάζει και εξελίσσεται σε έναν αέναο κύκλο εναλλασσόμενων γεγονότων.

Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Οξύ, Θεμιστοκλέους 80,10681, Αθήνα, τηλ.: 210 5226609, www.avopolis.gr.

G e o r g e R o b e r t E i f o r d

Η ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥΑπό ίο ΑνατοΠικό Μέτωπο οιην ΙνδοκίναE k ö o o e i c Eurobooks Αθ ήνα 2 0 1 2 . I e A i ö e c 430

Το νέο βιβλίο των εκδόσεων Eurobooks περιγράφει την ιστορία της ζωής του Χανς Γιόζεφ Βαγκεμύλερ, όπως την εκμυστηρεύθηκε ο ίδιος στον συγγραφέα ενώ βρισκόταν στην Απω Ανατολή. Ο Βαγκεμύλερ, έχοντας υπηρετήσει σε μια ειδική δύναμη κρούσης των Waffen SS

υπεύθυνη για την καταστολή των εξεγέρσεων και την αντιμετώπιση των επιθέσεων των ανταρτών, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εγκατέλειψε τη Γερμανία - όχι λόγω των εγκλημάτων που είχε διαπράξει, αλλά επειδή θεωρούσε ότι πλέον η χώρα του είχε μετατραπεί σε μια καρικατούρα της κραταιάς Γερμανίας που ήταν κάποτε.

Υπηρετώντας επί πέντε χρόνια στη Γαλλική Ινδοκίνα, βίωσε τις κακουχίες της ζούγκλας και την απίστευτη αγριότητα των Βιετκόνγκ, επιδιδόμενος μαζί με τους συμπολεμιστές του σε έναν ατέλειωτο κύκλο φρικτών αντιποίνων και ωμής βίας ως απάντηση στα εγκλήματα των ντόπιων. Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε σε μια μικρή ασιατική χώρα για να εκπαιδεύσει και να οργανώσει τον στρατό της, όπου συνάντησε τον συγγραφέα και του διηγήθηκε την ιστορία του.

Η Φρουρά του Διαβόλου κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970, προκαλώντας θυελλώδεις αντιδράσεις. Σύντομα εξαντλήθηκε, με αποτέλεσμα να γίνει εξαιρετικά δυσεύρετη και, φυσικά, η τιμή των ελάχιστων αντιτύπων της να εκτοξευθεί στα ύψη. Σήμερα, θεωρείται ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά βιβλία για τον Β’ ΠΠ και τη Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, και χαρακτηρίζεται από αφοπλιστική ειλικρίνεια και μοναδική αμεσότητα.

Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112, 11472, Αθήνα, τηλ.: 210 3614736.

George Robert Eiford

λΠΟ TO ΑΝΑΤΟΜΙΚΟ ΜΕΤ0Π0 ΪΤΗΗΙΝΑΟΚΙΝΑΕΝΑΣ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΙ Κ Α Ι Η ΜΟΝΑΔΑ ΤΟΥ

ΔΙΑΦΕΥΓΟΥΝ 10 ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑ Ι ΚΑΤΑΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΕΓΕ0ΝΑ Ι& Ν ΙΕΝΟΝ

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ