Θ. Μαλκίδης, Η Θράκη στην Επανάσταση, 25.3.2012

Η Επανάσταση του 1821 36 | 04 αφιέρωμα ΣΑΒΒΑΤΟ 24/ ΚΥΡΙΑΚΗ 25.03.2012 ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ T ο 1354 καταλήφθηκε η Καλλί- πολη, το 1361 η Φιλιππούπολη και το Διδυμότειχο, το 1362 ο σουλτάνος Μουράτ Α’ κυρίευ- σε την Αδριανούπολη, την οποία μετέτρεψε στην πρώτη πρω- τεύουσα των σουλτάνων στην Ευρώπη. Το 1371 στον Έβρο οι δυνάμεις των χριστιανών της Βαλκανικής ηττήθηκαν από τους Οθωμανούς. Με την πτώση της Κωνσταντινούπολης ολόκλη- ρη η Θράκη περιήλθε στα χέ- ρια των Οθωμανών. Τότε άρ- χισε η περίοδος των εξισλαμι- σμών, των εποικισμών, των δη- μογραφικών αλλαγών, και η ελευθερία των Ελλήνων ανα- ζητήθηκε μέσα από την εκκλη- σία, την παιδεία, τις κοινότη- τες. Με εξαιρέσεις, η Θράκη παρέ- μεινε μια νομοταγής κοινωνία, αφού η γειτνίαση με την πρω- τεύουσα του οθωμανικού κρά- τους δεν ευνοούσε τα κινήμα- τα ανεξαρτησίας. Κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα η Θράκη γνώ- ρισε ακμή, με κύριο άξονα τις κοινότητες. Οι κατηγορίες του συστήματος των κοινοτήτων που εμφανίστηκαν στη Θράκη είναι οι εξής: 1. Κοινωνικοπολιτικές: Συντε- χνίες που συμβάλλουν στην ίδρυ- ση σχολείων, στη λειτουργία εκκλησιών και στην προμήθεια οπλισμού. 2. Κοινωνικοοικονομικές: Ναυ- τικοί συνεταιρισμοί, συνεργα- τικές ψαρικής, που αναφέρον- ται στην από κοινού αλιεία. Ήταν χωρισμένες σε μερίδες, ενώ στη διανομή εξαγόταν και ένα μερίδιο για κοινωνικά έργα. 3. Κοινωνικές: Ο αλληλοδα- νεισμός, το αλλαξοβόιδισμα, οι κοινές εργασίες. Παραδείγ- ματα, το χτίσιμο σπιτιού για το οποίο οι συγχωριανοί κουβα- λούν υλικά, τα δανεικαριά, να πηγαίνει να δουλεύει κάποιος σε κτήμα κτλ. Οι θρακικές κοινότητες έδιναν μεγάλη σημασία στην εκπαί- δευση, η οποία θεωρούνταν κα- θοριστικός παράγοντας για την εθνική αφύπνιση. Από τον 15ο αιώνα οι κοινότητες της Αδρια- νουπόλεως και Φιλιππουπόλε- ως είχαν γραμματοδιδασκα- λεία, αλληλοδιδαχτικά και ελ- ληνικά σχολεία. Στην Αδρια- νούπολη με πρωτοβουλία τού εξ Αγχιάλου πατριάρχη Ιερε- μία Β‘ του Τρανού το 1593 δό- θηκε το έναυσμα για την ανά- πτυξη της παιδείας και μαζί δό- θηκε στους επισκόπους η δυ- νατότητα να ιδρύουν σχολεία στις περιφέρειές τους. Στην Αίνο λειτούργησε σχολείο το 1652 με πρώτο δάσκαλο τον μοναχό Νικηφόρο, στην Καλ- λίπολη και στο Διδυμότειχο στο τέλος του 17ου αιώνα, στη Φι- λιππούπολη το κοινοτικό σχο- λείο ιδρύθηκε το 1780, το κοι- νοτικό σχολείο της Ραιδεστού λειτούργησε το 1760 και το ελ- ληνικό στα 1790 με αξιόλογη βιβλιοθήκη, η ελληνική σχολή Τυρολόης το 1780 από τον μη- τροπολίτη Ηράκλειας Μεθόδιο, στη Μάδυτο το 1784, στο Μυ- ριόφυτο το 1788, η ελληνική σχο- λή Γανοχώρων το 1790, των Επι- βατών το 1796 με παραίνεση του μητροπολίτη Σηλυβρίας Καλ- λίνικου και συντηρούνταν από τα ταμεία των τριών εκκλησιών. Στη Σηλυβρία ιδρύθηκε στα 1799 κοινοτικό σχολείο και εργατι- κή σχολή, που τα συντηρούσε η συντεχνία των γουναράδων. Στον Σκοπό το κοινοτικό σχο- λείο ιδρύθηκε στα 1810, στην Αγχίαλο και τη Σωζόπολη το 1817 και στη Λίτιτσα στις αρχές του 19ου αιώνα. Στην Αδριανούπολη υπήρχε η “Κεντρική επί της Εκπαιδεύσε- ως Εφορία”, η οποία είχε σκο- πό να αναδιοργανώσει την παι- δεία. Τον 17ο αιώνα δημιουρ- γήθηκαν ελληνικά σχολεία στην Καλλίπολη, τη Μεσημβρία, τη Στενήμαχο. Λίγο πριν από το 1821 η συντεχνία των ψωμάδων ενίσχυε τα σχολεία της Αίνου, οι τσουκαλάδες συντηρούσαν σχολεία, τη βιβλιοθήκη, ενώ πρό- σφεραν για το νοσοκομείο της, για το ορφανοτροφείο, την εκ- κλησία, για κοινωφελείς σκο- πούς. Η συντεχνία των Καπή- λων (ταβερνιάρηδων) της Φι- λιππούπολης πρόσφερε κάθε χρόνο 1.000 γρόσια στο παρ- θεναγωγείο της πόλης. Στην Αγαθούπολη η κοινότητα συν- τηρούσε τέσσερα σχολεία, ενώ στο Σαμάκοβο οι κοινοτικές αρχές ίδρυσαν παρθεναγω- γείο, αρρεναγωγείο και δημο- τικό σχολείο. Η Επανάσταση και η Θράκη Πριν από τον Ρήγα Βελεστιν- λή, πρωτεργάτης της αφύπνι- σης υπήρξε ο θρακιώτης μο- ναχός από την Αδριανούπολη Θεόκλητος Πολυείδης, που πε- ριόδευσε στην Πετρούπολη, στη Λειψία και σε άλλες ευρωπαϊ- κές πόλεις καλλιεργώντας το επαναστατικό και φιλελληνικό πνεύμα. Το γραπτό του “Οι χρη- σμοί του Αγαθάγγελου” ενδυ- νάμωσε τον ελληνισμό, γεγο- νός που αντιλήφθηκε ο Ρήγας, ο οποίος έχοντας παραμείνει στην Αδριανούπολη πραγμα- τοποίησε την πρώτη έκδοση του έργου. Στην προετοιμασία για την επα- νάσταση του 1821 οι θρακικές κοινότητες εμφανίστηκαν δυ- ναμικά αφυπνίζοντας το υπό- δουλο ελληνικό στοιχείο. Τις παραμονές της Επανάστασης τα μέλη των συντεχνιών ανέ- λαβαν μεγαλύτερη δράση, με τη μύηση Θρακών στη Φιλική Εταιρεία, της οποίας οι ιδρυ- τές Ξάνθος, Σκουφάς, Τσακά- λωφ μύησαν το 1815 ως τέταρ- το μέλος τον Αντώνιο Κομιζό- πουλο από τη Φιλιππούπολη, τον οποίο ο Ξάνθος στα απο- μνημονεύματά του αποκαλεί “χρηστοήθη και έντιμον”. Φιλι- κός ήταν ο Γρηγόριος Μαρασ- λής, συγγενής του Κομιζόπου- λου και πατέρας του γνωστού ευεργέτη, που έδρασε στην Οδησσό και προστάτεψε πολ- λούς που κατέφυγαν εκεί. Ο ιστορικός της Φιλικής Εται- ρείας Ι. Φιλήμων παραθέτει 700 ονόματα Φιλικών, από τους οποί- ους 31 είναι Θράκες, και ανα- φέρει ότι “αν οι έλληνες έμπο- ροι της Δύσεως και του Βορρά εκυοφόρησαν την Επανάστα- σιν του 1821 και Έλληνες της Οδησσού την εγέννησαν, Έλ- ληνες της Θράκης την εθήλα- σαν”. Θρακιώτες Φιλικοί με σημαντι- κή δράση είναι ο Ιωαννίκιος ιε- ροδιάκονος που κατηχήθηκε από τον Παπαφλέσσα, ο μαρω- νίτης έμπορος Μηχανίδης, οι Κουμπάρηδες από τη Μεσημ- βρία, ο Σταμάτης, αγγελιοφό- ρος του Αλέξανδρου Υψηλάν- τη, ο Αυξεντιάδης και ο Ελευ- θερίου από τη Βάρνα, ο Κών- στας από την Αγχίαλο και άλ- λοι. Ένας από τους θρακιώτες Ιε- ρολοχίτες που επέζησε από τη μάχη στο Δραγατσάνι ήταν ο Κωνσταντίνος Ξενοκράτης (Σα- μάκοβο, 1803), ο οποίος εγκα- ταστάθηκε στο Βουκουρέστι. Μεγάλο μέρος της περιουσίας του το διέθεσε στην ίδρυση ελ- ληνικών σχολείων στη γενέ- τειρά του, στη Βιζύη και στο Με- σολόγγι (Ξενοκράτειο Παρθε- ναγωγείο), ενώ μαζί με τον αδελφό του μετέτρεψε την οι- κία τους στο Βουκουρέστι σε νοσοκομείο των Ελλήνων. Ανάμεσα στους πεσόντες του Δραγατσανίου ήταν και ο Κ. Τρι- τζόπουλος από την Αδριανού- πολη. Η γυναίκα του Άννα, μα- ζί με 23 συντρόφους του, κα- τέφερε, μετά από πολλές πε- ριπέτειες, να φτάσει στην Πε- λοπόννησο, για να πάρουν όλοι μαζί μέρος στην Επανάσταση. Αρκετοί είναι οι θρακιώτες αρ- χηγοί στρατιωτικών σωμάτων που βρέθηκαν και πολέμησαν στις Παραδουνάβιες χώρες. Με- ταξύ τους ο Αθανάσιος Φιλιπ- πουπολίτης, ο Θανάσης Μπε- λιάς ή Καράμπελιας από την Κορνοφωλιά και ο Γεώργιος Πα- πά ή Καραγιώργης ή Κούρτο- γλου από την Αδριανούπολη με τα αδέλφια του και τον γιο του. Πολλές σελίδες από την ιστορία του Ι. Φιλήμονα είναι αφιερωμένες στη δράση του. Επαναστατικά κινήματα στη Θράκη Παρότι, όπως αναφέραμε, υπήρ- ξαν παράγοντες που δεν ευ- νοούσαν τη συμμετοχή του θρα- κικού ελληνισμού στην Επανά- σταση, εντούτοις οι Θράκες εξε- γέρθηκαν. Επαναστατικά κινή- ματα σημειώθηκαν στη Σωζό- πολη, στην Καλλίπολη, στην Αί- νο, στη Σαμοθράκη, στην Αδρια- νούπολη, στις Σαράντα Εκκλη- σίες, στο Σαμάκοβο, στη Φιλιπ- πούπολη, στα Λάβαρα Διδυμο- τείχου, ενώ πολλοί Θρακιώτες πήραν μέρος στο κύριο πεδίο της επανάστασης. Τα δημοτικά τραγούδια της Θρά- κης αναφέρονται στη δράση αγωνιστών, του Μπαξεβάνο- γλου, του Κωστή Ιγνάτογλου (“Τσάνταλης” ή “μικρός Μο- σκόφ”), του Παπάζογλου στη Σηλυβρία και την Τυρολόη, του καπετάν Λάζου και του καπε- τάν Βαγγέλη στο Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη, του κα- πετάν Αναστάση στο Σουφλί, του καπετάν Νικόλα με τους Δε- λημπάμπη, Καλαθάρα, Δελη- θανάση, Μπόζο, Σιλτζίκα. Στις 17 Απριλίου σφαγιάστηκαν οι πρόκριτοι της Αδριανούπο- λης, την ίδια ημέρα στην Αίνο βρήκε μαρτυρικό θάνατο ο Νε- ομάρτυρας Στέφανος και εκ- δηλώθηκε επαναστατικό κίνη- μα στη Σωζόπολη υπό τον μη- τροπολίτη Παΐσιο Πρικαίο και τον αδελφό του Δημήτριο Βά- ρη, που διέθεταν 5.000 αξιό- μαχους άνδρες. Στις 25 Απρι- λίου απαγχονίστηκαν οι μητρο- πολίτες Αδριανουπόλεως, Δέρ- κων Μυριόφυτου, Γάνου και Χώ- ρας Αγχιάλου, και Μεσημβρίας Η Θράκη στην Επανάσταση ΓρAφει ο ΘΕοφAνΗς ΜαλκIδΗς* Οι Οθωμανοί εμφανίστηκαν στη Θράκη το 1352, όταν κατέλαβαν την Τζύμπη. Δύο χρόνια αργότερα σεισμός συγκλόνισε αρκετές πόλεις, γκρεμίζοντας τα τείχη τους, επιτρέποντας τους Οθωμανούς να τις κυριεύσουν Ο σουλτάνος Μουράτ Α’. Ο θρακιώτης μοναχός Θεόκλη- τος Πολυείδης. Ο Φιλικός Γρηγόριος Μαρασλής.

Θ. Μαλκίδης, Η Θράκη στην Επανάσταση, 25.3.2012

Documents