Примена на стандарди за оценување 2

PRIMENA NA STANDARDITE

ZA OCENUVAWE NA UÊNICITE

MATERIJALI ZA OBUKA NA OBUÛVAÎ

Skopje 5 - 7 septemvri 2007

Obukata za unapreduvawe na ocenuvaweto se realizira vo sorabotka so

Makedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie (MCGO)

PRIMENA NA STANDARDITE

ZA OCENUVAWE NA UÊNICITE

MATERIJALI ZA OBUKA

NA OBUÛVAÎ

Ovoj prira~nik e finansiran od amerikanskiot narod preku Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj - USAID Makedonija, vo ramkite na Proektot za osnovno obrazovanie, komponenta Unapreduvawe na ocenuvaweto na u~enicite, {to go sporoveduva Akademijata za razvoj na obrazovanieto (AED) vo partnerstvo soMakedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie (MCGO).

Prira~nikot go podgotvija:D-r Tomas Gerard [il, Centar za istraùvawa vo obrazovanieto,

Dablin, Republika Irska D-r Damian Pol Mar~an, Fakultet za nastavnici, Dablin, Republika Irska

Prevod:Vladimir Mostrov

Stru~na redakcija:M-r Gorica Mickovska

Grafi~ko ureduvawe:Biljana Mihajlovska

Stavovite na avtorite iskaàni vo ovoj prira~nik ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski Dràvi.

5

Primena na standardite za ocenuvawe na u~enicite

TEMA 1 EDEN NOV KONTEKST / SITUACIJA ZA OCENUVAWATA VO OSNOVNITE UÎLI[TA VO MAKEDONIJA 9

1.1 Zada~i / obrazovni celi 91.2 Klu~nite koncepti i razvojnite tekovi na ocenuvawata 91.3 Klu~nite koncepti i razvojnite tekovi na ocenuvawata 161.4 Klu~nite karakteristiki na ocenuvawata 21

Prilog 1.1 Elementite koi {to treba da bidat vklu~eni vo obrazovnata politika na u~ili{teto vo vrska so ocenuvawata 30

Prilog 1.2 Normalnata kriva 32Prilog 1.3 Razlikite me|u ocenuvaweto bazirano na normi i ocenuvaweto

bazirano na kriteriumi 33Prilog 1.4 Lista za proverka za validirawe na ocenuvaweto na ~asot 34

TEMA 2 NASTAVNITE PLANOVI I PROGRAMI KAKO OSNOVA ZA OCENUVAWATA 35

2.1 Zada~i / obrazovni celi 352.2 Prou~uvawe na u~eweto 352.3 Istraùvawe na dolgoro~nite celi, me|ucelite, zada~ite

i rezultatite 442.4 Povrzuvaweto na nastavnite planovi i programi, nastavata,

u~eweto i ocenuvaweto 45

Prilog 2.1 Klasificirawe na zada~ite kako kognitivni, afektivni i psihomotorni 47

Prilog 2.2 Blumova taksonomija na obrazovnite celi 48Prilog 2.3 Kategorizirawe na celite i zada~ite 50Prilog 2.4 Odreduvawe na obrazovnite zada~i vo nastavnite programi 51Prilog 2.5 Prakti~na zada~a so nivoata vo Blumovata taksonomija 52Prilog 2.6 êk-lista za vrednuvawe na obrazovnite zada~i 53Prilog 2.7 Ku~e vo vselenata 54

TEMA 3 UÎLI[NOTO PLANIRAWE NA OCENUVAWATA 553.1 Zada~i / obrazovni celi 553.2 Strate{koto planirawe vo u~ili{tata 553.3 Planiraweto na ocenuvawata na u~ili{no nivo 573.4 Planiraweto na ocenuvawata na nivo na poedine~en nastavnik 603.5 Izgotvuvaweto na u~ili{niot plan za ocenuvawata 62

Prilog 3.1 Strukturata na u~ili{nite planovi vo Makedonija 64Prilog 3.2 Elementite koi {to treba da bidat vklu~eni vo obrazovnata

politika na u~ili{teto vo vrska so ocenuvawata 65Prilog 3.3 Obrazec za kratkoro~noto planirawe 67Prilog 3.4 Pove}egodi{na ramka za izgotvuvawe u~ili{en plan

za ocenuvawata 70

SODR@INA

6


TEMA 4 SUMATIVNOTO OCENUVAWE 1: PREGLED 714.1 Zada~i / obrazovni celi 714.2 Sumativnoto ocenuvawe 714.3 Sumativnite ocenuvawa i formiraweto ocenki 734.4 Izgotvuvawe plan za ocenuvaweto po izvesen nastaven predmet

vo odreden period na ocenuvawe 77

Prilog 4.1 Koristewe na formativnoto i sumativnoto ocenuvawe pri formiraweto na ocenkite 80

Prilog 4.2 Nacrt na plan za ocenuvawe vo izvesen nastaven predmet po va{ izbor 81

TEMA 5 SUMATIVNOTO OCENUVAWE 2: FORMA NA SLOBODNO FORMULIRAN ODGOVOR (SO OGRANIÊN OBEM) 82

5.1 Zada~i / obrazovni celi 825.2 Vidovite na ajtemi {to se koristat vo osnovnite u~ili{ta

vo Makedonija 825.3 Ocenuvaweto na ajtemite so slobodno formuliran odgovor

vo Nacrt standardite 845.4 Vidovi ajtemi so kratok odgovor / ajtemi so popolnuvawe /

dovr{uvawe 885.5 Zaklu~ok: nekoi osnovni principi vo osmisluvawe i

izgotvuvawe na ocenuvawata 92

Prilog 5.1 Odlu~uvawe za na~inot na ocenuvaweto 94Prilog 5.2 Testovi {to sodràt ajtemi od vidot kratok-odgovor 96Prilog 5.3 Preispituvawe na ajtemi so kratok odgovor 98Prilog 5.4 Ajtem za odreduvawe/spojuvawe 99Prilog 5.5 Test so popolnuvawe na prazni mesta 100Prilog 5.6 Izgotvuvawe test koj {to sodrì ajtemi {to baraat kratok

odgovor 102

TEMA 6 SUMATIVNOTO OCENUVAWE 3: FORMAT NA ODGOVORITE - ESEJSKITE PRA[AWA SO PRO[IREN OBEM 103

6.1 Zada~i / obrazovni celi 1036.2 Strate{koto planirawe vo u~ili{tata 1036.3 Vrednuvawe i izgotvuvawe listi za analiti~ko bodirawe 1106.4 Primena na listata za analiti~ko bodirawe 119

Prilog 6.1 Primeri na upatstva za pismeni zada~i 121Prilog 6.2 Izgotvuvawe pra{awe za esej so pro{iren odgovor po edno

predmetno podra~je 122Prilog 6.3 Izgotvuvawe lista za analiti~ko bodirawe po edno

predmetno podra~je 123Prilog 6.4 Koristewe na listata za analiti~ko bodirawe po edno

predmetno podra~je 124Prilog 6.5 Lista za proverka na pi{uvaweto 125Prilog 6.6 Vodi~ za bodirawe pri ocenuvaweto na pi{uvaweto

vo vi{ite oddelenija na osnovnite u~ili{ta vo Oregon 126

7


TEMA 7 FORMATIVNO OCENUVAWE 1: PREGLED 1287.1 Zada~i / obrazovni celi 1287.2 Pregled na na{eto razbirawe na formativnoto ocenuvawe

(Ocenuvawe na u~eweto) 1307.3 Istraùvawe na osnovnite principi na formativnoto

ocenuvawe 1327.4 Sproveduvawe na formativnoto ocenuvawe 1327.5 Opredeluvawe na ocenuvawe koe e soodvetno 137

Prilog 7.1 Desette klu~ni principi na ocenuvaweto na u~eweto 140Prilog 7.2 Desette osnovni principi na ocenuvaweto za u~ewe (OPZU)

vo kontekst na makedonskite nastavni programi 143Prilog 7.3 Lista na strategiite za ocenuvawe pri ocenuvawata od strana

na nastavnicite 144Prilog 7.4 Pove}e za vidovite na samo-ocenuvawe i nivnata opravdanost 145Prilog 7.5 Dnevnik za u~ewe / Dnevnik za samo-ocenuvawe 148Prilog 7.6 Aktivnost - Povrzuvawe na obrazovnite zada~i so tehnikite

na ocenuvaweto 150Prilog 7.7 Aktivnost - Povrzuvawe na obrazovnite zada~i so tehnikite

na ocenuvaweto 153Prilog 7.8 Aktivnost - Povrzuvawe na obrazovnite zada~i so tehnikite

na ocenuvaweto 156

TEMA 8 FORMATIVNOTO OCENUVAWE 2: STRATEGII ZA POSTAVUVAWE PRA[AWA 159

8.1 Zada~i / obrazovni celi 1598.2 [to znaeme za pra{awata 1608.3 Priodi vo izgotvuvaweto i davaweto odgovori na pra{awata 1638.4 Postavuvawe pra{awa i sledewe na rabotata na u~enicite 166

Prilog 8.1 Obrazec za izgotvuvawe lista za analiti~ko bodirawe pri ocenuvaweto na odreden aspekt od opredelen proekt 168

Prilog 8.2 Efektivnoto postavuvawe pra{awa 169Prilog 8.3 Klasificirawe na pra{awata {to go pridruùvaat izvesen

tekst, spored nivoto na teìnata 171Prilog 8.4 Povrzuvawe na Blumovata taksonomija so obrazovnite zada~i 172Prilog 8.5 Obrazec za beleèwe od naso~enite sledewa na u~eweto

na u~enikot 174

TEMA 9 FORMATIVNOTO OCENUVAWE 3: OCENUVAWETO NA PORTFOLIO I NA PROEKTNA RABOTA 175

9.1 Zada~i / obrazovni celi 1759.2 [to se portfolijata? 1779.3 Vidovi portfolija 1789.4 Izgotvuvaweto i koristeweto na portfolijata 180

Prilog 9.1 Vidovi portfolija 188Prilog 9.2 Fazi vo razvivaweto sistem za portfolija

i karakteristiki na dobrite portfolija 191Prilog 9.3 Sodrìnite na edno razvojno portfolio 192Prilog 9.4 Vrednuvawe na portfolijata (rabotno iskustvo) 193

8


Prilog 9.5 Vrednuvawe na portfolio - Izgotvuvawe lista za holisti~ko bodirawe/ocenuvawe (Formular A) 194

Prilog 9.6 Vrednuvawe na portfolio - Izgotvuvawe lista za holisti~ko bodirawe/ocenuvawe (Formular B) 195

Prilog 9.7 Samovrednuvawe i samoanaliza na u~enicite 196Prilog 9.8 Samo-evalvacijata i samoanalizata na u~enikot 197Prilog 9.9 Primer na list za analiti~ko ocenuvawe na portfolio 198

TEMA 10 FORMATIVNOTO OCENUVAWE: PROEKTI I USNI PREZENTACII 199

10.1 Zada~i / obrazovni celi 19910.2 Karakteristikite na proektite i na usnite prezentacii 20010.3 Priodi vo ocenuvaweto na proektite 20510.4 Koristewe na lista za bodirawe pri ocenuvaweto na usna

prezentacija 207

Prilog 10.1 Proektna rabota - obrazec za proekten plan (za nastavnicite) 212Prilog 10.2 Obrazec za proekten plan (za u~enicite) 213Prilog 10.3 Obrazec za izgotvuvawe lista za analiti~ko bodirawe

pri ocenuvaweto na odreden aspekt od opredelen proekt 214Prilog 10.4 Lista za analiti~ko bodirawe pri vrednuvaweto na usna

prezentacija 215Prilog 10.5 Alternativna lista za bodirawe pri vrednuvaweto na usna

prezentacija 217

TEMA 11 BELE@EWE I INFORMIRAWE 21811.1 Zada~i / obrazovni celi 21811.2 Zo{to treba da se bele`at podatoci za u~enikot i tie da se

soop{tuvaat? 21811.3 Vidovi na povratna informacija 22211.4 Pretvorawe na bodovite vo ocenki i formirawe ocenki 22411.5 Izvestuvawe na roditelite i drugite zainteresirani strani 228

Prilog 11.1 Pravilnik za ocenuvawe 233Prilog 11.2 Dijagnosticirawe na problemi vo ocenuvaweto 233Prilog 11.3 Op{ti principi na kontinuiranoto sumativno ocenuvawe

(izveduvaweto ocenki) 235Prilog 11.4 Kombinirawe na rezultatite od nekolku ocenuvawa za da se

stigne do edna celosna (sumativna) ocenka 236Prilog 11.5 Kombinirawe na rezultatite: aktivnost 238Prilog 11.6 Primer na u~eni~ka kni{ka (adaptirana) - Osnovno

obrazovanie vo Irska 240Prilog 11.7 Vospostavuvawe na sistem za vodewe u~eni~ki dosiea

i formulari za informirawe za napredokot 242

Bibliografija 244

TEMA 1

9

EDEN NOV KONTEKST / SITUACIJA ZA OCENUVAWATA

VO OSNOVNITE UÎLI[TA VO MAKEDONIJA

1. U~esnicite da se zapoznaaat so izvesni sovremeni internacionalnirazvojni tekovi vo ocenuvawata (formativno ocenuvawe, sumativnoocenuvawe, ocenuvawe bazirano na kriteriumi, tehnologijata i oce-nuvawata);

2. Da razmisluvaat za va`nosta na nacionalnite/dràvnite i na inter-nacionalnite ocenuvawa za rabotata na osnovnite u~ili{ta vo Make-donija;

3. Da gi razgledaat posledicite od vakvite razvojni tekovi vo ocenuva-wata vo osnovnite u~ili{ta vo Makedonija, vklu~uvaj}i gi i vrskiteso Nacrt na standardite na ocenuvawata vo osnovnite u~ili{ta;

4. Da gi vovedat u~esnicite vo klu~nite temi koi {to gi nadminuvaatnajgolemiot del ili skoro site aspekti na ocenuvawata (vklu~uvaj}ija i tematikata na ovoj seminar): validnosta, relijabilnosta, sigur-nosta, pravi~nosta, izvodlivosta.

1.1 ZADAÎ / OBRAZOVNI CELI:

1.2.1 [to pretstavuva ocenuvaweto?

1.2 Klu~nite koncepti i razvojnite tekovi na ocenuvawata

Terminot ocenuvawe, vo svojata naj{iroka smisla, ozna~uva proces na so-birawe i interpretirawe informacii za u~eweto i postigawata na u~e-nicite koi {to se koristat za: (1) informiraweto na u~enicite i na nivniteroditeli za napredokot vo sovladuvaweto na znaewata, sposobnostite i sta-vovite, (2) obezbeduvaweto podr{ka na nastavnicite za da ja modifikuvaatsvojata nastava, i (3) informiraweto na drugite nadle`ni strukturi koi {todonesuvaat odluki za obrazovnata politika {to se odnesuva na u~enicite (naprimer, odlukite za napreduvaweto na u~enicite, odlukite za vklu~uvawe-to na u~enicite vo odredeni obrazovni programi i vidovi na prakti~ni ak-tivnosti). (Nacrt standardi za ocenuvawe na u~enicite vo osnovnoto u~i-li{te vo Republika Makedonija)

10


Vakvoto objasnuvawe na ocenuvaweto e naso~eno kon:

� obezbeduvaweto informacii za u~enicite i nivnite roditeli zanapredokot vo sovladuvaweto na znaewata,sposobnostite i stavo-vite;

� obezbeduvaweto podr{ka na nastavnicite da ja modifikuvaat nas-tavata i obrazovnite programi za u~enicite;

� obezbeduvaweto informacii za drugite nadle`ni strukturi {todonesuvaat odluki za obrazovnata politika koja {to se odnesuva nau~enicite.

Vakvite celi na ocenuvaweto uka`uvaat na vrska me|u nastavata, u~eweto iocenuvaweto (vidi ja ramkata).

Ova e isto taka vidlivo vo Nacrtot na standardite za ocenuvawe, kade {totretiot princip e sledniov:

Nastava

U~ewe Ocenuvawe

Ocenuvaweto pretstavuva sostaven del na nastavniot

proces (na u~eweto i na nastavata).

� Postoi jasna vrska me|u celite i sodr`inata na nastavata i ocenu-vaweto (me|u ona {to se u~i i pou~uva i ona {to se ocenuva).

� Pou~uvaweto, u~eweto i ocenuvaweto se procesi {to se povrzani iobezbeduvaat koherentnost vo nastavata.

� Od nastavnite celi i sodr{ini zavisi {to }e se ocenuva. Od ishodi-te na ocenuvaweto zavisi kako }e se odviva nastavata i kon kakviceli }e se stremi.

11


Za ocenuvaweto moàt da se dadat i dva dopolnitelni aspekti:

� Ocenuvaweto treba da bide opse`no - toa treba da gi vklu~uva kog-nitivnite znaewa, no isto taka treba da gi zema predvid i emo-cionalnite i socijalnite dimenzii na u~eweto.

� Ocenuvaweto igra klu~na uloga vo sozdavaweto na klimata na ~asotbidej}i „site procesi se, vo osnova, socijalni procesi {to se slu-~uvaat vo op{testvenoto okruùvawe“ (Black & Wiliam, 1998). Zatoa,postapkite za ocenuvaweto treba da bidat pravi~ni i transparent-ni (vidi go Nacrtot na standardite).

Najposle, slednive ~etiri pra{awa moè da bidat korisni vo davawetopomo{ na nastavnicite za tie da dobijat pregled na ocenuvaweto (pra{awatase postavuvaat od gledna to~ka na nastavnikot).

Ciklusot na ocenuvaweto

Zabele{ka: Dokolku pravite prezentacija na nacrt standardite, bi bilopogodno vo vovednata sesija da dadete pregled na 9 principina ocenuvaweto.

Koi se obrazovnite i izvedbenite celi?

Dali celite sepostignati?

Kakvi sodrìni i strategii im se potrebni na u~enicite?

[to u~eniciteve}e znaat?

12


Ciklusot na ocenuvaweto se sostoi od slednovo:

� Kade vie se obiduvate da stignete? Koi se obrazovnite i izvedbeniteceli? (odredete gi i soop{tete gi obrazovnite i izvedbenite celi);

� Kade ste vie sega? (ocenete go ili pomognete mu na u~enikot samiotda gi oceni tekovnite nivoa na razbiraweto);

� Kako vie moète da stignete tamu? (pomognete mu so strategiite isposobnostite za da ja realizira celta);

� Dali celite se postignati - proverete so izvesna kombinacija naformativoto i sumativnoto ocenuvawe.

1.2.2 Formativnoto ocenuvawe

Nacrt standardite go definiraat formativnoto ocenuvawe kako „sledewena u~eweto i postigawata na u~enicite so cel da se podobruva nastavata“.Ova e o~igledno od tabelata, kade nastavata, u~eweto i ocenuvaweto segledaat kako se me|usebno povrzani, pri {to ocenuvaweto im dava podr{kakako na nastavata taka i na u~eweto.

Formativnoto ocenuvawe bara da se intervenira vo tekot na obrazovniotproces, da se sobiraat informacii koi {to se koristat za da se naso~uvaatpou~uvaweto {to sledi i u~eweto.

� Informaciite od formativnoto ocenuvawe moè da se koristat zada se dobijat povratni informacii (da mu kaàt na nastavnikot ina u~enikot kolku dobro ne{to e nau~eno) i da pottiknuvaat nata-mo{ni aktivnosti (da se vospostavuvaat planovi za idnoto u~ewe,da se postavuvaat poedine~ni i grupni obrazovni celi, itn).

� Formativnoto ocenuvawe e strukturirano - na u~enicite im se davapodr{ka vo prou~uvaweto na ideite (na primer, preku pra{awata

[TO E FORMATIVNO OCENUVAWE?

Site onie aktivnosti {to se prezemaat od nastavnicite i od nivniteu~enici i {to obezbeduvaat informacii {to }e bidat koristeni kako po-vratni informacii za da se modifikuvaat aktivnostite za pou~uvawetoi u~eweto vo koi tie se vklu~eni. (Black & Wiliam, 1998b).

Formativnoto ocenuvawe se odnesuva na ocenuvawata {to obezbeduvaatinformacii za u~enicite i za nastavnicite {to se koristat za podobru-vawe na nastavata i u~eweto. Tie ~esto se neformalni i tekovni iako nemora da bidat takvi. Podatocite od sumativnite ocenuvawa moàt da sekoristat na formativen na~in. (National Research Council, 2001).

13


{to im se postavuvaat) - {to pak, od svoja strana, moè da dadeinformacii za ocenuvaweto.

� Formativnoto ocenuvawe moè ili ne mora da bide planirano.Izvesni informacii }e proizlezat vo tekot na nastavata i u~ewetoi bez planirawe.

� Povratnite informacii treba da se davaat neposredno, a ne zadoc-neto - ova e va`no bidej}i „u~enicte imaat najgolema korist odbrzite povratni informacii“ (Black &Wiliam, 1998).

� Formativnoto ocenuvawe se doveduva vo vrska so zna~itelnitepridobivki vo u~eweto - pridobivki koi {to gi nadminuvaat oniedobieni preku drugi obrazovni intervencii nameneti da se podob-ruvaat postigawata [vo svoeto istraùvawe, Black i William otkriledeka efektite se dviàt me|u 0.4 i 0.7, {to e impresivno].

� Formativnoto ocenuvawe im pomaga, pove}e na u~enicite so niskipostigawa otkolku na drugite - ova vlijae da se namali rasponot napostigawata vo edna grupa.

� Formativnoto ocenuvawe vo osnova e „edna socijalna interakcijame|u nastavnikot i u~enikot koja {to se o~ekuva da ima pozitivnovlijanie vrz u~eweto na u~enikot, no ne i da mora da ima“ (Torrance

& Pryor, 1998)

� Formativnoto ocenuvawe se razlikuva od drugite formi na ocenu-vawe vo toa {to postoi zgolemena reakcija na povratnite informa-cii, pogolema fleksibilnost i pogolemo koristewe na diferenci-jacijata (Brooks, 2002).

� Klu~na po~etna poenta vo formativnoto ocenuvawe e utvrduvawetona ona {to u~enikot ve}e go znae (odnosno, na prethodnite znaewa).Toa e va`no za da se dobijat osnovni podatoci za ocenuvaweto predda se zapo~ne so u~eweto za da moàt da se planiraat soodvetniteaktivnosti za u~eweto.

� Formativnoto ocenuvawe treba da vodi do pogolema diferenci-jacija vo nastavata - odnosno, usoglasuvawe na nastavata i u~ewetoso potrebite na u~enicite.

Me|u ocenuvawata {to moàt da se koristat za formativni celi se:

� Odovorite na pra{awa postaveni od nastavnikot ili od samiteu~enici;

� Listite za proverka;

� Usnite prezentacii;

� Eseite i pismenite izve{tai;

� Proektnata rabota;

� Portfolijata/dosieata so trudovite na u~enikot;

� Kvizovite i testovite izgotveni od nastavnikot;

� Testovi za odredena lekcija ili poglavje {to gi obezbeduvaat izda-va~ite na u~ebnici;

14


Na gorenavedenite vidovi ocenuvawa moè da se gleda kako na eden konti-nuum, kade neformalnoto ocenuvawe, kako {to se pra{awata na nastavnikot,e na edniot kraj, a poformalnite ocenuvawa, kako {to se kvizovite i krat-kite testovi, se na drugiot kraj.

Pra{awapostavuvaniod nastavni-

kot i odu~enikot

êk listi Usniprezentacii

Esei,Izve{tai,Proekti

Portfolija Kvizovi itestovi

izgotveni odnastavnikot

Pomalku formalni Pove}e formalni

1.2.3 Sumativnoto ocenuvawe

Dodeka formativnoto ocenuvawe se odnesuva glavno na sobiraweto i in-terpretiraweto na informaciite od ocenuvaweto za da se pottiknuva nas-tavata i u~eweto, sumativnoto ocenuvawe pove}e se odnesuva na sumirawe-to na uspehot na u~enikot vo odreden vremenski period. Spored nacrtot na standardite za ocenuvawata,

Nekoi od celite na sumativnoto ocenuvawe se: � Da im se dadat ocenki na u~enicite so cel da se izvesti za posti-

gawata - nastavnikot gi beleì vrednuvawata na napredokot vou~eweto na sekoj u~enik za da gi informira u~enicite, nivniteroditeli i odgovornite organi vo obrazovanieto za tie vrednuvawa;

� Da gi identifikuva u~enicite za dopolnitelnata i dodatnata nas-tava, vo koi {to nastavnikot se obiduva da ja prilagoduva nastava-ta spored individualnite potrebi;

� Da ja vrednuva sopstvenata nastava - nastavnikot pravi osvrt naznaewata {to u~enicite moàt da gi pokaàt po zavr{uvaweto na~asovite. Nastavnikot moè da utvrdi koi ~asovi bile uspe{ni sou~enicite i da gi identifikuva promenite vo nastavnite strategii{to treba da bidat napraveni na narednite ~asovi.

Eve nekolku primeri na sumativnite ocenuvawa: � Pismenite ispiti na krajot na polugodieto ili na krajot na u~ebna-

ta godina;

� Kvizovite i testovite izgotveni od nastavnikot;

� Portfolijata/dosieata so najdobrite trudovi;

� Eseite za koi se dava vkupna ocenka;

Koga ocenuvaweto se bazira na mereweto na postigawata na u~enikot na kra-jot na izvesna posebna programska sodrìna ili na izvesen vremenski pe-riod (trite meseci, polugodieto, krajot na u~ebnata godina) toga{ rezlta-tite se koristat za da se dadat ocenki za dotoga{nite postigawa (sumativ-no ocenuvawe). [Nacrt na standardite za ocenuvawe]

15


Kvizovi i testovi

izgotveni odnastavnikot

Usniprezentacii

Portfolija so najdobrite

trudovi

Esei,izve{tai,proekti

Testovi na krajot napolugodieto

Standardizi-rani testovi

Pomalku formalni Pove}e formalni

1.2.4 Aktivnost

Zavr{ete ja aktivnosta vo Prilogot 1.1, koja {to od vas bara da izvr{iteklasifikacija na ocenuvawata spored toa dali tie se predimno forma-tivni ili pak predimno sumativni.

� Prakti~nite testovi (na primer, sproveduvaweto na nekoj nau~eneksperiment, zavr{uvaweto na nekoj proizvod kako {to e izvesennacrt ili nekoj model);

� Standardiziranite testovi.

Zabele`uvate deka, osven za standardiziranite testovi, postoi izvesnopreklopuvawe me|u ocenuvawata {to se koristat glavno za formativniceli i onie {to glavno se koristat za sumativni celi.

Vo pogled na formalnosta, sli~no kako i kaj formativite ocenuvawa,mo`eme da napravime kategorizacija i na sumativnite ocenuvawa:

Razli~nite celi na formativnto i sumativnoto ocenuvawe vo kontekstot

na ocenuvaweto na ~asovite

Formativno

OCENUVAWA

Sumativno

Ocenuvawe zaradi u~ewe

(Ocenuvawe za da sevlijae na u~eweto)

Ocenuvawe na nau~enoto

(Ocenuvawe na krajotna temata/godinata)

Ocenuvawa na ~asovite /Ocenuvawa naprakti~nataosposobenost

Ocenuvawa na ~asovite /Ocenuvawa naprakti~nataosposobenost

16


1.3 Klu~nite koncepti i razvojnite tekovi na ocenuvawata

1.3.1 Ocenuvawa bazirani na normi

Internacionalnite ocenuvawa i standardiziranite testovi pretstavuvaatprimeri na ocenuvawa bazirani na normi. Koga se izgotvuvaat takvite testo-vi, uspehot na zemjite u~esni~ki (ili u~enicite) obi~no se sporeduva so onojna drugite zemji (ili u~enici). Na primer, vo Trendovite vo internaconalna-ta studija po matematika i prirodnite nauki - TIMSS (2003), vo koja u~estvu-va{e i reprezentativen primerok na u~enici od 8 oddelenie od Makedonija,brojot na bodovite za internacionalniot prosek be{e postaven na 467 boda1,a uspehot na sekoja zemja u~esni~ka be{e sporeduvan so internacionalniotprosek. Taka, zemjite bea staveni vo kategorii na uspeh nad internacional-niot prosek, na nivo na internacionalniot prosek (ne zna~itelno razli~enod nego), ili pak pod internacionalniot prosek. Ako kaème deka u~eniciteod 8 oddelenie od Makedonija postignale prose~en skor {to e pod interna-cionalniot prosek, pravime interpretacija na nivniot uspeh bazirana nanormi. Ova ne ni kaùva mnogu za toa {to u~enicite moàt fakti~ki da pra-vat (ili {to ne moàt).

Me|utoa, vo izminatite godini, ima{e obidi da se vklu~uva kriteriumskatadimenzija vo mnogu testovi bazirani na normi. Taka testovite, kako {to seTIMSS, a i mnogu drugi standardizirani testovi, sega gi vklu~uvaat i nivoa-ta na osposobenost. Ovie nivoa (nare~eni reperi vo TIMSS) se sostojat odopisi na toa {to u~enicite na razli~ni nivoa na osposobenost se sposobni dapravat. Taka, vo TIMSS, od u~enicite koi }e postignat odreden broj na bodovina „internaconalniot reper“ (odnosno, me|u 400 i 475)2, se o~ekuva da bidatosposobeni da go pravat slednovo:

Iskazite kako ovoj dobivaat pogolema smisla koga se sporeduvaat so ona {tose sposobni da go pravat u~enicite ~ii postigawa se na povisoko nivo. Taka,

1 Vo1995, skalata za 8 oddelenie na TIMSS ima{e sredna vrednost od 500 i standardna devi-jacija od 100. Vo slednite ocenuvawa na TIMSS, skorot na srednata vrednost se razlikuva{eod ovoj, zatoa {to proizleguva do postigawatana zemjite u~esni~ki vo ovaa studija, kako i odrazlikite vo uspehot od edna studija do druga. Vo 2003, internacionalniot prosek be{e 467.

2 34% od u~enicite vo 8 oddelenie vo Makedonija go postignaa ovoj reper.

U~enicite moàt da primenuvaat osnovni matemati~ki znaewa vo konkretnisituacii. Tie moàt da sobiraat, da vadat, ili da mnoàt za da re{at teks-tualni zada~i koi se re{avaat vo eden ~ekor, a vklu~uvaat celi broevi i de-cimali. Moàt da gi identifikuvaat op{tite dropki i na relativnata gole-mina na dropkite. Gi razbraat ednostavnite algebarski odnosi i re{avaatlinearni ravenki so edna nepoznata. Pokaùvaat razbirawe za osobinite natriagolnicite i za osnovnite geometriski poimi vklu~uvaj}i simetrija i ro-tacija. Gi poznavaat osnovnite poimi za verojatnosta. Moàt da ~itaat i dainterpretiraat grafikoni, tabeli, karti i skali.

17


3 Devet procenti od u~enicite vo Makedonija dobija bodovi na ovoj reper. 4 Dvaeset i dva procenti od u~enicite vo Makedonija dadoa to~en odgovor na ovoj ajtem.

U~enicite moàt da go primenuvaat svoeto razbirawe i znaewa vo razno-vidni na relativno kompleksni situacii. Tie moàt da podreduvaat, da po-vrzuvaat i da presmetuvaat dropki i decimali vo re{avaweto tekstualni za-da~i, da operiraat so negativni celi broevi i da re{avaat problemi vo po-ve}e ~ekori vklu~uvaj}i gi i proporciite so celi broevi. Moàt da re{a-vaat ednostavni algebarski problemi vklu~uvaj}i nao|awe i na negovatavrednost, re{avawe ednostavni linearni ravenki, i koristewe na formu-la za da ja odredat vrednosta na nepoznatata. Moàt da ja najdat plo{ti-nata i volumenot na ednostavni geometriski formi i da gi koristat znae-wata za geometriskite svojstva vo re{avaweto na problemite. Moàt dare{avaat problemi so verojatnost i da interpretiraat podatoci so pomo{na raznovidni grafikoni i tabeli.

onie u~enici koi postignuvaat rezultat vo narednoto nivo vo TIMSS, nare~en„visoko“ internacionalno nivo i se pretstaveni so skorovi me|u 476 i 5503,verojatno }e bidat uspe{ni vo takvi vidovi zada~i koi {to se opi{anipodolu.

Taka, testovite opi{ani kako „testovi bazirani vrz normi“ moàt da obezbe-dat izvesni informacii za vidovite zada~i na koi {to moè da se o~ekuvau~enicite da bidat uspe{ni. Me|utoa, za da se razbere TIMSS celosno, po-trebno e da se razgledaat karakteristi~nite ajtemi pretstaveni na sekoenivo. Taka, TIMSS ja dava slednava ramka kako primer na ajtem vo visokotointernacionalno nivo4:

Nastavnicite koi go ocenuvaat uspehot na svoite u~enici moàt za izberat~ist priod baziran na normi, makar {to vo praksa toa retko se slu~uva.„Ocenuvaweto spored krivata“ vklu~uva rangirawe na bodovite na u~eniciteod najvisoki do najniski i davawe ocenki (A, B, V itn.) vrz osnova na toa ran-girawe. Taka na u~enicite im se davaat ocenki koristej}i izvesna {emasli~na na slednava:

Edna lopatka moè da crpne 1 kg bra{no. Kolku lopatki bra{no se potrebni za 5

da se napolni edna vre}i~ka bra{no od 6 kg.?

6 : 1

Odgovor: 5

6 h 5

30 lopatki

18


A Najdobri 20%

B Sledni 30%

V Sledni 30%

G Sledni 15%

D Najslabi 5%

Ovaa {ema, vo princip, sledi edna normalna kriva/raspredelba, kade naj-golemiot del od u~enicite dobivaat „prose~ni“ ocenki - B i V vo ovoj slu~aj- a mal procent dobivaat visoki i niski ocenki (A, G i D).

Edna druga metoda vklu~uva podelba na normalnata kriva (krivata vo vid nasvono, vidi prilog 1.2) na pet ednakvo dolgi intervali, pokaùvaj}i distri-bucija sli~na na slednava:

I povtorno, ovoj priod ne se odnesuva na obrazovnite celi, sposobnosti iliosposobenosta {to ocenkite dadeni so bukvi gi pretstavuvaat (osven dekavisoko-rangiranite u~enicite imaaat pogolema osposobenost otkolku ponis-ko rangiranite u~enici).

Vo vrska so ocenuvawata bazirani na normi se pojavuvaat slednive problemi: � Rezultatite na u~enicite ne se baziraat samo na nivniot sopstven

uspeh, tuku zavisat, do izvesna stepen i od toa kolkav uspehpokaùvaat kandidatite od taa generacija;

� Tie pottiknuvaat intenziven natprevar me|u u~enicite. Na primer,koga izvesen prag na poloènost se koristi da se pravi razlikame|u u~enicite {to bile primeni vo u~ili{teto i onie {to ne bileprimeni;

� Tie moè da dovedat do toa mnogu u~enici da bidat demotiviranibidej}i imaat malku priliki za da pokaàt uspeh. Vo sistemitebazirani na normi, izvesen procent na u~enici sekoga{ }e pokaùvaslab uspeh.

Zaradi toa, potrebni se alternativni priodi vo ocenuvawata bazirani na normi.

]e se navratime na formiraweto ocenki so pove}e detali vo temata 11, kadepredlagame izvesen broj na priodi za kombinirawe na ocenkite me|u razli~-nite komponenti na ocenuvaweto.

A Najdobri 3.6%

B Sledni 23.8%

V Sledni 45.2%

G Sledni 23.8%

D Najslabi 3.6%

19


1.3.2 Ocenuvawa bazirani na kriteriumi

Kriteriumskoto ocenuvawe e eden ~len od semejstvoto na „formativnoto oce-nuvawe“. Kriteriumskoto vklu~uva precizirawe na znaewata, sposobnostiteili konceptite ili drugite kvaliteti od {to treba da se postignat do izves-no nivo, stepen ili kvalifikacija. Site u~enici koi gi zadovoluvaat bara-wata dobivaat celosen broj bodovi.

Za da se opi{e kriteriumskoto ocenuvawe se koristat izvesen broj na razli~-ni termini, vklu~uvaj}i gi i:

� Ocenuvawe bazirano na standardi (a osobeno vo SAD, kade „dviè-weto za standardi“ ima silno vlijanie vrz ocenuvaweto vo tekot naposlednava dekada;

� Ocenuvawe bazirano na celite (kade ocenuvaweto se povrzuva socelite na nastavnite planovi i programi);

� Ocenuvawe bazirno vrz sodrìnata, ocenuvawe bazirano napodra~jeto ili univerzalno/celosno ocenuvawe.

Nastavnicite moè bi, isto taka, se zapoznaeni so ocenuvaweto na nacional-niot kurikulum vo Anglija, koe {to e povrzano so postignuvaweto na celite.

Spored Brooks (2002), kriteriumskoto ocenuvawe se smeta za posuperiorno odocenuvaweto bazirano na normi zaradi izvesen broj pri~ini:

� Kriteriumite za uspehot se preciziraat na po~etokot;

� Nastavnicite i u~enicite imaat jasni celi kon koi tie se stremat;

� Toa e poegalitarno/ramnopravno, davaj}i mu na sekoj poedinecmo`nost da uspee ako gi zadovoluva kriteriumite za osposobenost;

� Toa ne bara osposobenosta da bide rangirana i ne gi sporeduvau~enicite eden so drug;

� Ako za ne{to se smeta deka e va`no za obrazovanieto, toa }e bidevklu~eno vo kriteriumskoto ocenuvawe, duri i ako toa ne pravi raz-lika me|u u~enicite so visoki postigawa i onie so niski postigawa.

Dokolku sakame da vosostavime kriteriumsko ocenuvawe po matematika, naprimer, moème da gi sledime slednive ~ekori:

� Identifikuvawe grupa na obrazovni celi i celi za prakti~nataosposobenost (vidi tema 2);

� Identifikuvawe grupa ajtemi za ocenuvawe koi {to odgovaraat nasekoja obrazovna cel;

� Sostavuvawe takov test kade za sekoja cel ima po eden ili pove}eajtemi (pra{awa) (vidi tema 5);

� Zadavawe na testot;

� Davawe bodovi za sekoja postignata cel;

� Dokolku se bara, sumirawe na reziltatite vo odnos na site postig-nati celi, za da se stigne do edna op{ta ocenka.

20


Istiot bazi~en proces se primenuva i pri voveduvaweto na ocenuvawata {tose poinakvi od testovite. Na primer, za eden proekt (tema 10). Najprvin, nas-tavnikot (i u~enicite) odlu~uvaat za obrazovnite celi i za celite na prak-ti~nata osposobenost koi {to treba da se postignat. Instrumentite za ocenu-vawata {to se izbrani se onie koi {to im ovozmoùvaat na u~enicite da gopokaàt postignuvaweto na celite. Vo slu~aj na proekti, rezulatite moàtda vklu~uvaat proizvodi, izve{tai, veb-stranici, i/ili usni prezentacii.

Treba da se naglasi deka postojat relativno malku „~isti“ sistemi za kri-teriumsko ocenuvawe. Ova e zaradi faktot {to postojat elementi na ocenu-vawe bazirano na normi vo sekoj sistem baziran na kriteriumi. Osvrnuvaj}ise na na{iot matemati~ki primer, treba da kaème deka nie bi sakale da jaocenime sposobnosta na u~enicite od 4 oddelenie da re{at eden formuli-ran problem koj {to vklu~uva procenti i dropki. Se razbira deka }e izgotvi-me ili }e izbereme ajtemi za koi znaeme deka se soodvetni za nivoto na u~e-nicite na toa oddelenie i nema da vklu~uvame ajtemi koi {to se posoodvet-ni za nivoto na u~enicite vo pogornite oddelenija.

Prilogot 1.3 dava edno sporeduvawe me|u ocenuvawata bazirani na normi iocenuvawata bazirani na kriteriumi.

1.3.3 Ipsativno naso~eno (kon sebe naso~eno) ocenuvawe

Ipsatvnoto ocenuvawe e naso~eno kon sebe, pottiknuvaj}i gi u~enicite sami-te da se sporeduvaat pove}e so svoite sopstveni porane{ni postigawa, odo-{to da se sporeduvaat so drugi u~enici. Ova go pravi vakvoto ocenuvawe dabide edna forma na natprevar so sebe si, kade {to se stava naglaska na sa-mopodobruvaweto, bez ogled na napredokot na drugite. Toa e individualizi-rano ocenuvawe. Ipsativnoto ocenuvawe moè da se smeta kako eden priod konocenuvaweto {to gi vklu~uva:

� Kriteriumskite ocenuvawa vo koi izvedbenite standardi se jasnoprecizirani (nasproti ocenuvawata bazirani na normi);

� Celno-naso~enite povratni informacii, koi {to obezbeduvaatjasni nasoki za toa kako da se podobruvame (nasproti povratniteinformacii koi {to se baziraat na postigawata, koi obi~novklu~uvaat sporeduvawa so uspehot na drugi u~enici);

� Aktivnoto vklu~uvawe na u~enicite vo samo-ocenuvaweto (nasprotipasivnite ve`bi na samo-dodeluvawe ocenki);

� Davaweto na u~enicite izvesen izbor na na~inot po koj {to odat vopostignuvaweto na obrazovnite zada~i.

Zabeleète deka ipsativnoto ocenuvawe moè da bide te{ko primenlivo vosituacii vo koi se praktikuva ocenuvaweto bazirano na normi. Me|utoa, toae posebno pogodno za onie so niski postigawa na koi ocenuvaweto baziranona normi ima dava mal motiv da pokaùvaat dobri rezultati.

21


1.4.1 Validnosta

Klu~en aspekt na ocenuvaweto e validnosta. Nacrt standardite se odnesuva-at na validnosta vo vrska so izborot na metodite za ocenuvawe i na izbo-rot/razvivaweto na instrumentite i povtorno, vo pogled na sproveduvawetona procesot na ocenuvaweto:

Validnosta ~esto se naveduva zaedno so relijabilnosta (vidi vo delot 1.3.6,od ovaa tema) i primenlivosta kako klu~ni karakteristiki na ocenuvaweto(Linn & Millar, 2005). Linn i Millar ne ja naveduvaat pravi~nosta kako eden od klu~-nite elementi, bidej}i „pravi~nosta e osnoven del na eden seopfaten pogledna validnosta“.

Spored Linn i Millar, validnosta e merka na adekvatnosta i soodvetnosta nainterpretacijata i koristeweto na rezultatite od ocenuvaweto. Vo literat-urata za ocenuvawata, poznati se ~etiri vida na validnost:

� Sodr`inska validnost

� Validnost na konstruktot

� Prediktivna validnost (vrskata ocenuvawe-kriterium)

� Posledi~na validnost

Ponekoga{, informaciite za validnosta mo`at da se dobijat zaedno so izve-sen instrument za ocenuvawe. Na primer, prira~nikot koj {to odi zaedno so iz-

1.4 Klu~nite karakteristiki na ocenuvawata

(Od Nacrt standardite Del za Kompetenciite na nastavnikot)

II. Izborot na metodite za ocenuvawe i izborot/razvivaweto na instrumentite

Nastavnikot znae:

1. Raznovidni metodi za ocenuvawe i sodvetnite instrumenti.

2. Za karakteristikite na metodite za ocenuvawe (validnosta, vero-dostojnosta, objektivnosta).

3. Koi kriteriumi se relevantni za izbor na instrumentite (pred sevalidnosta, objektivnosta, racionalnosta).

III. Sproveduvaweto na procesot na ocenuvaweto

Nastavnikot znae:

1. Za karakteristikite na kvalitativnoto ocenuvawe (validnosta,verodostojnosta, objektivnosta, transparentnosta).

22


vesen standardiziran test moè da dava informacii za sodrìnskata va-lidnost. Za drugite ocenuvawa, a osobeno za onie izgotveni od nastavnikot,potrebno e da se dobie dokaz deka tie se validni. Linn i Millar sugeriraat 5pra{awa:

1. Dali sodrìnata na testot go pretstavuva konstruktot?5 Na pri-mer, dali nastavnite zada~i ili standardite za sodrìnata se vgra-deni vo nastavnata programa ili lekcijata ili predmetot {to sepretstaveni vo testot? Obi~no, standardiziranite testovi (vklu-~uvaj}i gi i internaconalnite ocenuvawa kako {to e TIMSS) ja odre-duvaat sodrìnata na testot vo detali taka {to korisnicite moàtda gi proverat dokazite za sodrìnskata validnost. Vo pogled natestovite izgotveni od nastavnikot kako {to se kvizovi i testoviso kratok odgovor, Linn i Millar sugeriraat deka „nastavnicite trebada bidat podgotveni da ja opi{at sodrìnata na svoite testovi i damoàt da gi interpretiraat skorovite na testovite bez da generil-iziraat za ona {to e nadvor od ona {to se meri“ (str. 98). Se nagla-suva deka sodrìnskata analiza e duri pozna~ajna za testovite nakrajot na polugodieto, kade posledicite po u~enicite moàt da bi-dat poseriozni odo{to za tekovnite kvizovi i kratkite testovi.

2. Dali na ajtemite od testot }e se dobijat odgovori od u~enicite{to se dosledni na konstruktot? Nastavnicite mora da gi razbi-raat procesite na davawe odgovori od strana na u~enicite. Na pri-mer, ako sakame da ocenuvame kompleksni sposobnosti na povisokonivo, ne e soodvetno da se vklu~uvaat pra{awa koi {to baraat me-hani~ki/napamet odgovori. Spored Linn i Millar, nastavnicite treba„da gi proveruvaat site ajtemi {to se koristat i da gi razbiraat od-govorite na u~enicite i kako tie odgovori se povrzani so interpre-tacijata na skorovite od testot“. Ovaa vrska me|u sodrìnata na tes-tot i odgovorite na u~enicite e prikaàna na sledniov dijagram:

Za da se razbere kakvo zna~ewe imaat skorovite na testot potreb-no e razbirawe na odgovorite na u~enicite. Spored Linn i Millar: „Akovam ne vi e jasno kako da gi interpretirate odgovorite na u~enicite,so u~enicite treba da povedete razgovor vedna{ po re{avaweto natestot. Razgovorite moàt da dadat informacii za toa {to u~eni-cite razmisluvale koga odgovarale na pra{awata, pa ottuka, {tonivnite odgovori (i nivnite skorovi) zna~at“.

5 Konstrukt e ona {to nie se obiduvame da go merime so eden test ili instrument. Toa moè dabide re{avawe na matemati~ki problem, sposobnost za pi{uvawe, ili sposobnost da se ot-sviri nekoe muzi~ko delo.

Obazovna cel

Pra{awana testot

Skor na testot

Odgovor(i)na u~enikot

23


Postojat izvesni zakani za validnosta na konstruktot vklu~uvaj}igi i slednive6:

� Daden e test so matemati~ki poimi so koj {to se bara visokojazi~no nivo (takov test moè da bide posebno nepravi~en zaonie ~ij maj~in jazik ne e ist so jazikot na testot);

� Vo eden esej namenet da go meri razbiraweto na u~enikot po isto-rija se ocenuva glavno gramatikata, pravopisot i interpunkcijata;

� Eden predmet na drvena izrabotka se ocenuva pove}e spored toakako izgleda odo{to kakva e negovata prakti~na korist.

3. Koi se posledicite od koristeweto na ocenuvaweto? Duri i kajocenuvawata na ~asovite, nastavnicite treba da gi sledat efektitevrz postigawata i motivacijata. Pozitivnite posledici od ocenu-vaweto gi vklu~uvaat:

� Zgolemenata motivacija za u~ewe;

� Podobrenite napori i posvetenosta.

Negativnite posledici vklu~uvaat:

� Stesnuvawe/ograni~uvawe na nastavata (na primer, ako testot gimeri samo osnovnite sposobnosti, nastavnicite moàt da se fo-kusiraat na takvite sposobnosti vo nastavata, a da gi zapostavatdrugite);

� Smalen interes i motivacija (a vo polo{ slu~aj, u~enicite moàtda se otkaàt ili da se osipuvaat od u~ili{teto). Ova bi moè-lo da se slu~i ako ocenuvaweto ne e pogodno za sposobnostite naizvesna grupa, ili pak koga serija ajtemi sledat edna ista {ema.

Spored Linn i Millar, „nastavnicite treba da se obiduvaat da gi nama-luvaat negativnite efekti na testovite vrz interesot i motivaci-jata preku primenuvawe na raznovidni formi na ocenuvawa i izgot-vuvawe ocenuvawa vo koi {to u~enicite }e bidat angaìrani.“

4. Kakva e vrskata me|u skorovite na testot i kriteriumot? Stan-dardiziranite testovi obi~no nudat podatoci za vrskata me|u skoro-vite na testot i izvesen kriterium. Na primer, moè da se dade ko-relacija me|u skorovite na eden test po pravopis i nekoj drug kri-terium kako {to e nekoj test po pu{uvawe. Kaj testovite na ~asovite,nastavnicite treba da ja proveruvaat vrskata me|u skorovite na tes-tot i izvesen kriterium (kako {to se ocenkite ili ocenuvawata nanivnite u~enici). Nastavnicite treba da gi podelat distribuciitena nivnite skorovi na testot vo grupi na gorna, sredna i dolna tre-tina za da izgotvat edna tabela na o~ekuvani rezultati. Podolu edaden primer na eden test po matematika. Nastavnikot moè da gisporeduva skorovite na u~enicite na testot so porane{nite ocenki

6 Terminot "varijansa nerelevantna za konstruktot“ ponekoga{ se koristi da se opi{at prob-lemi kako ovie.

24


na u~enicite po matematika. Tabelata pokaùva deka, voglavno, u~e-nicite koi dobile ocenki A po matematika vo minatoto polugodieimale postigawa vo gornata tretina na testot od nastavnikot, dode-ka pak u~enicite koi dobile ocenka V ili G poverojatno e deka biimale postigawa vo dolnata tretina na testot od nastavnikot. Ovadava izvesni podatoci za vrskata me|u ocenuvaweto (testot po ma-tematika izgotven od nov nastavnik) i kriteriumot (postigawata pomatematika).

1.4.2 Relijabilnosta

Edna zna~ajna osobina na skorovite na testot i ocenkite e nivnata relijabil-nost. Kako {to porano be{e prikaàno, razbiraweto na relijabilnosta sespomenuva vo Nacrt standardite za ocenuvawe vo kontekstot na vr{ewetoizbor i primenata na instrumentite za ocenuvawe.

Relijabilnosta moè da se definira kako postojanost/doslednost na rezul-tatite od oceuvaweto. Za ocenuvawata od nastavnicite, problemot e dalieseite ili drugite izvedbi bile oceneti dosledno. Linn i Millar (2005) gidavaat slednive zabele{ki za relijabilnosta:

� Relijabilnosta se odnesuva na rezultatite dobieni so izveseninstrument za ocenuvawe, a ne na samiot instrument. Taka, moè-me da kaème deka skorovite ili ocenkite se relijabilni. Nie netvrdime deka testot e relijabilen.

� Potrebni se razli~ni merki na relijabilnost za razli~ni celina ocenuvaweto. Ako sakame da go merime razbiraweto na izvesenu~enik za nau~ni principi, }e se naso~ime uspehot da bide konzis-tenten kaj razli~ni zada~i od naukata nameneti da mu ovozmoàt nau~enikot da gi primeni principite. Ako sakame da go predvidimeuspehot na izvesen u~enik vo nekoj period vo idnina, }e sakame dabideme sigurni i deka uspehot na u~enikot e dosleden i postojan sotekot na vremeto.

� Relijabilnosta e potreba no ne i dovolen uslov za validnosta.Edno ocenuvawe koe {to dava celosno nedosledni rezultati nemo-

Test izgotven od nastavnikot

Ocenki dobienivo minatotopolugodie

Gorna tretina

Sredna tretina

Dolna tretina

Vkupno

A 8 (u~enici) 2 0 10

B 1 8 0 9

V 2 1 6 9

G 0 0 5 5

Vkupno 11 11 11 33

25


è da dade validni inforacii za uspehot na u~enikot. Od drugastrana, izvesen test moè da bide visoko relijabilen no ne i vali-den (na primer, eden test koj {to tvrdi deka meri razmisluvawe navisoko nivo moè da gi meri samo sposobnostite na ponisko nivo, paduri i ako skorovite se verodostojni, testot ne e validen.

� Relijabilnosta predimno se ocenuva so statisti~ki pokazateli.Logi~kata analiza {to ja koristime za da ja proverime sodrìnska-ta validnost nemoè da se koristi za ocenuvawe i na relijabilnos-ta. Nie treba da ja proverime, na primer, doslednosta na skoroviteso dvajca razli~ni ocenuva~i koi }e gi ocenuvaat istite esei; ilipak uspehot na u~enicite na dve razli~ni zada~i koi {to senameneti da go merat istiot konstrukt.

Za mnogu od zada~ite opi{ani vo ovoj prira~nik, treba da se vodi grià zadoslednosta me|u ocenuva~ite. Na primer, ako imame grupa esei oceneti odeden ocenuva~, dali vtoriot ocenuva~ koj raboti nezavisno }e gi dade istitebodovi ili ocenki? Moète da vidite deka, bez izvesno nivo na doslednostkaj ocenuva~ite (nastavnicite) zna~eweto na bodovite na testot }e bideproblemati~no.

Ednostaven na~in da se proceni doslednosta me|u ocenuva~ite e da se obez-bedat dvajca ocenuva~i (nastavnici) da ja ocenuvat istata zada~a (na primer,esej, izve{taj, ili proizvod). Potoa, da se najde procentot za toa kolku patito~no tie dvajca se usoglaseni. Slednava tabela dava primer, za edna grupaod 30 esei ocenuvani od dvajca ocenuva~i.

Esej Ocenuva~ 1 Ocenuva~ 2

1 5 5

2 5 5

3 5 5

4 5 5

5 5 4

6 5 4

7 4 3

8 4 4

9 4 4

10 4 4

11 4 5

12 4 5

13 3 2

14 3 3

15 3 3

Esej Ocenuva~ 1 Ocenuva~ 2

16 3 3

17 3 3

18 3 4

19 2 1

20 2 1

21 2 2

22 2 2

23 2 2

24 2 3

25 1 1

26 1 1

27 1 1

28 1 1

29 1 2

30 1 3

Bodovite na eseite na 30 u~enici, oceneti od dvajca ocenuva~i

26


Ovde, moème da vidime deka ima 100% usoglasenost za eseite na 18 u~enici(toa se grafite kade dvajata ocenuva~i davat ocenka 1 (za 4 u~enici), dvajcataocenuva~i davat 3 (za 4 u~enici) i taka nataka; tie se prikaàni so zatemne-ti brojki. Zatoa procentot na to~noto usoglasuvawe iznesuva 60% (18/30 * 100).

Moème, isto taka da vidime od zatemnetite grafi, deka vo 29 od 30 slu~ai(97%), ocenuva~ite se razlikuvaat za eden poen eden od drug. Na primer, edenesej so 2 boda od ocenuva~ot 1 dobiva 1, 2 ili 3 boda od ocenuva~ot 2. Samovo eden slu~aj postoi razlika od dva boda me|u ocenuva~ite. Ottuka, voglav-no, dvata ocenuva~i vo ovaa ve`ba se mnogu blisku eden do drug vo pogled naocenkite {to tie gi davaat. Glavniot problem e u~enikot koj dobil 1 bod odocenuva~ot 1, a 3 od ocenuva~ot 2.

Posledniot primer dava matrica za bodirawe za dvajca ocenuva~i ~ii ocen-ki ne se tolku dosledni. Ovde, celosnata usoglasenost iznesuva samo 11od 30ili 37%, dodeka 25 od 30 esei (86%) se razlikuvaat eden od drug za eden bod.Poseben problem e prisuten kaj ocenuvaweto na eseite so ocenkata 5 odocenuva~ot 1, a 1 ili 2 od ocenuva~ot 2 (gorniot red), a isto taka i eseite koi{to dobile 1 bod od ocenuva~ot 1, a 4 od ocenuva~ot 2 (dolniot red). Jasno e,deka treba da se prezemat ~ekori za da se obezbedi pogolema doslednost vobodiraweto me|u dvajcata ocenuva~i.

Bodovi dadeni od ocenuva~ot 2

Bod 1 2 3 4 5 Vkupno


5 0 0 0 2 4 6

4 0 0 1 3 2 6

6 0 1 4 1 0 6

2 2 3 1 0 0 6

1 4 1 1 0 0 6

Vkupno 6 5 7 6 6 30

Tabelarno pretstavuvawe na bodovite na eseite na 30 u~enici, ocenuvani od dvajca nezavisni ocenuva~i


Bod 1 2 3 4 5 Vkupno


5 1 1 0 1 3 6

4 0 1 1 3 1 6

6 0 2 2 1 1 6

2 2 2 1 1 0 6

1 1 3 1 1 0 6

Vkupno 4 9 5 7 5 30

27


1.4.3 Sigurnost/proverenost

Ekspertite ponekoga{ go koristat terminot „sigurnost/proverenost“ za da jaobjasnat silnata vzaemna vrska me|u relijabilnosta i validnosta. Sigurnos-ta se odnesuva na sozdavawe na eden vramnoteèn odnos me|u relijabilnos-ta i validnosta. Gipps (1994) go opi{uva neko kako „stepenot na koj {to ednoocenuvawe e podednakvo validno i relijabilno“. Edno ocenuvawe moè da seopi{e kako sigurno ako toa e relativno validno i relativno relijabilno.

1.4.4 Sprovedlivost

Testot ili ocenuvaweto mora da bidat sprovedlivi. Toa zna~i deka, toj morada moè da bide sproveden vo relativni vremenski ograni~uvawa, a mora dabidat relativni i barawata kon nastavnicite vo vrska so bodiraweto. Ednoocenuvawe moè da bide nesprovedlivo zaradi edna ili pove}e od slednivepri~ini:

� Barawata kon nastavnikot se pregolemi. Na primer, ima premnoguajtemi ili zada~i {to treba da se zadadat na u~enicite.

� Listite za analiti~ko ocenuvawe se premnogu kompleksni i odzematpremnogu vreme za da se primenat.

� Barawata vo vrska so beleèweto na rezultatite odzemaatpremnogu vreme taka {to ne moè da im se posvetuva dovolno vremena drugite zna~ajni zada~i (nastavata i u~eweto)

Voglavno, koga nastavnicite sami gi izgotvuvaat ocenuvawata, tie imaat iz-vesna kontrola vrz sprovedlivosta bidej}i tie moàt da go kontroliraatstepenot na koj {to ocenuvawata se integriraat vo tekovnata nastava i u~e-weto. Tamu kade {to ocenuvawata ili zada~ite se sproveduvaat od drugi li-ca, za niv treba pove}e vreme za tie da se sprovedat.

1.4.5 Zna~eweto na nacionalnite i internacionalnite ocenuvawa za u~ili{noto ocenuvawe

Slednive soznanija ukaùvaat na nekolku na~ini na koi naconalnite i in-ternacionalnite ocenuvawa (na primer, TIMSS) moàt da se koristat odstrana na u~ili{ta i nastavnicite za da se podobruvaat nastavata, u~ewetoi ocenuvaweto:

� Internacionalnite ocenuvawa kako {to se TIMSS ovozmoùvaatanaliza na sodrìnata na testovite {to im ovozmùva na nas-tavnicite da ja sporeduvaat sodrìnata na testot so sodrìnata naprogramite {to tie gi realiiraat po matematika i po prirodnitenauki. Vrz osnova na ona {to tie moàt da go vidat vo nacionalnitei vo internaconalnite testovi, nastavnicite moàt da ja modi-fikuvaat sodrìnata na svojata nastava.

� Pra{awata vo nacionalnite i internacionalnite ocenuvawa davaatprimeri za na~inite na koi moàt da se ocenuvaat poednostavnite i

28


posloènite mislovni sposobnosti. Nastavnicite moàt da dobi-vaat idei od vakvite ocenuvawa pri izotvuvaweto na ajtemite zasvoite testovi.

� Nastavnicite moàt da gi koristat nacionalnite i internaconal-nite ocenuvawa kako reperi za uspehot na svoite u~enici sporednacionalni i internacionalni standardi. Na primer, ako se pri-menuvaat reprezentativni primeroci, nastavnicite moàt da gisporeduvaat skorovite na svoite u~enici so u~enicite vo nacional-not primerok (na u~enici od Makedonija) koi u~estvuvale vo inter-nacionalnite ocenuvawa i so u~enicite vo razli~ni dràvi.

Na ovoj ajtem od prirodnite nauki (prevzemen od Martin et al., 2004, p. 77) to~noodgovorile 7% od u~enicite vo Makedonija, a internacionalniot prosek e23%. Nastavnicite moàt da ja koristat ovaa informacija za da go interpre-tiraat uspehot na svoite u~enici na toj ajtem, zemaj}i go predvid faktot daliideite {to se prezentirani so ajtemot se prisutni vo nastavnite programi.

Dijagramot pokaùva son~ev zrak {to vleguva vostaklena prizma.

Opi{i {to }e moè da se vidi na platnoto.(Vie moète da crtate na dijagramot za da go objasnite va{iot odgovor).

Na platnoto, }e gi vidite 7 boi na vinoìtoto.

son~evzrak

prizma

platno

Ocenuvawe bazirano na normi - Test ili drug vid na ocenuvawe namenetda obezbedi merka za uspehot {to moè da se interpretira voramkite na relativnata polo`ba na eden poedinec vo izvesnapoznata grupa. (Linn & Miller, 2005).

Ocenuvawe bazirano na kriteriumi - Test ili drug vid na ocenuvawenamenet da obezbedi merka za uspehot {to moè da se interpreti-ra vo ramkite na edno jasno definirano i ograni~eno podraj~e naobrazovni zada~i (Linn & Miller, 2005).

RE^NIK NA TERMINI

29


Sigurnost - „stepenot na koj {to edno ocenuvawe e sodrìnski validno irelijabilno“ (Gipps, 1994).

Ipsatvno - (naso~eno kon sebe) ocenuvawe - Ipsativnoto ocenuvawe e na-so~eno kon sebe i toa gi pottiknuva u~enicite pove}e da se spore-duvat samite sebesi so svoite porane{ni postigawa, otkolku da sesporeduvaat so drugi lica.

Relijabilnost - Stepen na konzistentnost/doslednosta na rezultatite odocenuvaweto (skorovite). Relijabilnosta pretstavuva ograni~uva~-ki faktor za validnosta. Vo kontekstot na formiraweto ocenki, sepojavuva pra{aweto „Dali jas dosledno gi formirav ocenkite?“ [tose odnesuva do ocenuvaweto na nekakva prakti~na aktivnost, mode-racijata (bodiraweto od strana na grupa nastavnici) moè da po-mogne za da se podobri relijabilnosta.

Validnost - se odnesuva na soodvetnosta na interpretacijata i korista do-biena od rezultatite na edno ocenuvawe na dadena grupa poedinci(Linn & Miller, 2005). Validnosta ne e koncept na se ili ni{to - seraboti za izvesen stepen. Ottuka, edno ocenuvawe ili edna ocenkamoè da imaat visoka, umerena ili niska validnost. Validnostabara sevkupen sud - taa bara evalvacija na obemot vo koj interpre-tacijata i korista na rezultatite od ocenuvaweto se opravduvaat sopridruèn dokazen materijal i vo pogled na posledicite od takvi-te interpretacii i na korista... Problematikata na validnosta senaso~uva kon toa dali ocenuvaweto go meri ili go opfa}a ona {to enameneto da se meri ili da se opfati.

30


Upatstva: Nabeleète gi postojnite strategii za ocenuvawata {to vie gikoristite i odredite dali tie predimno gi koristite za forma-tivni ili za sumativni celi na ocenuvawata.

PRILOG 1.1

ELEMENTITE KOI [TO TREBA DA BIDAT VKLUÊNI

VO OBRAZOVNATA POLITIKA NA UÎLI[TETO

VO VRSKA SO OCENUVAWATA

Primarnata cel (i) na ocenuvaweto

Ocenuva~ka aktivnost Ocenuvawe nau~eweto /

Formativnotoocenuvawe

Ocenuvawe nanau~enoto /

Sumativnotoocenuvawe

Kolku ~esto japrimenuvate?*

Pra{awata na nastavnikot

*Kolku ~esto ja primenuvate?: 1 = sekoj den, skoro sekoj den2 = edna{ ili dvapati mese~no3 = edna{ ili dva pati vo polugodie4 = edvaj nekoga{ ili nikoga{

Koi dve od strategiite za ocenuvawe {to vie gi koristite se najinteraktivni?

1. ___________________________________________________________________

2. ___________________________________________________________________

31


Upatstva: Za sekoe scenario za ocenuvawe na ~as {to e navedeno podolu,ozna~ete dali toa e predimno formativno, sumativno ili e iednoto i drugoto.

Scenario za ocenuvawe Formativno (F),Sumativno (S)

ili e i ednoto idrugoto (F i S)

Nastavnikot po matematika sproveduva test po matematika {tosamiot go podgotvil na krajot na u~ebnata godina. Toj gikoristi rezultatite za da formira ocenki za u~enicite. Ovieocenki }e im bidat soop{teni na u~enicite i }e se ~uvaat vou~ili{nata dokumentacija.

Nastavni~kata vodi razgovori so sekoj od nejzinite u~enici zanivnite razgovori nadvor od u~ili{teto. Taa planira da gikoristi ovie informacii za da gi opredeli knigite i spisani-jata za koi {to moè bi }e bidat zainteresirani u~enicite nanajzinite ~asovi po jazik.

Od decata vo 8 oddelenie se bara da ja ocenat sodrìnata nasvoite esei (pi{uvaweto) koristej}i skala od 5 ocenki(odli~en, mnogu dobar, dobar, dovolen, slab) i ova }e se smetakako del od nivnata ocenka na krajot na polugodieto.

Nastavni~kata popolnuva lista za proverka koja {to pokaùvakoi eksperimenti gi zavr{il sekoj u~enik na nejzinite ~asovipo prirodnite nauki. Taa saka da bide sigurna dali site u~e-nici gi zavr{ile site eksperimenti pred krajot na polugodieto.

U~enicite na ~asovite po umetnost izgotvuvaat portfolio zasvojata rabota, koe {to se kompletira vo razli~ni vremenskiperiodi vo tekot na u~ebnata godina. Za sekoj del od svoiteaktivnosti tie beleàt zo{to toa im se dopa|a i kako moàtnego da go podobruvaat.

Nastavnikot sproveduva test po matematika {to samiot goizgotvil na krajot na polugodieto i gi koristi rezultatite zada gi odredi onie u~enici na ko {to im e potrebna dopol-nitelna pomo{ po matematika.

Nastavni~kata bara u~enicite da pro~itaat izvesen tekst zademokratijata vo Evropa vo dvaesetiot vek. Potoa, taa bara odu~enicite da napi{at svoi pra{awa za tekstot.

Od u~enicite po jazik bilo pobarano da vodat bele{ki ilidnevnik davaj}i opis za ne{to zna~ajno {to tie go pravelesekoj den. Nastavni~kata go ~itala dnevnikot na krajot nasekoja nedela, i pi{uvala komentari i pra{awa na koi {to taabarala od u~enicite da dadat svoj odgovor.

PRILOG 1.1 Prodolènie

32


Edinici merki za standardnatadevijacija

Standarden broj na bodovi

Percentili

Sten skorovi

Sredna vrednost

PRILOG 1.2 NORMALNATA KRIVA

Ovde, srednata vrednost na skorot e postavena na 100 standardni bodov-ni edinici, a standardnata devijacija e 15. Taka 34% od bodovite na u~e-nicite se nao|aat me|u 85 i 100, 14% me|u 115 i 130, a samo 2% nad 130.Nie mo`evme da izbereme razli~en prose~en skor (za TIMSS izbrale 467)i razli~na standardna devijacija.

U~enik koj {to postignuva percentilen rang od 84, postignuva rezultatkoj {to e isto tolku dobar ili e podobar od 84% od u~enicite koi go po-lagaat testot.

Sten skorovite se transformacii na standardnite skorovi. Tie se ras-poredeni nad ednakvo-intervalnite to~ki na skorot (pretpostavuvaj}iedna normalna distribucija) od 1 do 10, so sredna vrednost od 5.5 i stan-dardna devijacija od 2. Tie obezbeduvaat edna druga mo`nost na izvestu-vawe za uspehot na u~enicite, vo kontekstot na standardiziranite testovi.

33


Zabele{ka: sporeduvaweto ovde se odnesuva na testovite (a ne poop{to naocenuvawata).

PRILOG 1.3RAZLIKITE ME\U OCENUVAWETO BAZIRANO NA NORMI

I OCENUVAWETO BAZIRANO NA KRITERIUMI

Op{tite karakteristiki na testovite bazirani na normi i testovite bazira-ni na kriteriumi:

1. I ednite i drugite baraat specifikacii na podra~jeto na postigawata{to treba da se merat.

2. I ednite i drugite baraat sodveten i reprezentativen primerok naajtemite od testot.

3. I ednite i drugite go koristat istiot vid na ajtemi vo testot.

4. I ednite i drugite gi koristat istite pravila za izgotvuvaweto naajtemite (vidi Tema 5), osven za teìnata na ajtemite.

5. I ednite i drugite se ocenuvaat spored istite kvaliteti za toa kolkutie se dobri (validnosta i relijabilnosta, vidi del 1.4.4).

6. I ednite i drugite se korisni za ocenuvawata vo obrazovanieto.

Razlikite me|u testovite bazirani na normi i testovite bazirani na krite-riumi:

1. Svojstveno na testovite bazirani na normi e toa {to pokrivaat {iro-ko podra~je, so samo nekolku ajtemi koi {to ja merat sekoja karakter-isti~na zada~a. A svojstveno na testovite bazirani na kriteriumi etoa {to tie se naso~uvaat kon izvesno ograni~eno obrazovno podra~je,so relativno golem broj na ajtemi merej}i ja istata zada~a.

2. Testiraweto bazirano na normi go naglasuva razgrani~uvaweto me|upoedinci vo pogled na relativnoto nivo na u~eweto. Testirawetobazirano vrz kriteriumi gi naglasuva opisite na toa koi obrazovnizada~i poedincite moàt i koi ne moàt da gi izveduvaat.

3. Testiraweto bazirano na normi gi pretpo~ita ajtemite na testot (pra-{awata) {to se so prose~na teìna i gi izostava mnogu lesnite i mno-gu te{kite ajtemi. Testiraweto bazirano na kriteriumi ja sporeduvateìnata na ajtemot so obrazovnite zada~i bez da ja menuva teìnatana ajtemot ili da gi izostava lesnite ili te{kite ajtemi.

Interpretiraweto na testiraweto bazirano na normi bara jasno definiranigrupi (na primer, site u~enici od 8 oddelenie vo izvesna dràva), dodekapak testiraweto bazirano na kriteriumi bara izvesno jasno definirano iograni~eno podra~je na postigawa.

Izvor: Linn & Millar (2005)

34


PRILOG 1.4LISTA ZA PROVERKA ZA VALIDIRAWE NA OCENUVAWETO

NA ^ASOT

Izvor: Linn & Millar (2005), p.100

Ocenuvawe: _____________________________________________________________

Koristewe/interpretacija: ______________________________________________

Sogleduvawa od aspekt na nastavnikot (Nastavnik):

Dali bea odredeni zada~ite na nastavata/obrazovnite celi?

______________________

Dali sodr`inata na testot/ocenuvaweto odgovara{e na obrazovnite celi?

______________________

Dali kognitivnoto nivo na ocenuvaweto odgovara{e na obrazovnite celi?

______________________

Dali bea soodvetni kriteriumite za bodiraweto?

______________________

Sogleduvawa za procesot na davaweto odgovori od strana na u~enikot

Zabele{ki vo tekot na testot/ocenuvaweto ______________________________

Vodeweto razgovor posle testot/ocenuvaweto ___________________________

Mo`nite posledici od testot/ocenuvaweto (opi{i): _____________________

________________________________________________________________________

TEMA 2

35

NASTAVNITE PLANOVI I PROGRAMI

KAKO OSNOVA ZA OCENUVAWATA

U~esnicite treba:

1. Da gi razgledaat delovite na nastavnite planovi i programi voMakedonija za 5-8 oddelenie (nastavnite predmeti, sodrìnite,sposobnostite/ve{tinite, zada~ite/ rezultatite);

2. Da gi identifikuvaat pra{awata povrzani so nastavata koi {toproizleguvaat od nastavnite planovi i programi (informaciite zana~inite/stilovite na nastavata/procesot);

3. Da razlikuvaat me|u razli~nite vidovi celi i zada~i, vklu~uvaj}i gii op{tite obrazovni celi, op{tite obrazovni zada~i i specifi~niterezultati od u~eweto;

4. Da go cenat zna~eweto na informiraweto na u~enicite za toa {to seo~ekuva tie da postignat;

5. Da gi identifikuvaat dobrite i slabite strani vo obrazovnite celii zada~i;

6. Da napravat kategorizacija ili da podgotvat soodvetni obrazovniceli spored Blumovata taksonomija.


2.2.1 Strukturata na u~eweto vo nastavnite planovi i programi

[to se kaùva vo Nacrt standardite za ocenuvawe za u~eweto i za nastav-nite planovi i programi:

2.2 Prou~uvawe na u~eweto

Vo delot: PRINCIPI

2. Ocenuvaweto obezbeduva celosni informacii za postigawata nau~enikot.

� Ocenuvaweto obezbeduva i informacii za toa {to u~enicite znaati {to moàt da napravat so ona {to go znaat.

�

36


�� So ocenuvaweto se vrednuvaat, znaewata i sposobnostite na u~eni-

cite i nivnite vrednosti, stavovi, i naviki, koi vlijaat i na u~i-li{niot uspeh i na postigawata von u~ili{teto.

� So ocenuvaweto se dobivaat informacii i za dobrite strani i zaslabostite na u~enikot, koi potoa se koristat za da se obezbedinapreduvaweto na u~enikot vo postigawata.

3. Ocenuvaweto e sostaven del na nastavniot proces (na u~eweto i napou~uvaweto).

� Postoi jasna vrska me|u celite i sodrìnite na nastavata i ocenu-vaweto (me|u ona {to se u~i i pou~uva i ona {to se ocenuva).

Vo delot II: IZBOR NA METODI ZA OCENUVAWE I IZRABOTKA NA INSTRUMENTI

2. Metodite za ocenuvawe i soodvetnite instrumenti treba da ovoz-moùvaat pribirawe na validni podatoci za u~eweto i za posti-gawata na sekoj u~enik.

� Metodite i instrumentite za ocenuvawe treba da se povrzani socelite i zada~ite na nastavnata programa.

� Metodite za ocenuvawe treba da mu ovozmoàt na sekoj u~enik da gi pokaè svoite postigawa.

Vo delot IV: FORMIRAWE OCENKA

2. Postigawata na u~enikot (znaewata, ve{tinite), vloèniot trud,aktivnoto u~estvo vo nastavniot proces i odnesuvaweto na u~eni-kot, treba da se ocenuvaat posebno.

� Vo edna ocenka na rezultatot treba da se opfatat samo pokazateliza uspe{nosta vo postignuvaweto na celi {to se ocenuvaat.

� Nekognitivnite celi na nastavata (odnesuvaweto, stavovite, moti-vacijata i dr.), koi ne se eksplicitno navedeni vo nastavnata pro-grama po predmetot, se ocenuvaat posebno i obi~no vleguvaat voocenkata po povedenie.

� Da gi identifikuvaat strukturnite elementi vo nastavnite progra-mi vo Makedonija (vrz osnova na analizata na programite po matem-atika, hemija, biologija): celi, zada~i, sodrìni, itn.

� Nastavnicite ne treba da potkleknuvaat pred isku{enieto da pra-vat brz test/ocenuvawe i vedna{ do go sprovedat. Potrebno e daimaat poznavawa: za nastavnite planovi i programi (vklu~uvaj}i goi ona {to go so~inuva u~eweto, soodvetnite metodi); kako u~at u~e-nicite i kakva interakcija postoi me|u u~enicite i nastavnite

37


planovi i programi (vklu~uvaj}i go i kotekstualnoto/li~noto vli-janie vrz u~eweto).

� Sovremenite definicii za nastavnite planovi i programi gi vklu-~uvaat celite, principite, zada~ite, sodrìnata i metodite, oce-nuvawata i resursite povrzani so u~eweto vo tekot na u~ebnitegodini vo osnovnoto u~ili{te. Vo nastavnite planovi i programiima ne{to pove}e odo{to samo listi na sodrìni. Korisno e nas-tavnicite da se vra}aat eden ~ekor nazad za da ja razgledaat po{i-roko strukturata na samoto u~ewe za da moème da vidime kako po-sebnite preporaki vo nastavnite planovi i programi se povrzuvaatso poznatite teorii za u~eweto, koi pak, od svoja strana, se povrzu-vaat so dokaàni metodi na ocenuvawa.

2.2.2 Ralikuvawe na inteligencijata i postigawata

Spored toa, ocenuvaweto na postigawata, vklu~uva utvrduvawe na obemot/stepenot vo koj {to eden u~enik vladee so izvesen zbir na informacii iliposeduva izvesna sposobnost/ve{tina, tamu kade {to se realizira nekojaobuka ili nastava.

Nastavnite planovi i programi (kurikulumot)pretstavuvaat edna me|usebno povrzana grupa naplanovi i iskustva koi u~enikot gi realizirapod rakovodstvo na u~ili{teto.

(Marsh, 1997)

Nastavnite planovi i programi (kurikulumot)pretstavuvaat sevkupnost na iskustvata {to u~e-nikot gi dobiva kako rezultat na obezbedeniteuslovi za obrazovanie.

(Kelly, 1999)

Inteligecija "implicitna sposobnost; termin ili konstrukt (zamisla) koj {to se koristi za da gi objasni razlikite vo sega{noto odnesuvawe i da gi predviduva razlikite vo idnoto odnesuvawe“

Postigawa: "ona {to e nau~eno kako rezultat na nastavata.“

(Salvia & Ysseldyke, 1998)

38


Jazi~nata Vklu~uva ~uvstvitelnost vo vrska so govornot i pi{aniot ja-zik, sposobnost da se izu~uvaat jazici i sposobnost da se ko-risti jazikot za da postignat izvesni celi. Ovaa inteligencijavklu~uva sposobnost da se koristi jazikot efektivno zaradisopstvenoto izrazuvawe na retori~en i poetski na~in; i jazi-kot kako sredstvo za da se zapomnuvaat informacii. HauardGardner smeta deka pisatelite, poetite, advokatite i govor-nicite se me|u onie koi {to imaat visoka jazi~na inteligen-cija.

Logi~ko-matema-ti~kata

Se sostoi od sposobnosta da se analiziraat problemite lo-gi~ki, da se izveduvaat matemati~ki operacii, i problema-tikata da se istraùva nau~no. Spored Hauard Gardner, taa janosi so sebe sposobnosta da se otkrivaat {emi, da se rezoniradeduktivno i da se razmisluva logi~ki. Ovaa inteligencijanaj~esto se povrzuva so nau~noto i matemati~koto mislewe.

Muzi~kata Vklu~uva sposobnost za izveduvawe, komponirawe i nao|awezadovolstvo vo muzi~kite dela. Taa ja opfa}a sposobnosta dase prepoznava i komponira visinata na glasot, tonot i ritamotvo muzikata.Spored Hauard Gardner muzi~kata inteligencijavleguva vo skoro istata struktura paralelno so jazi~natainteligencija.

Telesno-kine-steti~kata

Nosi so sebe sposobnost za koristewe ne~ie telo ili deloviod teloto za re{avawe na problemite. Taa e sposobnosta da sekoristat mentalnite sposobnosti za da se koordiniraat dvi-èwata na teloto. Hauard Gardner ja gleda mentalnata i fi-zi~kata aktivnost kako povrzani aktivnosti.

Prostornata Ja vklu~uva sposobnosta da se prepoznavaat i da se koristat{emi za {irok prostor i za poograni~eni podra~ja.

Interpersonal-nata/me|u~ove~-kata

Se odnesuva na sposobnosta da se razbiraat namerite moti-vaciite i èlbite na drugi lu|e. Deluva na lu|eto da rabotaatefektivo so drugi lica. Lu|eto od obrazovanieto, verskite ipoliti~kite voda~i i sovetnici imaat potreba od dobro raz-vena interpersonalna inteligencija.

Intrapersonal-nata/vnatre~o-ve~kata

Povrzana e so sposobnosta za samorazbirawe, da se cenat ne-~ii ~uvstva, stravovi i motivacii. Spored Hauard Gardner taavklu~uva poseduvawe efektiven raboten model za nas samite,i da bideme sposobni da gi koristime takvite informacii zada gi regulirame na{ite ìvoti.

Naturalisti~-kata

Im ovozmoùva na lu|eto da prepoznavaat, vr{at kategoriza-cija i da se potpiraat na izvesni karakteristiki od prirod-nata okolina. Taa kombinira eden opis na su{tinska sposob-nost so edna karakterizacija na ulogata {to mnogu kulturi jacenat.

Teorijata na Hauard Gardner za pove}ekratnata (multiplata) inteligencija

Izvor:Smith, M. K. (2002) 'Howard Gardner and multiple intelligences', the encyclopedia of informal education,

http://www.infed.org/thinkers/gardner.htm.

39


2.2.3 Kategorizacii na u~eweto

Vo tekot na izminatite dekadi; unitarniot koncept za inteligencijata(Galton, Spearman) otvori pat za eden po seopfaten, detalen poim za pove-}ekratni vidovi inteligencii (Thurstone, Guilford, Gardner). Nastavnicitetreba, isto taka, da gi razbiraat postigawata na u~enicite i u~eweto voeden po{irok kontekst. Eden termin, izvle~en od biolo{kite nauki i koris-ten za vr{ewe kategorizacija na postigawata e terminot taksonomija.

Na ~asovite, na celite {to treba da se postignatmoè da gledame kako naznaewa, razmisluvawa, odnesuvawa, proizvodi i ~uvstva. (Stiggins, 1992).

Voobi~aeno, u~eweto se stava vo kategorii vo ramkite na edno od tritepodra~ja: kognitivnoto, afektivnoto i psihomotornoto.

Moème da go razgledame sekoe od trite podra~ja za u~eweto za da prou~imekako vo ramkite na sekoe podra~je u~eweto i natamu moè da bide podelenovo potkategorii za da bide popogodno za nastavata i ocenuvawata.

Kognitivnoto podra~je - Blumovata taksonomija

Razgledajte go Prilogot 2.2: Blumovata taksonomija na obrazovni celi. Neodamne{nite revizii na ovaa struktura bea predloèni od Anderson &

Krathwohl (2001). Duri i vo originalnata forma od 1956, taksonomijata sepokaùva kako mnogu korisna vo razvojot na nastavnite planovi i programi isoodvetnite tehniki za ocenuvawe.Korisen kratok pregled na Blumovata taksonomija od 2001 moè da se najdekaj Nitko & Brookhart (2007), stranici 25-29.

Taksonomija hierarhiska {ema za vr{ewe klasifikacii na znaewata, odnesuvawata i sposobnostite.

Aktivnost za u~esnicite 2 - A:

U~esnicite pravat kategorizacija na obrazovnite celi koi {to im pripa-|aat na kognitivnoto, afektivnoto i psihomotornoto podra~je [Prilog. 2.1]

Podra~je Zada~ite se fokusiraat na

Kognitivno/soznajno

Znaewata i sposobnostite koi {to baraat memorija, mislewe i procesi na rezonirawe

Afektivno/emocionalno

ûvstvata, interesite, stavovite, sklonostite, emocio-nalnite sostojbi, veruvawata, motivite, vrednostite.

Psihomotorno Motornite ve{tini i procesite na percepcija. Dviè-wata i ve{tinite.

40


Prednosti od koristeweto na Blumovata taksonomija:

� Taa se fokusira na edna kompletna lista na mentalni procesi {totreba da se zema predvid vo pogled na rezultatite od nastavata;

� Obezbeduva standarden vokabular za opi{uvawe i vr{ewe klasi-fikacija na rezultatite od u~eweto;

� Gi iznesuva obrazovnite rezultati vo vid na specifi~ni dostigawana u~enicite.

Afektivnoto podra~je - Taksonomijata na Krathwohl

Slednive izvadoci se zemeni od nastavnite programi vo Makedonija:

Biologija � da razviva interes za zna~eweto na rastenijata i da ja raz-viva ekolo{kata svest kaj u~enicitee (Cel, VI Oddelenie)

� da razviva naviki za higienata, dobroto zdravje i za{titatana teloto (Cel, VIII Oddelenie)

� da formira pozitivni stavovi za odnositeme|u i odnositekon prirodata (Cel, VIII Oddelenie)

� da razviva interes za istraùvawa preku nabquduvawe ieksperimenti (Cel, VIII Oddelenie)

Hemija � programata treba da gi nau~i u~enicite pravilno da gikoristat hemiskite supstancii, {to zna~i da vodat grià zasopstvenoto zdravje (Op{ta cel na programata)

� da ja razbiraat ulogata na hemijata vo sekojdnevniot ìvoti da sfa}aat deka ìveeme vo hemiska ìvotna sredina(Op{ta cel na programata)

� da formiraat naviki da gi ~uvaat svoeto sopstveno zdravjei ìvotnata sredina (Kraen rezultat na programata pohemija vo osnovnite u~ili{ta)

Fizika � da go pro{iruva nivniot interes za fizikata (Op{ta zada~ana programata)

Zapoznavawe naprirodata(znaewa i sposob-nosti, IV oddele-nie)

� da formiraat naviki za za{titata na prirodata (Op{ta celna programata)

� da formiraat stav i naviki da go frlaat |ubreto na sood-vetni mesta

� da formiraat pozitivni stavovi i naviki za koristewe i{tedewe na vodata

� da steknuvaat naviki za odgleduvawe cve}iwa i rastenija� da razvivaat qubov kon ìvotnite� da gi za{tituvaat ìvotnite� da ja poznavaat ulogata na zabite i da odrùvaat soodvetna

higiena i za{tita� da formiraat negativni stavovi kon koristeweto tutun,

alkohol i narkotici� da imaat pozitivni naviki za koristeweto na vremeto na

sve` vozduh i na sportuvawe

Izbrani celi, op{ti zada~i, znaewa i sposobnosti vo nastavnite programi za osnovnite u~ili{ta vo Republika Makedonija

41


Pra{awa za diskusija

Kako moè da se pou~uvaat ovie celi, znaewa i sposobnosti?

Kakvi/koi se nivnite posledici po ocenuvawata?

Nivoata vo Taksonomijata na obrazovnite celi vo afektivnoto podra~je naDavid Krathwohl:

1. Primawe

2. Odgovarawe/reagirawe

3. Vrednuvawe

4. Organizacija

5. Karakterizacija/pretstavuvawe

Psihomotornoto podra~je

Psihomotornoto podra~je se bazira na sposobnostite i gi vklu~uva podra~ja-ta na fizi~koto dvièwe, koordinacijata i koristeweto na motornata spo-sobnost. Razvojot na ovie sposobnosti bara prakti~no iskustvo i se meri vopogled na brzinata, preciznosta, oddale~enosta, postapkite ili tehnikitevo izveduvaweto. Vo nastavata korisni se tri fazi: imitacijata, prakti~no-to iskustvo i navikata. U~enikot najprvin go imitira instruktorot, po {tosledi prakti~no uve`buvawe koe {to moè da se vr{i na ~asovite ili paknadvor od niv vo vremeto so koe raspolaga u~enikot. So vreme, dovolnotoprakti~no iskustvo }e dovede do ume{nost i navika vo pogled na sposobnos-tite (kako {to se zavaruvawe, driblawe so topka, gimnastika). Ocenuvawatavo psihomotornoto podra~je obi~no se bazirat na prakti~nata osposobenost.Treba da se razbere deka za da se stekne sposobnosta obi~no se bara izvesnasodrìna i taa sodrìna po priroda e kognitivna. Ova isto taka ima posle-dici i vrz ocenuvawata.

Ne postoi nekoj {iroko prifaten obrazec ili taksonomija vo psihomotornotopodra~je. Mnogu taksonomii se za posebni ve{tini ili za posebni zanimawa.

Podolu, zaradi ilustracija se navedeni se dve od niv.

42


Psihomotorno podra~je

1 Nabquduvawe Aktivno mental-no prisustvo voizvesen fizi~kinastan.

U~enikot nabquduva izvesno po-iskusno lice kako ja primenuvasposobnosta. Od nego se bara da gonabquduva redosledot i povrza-nosta i da posveti posebno vni-manie na krajniot proizvod. Di-rektnoto nabquduvawe mo`e da senadopolni so ~itawe ili gledawevideo. Taka, u~enikot mo`e da~ita za temata a potoa da gledaodredena izvedba.

2 Imitirawe Pravewe obidida se imitiraizvesno fizi~koodnesuvawe.

U~enikot po~nuva da gi steknuvaosnovite na sposobnosta. U~enikotgi sledi upatstvata i redosledotna aktivnosta pod neposredennadzor. Celokupnata aktivnost nee va`na nitu pak se naglasuvaattempiraweto na vremeto i koord-nacijata. U~enikot e svesen zasmislenot napor da se imitiramodelot.

3 Uve`buvawe Uve`buvawe naizvesna fizi~kaaktivnost mnogupati.

Celiot redosled na aktivnosta seuve`buva mnogu pati. Site aspektina aktivnosta se izveduvat po red.Svesniot napor blednee koga iz-vedbata stanuva pove}e ili poma-lku voobi~aena. Se naglasuvaattempiraweto na vremeto i koor-dinacijata. Ovde, liceto ja stek-nalo sposobnosta no ne e ekspert/stru~wak.

4 Adaptirawe/prilagoduvawe

Fino prilagodu-vawe. Pravewemali prilagodu-vawa vo fizi~-kata aktivnostza taa da se uso-vr{i.

Usovr{uvawe na sposobnosta. Sepravat mali prilagoduvawa koi{to vlijaat na celosnata izvedba.Ovde, ~esto mnogu e korisno pod-u~uvaweto od trener. Ova e kakokoga eden dobar igra~ stanuva u{-te podobar igra~.

Izvor:Pennsylvania State University http://tlt.its.psu.edu/suggestions/research/Psychomotor_Taxonomy.shtml

43


Nivo na klasifikacija

Reakcii Izbrani obrazovni celi

1 Refleksni dvièwa

Reakcii {to ne moàtda se nau~at.

Fleksija/elasti~nost,protegnuvawe, ispru-ùvawe, prilagoduva-we na drèweto nateloto...

2 Osnovni fundamentalnidvièwa

Osnovni dvièwakako {to se ~ekorewe,ili zgrap~uvawe.

êkorewe, tr~awe,skokawe, lizgawe,potskoknuvawe,trkalawe, stiskawe,zgrap~uvawe...

3 Perceptivni sposobnosti

Reakcija na stimulikako {to se vizuelni,auditivni, kineste-ti~ki ili razliku-vawe dopir.

Vidlivo vo site na-merni dvièwa: sle-dewe verbalni upats-tva, preskknuvawejaè, fa}awe...

4 Fizi~ki sposobnosti

Izdr`livost koja {tomora da se razviva zanatamo{niot razvitokkako {to se silata ipodvi`nosta.

Tr~awe, plivawe,svrtuvawe nanazad,balet, ~ukawe nama{ina...

5 Usovr{eni dvièwa

Pousovr{eni nau~enidvièwa kakvi {to~ovek moè da gi najdevo sportovite ili voakterstvoto.

Site ve{ti aktivnos-ti {to se nadovrzu-vaat na nivoto 2

6 Ne-isprekinata komunikacija

Efektiven jazik nateloto, kako {to segestovi i izrazi naliceto.

Polo`bi na teloto,gestovi, izrazi naliceto, tancovidvièwa...

Izvor:� Harrow, Anita (1972) A taxonomy of psychomotor domain: a guide for developing behavioral

objectives. New York: David McKay.

� Nitko & Brookhart (2007).

� http://www.nwlink.com/~donclark/hrd/bloom.html

Kategoriite na Taksonomijata za psihomotornite i perceptivnite zada~i na Harrow

44


� Mnogu nastavni programi vklu~uvaat kombinacii na {iroki obra-zovni celi, op{ti obrazovni zada~i i posebni nastavni zada~i.

� Postojat mnogu pri~ini za postavuvaweto na obrazovnite celi izada~i. Voglavno, celite i zada~ite im pomagaat na nastavnicitei/ili na onie {to gi izgotvuvaat nastavnite programi da gi napravatsvoite obrazovni celi pojasni i na toj na~in da ja vodat nastavata iu~eweto.

� Dolgoro~nite celi i op{tite zada~i se premnogu {iroki za dabidat od pomo{ vo sekojdnevnata nastava;

� Nastavnite zada~i i o~ekuvanite rezultati pretstavuvaat spisok naona {to u~enikot treba da bide osposoben da go pravi preku inter-akcijata so nastavnite programi. Tie pomagaat da se definira ona{to va{ite u~enici treba da go znaat i da go pravat. Rezultatot odu~eweto e iskaz za vidlivoto u~ewe koe {to se javuva kako rezul-tat na nastavata.

� Primerite na zborovite za zada~ite navedeni vo Prilogot 2.2 semnogu dobra pojdovna to~ka za formulirawe na celite na u~eweto.

Korista od postavuvawe na celite na u~eweto:

� Na nastavnicite im stanuva pojasno {to to~no sakaat nivnite u~e-nici da go postignat;

� Im pomagaat na nastavnicite vo planiraweto na ~asovite i vo po-efektivnoto izbirawe na resursite;

� Im pomagaat i gi motiviraat u~enicite da u~at, naglasuvaj}i ja na-merata na aktivnostite povrzani so u~eweto;

� Ovozmoùvat poto~no ocenuvawe na postigawata na u~enicite bazi-rano na jasno formulirani iskazi za o~ekuvanite rezultati;

� Go podobruvaat kvalitetot na izve{taite od nastavnicite za u~e-weto na u~enicite;

� Moàt da im pomognat na roditelite i na drugite subjekti podobroda gi razberat nivoata na znaewata, sfa}aweto i sposobnostite{to gi steknuvaat u~enicite.

2.3Istraùvawe na dolgoro~nite celi, me|ucelite, zada~ite

i rezultatite

Aktivnost za u~esnicite 2 - B:

U~esnicite rabotat vo parovi, za da napravat kategorizacii na iskazitekako {to se (1) op{ti obrazovni celi; (2) op{ti obrazovni zada~i; (3) ispecifi~ni celi na u~eweto. [Prilog 2.3]

45


� Najednostavno kaàno, nastavata vklu~uva tri osnovni procesi.Obrazovnite celi i zada~ite se zna~ajni vo ovoj kontekst.

� Plenarna sesija vo vrska so Prilogot 2.5 - Nivoata na Blumovtataksonomija.

� Pra{awa i odgovori.

� U~esnicite popolnuvaat edna tabela vo svoite dnevnici zau~eweto.

2.4Povrzuvaweto na nastavnite planovi i programi,

nastavata, u~eweto i ocenuvaweto

Tri-procesen model na nastavata

1. Odlu~uvawe {to u~enikot treba da u~i

2. Realizirawe na nastavata

3. Vrednuvawe na u~eweto

Aktivnost za u~esnicite 2 - V:

U~esnicite rabotat vo grupi, razgleduvaj}i eden segment od nas-tavnata programa za da gi izdvojat posebnite nastavni celi za za-da~ata ili del od aktivnosta davaj}i predlozi kako moè da seocenuva postigaweto na u~enikot. [Prilog. 2.4]

Obrazovni dolgoro~ni celi - iskazi za „onie ~ovekovi aktivnosti koi{to pridonesuvaat za funkcioniraweto na op{testvoto (vklu~u-vaj}i go i funkconiraweto na eden poedinec vo op{testvoto) i koi{to moàt da bidat steknuvani preku u~eweto“ (Gagne, Brigs &

Wagner, 1988). Obrazovnite dolgoro~ni celi imaat tendencija dabidat po{iroki od obrazovnite nameri (ili izvedbenite zada~i).Primer na obrazovna dolgoro~na cel: Sekoj u~enik treba da steknesposobnosti za re{avawe na matemati~ki problemi.

Obrazovni celi - sli~ni na obrazovnite dolgoro~ni celi. Gi opi{uvaatobrazovnite nameri ponejasno odo{to o~ekuvanite rezultati odu~eweto (vidi podolu).

Zada~ata - ja odreduva namerata kon koja {to izvesen nastaven kurs iliprograma e naso~en i kako takva, taa gi istaknuva/naglasuva ak-tivnostite {to treba da bidat prevzemeni za da se postigne iz-vesna dolgoro~na cel. Zada~ite moàt da bidat op{irni ili

RE^NIK NA TERMINI

46


posebni. Onamu kade {to se op{irni, tie gi opi{uvaat vidovitena op{tite znaewa i sposobnosti koi {to u~enicite treba da gisteknat kako rezultat na obrazovniot kurs. Tamu kade {to se po-sebni, tie moàt da bidat neoddelivi od o~ekuvanite rezultatiod u~eweto, dokolku tie se podgotvuvaat od gledna to~ka na u~e-nikot. Aktivnosti za pou~uvawe/u~ewe ne se zada~i sami za sebe:tie se samo sredstva za da se postignat zada~ite.

O~ekuvani rezultati od u~eweto - posebni iskazi koi {to naglasuvaat{to to~no eden u~enik treba da znae, da sfa}a ili da bide spo-soben da pravi kako rezultat na nastavata ili na izvesna aktiv-nosta vo u~eweto. Obi~no tie vklu~uvaat koristewe na glagoli.

Namena/cel na u~eweto (isto taka izvedbena zada~a, posebna obrazovnanamena) - Eden jasen iskaz za toa {to u~enicite treba da postig-nat na krajot na edna nastavna edinica. (Nitko, 2004). Namenite nau~eweto moàt da bidat op{ti ili posebni. Mesto ovoj termin~esto se koristi terminot o~ekuvan rezultati od u~eweto.

Op{ta obrazovna cel - iskaz za izvesen o~ekuvan rezultat od u~eweto koj{to proizleguva od izvesna obrazovna dolgoro~na cel. Op{titeobrazovni celi se poodredeni odo{to obrazovnite dolgoro~ni ce-li, i tie obi~no se dovolno jasni za planirawe na izvesen obra-zoven kurs: Primer: Da steknat sposobnosti {to se potrebni da sekoristat voobi~aeni instrumenti za merewe dolìna, volumen, imasa vo metri~ki edinici.

Posebna (konkretna) obrazovna cel - eden jasen iskaz za toa {to u~eni-cite treba da postignat na krajot na izvesna nastavna edinica.Primer: da go izmerat volumenot na te~nostite do najbliskata de-setina od desetinata na eden litar, koristej}i graduiran cilin-dar. Vidi O~ekuvani rezultati od u~eweto.

Taksonomija - seopfaten pregled na izvesen opus na kognitivni sposob-nosti {to ~ovek moè da gi podu~uva. Blumovata taksonomija giklasificira dostigawata vo {est glavni poglavja, po~nuvaj}i odednostavnite pa do sloènite (znaewa, sfa}awe, primena, ana-liza, sinteza, evalvacija).

47


PRILOG 2.1KLASIFICIRAWE NA ZADAÎTE KAKO KOGNITIVNI,

AFEKTIVNI I PSIHOMOTORNI

Zada~a na u~enikot Kognitivno,afektivno ilipsihomotorno

1 Odredete 5 klu~ni principi na edna pazarna ekonomija.

2 Ve`bajte gi ve{tinite za driblawe vo ko{arkata.

3 Navedete tri problemi so koi se soo~uvaat starite lu|evo lokalnata zaednica.

4 Istr~ajte 3 kilometri po trka~kata pateka za pomalku od 13 minuti.

5 Izgotvete prezentacija za da izvestite za rezultatite od eden pregled za va{ite sou~enici - vo vrska so nivnite interesi.

6 Izgotvete poster da gi ohrabrite u~enicite da ne seosipuvaat/da ne go napu{taat u~ili{teto.

7 Razvivajte pozitiven stav kon ~itaweto izbiraj}iinteresen materijal.

8 Popolnete eden kratok kviz za „interesite vo muzikata“.

9 Napi{ete eden prigovor do izvesen vesnik za nivoto na bu~avata vo gradot vo petocite nave~er.

10 Sporedete i sprotivstavite dve muzi~ki dela naBetoven.

Upatstva: Klasificirajte ja sekoja od slednive zada~i kako (1) kognitiv-na; (2) afektivna; ili (3) psihomotrna. Vnimavajte izvesni celimoàt da vklu~uvaat tri aspekti. Odredete go aspektot za koj{to celta voglavno se odnesuva.

Podolu se nabeleàni zada~i za u~enicite koi {to moàt da bidat stavenivo kategorii na razli~ni na~ini {to moàt da ni pomognat nam da gi napra-vime poodredeni, ostvarlivi i merlivi. Zada~ite (i rezultatite od u~ewe-to/namenite) moàt voglavno da bidat podeleni vo tri podra~ja:

Kognitivno: fokus vrz znaewata i sposobnostite koi {to baraat memori-ja, razmisluvawe, procesi na rasuduvawe.

Afektivno: fokus vrz ~uvstvata, interesite, stavovite, sklonostite, iemoconalnite sostojbi.

Psihmotorno: fokus na motornite ve{tini i perceptivnite procesi.

48


Znaewa

Potsetuvawe na posebni i op{toprifateni informacii, potsetuvawe na metodi ipostapki, ili potsetuvawe na izvesna {ema, struktura ili ambient. Mereweto naovoj vid zada~i bara ne{to pove}e odo{to pomneweto na soodvetniot materijal.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè da se potseti na glavnite likovi vo raskazot i za toa {to tie pravele.

Primeri na zborovi na zada~ite za znaewata: Definira, zapomnuva, nabrojuva, se potsetuva, povtoruva, povrzuva, imenuva

Razbirawe / sfa}awe

Najniskoto nivo na razbirawe, kade poedinecot znae {to se soop{tuva i go koristimaterijalot ili idejata bez da go povrzuva nego so drug materijal ili da gi sogledanegovite celosni posledici.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè da gi objasni glavnite idei i temi vo raskazot.

Primeri na zborovi na zada~ite za razbirawe: Preformulira, diskutira, opi{uva, identifikuva/odreduva, locira, izvestuva,objasnuva, izrazuva

Primena

Koristewe apstrakcii vo posebni i konkretni situacii, koi {to moàt da imaatforma na op{ta idea, pravila na postapki ili generalizirani metodi. Tie moàtda bidat tehni~ki principi, idei, ili teorii koi {to mora da bidat zapomnati iprimeneti.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè da gi porzuva problemite na likovite od raskazot so problemiteso koi lu|eto se soo~uvaat vo vistinskiot ìvot.

Primer na zborovi na zada~ite za primena: Preveduva, interpretira, primenuva, ilustrira, funkcionira, skicira, upotrebuva

Analiza

Ras~lenuvawe na izvesna komunkacija na nejzinite sostavni delovi za da moàtideite da stanat pojasni i odnosite me|u niv da se jasni. Analizata moè da japojasni komunikacijata, da pokaè kako komunikacijata e organizirana.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè da gi odredi knièvnite alatki {to avtorite gi koristat za da mugi prenese na ~itatelot ~uvstvata na li~nostite.

Primeri na zborovi na zada~ite za analiza: raspoznava, razlikuva, procenuva, analizira, spreduva, sprotivstavuva

PRILOG 2.2 BLUMOVA TAKSONOMIJA NA OBRAZOVNITE CELI

49


Sinteza

Sostavuvawe na delovite za da se formira celina. Ova vklu~uva rabota sodelovite i nivno organizirawe za da se formira izvesna {ema ili struktura.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè da dade opis na izvesen broj pro~itani raskazi, na op{tiot priod{to go koristat li~nostite za da gi re{at svoite problemi.

Primeri na zborovi na zada~ite za sinteza: Sostavuva, planira, formulira, organizira, rakovodi, konstruira, postavuva

Vrednuvawe

Sudovi/mislewa za vrednosta na materijalite i na metodite za opredeleni celi.Koristewe na standardi za procenuvawe - niv moè da gi odredi u~enikot ili pakda mu bidat dadeni nemu.

Primer na obrazoven rezultat za izvesen raskaz:U~enikot moè samiot da izgotvi grupa od tri ili ~etiri kriteriumi za davawesud za kvalitetot na izvesen raskaz. Koristi kriteriumi za da dade sud za noviteraskazi {to se ~itaat na ~as.

Primeri na zborovi na zada~ite za vrednuvawe:Dava sud, vrednuva, bodira, selektira, procenuva, izbira, presmetuva, ocenuva

50


PRILOG 2.3 KATEGORIZIRAWE NA CELITE I ZADAÎTE

Upatstva: Za sekoj iskaz daden podolu ozna~ite dali toj e:

(1) op{ta obrazovna cel;

(2) op{ta obrazovna zada~a; ili

(3) specifi~na cel na u~eweto.

Iskaz Kategorija (1), (2) ili (3)

Da steknuva sposobnosti da vr{i efektivna usna prezentacijapred izvesna grupa u~enici (Jazik)

Da gi nau~i osnovnite ìvotni ve{tini (Op{ta)

Da gi otkriva za~ajnite principi na matematikata(Matematika)

Da gi odredi i da gi navede osobinite na ramnokrakiottriagolnik (Matematika)

Da u~estvuva vo nau~ni eksperimenti. (Prirodna grupa pred-meti)

Da sprovede izvesen eksperiment za da pokaè deka elektri-citetot prizveduva magnetizam. (Prirodna grupa predmeti)

Koristej}i artikli nabaveni od u~ili{teto, da podgotvi ru~ekza ~etiri lica. (Doma}instvo)

Da napi{e izve{taj na 2 stranici za rasizmot vo fudbalot voEvropskite nacionalni ligi. (Gra|ansko obrazovanie)

Da pottiknuva izvesno razbirawe i grià za vzaemnatapovrzanost na site ~ove~ki su{testva, site ìvi ne{ta ipo~vata na koja tie ìveat (Istorija)

Da u~estvuva na ~etiri aktivnosti na ~as za da gi podobrijazi~nite sposobnosti (Jazik)

Da izbere glagoli (aktivni ili pasivni) {to se soodvetni zapublikata i za celta na nivniot pismen sostav (Jazik)

Da gi predvide efektite od ishranata vrz funkciite na telo-to, rabotata i za{titata od bolesti (Zdravstveno vospitanie)

Da go ~ita tekstot so sigurnost i da gi rezimira glavnite ideiso pomo{ni detali (Jazik)

Da reagira na iskustvata od vizuelnite umetnosti so ednaraznovidnost na kreativni na~ini (Vizuelni umetnosti)

51


Upatstva za grupite: razgledajte go izvadokot od nastavnata programa daden na

va{ata grupa.

(1) Odredete tri pasusi za koi {to se ~ini deka se blisku doobrazovnite zada~i

(2) Predloète edna mo`na metoda so koja bi moèlo da seoceni rezultatot od postigaweto na u~enikot.

Tekst od nastavnata programa / obrazovna zada~a

Priod vo ocenuvaweto

PRILOG 2.4ODREDUVAWE NA OBRAZOVNITE ZADAÎ

VO NASTAVNITE PROGRAMI

52


PRILOG 2.5PRAKTI^NA ZADAÂ SO NIVOATA VO BLUMOVATA

TAKSONOMIJA

Obrazovna zada~a Komponentata na Blumovata taksonomija

1 Koristi nau~ni principi za da napravi{ ednostavnama{ina.

2 Odredi vrz koe pravilo se zasnovani rezultatite dobieniod izvesen broj eksperimenti.

3 Pokaì kako nau~nite principi ili koncepti moàt da seprimenat koga se dizajnira friìder.

4 Odredi gi i obeleì gi delovite na insektite.

5 Koristi standardi za da gi vrednuva{ zaklu~ocite odnau~ni soznanija.

6 Navedi gi poznatite pri~ini za vojnata vo Irak.

7 Objasni kako lu|eto ja svaruvaat hranata.

8 Sporedi gi i sprotivstavi gi kapitalizmot i socijalizmot.

9 Napi{i ja formulata za plo{tinata na eden krug.

10 Navedi dali se soglasuva{ ili ne se soglasuva{ so zaklu~o-cite vo izvesen tekst. Daj gi pri~inite za tvoite odgovori.

11 Vrz osnova na tekstot {to go pro~ita, daj izvesna porakakoja {to site mladi lu|e treba da ja imaat na um.

12 Daj primeri na koristewe propaganda vo izvesen postoenvesnik.

Upatstva: Za sekoja od ovie obrazovni zada~i, odredite dali taa glavnovklu~uva znaewa, sfa}awe/razbirawe, primena, analiza, sin-teza ili evalvacija.

53


PRILOG 2.6 ^EK-LISTA ZA VREDNUVAWE NA OBRAZOVNITE ZADA~I

� Dali obrazovnata zada~a proizleguva od celta na obrazovniotkurs ili od zada~ata?

� Dali obrazovnata zada~a e merliva?

� Dali obrazovnata zada~a e naso~ena kon eden karakteristi~enaspekt na o~ekuvaniot rezultat/izvedbata?

� Dali obrazovnata zada~a e naso~ena kon u~enikot?

� Dali obrazovnata zada~a koristi izvesen efektiven, aktivenglagol {to go naso~uva posakuvanoto nivo na rezultatot/izvedbata?

� Dali obrazovnata zada~a meri izvesen spektar na obrazovnirezultati?

� Dali obrazovnata zada~a odgovara na nastavnite aktivnosti iocenuvawata?

� Dali obrazovnta zada~a gi precizira sodvetnite uslovi za rezultatot/izvedbata?

� Dali obrazovnata zada~a e formulirana od gledna to~ka navidlivi rezultati od odnesuvaweto?

54


PRILOG 2.7

Laeweto vo vselenata ve}e prestana,iako ku~e{kite koski zve~kaat.A znacite od zabitena sputnikoviot trupse dokaz za edna bitka{to e nevozmo`no da se dobie.

A asteroidnite dlapki vop{to ne pomognaa.Dali ku~eto ja gleda,niz prozor~eto,sinata topka na zemjata?Dali ku~eto znaedeka nitu edno drugo ku~ene go napravilo toj krugokolu zemjata - nejziniot istoriski krugkoj {to stana besmrten?

Matthew Sweeney

KU^E VO VSELENATA

TEMA 3

55

UÎLI[NOTO PLANIRAWE NA OCENUVAWATA

U~esnicite treba:

1. Da go prifatat zna~eweto na soodvetno planirawe za ocenuvawatana nivo na celoto u~ili{te;

2. Da gi identifikuvaat soodvetnite na~ini na koi {to pra{awatapovrzani so ocenuvawata moàt da bidat vgradeni vo sevkupnotoplanirawe na u~ili{teto i gradeweto na obrazovnata politika nau~ili{teto;

3. Da go prepoznavaat pridonesot {to se bara od nastavnicite, od direk-torite i u~ili{nite stru~nite tela vo u~ili{teto, koj{to treba dabide me|usebno usoglasen;

4. Da sostavuvaat protokoli za vgraduvawe na planiraweto na ocenu-vawata vo rabotnite planovi na poedinite nastavnici.


3.2.1 Planiraweto na nivo na u~ili{te

Istraùvawata na u~ili{nata efektivnost ja istaknuvaat korista odseop-fatnoto celosno planirawe, za postigaweto na u~enikot. Vo edna odnajseopfatnite meta analizi, Purkey i Smith (1983) napravija pregled na liter-aturata vrz koja se zasnovuvaat efektivnite u~ili{ta.

Indikatorite na efektivnite u~ili{ta vklu~uvaat:

Organizaciono strukturalni varijabli

� Avtonomijata na u~ili{no nivo - da se odredat to~no na~inite na koi{to }e se obrnuva vnimanie na problematikata na podobruvaweto narabotata na u~enicite;

� Jakoto instruktivno vodstvo/rakovodewe - ulogata na direktorite;

� Kadrovskata stabilnost;

3.2 Strate{koto planirawe vo u~ili{tata

56


� Izraznosta i organizacijata na nastavnite planovi i programi -planirani, celishodni programi za obrazovnite kursevi;

� Razvojot na celokupniot kadar vo u~ili{teto;

� Vklu~uvaweto i poddr{kata od strana na roditelite;

� Ceneweto na obrazovniot uspeh od site vo u~ili{teto;

� Maksimalnoto koristewe na vremeto za u~ewe.

Procesni varijabli

� Sorabotni~koto/zaedni~koto planirawe i kolegijalnite odnosi;

� ^uvstvoto za zaedni{tvo;

� Jasnite celi i visokite o~ekuvawa koi {to zaedni~ki se spodeluvaat;

� Redot i disciplinata;

Indikatorite na efektivnite u~ili{ta vklu~uvaat:

Zaedni~ka ni{ka vo studiite za efektivnosta na u~ili{teto e potrebatakadarot vo u~ili{teto da raboti zaedno na planiraweto i realizacijata nanastavnite planovi i programi.

� Op{ti podatoci za u~ili{teto (mestopolo`ba, dotoga{niot razvoj,kadar, vremenskiot raspored, obemot ...);

� Formalna zastapenost na nastavnite planovi i programi ... detaliteza nastavnite predmeti, obvrskite na kadarot, vremenskoto raspore-duvawe, resursite, profesionalniot razvoj na kadarot;

� Zastapenosta i resursite za von-nastavnite aktivnosti;

� Op{tata politika za nastavnite planovi i programi … zapi{uvawetona u~enicite, doma{nite raboti, koristeweto internet, obrazovani-eto na u~enicite so posebni obrazovni potrebi, izborot nau~ebnicite, vodeweto na evidencijata i dokumentacijata, komunikaci-jata so roditelite;

� Op{tata politika ... vonrednite sostojbi i zatvorawe na u~ili{teto,nadzorot na u~enicite za vreme na u~ili{nite odmori, rasporedu-vaweto na koristeweto na opremata (audio-vizuelna, sportskitetereni) i resursite (bibliotekata, salata za fizi~ko obrazovanie),ramnopravnosta/ednakvosta, sledeweto na redovnosta na u~enicite,koristeweto mobilni telefoni, bezbednosta, disciplinata,zloupotrebata na drogi.

57


Nadle`nosta za izgotvuvaweto i pregleduvaweto na u~ili{noto plani-rawe:

� Direktorot

� Rakovoditelite/odgovornite nastavnici

� Stru~nite komisii/aktivi

� Nastavnicite

� U~ili{nata zaednica (u~enicite, roditelite, pretstavnicite naop{testvenata zaednica)

� Nadvore{nite organi/tela/slu`bi

Kriti~ni elementi = Konsultacii, Komunikacii, Sorabotkata

U~ili{teto e del od po{irokata obrazovna zaednica.

Koga nastavnicite prestanuvaat da u~at, toa go pravat i u~enicite (Fink).

Aktivnost na u~esnicite 3-A: U~esnicite gi razgleduvaat karakteristi~nite elementi prisutni vou~ili{nite planovi vo Makedonija [Prilog. 3.1]

Ako ocenuvaweto e va`no, toga{ toa treba sistematski da se planira nau~ili{no nivo, a isto taka i na nivo na nastavnik. Vo u~ili{niot plan trebada bidat vklu~eni jasni odredbi za ocenuvawata, a planiraweto na nas-tavnikot za ocenuvawata treba da ja odrazuva dogovorenata politika nau~ili{no nivo.

Korista od u~ili{nite planovi na ocenuvawata:

� Go razvivaat zaedni~koto razbirawe me|u nastavnicite vo vrska soocenuvawata;

� Go razvivaat standardiziraniot vokabular i znaewata za postapkitei kako tie treba da bidat primenuvani vo u~ili{teto;

� Pomagaat da se usoglasuvaat ocenuvawata me|u nastavnicite - da sepodobruva postojanata korist za u~enicite, nastavnicite i drugitekorisnici na informaciite od ocenuvawata;

3.3 Planiraweto na ocenuvawata na u~ili{no nivo

58


� Go pottiknuvaat razbiraweto na nastavnicite za toa kako izvesenpriod kon ocenuvawata, koj {to e tesno povrzan so nastavata iu~eweto, moè da go podobruva iskustvoto na u~enicite vo u~eweto;

� Ja olesnuvaat razmenata na informacii me|u kadarot vo vrska sou~eweto na u~enicite.

Postojat nekolku opcii/mo`nosti za unapreduvawe na razvojot na planoviteza ocenuvawata na u~ili{no nivo. Vo ramkite na sekoja opcija moàt da senajdat i varijacii.

1. Dràvata (Ministerstvoto za obrazovanie) ja odreduva sodrìnatana planot i detalite {to toj treba da gi vklu~uva;

2. Dràvata im dava ramka ili upatstva na u~ili{tata koi {to potoagi izgotvuvaat svoite sopstveni planovi spored svojot kontekst iokolnosti;

3. U~ili{tata imaat sloboda da go razvivaat svojot priod vo izgotvu-vaweto na u~ili{niot plan za ocenuvawata.

[to se kaùva vo Nacrt standardite vo vrska so planiraweto na ocenu-vawata na u~ili{no nivo:

OD DEL I - PLANIRAWE NA OCENUVAWETO

1. Ocenuvaweto treba da e planirno vo razvojnata i godi{nata pro-grama za rabota na u~ili{teto.

� U~ili{teto treba da ima usoglasena i pismeno definirana poli-tika za ocenuvawe koja e bazirana na analiza na sostojbite soocenuvaweto vo u~ili{teto i e osnova za planirawe na ocenu-vaweto.

� Na nivo na u~ili{te za sekoj period treba da se isplaniraniformalnite sumativni ocenuvawa po site predmeti.

� U~ili{teto treba da planira aktivnosti za sledewe na kvalite-tot na ocenuvaweto vo u~ili{teto.

� U~ili{teto treba da planira na koj na~in }e gi informiraroditelite, lokalnata samouprava i nadle`nite dràvni organii po{irokata javnost za ocenuvaweto i postigawata na u~enicite.

� U~ili{teto treba da go planira profesionalniot razvoj istru~nata poddr{ka na kadrite za problematikata na ocenuvawe-to.

� U~ili{teto treba da planira obezbeduvawe na materijalno-tehni~ki uslovi za sproveduvawe na ocenuvaweto.

� Pri planirawata na u~ili{no nivo treba da se imaat predvidplanirawata svrzani so ocenuvaweto na dràvno i lokalno nivo.

59


2. Ocenuvaweto e sostaven del od planovite za rabota na stru~niteaktivi i stru~nata slu`ba vo u~ili{teto.

� Stru~nite aktivi treba da planiraat metodi {to }e se koristatza ocenuvawe, usoglasuvawe na kriteriumi za formirawe ocenki,akciski istra`uvawa za podobruvawe na ocenuvaweto, stru~nousovr{uvawe za ocenuvawe, vzaemni poseti i dr.

� Stru~nata slu`ba treba da planira na koj na~in i koga }e impru`i stru~na pomo{ na aktivite i oddelni nastavnici vo vrskaso ocenuvaweto.

OD DEL V - INFORMIRAWE ZA SOZNANIJATA OD OCENUVAWETO

1. Informiraweto za soznanijata od ocenuvaweto treba da bidespored normativnite akti, u~ili{nata politika za ocenuvawe iStandardite za ocenuvawe.

� Site vo u~ili{teto treba da se zapoznati so normativnite akti{to go reguliraat ocenuvaweto, u~ili{nata politika za ocenu-vawe i Standardite za ocenuvawe.

4. Pristapot do informaciite od ocenuvaweto treba da bide utvr-den so u~ili{nata politika za ocenuvawe vo soglasnost sozakonite i so prifatenite deklaracii za ~ovekovi prava.

� Treba da bide utvrdeno koi vidovi informacii od ocenuvawetoim se dostapni na koi subjekti i pod koi uslovi.

Aktivnost na u~esnicite 3-B: U~esnicite vo grupi gi razgleduvaat i ja ocenuvaat va`nosta na elemen-tite koi {to idealno bi trebalo da bidat vklu~eni vo u~ili{niot planna ocenuvawata [Prilog. 3.2]

60


[to se ka`uva vo standardite za planiraweto na nivo na nastavnik:

3.4Planiraweto na ocenuvawata na nivo na poedine~en

nastavnik


1. Nastavnikot ocenuvaweto treba da go planira vo godi{nite, tematskite i dnevnite planovi.

� Nastavnikot treba da go planira ocenuvaweto soglasno so celitena nastavata.

(Najdobro }e se obezbedi usoglasenost na ocenuvaweto so celite na nas-tavata ako toa se planira istovremeno i kako sostaven del na plani-raweto na nastavata)

� Pri planiraweto na formativnoto ocenuvawe nastavnikot trebada gi zeme predvid prethodnite znaewa na u~enicite, nivniterazli~ni sposobnosti i posebnite potrebi na oddelni u~enici.

� Nastavnikot treba da planira koristewe na metodi i izbor/izrabotka na instrumenti za sledewe, proveruvawe i ocenuvawena u~eweto i na postigawata.

� Nastavnikot treba da planira koga i kako }e gi informirau~enicite, roditelite i drugi nadle`ni subjekti za u~eweto ipostigawata na u~enicite.

� Nastavnikot treba tekovno da go prisposobuva planiraweto naocenuvaweto zavisno od soznanijata od prethodnoto ocenuvawe

OD DELOT - KOMPETENCII NA NASTAVNIKOT

Nastavnikot e osposoben:

� Vo site vidovi na planirawa na nastavata na soodveten na~in dago vgraduva i ocenuvaweto.

� Da gi povrzuva celite na ocenuvaweto so celite na nastavata vosite vidovi planirawa.

� Dinami~ki da go planira procesot na nastava i na ocenuvawe, vrzosnova na informaciite dobieni od ocenuvaweto.

� Timski da planira aktivnosti za ocenuvawe.

61


Implikacii:

� Ocenuvaweto vo nastavata, nema da se slu~i tuku taka, po ~istaslu~ajnost. Toa treba da se vklu~at aktivno vo planiraweto na nas-tavnikot.

� Vo planiraweto na nastavnikot treba da se vodi smetka za planot iprogramata na u~ili{teto, kako za predmetnoto podra~je taka i zadrugite programski podra~ja (doma{nite raboti, ocenuvawata, obrazo-vanieto na decata so posebni obrazovni potrebi, vklu~uvaweto naroditelite, itn.).

� Planiraweto na nastavnikot treba da se bazira na zada~ite na nas-tavnite planovi i programi, optimalnite nastavni metodi i ocenu-vawata na nau~enoto od u~enicite, a seto toa imaj}i gi predvidu~enicite vo paralelkata i nivnite specifi~ni potrebi.

� Planiraweto na nastavnikot treba da gi vklu~uva kratkoro~nite idolgor~nite dimenzii. Dolgoro~nite se odnesuvaat na edna u~ebnagodina ili polugodie, a kratkoro~nite na period od edna ili dvenedeli. Korista od planiraweto:

� Nastavnikot moè da obezbedi da bidat opfateni glavnite ele-menti na nastavnite planovi i programi;

� Toa mu pomaga na nastavnikot da gi obezbedi potrebnite resursi(u~ebnici, aparati, podr{ka) blagovremeno pred realizacijatana nastavata;

� Toa pomaga da se ima celosen plan i struktura za nastavata;

� Toa pomaga da se podobri doverbata vo rabotata na nastavnicitei da obezbedi evidencija za nivnite nameri.

Spored Kyriacou (1995), planot za rabotata e napi{an, menliv dokument koj{to ja vodi va{ata nastavna aktivnost so sekoja grupa u~enici i obezbeduvasodrìna i resursi za izgotvuvaweto na detalnite planovi za ~asovite.Osnovnite elementi na planiraweto na ~asovite i podgotovkata givklu~uvaat:

� Zada~ite;

� Izborot i redosledot na sodrìnite i aktivnostite;

� Podotovkata na materijalite i resursite;

� Ocenuvaweto na nau~enoto od strana na u~enicite.

Korista od planiraweto na nastavnikot (vklu~uvaj}i gi i ocenuvawata):

� Obezbeduva sisematska obrazovna strategija za sekoj ~as po koj {toizveduvate nastava;

� Go razbistruva va{eto razmisluvawe i na toj na~in go podobruvava{eto odlu~uvawe;

� Obezbeduva postojanost vo tekot na celata godina vo rabotata so ednagrupa u~enici;

62


� Obezbeduva postojanost vo va{ata nastava so razli~ni grupi u~enici;

� Ovozmo`uva posledovatelno nadgraduvawe na pogodni strategii,resursi i idei.

Aktivnost na u~esnicite 3-V: U~esnicite, vo parovi, gi razgleduvaat priodite vo vlu~uvaweto naocenuvaweto vo planiraweto na nastavnicite. [Prilog. 3.3]

- Preispitaj go planot

- Napravi pregled na postojnata praktika

- Izgotvi ja strukturata

U~ili{noto planirawe treba da pretstavuva zaedni~ka aktivnost. Korisnoe da se ceni i da se razlikuva pridones {to se bara od direktorite, nas-tavnicite i drugite tela vo u~ili{teto, kako i nivnata me|usebna povrzanio.Efektivnosta na pridonesot na sekoj nastavnik e presudna, ne samo zau~enicite za koi nastavnikot ima direktna odgovornost tuku, isto taka, i zavkupnata rabota/uspeh na u~ili{teto.Vo kontekstot na sevkupnoto planirawena u~ili{teto u~ili{tata treba da ja zemaat vo obyir i ulogata i pridone-sot na nastavnicite vo vkupnata rabota na u~ili{teto.

� Plenarni diskusii vo vrska so Prilogot 3.4 - Pove}egodi{na ramkaza izgotvuvawe na u~ili{en plan za ocenuvawata

� Pra{awa i odgovori

� U~esnicite popolnuvaat grafa vo svoite dnevnici za:

� Najzna~ajnoto soznanie {to jas go dobiv od ovaa tema;

� Aspektite za koi {to jas bi sakal da dobijam mo`nost da ginau~am vo idnina;

� Aspektite koi {to kone~no treba da bidat vklu~eni vo profe-sionalniot razvoj na nastavnicite;

� Sugestiite za podobruvawe ili natamo{nite idei za koristeweso nastavnicite.

3.5 Izgotvuvaweto na u~ili{niot plan za ocenuvawata

63


U~ili{en plan - Obi~no, toa e pi{an dokument {to sodr`i razbirliv opisi grupa na odredbi i protokoli koi {to se primenlivi za oprede-leno u~ili{te. Voglavno, toj se smeta za raboten dokument {topostojano se podobruva i koj {to, vo osnova, gi tretira slednive~etiri pra{awa: Kade sme nie sega? Kade sakame da odime? Kako}e stigneme tamu? Kako }e znaeme koga sme stignale tamu? Termi-not u~ili{no planirawe podrazbira sorabotni~ki proces vo koj{to se vklu~eni grupa na lokalni zainteresirani subjekti, u~i-li{ni administratori, nastavnot kadar, roditelite, u~enicite ilokalnata zaednica. Razvojot na u~ili{nite planovi vodi konzgolemeni sposobnosti na u~ili{teto da gi odreduva i da gi ana-lizira klu~nite podatoci za da se dadat informacii za odlukite.

RE^NIK NA TERMINI

64


0nikakov

1mal

2sreden

3detalen

Filozofijata na u~ili{teto

Minatoto na u~ili{teto

Kadarot

Rasporedot na ~asovite

Nastavnite predmeti {to se nudat

Resursite za nastavata

Izorot na u~ebnicite

Razvojot na kadarot

Mo`nostite za von{kolski aktivnosti

Politikata na zapi{uvaweto na u~enicite

Ednakvosta/ramnopravnosta

Doma{nite raboti

Koristeweto na IKT

Bibliotekata

Redovnosta

Nadzorot na u~enicite

Zatvorawe na u~ili{teto vo vonredni uslovi

Deca so posebni obrazovni potrebi

Ocenuvawata na u~enicite

Vodeweto evidencija za u~enicite

Komuniciraweto so roditelite

Disciplinata

Mobilnite telefoni

Zloupotrebata na drogi

PRILOG 3.1 STRUKTURATA NA UÎLI[NITE PLANOVI VO MAKEDONIJA

Upatstva: Razgledajte go sekoj element {to e daden podolu. So kakov obemelementot se sodrì vo u~ili{not plan na va{eto u~ili{teili vo nekoe u~ili{te {to dobro vi e poznato. Dokolku e po-trebno dodadete i doponitelni elementi.

0 = Ne se sodrì vo pi{aniot u~ili{en plan

1 = Malku se sodrì vo pi{aniot u~ili{en plan

2 = Umereno/sredno se sodrì vo pi{aniot u~ili{en plan

3 = Detalno e izloèn vo planot

65


Koristete ja listata koja {to e dadena podolu (zaedno so drugite elementikoi moè bi ne se vklu~eni vo listata) za da gi odredite pra{awata {totreba da bidat vklu~eni i na koi {to }e im se posveti vnimanie vo izvesenu~ili{en plan za ocenuvawata.

Preku diskusite vo va{ata grupa, naredete gi elementite na dadenite lis-tovi taka {to

� onie koi {to smetate deka se najva`ni da bidat najblisku do cen-tarot i

� onie koi {to smetate deka se pomalku va`ni da bidat podaleku odcentarot.

PRILOG 3.2

ELEMENTITE KOI [TO TREBA DA BIDAT VKLUÊNI

VO OBRAZOVNATA POLITIKA NA UÎLI[TETO

VO VRSKA SO OCENUVAWATA

Filozofijata nau~ili{teto

Pottiknuvaweto razvojna nastavata baziranna dobienite podatoci

Identifikuvaweto nau~enicite so pote{ko-tii vo u~eweto: struk-turirawe na interven-ciite

Obezbeduvaweto oce-nuvawa na celosniotopus na razvojot iu~eweto na u~enicite

U~estvoto naroditelite

Obezbeduvaweto ~esenodnos i doverba voocenuvawata: pravi~-nost, odbegnuvawe napristrasnost...

Dijagnosti~koto ocenu-vawe

Ocenuvaweto zaistraùva~ki celi

U~estvoto na u~enicitevo ocenuvaweto

Sumativnoto ocenuva-we (ocenuvaweto nanau~enoto)

Rasporedot na ocenu-vawata: formativnotoocenuvawe; ocenuvawe-to na ~as; u~ili{niteispiti nameneti zadavawe na ocenkite...

Aspektite na nastavni-te planovi i programi{to treba da se ocenu-vaat

Bezbednoto, pristap-noto skladirawe napodatocite od ocenu-vawata - vklu~uvaj}igo i elektronskoto za-~uvuvawe na informa-ciite

Tekovnoto sledewe naprimenata na u~ili{-nata politika za oce-nuvawata: vremenskataramka, kadarot {to eodgovoren za toa

�

66


�

[iro~inata na koris-teweto na instrumen-tite i postapkite zaocenuvawata

Utvrdenite metodi zaevidentirawe

Profesionalniotrazvoj na nastavnicite

Koristeweto na poda-tocite od ocenuvawata

Utvrdenite metodi iobrasci za izvestuva-weto na rezultatite odocenuvawata

Aspektite na u~ewetokoi {to treba da seocenuvaat

Pristapot do podato-cite od ocenuvawataza ovlastenite poedin-ci i slu`bi

Koristeweto elektron-ski mediumi vo ocenu-vawata: sproveduvawe-to, bodiraweto, evi-dentiraweto, izvestu-vaweto, za~uvuvawetona podatocite

Protokolite za formi-rawe na ocenkite

Ocenuvaweto nau~enicite so posebniobrazovni potrebi

Povrzuvaweto na u~i-li{nata politika zaocenuvaweto so plani-raweto na nastavnicite

Raspolo`ivite resur-si za nastavnicite

Periodi~noto razgle-duvawe na u~ili{natapolitika za ocenuva-wata: vremenskata ram-ka, odgovornostite nakadarot

Ocenuvaweto zaradiu~ewe /formativnotoocenuvawe

67


Nastavnik

Godina

Tema/sodr`ina

Zada~i

Obem i redosled na sodr`inata

Vovedni informacii na nastavnikot Glavni nastavni metodi

Aktivnosti na u~enicite

Potrebni resursi/nastavnite sredstva i materijali

Nastavni metodi za utvrduvawe naona {to u~enicite ve}e go znaat

Nastavni metodi za ocenuvawe na u~e-weto na u~enicite (ocenuvaweto zara-di u~ewe i ocenuvaweto na nau~enoto)

Zabele{ki za:

� Uspesite

� Predizvicite

� Implikaciite za nastavata i u~eweto vo idnina

PRILOG 3.3 OBRAZEC ZA KRATKORO^NOTO PLANIRAWE:

PRIMER A

68


Glavni nastavni metodi:

1 Demonstracija na nastavnikot

2 Koristewe podatoci / istraùva~ki priod

3 Koristewe na prirodnata okolina

4 Frontalna nastava

5 Zaedni~ka grupna rabota

6 Zaedni~ka rabota vo parovi

7 Individualna rabota

8 Istraùvawe

9 Aktivno u~ewe

10 Diferencijacija na aktivnostite za da se zadovolat potrebite na poedini u~enici

11

12

13

14

Upatstva: Vo parovi, nacrtajte obrazec koj {to najdobro go odrazuva va{i-ot sugeriran priod vo planiraweto na izvesna nastavna tema/sodrìna ili redosledot na temite/sodrìnite. Vo obrazecotvnesete i komponenta za ocenuvaweto na u~enicite. Koristetego i prazniot list {to e daden podolu.

69


OBRAZEC ZA KRATKORO^NOTO PLANIRAWE:

PRIMER B

70


PRILOG 3.4POVE]EGODI[NA RAMKA ZA IZGOTVUVAWE U^ILI[EN PLAN

ZA OCENUVAWATA

Element

GODINA 1 GODINA 2 GODINA 3

Cel Odgovorenkadar

Cel Odgovorenkadar

Cel Odgovorenkadar

Filozofija

Formativno ocenuvaweSumativno ocenuvaweDijagnosti~ko ocenuvawe

Procenuva~koto/istra`uva~koto ocenuvawe

Aspekti na u~eweto {to trebada bidat ocenuvani

Izbor na priodite vo ocenuvaweto

Resursi za nastavnicite

Koristewe elektronski mediumi

U~estvo na u~enicite

U~estvo na roditelite

Identifikuvawe na u~eniciteso posebni potrebi vo u~eweto

Ocenuvaweto na u~enicite so SEN

Profesionalen razvoj na nastavnicite

Raspored na ocenuvaweto

Protokoli/pravila za formirawe ocenki

Protokoli za vodewe bele{ki

Protokoli i obrascite zaizvestuvawe na rezultatite

Koristewe na rezultatite od ocenuvaweto

Koristewe na ocenuvawata za podobruvawe na nastavata

Obezbeduvawe napravi~nost/doverba

Vrski so planiraweto na nastavnikot

Za~uvuvawe na podatocite

Pristap do podatocite

Sledewe na primenata

Revidirawe na politikata

Potrebnite resursi

TEMA 4

71

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 1: PREGLED

U~esnicite:

1. ]e se zapoznaat so celite na sumativnoto ocenuvawe;

2. ]e identifikuvaat eden niz na priodi kon sumativnoto ocenuvawe;

3. ]e go prodiskutiraat protokolot za sproveduvawe na sumativniteocenuvawa (vlu~uvaj}i gi i vrskite so nacrtot na obrazovnite stan-dardi);

4. ]e gi identifikuvaat procedurite za ocenuvawe na rabotata nau~enicite vo kontekstot na u~ili{niot planot za ocenuvawe/davawetoocenkite;


Pregled na sumativnoto ocenuvawe (vidi isto taka i vo Temata 1)

4.2.1 Nastavnicite vr{at formativnoto i sumativnoto ocenuvawe,~esto so razli~ni metodi za ocenuvawe

4.2.2 Celi na sumativnoto ocenuvawe

� Da se napravi celosno vrednuvawe na u~eweto na u~enikot na krajotna izvesna nastavna tema;

� Da se napravi rezime na raboteweto na u~enikot (na primer, da sedade ocenka) {to mo`e da se koristi za informativni celi;

� Da se obezbedat povratni informacii za raditelite, i za samiotu~enik;

� Da se zadovolat administrativnite barawa.

4.2 Sumativnoto ocenuvawe

72


4.2.3 Definicija na sumativnoto ocenuvawe

4.2.4 Primeri na sumativnoto ocenuvawe

� Testovi i kvizovi izgotveni od nastavnikot

� Zada~i naso~eni kon postapkite i procesite (na primer, da se dadeprezentacija ili da se odrì govor, da se demonstrira kako ne{toda se napravi)

� Proekti i zada~i naso~eni kon proizvodi (na primer, proekti zapodobruvawe na ìvotnata sredina)

� Portfolija/dosieja so najdobri trudovi (na primer, portfolija/dosijea so pi{ani trudovi)

� Usna prezentacija na trudot/rabotata

� Esei/pismeni sostavi (kako so ograni~en taka i so pro{iren odgovor- kus ili dolg)

� Zavr{eni proekti i artefakti/predmeti (na primer, zavr{enicrteì)

� Standardizirani testovi na postigawa

4.2.5 Nekoi instrumenti za sumativnoto ocenuvawe moàt da se koris-tat i za formativni celi. Na primer, testovi izgotveni od nastav-nikot ako se koristat vo tekot na izvesen nastaven period, moèda se koristat za da se identifikuvaat obrazovnite potrebi nau~enicite (formativno). A ako testot izgotven od nastavnikot sekoristi na krajot od izvesen nastaven period, toj moè da se ko-risti za sumativni celi.

Aktivnost (Prilog 4.1): U~esnicite vr{at kategorizacija na edna lista nainstrumenti za ocenuvawe koi {to se pogodni za a) formativni celi i b)sumativni celi. U~esnicite ja dopolnuvaat listata i so drugi instrumenti zaocenuvawe i vr{at isto taka i nivna kategorizacija.

[TO E SUMATIVNO OCENUVAWE?

Sumativnoto ocenuvawe se odnesuva na komulativnite ocenuvawa, iobi~no se vr{i na krajot na izvesna tema ili tematska celina, so namerada se stekne uvid vo toa {to izvesen u~enik nau~il, ili za kvalitetot nau~eweto, i da se dade sud za negovata rabota spored izvesni standardi.Makar {to nie ~esto mislime za sumativnoto ocenuvawe kako na tradi-cionalni objektivni testovi, ova ne treba da bide takov slu~aj. Naprimer, sumativnite ocenuvawa moàt da sledat po izvesna akumulacijana evidencija sobrana vo tekot na izvesen vremenski period, kako vozbirka na izrarabotki na u~enikot. (US National Research Council, 2001).

73


4.2.6 Pove}estrana upotreba/korist na rezultatite od sumativnotoocenuvawe (na primer, ocenkite)

� Stavawe ocenki vo u~eni~kite kni{ki;

� Za odreduvawe koi u~enici treba da odat na dopolnitelna nastava;

� Za vr{ewe evalvacija na sopstvenata nastava;

� Za zadovoluvawe na administrativnite barawa;

� Za zadovoluvawe na potrebite na roditelite da bidat informi-rani;

� Za zadovoluvawe na potrebi na sovetnicite da bidat informirani.

4.3.1 [to pi{uva vo Nacrtot na standardite za formiraweto naocenkite

4.3 Sumativnite ocenuvawa i formiraweto ocenki

OD DEL IV - FORMIRAWE OCENKA

1. Postapkite za rezimirawe i tolkuvawe na rezultatite, odnosnoza formirawe na ocena za nivoto na postigawata na u~enikot voopredelen period, treba da se odvivaat spored normativnata reg-ulativa, ovie Standardi i u~ili{nata politika za ocenuvawe istavovite usoglaseni na nivo na stru~ni aktivi.

2. Postigawata na u~enikot (znaewata, ve{tinite), vloèniot trud,aktivnoto u~estvo vo nastavniot proces i odnesuvaweto nau~enikot, treba da se ocenuvaat posebno.

3. Ocenkata treba da se formira vrz osnova na podatoci pribraniod dovolno reprezentativen primerok na sodrìni i aktivnostirealizirani vo period na koj se odnesuva ocenuvaweto, a nejzino-to formirawe i zna~ewe treba da bidat jasni.

� Pri formiraweto na ocenkata, sekoja, relativno zaokruèna,programska celina (tema, podra~je) treba da bide zastapena sood-vetno na nejziniot obem i relativnata va`nost vo soodvetniotperiod na ocenuvawe.

� Ocenkata za sekoj period na ocenuvawe treba da se formira vrzosnova na pove}e proveruvawa, po mo`nost so primena narazli~ni metodi.

� Za da moè dobro da se objasni formiraweto na sumativna ocena,kako i nejzinoto zna~ewe, treba e da se obezbedi soodveten opisna rezultatite na koi taa se bazira, da bide jasno zna~eweto nasekoj poseben rezultat i detalno da e opi{an procesot spored kojoddelnite rezultati se kombinirani vo edna zaedni~ka ocena.

74


4. Kriteriumite za formirawe ocenka za postigawata treba dabidat jasno definirani i da se baziraat na celite na nastavniteprogrami (standardite).

� Za formirawe na zavr{na (sumativna) ocenka, za stepenot napostignatost na programskite celi vo opredelen period, treba sekoristat samo kriteriumi utvrdeni vrz osnova na standardi. (Normite, gradeni vrz osnova na postigawata na grupata - paralelkata,ne treba da se koristat kako kriteriumi za utvrduvawe na sumativnaocenka.)

� Za formirawe na ocenka treba da se koristat analiti~ki kri-teriumi definirani so opisi na nivoata i kvalitetot.

� Kriteriumite za utvrduvawe na sumativna ocenka treba da imbidat odnapred poznati na u~enicite, a po mo`nost i da u~estvu-vaat vo nivnoto utvrduvawe.

� Kriteriumite za interno ocenuvawe treba da bidat usoglaseni sokriteriumite za eksterno ocenuvawe.

(Sekoga{, koga postojat, treba da se koristat standardite/nivoatapostaveni vo nacionalnite i me|unarodnite ocenuvawa.)

5. Ocenkata treba da bide obrazlo`ena.

� Na u~enikot i na roditelite treba da im im se objasni na~inot nakoj e formirana ocenkata.

Da rezimirame:

� Sumativnoto ocenuvawe/formiraweto na ocenkite e povrzano sorezultatite od nastavata/ standardite za sodr`inata;

� Site nastavnici vo u~ili{teto treba da gi poznavaat, razbiraat iprimenuvaat na ist na~in Standardite za ocenuvaweto vou~ili{teto (povrzano e so relijabilnosta);

� Postigawata na u~enicite (znaewata, sposobnostite), zalagaweto,aktivnoto u~estvo vo procesot na u~eweto i nivnoto odnesuvawetreba da se ocenuvaat posebno7;

� Sumativnata ocenka se formira vrz osnova na rezultatite odnekolku ocenuvawa.

7 Ova obezbeduva nastavnicite vo vr{eweto evalvacija na postigawata da se fokusiaat samo na posti-gawata, i vrz nea da ne vlijaat i drugite faktori (na primer, zalagaweto, motivacijata)

75


4.3.2 Protokol za sproveduvawe na sumativnite ocenuvawa

� Upatstvata treba da bidat jasni;

� Vokabularot i strukturata na re~enicata vo zada~ite treba dabidat jasni;

� Iskazite vo zada~ite za ocenuvawe treba da bidat nedvosmisleni;

� Vremeto za re{avawe/ odgovarawe treba da bide soodvetno;

� Treba da postoi soodveten soodnos na aspektite od nastavnotopodra~je koi {to se lesni za ocenuvawe i onie aspekti koi {to sete{ki za ocenuvawe;

� Ajtemite na testot/zada~ite {to se ocenuvaaat treba da bidat sood-vetni za merewe na postigawata;

� Ajtemite/zada~ite treba da bidat jasno formulirani (nemojte dadavate nenamerni indicii za odgovorot);

� Testot treba da bide dovolno dolg za da obezbeduva reprezentativ-en primerok na odnesuvaweto;

� Redosledot na ajtemite/zada~ite treba da bide daden spored niv-nata teìna pri {to najprvin treba da bidat dadeni onie {to senajlesni.

Pote{kotiite vo bilo koe od ovie podra~ja moè da gi obezvrednatinterpretaciite na rezultatite.

Na primer, ako se dava nedovolno vreme vo koe treba da se izgotvi edenesej/pismen sostav ili nekoja druga zada~a, pretpostavkata deka izvesenu~enik so niska ocenka ne ja sovladal sodrìnata moè da ne bide to~na.

Sli~no, ako zada~ata {to se ocenuva e lo{o formulirana ili pak zau~enikot e konfuzna, ocenkata {to u~enikot }e ja dobie moè bi nema daja odrazuva sovladanosta na klu~nite rezultati od u~eweto/nastavata.

76


4.3.3 Obezbeduvawe relijabilnost vo bodiraweto vo sumativniteocenuvawa

Spored nacrtot na Standardite . . . .

OD DEL III - SPROVEDUVAWE NA PROCESOT NA OCENUVAWE

7. Procesot na procenka i bodirawe treba da se izveduva spored odnapred izgotveni upatstva.

� Nastavnikot treba dosledno da se pridrùva na upatstvata ikriteriumite za ocenuvawe - da e svesen za i da gi svede na min-imum mo`nite vlijanija na nebitni karakteristiki naodgovorot/izrabotkata vrz ocenkata i gre{kite od subjektivnapriroda.

(Na primer, kaj usten odgovor vo koj se ocenuva razbirawe, za istkvalitet na odgovorot, odgovorot na u~enik koj se izrazuva pote~no da nebide vrednuvan povisoko od odgovorot na u~enik koj ima te{kotii voizrazuvaweto; da ne gi vrednuva povisoko odgovorite so nizok kvalitet,na u~enici koi prethodno pokaùvale povisoki znaewa.)

� Nastavnicite po ist nastaven predmet treba dosledno da vr{atprocenka i bodirawe na isti trudovi spored vospostaveni upat-stva i kriteriumi.

(Na primer, sekoj nastavnik za sekoj kriterium da dava re~isi ist brojbodovi, a ne eden da ocenuva postrogo, a drug poblago.)

Ottuka, za sekoe sumativno ocenuvawe, mora da postoi plan za bodirawe.Planot za bodirawe moè da se sostoi od:

� Lista za analiti~ko ocenuvawe/bodirawe

� Upatstvo za bodirawe

� Grupa na kriteriumi za ocenuvawe na rabotata (spored standarditeza sodrìnata)

Nastavnicite treba da se pridrùvaat kon slednive upatstva pri bodirawe-to vo sumativnite ocenuvawa:

� Podgotvete analiti~ka lista za ocenuvawe ili upatstvo za bodi-rawe pred da go izvr{ite ocenuvaweto i, dokolku e mo`no,prethodno informirajte gi u~enicite za barawata (ova moè da sedade vo opisot na zada~ata);

� Pridrùvajte se, kolku {to e mo`no pove}e, kon upatstvoto ili konanaliti~kata lista za bodirawe;

� Formirajte ja ocenkata samo vrz osnova na toa dali se postignatirezultatite od u~eweto/nastavata {to se ocenuvaat;

77


� Identifikuvajte gi odgovorite na razli~no nivo na uspe{nost voanaliti~kata lista za bodirawe i niv zemajte gi predvid pridavaweto na bodovi ili ocenki. Na primer, ako bodirate esei/pis-meni sostavi na petstepena skala, identifikuvajte i reprezenta-tivni primeri na esei/pismeni sostavi koi {to nosat vrednost od 5,4, 3, 2 i 1 bod;

� Ako od u~enicite se bara da dadat odgovor na pove}e od ednopra{awe, naprin bodirajte go prvoto pra{awe na sekoj u~enik, apotoa vtoroto pra{awe i taka natamu;

� Pri bodiraweto na trudovite na u~enicite vo odnos na rezultatiteod u~eweto, ostavete gi nastrana faktorite kako {to se redovnost,zalagawe, napredok, osobini na li~nosta, potencijalni sposobnostii sl.

� Onamu kade {to e mo`no, pri ocenuvaweto na rabotata na u~eni-cite, konsultirajte se so nastavnicite od u~ili{teto koi go pre-davaat istiot predmet. "Vospostavuvaweto standardi” prekusorabotkata vo bodiraweto moè da pridonese za relijabilnosta.

4.4.1 Pri planiraweto na rabotata za edno polugodie, treba da seizgotvi i plan za ocenuvawe vo koj {to e daden prikaz na sekojaobrazovna cel i postapkite {to }e se koristat vo ocenuvaweto.Elementite na planot treba da go vklu~uvaat slednovo:

� Formulacija za sekoj od klu~nite obrazovni celi - na primer, nas-tavnikot po jazik moè da ja opredeli slednava obrazovna cel zakrajot na odredena tema ili vremenski period:

� U~enicite moàt da napi{at ubedlivo pismo, naveduvaj}i naj-malku tri poenti vo prilog na tezata;

� U~enicite moàt da napi{at rezime na kratok raskaz {tovklu~uva informacii za glavnite li~nosti i nivnite motivi,kako i za prob lematikata i razvrskata vo raskazot;

� U~enicite moàt da izberat primeri na efekten jazik vo edendel od tekstot i da objasnat zo{to tie primeri ja pokaùvaatefektivno koristewe na jazikot.

4.4Izgotvuvawe plan za ocenuvaweto po izvesen nastaven

predmet vo odreden period na ocenuvawe

78


� Nastavnicite po jazik moàt isto taka da opredelat obrazovni celi koi {to se odnesuvaat na procesot na pi{uvaweto:

� Koristewe na povratnite informacii za da go revidiraat nacr-tot na odreden esej/pismena po dobivaweto povratni informaciiza prviot nacrt na odreden esej/pismena zada~a vo pogled naideite, organizacijata, na~inot (aktiven, pasiven), izborot nazborovite i te~nosta na re~enicata;

� U~enicite da moàt da go pregledaat i revidiraat vtoriot nacrtna odreden esej/pismena zada~a vo pogled na gramati~katato~nost i pravilnata upotreba na standardiziranite pravila zapi{uvawe.

� Nastavnicite po oddelni predmeti moàt da odredat klu~nirezultati od u~eweto/obrazovni celi kako {to se slednive:

� U~enicite moàt da napi{at odreden esej/pismen sostav identi-fikuvaj}i tri problemi od zna~ewe za lokalnata zaednica i dasugeriraat na~ini so koi tie problemi bi moèle da serazre{at;

� U~enicite moàt da gi objasnat funkciite na razli~nite delovina ~ovekovoto telo (srceto, belite drobovi, sistemot za varewena hranata) i kako tie funkcii se povrzani edna so druga;

� U~enicite moàt da gi identifikuvaat sli~nostite i razlikiteme|u tridimenzionalnite geometriski formi (kocka, kvadar,konus, cilindar);

� U~enicite moàt da gi analiziraat strategiite na Germanskitei na sojuzni~kite komandi vo podocne`nite fazi na Vtoratasvetska vojna i da objasnat zo{to preovladale Sojuzni~kitevojski.

4.4.2 Pri izgotvuvaweto na planot za sumativnoto ocenuvawe, treba dase odlu~i kolkav procent vo ocenkite im se dava na sekoja kompo-nenta od ocenuvaweto. Eve eden primer od op{testvenata grupapredmeti:

� Ispitot {to se polaga vo sredinata na polugodieto (pove}e-~lenizbor i so kratok odgovor) - 20%

� Proektnata zada~a - 30%

� Krajniot ispit (pra{awa so kratok odgovor) - 20%

� Krajniot ispit (esej/pismen sostav) - 30%

A eve i eden drug primer, ovoj pat od prirodnata grupa predmeti:

� Bel`nikot za izvr{enite eksperimenti po prirodnata grupa pred-meti - 30%

� Izve{tajot na u~enikot za eksperimentot {to go izvel - 20%

� Ispitot vo sredinata na polugodieto (pra{awa so pove}e-~lenizbor) - 20%

� Krajniot ispit - dva eseja/pismeni sostavi - 30%

79


Formirawe ocenka - Procesot na sumirawe na postigawata na u~enicitepo odreden nastaven predmet so koristewe na bukvi (na primer, A,B, V, G, D) ili na broevi (na primer, ocenki do 100).

Formirawe ocenki za sumativni celi -Davawe ocenki so cel da se dobieizve{taj za za toa kolku uspe{no u~enikot gi postignal obrazov-nite celi na nastavnata programa, {to }e mu koristi na samiotnastavnik, na drugite nastavnici, upravata na u~ili{teto, u~eni-cite, roditelite, obrazovnite institucii za postsredno obrazo-vanie i na potencijalnite rabotodava~i (Nitko & Brookhart, 2007).

Relijabilnost - Stepenot na konzistentnosta/doslednosta na rezultatiteod ocenuvaweto. Relijabilnosta pretstavuva ograni~uva~ki fak-tor za validnosta. Vo kontekstot na formiraweto ocenki, se po-javuva pra{aweto: "Dali jas dosledno gi formirav ocenkite?“[to se odnesuva do ocenuvaweto na prakti~nata osposobenost,moderacijata (bodiraweto od strana na grupa nastavnici) moè dapomogne za da se podobri relijabilnosta.

Lista za analiti~ko ocenuvawe - Koherentna/jasno povrzana/razbirlivagrupa na pravila {to se koristat za da se vrednuva rabotata nau~enikot. Tie gi naso~uvaat va{ite sudovi i obezbeduvaat vie dagi primenuvate pravilata dosledno od eden na drug u~enik.

Sumativno ocenuvawe - Sudovi za kvalitetot ili za postigawata na u~e-nikot posle realizacijata na odredena nastavna tema (Nitko, 2002)

Validnost - Se odnesuva na soodvetnosta na interpretacijata i koristadobiena od rezultatite na edno ocenuvawe na dadena grupa poe-dinci - a ne na samata postapka (Lynn & Miller, 2005). Validnosta nee koncept na se ili ni{to - se raboti za izvesen stepen. Ottuka,edno ocenuvawe ili edna ocenka moè da imaat visoka, umerenaili niska validnost. Validnosta bara sevkupen sud - taa bara eval-vacija na obemot vo koj interpretacijata i koristeweto na rezul-tatite od ocenuvaweto se opravdani so pridruèn dokazen materi-jal i vo pogled na posledicite od takvite interpretacii i koris-teweto.... Problematikata na validnosta se naso~uva kon toa daliocenuvaweto go meri ili go opfa}a ona {to e namera da se meriili da se opfati.

RE^NIK NA TERMINI

I na kraj eve primer i od jazi~nata grupa predmeti:

� Pridonesot vo debatite na ~asovite - 20%

� Usnata prezentacija - 20%

� Pismenite sostavi (2 esei) vo tekot na polugodieto - 30%

� Krajniot ispit - 2 esei/pismeni sostavi - 30%

Vo temata 11, dadeni se sugestii za sumirawe na komponentite vo ocenki voeden plan za ocenuvawe (na primer, A, B, V, G, D ili \).

Aktivnost: Izgotvete plan za ocenuvawe za odreden nastaven predmet odva{eto predmetno podra~je (Prilog 4.2).

80


PRILOG 4.1KORISTEWE NA FORMATIVNOTO I SUMATIVNOTO OCENUVAWE

PRI FORMIRAWETO NA OCENKITE

Za sekoj od instrumentite za ocenuvawe {to se dadeni podolu, ozna~ete kojod niv mo`e voglavno da se koristi za formativni celi, a koj mo`e voglav-no da se koristi za sumativni celi (na primer, za davawe na ocenki). Potoa,dodadete gi i onie dopolnitelni instrumenti za ocenuvawe {to se ispu{-teni i vrednuvajte gi i niv na ist na~in.

Instrument za ocenuvawe* Koristewe za formativni

celi?

Koristewe za sumativni

celi?

Test izgotven od nastavnikot {to sesproveduva na krajot na izvesna tema

Standardiziran test

Usna prezentacija od u~enicite dadena vo tekot na vtorata nedelaod edna tema {to se realizira votekot na ~etiri nedeli.

Proektna zada~a

Samo-ocenuvawe na eseite/pismenitesostavi {to gi napi{ale samiteu~enici

Esej (pismen sostav) {to se davakako del od krajniot ispit

Portfolio na tekovnite trudovi

Portfolio na najdobrite trudovi

* Treba da se dodadat i dopolnitelnite instrumenti za ocenuvawe.

81


� Sistemot na ocenuvawe treba da se fokusira vrz odreden vremenskiperiod (na primer na edno trimese~ie ili polugodie).

� Klu~nite obrazovni zada~i treba da bidat specificirani

� Treba da bide daden pregled na klu~nite komponenti na formativnotoi sumativnoto ocenuvawe.

� Treba da bide prikaàn soodnosot {to mu se dava na sekoj aspekt naocenuvaweto vo formiraweto na kone~nata ocenka.

� Koristete go pregledot {to e daden podolu:

Rezultati odu~eweto *

Zada~a(i) za formativno

ocenuvawe

Zada~a(i) za sumativnoto

ocenuvawe

Procent vokone~nata ocenka

za sumativnitezada~i**

PRILOG 4.2NACRT NA PLAN ZA OCENUVAWE VO IZVESEN NASTAVEN

PREDMET PO VA[ IZBOR

* Rezultatot od u~eweto treba da se bazira vrz obrazovnite celi (zada~i) postaveni za nastavniot predmet. Rezultatite od u~eweto obi~no zapo~nuvaat so zborovite „u~enicitemoàt...“

** Zbirot na procentite treba da iznesuva do 100.

Nastaven predmet:

___________________________________________________

Vremetraewe/dolìna na temata (vo nedeli):

___________________________________________________

TEMA 5

82

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 2: FORMA NA SLOBODNO

FORMULIRAN ODGOVOR (SO OGRANIÊN OBEM)

U~esnicite treba:

1. Da go prepoznaat zna~eweto na ocenuvaweto na slobodno formuli-ranite odgovori vo kontekstot na postojnite metodi na ocenuvawe;

2. Da gi razgledaat vidovite na slobodno izgotveni odgovori soograni~en obem;

3. Da go uve`buvaat izgotvuvaweto na izbrani formi na ajtemi;

4. Da eksperimentiraat so listite za analiti~ko ocenuvawe na izbra-nite formi na ajtemi.


Vo ocenuvawata i merewata, obi~no go koristime terminot ajtem namestopra{awe. Taka eden test se sostoi od niza ajtemi, na primer 3 ajtemi odvidot esei ili 10 ajtemi od vidot to~no-neto~no.Korisno e da se nabeleì eden spisok na vidovite na ajtemite {to sega sekoristat od 1-4 i od 5-8 oddelenie vo osnovnite u~ili{ta vo Makedonija.

So tekot na vremeto, profesionalniot razvoj (a i bazi~noto obrazovanie nanastavnicite) vo Makedonija }e gi podobruvaat znaewata i sposobnostite zasite vidovi ajtemi. Vo po~etokot, te{ko e da se razgleduvaat vo detali sitepriodi, no nie moè da gi razgledame samo glavnite priodi {to sega sekoristat. Da gi podelime niv na:

� Ajtemi so slobodno formuliran odgovor so ograni~en obem

� Ajtemi so slobodno formuliran odgovor so pro{iren obem (koi {tomoè da vklu~uvaat Portfolia/dosieja, Proekti, obraboteni voTemata 9)

� Izbor na ajtemi od vidot moliv-hartija so izbor na to~niot odgovor

� Ajtemi za proverka na prakti~nata osposobenost (moè da vklu~uvaatproekti i usni prezentacii, tema 10).

5.2Vidovite na ajtemi {to se koristat vo osnovnite

u~ili{ta vo Makedonija

83


Site tie imaat svoi prednosti i slabosti, vo zavisnost od kontekstot vokoj se upotrebuvaat. Od oko, razgledajte go posebniot vid u~ewe {to sakateda go ocenuvate i sporedete go so priodot koj {to najverojatno }e vi ovoz-moì da donesete sud za u~enicite.

Vo zavisnost od o~ekuvanite obrazovni rezultati, }e se razlikuva i meto-data na ocenuvaweto. Vo ramkite na sekoja sesija/ciklus nastavnikot moèda koristi raznovidni vidovi ocenuvawe . Razli~nite vidovi u~ewe moèda baraat razli~en vid ili vidovi na ocenuvawe. Postoi {iroka raz-novidnost na metodi; ~estopati se podeleni, od prakti~ni pri~ini, vo3 kategorii, makar {to i tie sekoga{ ne gi pokrivaat site vidovi.

Osnoven princip vo vr{eweto izbor na vidot na ajtemot na testot izada~ata za ocenuvawe {to }e se koristi e da se izbere vid na ajtemkoj {to ovozmoùva najdirektno merewe na planiranata obrazovnacel.

Linn & Miller (2005).

Aktivnost na u~esnicite 5-A: U~esnicite gi razgleduvaat obrazovnite zada~i za izbranite nastavnipredmeti i predlagaat priodi za ocenuvaweto [Prilog. 5.1]

Obrazovna cel Zada~a za ocenuvawe

Pi{uvawe, imenu-vawe, slu{awe,govorewe

U~enikot treba da godade odgovorot

Koristewe labora-toriska oprema za dase re{i izvesen prob-lem

Vistinska labora-toriska izvedba

Da se odredi/prepoz-nae izvesen to~enodgovor

Zada~a od vidot-vr{ewe izbor

84


� Ajtemi so slobodno formuliran odgovor /Ajtemi od vidotpopolnuvawe/dovr{uvawe na odgovorot

Predimno se poznati kako raznovidni pismeni zada~i.

� Ajtemi so kratok-odgovor / Dopolnuvawe (pra{awe, popolnuvawe,identifikuvawe/povrzuvawe)

� Test so popolnuvawe na ispu{teni zborovi

� Esej: so ograni~en odgovor

� Esej: so pro{iren odgovor

[to ka`uvaat Nacrt standardite za ocenuvawata na ajtemite so izgotvenodgovor:

OD DELOT - PRINCIPI

3. Ocenuvaweto se bazira na koristewe pove}ekratni razli~nimetodi

� Koristeweto na pove}e razli~ni metodi ovozmo`uva da se mini-miziraat slabostite i ograni~uvawata na sekoja poedine~na metoda.

� Koga se koristat pove}e razli~ni metodi, ocenuvaweto gi zema pred-vid razli~nite stilovi na u~ewe kaj u~enicite.

3. Ocenuvaweto e transparentno.

� U~enicite znaat {to se celite na nastavata, koi se standardite {tose o~ekuva da gi postignat i kako }e se ocenuva postigaweto ({totreba da nau~at i {to, kako i koga }e se ocenuva).

� U~enicite i roditelite imaat uvid vo ocenuvaweto (vo metodite {tose koristat i vo ishodite od nivnoto koristewe).

5.3Ocenuvaweto na ajtemite so slobodno formuliran

odgovor vo Nacrt standardite

85


OD DEL II - IZBOR NA METODI ZA OCENUVAWE I IZRABOTKA NA

INSTRUMENTI

1. Treba da se izberat raznovidni metodi za ocenuvawe i da seizberat/izrabotat soodvetni instrumenti.

� Za proverka na postignatosta na celite i zada~ite na nastavatatreba da se obezbedat pove}e metodi za ocenuvawe.

(Za toa kolku i koi metodi }e se izberat i koi instrumenti treba da seizberat/izrabotat najdobro e da se odlu~uva paralelno so planiraweto nanastavata.)

� Metodite {to }e se izberat treba da ovozmoàt ocenuvawe na siteaspekti od razvojot na li~nosta na u~enikot

3. Pri izborot na metodite i izborot/izrabotkata na instrumentitetreba da se ima predvid celta za koja tie }e bidat koristeni.

� Nastavnikot treba da izbira metodi i da izbira/izgotvuva instru-menti soglasno celta na ocenuvaweto.

(Na primer, koga se ocenuva kako u~enikot u~i i napreduva, vo {to e dobar, a{to treba da podobri, prednost treba da se dade na metodi koi moàt toa dago pokaàt i lesno se vklopuvaat vo procesot na izveduvawe na nastavata,na pr. nabquduvawe i instrumenti koi ne mora da obezbeduvaat sosem objek-tivno beleèwe na pr. anegdotski bele{ki. Koga celta na ocenuvaweto e dase formira ocenka }e se koristat pove}e razli~ni metodi, so pogolemaobjektivnost i reprezentativnost vo odnos na sodrìnite na pr. testovi,pokompleksni izrabotki i analiti~ki listi kako instrumenti.)

� Pri izborot na metodite i tehnikite za ocenuvawe so razli~na celnastavnikot treba da gi ima predvid nivnite potencijali iograni~uvawa.

(Na primer, ako celta na ocenuvaweto e rangirawe na u~enicite za oprede-leni potrebi prednost treba da se dade na objektiven instrument na pr. test,a ako celta e sledewe na procesot na u~eweto }e se odbere metod koj nemora da bide mnogu objektiven, no treba da e lesno primenliv vo nastavatana pr. nabquduvawe.)

86



4. Ocenuvaweto treba da se sproveduva vo uslovi {to se soodvetnina namenata na ocenuvaweto i na metodot {to se primenuva.

� Ocenuvaweto treba da se odviva vo atmosfera koja ne predizvikuvaodbojnost i neprijatni ~uvstva kaj u~enicite.

� Koga ocenuvaweto e nameneto za podobruvawe na u~eweto, atmosfer-ata treba da bide takva da mu ovozmoì na u~enikot bez strav da giiskaè i sopstvenite slabosti i te{kotii vo u~eweto.

� Koga ocenuvaweto vodi kon formirawe ocenka, uslovite treba daovozmoàt u~enikot da go pokaè svojot maksimum vo postigawata.

(Na primer, nikoj da ne mu pre~i vo tekot na proveruvaweto, da mu sedozvoli da gi prezentira svoite najdobri trudovi.)

OD DEL IV - FORMIRAWE OCENKA

3. Ocenkata treba da se formira vrz osnova na podatoci pribraniod dovolno reprezentativen primerok na sodrìni i aktivnostirealizirani vo period na koj se odnesuva ocenuvaweto, a nejzino-to formirawe i zna~ewe treba da bidat jasni.

� Pri formiraweto na ocenkata, sekoja, relativno zaokruèna, pro-gramska celina (tema, podra~je) treba da bide zastapena soodvetno nanejziniot obem i relativnata va`nost vo soodvetniot period naocenuvawe.

� Ocenkata za sekoj period na ocenuvawe treba da se formira vrzosnova na pove}e proveruvawa, po mo`nost so primena na razli~nimetodi.

87


OD DELOT - KOMPETENCII NA NASTAVNIKOT

II. Izbor na metodi za ocenuvawe i izbor/izrabotka na instrumenti


1. Da izbira metodi i izgotvuva instrumenti za ocenuvawe so cel daobezbedi validni informacii za u~eweto i za postigawata nau~enicite soodvetno na celta na ocenuvaweto.

2. Da izbira metodi soodvetni na vozrasta na u~enicite i nivniteobrazovni potrebi i da prisposobuva i izgotvuva soodvetni instru-menti.

3. Da go analizira kvalitetot na metodite i instrumentite {to giizbira/izgotvuva.

III. Sproveduvawe na procesot na ocenuvawe

1. Za karakteristikite na kvalitetnoto ocenuvawe (validnost, relija-bilnost, objektivnost, transparentnost).

5. Principi za izgotvuvawe instrumenti za ocenuvawe i za nivna pri-mena.

6. Za ograni~uvawata i gre{kite vo procesot na ocenuvawe.

IV. Formirawe na ocenka

Nastavnikot znae:

1. Deka sumativnata ocenka se formira vrz osnova na pove}e ocenu-vawa.

88


Vidovi ajtemi so kratok odgovor. (vidi prilog 5.2)

5.4Vidovi ajtemi so kratok odgovor / ajtemi

so popolnuvawe/dovr{uvawe

Pra{awe se postavuva direktno pra{awe i ispi-tanikot dava kratok odgovor

Popolnuvawe/dovr{uvawe se postavuva necelosna re~enica i ispi-tanikot dodava eden ili nekolku zborovi(ili broevi) za da ja dovr{i

Identifikuvawe/odreduvawe na ispitanikot mu se dava stimulans(kako {to e lista na termini, dijagram,fotografija ...) i od nego se bara da dadesoodveten odgovor da napi{e naslovi,broevi, simboli ili drugi termini.

Popolnuvawe na prazni mesta

Sposobnosti {to se ocenuvaat

� Potsetuvawe i sfa}awe na informacii (sposobnosti za razmislu-vawe na ponisko nivo).

� Sposobnoast za re{avwe numeri~ki problemi vo matematikata i voprirodnite nauki (mo`e da vlu~uva spsobnosti na povisoko nivo narazmisluvawe).

� Sposobnost da koristi matemati~ki znaci i da izramnuvamatemat~ki i hemiski ravenki (mo`e da vklu~uva sposobnosti napovisoko nivo na razmisluvawe).

89


Prednosti i nedostatoci na ajtemite so kratok odgovor

(Linn and Miller, 2005)

Prednosti Nedostatoci/slabostite

Korisni za merewe na relativnoednostavni obrazovni celi (poz-navawe na: terminologija, karak-teristi~ni fakti, principi, metodiili postapki; ednostavni inter-pretacija na podatoci).

Nepogodni za merewe na komplek-snite obrazovni celi: na sposob-nosta da se formuliraat problemi,na izborot na priodot za re{avawena problemite ili sposobnosta dase izberat, organiziraat i integri-raat ideite.

Im se dava na u~enicite struk-tuirana zada~a koja {to od niv barada pokaàt posebni poznavawa,sposobnosti ili pak zada~a na kojase bara odgovor.

Bodiraweto moè da bide neo~eku-vano te{ko. (Kade bil roden XorxVa{ingtn? - ime na gradot, okrugot,dràvata, regionot, kontinentot ....)

Ednostavni za izgotvuvawe. Vlijanie na pravopisot.

Bodiraweto e objektivno, brzo ito~no.

Od u~enicite se bara da go dadatto~niot odgovor, a ne samo da goprepoznaat. Namalen e efektot nanaga|awe/pretpostavuvawe..

Na ovaa lista moàt da se dodadat nekolku raboti:

Jakite strani

� Lesni za izgotvuvawe

� Makar {to testovite od vidot kratok-odgovor moè obi~no da seocenuvaat objektivno, mora da se dade i izvesen subjektiven sud.Subjektivniot sud ja namaluva relijabilnosta na dobienite bodovi.

� Smalena e mo`nosta za slu~ajno pogoduvawe na odgovorot (verojat-nosta za slu~ajno pogoduvawe na odgovorot kaj ajtem od vidot kra-tok-odgovor e nula).

� Mo`no e da se dadat delumni bodovi, na primer, da se dodelatslednive bodovi:

90


2. Celosno-to~en odgovor

1. Delumno-to~en odgovor

0. Neto~en odgovor

Ako nastavnikot odlu~i da dade delumen broj na bodovi, toga{treba da se koristi i klu~ za delumno bodirawe.

Nedostatoci/slabosti

� Potrebno e vreme za da se izgotvat i uredat kvalitetni ajtemi.

� Tendencija da se fokusiraat isklu~ivo kon kognitivnite rezultati(ne se posvetuva vnimanie na afektivnite rezultati kako {to sestavovite i interesite).

Nasoki za izgotvuvawe na ajtemi od vidot kratok-odgovor

1. Formulirajte go ajtemot taka {to odgovorot da bide poedine~enzbor, kratka fraza, ili cifri.

2. Dokolku e mo`no, sostavete direktno pra{awe, koristej}inecelosen iskaz samo koga e potrebna pogolema konciznost.

3. Ostavete samo edno, najmnogu dve prazni mesta. Tie treba da seonesuvaat na glavnata poenta na iskazot. Praznite mesta treba dabidat ednakvi po dol`ina.

4. Stavete gi praznite mesta na krajot na iskazot, a po mo`nost voedna vertikalna kolona na rabot od stranicata.

5. Odbegnuvajte kopirawe iskazi od knigi, u~ili{ni tetratki, ilidrugi izvori.

6. Formulirajte gi ajtemite taka za da se odbegnuvaat bezzna~ajnire{enija.

7. Ako odgovorot treba da se izrazi so broevi, odredete go vidot naodgovorot ili stepenot na preciznosta {to se bara, na primer,

a) ako odgovorot treba da se dade samo vo gramovi [3,250 grama],vo kilogrami i gramovi [3kg + 250grama] ili vo dropki 3 i edna~etvrina kg?

b) so kolku decimalni mesta treba da se dade odgovorot? to~no so2 decimalni mesta, 3 decimalni mesta ....)

Aktivnost na u~esnicite 5-B: U~esnicite go razgleduvaat i go podobruvaat pregledot na ajtemite odvidot kratok-odgovor [Prilog. 5.3]

91


Spojuvawe / Identifikuvawe

Glavnata prednost na testovite so spojuvawe e efikasnosta so koja {tomoàt da se ocenuvaat golem del od faktite. Na ispitanikot mu seprezentira simulans (kako {to se lista na termini, dijagram, fotogra-fija ...) i od nego da se bara da dade soodveten odgovor, da napi{e, imiwa,broevi, simboli ili drugi termini. Vidi Prilog 5.4.

Ajtemot so spojuvawe moè da se sporedi so sodveten ajtem so povrzuvawevo testovite od objektiven vid.

Testovi so popolnuvawe na prazni mesta

Ovoj vid ajtemi ~esto se koristi za ocenuvawa na znaewata i sposobnostitena u~enicite od oblasta na jazikot vklu~uvaj}i ja i sposobnosta za razbi-rawe na pro~itanoto. Pri dijagnoza na sposobnosta za ~itawe, zborovitese bri{at/izostavaat od izvesen prozen tekst i od ~itatelot se bara da gipopolni praznite mesta. Taa moè da se koristi, isto taka, i kaj drugitenastavni predmeti. Vidi gi primerite vo Prilogot 5.5.

Jaki strani

� Gi odrazuva procesite {to se baraat vo ~itaweto.

� Moè da bide brz i to~en za bodirawe.

� Ima dolga istorija na primena vo ocenuvaweto na razbiraweto na~itaweto.

Nedostatoci/slabi strani

� Razlikite vo teìnata {to razli~ni pasusi/delovi od tekstotmoàt da vlijaat vrz rezultatite i interpretaciite.

� Rezultatite na testot (a i interpretaciite) moè da se variraatzavisno od brojot na ajtemi vo testot so popolnuvawe na praznitemesta.

� Izborite za toa kako i koi zborovi se izostaveni vo eden pasusmoàt da vlijaat vrz rezultatite i interpretaciite.

92


5.5Zaklu~ok: nekoi osnovni principi vo osmisluvawe i

izgotvuvawe na ocenuvawata

Princip Vlijanie vrz ocenuvawe na slobodno formulirani odgovori

1 Sekoja zada~a na ocenuvawetonaso~ete ja vrz va`nite obrazovniceli (znaewa, sposobnosti, prak-ti~na ososobenost ...)

Odbegnuvajte ocenuvawa na bez-zna~ajni/sporedni raboti ili davr{ite ocenuvawe samo zatoa {tomislite deka tie treba da sevr{at. Odredete gi va`nite obra-zovni celi i zada~i. Toa moè dadovede do pomalku ocenuvawa, nopodobro promisleni.

2 Sekoja zada~a za ocenuvaweizgotvete ja taka da gi izvle~e odu~enicite samo znaewata i prak-ti~nata osposobenost koi {to sezna~ajni za obrazovnite celi koigi ocenuvate.

Pra{aweto na validnosta.U~enicite koi {to imaat poz-navawa ili sposobnosti vo vrska sosodrìnata na testot treba dapokaàt uspeh na testot; dodekapak onie koi {to ne poseduvaattakvi znaewa ili sposobnosti nemada pokaàt uspeh. Ako ocenuvawetoe lo{o koncipirano, gorespome-natata logika ne }e vaì.Pristrasnosta, blefiraweto,stravot, slu~ajnoto pogoduvawe,sposobnostite za nadmudruvaweitn. pridonesuvaat za neto~noocenuvawe.

3 Izgotvete ja sekoja zada~a zaocenuvaweto taka da nitu jaspre~uva nitu ja inhibira sposob-nosta na u~enikot da pokaèpostignuvawe na obrazovnite celikoi {to gi ocenuvate.

Odlukite i aktivnostite na nas-tavnikot vo vrska so tempirawetona vremeto na ocenuvawata, forma-ta na ajtemite, izborot nazborovite, jasnosta na upatstvata,kvalitetot na dijagramite itn.moè da vlijae na toa kakou~enicite go re{avaat testot.Toga{ uspe{nosta ne mora da bidepovrzano so nivnite znaewa ilisposobnosti.

(Adaptirano spored Nitko & Brookhart, 2007)

93


Aktivnost na u~esnicite 5-V: U~esnicite izgotvuvaat test {to sodrì ajtemi od vidot kratok-odgovori izgotvuvaat listi za analiti~ko bodirawe [Prilog. 5.6]

� Plenarna diskusija za Prilogot 5.6 - Izgotvuvawe ajtemi od vidotkratok-odgovor.

� Pra{awa i odgovri.

� U~esnicite popolnuvaat del vo svoite dnevnici za u~ewe.

Ajtemi so kratok-odgovor - Ajtemi {to baraat od ispitanikot odgovor vovid na zbor, kratka fraza, broj ili matemati~ki simbol/znak.

Test so poplnuvawe na prazni mesta - Ovoj vid na ajtemi ~esto se koristiza ocenuvawe na znaewata i sposobnostite na u~enicite od oblas-ta na jazikot, vklu~uvaj}i go i razbiraweto na pro~itan tekst. Vovr{eweto dijagoza na sposobnosta za ~itawe zborovite se izosta-vaat od izvesen prozen pasus/del od tekstot (i se zamenuvaat soprazni mesta so ednakva dolìna) i od ~itatelot se bara da givnese sodvetnite/potrebnite zborovi vo praznite mesta. Ovojpriod moè da se koristi i vo drugi podra~ja na u~eweto.

Ajtemi so slobodno formuliran odgovor - Vid na test (zada~a za u~e-nikot ili ajtem) koj {to bara od u~enikot da dade odgovor koris-tej}i svoi idei i zborovi, a ne izbira odgovor od dve ili pove}eopcii. Ajtemite od vidot kratok-odgovor se primeri na slobodnoformuliran odgovor, dodeka ajtemite od vidot to~no-neto~no seprimeri na ajtemi od vidot izbran odgovor.

Identifikuvawe/spojuvawe - Na ispitanikot mu se dava simulans (kako{to se lista na termini, dijagram, fotografija ...) i od nego sebara da odgovori taka {to }e napi{e imiwa, broevi, matemati~kisimboli ili drugi termini.

Delumen broj na bodovi - Davawe izvesen del od maksimalno mo`nitebodovi bidej}i odgovorot na u~enikot e delumno to~en (Nitko &

Brookhart, 2007).

Delumni znaewa - Necelosni znaewa koi {to izvesen u~enik gi poseduva igi koristi za da dade odgovor na izvesen ajtem (Nitko & Brookhart,

2007).

RE^NIK NA TERMINI

94


PRILOG 5.1 ODLUÛVAWE ZA NAÎNOT NA OCENUVAWETO

Upatstva: Rabotete zaedno so partner i napi{ete kusa bele{ka vo koja }epokaète kako }e ja ocenite sekoja od navedenite obrazovniceli.

Obrazovna cel 1. Biologija

U~enikot treba da ja poznava i da ja razbira specifi~nata terminologijavo vrska so metabolizmot na rastenijata (ishrana, prenos, fotosinteza,fototropizam - reakcija kon svetlina).

Obrazovna cel 2. Geografija

U~enikot moè da izgotvi ubedliv agument za zgolemenoto po{umuvawebaziran vrz nau~nite soznanija za globalnoto zatopluvawe i efektot nazelena gradina.

95


Obrazovna cel 3. Hemija

U~enikot mo`e da vr{i eksperimenti bezbedno i da izvlekuva informa-cii od probnoto ispituvawe.

Obrazovna cel 4. Nastava po jazik

U~enikot gi razbira osnovite na gramatikata.

96


PRILOG 5.2 TESTOVI [TO SODR@AT AJTEMI OD VIDOT KRATOK-ODGOVOR

Primeri:

1. Koj e glavniot grad na Ungarija? _____________________

2. Za kakvi statisti~ki podatoci se koristi gr~kata bukva σ? ________

3. Kolku dràvi ima vo Evropskata Unija? ________________

4. Kolkavo e oddale~enosta/rastojanieto od Zagreb do Skopje vo kilometri? ___________

5. Navedi edna pri~ina zo{to Turcija moèbi nema da bide primenavo Evropskata Unija.

___________________________________________________________________

6. 20% od 15 = ________

Nekoi zborovi za pra{awata {to baraat kratok-odgovor

Poznavawe na terminologija:

� [to _____ zna~i?

� [to e ______?

� Odredi go zna~eweto na ________________.

Razbirawe

� Napi{i ____________so svoi zborovi.

� Objasni ____________so svoi zborovi.

� Nacrtaj ednostaven dijagram da pokaè{ ___________________.

Ednostavni interpretacii:

� Stavi naslovi na slednovo:

Poznavawa na trendovi i redosled

� Spored kakov redosled ____________ se slu~uva?

� Navedi gi pri~inite za ____________________.

� Nabeleì gi fazite vo ____________________.

97


Primeri na op{ti ajtemi

Primeri na realni/vistinski ajtemi

Poznavawe naterminologi-jata

[to e ____?[to ____ zna~i?Odredi go zna~eweto na ____?

[to e kristalno kam~e?

Poznavawe naspecifi~nifakti

Koj go napravi___?Koga ____?Zo{to ____ se slu~i?Navedi gi pri~inite za ____ .

Koja e titulata na liceto {torakovodi so izvr{niot oddel navladata?

Poznavawe nakonvencii

Kako ____ obi~no se vikaat?Kade ____ moàt obi~no da senajdat?Koj e soodvetniot na~in za ____?Koj obi~no ____?

Kako obi~no se narekuvaat mag-netnite polovi?

Poznavawe naklasifika-cii i katego-rii

Na koja grupa ____ pripa|a?Vo koja kategorija bi ja klasifi-ciral ____?Koj ____ ne pripa|a na drugite?Navedi gi prednostite i slabos-tite na ____ .

Mars, Zemjata, Jupiter, i Venerase site ____

Poznavawe nametodi, prin-cipi, tehniki

Kako go testira{ ____ ?Koga ____ se zgolemuva, {to seslu~uva so ____ ?[to treba da napravi{ za da godobie{ ____ efekt?

Denes son~evite zraci se po kosivo Skopje otkolku {to tie beapred 4 meseci. Kakva e dene{-nata temperatura vo Skopje vosporedba so temperatura vo negood pred ~etiri meseci?

Sfa}awe/razbirawe

Napi{i ____ so svoi zborovi.Objasni ____ so svoi zborovi.Nacrtaj ednostaven dijagram zada prikaè{ ____.

[to zna~at ovie dve strofi od[ekspiroviot Sonet XV?"Koga }e razmislam deka se {toraste, cvrsto drì vosovr{enstvo se osven eden malmoment na...“

Re{avawematemati~kiproblemi

Koristi gi slednive podatoci(podatocite {to se dadeni ovde)za da go najde{ odgvorot ____ .

Nacrtaj grafikon vo koj {to }egi pretstavi{ mislewata nau~enicite od paralelkata na g-|ata Nikolova za toa koj }e bidepobednik vo Ligata na {ampi-onite.AK Milan: 8 u~eniciêlzi: 6 u~eniciReal Madrid: 9 u~eniciBajern Minhen: 3 u~enici.

Primeri na ajtemi {to baraat kratok odgovor i so koi {to se ocenuvaatrazli~ni vidovi sposobnosti za rasuduvawe na ponisko nivo

[adaptirano od Nitko & Brookhart, 2007]

98


Ajtem so gre{ki Podobren ajtem

1 Kristofer Kolumbootplovil za Amerika vo______ .

2 Bitkata kaj Stalingradse pojavila vo tekot______ .

3 Kafeto doa|a od ______ .

4 Eden kilometar eednakov na ______ .

5 ______ ìvotnite {to serodeni ______ i ______nivnite mladi se vikaat______ .

PRILOG 5.3 PREISPITUVAWE NA AJTEMI SO KRATOK ODGOVOR

Upatstva: Dadeni se pet ajtemi so kratok odgovor, od koi sekoj sodrì poedna ili pove}e gre{ki. Odredete gi gre{kite zaokruùvaj}i gi,a potoa povtorno napi{ete go ajtemot vo desnata kolona za dago podobrite ajtemot.

99


PRILOG 5.4 AJTEM ZA ODREDUVAWE/SPOJUVAWE

Na praznoto mesto do sekoj hemiski element, napi{i go znakot {to sekoristi za nego.

Element Znak/simbol

Barium ________

Kalcium ________

Hlor ________

Kalium ________

Cink ________

100


PRILOG 5.5 TEST SO POPOLNUVAWE NA PRAZNI MESTA

Popolni gi praznite mesta. Koristi soodvetna glagolska forma ito~en redosled na zborovite. Tvojot odgovor treba da se temeli nazborovite vo zagradite.

Rous i Ronald (znae) eden so drug nekolku meseci. Tie

(zaqubuva) vo momentot koga se sretnale. Vo po~etokot taa mislela deka

Ronald e mrzeliv. Sega taa (misli) deka toj e prekrasen bidej}i

toj (poprava) nejziniot televizor. Rouz i Ronald

(sretnuva) na edna zabava. Ronald ja pra{al Rouz " (saka) da

tancuva?“ Rouz rekla da. Dodeka tie (tancuva) Ronald ja pra{al

Rouz dali saka da izlezat nekade nadvor zaedno so nego. Rouz pra{ala

"Kade (nie-odi)?“ Ronald odgovoril deka toj (saka) da

ja odvede nea vo nekoj restoran. Taka slednata ve~er tie (jade)

na edno ubavo mesto na pristani{teto. Vo restorantot Ronald go pra{al

kelnerot dali tie (moè-dobie) {ampawsko vino. Tie razgova-

rale za svoite interesi i (nao|a) deka mnogu raboti im se

zadni~ki. Rouz sviri na pijano i Ronald (u~i) da sviri na vio-

lina. Tie dvajcata imaat pote{kotii (~ita) muzikata. Tie

(odi-moè) na nekoj kurs za da go nadminat ovoj problem. Vo

sabotnite ve~eri tie so netrpenie o~ekuvaat (ve`ba) zaedno.

Izvor.http://unrestrictedarea.com/esl/clozetestshome.html

Testot daden podolu se koristi za vrednuvawe na osnovnite sposobnosti nau~enicite vo poznavaweto na glagolskite vremiwa vo prvata godina od nas-tavata po angliski jazik kako stranski jazik. Ovde se testiraat skoro siteosnovni glagolski vremiwa i samo koga u~enikot }e pokaè deka tie testovise lesni toj }e se smeta deka ve}e e na sredno nivo.

101


102


PRILOG 5.6IZGOTVUVAWE TEST KOJ [TO SODR@I AJTEMI [TO BARAAT

KRATOK ODGOVOR

Upatstva, Del A: Rabotete vo parovi za da go razgledate priloèniov tekst i:

1. Istaknete go ona za koe {to mislite deka pretstavuva naj-zna~ajna sodrìna vo tekstot.

2. Navedete ja bilo koja od klu~nite obrazovnite celi

3. Izgotvete test so 5 ajtemi {to baraat kratok odgovor, bazi-ran na tekstot, obiduvaj}i se da ocenite {to e mo`no pove}eod obrazovnite celi i pridrùvaj}i se kon principite nadobro obmisleni ajtemi.

Ajtemi od vidot kratok-odgovor:

a) __________________________________________________________

b) __________________________________________________________

v) __________________________________________________________

g) __________________________________________________________

d) __________________________________________________________

Upatstva, Del B: Sega izgotvete klu~ za bodirawe/ocenuvawe na odgovorot. Toa e

lista na to~nite odgovori. Ako imate namera da dadete delumenbroj na bodovi, odredete {to u~enikot mora da napravi za da godobie maksimalniot broj na bodovi, a {to za da dobie delumenbroj na bodovi.

Klu~ za bodirawe na odgovorot (Odgovorot na prvoto, vtoroto, tretotopra{awe...)

1) __________________________________________________________

2) __________________________________________________________

3) __________________________________________________________

4) __________________________________________________________

5) __________________________________________________________

TEMA 6

103

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 3: FORMAT NA ODGOVORITE

- ESEJSKITE PRA[AWA SO PRO[IREN OBEM

U~esnicite treba:

1. Da ja sfatat razlikata me|u odgovorite vo pismeni zada~i vo koi sebara odgovor so ograni~en obem i pismeni zada~i vo koi se baraodgovor so pro{iren obem;

2. Da pravat razlika me|u ocenuvaweto na sposobnosta za pi{uvawepismeni sostavi i ocenuvaweto na sodrìnskite znaewa vo pi{anitrudovi;

3. Da gi prou~at i da gi primenuvaat listite za analiti~ko ocenuvawenameneti za bodirawe na pismenite zada~i na u~enicite;

4. Da izgotvuvaat i da primenuvaat listi za analiti~ko ocenuvawe/bodi-rawe koi {to }e moàt da se koristat za da se bodiraat zada~ispecifi~ni za nastavniot predmet;

5. Da gi identifikuvaat na~inite so koi listite za analiti~ko bodi-rawe }e moàt da se primenuvaat podosledno za da se obezbedipogolema relijabilnost.


6.2.1 Op{to za pra{awata od esejski vid. . .

� Pra{awata od esejski tip treba da se koristat predimno za da semerat onie obrazovni rezultati koi {to ne moàt da se merat lesnopreku ajtemi na testovite od objektiven vid (Linn & Miller, 2005).

� Pra{awata od esejski tip treba da se koristat predimno za da semerat onie obrazovni rezultati koi {to ne se merat lesno prekudrugite vidovi ajtemi.

� Eseite se pomalku efikasni otkolku drugite vidovi ajtemi, a ~estose pote{ki i baraat pove}e vreme za da se bodiraat.

� Sepak, tie se korisni za bodirawe na rezultatite za povisoki nivoana sposobnosti (na primer: kriti~kata analiza, evalvacija, razmislu-vawe, rezimirawe).

6.2 Strate{koto planirawe vo u~ili{tata

104


� Vo nastavata po jazici, naglaskata verojatno }e bide stavena na for-mata na esejot/pismeniot sostav (na primer, narativna, izloùva~ka,ubeduva~ka). Ocenuvaweto na eseite moè isto taka da se koristi zada se dobie uvid vo procesot na pi{uvaweto preku koristeweto pod-gotvitelni aktivnosti pred izgotvuvaweto na pismeniot sostav (naprimer, diskusija, nabeleùvawe i organizirawe na ideite, izgotvu-vaweto skica na sostavot itn.).

6.2.2 êsto se pravi razlika me|u eseite so ograni~en obem i eseite sopro{iren obem.

� Ajtemite vo eseite so ograni~en odgovor pretstavuvaat pottik iliinstrukcii za esejot, koi {to ja ograni~uvaat su{tinskata sodrìnaili formata na pismeniot odgovor (Nitko & Brookhart, 2007).

� Ajtemite na eseite so pro{iren odgovor pretstavuvaat vid na esejskopra{awe koe {to bara od u~enicite da napi{at esei vo koi {to tieslobodno }e gi izrazuvaat svoite sopstveni idei, }e gi pokaàtme|usebnite vrski na ideite, i }e gi organiziraat svoite odgovori.Obi~no nema edinstven odgovor koj {to moè da se smeta za to~en.

Za ocenuvawe na u~enicite identifikuvani se dve op{ti celi kaj odgov-orite so pro{iren obem:

� Op{ta sposobnost za pi{uvawe;

� Znaewata po predmetot/poznavaweto na tematikata.

Spored Lynn i Miller (2005) so esejski pra{awa od ograni~en i od pro{iren obemmoàt da se merat:slednive vidovi na obrazovni rezultati:

Kaj esejski pra{awa so ograni~en odgovor:

� Objasni gi vrskite me|u pri~inata i efektot;

� Opi{i ja primenata na principite;

� Prezentiraj gi relevantnite argumenti;

� Formuliraj gi eksperimentalnite hipotezi;

� Navedi gi potrebnite pretpostavki;

� Opi{i gi ograni~uvawata na podatocite;

� Objasni gi metodite i procedurite/postapkite.

105


Kaj esejskite pra{awa so pro{iren odgovor:

� Produciraj, organiziraj i izrazi idei;

� Povrzi go u~eweto vo razli~nite podra~ja;

� Kreiraj originalni formi (na primer, nacrt/dizajn na nekoj eksperi-ment);

� Rezimiraj (na primer, pi{uvawe rezime za nekoj raskaz);

� Napi{i kreativna prikazna (narativen esej);

� Objasni gi konceptite ili principite (izloùva~ki esej);

� Ubedi go ~itatelot (ubeduva~ki esej).

Prikazot na postapkite za bodirawe na ajtemite od eseite so ograni~enodgovor bea dadeni vo Temata 5. Zatoa, fokusot vo ovaa tema e vrz ajtemitevo eseite so pro{iren odgovor.

Kaj pro{irenite esei, u~enicite moàt:

� Da izberat sekakva fakti~ka informacija {to tie smetaat deka erelevantna;

� Da go organiziraat odgovorot (esejot) spored svojata najdobra procen-ka;

� Da gi integriraat i da gi vrednuvaat ideite koi {to tie smetaat dekase soodvetni;

� Da ja pokaàt svojata sposobnost za analizirawe na problemite;

� Da koristat kreativno izrazuvawe za da ja istaknat poentata.

6.2.3 [to se kaùva vo Nacrt standardite za esejskite pra{awa:

Informaciite {to se dobivaat od nacrtite na standardite i koi {to sedadeni vo temata 4 za bodiraweto vo sumativnite ocenuvawa, se isto takamnogu relevantni i za ovaa tema (temata 6) za bodiraweto na eseite. Zatoa,problematikata pokrenata vo vrska so validnosta i relijabilnosta vo tema-ta 4, vo kontekstot na sumativnite ocenuvawa, e isto taka relevantna i zabodiraweto na eseite. Pokraj elementite na standardite {to bea diskuti-rani vo temata 4, relevantno e isto taka i slednovo:

106


OD DEL III - PLANIRAWE NA OCENUVAWETO

6. Procesot na procenka i bodirawe na postigawata na u~enicitetreba da bide soodveten na metodot za ocenuvawe i da se sprove-duva spored vospostaveni proceduri.

� Za razli~ni metodi i tehniki na ocenuvawe treba da se opredelatsoodvetni na~ini na bodirawe na odgovorite (izrabotkite, izved-bite).

(Na primer, vo test so pove}e~len izbor sekoj to~en odgovor }e se boduvaso eden bod, a kaj esejot sekoj aspekt na trudot (kako stil, kompozicija,pravopis i dr.) }e se vrednuva so opredelen broj bodovi spored opisitena kvalitet.)

� Barawata za sekoja komponenta {to se ocenuva nastavnikot trebada gi osmisli pred sproveduvaweto na procesot na ocenuvawe ida gi usoglasi so nastavnicite od u~ili{teto (po mo`nost ipo{iroko).

6.2.4 Prednosti i nedostatoci na esejskite pra{awa so pro{irenodgovor

Prednosti:

� Tie gi merat kompleksnite obrazovni rezultati koi {to ne moàt dase merat so drugi sredstva . . . no za da se pravi toa, esejskitepra{awa mora da bidat vnimetelno izgotveni;

� Tie ja naglasuvaat integracijata i primenata na sposobnostite za mis-lewe i razre{uvawe problemi;

� Tie ovozmoùvaat direktno ocenuvawa na sposobnostite za pi{uvawe;

� Tie se izgotvuvaat relativno lesno . . . . makar {to i za niv treba dase vodi posebna grià;

� Tie pridonesuvaat za u~eweto na u~enikot. Procesot na pi{uvaweesei moè da pridonesuva za misleweto i u~eweto.

Ograni~uvawata

� Nedoslednost pri bodiraweto . . . moè da e prisutna slaba relija-bilnost me|u ocenuva~ite, a osobeno ako se posvetuva malo vnimaniena obrazovnite rezultati {to se ocenuvaat i ako ne se koristat dobroizgotveni lisi za analiti~ko bodirawe;

� Mo`no e da bide potrebno mnogu vreme za bodiraweto;

� Eseite pokrivaat mal obem na sodrìni.

107


6.2.5 Formulirawe na pra{awata kaj pro{irenite esei

Pri formuliraweto na pra{awata kaj pro{irenite esei treba da se vodigolema grià.

Ako celta na esejot e da se oceni sposobnosta za pi{uvawe na u~enicite,treba da se dade i upatstvo sli~no na slednovo:

� Ponekoga{, lu|eto pi{uvaat samo zaradi zabava. Ova e prilika i zatebe, da se zabavuva{ pi{uvaj}i. Zamisli si deka si par teniskipatiki. So tvojot sopstvenik si pravel razni raboti po sekakvi vre-menski uslovi. Sega toj povtorno te zel v race. Raskaì {to ti, kakoteniski patiki, misli{ deka }e ti se slu~i. Kaì {to ~uvstvuva{ zatvojot sopstvenik. Pi{uvaj vo prostorot daden podolu i na slednitedve stranici. (Klaus et al., 1979).

� Pogledni ja priloènata semejna fotografija. Opi{i gi raspoloè-nieto i ~uvstvata na fotografijata kako i izrazot na telata nalu|eto. Koristi metafori i sporedbi za da go dade{ opisot (se ocenu-va analizata; Nitko & Brookhart, 2005)

� Pro~itaj gi iskaùvawata na kandidatite A i B dadeni podolu. Na kojna~in nivnite mislewa se sli~ni? Objasni gi pri~inite za tvoitezaklu~oci.

� Pretstavi si deka sovetot na u~enicite od tvoeto u~ili{te odlu~ilda podgotvi vremenska kapsula za va{iot klas od srednoto u~ili{teovaa godina, koja {to treba da bide otvorena podocna na sredbats naklasot po 20 godini. Pokaneti se site u~enici od tvojat klas da dadatsugestii za toa {to tie mislat deka treba da se stavi vo kapsulata.Napi{i esej do sovetot na u~enicite, sugeriraj}i im tri predmeti ilidokumenti {to treba da bidat staveni vo kapsulata i objasnuvaj}izo{to ti smeta{ deka tie imaat posebna va`nost.

Za ocenuvawe na znaewata na u~enicite, razbiraweto i rasuduvaweto poodreden predmet, potrebno e razli~no upatstvo i struktura. Lynn and Miller

(2005) go nudat sledniov sovet za izgotvuvawe esejski pra{awa so koi {to}e se ocenuvaat znaewata i procesite po opredelen predmet:

� Koristete gi esejskite pra{awa za obrazovnite rezultati koi {to nemoàt da se merat na zadovolitelen na~in preku ajtemi od objektiventip;

� Izgotvuvajte pra{awa koi {to }e gi baraat sposobnostite specifici-rani vo obrazovnite standardi (obrazovnite rezultati);

� Formulirajte go pra{aweto taka {to zada~ata na u~enikot da bidejasno kaàna;

� Navedete go pribli`noto vremensko ograni~uvawe za sekoe esejskopra{awe (dokolku ima pove}e od edno);

� Odbegnuvajte koristewe na pra{awa po izbor (toa ja namaluvadoslednosta me|u ocenuva~ite).

108


Primeri na esejski pra{awa so pro{iren odgovor po eden predmet:

� Napi{i na dve stranici sostav branej}i go na{eto koristewe naprirodnite resursi. Tvojot esej }e bide vrednuvan vo pogled na negov-ata organizacija, negovata razbirlivost i relevantnosta na prezenti-ranite argumenti.

� Navedi tri hipotezi koi {to objasnuvaat zo{to pticite na esenletaat kon jug. Ukaì na najverojatnata hipoteza i napi{i gipri~inite za tvojot odgovor.

Moàt da se dadavat duri i pove}e detali. Eve eden primer od podra~jetoistorija:

� Analiziraj go uspehot na sojuzni~kite sili vo Vtorata svetska vojna irazmisli kakvi alternativni akcii moèle Germancite da prezematza da go promenat ishodot.

Podetalen prikaz na ova pra{awe, daden od Nitko & Brookhart (2007), esledniov:

� Nabeleì ~etiri faktori koi {to dovele do pobedata nasojuzni~kite sili nad Germancite vo Vtorata svetska vojna (4 boda)

� Za sekoj faktor {to }e go nabeleì{, napi{i kratko objasnuvawe zatoa kako toj faktor im pomognal na sojuzni~kite sili (4 boda)

� Izberi eden od faktorite koj{to, spored tvoeto mislewe,Germancite moèle da go izmenat ili da go nadminat. Objasni kakviakcii Germancite moèle da prezemat za da go izmenat ili da gonadminat toj faktor. (4 boda)

� [to verojatno bi se slu~ilo vo vojnata dokolku Germancite bi pre-vzele takov tek na akcijata {to ti ja nabeleà. Zo{to smeta{ dekatoa taka bi se slu~ilo? (8 boda)

Ocenuvawe: Delovite A i B }e bidat oceneti spored toa kolku se to~nitvoite odgovori. Delovite V i G }e bidat oceneti spored toa kolku dobrogo podrùva{ tvoeto mislewe, a ne koja strana ja zastapuva{.

Vremensko ograni~uvawe: 40 minuti.

109


Slednive pra{awa pretstavuvaat korisna lista za proverka (od Linn & Millar,

2005) koja {to moè da se koristi za da se vrednuvaat esejskite pra{awakoi {to ste gi sostavile. Imajte na um deka Linn i Miller (a i drugi)sakaat da obezbedat bodiraweto na esejskite pra{awa da bide kolku {to emo`no porelijabilno.

1. Dali ova e najsoodveten vid na zada~a za da se koristi?

2. Dali pra{awata se nameneti da gi merat obrazovnite rezultati odpovisoko nivo na sloènost?

3. Dali pra{awata se relevantni za merewe na obrazovnite rezultati{to sakate da gi merite?

4. Dali sekoe pra{awe pokaùva jasno kakov odgovor se o~ekuva?

5. Dali u~enicite se izvesteni vrz koja osnova odgovorite }e im bidatvrednuvani?

6. Dali dadenite vremenski ograni~uvawa obezbeduvaat da moè da sedadat odgovori na pra{awata?

7. Dali na u~enicite im e kaàno vremenskoto ograni~uvawe zare{avawe i brojot na bodovite za sekoe pra{awe?

8. Dali od site u~enici se bara da dadat odgovor na istoto pra{awe?

9. Dokolku se revidiraat, dali pra{awata seu{te se relevantni zamerewe na obrazovnite rezultati {to ste nameravale da gi merite?

10. Dali pra{awata, izvesno vreme, ste gi trgnale nastrana pred tie dabidat povtorno razgledani?

Sega preminete na Prilogot 6.2 i zavr{ete ja aktivnosta koja od vas barada napi{ete esejsko pra{awe koe bara pro{iren odgovor vo odredenopredmetno podra~je.

110


Ocenuvawe na pi{ani odgovori na u~enicite

Cel - da se oceni pi{uvaweto Cel - da se oceni znaewe na sodrìnata od predmetot

Holisti~ka ili analiti~ka lista Analiti~ka lista

Op{ta Analiza na Analiza na evalvacija komponentite komponentite

Zaedni~ka Zaedni~ka Lista zalista lista konkretnata zada~a

6.3 Vrednuvawe i izgotvuvawe listi za analiti~ko bodirawe

6.3.1 Ocenuvawe na zaedni~kite sposobnosti za pi{uvawe - analiti~kobodirawe

Onamu kade {to fokusot e vrz pi{uvaweto, pri ocenuvaweto obi~no segleda na:

� Organizacijata na ideite ili na strukturata;

� Sodrìnata na napi{anoto;

� Izgledot/tehni~ki aspekti - ova moè da gi vklu~uva i rakopisot,pravopisot itn.

Drugite mo`nosti, vo zavisnost od obrazovnite rezultati {to vie seobiduvate da gi ocenuvate, gi vklu~uvaat:

� Raznovidnosta i soodvetnosta na jazikot {to se koristi (isto takanare~en i izbor na zborovite);

� Svesnosta za ~ita~kata publika (kolku e soodvetno pi{uvaweto zapublikata na koja i e nameneto);

� Te~nosta na re~enicata;

� Interesnosta -{to bi moèlo da bide interesno za publikata.

Vo idealen slu~aj, vie treba da imate posebna lista za analiti~ko bodi-rawe za sekoja od ovie komponenti.

111


Slednava tabela e primer na obrazec za ocenuvawe na organizacijata naizvesen tekst, kade celta e da se vidi kvalitetot na pi{uvaweto nau~enicite:

Lista za analiti~ko bodirawe na organizacijata:

So cel da ja "uve`bate/utvrdite” listata za analiti~ko bodirawe, vietreba da napravite edna ili pove}e od slednive raboti:

� Da identifikuvate/odredite primeri na esei koi {to odgovaraat nasekoj bod od skalata (na primer, eden esej koj {to zasluùva 4 boda zaorganizacija, drug koj {to zasluùva 3 boda, tret koj {to zasluùva 2boda i taka natamu...);

� Da sorabotuvate so kolegite za da postignete soglasnost za toa koj odeseite zasluùva 4, 3, 2, ili 1 bod. (ova e eden vid na vospostavuvawestandardi).

Broj na bodovi Organizacija

4 boda (izvonredna)

Dobro organiziran esej. Ideite imaat logi~enredosled, po edna misla sledi druga. Site ili skorosite preodi me|u delovite se skladni. Ima dobar tek.

3 boda(dobra)

Umereno-dobro organiziran esej. Najgolemiot del odideite imaat logi~en redosled. Prisutni se nekolkuskladni preodi me|u delovite.

2 boda(prifatliva)

Slabo organiziran esej. Ideite ne sledat edna podruga. Preodite se slabi. Te{ko e da se sledilogi~nosta na prezentacijata.

1 bod (po~etni~ka)

Prisutni se nekolku ili pak voop{to nema organi-zaciski karakteristiki. Slu~aen zbir na labavo-povrzani idei.

112


Sledniov primer pokaùva kako moè da se bodira sodrìnata, vo kontek-stot na ocenuvaweto na kvalitetot na pi{uvaweto:

Najposle, eve primer i na lista na analiti~ko bodirawe za ocenuvawe naprezentacijata, vklu~uvaj}i gi i aspektite na "tehnikite” (odnosno,pravopisot, gramatikata, itn.).

Potoa brojot na bodovite moè da se sumira od trite listi za analiti~kobodirawe za da se dobie op{t broj na bodovi za sposobnosta za pi{uvawe:

Vkupno = iznosot na bodovite za organizacijata, sodrìnata i prezentacijata

Broj na bodovi Sodrìna

4 boda (izvonredna)

U~enikot pokaùva dlaboki poznavawa na relevant-nite i na zna~ajnite idei.

3 boda(dobra)

U~enikot gi vklu~uva nekoi od zna~ajnite idei koi {tose povrzani so tematikata. U~enikot ima poznavawa zatematikata.

2 boda(prifatliva)

U~enikot moè da vklu~uva izvesna zna~ajna ideja, delod nekoja ideja, ili nekolku fakti no ne gi razvivaideite ili ne gi obrabotuva vrskite me|u ideite.

1 bod (po~etni~ka)

U~enikot pokaùva ograni~eno razbirawe za tem-atikata.

Broj na bodovi Primena na pravila

4 boda (izvonredna)

Pravopisot i gramatikata se postojano so visok stan-dard taka {to komunikacijata e jasna.

3 boda(dobra)

Prisutni se izvesni pravopisni gre{ki ili pak imagramati~ki gre{ki, no tie ne vlijaat vrz razbirawetona esejot.

2 boda(prifatliva)

Prisutni se zna~itelni gre{ki vo pravopisot i/ili vogramatikata. Gre{kite i nedoslednostite imaat vli-janie vrz razbiraweto.

1 bod (po~etni~ka)

Pravopisot i gramatikata se slabi. U~enikot se boriza da gi iskaè svoite misli pri pi{uvaweto.

Organizacija Sodrìna Prezentacija Vkupno*

U~enik H

113


Mo`no e isto taka da se utvrdat analiti~ki skali za razli~ni vidovi tek-stovi. Na primer, Wolf, Gearhart, Quellmalz and Whittaker (1992) izgotvile posebniskali za narativni tekstovi. Nivnite listi za narativnite tekstovi givklu~uvaat slednive pet dimenzii:

1. Tematikata, vklu~uvaj}i go i razmisluvaweto za stepenot do koj taa eimplicitna ili eksplicitna, didakti~ka ili pak otkriva/objasnuvane{to;

2. Li~nosti, vklu~uvaj}i go i stepenot vo koj li~nostite se ednoli~niili stati~ni, ili pak "kompletni” i dinami~ni;

3. Opkruùvaweto/ambientot, vklu~uvaj}i go i stepenot vo kojopkruùvaweto e ednostavno ili pove}efunkcionalno i stepenot vokoj toa e samo del od dekorot ili pak e su{testveno za tekstot;

4. Zapletot/dejstvieto, vklu~uvaj}i go i stepenot vo koj zapletot eednostaven ili sloèn i stepenot vo koj{to toj e stati~en ili pakprezentira konflikti;

5. Komunikacijata, vklu~uvaj}i go i stepenot vo koj{to prikaznata setemeli vrz kontekst ili pak e naso~ena kon vnimanieto na ~itateloti stepenot vo koj{to taa e bukvalna/prozai~na ili pak e simboli~na.

Za sekoja dimenzija opi{ani se {est nivoa na kvalitet na trudot: moàt dase vidat na http://www.cse.ucla.edu

6.3.2 Ocenuvawe na sposobnostite za pi{uvawe - holisti~ko bodirawe

Vtor priod vo bodiraweto na sposobnostite za pi{uvawe e holisti~kotobodirawe. Kaj holisti~koto bodirawe, nastavnikot/ocenuva~ot go bodiranapi{aniot sostav pove}e vrz osnova na op{t vpe~atok za negoviotkvalitet, odo{to da ja ocenuva posebno sekoja komponenta.

Slednava tabela dava eden primer na holisti~ka skala za pi{uvaweto koja{to moè da se koristi za da se vrednuva sevkupniot kvalitet na izvesennapi{an tekst.

114


Ocenka Kriterium

A� Dobro organiziran esej. Ideite imaat logi~en redosled,

po edna misla sledi drugata. Site ili skoro site premi-ni me|u delovite se skladni. Ima dobar tek.

� Pokaùva mnogu dobro razbirawe za relevantnite i zazna~ajnite idei.

� Pravopisot i gramatikata se so postojano visok standardtaka {to komunikacijata e jasna.

B� Umereno dobro organiziran esej. Najgolemiot del od

ideite imaat logi~en redosled. Prisutni se nekolkuskladni premini me|u delovite.

� U~enikot vklu~uva izvesni zna~ajnite idei koi {to seodnesuvaat na tematikata. U~enikot ima poznavawa zatematikata.

� Prisutni se izvesni pravopisni gre{ki ili pak ima gra-mati~ki gre{ki, no tie ne vlijaat vrz razbiraweto naesejot.

V� Slabo organiziran esej. Ideite ne sledat edna po druga.

Preodite se slabi. Te{ko e da se sledi logi~nosta naprezentacijata.

� U~enikot moè da vklu~uva izvesna zna~ajna ideja, delod nekoja ideja, ili nekolku fakti no ne gi razvivaideite ili ne gi obrabotuva vrskite me|u ideite.

� Prisutni se zna~itelni gre{ki vo pravopisot i/ili vogramatikata. Gre{kite i nedoslednostite imaat vlijanievrz razbiraweto.

G� Prisutni se nekolku ili pak nema organizaciski karak-

teristiki. Slu~aen zbir na labavo-povrzani idei.

� U~enikot pokaùva ograni~eno razbirawe za tematikata.

� Pravopisot i gramatikata se slabi. U~enikot se bori zada gi iskaè svoite misli pri pi{uvaweto.

Holisti~kite skali za pi{uvaweto moàt da imaat brojni nivoa. The United

States National Assessment of Educational Progress (NAEP) (2002) ima {est ni-voa i toa8: odli~en, ve{t, dovolen, nevoedna~en, nedovolen, nezadovolite-len.

8 Vidi http://nces.ed.gov/nationsreportcard/writing/

115


Slednava skala bila koristena od NAEP (2002) pri ocenuvaweto api{uvaweto (vo 8-mo oddelenie):

Skalata za pi{uvaweto vo NAEP - 2002 - 8-mo oddelenie

Odli~en

� Gi razviva i gi oblikuva informaciite so dobro izbrani detali niz celiot odgovor.

� Dobro organiziran so jaki povrzuvawa.

� Ja odrùva raznovidnosta vo re~eni~nata struktura i pokaùva dobar izbor nazborovite.

� Ima mali gre{ki vo gramatikata, pravopisot i vo interpunkcijata, no tie ne gopopre~uvaat razbiraweto.

Ve{t

� Gi razviva i gi oblikuva informaciite so detali vo nekoi delovi od odgovorot.

� Jasno organiziran, no moè bi mu nedostasuvaat izvesni povrzuvawa i/ili imapovremeni propusti vo kontinuitetot.

� Pokaùva opredelena raznovidnost vo re~eni~nata struktura i donekade dobarizbor na zborovite.

� Gre{kite vo gramatikata, pravopisot i interpukcija ne go popre~uvaat razbiraweto.

Dovolen

� Gi razviva informaciite so izvesni detali.

� Organiziran e so idei koi generalno se povrzani, no ima malku ili otsustvuvaatsoodvetni povrzuvawa.

� Pokaùva kontrola vrz ramkite i strukturata na re~enicata, no re~enicite iizborot na zborovite moèbi se ednostavni i ednoli~ni.

� Gre{kite vo gramatikata, pravopisot i interpukcija ne go popre~uvaat razbiraweto.

Nevoedna~en

Moè da se okarakterizira so eden ili so pove}e od slednive iskazi:

� Prezentira izvesni jasni informacii, no tie li~at na nekakov spisok, ne serazvieni, ili se povtoruvaat ILI nudi ne pove}e od eden dobro napi{an po~etok.

� Ne e voedna~en vo organizacijata; odgovorot moè bi e nepovrzan.

� Pokaùva neednakva kontrola vrz ramkite i strukturata na re~enicata; moè da eprisuten izbor na nesoodvetni zborovi.

� Gre{kite vo gramatikata, pravopisot i interpunkcijata ponekoga{ go popre~uvaatrazbiraweto.

116


Nedovolen


� Prezentira fragmentirani informacii ILI tie mnogu se povtoruvaat ILI tie semnogu nerazvieni.

� Mnogu e neorganiziran, mislite se slabo povrzani ILI odgovorot e premnogu kratokza da se sogleda organizacijata.

� Ima minimalna kontrola vrz ramkite i strukturata na re~enicata, ~esto e prisutenizbor na nesoodvetni zborovi.

� Gre{kite vo gramatikata ili upotrebata (kako {to se ispu{taweto na zborovi ilikoristewe na neto~ni zborovi ili redosledot na zborovite), pravopisot i inter-punkcijata vlijaat na razbiraweto vo pogolemiot del od odgovorot.

Nezadovolitelen


� Se obiduva da odgovori na upatstvoto, no dava mali ili nema povrzani informacii;moè samo da go parafrazira upatstvoto.

� Nema vidliva organizacija ILI sodrì samo eden iskaz.

� Ima minimalna ili nema kontrola vrz ramkite i strukturata na re~enicata; izborotna zborovite ne e soodveten vo golem del ili vo celiot odgovor.

6.3.3 Ocenuvawe na sposobnostite za pi{uvawe - holisti~ko bodirawe

Listi za holisti~ko bodirawe

Prednosti:

� So niv moète pobrzo da gi bodirate trudovite na u~enicite odo{tose listite za analiti~ko bodirawe;

� Tie vi pomagaat da gi pregleduvate trudovite kako celina.

Nedostatoci:

� Davate edinstvena op{ta ocenka i ne mu gi istaknuvate detalite nau~enikot koi{to moàt da mu pomognat da se podobri;

� Va{ata pristrasnost (na primer, kon urednost/pedantnost ili prav-ilen pravopis) i gre{kite (obrnuvawe pogolemo vnimanie na to~nostana nekoj poseben element vo trudot na odreden u~enik otkolku kajnekoj drug) moè lesno da se zamaskira/prokrie so op{tata ocenka.

117


Listi za analiti~ko bodirawe

Prednosti:

� Preku bodiraweto na sekoj element posebno, moète na u~enicite daim davate povratni informacii za dobrite i slabite strani;

� Preku bodiraweto na sekoj del posebno, moète da gi pregladate sitesite trudovi za da vidite koj element im pretstavuva na u~enicitenajgolem problem na koj {to vo nastavata treba da mu se posvetiposebno vnimanie;

� Cenej}i nekoi ilementi kako pote{ki od nekoi drugi, moète dadadete pogolema vrednost na eden element ( na primer, sodrìnata)odo{to na drug (na primer, prezentacijata).

Nedostatoci:

� Nastavnicite moàt da bidat frustrirani zaradi toa {to e potrebnomnogu vreme za da se izgotvi edna lista za analiti~ko bodirawe.

Izvor: Adaptirano od Nitko, (2004)

6.3.4 Ocenuvawe na esejsko pra{awe po opredelen nastaven predmet

Ovde naglaskata se pomestuva kon ocenuvaweto na sodrìnskite znaewa.Ovde e prisuten pomal interes za prezentacijata ili za tehni~kite aspek-ti odkolku {to toa be{e slu~aj koga naglaskata be{e vrz ocenuvaweto nakvalitetot na pi{uvaweto. Isto taka, treba da se izgotvi lista za anali-ti~ko bodirawe za sekoj pro{iren odgovor na esejskoto pra{awe {to epredmet na ocenuvaweto {to se sproveduva.

Slednive op{ti nasoki }e pomognat da se obezbedi va{ite ocenki/bodovida bidat kolku {to e mo`no poverodostojni:

1. Podgotvete nekoj vid vodi~ za bodirawe - na primer, pregled, anali-ti~ka lista, nekoj "idealen odgovor”, ili "primerok” na odgovor odnekoe porane{no sprovedeno ocenuvawe.

2. Ocenete gi site odgovori na edno esejsko pra{awe pred da preminitena ocenuvawe na odgovorot na slednoto pra{awe.

3. Povremeno prebodirajte gi prethodno bodiranite odgovori.

4. Bodirajte go rakopisot, op{tata pedantnost, pravopisot, koristewetona propi{anata forma, i tehnikite (na primer, pravopisot) posebnood sodrìnata vo predmetnoto podra~je.

5. Bodirajte gi odgovorite bez da go znaete imeto na u~enikot koj {to gopi{uva odgovorot.

118


6. Dajte im na u~enicite povratni informacii za dobrite i slabitestrani vo nivnite odgovori.

7. Koga donesuvaweto na odlukata za ocenkata emnogu va`no, vo bodi-raweto neka bidat vklu~eni dvajca ili pove}e ocenuva~i.

Predmetno podra~je: Istorija - analiziraj go uspehot na sojuzni~kitesili vo Vtorata svetska vojna i prou~i koi alternativni akcii moèleGermancite da prezemat za da go promenat ishodot.

Podolu e daden primer na lista za analiti~ko bodirawe na odredenopredmetno podra~je

Obrazovni rezultati:

� U~enicite moàt da gi identifikuvaat i da gi analiziraat efektitena razli~nite faktori vrz celokupniot ishod na Vtorata svetskavojna;

� U~enikot moè da gi predvidi efektite od modifikuvaweto naklu~nite faktori kakvi {to se strategijata ili opremenosta, vrzrezultatite od vojnata.

Lista za analiti~ko bodirawe:

� U~enikot naveduva ~etiri od faktorite koi {to dovele do pobedatana sojuzni~kite sili vrz Germancite vo Vtorata svetska vojna.Primerite na mo`nite faktori gi vklu~uvaat: strategijata, sre}ata,nivoata na sposobnostite, opremenosta, moralot; (4 boda)

� U~enikot pi{uva kuso objasnuvawe kako toj faktor im pomognal nasojuzni~kite sili; (4 boda)

� U~enikot naveduva eden faktor koj {to moèl da bide promenet.U~enikot gi objasnuva akciite {to Germancite moèle da gi prezematza da go promenat ili da go nadminat toj faktor; (4 boda)

� U~enikot gi naveduva mo`nite efekti od modifikuvaweto na edenili na pove}e od faktorite. Gi objasnuva mo`nite ishodi. (8 boda)

6.3.5 Aktivnost: Izgotvuvawe lista za analiti~ko bodirawe na esejskopra{awe so pro{iren obem vo edno predmetno podra~je (vidiPrilog 6.3)

119


6.4.1 Aktivnost: Izgotvuvawe lista za analiti~ko bodirawe na esejskopra{awe so pro{iren obem vo edno predmetno podra~je (vidiPrilog 6.3)

6.4.2 Natamo{na primena na listite za analiti~ko bodirawe

Postojat i drugi priodi za ocenuvawe na rabotata na u~enicite koi {to sepovrzani so listite za analiti~ko bodirawe. Tie vklu~uvaat listi zaproverka, skali za ocenuvawe i samocenuvawe. Za sekoja od niv daden e kusopis.

� Listite za proverka na sposobnostite za pi{uvawe - listata zaanaliti~ko ocenuvawe na pi{uvaweto moè lesno da se transformi-ra vo lista za proverkaa. Listata za proverka moè da se koristi iod u~enicite za da proverat dali tie gi vklu~ile site zna~ajni kom-ponenti vo nivniot esej. Taka, taa moè da pridonese za samocenu-vaweto. Prilogot 6.5 dava primer na lista za proverka za samoocenu-vawe za korigirawe/lektorirawe na izvesn tekst. Listite za prover-ka, kako ovaa, moàt da se izgotvuvaat, isto taka, i za drugite aspektina procesot na pi{uvaweto. Voglavno, listite za proverka zasamoocenuvawe pove}e se koristat za formativnoto odo{to za suma-tivnoto ocenuvawe.

� Skalite za ocenuvawe na sposobnosta za pi{uvawe - skalata zaocenuvawe e sli~na na listata za analiti~ko bodirawe.Nastavnicite moàt ja ocenuvaat izrabotkata na u~enikot (na primer,organizacijata na pi{uvaweto) na skala sli~na na slednava: 4 =odli~en; 3 = dobar; 2 = prose~en; 1 = slab. Pra{aweto na relijabil-nosta se vo skalite za ocenuvawe se tretira na ist na~in kako i volistite za analiti~ko bodirawe.

� Samocenuvaweto na pi{uvaweto na u~enikot - koga u~enicite goocenuvaat svoeto pi{uvawe, tie u~estvuvaat vo samoocenuvaweto. Tiemoàt da go ocenuvaat svoeto pi{uvawe koristej}i ednostavni listiza proverka ili skali za ocenuvawe.

6.4 Primena na listata za analiti~ko bodirawe

120


Lista za analiti~ko ocenuvawe, Lista za analiti~ko bodirawe - Pra-vilo koe {to go koristite najprvin za da gi ocenite ili bodirateposebnite karakteristiki (dimenzii) na trudot/proizvodot iliprocesot na nekoj u~enik, a potoa da gi sumirate poedine~nitebodovi za da go dobiete vkupniot iznos na bodovite (Nitko &

Brookhart, 2007).

Holisti~ka lista, lista za holisti~ko bodirawe - Lista koja {to baranastavnikot da go oceni ili bodira trudot/proizvodot na nekoju~enik kako celina bez prethodno da gi bodira posebno deloviteili komponentite (Nitko & Brookhart, 2007).

Ajtemi na esei so pro{iren odgovor - ovie ajtemi baraat od u~enicite dapi{uvaat esei vo koi tie slobodno }e gi izrazuvaat sopstveniteidei i vzaemnite vrski me|u ideite i da koristat sopstvena orga-nizacija vo svoite odgovori. Obi~no, nema edinstven odgovor koj{to se smeta za to~en. U~enikot ima sloboda vo davaweto odgovor,a stepenot na to~nosta ili vrednosta na izvesen odgovor na u~e-nikot moè da bide ocenuvan samo od iskusen nastavnik, koj imapoznavawa za nastavniot predmet (Stalnaker, 1951).

Lista za bodirawe - kriteriumi za donesuvawe sudovi za kvalitetot ilivrednosta na postigawata na izvesen u~enik po zavr{uvaweto nanastavniot proces. Nejzinoto koristewe vklu~uva primena nagrupa kriteriumi za bodirawe.

Upatstvo za pi{uvawe - upatstvoto pretstavuva kus iskaz koj {to ja suge-rira temata za koja {to treba da se pi{uva, mu dava op{ti upat-stva na u~enikot, go motivira u~enikot da pi{uva i go pottiknuvau~enikot da pokaè najmnogu {to moè. Izrabotkata na u~eniot sevrednuva so koristewe na lista za bodirawe koja {to gi opre-deluva raznite karakteristiki ili kvaliteti na pi{uvaweto.

RE^NIK NA TERMINI

121


Ti }e bide{ nagraden za:

� Dobro struktuirani odgovori

� Jasnost na izrazuvaweto

� Soodvetniot ton na napi{anoto

� Dobrata gramatika, pravopisot i interpunkcijata

1. Eden dràven vesnik ima organizirano nagrada za „Li~nost na godinata“.Napi{i mu pismo na urednikot so koe ja nominira{ li~nosta za koja smeta{deka ja zasluùva nagradata.

ILI

2. Najgolemiot del od knigite i DVD-ta imaat kuso siè na nadvore{natastrana od zadniot kapak. Obi~no, toa e kus tekst koj {to go opi{uva i gofali dejstvieto, karakteristikite, akterite i sl. Napi{i sli~no siè zanekoja kniga ili DVD po tvoj izbor.

Vo eden roman napi{an vo 1950-tite se opi{uva svet vo koj {to na lu|eto ne ime dozvoleno da ~itaat knigi. Edna grupa lu|e koi sakaat da gi spasat knigite giu~at napamet za knigite da ne bidat zaboraveni. Na primer, eden star ~ovek kojgo zapomnil romanot Povikot na divinata mu pomaga na edno mlado mom~e da janau~i prikaznata recitiraj}i mu ja sodrìnata. Na vakov, na~in, knigata eso~uvana za idninata.

Ako tebe ti kaàt da spasi{ samo edna kniga za idnite generacii, koja kniga bija izbral?

Napi{i esej vo koj {to }e diskutira{ koja kniga bi ja izbral za da ja spasi{ za id-nite generacii i {to e toa {to ja pravi taa kniga zna~ajna za da bide so~uvana.Diskutiraj detalno zo{to knigata e zna~ajna prvin za tebe, a potoa i za idnitegeneracii.

PRILOG 6.1 PRIMERI NA UPATSTVA ZA PISMENI ZADAÎ

Funkcionalno upatstvo za pi{uvawe - Ispit za steknuvaweSvidetelstvo za niòto sredno obrazovanie vo Irska (2006)

Li~no upatstvo za pi{uvawe - Nacionalno ocenuvawe na obrazovniotnapredok vo SAD (NAEP 2002)

Podolu e dadena funkcionalna pismena zada~a za ispitot za steknuvaweSvidetelstvoto za niè sredno obrazovanie vo Irska (za 15-godi{ni u~eni-ci) vo 2006. Toa se fokusira na funkcionalnoto pi{uvawe.

122


Navedi go predmetnoto podra~je po tvoj izbor: __________________________

Navedi eden ili dva klu~ni obrazovni rezultati vo toa predmetno podra~je:

U~enikot treba ________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Sega formuliraj esejsko pra{awe nameneto za ocenuvawe na obrazovniotrezultat koj {to ti si go navel.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Sega, vrz upatstvoto {to si go dal, primeni ja listata za proverka zavrednuvawe na esejskite pra{awa (del 6.2.5). Potoa revidiraj go tvoetoupatstvo za da go podobri{.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

PRILOG 6.2IZGOTVUVAWE PRA[AWE ZA ESEJ SO PRO[IREN ODGOVOR

PO EDNO PREDMETNO PODRA^JE

123


Izberi upatstvo za pi{uvawe koe {to e pogodno za nastavniot predmet po koj{to izveduva{ nastava (na primer, mo`e{ da go koristi{ upatstvoto zapi{uvawe izgotveno vo Prilogot 6.2, ili pak nekoja esejska zada~a koja {toti si im ja dal neodamna na u~enicite od tvojata paralelka vo u~ili{teto).

Karakteristikite ili o~ekuvanite odgovori Broj na bodovi

PRILOG 6.3IZGOTVUVAWE LISTA ZA ANALITI^KO BODIRAWE


Predmetno podra~je:

___________________________________________________

Tematika na esejot:

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Koristej}i ja listata za analiti~ko bodirawe izgotvena vo Prilogot 6.3 ilipak nekoja druga lista, primeni ja listata pri ocenuvaweto na daden esejnapi{an od u~enicite vo tvojata paralelka. Potoa zamoli nekoj svoj kolegapo odnosniot nastaven predmet da ja primeni istata lista za analiti~kobodirawe.

PRILOG 6.4KORISTEWE NA LISTATA ZA ANALITI^KO BODIRAWE


124


Dali op{tata ocenka {to ti ja dade e sli~na so onaa {to ja dal tvojotkolega?

________________________________________________________________________

Dokolku odgovorot e ne, zo{to smeta{ deka ima razliki?

________________________________________________________________________

Pokraj op{tata ocenka za esejot, kakvi povratni informacii ti bi mudal na u~enikot koj {to go napi{al esejot?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

125


PRILOG 6.5 LISTA ZA PROVERKA NA PI[UVAWETO

Slednava tabela pretstavuva primer na lista za samo-ocenuvawe za korigirawe/lektorirawe na izvesen tekst.

Stavi H za „da“

1 Dali site zborovi se napi{ani pravilno?

2 Dali pi{uva{ celosni re~enici (site re~enici imaat podmet i prirok)?

3 Dali pravilno gi koristi{ vremiwata?

4 Dali tvojot re~nik i izborot na zborovite e soodveten za ovoj kontekst?

5 Dali zapirkite i to~kite gi koristi{ efikasno?

6 Dali to~kite pravilno se koristeni?

126


IDEI I SODR@INA

6. Pi{uvaweto e izvonredno jasno, naso~eno e i e interesno.Toa goodrùva vnimanieto na ~itatelot. Glavnite idei se istaknuvaat i se razvivaat dobro poddràno so bogati konkretizacii {to sesoodvetni na publikata i na celta.

5. Pi{uvaweto e jasno, naso~eno e i interesno. Toa go odrùva vni-manieto na ~itatelot. Glavnite idei se istaknuvaat i se razvivaatpodràni so konkretizacii {to se soodvetni na publikata i nacelta.

4. Pi{uvaweto e jasno i naso~eno. îtatelot moè lesno da gi razbereglavnite idei. Konkretizacii {to ja poddrùvaat idejata postojat,no moèbi vo ograni~en broj ili nekako vop{teno.

3. Pi{uvaweto sodrì glavna ideja(i), no tie se premnogu op{ti ilipoednostaveni. Konkretizaciite {to ja poddrùvaat idejata ~estose premnogu ograni~eni, premnogu op{ti, ili ponekoga{ nadvor odtemata.

2. Pi{uvaweto sodrì glavna ideja(i), no taa e nerazviena i celta enekako nejasna.

1. Na pi{uvaweto mu nedostasuva glavna ideja(i) ili cel. Pi{uvawetosodrì idei koi {to se mnogu ograni~eni ili prosto se nejasni, imanekolku ili nema obidi da se razvivaat ideite. Sostavot e premnogukus za da go pokaè razvojot na edna ideja.

PRILOG 6.6VODI^ ZA BODIRAWE PRI OCENUVAWETO NA PI[UVAWETO

VO VI[ITE ODDELENIJA NA OSNOVNITE UÎLI[TA VO OREGON

ORGANIZACIJA

6. Organizacijata obezbeduva centralnata ideja(i) i konkretizaciite{to ja poddrùvaat da bidat jasni. Redosledot i strukturata secvrsti i lesno go vodat ~itatelot niz napi{anoto.

5. Organizacijata pomaga da se razjasni centralnata ideja(i) i konkre-tizaciite {to ja poddrùvaat. Redosledot i strukturata se cvrsti igo vodat ~itatelot niz napi{anoto.

�

127


�

4. Organizacijata e jasna i funkcionalna. Postoi redosled i struktura,no li~at kako da se spored nekoja formula.

3. Napraven e obid da se organizira pi{uvaweto, no na izvesni mestatoa ne funkcionira dobro ili pak naporot e premnogu vidliv.

2. Na pi{uvaweto mu nedostasuva jasna organizaciska struktura.Napraven e izvesen obid za organizirawe, no sostavot te{ko sesledi i ~itatelot mora da prepro~ituva golem del od tekstot. Se ~ini deka tekstot e nekompleten.

1. Tekstot ne opstojuva kako celina, pi{uvaweto e nesredeno i nepovr-zano. Duri i posle prepro~ituvaweto, ~itatelot seu{te e zbunet.

TEK NA RE^ENICITE

6. Pi{uvaweto ima efektiven tek, koj {to e ramnomeren i priroden.Re~enicite se staveni zaedno taka {to tie se postojano raznovidnii interesni. Re~enicite go pravat tekstot lesen i interesen za~itawe.

5. Pi{uvaweto ima ramnomeren, priroden tek. Re~enicite se stavenizaedno taka {to se raznovidni i interesni. Re~enicite go pravattekstot lesen i interesen da se ~ita glasno.

4. Pi{uvaweto ima tek, me|utoa, vrskite me|u re~eni~nite frazi ilire~enicite nemaat soodveten tek. Re~enicite se raznovidni voizvesna merka i ovozmo`uvaat lesno ~itawe na glas.

3. Pi{uvaweto ima tendencija da bide pove}e nepostojano odo{to ram-nomerno. Ponekoga{ nesmasnite konstrukcii go teraat ~itatelot da~ita pobavno ili da go prepro~ituva tekstot.

2. Pi{uvaweto ima tendencija da bide nepostojano ili da se oddale~u-va od temata. Nesmasnata re~eni~na konstrukcija ~esto go tera ~ita-telot da ~ita pobavno ili da go prepro~ituva tekstot.

1. Pi{uvaweto e te{ko da se sledi ili da se ~ita glasno. Re~eniciteimaat tendencija da bidat nepostojani, necelosni ili pak se mnogunesmasni.

TEMA 7

128

FORMATIVNO OCENUVAWE 1: PREGLED

U~esnicite treba:

1. Da gi sogledaat klu~nite karakteristiki na ocenuvaweto na u~eweto(formativno ocenuvawe);

2. Da se zapoznaat so istraùvawata koi odat vo prilog na sprovedu-vaweto na ocenuvawe na u~eweto;

3. Da gi sogledaat razlikite pome|u upotrebata na formativno i suma-tivno ocenuvawe;

4. Da gi identifikuvaat razli~nite strategii na ocenuvawe koi sood-vetstvuvaat so upotrebata na formativno ocenuvawe;

5. Da gi povrzat rezultatite na u~eweto so soodvetnite formativnipristapi kon ocenuvaweto.


Elementi od formativnoto ocenuvawe vo Nacrt standardite za ocenuvawe

OD DELOT - PRINCIPI

1. Ocenuvaweto, pred se ima za cel da gi podobri postigawata nau~enicite.

� Preku ocenuvaweto u~enicite dobivaat informacija za toa {to odniv se bara da nau~at. Kolku }e nau~at i kako }e u~at vo golemamera zavisi od ocenuvaweto {to se primenuva.

� Ocenuvaweto sluì da go pottikne u~enikot da u~i i da mu dadenasoki kako da u~i za da gi zgolemi postigawata vo u~ili{teto ivon nego, a ne samo da utvrdi kolku u~enikot uspeal da nau~i.

3. Ocenuvaweto e sostaven del na nastavniot proces (na u~eweto ina pou~uvaweto).

4. Ocenuvaweto se bazira na koristewe na pove}e razli~ni metodi.

� Koristeweto na pove}e razli~ni metodi ovozmoùva da se min-imiziraat slabostite i ograni~uvawata na sekoj poedine~enmetod.

129



3. Nastavnikot ocenuvaweto treba da go planira vo godi{nite, tem-atskite i dnevnite planovi.

� Pri planiraweto na formativnoto ocenuvawe nastavnikot trebada gi zeme predvid prethodnite znaewa na u~enicite, nivniterazli~ni sposobnosti i posebnite potrebi na oddelni u~enici.


Procesot na ocenuvawe ima dve osnovni funkcii: (1) da gi prikaènapredokot i postigawata na u~enicite vo tekot na nastavniot proces i(2) da go poddrì u~eweto na u~enicite za da postignat najvisoki mo`nirezultati.

OD DEL II - IZBOR NA METODI ZA OCENUVAWE I IZRABOTKA NA

INSTRUMENTI

1. Treba da se izberat raznovidni metodi za ocenuvawe i da seizberat/izrabotat soodvetni instrumenti.a

� Nastavnikot treba da bira i metodi koi{to obezbeduvaatvklu~uvawe na u~enicite vo ocenuvaweto.

(Na pr. metodi za samoocenuvawe i vzaemno ocenuvawe, u~enikot da imamo`nost da izbere na koj na~in }e prezentira nekoi od svoite postigawai dr.)

3. Pri izborot na metodite i izborot/izrabotkata na instrumentitetreba da se ima predvid celta za koja tie }e bidat koristeni.

� Nastavnikot treba da izbira metodi i da izbira/izgotvuvainstrumenti soglasno celta na ocenuvaweto.

(Na primer, koga se ocenuva kako u~enikot u~i i napreduva, vo {to edobar, a {to treba da podobri, prednost treba da se dade na metodi koimoàt toa da go pokaàt i lesno se vklopuvaat vo procesot na izvedu-vawe na nastavata, na pr. nabquduvawe i instrumenti koi ne mora daobezbeduvaat sosem objektivno beleèwe na pr. anegdotski bele{ki.Koga celta na ocenuvaweto e da se formira ocenka }e se koristatpove}e razli~ni metodi, so pogolema objektivnost i reprezentativnostvo odnos na sodrìnite na pr. testovi, pokompleksni izrabotki i anali-ti~ki listi kako instrumenti.)

130


� Nomenklatura. Postojat brojni termini koi se sinonimni so forma-tivnoto ocenuvawe. Naj~esto upotrebuvani termini se ocenuvawe nau~eweto (Assessment for Learning) (vo literaturata vo Britanija iAvstralija) i ocenuvawe na ~asovite (Classroom Assessment) (voliteraturata vo Severna Amerika). Vo ovoj prira~nik se koristiterminot formativno ocenuvawe.

� Korisno bi bilo da se razberat suptilnite razliki pome|u ocenu-vawe i formativno oenuvawe. Razgledajte gi povtorno definiciitena ocenuvaweto dadeni vo tema 1 (del 1.2.1 i 1.2.2). Akcentot estaven na koristewe na "rezultatite” od ocenuvaweto za vodewe nau~eweto i pou~uvaweto.

� Klu~nite koncepti povrzani so formativnoto ocenuvawevklu~uvaat: jasni nameri pri u~eweto, postojano procenuvawe,davawe povratna informacija na u~enicite i za nastavnikot.Postojat sli~nosti pome|u elementite na formativnoto ocenuvawei organiziranoto pou~uvawe (planirawe/celi, postavuvawepra{awa, nabquduvawe, povratna informacija, prilagoduvawe napou~uvaweto).

� Iako postoi poklopuvawe pome|u tehnikite, formativnoto ocenu-vawe vo brojni aspekti se razlikuva od sumativnoto.

� Formativnoto ocenuvawe voglavno se sostoi od pribirawe iinterpretirawe na informacii so cel da se vlijae napodu~uvaweto i u~eweto; sumativnoto ocenuvawe pove}e seodnesuva na sumirawe na postigawata na u~enikot vo tekot naodreden vremenski period.

� Formativnoto ocenuvawe go razviva i prodlabo~uva u~eweto,sumativnoto ocenuvawe go meri u~eweto. (Clarke, 2005)

� Sumativnoto ocenuvawe mo`e da vklu~uva sporeduvawe napostigawata na u~enicite so odredeni nacionalni standardi,kako {to se opisi na nivoata na postigawe ili dr`avni stan-dardi. Nastavnicite ~esto gi pravat ovie sumativni procenki nakrajot od odredena nastavna tema, na krajot na polugodieto iligodinata i davaat numeri~ka ocenka.

� Karakteristikite na formativnoto i sumativnoto ocenuvawe seopi{ani vo kusi crti vo delovite 1.2.2 i 1.2.3 vo tema 1.

7.2Pregled na na{eto razbirawe na formativnoto

ocenuvawe (Ocenuvawe na u~eweto)

131


� Koga se ocenuva kako u~enikot u~i i napreduva, vo {to e dobar, a{to treba da podobri, negovite rezultati se koristat za da mu sedade komentar, objasnuvawe i nasoka za ponatamo{na rabota (for-mativno ocenuvawe).

� Koga ocenuvaweto se zasnovuva na merewe na postigawata nau~enikot na krajot na opredelena nastavna celina ili na dadenvremenski period (tromese~ie, polugodie, kraj na godina), rezul-tatite se koristat za da se oformi ocenka za dotoga{nite posti-gawa (sumativno ocenuvawe).

Od Nacrt standardite za ocenuvawe, del III, to~ka 2.

� Brojni neodamne{ni istraùvawa ja potvrduvaat korisnosta na for-mativnoto ocenuvawe. Nivnite rezultati ukaùvaat deka:

� Eksternite ocenuvawa, sami po sebe, nema da go podobratpou~uvaweto i u~eweto.

� Inovaciite koi vklu~uvaat zajaknuvawe na praksata na forma-tivno ocenuvawe rezultiraat so zna~ajni pridobivki vo u~eweto.

Iako formalnoto testirawe e korisno za postignuvawe naodredeni celi, toa samoto po sebe ne gi podiga standardite.Nasproti toa, strategiite za formativno ocenuvawe moàt dagi podignat standardite (Clarke, 1998)

� Podobrenoto formativno ocenuvawe im pomaga na u~enicite soponiski postigawa pove}e otkolku na drugite u~enici, a so toa ginamaluva razlikite vo postigawata, istovremeno podigaj}i gipostigawata vo celina.

� Povratnata informacija na nastavnikot kon u~enicite ~estosodrì vo sebe socijalni i upravuva~ki funkcii, pove}e otkolkufunkcii povrzani so u~eweto.

� Povratnata informacija koja se dava na u~enikot treba da ginaglasi dobrite strani na negovata rabota i da e prosledena sosovet za toa {to u~enikot bi moèl da napravi za da go podobriu~eweto. Isto taka, treba da se izbegnuva sporeduvawe sodrugite u~enici.

132


Vo Obedinetoto kralstvo, Grupata za reformi vo ocenuvaweto (Assessment

Reform Group) e vklu~ena vo promocija na formativnoto ocenuvawe, koris-tej}i go terminot: ocenuvawe na u~eweto (Assessment for Learning).Principite na ocenuvaweto na u~eweto (Assessment Reform Group, 2002)

nudat vode~ki principi koi gi odrazuvaat osnovnite karakteristiki nakonceptot.

7.3Istraùvawe na osnovnite principi na formativnoto

ocenuvawe

Formativnoto ocenuvawe vklu~uva koristewe na ocenuvaweto na ~asoviteso cel da se podignat postigawata na u~enicite. Toa e zasnovano na idejatadeka u~enicite najdobro }e rabotat dokolku ja razbiraat celta na nivnotou~ewe, do kade se nao|aat vo odnos na taa cel i na koj na~in moàt da japostignat (ili da gi popravat propustite vo nivnoto znaewe). Efektivnotoocenuvawe za u~ewe se odviva postojano na ~asot. Toa vklu~uva:

� Spodeluvawe na celite na u~eweto so u~enicite;

� Pomagawe na u~enicite da gi doznaat i prepoznaat standardite konkoi treba da se stremat;

� Davawe na povratna informacija koja }e im dade nasoki na u~enicitekako da se podobrat;

� Veruvawe deka sekoj u~enik moè da se podobri vo odnos na prethod-nite postigawa;

� Vzaemno ragleduvawe i analizirawe na postigawata i napredokot nau~enikot od strana na nastavnikot i na u~enikot;

� Obu~uvawe na u~enicite da koristat tehniki na samo-ocenuvawe zada gi otkrijat aspektite vo koi treba da se podobrat;

� Veruvawe deka motivacijata i samodoverbata, koi se klu~ni za efek-tivno u~ewe i napredok, moàt da se podobrat preku koristewe naefektivni tehniki na ocenuvawe.

7.4 Sproveduvawe na formativnoto ocenuvawe

Aktivnost na u~esnicite 7 - A: Vo grupi, u~esnicite gi razgleduvaat "desette vode~ki principi" zaocenuvawe na u~eweto [Prilog 7.1] i analiziraat vo koj stepen sekoj odprincipite e prisuten vo nastavnata praksa vo makedonskite osnovniu~ili{ta [Prilog 7.2]

133


Istraùvawata pokaàle dele koga u~enicite u~estvuvaat vo procesot naocenuvawe, standardite se podignuvaat, a u~enicite se ohrabreni daprezemat akcija za podobruvawe na nivnoto u~ewe.

Pogolemiot broj na planovi za rabota ja naglasuvaat potrebata za jasnoidentifikuvawe na celite na ~asot. Nastavnicite treba da bidat sigurnideka u~enicite moàt da ja prepoznaat razlikata pome|u celta na zada~atai celta na u~eweto (da go odvojat ona {to treba da go napravat od ona {to}e go nau~at).

Kriteriumite za ocenuvawe na rezultatite od u~eweto ~esto se izrazenina formalen jazik koj u~enicite ~esto ne moàt da go razberat. So celu~enicite celosno da se vklu~at vo procesot na u~ewe, nastavnikot treba:

� Jasno da objasni zo{to nekoja lekcija se predava ili nekoja aktivnostse izveduva, koristej}i se so terminologija na celite na u~eweto.

� Da im gi objasni na u~enicite konkretnite kriteriumi za ocenuvawe

� Da im pomogne na u~enicite da razberat {to napravile dobro, a koiaspekti na u~eweto treba da gi podobrat.

1. Spodeluvawe na celite na u~eweto

Glavni karakteristiki na ocenuvaweto na u~eweto [Clarke, 2005;

www.qca.org.uk].

1. Spodeluvawe na celite na u~eweto

2. Koristewe na efektivni tehniki na postavuvawe pra{awa(obraboteno vo tema 8)

3. Koristewe na strategii na bodirawe i davawe povratni infor-macii

4. Vzaemno ocenuvawe i samo-ocenuvawe.

Od Standardite ...

� U~enicite treba odnapred da bidat zapoznati so toa {to se o~ekuvada go nau~at (bazirano na celite na programata) i ona {to }e bideocenuvano.

Od Nacrt standardite za ocenuvawe, del III, to~ka 1

134


Dokolku na u~enicite im se dade mo`nost da pogledaat primeroci nazada~i od drugi u~enici, toa moè da im pomogne podobro da razberat kakoda gi koristat kriteriumite za ocenuvawe za da go ocenuvaat sopstvenotou~ewe.

2. Koristewe na efektivni tehniki na postavuvawe pra{awa

Ova e obraboteno vo tema 8.

3. Koristewe na strategii na bodirawe i davawe povratni informacii

Nastavnicite znaat deka davaweto povratna informacija e su{tinski ele-ment pri pomagaweto na u~enicite da se podobrat. Koga gi koristat strategi-ite na ocenuvawe na u~eweto nastavnicite treba da se trudat da go nadminatednostavnoto davawe na numeri~ki oceni i komentari koi moèbi i ne sepovrzani so celite na u~ewe na zada~ata (pr. "vloì pove}e trud” ili"podobri go pi{uvaweto”) i da se turdat da davaat povratna informacijakoja }e mu pomogne na u~enikot da ja podobri konkretnata aktivnost. Ova }eim pomogne na u~enicite da gi namalat propustite vo u~eweto i }e gopodobri nivnoto razbirawe na materijalot.

Pred da se dade povratna informacija va`no e da se vospostavi doverbapome|u nastavnikot i u~enikot.

U~enicite imaat korist od formalnoto davawe na povratna informacijapreku grupni i plenarni sesii. Onamu kade ovaa praktika dobro funkcioni-ra, se nadminuva tipi~noto ukaùvawe na u~enikot kade zgre{il i se odikon praksa na samostojno uviduvawe na u~enikot koi aspekti moè da gipodobri i razgovor za toa so nastavnikot. Davaweto na povratni informa-cii vklu~uva i odvojuvawe na vreme za razgovor so u~enicite i u~ewe kakoda bidat reflektivni vo vrska so celite na u~eweto i nivnata rabota iodgovori.

Od Standardite ...

� Informiraweto nameneto za podobruvawe na u~eweto treba dasodrì opis na dobrite i slabite strani na u~eweto i postigawata nau~enikot i da dava nasoki kako da se iskoristat potencijalite priponatamo{noto u~ewe.

Od Nacrt standardite za ocenuvawe, del V, to~ka 2

� Nastavnikot e osposoben da dava kvalitetna povratna informacijakoja }e mu pomogne na u~enikot vo ponatamo{noto u~ewe.

Od Nacrt standardite, del: Kompetencii na nastavnikot III, to~ka 6

135


Karakteristiki na davaweto efektivni povratni informacii

Povratnata informacija e poefektivna dokolku e naso~ena kon celta nazada~ata i se dava redovno.

� Povratnata informacija e najefektivna koga im dava na znawe nau~enicite deka se na vistinskiot pat i koga gi pottiknuva da popravatili podobrat odredena zada~a.

� Sugestiite za podobruvawe treba da funkcioniraat kako "dozirawe”,t.e. na u~enicite treba da im se dade onolku pomo{ kolku {to im epotrebno za da go uportebat sveto znaewe. Ne treba da im se davaatkone~nite re{enija vedna{ {tom "zaglavat” i treba da se nau~atsamite da razmisluvaat.

� Na u~enicite treba da im se pomogne da iznajdat alternativnire{enija dokolku se uvidi deka na~inot na koj pristapuvaat nazada~ata kontinuirano vodi kon neuspeh.

� Koga povratnata informacija se odnesuva na napredokot posle brojniobidi, taa e poefektivna otkolku ako se dade posle poedine~en obid(tretiran izolirano).

� Kvalitetot na dijalogot pri davaweto povratna informacija ezna~aen i mnogu istraùvawa ukaùvaat deka usnata povratna infor-macija e poefektivna otkolku pi{anata.

� U~enicite treba da znaat da pobaraat pomo{ i klimata vo u~ili{tetotreba da gi ohrabruva da go pravat toa.

Treba da se promovira kultura na uspeh, vo koja sekoj u~enik moè da senadograduva vrz osnova na prethodnite postigawa, namesto da se sporeduvaso drugite u~enici. Ova se postignuva preku informirawe na u~enicite zanivnite silni strani i slabostite vo nivnata rabota i davawe na povratnainformacija vo vrska so nivnite sledni ~ekori.

4. Vzaemno ocenuvawe i samo-ocenuvawe

Istraùvawata pokaùvaat deka u~enicite postignuvaat podobri rezultatidokolku se potpolno vklu~eni vo procesot na u~ewe. Toa zna~i deka dokolkuu~enicite znaat {to treba da u~at i zo{to, a potoa aktivno go procenatsvoeto razbirawe na materijalot, propustite vo znaeweto i oblastite vo koitreba da se podobrat, tie }e postignat pove}e otkolku koga pasivno sedat vou~ilnica i rabotat na ve`bi, bez vistinsko razbirawe na celta na ve`biteili zo{to tie bi bile va`ni.

� Nastavnikot treba da e osposoben da gi vklu~i u~enicite vo procesotna ocenuvawe.

Od Nacrt standardite za ocenuvawe, del III, to~ka 1

136


Vzaemno ocenuvawe

Vzaemnoto ocenuvawe moè da bide efektivno bidej}i dodeka u~enicite jaocenuvaat rabotata na svoite sou~enici, tie moàt da si gi razjasnatsvoite idei i razbiraweto na celite na u~eweto i kriteriumite na ocenu-vawe.

Vzaemnoto ocenuvawe mora da se sproveduva vnimatelno. Toa nema za celrangirawe, bidej}i dokolku u~enicite se sporeduvaat so drugite, namestoso svoite prethodni postigawa, onie so podobri postigawa nema da bidatdovolno motivirani, a onie so poniski }e se demotiviraat.

Samo-ocenuvawe

Samo-ocenuvaweto e va`na alatka na nastavnikot za formativnoto ocenu-vawe. Otkako edna{ u~enikot }e nau~i kako da go ocenuva svoeto momen-talno znaewe i propustite vo nego, toj se zdobiva so pojasna ideja za toakako da si pomogne da se podobri.

U~enicite treba da:

� Ja analiziraat sopstvenata rabota;

� Bidat poddràni da priznaat dokolku imaat poblemi, bez zakani zanivnata samodoverba;

� Imaat na raspolaggawe dovolno vreme da gi razrabotatproblemite/zada~ite.

Ako od u~enicite se pobara da razgledaat primeri na rabota od drugiu~enici koi zadovoluvaat i koi ne zadovoluvaat odredeni standardi, toamoè da im pomogne da razberat {to se baralo od zada~ata i da gi proce-nat slednite ~ekori koi treba da gi prezemat. Razgleduvaweto na razli~niodgovori isto taka moè da im pomogne na u~enicite da gi razberat raz-li~nite na~ini na koi moèle da i pristapat na zada~ata. Ovaa metoda~esto pomaga koga trudovite koi se razgleduvaat se od u~enici koi tie negi poznavaat.

(Izvor: QCA website: www.qca.org.uk)

Glavniot poblem (so samo-ocenuvaweto) e faktot {to u~enicite moàtda se samo-ocenuvaat samo dokolku imaat dovolno jasna pretstava zacelite na nivnoto u~ewe. Za àl, malku u~enici imaat takva pretstava.

137


Samo-ocenuvawe (dopolnitelni zabele{ki)

� Efektivnite u~enici najdobro rabotat koga imaat uvid vo sopstven-ite silni i slabi strani i pristap do sopstveniot repertoar nastrategi za u~ewe. (Brown, 1994, p. 9).

� Istraùvawata pokaùvaat deka postojat potencijalni pridobivki vopogled na u~eweto, dokolku u~enicite se vklu~uvaat vo samo-ocenu-vawe i vzaemno ocenuvawe (e.g., White & Fredericksen, 1998). Ova osobenose odnesuva na u~enicite koi voobi~aeno imaat niski postigawa.

� Efektite na samo-ocenuvaweto vklu~uvaat:

� Razvoj na sposobnostite za planirawe na u~enicite i anal-izirawe na sopstvenite celi i ve{tini;

� Formirawe na svest za va`nosta na procenuvaweto na svojatarabota;

� Sposobnost na u~enicite za poefektivno rakovodewe so resur-site i vremeto.

Dopolnitelni detali vo vrska so samo-ocenuvaweto moàt da se najdat voprilozite 7.4 i 7.5.

Clarke (2005) predlaga aktivnosti, koi ja odrazuvaat praksata na forma-tivno ocenuvawe, vo koi bi moèle da se vklu~at nastavnicite iu~enicite:

� Modelirawe preku vzaemno ocenuvawe

� Kriteriumi za uspeh

� Partneri za razgovor

� Postavuvawe na va`ni pra{awa

� Efektivna povratna informacija i vzaemno ocenuvawe i samo-ocenu-vawe.

7.5 Opredeluvawe na ocenuvawe koe e soodvetno

Aktivnost na u~esnicite 7 - B: U~esnicite rabotat vo grupi i gi povrzuvaat glavnite sodrìni od nas-tavnata programa so soodvetni strategii za ocenuvawe [Prilozi 7.6 do7.8]

138


Ovaa aktivnost vklu~uva{e tri predmeti, biologija, hemija i matematika.Bi bilo korisno vo ponatamo{noto planirawe za profesionalen razvoj nanastavnicite da se konstruiraat sli~ni aktivnosti za drugi predmeti,kako na primer jazik (makedonski, albanski...), istorija, geografija,likovno i muzi~ko obrazovanie itn.

� Diskusija na celata grupa za aktivosta 7-B - Identifikuvawe nastrategii za formativno ocenuvawe;

� Pra{awa i odgovori;

� U~esnicite gi popolnuvaat svoite dnevnici za u~ewe.

Formativno ocenuvawe - Formativnosto ocenuvawe vklu~uva intervenci-ja na nastavnikot vo tekot na procesot na u~ewe so cel da priberepovratna informacija koja ja koristi za da go vodi/organiziraponatamo{noto u~ewe i pou~uvawe (Brooks, 2002, p. 15). Osnovata naformativnoto ocenuvawe e toa {to pribranite informacii sekoristat za da se prilagodi rabotata na nastavnikot so cel da sepostignat celite na u~eweto.

Sumativno ocenuvawe - Voobi~aeno se slu~uva na krajot na nastavnataedinica koja bila predavana. Se koristi za da go odredi stepenotdo koj celite na podu~uvaweto bile postignati i naj~esto se ko-risti so cel davawe na ocena po predmetot ili potvrda dekau~enikot gi postignal o~ekuvanite rezultati vo u~eweto (Linn &

Miller, 2005, p. 36).

Ocenuvawe na u~eweto - Sekoja forma na ocenuvawe, ~ija osnovna cel epromovirawe na u~eweto na u~enicite.... obi~no e neformalno,sostaven del na site aspekti na u~eweto i pou~uvawto, i go koris-tat razli~ni nastavnici kako del od nivniot sopstven stil napodu~uvawe (Black, Harrision, Lee, Marshall and Wiliam, 2003, p. 2).

Povratna informacija - davawe na informacija na u~enikot preku koja seprocenuva momentalnoto postigawe i se uka`uva na slednite ~e-kori vo procesot na u~ewe koi u~enikot treba da gi prevzeme.Povratnata informacija treba da se odnesuva konkretno na celtana u~eweto. Hattie i Timperley (2007, p. 102) ja konceptualiziraat povratnatainformacija kako informacija dadena od strana na agens (pr. nas-tavnik, kniga, roditel, samiot sebe, iskustvoto) koja se odnesuvana odredeni aspekti na izvedbata ili razbiraweto. Tie izdvoju-vaat tri pra{awa, od va`nost za povratnata informacija: Kadeodam?, Na koj na~in odam?, Kade da odam ponatamu? Odgovorite naovie pra{awa treba da go podobrat u~eweto.

RE^NIK NA TERMINI

139


Nadminuvawe na propustite - Termin koj se smeta za.... od D. Royce Sadler.

Spored Clarke (2005, p. 7), Sadler smeta deka treba da se ispolnattri uslovi za povratnata informacija da bide efektivna.U~enikot treba da:

1. poseduva koncept/pretstava za standardot (ili celta, ilibaranoto nivo) koj se stremi da go dostigne;

2. go sporeduva sega{noto nivo na izvedba so toj standard i

3. se vklu~uva vo soodvetna akcija koja vodi kon nadminuvawena propustite.

Cel na u~eweto - ona {to nastavnicite se nadevaat deka u~enicite }e goznaat, razberat, }e bidat sposobni da go napravat do krajot na ~a-sot ili posle nekolku ~asovi. Razjasnuvaweto na celta na u~ewetomu ovozmo`uva na nastavnikot da konstruira zada~i koi }e vodatkon postignuvawe na celta. Spodeluvaweto na celta na u~ewetomu ovozmo`uva na u~enikot da ja doznae celta na aktivnosta, so{to odgovornosta za u~eweto se prenesuva od nastavnikot nau~enikot (Clarke, 2001).

Samo-ocenuvawe - proces preku koj u~enicite procenuvaat koi aspekti odnivnata rabota se dobri, pritoa koristej}i se so poznavaweto nacelite na u~eweto i soovetnite kriteriumi ili standardi.

140


1. Ocenuvaweto na u~eweto treba da bide del od efektivnoto planirawe na nastavata i u~eweto

Planiraweto na nastavnikot treba da obezbedi mo`nosti kako za u~eniottaka i za nastavnikot da steknuvaat i koristat informacii za napredokotvo ostvaruvaweto na obrazovnite celi. Toa isto taka treba da bide fleksi-bilno za da odgovara na po~etnite i iskrsnatite idei i sposobnosti. Plani-raweto treba da vklu~uva strategii za da obezbeduva u~enicite da gi raz-biraat celite {to gi postignuvaat i kriteriumite {to }e bidat primenuvanivo ocenuvaweto na nivnata rabota. Treba, isto taka, da se planira kako u~e-nicite }e dobivaat povratni informacii, kako tie }e u~estvuvaat vo ocenu-vaweto na sopstvenoto u~ewe i kako }e im se dava pomo{ za da napreduvaat.

2. Ocenuvaweto na u~eweto treba da se fokusira na toa kako u~enicite u~at

Procesot na u~eweto treba da bide vo razmisluvawata, kako na u~eniot,taka i na nastavnikot, koga se planira ocenuvaweto i koga se interpreti-raat pokazatelite. U~enicite treba da stanat svesni za toa "kako“ se u~i,kako {to se svesni za toa "{to“ se u~i.

3. Treba da se prifati deka ocenuvaweto na u~eweto ima centralna ulogavo praktikata na ~asovite

Golem del od ona {to nastavnicite i u~enicite go rabotat na ~as moè da seopi{e kako ocenuvawe. Zada~ite i pra{awata gi pottiknuvaat u~enicite dagi pokaàt svoite znaewa, razbirawe i sposobnosti. Toga{, ona {to u~eni-cite go kaùvaat i go pravat se nabquduva i se interpretira i se donesuva-at sudovi za toa kako moè da se podobruva u~eweto.Ovie procesi na ocenu-vaweto pretstavuvaat osnoven del od sekojdnevnata praktika na ~asovite igi vklu~uvaat kako nastavnicite taka i u~enicite vo razmisluvaweto, dija-logot i donesuvaweto odluki.

4. Ocenuvaweto na u~eweto treba da se smeta kako klu~na profesionalnasposobnost na nastavnicite

Na nastavnicite im se potrebni profesionalni znaewa i sposobnosti za: dago planiraat ocenuvaweto, da go nabquduvaat u~eweto, da gi analiziraat iinterpretiraat podatocite od ocenuvaweto; da im davaat povratni infor-macii na u~enicite i da im davaat podr{ka vo samo-ocenuvaweto. Na nas-tavnicite treba da im se dava podr{ka vo razvivaweto na ovie sposobnostipreku bazi~en i kontinuiran profesionalen razvoj.

PRILOG 7.1 DESETTE KLU^NI PRINCIPI NA OCENUVAWETO NA UÊWETO

141


5. Ocenuvaweto na u~eweto treba da bide ~uvstvitelno i konstruktivnobidej}i sekoe ocenuvawe ima emocionalno vlijanie

Nastavnicite treba da bidat svesni za vlijanieto {to komentarite, bele{-kite i ocenkite moàt da go imaat vrz samodoverbata i entuzijazmot na u~e-nicite i tie treba da bidat {to e mo`no pove}e konstruktivni pri davawe-to na povratnite informacii. Komentarite naso~eni pove}e kon rabotataotkolku kon li~nosta se pokonstruktivni, kako za u~eweto, taka i za moti-vacijata.

6. Ocenuvaweto na u~eweto treba da ja zema predvid i va`nosta na moti-vacijata na u~enikot

Ocenuvaweto {to go pottiknuva u~eweto ja pove}e ja neguva motivacijatapreku naglasuvaweto na napredokot i postigaweto, otkolku preku ukaùva-weto na neuspehot. Sporeduvaweto so drugi u~enici koi {to bile pouspe{niverojatno nema da gi motivira u~enicite. Toa moè, isto taka, da dovede donivno povlekuvawe od procesot na u~eweto vo podra~ja vo koi {to biledovedeni vo situacija da se ~uvstvuvaat deka tie "ne se dobri“. Motivacija-ta moè da bide odrùvana i pottiknuvana preku metodi na ocenuvawe koija {titat avtonomijata na u~enikot, davaat izvesen izbor i konstruktivnipovratni informacii i sozdavat mo`nost za samo-naso~uvawe.

7. Ocenuvaweto na u~eweto treba da promovira angaìranost vo postignu-vaweto na obrazovnite celi i spodeleno razbirawe za kriteriumitespored koi tie se ocenuvaat

Za u~eweto da bide fektivno, u~enicite treba da razbiraat {to e toa {totie se obiduvaat da go postignat - i {to e toa {to sakaat da go postignat.Razbiraweto i angaìranosta se javuvaat koga u~enicite dobivaat izvesendel vo odlu~uvaweto za celite i vo identifikuvaweto na kriteriumite zaocenuvaweto na napredokot. Informiraweto za kriteriumite na ocenu-vaweto vklu~uva diskusii za niv so u~enicite, koristej}i termini {to tiemoàt da gi razberat, davaj}i primeri za toa kako kriteriumite moàt da sesretnuvaat vo praksa i angaìraj}i gi u~enicite vo zaedni~ko ocenuvawe sosvoite vrsnici.

8. U~enicite treba da dobivaat konstruktivni upatstva kako da japodobruvaat svojata rabota

Na u~enicite im se potrebni informacii i upatstva za da gi planiraatnarednite ~ekori vo svoeto u~ewe. Nastavnicite treba:

� Da gi istaknuvaat dobrite strani na u~enikot i da davaat soveti kakoistite da gi podobruvaat

� Da bidat jasni i konstruktivni za sekakvi slabosti i kako nim da im seposvetuva vnimanie

� Da obezbeduvaat mo`nosti za u~enicite za tie da ja podobruvaat svojatarabota.

142


9. Ocenuvaweto na u~eweto ja razviva sposobnosta na u~enicite za samo-ocenuvawe za tie da bidat podlo`ni na samo-odrazuvawe i samo-rakovodewe

Samostojnite u~enici imaat sposobnost da baraat i steknuvaat novi sposob-nosti, novi znaewa i novi razbirawa. Tie se sposobni da se angaìraat vosamo-odrazuvaweto i da gi identifikuvaat narednite ~ekori vo svoetou~ewe. Nastavnicite treba da ja pottiknuvaat kaj u~enicite èlbata isposobnosta da ja prezemaat griàta za svoeto u~ewe preku razvivawe nasposobnostite za samo-ocenuvawe.

10. Ocenuvaweto na u~eweto treba do go opfa}a celiot opus na postigawatana site u~enici

Ocenuvaweto na u~eweto treba da se koristi za da se zgolemuvaat mo`nos-tite na u~enicite da steknuvaat znaewa vo site podra~ja od obrazovnataaktivnost. Toa treba da im ovozmoùva na site u~enici da go postignuvaatona {to najdobro moàt da go pravat i nivnite napori da bidat priznavani.

(Izvor: QCA website: www.qca.org.uk)

143


Ve molime da go ozna~ite stepenot vo koj sekoj od principite vo momentove sodr`an vo nastavnata programa i praksa vo osnovnoto obrazovanie voMakedonija (oddelenija V - VIII). Ozna~ete edno pole vo sekoja linija.

Dadete poedinosti/primeri vo vrska so:

A. Principite koi se najmnogu naglaseni vo nastavnata programa

B. Principite koi se najmalku naglaseni vo nastavnata programa

Klu~en princip na OPZU

Stepen na naglasenost na principite vo nastavnata programa

Otsustvuva Minimalno Donekade Umereno Zna~itelno

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

PRILOG 7.2DESETTE OSNOVNI PRINCIPI NA OCENUVAWETO ZA U^EWE

(OPZU) VO KONTEKST NA MAKEDONSKITE NASTAVNI PROGRAMI

144


PRILOG 7.3LISTA NA STRATEGIITE ZA OCENUVAWE PRI OCENUVAWATA

OD STRANA NA NASTAVNICITE

Forma na selektiran

odgovor

� Pove}e~len izbor

� To~en/neto~en

� Povrzuvawe

� Pro{iren pove}e~len izbor

Otvoren odgovor

Ocenuvawe bazirano na prakti~na osposobenostKus pismen

odgovor

� Popolni gipraznite mesta

� Zbor(ovi)

� Fraza(i)

� Kratok odgovor

� Re~enica(i)

� Pasusi

� Obeleì go dijagramot

� "Pokaì kakoraboti{“

� Vizuelna pretstava

� Pismen sostav

Produkt/trud

� Istraùva~ki trud

� Prikazna / dramski tekst

� Poema

� Portfolio

� Umetni~ka izlo`ba

� Nau~en proekt

� Video/audio zapis

� Laboratoriskiizve{taj

Izvedba

� Usno iskaùvawe

� Tanc/dvièwa

� Demonstracija vo nau~na laboratorija

� Pokaùvaweatletski sposobnosti

� îtawe dramskitekstovi

� Igrawe pretstava

Ocenuvawenaso~eno kon

procesot

� Debata

� Muzi~ki recital

� Vnesuvawe podatoci so tastatura

� Odrì ~as

� Usnoispra{uvawe

� Observacija(nabquduvawe)

� Intervju

� Sostanici

� Opis na procesi

� Razmisluvaj glasno

� Dnevnik zau~eweto

KAKO MO@EME DA GO OCENUVAME UÊWETO NA UÊNICITE NA ÂS?

Tabela 4.1 Ramka za priodite i metodite vo ocenuvaweto

145


PRILOG 7.4POVE]E ZA VIDOVITE NA SAMO-OCENUVAWE

I NIVNATA OPRAVDANOST

Va`no e u~enicite da stanat aktivni partneri vo sopstvenoto ocenuvawe,kako del od postojaniot krug na u~ewe-ocenuvawe. Samo-ocenuvaweto nau~enicite moè da se sprovede na brojni na~ini. U~enicite moàt da sevklu~at vo razli~ni aktivnosti na samo-ocenuvawe i vzaemno ocenuvawepreku aktivirawe na nivnite sopstveni napori, nivnite napori kako ~le-novi na grupa, nivnite samostojni krajni produkti vo vid na pi{ani zada~ii prezentacii, ili nivnoto demonstrirawe na ve{tini ili procesi. U~e-nicite moàt isto taka da se vklu~at vo procenuvawe na nivnite postiga-wa na kvizovi i testovi. Nekoi aktivnosti za samo-ocenuvawe vklu~uvaat:

� Samo-pra{uvawe i metakognicija

� Me|usebno dopi{uvawe na / Intervjua pome|u nastavnikot iu~enikot

� Diskusija (vo celoto oddelenie ili vo mali grupi)

� Dnevnici za refleksija/ dnevnici za u~ewe

� Nedelni samo-procenki

� Listi za proverka i inventari za samo-ocenuvawe

� Vzaemno ocenuvawe

SAMO-OCENUVAWE I VKLUÛVAWE NA UÊNICITE VO UÊWETO

U~eweto voobi~aeno se kategorizira vo kognitivni, afektivni i psihomo-torni domeni (na primer, taksonomijata na obrazovni celi vo kognitivniotdomen na Blum). Woodward i Munns (2003) istaknuvaat deka u~eweto koe gisoedinuva kognitivnite (mislewe), afektivnite (~uvstvuvawe) i operaci-skite (pravewe) aspekti na u~eweto ja zgolemuva vklu~enosta na u~eni-cite. Tie predlagaat deka samo-ocenuvaweto na u~enicite ne treba dabide povrzano samo so zada~ata na procenuvawe na u~eweto, tuku treba davklu~uva i komentari za u~eweto i na~inite na koi toa moè da se podob-ri. Pra{uvaweto na u~enicite {to znaat, {to nau~ile i {to sakaat daznaat moè da ima ograni~eni rezultati. Ramkata za samo-ocenuvawe nau~enicite na Munns i Woodward e dadena podolu:

�

146


PROCENUVAWE I PRIMENA NA UÊWETO

U~esnicite/nastavnicite moàt da ja koristat ramkata za samo-ocenuvawena Woodward i Munns za da izberat eden aspekt od obukata (na pr. edna te-ma) i da go procenat vo parovi, koristej}i ja ramkata dadena pogore. Vak-vata ve`ba treba da se povtori mnogupati pred osnovno{kolskite u~enicidobro da se zapoznaat so tehnikata i da stanat ve{ti vo nejzinata upotreba.

�

Dimenzija Afektivna Kognitivna Operativna

Konceptualna- preveduvawevo koncepti

Koi drugi ~uvstva giima{ vo vrska so ovaarabota? Kako bi moèlda pottikne{ nekoikonkretni ~uvstva vovrska so rabotata napr. Empatija, qubopit-nost. Zo{to e va`no dagi prepoznae{ ovie~uvstva vo tvojata ra-bota?

Zo{to ti e va`no da goznae{/ razbere{/znae{ da go napravi{ova?

Zo{to e va`noda znae{ da gonapravi{ ova?

Relaciska -relacija sodrugi oblas-ti/procesi

Dali nekoga{ si se~uvstvuval vaka vovrska so ne{to drugo?Koga? [to bilo toa?

Kako ovie procesi/so-drìna se povrzani sone{to drugo {to goznae{?Koga drug pat moè{da ja iskoristi{ ovaainformacija?

Kade na drugomesto bi mo-èl da gonapravi{ ova?

Multidimen-zionalna -sodrìna plusproces

Zo{to ti se dopa|a / neti se dopa|a?

[to drugo nau~i? Nakoj na~in dojde dozaklu~okot/ re{eni-eto?Kako znam koga imamne{to nau~eno?

Na koj na~in gonapravi toa?

Ednodimenzi-onalna - sodr-ìna - osnova

Dali ti se dopa|a iline ti se dopa|a ovaatema?

[to nau~i? Zo{to ovae mojata najdobra ra-bota?

[to napravi?

Izvor:Woodward, G. and Munns, H. (2003) Insider's Voices: Self-Assessment and Student Engagement

Paper presented at New Zealand Association for Research in Education (NZARE) andAustralian Association for Research in Education (AARE) Joint Conference, Auckland 2003.

Available at http://www.aare.edu.au/03pap/mun03451.pdf. Last accessed 12/11/06.

147


�

PREDNOSTI NA SAMO-OCENUVAWETO

Samo-ocenuvaweto na u~enicite:

1. Moè da go zasili ~uvstvoto na „poseduvawe“ na sopstvenoto u~eweod strana na u~enicite;

2. Moè da gi motivira u~enicite i da gi ohrabri aktivno da sevklu~at vo ueweto;

3. Go preobrazuva ocenuvaweto od samostojna vo spodelena aktivnost(t.e. go pravi poobjektivno);

4. Promovira iskrena razmena na idei;

5. Vodi kon ponaso~eno i poefikasno u~ewe;

6. Gi ohrabruva u~enicite da stanat poavtonomni vo nivnoto u~ewe;

7. Im dava na znaewe na u~enicite deka nivnite iskustva se vrednu-vaat i deka nivnite procenki se po~ituvaat;

8. Razviva li~ni ve{tini koi moàt da se prenesat i na drugi poliwa;

9. Sozdava zaednica na u~ewe vo koja u~enicite ~uvstvuvaat deka sevklu~eni i imaat vlijanie;

10. Ja namaluva preoptovarenosta na nastavnikot i

11. Gi tera u~enicite da razmisluvaat vo dlabo~ina, da uvidat kakodrugite se spravuvaat so problemite, da gi "fa}aat“ klu~nite ne{tai da nau~at da davaat konstruktivni kritiki.

Izvor:Sluijmans, D., Dochy, F. and Moerkerke, G. (1999) Creating a learning environment using self,peer and co-assessment Learning Environments Research, Vol. 1, 293 - 319.

148


PRILOG 7.5 DNEVNIK ZA UÊWE / DNEVNIK ZA SAMO-OCENUVAWE

Dnevnicite za u~ewe moàt da se vodat od strana na poedinci za...

� Odreden predmet na pr. matematika;

� Pi{uvawe ili ~itawe (pri {to tie „odgovaraat“ na tekstovi koi giimaat pro~itano ili napi{ano);

� Proekt, vo koj eden ili pove}e u~enici moàt da vodat dnevnik.

Dokolku se vodi redovno (na pr. sekoj den, dva-tri pati vo nedelata),dnevnikot i na nastavnicite i na u~enicite moè da im obezbedizna~ajni informacii za formativnoto ocenuvawe. Dopolnitelno,dnevnicite moàt da se koristat i za sumativno ocenuvawe. Na primer,del od ocenata po predmetot ili za odreden proekt moè da se formiravrz osnova na niv, pr.

Dnevnik za u~ewe = 20% od ocenata (oceneto vrz osnova na kvalitetot na ideite)

Strukturirano intervju sprovedeno na polovinata na proektot = 20%

Kone~en pi{an izve{taj za proektot = 60%

Usna prezentacija pred oddelenieto = 20%

Za grupen proekt, moè da se primeni sledniov pristap:

Dnevnik za u~ewe = 20% od ocenata

Ocena na grupniot proektot = 50% od ocenata

Va{iot pridones vo proektot = 30% od ocenata (proceneto vosporedba so pridonesot na drugite ~lenovi)

Dnevnikot za u~ewe moè da se sostoi od slednive delovi:

Kontekst(pr. oddelenie, tema,

proekt) i datum

Neposredna reakcija

Refleksija (odloèna reakcija

i komentar)

149


Dnevnikot za u~ewe koj e povrzan so predmetot ili proektot, moè dapokaè:

� [to ste pravele

� Kolku vreme toa odzemalo

� [to imate otkrieno � Voobi~aenoto - {to o~ekuvavte da otkriete

� Neo~ekuvanoto - posle {to timot moè da gi dodade noviteotkritija

� Na koi problemi/pote{kotii naidovte

Komponentata „refleksija“ moè da sodrì:

Glavnata idea na diskusijata/...

Kako taa e povrzana so drugi idei /...

Pra{awa koi seu{te se neodgovoreni /...

Kade bi moèl da najdam pove}e informacii /...

Ocenuvawe na dnevnicite za u~ewe:

� Koga se koristat za formativni celi, dodadete komentar ilipra{awe za u~enikot da go odgovori;

� Koga se ocenuvaat za sumativni celi, ispitajte go nivoto nakriti~ko mislewe koristej}i taksonomija kako onaa na Blum.

Kone~no, nastavnicite moèbi }e sakaat da gi napi{at svoite sopstveniodgovori vo dnevnicite za u~ewe na u~enicite, kako vo sledniov primer:

Izvor:

http://www.wku.edu/3kinds/mfllmpg.html#Daily%20Logs

Rezime Reakcija Komentar na nastavnikot

Ahil go brka{eHektor i izleze odtrkata za da kaè zaizvorite pokraj koitr~aa.

Golema brkanica seslu~uva, kako detekoga bega od ~udovi{-te pri ko{maren son.Toga{, negoviot nos senurnuva vo cvetna li-vada na dosada kogazapo~nuva delot zaproletta.

U~enikot o~igledno go raz-bral ovoj del od Ilijada za-toa {to e sposoben to~no dago rezimira ona {to se slu-~uva. Reakcijata ukaùva natoa deka u~enikot go povrzuvatekstot so realnosta. Toj istotaka e sposoben da go iskaèsvoeto mislewe („cvetna li-vada na dosada“).

150


PRILOG 7.6

NASTAVEN PREDMET: BIOLOGIJA, V ODDELENIE

AKTIVNOST - POVRZUVAWE NA OBRAZOVNITE ZADA^I

SO TEHNIKITE NA OCENUVAWETO

Sporedete gi mo`nite tehniki za formativno ocenuvawe nabele`ani podoluso obrazovnite zada~i za znaewata i sposobnostite izbrani od nastavniteprogrami vo Makedonija.

Stavete ja bukvata {to odgovara na tehnikata za ocenuvawe vo kolonata zaocenuvawe.

�

Identifikator Tehnika

A Portfolio/dosie

B Samo-ocenuvawe

V Indirektna observacija/ocenka na nastavnikot

G Direktna observacija/ocenka na nastavnikot

D Proekt

\ Ocenuvawe naproces/izvedba

E Razgovor/intervju

@ Test na ~as

Z Standardiziran test

Y Drugi (Preciziraj)

I Te{ko e da se vbroi vokategorija

151


�

�

Tema, Pottema

Obrazovna zada~a / Aktivnost Ocenuvawe

1 U~enicite da gi iskaùvaat svoite idei zanivnoto opkruùvawe, rastenijata, ìvot-nite, lu|eto i mikrorganizmite

1 Da gi kaùvaat razlikite i da vr{at spo-reduvawa: rastenie-ìvotno; ìvotno-~ovek; ~ovek-rastenie

2 Da gi prepoznavaat i da gi kaùvaat imi-wata na (1) predmetite od ìvata i mrtva-ta priroda; (2) osobenostite na ìviteorganizmi

3 Da pravi kopii na terminite kletka, cito-plazma, nukleus

3 Da ja objasnuvaat, da ja crtaat i da jaopi{uvaat kletkata i nejzinite delovi

4-1 Da gi grupiraat organizmite sporedna~inot na nivnata ishrana

4-2 Da ja objasnuvaat so svoi zborovi razmena-ta na gasovite

4-2 Da vr{at sporeduvawe na dva organizmispored nivnite organi za di{ewe

4-4 Da ja sporeduvaat ~uvstvitelnosta na ednorastenie na svetlina, visoka temperaturai su{no vreme

4-5 Da go merat, da go beleàt i da go sporedu-vaat rasteweto na rastenijata

152


Nabeleète gi prednostite za u~enicite od razvivaweto na praksata voocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po biologija sotehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

Nabeleète gi prednostite za nastavnicite od razvivaweto na praksatavo ocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po biologija sotehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

Nabeleète gi predizvicite za nastavnicite.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

RAZMISLUVAWA

�

153


PRILOG 7.7

NASTAVEN PREDMET: HEMIJA, VII ODDELENIE





�


A Portfolio/dosie

B Samo-ocenuvawe



D Proekt


E Razgovor/intervju

@ Test na ~as




154


�

�

Oddel, Tema

Obrazovna zada~a / Aktivnost Ocenuvawe

I Da prepoznavaat osnovna laboratoriskaoprema

II-1 Da otstranuvaat sostojki od sme{a sopomo{ na dadeni upatstva

II-4 Da prepoznavaat najop{ti hemiski simboli(H, O, N, C, Mg, Na, Fe, Cu, Ag, CI)

III-1.1 Da razlikuvaat ozon od kislorod

III-1.2 Da vr{at eksperimenti za dobivawevodorod, prou~uvaj}i gi negovite osobini,osobinite na sulfurot i sulfur dioksidot

III-4 Da gi poznavaat formulite i imiwata naslednive kiselini: sulfurna kiselina,fosforna kiselina, jaglerodna kiselina iazotna kiselina

III-4 Da se svesni za prisutnata opasnost prirabotata so kiselini i pri rastvoruvawetokiselini vo vodata

III-5 Da prepoznaat èlezo, bakar, olovo i cinkvrz osnova na nivniot izgled

III-7 Da gi nabrojuvaat solite i da kaùvaatzo{to tie se zna~ajni za industrijata i zasekojdnevnot ìvot

III-8 Da pravat planovi za bazi~ni prou~uvawaza nivoto na zagaduvaweto

155


Nabele`ete gi prednostite za u~enicite od razvivaweto na praksata voocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po hemija sotehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

Nabele`ete gi prednostite za nastavnicite od razvivaweto na praksatavo ocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po hemija sotehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________


1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

RAZMISLUVAWA

�

156


PRILOG 7.8

NASTAVEN PREDMET: MATEMATIKA, IV ODDELENIE





�


A Portfolio/dosie

B Samo-ocenuvawe



D Proekt


E Razgovor/intervju

@ Test na ~as




157


�

�

Tema Obrazovna zada~a / Aktivnost Ocenuvawe

1 Da gi pi{uva broevite pravilno

1 Da koristi zagradi pri re{avaweto problemi

2 Da ja poznava razlikata me|u horizontalnata i vertikalnata linija

2 Da dava primeri na predmeti vo u~ilnica-ta {to imaat forma na geometriski tela(kocka, pravoagolna prizma, piramida,cilinder i topka)

2 Da konstruira modeli na kocka ipravoagolna prizma

4 Da gi koristi merkite cm2, dm2 i m2;

4 Da re{ava prakti~ni primeri koristej}iformuli za presmetuvawe na plo{tina nakvadrat

5 Da planira da sobira podatoci potrebni zare{avawe na izvesen problem (sobirawe iorganizirawe na podatoci)

5 Da ~ita podatoci i informacii od tabeli,{emi, dijagrami, itn.

5 Da interpretira podatoci dadeni narazli~ni na~ini

158


Nabele`ete gi prednostite za u~enicite od razvivaweto na praksata voocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po matematika sotehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

Nabele`ete gi prednostite za nastavnicite od razvivaweto na praksatavo ocenuvaweto preku povrzuvawe na obrazovnite zada~i po matematikaso tehnikite na ocenuvaweto.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________


1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

RAZMISLUVAWA

�

TEMA 8

159

FORMATIVNOTO OCENUVAWE 2:

STRATEGII ZA POSTAVUVAWE PRA[AWA

U~esnicite treba:

1. da gi identifikuvaat onie aspekti na pra{awata koi {to gi pravatda bidat lesni ili te{ki;

2. da go sfatat zna~eweto na sodvetnite povratni informacii prireagiraweto na odgovorite na u~enicite;

3. da gi identifikuvaat strategiite koi {to im ovozmoùvaat na u~e-nicite da postavuvaat svoi pra{awa (pra{awa pokrenuvani od u~e-nikot i sebe-pra{uvawe);

4. da vodat diskusii za toa kako izvesna taksonomija na vidovite pra-{awa bi moèla da vlijae na formativnoto i na sumativnoto ocenu-vawe na ~asovite vo u~ili{teto.


I pokraj toa {to glavniot akcent vo ovoj del se odnesuva na postavuvawetopra{awa vo kontekstot na formativnoto ocenuvawe, toj e isto taka zna~aen iza sumativnoto ocenuvawe, do onoj stepen vo koj {to od nastavnicite se o~e-kuva da koristat razni vidovi pra{awa (vklu~uvaj}i gi i onie koi {to baraatposloèni mislovni procesi), kako za celite na formativnoto, taka i za su-mativnoto ocenuvawe. Se o~ekuva pismeniot test {to se koristi za sumativniceli (vidi Tema 5) da vklu~uva i pra{awa koi {to se odnesuvaat na osnovnitemislovni procesi, kako i pra{awa koi pottiknuvaat koristewe na sposobnos-tite za razmisluvawe na povisoko nivo.

Od Nacrt standardite za ocenuvawe

Od delot : PRINCIPI Ocenuvaweto e sostaven del na nastavniot proces (na u~eweto i napou~uvaweto).

� Postoi jasna vrska me|u celite i sodrìnite na nastavata i ocenu-vaweto (me|u ona {to se u~i i pou~uva i ona {to se ocenuva).

� Pou~uvaweto, u~eweto i ocenuvaweto se procesi {to se nadovrzu-vaat i obezbeduvaat koherentnost na nastavata.

160


Od del III. SPROVEDUVAWE NA PROCESOT NA OCENUVAWE Procesot na ocenuvawe ima dve osnovni funkcii: (1) da gi prikaè napre-dokot i postigawata na u~enicite vo tekot na nastavniot proces i (2) da gopoddrì u~eweto na u~enicite za da postignat najvisoki mo`ni rezultati.

� Koga se ocenuva kako u~enikot u~i i napreduva, vo {to e dobar, a{to treba da podobri, negovite rezultati se koristat za da mu sedade komentar, objasnuvawe i nasoka za ponatamo{na rabota (for-mativno ocenuvawe).

Od delot : KOMPETENCII NA NASTAVNICITE

� Deka povratnata informacija {to mu se dava na u~enikot za nego-voto u~ewe i postigawe e klu~na za naso~uvawe na ponatamo{notou~ewe.

8.2.1 Vrska so Nacrt-Standardite

Tekstot daden vo kvadratot pogore se odnesuva na formativnoto ocenuvawe(koe {to vklu~uva i postavuvawe pra{awa) vo Nacrtot na standardite. Pri-merite od dokumentot za nacrt standardite ja naglasuvaat vrskata me|u nas-tavata, u~eweto i ocenuvaweto. Tie isto taka go naso~uvaat vnimanieto konva`nosta na povratnite informacii, koi {to moàt da im se davaat na u~e-nicite kako reakcija na pra{awata na koi {to tie odgovaraat i pi{uvaat.

8.2.2 Informacii za postavuvaweto pra{awa vo nekoi neodamne{ni internacinalni istraùvawa

Zna~ajni se slednive zsogleduvawa vo vrska so pra{awata i golem del odniv se baziraat na istraùvawa:

� Nastavnicite moàt da postavuvaat, vo prosek, po edno, pa duri ipo dve pra{awa vo minuta, {to zna~i nekolku stotini na den ilipak desetici iljadi pra{awa vo tekot na edna u~ebna godina(Wragg, 1997).

� U~enicite nau~uvaat pove}e koga nastavnicite po~esto koristatpra{awa vo sledeweto na napredokot i proveruvaweto na razbi-raweto (Harris, 1998)

� Postavuvaweto pra{awa „pretstavuva najzna~aen poedine~en fak-tor za u~enicite da postignat visoki standardi, koga pra{awata se

8.2 [to znaeme za pra{awata

161


koristat za da se ocenat znaewata na u~enicite i da se predizvikanivnoto razmisluvawe“ (Ofstend, 1996).

� Postavuvaweto pra{awa moè da sluì za pove}e celi vklu~uvaj}i:utvrduvawe na osnovnite znaewa, zasiluvawe na ideite, sledewena napredokot, ispravaweto na pogre{nite pretstavi, struk-tuiraweto na znaewata itn.

� Odgovorite na u~enicite na pra{awata moàt na nastavnicite daim obezbedat neposredni povratni informacii, ovozmoùvaj}i imda interveniraat ako se pojavat pogre{ni razbirawa.

� Sekoj odgovor na u~enikot dava osnova za postavuvawe narednipra{awa, koi {to im ovozmoùaat na nastavnicite da go proveru-vaat razbiraweto na u~enicite vo dlabo~ina i od raznovidni per-spektivi.

� Potrebno e nastavnicite da odrùvaat ramnoteà me|u zatvorenitei otvorenite pra{awa.

� Otvorenite pra{awa se osobeno va`ni za formativnoto ocenuvawe,zatoa {to eden od najdobrite na~ini na u~ewe e dobivaweto idavaweto detalno razraboteno objasnuvawe. (Gipps, 1994).

� Dijalogot baziran vrz otvoreni pra{awa e primer na strukturiranoocenuvawe bidej}i toj moè da go pro{iruva razmisluvaweto nau~enicite, ovozmoùvaj}i im da go "izrazat razbiraweto za koe . . .tie prethodno ne bile svesni“ (McIntyre & Cooper, 1996).

� Dokolku na u~enicite im se postavuvaat samo "zatvoreni“ pra{awa,moè bi tie nema da odat vo dlabo~ina pri u~eweto, i moàt prostoda odgovorat na ona {to nim im e preneseno od strana na nas-tavnikot (Brooks, 2002).

� "Pogre{nite“ odgovori moàt da bidat podednakvo korisni kako ito~nite odgovori bidej}i tie im davaat na nastavnicite mo`nostida go proveruvaat razbiraweto na u~enicite vo pogolemadlabo~ina.

"Otvoreni“ i "zatvoreni“ se dvete osnovi kategorii spored koi pra{awata sepodeleni. Otvorenite pra{awa baraat pro{ireni odgovori i pottiknuvaatposloèni mislovni procesi, na primer, pretpostavuvawe, analiza,re{avawe problemi. "Zatvorenite“ pra{awa baraat kusi, "to~ni“ odgovori igi pottknuvaat poednostavnite mislovni procesi, kako {to e u~ewetonapamet. (Brooks, 2002)

Tokmu bogatstvoto vo postavuvaweto pra{awa od strana na nastavnikot gosodrì klu~ot za razlikuvaweto me|u "dlabokoto“ u~ewe so osmisluvawe ipogre{noto, povr{insko razbirawe. Ideite mora da se proveruvat na raz-li~ni na~ini za da moàt nastavnicite da bidat sigurni deka u~enicite na-vistina razbrale ne{to ili deka ne uspeale da go razberat (Brooks, 2002).

162


� Nastavnicite ne sekoga{ na najdobar na~in gi koristat odgovoritena u~enicite za da dadat povratni informacii. Vo edna studija napreku 1000 pra{awa postaveni od nastavnici, edna tretina od od-govorite na u~enicite "sodrèle neverbalen odgovor ili ili nepredizvikale reakcija“ (Wragg, 1997). Propustot da se dadat sood-vetni povratni informacii moè da pretstavuva problem vo okol-nosti na u~ewe vo grupa, bidej}i u~enicite {to ne davaat odgovorna pra{aweto moè bi razmisluvaat samo za svoite zamisleni od-govori na pra{aweto i moè bi i ne znaat dali tie se vo pravo iligre{at.

� Makar {to e zna~ajno da se bide ~uvstvitelen kon samo-doverbatana u~enicite, ne pomaga da se zadrùvaat "negativnite“ povratniinformaci ili povratni informaci koj go korigiraat odgovorot, socel eventualno u~enicite da ne bidat obeshrabreni ili nemotivi-rani ako im se kaè deka izvesen odgovor e pogra{en. Nastavnikottreba da dava ~esni povratni informacii vo vrska so odgovorot(podobro toj odo{to u~enikot). Isto taka, nastavnicite ne smeat dabidat zadovolni so delumni ili irelevanatni odgovori. Koga se da-vaat takvi odgovori, nastavnicite treba da pobaraat podetalnoobrazloènie i da dadat soodvetni povratni informacii (Torrance

& Pryor, 1998).

� Treba da postoi i soodvetno "vreme za ~ekawe“ me|u momentot kogapra{aweto e postaveno i onoj koga e daden odgovorot. Vo edna stu-dija, prose~noto vreme na ~ekawe bilo edna sekunda, no koga toabilo pro{ireno na tri sekundi, se podobrile kvalitetot i na dol-ìnata na odgovorite na u~enicite (Wood, 1998).

� Ako tempoto na postavuvaweto pra{awa e premnogu brzo, nastavni-cite }e go posvetat vremeto na zadovoluvaweto na potrebite samona eden tesen krug na u~enici vo paralelkata (onie {to postignu-vaat povisoki rezultati), posvetuvaj}i relativno malo vnimanie napotrebite na drugite u~enici, koi moàt frustrirani da "zagubatnade`“ i pokraj toa {to i tie imaat potencijalni mo`nosti da bidatanagaìrani vo razmisluvawata i u~eweto, dokolku im se dadepove}e vreme (Brooks, 2002).

Prilogot 8.1 dava pregled na dobrite strani i na ograni~uvawata pri ko-risteweto pra{awa za ocenuvawe na u~enicite vo tekot na nastavata.

Prilogot 8.2 pokaùva deka mnogu e zna~aen i na~inot na koj {to se formu-liraat pra{awata. Primerot pokaùva deka na~inot na koj {to gi formu-lirame pra{awata vlijae vrz vidovite na odgovorite {to gi dobivame, atoa, od svoja strana, vlijae na vrednosta na tie odgovori vo smisla da nipokaàt kolku dobro u~enicite nau~uvaat.

Sega preminite na Prilogot 8.3 i, koristej}i go u~ebnikot koj {to go koris-tite vo nastavata po va{iot predmet, izgotvete grupa pra{awa, i ocenete givo pogled na nivnata relativna teìna.

163


8.3.1 Postavuvawe pra{awa na razli~ni nivoa na kompleksnost - Blumova taksonomija

Nastavnicite moèbi }e sakaat da ja koristat Blumovata taksonomija kakoosnova za izgotvuvawe na pra{awata na koi u~enicite treba da dadatodgovor, bilo vo kontekstot na postavuvawe usni pra{awa, ili pripra{awata na koi od u~enicite se bara da dadat pismen odgovor.

Prilogot 8.4 se odnesuva na pra{awata {to moàt da bidat postaveni ko-ristej}i ja Blumovata taksonomija. Tie se dviàt od pra{awa od podra~jeto"znaewa“, vo koe {to se bara od u~enicite osnovnito razbirawe, pa se doposloèni pra{awata koi {to barat "analiza“, "sinteza“ i "evalvacija“.Podolu se dadeni primeri:

� Znaewa - Kako se vika toa? Od kade ... doa|a? Koga toa se slu~ilo?Koi se trite vidovi triagolnici? [to zna~i...?

� Razbirawe - Od kade toj...? Objasni {to se slu~ilo vo ku}ata? Pa, kako se ~uvstvuva Tim vo ovoj moment? Koi se klu~nite karak-teristiki na...? Dali e ova gradot ili seloto?

� Primena - [to misli{ deka }e se slu~i potoa? Zo{to? Vnesi jaovaa informacija vo grafikon. . . Moè{ li da go koristi{ toa {togo znae{ za da go re{i{ ovoj problem?

� Analiza - Kakvi pravilnosti moè{ da zabeleì{ vo na~inot nakoj ovie glagoli se menuvaat? Zo{to Germancite izvr{ija invazija?Kakvi pretpostavki se pravat...? Koja e funkcijata na...?

� Sinteza - Koja e glavnata misla na pisatelot? Na koj na~in moè{da ja proveri{ taa teorija? Kakvi zaklu~oci moè{ ti daizvle~e{?

� Evalvacija - Koja parola }e ima verojatno najgolemo vlijanie? Dalitie treba da izgradat zeleno-trevna ili temno-pokriena lokacija?Koja strategija be{e podobra za da se primeni?

Sega probajte ja aktivnosta vo Prilogot 8.3, vo koja se bara da izvr{iteklasifikacija na nekoi pra{awa spored Blumovata taksonomija.

8.3Priodi vo izgotvuvaweto i davaweto odgovori

na pra{awata

Sekoj pat koga izvesen nastavnik postavuva pra{awe, ili dava napi{anopra{awe, nastavnikot go modelira ispra{uvaweto na u~enicite, i od u~e-nicite se o~ekuva da gi usvojat modelite na nastavnikot. Ottuka, mnogu eva`no nastavnicite da postavuvaat dobri pra{awa.

164


8.3.2 Proveruvawe na odgovorite so strategijata "Semafor“

Vo ovaa strategija (Smith, 1998), u~enicite go pokaùvaat svoeto nivo narazbirawe na leklcijata. Podgotvete tri karton~iwa za sekoj u~enik - ednocrvena, edno òlto i edno zeleno. Vo soodveten moment od ~asot, na primer,po objasnuvaweto na nekoj nov poim, pobarajte od u~enicite da dali razbra-le, taka {to }e podignat edno od karton~iwata:

� Ako u~enicite krenat crveno karton~e, toa zna~i deka seu{te ne gorazbrale toa {to se predava na ~asot;

� Ako u~enicite krenat òlto karton~e, zna~i deka tie se nedovolnosigurni;

� Ako u~enicite krenat zeleno karton~e, toa zna~i deka celosnorazbrale.

Ako pogolem del od u~enicite krenat crveni ili òlti karton~iwa, nas-tavnikot moè da postavi dopolnitelni pra{awa za da doznae kade imaatpote{kotii, a potoa da prodolì so nastavata.

Izvesna povrzana strategija e PIP - Private-Intimate-Public (Samostojno - Spo-deleno - Javno) (Husbands, 1996). Fazite se slednive:

� Faza 1: Samostojno - u~enicite samostojno gi pi{uvaat svoiteodgovori na postavenoto usno ili pismeno pra{awe od strana nanastavnikot;

� Faza 2: Spodeleno - u~enicite gi sporeduvaat odgovorite sou~enikot do sebe ili so mala grupa u~enici;

� Faza 3: Javno - odgovorite stanuvaat javni, koga grupite se pokanu-vaat da dadat izvestuvawe. U~enicite moàt me|usebno da gi ocenu-vaat svoite odgovori.

Izvesna modifikacija na fazata 3, sugerirana od Black i Wiliam (1998), e daim se dade na u~enicite izbor me|u odgovorite, ili da se pobara od niv daglasaat za toa koi se najdobrite odgovori.

8.3.3 Pottiknuvajte gi u~enicite na vrednuvawe na pra{awata koi {to go potenciraat razbiraweto

Vo strategijata Pra{awe-Odgovor-Vrski (Raphael & Au, 2005) od u~enicitese bara da napravat kategorizacija na pra{awata spored nivoto na razmis-luvaweto koe {to odgovorot go bara. Ovaa strategija moè da se koristi sou~enici do 12-godi{na vozrast, ili so postari u~enici koi {to moè biimaat pote{kotii vo u~eweto.

Pra{awata se staveni vo kategorii, najprvin od strana na nastavnikot (ko-ristej}i modelirawe), a potoa i od strana na u~enicite. Postojat dve {iro-ki kategorii: vo knigata (koga odgovorot na pra{aweto na nastavnikot ilina pismenoto pra{awe moè da se najde vo u~ebnikot) i vo mojata glava (ko-

165


ga u~enikot mora da razmisluva za to~niot odgovor i ne moè da se potpirasamo na u~ebnikot). Vo ramkite na sekoja od ovie kategorii, postojat i dvenatamo{ni podelbi:

Ovaa strategija moè da bide korisna bidej}i bara od u~enicite da razmis-luvaat za toa kade tie moàt da gi najdat odgovorite na pra{awata. Toa, odsvoja strana, treba da im pomogne vo nao|aweto na odgovorite vo nivniteu~ebnici (odnosno, odgovorite moàt da se najdat vo tekstot), ili vo nivni-te glavi (odnosno, u~enicite mora da dojdat do odgovorite {to se baziranivrz informaciite vo tekstot i informaciite {to tie moè bi ve}e gi imaat).

Druga opcija bi bila da se pobara da u~enicite da napravat kategorizacijana nivnite pra{awa spored izvesna taksonomija kako {to e onaa na Blum.

Strategiite kako {to se Pra{awe-Odnos-Vrski im pomagaat na u~eniciteda ja razvivaat metakognicijata, ili sposobnosta da razmisluvaat za sops-tvenoto mislewe. U~enicite so metakognitivni znaewa (onie koi se meta-kognitivno svesni) razmisluvaat za svoeto mislewe. Tie razmisluvaat zaona {to go videle ili slu{nale i se pra{uvaat samite sebe si dali toa gorazbiraat. Strategijata Pra{awe-Odgovor-Odnosi gi vodi u~enicite darazmisluvaat za toa kade moàt da gi najdat odgovorite na pra{awata. Ovatreba da gi ohrabri u~enicite vo idnina da razmisluvaat za odgovorite {totie gi davaat vo pogled na nivnata sloènost i za toa kako do niv da doj-dat. Onie u~enici koi se metakognitivno svesni obi~no podobro gi razbi-raaat tekstovite i podobro go razbiraat sopstvenoto u~ewe, odo{tou~enicite koi ne se metakognitivno svesni.

8.3.4 Pottiknuvawe na u~enicite da postavuvaat pra{awa

U~enicite treba da bidat pottiknuvani da postavuvaat pra{awa. Takvitepra{awa ne treba da bidat samo proceduralni (na primer, Kolku dolg trebada bide ovoj esej? Kolku bodovi se dobivaat za ovaa zada~a?), tuku, istotaka, i da se odnesuvaat na sodrìnata.

Internacionalnite istraùvawa pokaùvaat deka, koga u~enicite se obu-~uvaat da sostavuvaat/pravat svoi mislovno-provokativni pra{awa, a potoa

Kategorija Potkategorija

Vo knigata � Tokmu tamu (odgovorot e jasno naveden vo tekstot)

� Razmisli i pobaraj (odgovorot e vo tekstot, no u~enikotmora da go bara i da napravi sinteza od nekolku delovi odinformaciite)

Vo mojata glava � Spored moeto sopstveno mislewe (odgovorot moè da senajde preku koristewe informacii {to u~enikot ve}e giposeduva)

� Avtorot i ti - odgovorot e sodràn vo tekstot, no u~enikotmora da koristi kombinacija na informaciite od tekstot ina svoite sopstveni znaewa.

166


se obiduvaat da odgovorat na niv, tie vo postigawata gi nadminuvaat oniegrupi u~enici koi {to se u~eni so drugi tehniki na u~ewe (Black & Wiliam, 1998).Ova ja potvrduva idejata deka u~enicite treba da bidat pottiknuvani darazvivaat poistraùva~ki/poqubopiten priod vo svoeto sopstveno u~ewe. Ba-raweto od u~enicite da sostavuvaat sopstveni pra{awa za izvesna lekcijaili tekst moè da im pomogne pove}e da razmisluvaat i da u~at poefektivno.

Postavuvaweto pra{awa od strana na u~enikot pretstavuva zna~aen ele-ment kaj recipro~nata nastava, edna strategija za podobruvawe na sposob-nosta na u~enicite za razbirawe na ona {to se ~ita. êtirite komponenti narecipro~nata nastava vklu~uvaat predviduvawe, postavuvawe pra{awa,razjasnuvawe, rezimirawe.

Koga nastavnikot saka da izgotvi test za izvesna lekcija (za formativniceli), u~enicite moàt da se pottiknat da napi{at/sostavat pra{awa koi{to moàt da bidat vklu~eni vo testot.

Sli~no kako i kaj stategijata Pra{awe-Odgovor-Odnosi, samo-ispra{uva-weto na u~enikot moè da ja razviva metakognicijata.

Na krajot, u~enicite moàt da se obidat da gi fomuliraat pra{awata vo svoi-te glavi dodeka go slu{aat nastavnikot ili pak dodeka ~itaat izvesen tekst.

Sli~na strategija {to moè da se koristi od strana na nastavnicite e da imse dade zada~a na u~enicite da napi{at pet pra{awa vo vrska so izvesnalekcija od nivnite u~ebnici ili za izvesna lekcija koja {to tuku {to bilapredadena od strana na nastavnikot. Sekoj par u~enici moè potoa da gi raz-meni svoite pra{awa i da se obidat da gi razmenat me|usebno, edniot da dadeodgovor na pra{awata na drugiot. Moè, isto taka, da bide pobarano od u~e-nicite da dadat komentari za kvalitetot na pra{awata na koi {to tie tre-ba da dadat odgovor - dali pra{awata bile dobro napi{ani/formulirani?Dali tie baraat osnovni informacii, ili pak baraat posloèno razmislu-vawe?

Postavuvaweto pra{awa e, se razbira, samo eden na~in na koj nastavnikotmoè da doznae kolku dobro u~enicite gi postignale obrazovnite celi koi{to bile postaveni. Drug priod e sledeweto na rabotata na u~enicite odstrana na nastavnikot. Sledeweto na rabotata na u~enicite od strana nanastavnikot moè da ima dve generalni formi:

� Nenaso~eno, op{to sledewe, kade nastavnikot so brz pogled pre-baruva niz u~ilnicata da konstatira dali u~enicite ja realiziraatzada~ata i dali se angaìrani vo u~eweto, a toa moè da se pravinekolku pati vo tekot na ~asot;

8.4Postavuvawe pra{awa i sledewe na rabotata

na u~enicite

167


� Naso~eno sledewe, kade nastavnikot odblisku gi sledi aktivnos-tite na nekoj u~enik ili grupa u~enici. Voglavno, onoj nastavnik kojvr{i naso~eno sledewe go dokumentira toa {to toj go zabeleùva.

Nastavnicite treba da go zapi{uvaat vnimatelno ona {to go zabeleùvaat votekot na naso~enoto sledewe. Tie moè da koristat lista za proveruvaweili lista za specifikacija vo koja so brojki beleàt kolku ~esto e prisut-no izvesno odnesuvawe. Voglavno, mo`no e da se vr{i povremeno naso~enosledewe na nekoj u~enik ili grupa. Sepak, so vnimatelno planirawe, nas-tavnikot moè da gi opfati vo naso~enoto sledewe site u~enici edna{ ilidva pati vo tekot na edno polugodie i da gi beleì nivnite rezultati.

Se prepora~uva nastavnicite da go kombiniraat sledeweto so postavuvawepra{awa. Vakvata kombnacija na informaciite potrebni za ocenuvawe, na-re~ena triangulacija (ili podatoci) mu ovozmoùva na nastavnikot da iz-vlekuva pozasnovani zaklu~oci za u~eweto na izvesen u~enik, otkolku akose koristat samo postavuvawe pra{awa i sledewe. Ova ja zgolemuva vero-dostojnosta na zaklu~ocite {to nastavniot moè da gi izvle~e/donese zau~eweto na izvesen u~enik.

Prilogot 8.5 dava obrazec za vodewe bele{ki za rezultatite od naso~enitesledewa na u~enicite koi {to u~estvuvaat vo aktivnostite za u~ewe.

Zatvoreni pra{awa - Zatvorenite pra{awa baraat kusi, "to~ni“ odgovorii pottiknuvaat poednostavni mislovni procesi, kako {to eu~eweto napamet. (Brooks, 2002)

Metakognicija - Sloèn proces na mislewe koe {to vklu~uva aktivnakontrola na kognitivnite procesi {to se prisutni pri u~eweto.Aktivnostite kako {to se planiraweto kako da i se prijde nanekoja zada~a za u~ewe, razmisluvaweto za ne~ie razbirawe, ivrednuvaweto na napredokot kon zavr{uvaweto na zada~ata pret-stavuvaat metakognitivni aktivnosti. Metakognicijata ~esto sedefinira kako "mislewe za misleweto“.

Otvoreni pra{awa - Otvorenite pra{awa baraat pro{ireni odgovori igo pottiknuvaat posloèni mislovni procesi, na primer, pret-postavuvawe, analiza, re{avawe problemi. (Brooks, 2002)

Odnosi Pra{awe - Odgovor - Ramka za razvivvawe i ocenuvawe na spo-sobnosta za ~itawe koja {to im ovozmoùva na u~enicite da ginajdat odgovorite na pra{awata za razbirawe (bez ogled na toadali tie se baziraat na usten govor ili na napi{an tekst).

Vreme na ~ekawe - dolìnata na vremeto vo koe nastavnikot o~ekuva da-den u~enik da dade odgovor na izvesno pra{awe. Makar {to seprocenuva deka prose~noto vreme za ~ekawe iznesuva edna sekun-da, istraùvawata sugeriraat deka podolgoto vreme za ~ekawemoè da go podobruva razmisluvaweto na u~enikot i kvalitetotna negovite odgovori.

RE^NIK NA TERMINI

168


(od Nitko, 2004; Educational Assessment of Students. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson/Merrill/Prentice Hall. (p. 115).

Prednosti za nastavnicite

Nedostatoci za nastavnicite

Sugestii za podobruvawe

(a) Ovozmoùva procenana procesite na misle-we i u~ewe vo tekot nanastavata; nastavnikotdobiva neposrednipovratni informacii.

(b) Im ovozmoùva na nas-tavnicite da postavu-vaat pra{awa {to gipottoknuvaat posloè-nite mislovni procesii da dobivaat poobraz-loèni odgovori.

(v) Ovozmoùva ocenuvawena interakcijata u~e-nik-u~enik.

(g) Ovozmoùva ocenuvawena sposobnosta na u~e-nicite usno prodlabo-~eno da diskutiraatrazli~ni pra{awa.

(a) Nekoi u~enici na mo-àt pred drugi u~eniciusno da se izrazat.

(b) Potrebna e obuka zatoa kako da se postavu-vaat soodvetni pra{a-wa i da se planirapostavuvawe konkretnipra{awa vo tekot na~asot.

(v) Informaciite {to sedobivaat obi~no se malprimerok od o~ekuva-nite rezultati na u~e-weto i od u~enicite voparalelkata.

(g) Nekoi obrazovni celine moàt da se ocenatso sponatani i kusi us-ni odgovori; potrebno epove}e vreme vo koeu~enicite moè slo-bodno da razmisluvaat,da bidat kreativni ida odgovaraat.

(d) Evidencijata za odgo-vorite na u~enicite senao|a samo vo glavatana nastavnikot, {to mo-è da bide nesigurno.

(a) Trudete se da im pos-tavuvate pra{awa i nau~enici koi se povle-~eni ili pobavno odgo-varaat. Izbegnuvajte dase fokusirate samo naverbalno ogresivni i{armantni" yvezdi" voklasot.

(b) Po~ekajte 5-10 sekundiu~enikot da odgovori,pred da go postavitepra{aweto na drugu~enik.

(v) Izbegnuvajte da seograni~uvate samo napra{awa koi baraatfakti ili nedvosmis-len to~en odgovor, bi-dej}i taka nesoodvetnogo stesnuvate fokusotvo ocenuvaweto.

(g) Ne kaznuvajte gi u~eni-cite koi ne se aktivnikoga postavuvate pra-{awa i ne nagraduvajtegi nezasluèno verbal-no agresivnite u~enicikoi se mnogu aktivni.

(d) Zapomnete deka ver-balnoto i neverbalno-to odnesuvawe na u~e-nicite na ~asot ne mo-ra da gi odrazuva niv-nite vistinski stavo-vi/vrednosti.

PRILOG 8.1

OBRAZEC ZA IZGOTVUVAWE LISTA ZA ANALITI^KO

BODIRAWE PRI OCENUVAWETO NA ODREDEN ASPEKT

OD OPREDELEN PROEKT

169


PRILOG 8.2 EFEKTIVNOTO POSTAVUVAWE PRA[AWA

KORISTEWE TEHNIKI ZA EFEKTIVNOTO POSTAVUVAWE PRA[AWA

Postavuvaweto pra{awa {to baraat angaìrawe na posloèni mislovniprocesi moè da se koristi kako instrument za ocenuvawe zaradi u~ewe.Nastavnicite moàt:

� da gi koristat pra{awata za da doznaat {to u~enicite znaat,razbiraat i moàt da pravat;

� da gi analiziraat odgovorite na u~enicite za da doznaat {to tieznaat, razbiraat i moàt da pravat;

� da gi koristat pra{awata za da doznaaat kakvi pogre{ni pretstaviimaat u~enicite so cel da ja naso~at svojata nastava poefektivno;

� da gi koristat odgovorite na u~enicite za da go ocenuvaat nivnotorazbirawe.

Izvesni pra{awa se podobri od drugi pra{awa vo obezbeduvaweto na nas-tavnicite so mo`nosti za ocenuvawe. Menuvaweto na na~inot na koj izves-no pra{awe e formulirano moè da predizika zna~itelna razlika vo:

� mislovnite procesi niz koi {to treba da pominuvaat u~enicite;

� jazi~nite barawa koi {to im se postavuvaat na u~enicite;

� obemot vo koj {to u~enicite go pokaùvaat svoeto razbirawe;

� brojot na pra{awata koi {to se potrebni da se izvr{i ocenuvawetona tekovnoto razbirawe na u~enicite.

Na primer, nekoj nastavnik saka da doznae dali u~enicite gi znaat osobi-nite na prostite broevi. Nastavnikot pra{uva, "Dali brojot 7 e prost broj?“Izvesen u~enik odgovara: "Ovaj...da, Jas mislam deka e“ ili "Ne, ne e.“

Vakvoto pra{awe ne mu ovozmoùva na nastavnikot da napravi efektivnoocenuvawe na toa dali u~enikot gi znae osobinite na prostite broevi.Menuvaweto na pra{aweto vo "Zo{to brojot 7 e primer na prost broj?“pravi nekolku raboti.

� Toa mu pomaga na u~enikot da se priseti na svoite znaewa za osobi-nite na prostite broevi i na osobinite na brojot 7 i da gi sporediniv..

� Odgovorot na pra{aweto e: "Bidej}i prostite broevi imaat to~nodva deliteli i brojot 7 ima to~no ima dva deliteli.“ Ovoj odgovorbara povisoko nivo na iskaùvawe odo{to "Ovaj...da, Jas mislamdeka e.“

�

170


�

� Toj bara od u~enicite da go objasnat svoeto razbirawe za prostitebroevi i nego da go koristat za da go opravdaat svoeto rasuduvawe.

� Toj dava mo`nost da se napravi ocenuvawe bez potrebata od posta-vuvawe dopolnitelni pra{awa. Pra{aweto "Dali brojot 7 e prostbroj?“ bara natamo{ni pra{awa pred nastavnikot da moè da gooceni razbiraweto na u~enikot.

Pra{aweto "Zo{to 7 e primer na prost broj?“ e eden primer na op{totopra{awe "Zo{to x e eden primer na y?“. Ova e eden vid na pra{awe koe{to e efektivno vo obezbeduvaweto mo`nosti za ocenuvaweto. Drugividovi pra{awa koi {to se isto taka efektivni za toa se:

� Kako moème da bideme sigurni deka...?

� [to e isto, a {to e razli~no kaj...?

� Dali nekoga{/sekoga{ e to~no/pogre{no deka...?

� Kako vie...?

� Kako vie bi objasnile...?

� [to toa nam ni kaùva...?

� [to e pogre{no kaj...?

� Zo{to e...to~no?

171


Pra{awe

1

2

3

4

5

Upatstva: Pro~itajte go tekstot vnimatelno a potoa napi{ite 5 re~enicinameneti da ja ocenite agaìranosta na u~enicite so tekstot.Va{ite pra{awa treba da bidat formulirani kako pra{awa koi{to }e moàt da bidat postaveni usno od strana na nastavnikotvo tekot na nastavata.

PRILOG 8.3KLASIFICIRAWE NA PRA[AWATA [TO GO PRIDRU@UVAAT

IZVESEN TEKST, SPORED NIVOTO NA TE@INATA

Na u~esnicite treba da im se dade eden od slednive tri teksta: Jazik,Geografija, Bilogija.

Otkako }e gi napi{ite pra{awata, rangirajte gi spored nivnata teìna, inavedete gi pri~inite za takvoto va{e rangirawe.

Nivo nateìnata

Broj na pra{aweto (vidi pogore)

Pri~ina

Najte{ko

Vtoronajte{ko

So srednateìna

Vtoronajlesno

Najlesno


Upatstva: Koristete go dolunavedeniot pregled na Blumovata taksonomijaza da napravite kategorizacija na sekoe pra{awe {to vie goizgotvivte vo Prilogot 8.3.

(1) Povrzete go pra{aweto (vnesete go brojot vo kolonata za brojotna sodrìnata) so edno od nivoata vo Blumovata taksonomija(revidiranata).

(2) Navedete gi karakteristi~nite zborovi ili elementi vo pra{a-weto koi {to se odnesuvaat najdirektno na taksonomskoto nivo.

PRILOG 8.4POVRZUVAWE NA BLUMOVATA TAKSONOMIJA

SO OBRAZOVNITE ZADAÎ

Kompetentnost Formirana ve{tina Br. na pra{aweto i klu~ni zborovi

i frazi

Znaewe/se}avawe

� nabquduvawe i potsetuvawe na infor-macii

� znaewe na datumi, nastani, mesta� znaewe na va`ni idei � izvonredni poznavawa za nekoja tema � Zborovi za pra{awa:

navedi, definiraj, kaì, opi{i, utvrdi,pokaì, ozna~i, soberi, sredi, citiraj,imenuvaj, koj, koga, kade itn.

Sfa}awe/razbirawe

� razbirawe na informaciite � sfa}awe na zna~eweto� prenesuvawe na znaeweto vo nov kontekst� tolkuvawe na faktite, sporeduvawe,

sprotivstavuvawe� podreduvawe, grupirawe, otkrivawe na

pri~inite� predviduvawe na posledicite� Zborovi za pra{awa:

sumiraj, opi{i, protolkuvaj, sprotivstavi,predvidi, povrzi, napravi razlika,proceni, diskutiraj, pro{iri

Primena � koristewe informacii� koristewe metodi, poimi, teorii vo novi

situacii� re{avawe na problemi so pomo{ na

potrebnite znaewa ili ve{tini� Zborovi za pra{awa:

primeni, pokaì, presmetaj, popolni, ilus-triraj, demonstriraj, re{i, razgledaj, mod-ificiraj, povrzi, izmeni, klasificiraj,eksperimentiraj, istraì

172

�

173


Analiza � gledawe modeli � organizirawe na delovite� prepoznavawe skrieni zna~ewa� identifikacija na komponentite � Zborovi za pra{awa:

analiziraj, oddeli, podredi, objasni,povrzi, klasificiraj, uredi, razdeli,sporedi, izberi, zaklu~i

Sinteza � koristewe stari idei za sozdavawe novi� povrzuvawe na znaeweto od nekolku

oblasti � predviduvawe, izvlekuvawe zaklu~oci � Zborovi za pra{awa:

kombiniraj, integriraj, izmeni, preuredi,zameni, planiraj, kreiraj, dizajniraj, iz-misli, {to ako?, sostavi, podgotvi, genera-liziraj, preraboti

Vrednuvawe � sporeduvawe i razlikuvawe idei� ocenuvawe na vrednosta na teoriite, pre-

zentaciite� pravewe izbor vrz osnova na obmisleni

argumenti� verifikuvawe na vrednosta na pokazate-

lite� prepoznavawe na pristrasnosta � Zborovi za pra{awa:

oceni, re{i, rangiraj, testiraj, izmeri,prepora~aj, ubedi, izberi, proceni, objasni,napravi razlika, podd`i, zaklu~i, sporedi,sumiraj

�

174


PRILOG 8.5OBRAZEC ZA BELE@EWE OD NASOÊNITE SLEDEWA

NA UÊWETO NA UÊNIKOT

U~enik koj se sledi

Odnesuvawe/stav nau~enikot

Kolku patiu~enikot e

nabquduvan

Komentar

Lekcija/~as: ______________________________________ Datum: ______________

Imiwa na sledeniot u~enik/u~enici: ____________________________________

________________________________________________________________________

Klu~ni obrazovni celi na ~asot: _________________________________________

________________________________________________________________________

Sledena aktivnost: _____________________________________________________

________________________________________________________________________

Zaklu~ok: _______________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

TEMA 9

175

FORMATIVNOTO OCENUVAWE 3:

OCENUVAWETO NA PORTFOLIO I NA PROEKTNA RABOTA

U~esnicite treba:

� Da razlikuvaat me|u koristeweto na portfolija za formativnotoocenuvawe (pokaùvaj}i go obrazovniot razvoj na u~enikot vo odredenvremenski period) i za sumativni celi (najdobrite trudovi nau~enikot);

� Da se zapoznaat so komponentite na portfolijata za razvojot i port-folijata za u~eweto;

� Da moàt da gi opi{uvaat osnovnite ~ekori vo izgotvuvaweto na sis-tem na portfolija;

� Da gi odreduvaat na~inite na koi u~enicite }e moàt da gi ocenuvaatsvoite sopstveni portfolija (samo-ocenuvaweto na u~enicite);

� Da gi odreduvaat kriteriumite za ocenuvawe na portfolijata nau~enicite;

� Da gi prepoznavaat mo`nostite za koristewe elektronski portfolijaza da im posvetat vnimanie na nekoi od predizvicite vo koristewetona portfolijata.


Elementi na ocenuvawe na portfolio se zabeleùvaat i vo Nacrt standar-dite:

Od del I: PLANIRAWE NA OCENUVAWETO

1. Ocenuvaweto treba da e planirno vo razvojnata i godi{nata pro-grama za rabota na u~ili{teto.

� Na nivo na u~ili{te za sekoj period treba da se isplanirani for-malnite sumativni ocenuvawa po site predmeti.(Na pr. dokolku ne se isplanira vremeto na sumativni testirawa, pismeni raboti,predavawe na portfolija i izve{tai od proektni aktivnosti moè da se slu~iu~enicite da bidat preoptovareni so ocenuvawa koi zna~itelno vlijaat nanivnite ocenki za opredelen period)

�

176


�� U~ili{teto treba da planira obezbeduvawe na materijalno-teh-

ni~ki uslovi za sproveduvawe na ocenuvaweto.(Na pr. da obezbedi hartija za pe~atewe na instrumentite, mo`nost za kopirawe,prostor za ~uvawe na portfolija i izrabotki, uslovi za prakti~ni izvedbi iizrabotki)

Od del II: IZBOR NA METODI ZA OCENUVAWE I IZRABOTKA NA INSTRUMENTI

Metodite* na ocenuvawe treba da soodvetstvuvaat na celite i nakontekstot na ocenuvaweto

* Se koristat pove}e raznovidni metodi, kako na pr. (1) metodi za usno proveruva-we (razgovor, diskusija, usno izlagawe, usno izpra{uvawe); (2) metodi za ocenkana pismeni odgovori (testovi, odgovori na pra{awa), drugi pi{uvani trudovi(esei, literaturni trudovi, izve{tai od istraùvawa) i izrabotki (crteì, mode-li, grafi~ki prikazi, portfolio); (3) metodi za proverka na prakti~na osposo-benost (dramski, muzi~ki, fizi~ki izvedbi, prakti~na rabota).

Od del V: INFORMIRAWE ZA SOZNANIJATA OD OCENUVAWETO

2. Usnite i pismenite informacii od tekovnoto ocenuvawe treba dase povrzani so celite na nastavata.

� Informaciite od tekovnoto ocenuvawe nameneti za u~enicite i roditelite treba da se povrzani so informaciite {to im sedadeni za celite {to u~enicite treba da gi postignat.

Od delot: KOMPETENCII NA NASTAVNIKOT

II. Izbor na metodi za ocenuvawe i izbor/izrabotka na instrumenti

Nastavnikot znae:

1. Raznovidni metodi za ocenuvawe i soodvetni instrumenti.

2. Za karakteristikite na metodite za ocenuvawe (validnost, relija-bilnost, objektivnost).

III. Sproveduvawe na procesot na ocenuvawe

Nastavnikot e kompetenten:

2. Da primenuva razli~ni metodi za ocenuvawe i da gi procenuvaefektite od nivnata primena.

3. Da izgotvuva i koristi razli~ni instrumenti za ocenuvawe (na pr.zada~i, testovi, ~ek listi, analiti~ki listi) i upatstva za ocenu-vawe.

4. Sistematski da go sledi napreduvaweto na u~enicite i da gi bele-ì kvalitativnite i kvantitativnite soznanija od ocenuvawata.

5. Da interpretira rezultati od razli~ni vidovi ocenuvawa (for-malni i neformalni ocenuvawa) i da gi identifikuva postigawatai propustite na u~enicite

9. Da koristi gotovi kompjuterski aplikacii za ocenuvawe (banka naajtemi, kompjuterski testovi, elektronski portfolija i sl.)

177


Portfolijata imaat vrska so:

� Neformalnoto ocenuvawe, so onie instrumenti i postapki vo oce-nuvaweto {to moàt da se koristat za sobirawe informacii zau~eweto na deteto, a se razli~ni od publikuvani instrumenti sopropi{ani postapki;

� Formalnoto ocenuvawe, kako {to e sumativnoto ocenuvawe, povrza-no so davaweto ocenki i svidetelstva/uverenija;

� "Avtenti~nite ocenuvawa“ koi {to gi sodràt istite predizvici istandardi za prakti~nata osposobenost so koi {to obi~no se soo~u-vaat pisatelite, biznismenite, nau~nicite, voda~ite na komunal-nite zaednici, dizajnerite ili istori~arite. Tie vklu~uvaat pi{u-vawe esei/pismeni sostavi i izve{tai, sproveduvawe poedine~ni igrupni istraùvawa, izgotvuvawe predlozi i modeli, sostavuvaweportfolija, itn. (Wiggins, 1989)

Da rezimirame, portfolijata pretstavuvaat edna ograni~ena zbirka na u~e-ni~kite trudovi koja {to voglavno se koristi: da se pokaàt najdobrite tru-dovi na u~enicite ili da se prikaè obrazovniot razvoj na u~enikot vo od-reden vremenski period. Tie pomagaat da se sozdava kumulativna evidencijaza rabotata na u~enicite preku sobirawe na primeroci od nivnata rabota/trudovi. Trudovite moè da gi vklu~uvaat vrednuvawata na nastavnikot irazmisluvawata na u~enikot, a ova vtorovo posebno e vo vrska so forma-tivnoto ocenuvawe. Primerite na portfolija vklu~uvaat: primeroci od pis-meni zada~i, umetni~ki dela, matemati~ki listovi, izve{tai od nau~nieksperimenti, itn.

9.2 [to se portfolijata?

Portfolio: Korisna zbirka na trudovi na u~enikot koja {to kaùva za naporite, napredokot ili postigawata vo edno dadenopodra~je. Vakvata zbirka mora da go vklu~uva i u~estvotona u~enikot vo izborot na sodrìnata na portfolioto;nasokite za izbiraweto; kriteriumite za ocenuvawe nanegovite dobri strani i dokazite za samoanaliza nau~enikot.

Arter & Spandel, (1992)

178


� Glavnata cel na portfolijata so najdobrite trudovi (ili izo`benatavitrina) e: (1) da se izbiraat najdobrite trudovi na u~enikot obez-beduvaj}i uverlivi podatoci deka u~enikot gi postignal posebniteobrazovni celi i (2) komunikacijata (prenesuvaweto na informa-ciite).

� Celite na portfolijata za razvojot i u~eweto se: (1) da im pomagaatna nastavnicite i na u~enicite na sistematski na~in da go razgle-duvaat napredokot i da go pottiknuvaat razvojot vo u~eweto i (2) daim ovozmoùva na u~enicite da ja razleduvaat svojata rabota i dago vidat napredokot {to bil postignat vo tekot na nivoto u~ewe. Zada bidat efektivni, portfolijata treba sistematski da se plani-raat i primenuvaat. Osnovnite elementi koi {to treba da bidatvklu~uvani vo edno portfolio za razvojot i u~eweto se prikaànivo Prilogot 9.1.

Najednostavno kaàno, edno portfolio so pi{ani trudovi, na primer, moèda sodrì:

� Sodrìna/pregled na trudovite;

� Primeri na trudovi na razli~ni etapi od izgotvuvaweto na prvataverzija, popravaweto i ureduvaweto;

� Primerok na najdobriot trud so zabele{ka zo{to u~enikot smetadeka toa e negoviot najdobar trud;

� Primeri na razli~ni vidovi pi{ani trudovi za razli~na publika(po{tenska karti~ka, recept, telefonski potsetnik, nasoki, upat-stva)

9.3 Vidovi portfolija [Vidi Prilog 9.1]

Portfolijata, zaradi nivnata dlabo~ina i vremeto {to im se po-svetuva, pretstavuvaat odli~no sredstvo za davaweto poddr{kana integriranoto u~ewe preku niza na teoretski i me|u~ove~kisposobnosti.

Nasproti proektite koi {to obi~no baraat od u~enicite da izgot-vat izvesen proizvod koj {to e povrzan so nekolku standardi ilitemi, portfolijata obi~no baraat raznovidnost na u~eni~kitetrudovi povrzani so pove}e standardi ili temi.

179


Obrazovna cel [to se stava vo portfolioto

U~enikot da pokaùva razbirawe zamatemati~kite koncepti.

Opisot na nastavnikot za aktivnostana u~enikot so koj {to se pokaùvarazbiraweto na izvesen matemati~kikoncept.

U~enikot da re{ava sloèni prob-lemi vklu~uvaj}i i dobivka i zaguba.

Nacrtite, popravenite i kone~niteverzii na trudot na u~enikot zaizvesni sloèni problemi koi {tovklu~uvaat dobivka i zaguba.

U~enikot da postavuva i da re{avaalgebarski problemi.

Algebarskite problemi {to sepostaveni od u~enikot.

U~enikot da dava svoe mislewe zastrategiite vo re{avaweto na prob-lemot i da gi identifikuva jakitestrani i slabostite.

Pismenoto obrazloènie zasodrìnite vo portfolioto

Sodrìnata na edno razvojno portfolio

Podolu e daden kus pregled na mo`nite sodrìni na edno portfolio pomatematika. Na krajot, tie se povrzani so obrazovnite celi.

Portfolio po biologija Portfolio po istorija

� Biografski izve{tai za zna~ajnili~nosti na poleto na biologijata

� Laboratoriski izve{taj� Dnevnik za re{avaweto na prob-

lemite� Bro{ura za {e}ernata bolest

(grupen proekt)� Video snimka so grupna

prezentacija na krvotokot� Pismen sostav za hemiska vojna� Istraùva~ki trud za SIDA� Razgovor so univerzitetski pro-

fesor snimen na magnetofon� Samo-vrednuvawe na portfolio

koristej}i lista za analiti~koocenuvawe

� Mreà za postavuvawe celi

� Anotirani bibliografii za petknigi napi{ani za Prvata svetskavojna

� Prepora~ana literatura na 10 sta-tii vo vrska so Prvata svetska vojna

� Snimka na razgovorot so lokalenistori~ar

� Karta na bitkata na rekata Soma� Video snimka ili usna prezenta-

cija za bitkata kaj Vaterlo� Istraùva~ki trud za formira-

weto na Evropskata unija� Evalvacija na portfolio so

sou~enik koristej}i lista zaanaliti~ko ocenuvawe

� Venov dijagram so sporeduvawe nabitkata na rekata Soma i na PerlHarbur

Podolu e dadena mo`na sodrìna na portfolija po biologija i istorija.Sodrìnata na portfolijata mora da soodvetstvuva na obrazovnite celi naizvesna tema ili proekt.

180


Prednosti Nedostatoci

Moàt da bidat prilagodeni na indi-vidualnite potrebi, interesi isposobnosti na u~enikot.

Se posvetuva mnogu vreme od strana nanastavnikot i u~enikot vo izgotvuva-weto i odrùvaweto na portfolijata.

Moàt da go dokumentiraat kako raz-vojot taka i postigawata na u~enikot.

Sevkupnoto nivno vodewe i ~uvawe.

Moàt da go pottiknuvaat samovrednu-vaweto na nastavnikot, so pozitivnovlijanie vrz u~eweto vo odredeni vre-menski periodi.

Ograni~uvawata za koristewe vo su-mativni ocenuvawa so odlu~uva~kovlijanie. Te{ko se vospostavuvaat jas-ni kriteriumi za bodirawe kako re-zultat na vklu~eniot obemen i raznov-iden materijal. Ova ja namaluva reli-jabilnosta.

U~enicite niv gi ~uvstvuvaat kakoli~na sopstvenost koja {to im pomagada prezemaat odgovornost za postavu-vaweto celi i vrednuvaweto nanivniot sopstven napredok.

Neadekvatnata specifikacija na ce-lite, upastvata za izgotvuvawe ilikriteriumite za ocenuvawe od stranana nastavnicite. Vodi kon toa port-folijata da bidat samo papki koi {tosodràt neorganizirana zbirka natrudovi.

Pomagaat vo izvestuvaweto na rodite-lite za razvojot, u~eweto i postigawe-to na u~enikot na eden konkretenna~in.

Elektronski portfolija

Odbrani prednosti i nedostatoci vo ocenuvaweto na portfolijata (Adaptirano od Popham, 2005; Linn & Miller, 2005)

Eden od glavite predizvici vo primenata na ocenuvaweto na portfolioto sete{kotiite so obemot i so vodeweto na portfolijata. Nekoi od takvite pre-dizvici moàt da bidat sovladani preku koristewe na elektronski port-folija, koi {to sodràt sli~ni informaci i materijali kako i standard-nite portfolija, no se skladiraat po elektronski pat vo forma na tekst,grafi~ko pretstavuvawe, audio i video. Digitalnite kameri ja olesnuvaatnivnata primena. Glavnata prednost e deka portfolijata moè da se skla-diraat na harddiskovi, CD romovi i drugi elektronski mediumi za memori-rawe podatoci.

9.4.1 Prednosti i nedostatoci na portfolijata

9.4 Izgotvuvaweto i koristeweto na portfolijata

181


9.4.2 Izgotvuvaweto efektivni portfolija

Pri izgotvuvaweto na izvesno portfolio, za da se izvle~e maksimumot odprednostite i da se minimiziraat nedostatocite, mnogu pomaga, da se poz-navaat karakteristikite na edno dobro portfolio (prezemeno od McMillan,

1997) [Prilog. 9.2]

9.4.3 Primenuvaweto/koristeweto na listite za analiti~ko ocenuvawe

Za da moè portfolijata da se koristat kako instrument za ocenuvawe, po-trebna e lista za analiti~ko ocenuvawe. Toa mora da gi vklu~uva i vrednos-nite kriteriumi na listite za analiti~ko ocenuvawe - odnosno aspektite{to }e se koristat vo odreduvaweto na kvalitetot na izvesno portfolio nau~enicite. U~enicite treba da bidat zapoznaeni so ovie kriteriumi.Spored Popham (2005), listite za analiti~ko bodirawe treba da vklu~uvaattri elementi:

[est ~ekori vo izgotvuvaweto na eden sistem na portfolija (Nitko & Brookhart, 2007; Nitko, 2004)

1. Odredete ja celta i fokusot na portfolioto

2. Odredete gi dimenziite na op{tite postigawa {to treba da seocenuvaat.

3. Odredete ja soodvetnata organizacija

4. Odlu~ete za korista na portfolioto vo praktikata.

5. Vrednuvaweto na portfolioto i odrednicite za vnesuvaweto napodatocite

6. Vrednuvaweto na listite za analiti~ko ocenuvawe

1. Vrednosni kriteriumi - aspektite {to }e se koristat vo odredu-vaweto na kvalitetot na izvesen odgovor na u~enikot

2. Opisi na razliki vo nivoa na kvalitet za vrednosnite kriteriumi.Za sekoj vrednosen kriterium, mora da se dade opis za da moàt dase napravat kvalitativni razliki vo odgovorite na u~enicite prikoristeweto na ovoj kriterium.

3. Naznaka za toa dali }e se koristi holisti~ki ili analiti~ki pri-od vo ocenuvaweto. Dali kriteriumite za vrednuvawe }e bidatprimeneti zaedno/ednovremeno (holisti~koto bodirawe) ili pak }ese primenuvaat kriterium po kriterium (analiti~koto bodirawe).


U~esnicite rabotaat vo parovi za da odredat {to moè da se vklu~i voedno portfolio bazirano vrz edno vrabotuvawe ili, pak, na izvesen obra-zoven kurs po va{ izbor [Prilog 9.3].

Ideite se razgleduvaat na plenarna sesija.

182


êtirite aspekti na re{avaweto problemi

Trite aspekti na komuniciraweto

� Razbiraweto na problemot� Kako gi re{ivte problemite� Zo{to taka re{ivte - popatnite

odluki� [to treba da se pravi ponatamu

- rezultati od aktivnostite

� Matemati~ka terminologija� Matemati~koto pretstavuvawe� Prezentacijata

Primer na kriteriumi {to se koristat vo ocenuvaweto na portfolijatapo matematika vo dràvata Vermont vo SAD (Linn & Miller, 2005)

Tematika/sodrìna Do koj stepen, vo sr`ta na trudot e prisutnaizvesna prepoznatliva tema/poenta/sfa}awe?

Struktura/forma Do koja stepen trudot ima struktura soodvetnana zada~ata {to toj sam si ja postavil?

Do koja stepen moàt da se prepoznaat i po~i-tuvaat pravilata na izbranata forma (reflek-siven pismen sostav, roman, poezija, drama)?

Stavot mislewe /tonot/raspoloènieto

Do koja stepen pisatelot istaknuva jasen stavvo pogled na ~itatelot i /ili na materijalot sokoj {to toj raboti?

Do koja stepen ovoj stav predizvikuva vo tekstotsoodveten i odr`liv ton ili raspoloènie?

Izraz/stil Do koja stepen pisatelot pokaùva ve{tina isposobnost vo koristeweto na soodveten jazik?

Do koja stepen stilot na pi{uvaweto e sood-veten na izbranata forma?

Kriteriumite za ocenuvawe na site formi na kreativno pi{uvawe na [kotskiot ispiten odbor za portfolio za kreativno pi{uvawe(Klenowski, 2001)

183


Broj nabodovi

Opisi na vrednosnite kriteriumi

6 U~enikot izgotvuva celishoden, fokusiran pi{an trud koj {toodrazuva eden isklu~itelen uvid vo situacijata {to se opi{uva;ja otkriva opredelbata kon predmetot, samo-doverbata vo nego-voto prezentirawe i vnimatelnoto razmisluvawe za znaewata ivrednostite na ~itatelite; pokaùva raznovidna primena nastrategiite za opi{uvawe {to se soodvetni za negovata cel; gopredizvikuva vnimanieto na ~itatelite od po~etokot i go zavr{u-va tekstot na zadovolitelen na~in; ja odrùva povrzanosta nizceliot tek; gi razviva posebno i celosno glavnite to~ki ili zna-~ajnite sceni i nema, ili ima malku, gre{ki na re~eni~no nivo.

5 U~enikot dava celishoden, fokusiran pi{an trud {to go odra-zuva celosnoto razbirawe za situacijata {to se opi{uva; poka-ùva interes kon predmetot, samo-doverbata vo negovoto pre-zentirawe i svesnosta za ~itatelite; koristi strategii za opi-{uvawe koi {to se dobro izbrani vo odnos na celta; ja odrùvapovrzanosta i gi razviva glavnite to~ki i pravi malku gre{kina re~eni~no nivo.

4 U~enikot dava pi{an trud koj {to odrazuva dobro razbirawe zasituacijata {to se opi{uva; pokaùva deka toj e svesen za o~e-kuvawata na ~itatelite; i deka gi kontrolira bitnite strategiiza opi{uvawe za da gi zadovoli o~ekuvawata na ~itatelite; jaodrùva povrzanosta; relativno dobro razviva nekoi idei ilito~ki; i pravi povremeni gre{ki na re~eni~no nivo.

3 U~enikot dava pi{an trud koj {to go odrazuva razbiraweto zasituacijata {to se opi{uva, no pokaùva deka avtorot kontro-lira samo mal opus na strategii za opi{uvawe; otkriva malasvesnost za ~itatelite i ograni~en razvoj na ideite (iako toa eobi~no ne{to pove}e od edna stranica dolgo); ima povremenipropusti vo povrzanosta; i pravi zabeleìtelni gre{ki na re~e-ni~no nivo, makar {to pismeniot sostav e seu{te lesno ~itliv.

2 U~enikot dava pi{an trud koj {to e vo vrska so temata no odra-zuva malo razbirawe za mo`nostite za prezentirawe na izvesenpredmet pred ~itatelite; pokaùva ograni~en razvoj na ideite(koi {to se retko pove}e od edna stranica dolgi); ima povreme-ni propusti vo povrzanosta; i ~esto pravi re~eni~ni gre{ki koi{to ponekoga{ go zabavuvat ili go popre~uvaat vnimanieto na~itatelot.

1 U~enikot dava nekolku re~enici (retko pove}e od edna strani-ca) vo vrska so temata; ponekoga{ pokaùva necelosno ili nepo-vrzano beleèwe na labavo povrzani re~enici; i pravi gre{kivo sekoja re~enica.

Bodiraweto na pismenite portfolija vo ocenuvaweto na osnovnitejazi~ni ve{tini vo Nova Skotija [Ministerstvo za obrazovanie na Nova Skotija, 1991]

184


Prilogot 9.4 dava obrazec za vrednuvawe na portfolioto (za rabotnotoiskustvo). Davaweto ocenki se bazira na procenti. Prilogot 9.5 dava obrazec za izgotvuvawe lista za holisti~ko ocenuvawe.

Alternativno:

9.4.4 Vklu~uvaweto na u~enicite vo portfolijata

Nastavnicite moè da go pottiknuvaat samo-iskaùvaweto na u~enicitepreku postavuvawe pra{awa i davawe mo`nosti za popolnuvawe na formu-larite za samo-evalvacija. Pra{awata moè da se postavuvaat vo tekot narazgovorot.

� Niz koj proces pomina za da ja zavr{i{ ovaa zada~a? Vnesi i toa odkade gi dobi tvoite idei i kako go istraùva{e ovoj predmet, sokakvi problemi se soo~uva{e i kakvi izmeneti strategii koriste{e.

� [to e toa {to go pravi tvojot najefektiven trud da bide podobar odtvojot najmalku efektiven trud?

� Dali drugite ~lenovi na tvojata grupa go pregledaa tvoeto portfo-lio? Kakvi zabele{ki tie dadoa?

� Kako ovaa aktivnost se povrzuva so ona {to prethodno si go nau~il?

� Koi se dobrite strani na tvojot trud? [to e toa {to seu{te tizadava griì?

Podolu e daden primer na naslovna strana za sodrìnite na portfolioto iformulari za samo-iskaùvaweto na u~enikot. Dopolnitelni primeri sedadeni vo Prilogot 9.7 („Formular za komentarot na u~enikot za izgotvenottrud“, koj {to }e moè da se koristi za da se ocenuvaat produktite {to sevklu~eni vo izvesno portfolio); i vo Prilogot 9.8 (Formular za samo-evalvacija i samo-iskaùvawe na u~enikot).


U~esnicite rabotat vo parovi za da izgotvat lista za holisti~ko ocenuva-we na razvojnoto portfolio (rabotnoto iskustvo). Vidi Prilog 9.5.


U~esnicite gi razgleduvaat primerite na portfolija (dokolku tie se obez-bedeni). Koristete go Prilogot 9.6 za da izgotvite lista za holisti~koocenuvawe.

185


Primer na naslovna strana za podatoci za trud vo portfolioto (Linn & Miller, 2005)

Ime na u~enikot: ________________________________ Datum: ___________

Komentari na u~enikot:

Komentari na nastavnikot

Opis na trudot:

Ime na nastavnikot: _________________________ Datum: ____________

Dobri strani na trudot:

Izvesni raboti {to treba da se zemat predvid ili podra~ja {totreba da se dorabotat se:

Drugi komentari:

Go odbrav ovoj trud za moeto portfolio bidej}i:

Ve molam zabele`ete:

Drugi komentari/mislewa:

186


Primer na formular za samo-iska`uvawe i vrednuvawe (Linn & Miller, 2005)

Ime na u~enikot: ________________________________ Datum: ___________

Samo-vrednuvawe na trudot:

Komentari na nastavnikot

Opis na trudot:

Ime na nastavnikot: _________________________ Datum: ____________

[to se obidov da napravam:

[to napraviv:

[to nau~iv:

Na {to sum gord vo vrska so ovoj trud:

Na {to treba da rabotam ili na {to bi trebalo da rabotam poinakusledniot pat:

187


Lista za analiti~ko bodirawe/ocenuvawe - Edno pravilo {to go koris-tite najprvin za ocenuvawe ili bodirawe na oddelni delovi nakarakteristi~nite osobini (ili dimenzii) na procesot na izvesenproizvod na u~enikot, a potoa za sumirawe na bodovite na tieoddelni delovi za da se dobie vkupniot broj na bodovite.

Portfolio so najdobrite trudovi (izlo`bena vitrina) - Portfolio{to gi sodrì samo najdobrite krajni proizvodi/trudovi vo iz-vesen, odreden nastaven predmet.

Portfolio za razvojot i u~eweto/dokumentacisko portfolio - Portfo-lio {to sodrì evidencija koja {to go dokumentira napredokot nau~enikot vo tekot na odreden vremenski period. Toa obi~no sodr-ì evidencija {to go dokumentira podobruvaweto vo pogled naobrazovnite celi i moè da vklu~uva primeri na rabotata za koiu~enicite smetaat deka se pod nivoto kako i primeri {to seegzemplarni/za primer.

Lista za holisti~ko ocenuvawe/bodirawe -Upatstva za bodirawe {tobaraat nastavnikot da go ocenuva ili bodira proizvodot na iz-vesen u~enik ili procesot kako celina bez prethodno da gi bodiraposebno delovite ili komponentite.

Portfolio - Portfolio e izvesna ograni~ena zbirka na trudovi na u~eni-kot koja {to se koristi glavno za da se prikaàt najdobrite tru-dovi na u~enicite; i da se pokaè obrazovniot razvoj na u~enikotvo odreden vremenski period.

Ocenuvawe na portfolioto - Ocenuvaweto na portfolioto ja vklu~uvastrukturiranata zbirka na trudovite na u~enikot koja {to ja doku-mentira primenata na znaewata i sposobnostite na u~enicite voraznovidni avtenti~ni konteksti.

Lista za bodirawe - povrzana grupa na postapki za bodirawe za procenu-vaweto na postigawata, prakti~nata osposobenost ili razvojot nau~enicite.

Lista za proverka za samo-evalvacija - Lista za proverka koja {tou~enicite ja koristat za da ja vrednuvaat svojata rabota.

RE^NIK NA TERMINI

188


PRILOG 9.1 VIDOVI PORTFOLIJA

Prethodni znaewa

1. Sodrìna na portfolijata

Obu~uva~ot objasnuva deka portfolioto pretstavuva ograni~ena zbirka natrudovi na u~enicite koja {to glavno se koristi:

� da gi prezentira/pretstavi najdobrite trudovi na u~enicite ili

� da go prikaè obrazovniot razvoj na u~enikot vo odreden vremenskiperiod.

Obu~uva~ot objasnuva deka portfolijata moàt isto taka da se koristat:

� za da se prikaàt omilenite trudovi na u~enikot

� za da se dokumentira izvesen proces kako {to e nekoj dolgoro~enproekt ili

� za da se prikaè grupnoto postigawe na izvesen broj u~enici

Obu~uva~ot objasnuva deka na ovaa sesija fokusot }e bide naso~en kon prvi-te dva primeri na portfolijata {to se navedeni pogore. Va`no e nastavni-kot i u~enicite da obezbedat portfolito da ne pretstavuva nekakov albumna site trudovi na u~enikot. Trudovite za portfolioto se izbiraat vnima-telno. Portfolioto moè da ima forma na papka, kutija za predmeti ilisekakva druga forma {to e neophodna za da se smestat trudovite od u~ewetokoi {to se ocenuvaat.

(a) Portfolio so najdobrite trudovi [Portfolio so omilenite trudovi]

Op{ta cel 1: Najdobrite trudovi na u~enikot se izbiraat za da seobezbedat uverlivi pokazateli deka u~enikot gi postig-nal specifi~nite obrazovni celi

Posebni celi:

� Da se obezbedat pokazateli za sovladanosta i u~eweto vo konkret-niot nastaven predmet;

� Da se obezbedat pokazateli za postigawata na visoko nivo voizvesno podra~je kako {to se umetnosta ili pi{uvaweto;

� Da se obezbedat pokazateli za minimalnata osposobenost voizvesen nastaven predmet {to se zema predvid pri diplomiraweto/zavr{uvaweto na godinata ili kursot;

� Da se obezbedat pokazateli za postigawata na izvesno u~ili{teili na u~ili{tata na teritorijata na izvesna op{tina.

189


Sodrìna: Najdobrite trudovi na u~enikot se izbiraat za da se obezbedatuverlivi pokazateli deka u~eniot gi postignal posebnite obrazovni celi.

Op{ta cel 2: Komunicirawe/prenesuvawe na informaciite

Posebni celi:

� Da im se prikaàt na roditelot(ite)/staratelot(ite) najdobritetrudovi na u~enikot;

� Da mu se prenesat informaciite za izvesen u~enik na sledniot nas-tavnik;

� Da se prikaàt talentite na izvesno u~ili{te.

Sodrìna: Primeri na postigawa {to moàt da bidat karakteristi~niili da gi impresioniraat drugite.

(b) Portfolio za napredok i u~ewe

Obu~uva~ot gi opi{uva mo`nite konkretni celi na portfolijata za napredoki u~ewe; na primer:

� Nastavnikot i/ili u~enikot pravat pregled na napredokot ipromenite vo uspehot.

� U~enikot treba da gi pregleda svoite dela za da ja sogleda vkupna-ta slika za ona {to go postignal.

Obu~uva~ot gi opi{uva osnovnite elementi na edno portfolio za napredok iu~ewe. Va`no e da gi opfa}a site sledni elementi:

1. Bele{ka na koricata "Za avtorot“ i "[to pokaùva ova portfolioza mojot napredok vo u~eweto“ (se pi{uva na kraj, no se stava napred)Bele{kata na koricata gi sumira pokazatelite za u~eweto i napre-dokot na u~enikot.

2. Sodrìna so broevi na stranicite.

3. Elementi - zadolìtelni ({to mora da se opfatat) i nezadolì-telni (elementi po izbor na u~enikot). Zadolìtelnite elementimora da bidat zastapeni kaj site u~enici bidej}i davaat zaedni~kaosnova spored }e se odlu~uva pri ocenuvaweto. Nezadolìtelniteelementi ovozmoùvaat portfolioto da gi pretstavi posebnitekvaliteti na sekoj u~enik.

U~enicite re{avaat dali }e gi vklu~at svoite "najdobri“ dela, ili inekoe delo {to im zadavalo problemi ili ne e tolku uspe{no, obra-zloùvaj}i gi pri~inite.

4. Datumi koga se vklu~eni elementite, za da se olesni sledeweto nanapredokot so tek na vreme.

5. Nacrti za slu{ni/usni i pismeni produkti i preraboteni verzii, naprimer prv nacrt i popraveni/revidirani verzii.

190


6. Razmisluvawa moàt da se pojavat vo razli~ni fazi od procesot nau~ewe (za formativni i/ili sumativni celi); u~enicite moàt da gipi{uvaat i na maj~in jazik vo poniskite godini ili dokolku te{ko seizrazuvaat na angliski.

a. Za sekoj element treba da se dade kuso obrazloènie zo{to eodbran. Ova moè da se odnesuva na prakti~nata osposobenost na u~enici-te, na nivnite ~uvstva vo vrska so napredokot ili so procesot nau~ewe. U~enicite re{avaat dali }e gi analiziraat (dali }e razmisluvaatza) site ili nekoi pra{awa navedeni podolu:� [to nau~iv od ova?

� [to srabotiv najdobro?

� Zo{to go odbrav ovoj element? (vrz osnova na dogovoreni kri-teriumi za ocenuvawe me|u nastavnikot i u~enikot)

� [to sakam da podobram vo elementot?

� [to mislam za mojata prakti~na osposobenost?

� Kade imav problemi?

b. Za celoto portfolio (bele{ka na koricata - vidi pogore)

191


PRILOG 9.2FAZI VO RAZVIVAWETO SISTEM ZA PORTFOLIJA

I KARAKTERISTIKI NA DOBRITE PORTFOLIJA

[est ~ekori za razvivawe sistem za portfolija (Nitko, 2004)

1. Utvrdete gi celta i fokusot na portfolioto.

2. Utvrdete gi op{tite krajni celi na uspehot {to treba da se oceni.

3. Utvrdete ja soodvetnata organizacija.

4. Re{ete kako }e se koristi portfolioto vo praktikata.

5. Vrednuvajte go portfolioto i negovite elementi.

6. Vrednuvajte gi listite za analiti~ko ocenuvawe.

Obu~uva~ot gi opi{uva karakteristikite na dobro portfolio (adaptiranovrz osnova na McMillan, 1997):

� Jasno definirana cel i krajni celi na u~eweto

� Sistematska i organizirana zbirka od produkti na u~enikot

� Prethodno definirani nasoki za toa {to }e opfa}a

� Nekoi elementi {to }e bidat opfateni se po izbor na u~enikot

� Samoanaliza i samovrednuvawe od strana na u~enikot

� Napredokot se dokumentira so konkretni produkti i/li vrednuvawa

� Jasni i soodvetni kriteriumi za vrednuvawe na produktite nau~enicite

� Diskusii za portfolijata me|u u~enicite i nastavnicite

� Vklu~uvawe na roditelite vo procesot na izrabotka na portfolioto

Tri soveti za ocenuvawe na portfolijata (Nitko, 2004)

1. Vklu~ete avtenti~ni dela - na primer, vo portfolio po prirodninauki, u~enikot treba da raboti na vrednuvawe na dokazite, da ko-risti nau~ni objasnenija vo potkrepa na podatocite, ili da pribirapodatoci za da gi potvrdi ili da gi pobie objasnenijata - onaka kako{to pravat vistinskite nau~nici.

2. Vodete evidencija za konceptualniot razvoj - portfolijata treba daopfa}aat objasnenija na u~enicite, bele{ki za toa {to go razbrale,kako i konceptualni ramki. Portfolioto treba ~esto da se a`urirakako {to u~enikot napreduva vo proektot ili vo re{avaweto naproblemot, za da se vidat promenite vo konceptualnata ramka i vorazmisluvawata na u~enikot so razvojot na proektot.

3. Razmisluvajte zaedno so u~enikot - u~enikot go koristi portfoliotokako osnova za diskusii so nastavnikot vo odnos na svoeto razbira-we na osnovnite koncepti, principi i teorii za toa {to go raboti.Nastavnikot ja naso~uva diskusijata i mu pomaga na u~enikot.

192


PRILOG 9.3 SODR@INITE NA EDNO RAZVOJNO PORTFOLIO

Upatstva: Rabotete so svojot partner za da razgledate {to bi moèlo dase vklu~i vo izvesno portfolio za u~enici {to steknuvaat ra-botno iskustvo vo nekoja lokalna rabotna organizacija. Navede-te nekoi op{ti obrazovni celi za rabotnoto iskustvo i razmis-lete kakvi sodrìni moàt da se stavat vo portfolioto.

Obrazovna cel [to se stava vo portfolioto

Da se utvrdi koj e rakovodniot timna rabotnata organizacija i za toakoi se nivnite ulogi vo organizaci-jata, itn.

Razgovorite so klu~niot rakovodenkadar.

Da se utvrdi kako organizacijata gireklamira svoite proizvodi i da sedadat komentari za reklamite.

193


PRILOG 9.4 VREDNUVAWE NA PORTFOLIJATA (RABOTNO ISKUSTVO)

Pokazateli i datumi

Ve{tina /krajna cel

Komentari Ocenka odnastavnikot

Ocenka odu~enikot

%

Bele{ka na koricata/voved

Planirawe 5%

Opis i pregled nakompanijata (tekst)

Pi{uvaweinforma-tiven tekst

10%

Razgovor so direkto-rot za organizacijatana kompanijata (kase-ta) + razmisluvawaza razgovorot (tekst)

Koristeweslu{ni/usni jazi~nive{tini

20%

Pregled na rabotniteiskustva na u~enikot(tekst)

Analiza /razmislu-vawa

20%

Dnevnikot e celosnopopolnet so 3prilozi nedelno

Razmislu-vawa

25%

Sopstven izbor nau~enikot (na primer,izraboten artefakt)

20%

Vkupna ocenka 100%

194


Upatstva: Va{ite u~enici treba da ja zapo~nat rabotata vrz izvesen pro-ekt za rabotnoto iskustvo. Rabotete zaedno so svojot partner zada izgotvite lista za holisti~ko bodirawe {to moè da se ko-risti da se bodiraat nivnite portfolija na krajot na proektot(posle 10 sedmici).

Broj na bodovi Vrednosni kriteriumi

4 boda (Izvonredno)

3 boda(Ubedlivo)

2 boda(Prifatlivo)

1 bod (Po~etni~ko)

Portfolioto pokaùva malku ili nema podatoci dekase postignati obrazovnite celi. U~enikot malku seangaìra vo samo-razmisluvawe. Vo portfoliotonedostigaat nekolku komponenti.

PRILOG 9.5VREDNUVAWE NA PORTFOLIO - IZGOTVUVAWE LISTA

ZA HOLISTI^KO BODIRAWE/OCENUVAWE (FORMULAR A)

Duri i ako nastavnicite koristat listi za holisti~ko bodirawe, tie sepakmoàt da dadat svoi zabele{ki vo portfolioto i na toj na~in da obezbedatpovratni informacii za u~enicite.

195


Upatstva:

(1) Izberete eden vrednosen kriterium spored koj }e se ocenuvaatsodrìnite na portfolioto

(2) Izgotvete 4 ili 5 opisi koi {to gi istaknuvaat kvalitativni-te razliki na postigaweto na u~enikot spored toj kriterium.

Broj na bodovi Vrednosni kriteriumi

4 boda (Izvonredno)

3 boda(Ubedlivo)

2 boda(Prifatlivo)

1 bod (Po~etni~ko)

Portfolioto pokaùva malku ili nema podatoci dekase postignati obrazovnite celi. U~enikot malku seangaìra vo samo-razmisluvawe. Vo portfoliotonedostigaat nekolku komponenti.

PRILOG 9.6VREDNUVAWE NA PORTFOLIO - IZGOTVUVAWE LISTA

ZA HOLISTI^KO BODIRAWE/OCENUVAWE (FORMULAR B)

196


LISTA ZA ANALIZA NA UÊNI^KI PRODUKT (ARTEFAKT)

Ime i prezime________________________ Datum _________ Produkt _________________

Disciplina/oblast _______________________

Opis na produktot____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________(Prodolì da pi{uva{ na druga stranica)

Zo{to smeta{ deka ova pretstavuva tvoe najdobro delo?_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sluèj}i se so lista za proverka na ve{tinite, navedi gi ve{tinite {to gidemonstrira{e najdobro pri kreiraweto na ovoj produkt?_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Koja od ve{tinite {to gi demonstrira{e pri kreiraweto na ovoj produkt moè{da ja usovr{i{? [to bi napravil dokolku saka{ da go korigira{ ili da gozasili{ deloto? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Datum na odobruvawe od sovetnikot __________________

Komentari: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

PRILOG 9.7 SAMOVREDNUVAWE I SAMOANALIZA NA UÊNICITE

Obu~uva~ot gi zapoznava u~esnicite so listata za opis na produkt (artefakt).Otkako u~enicite }e ja popolnat listata moàt da ja vklu~at vo svoeto port-folio.

197


Ime: _____________________________________________ Datum: ________________

Samo-evalvacija:

Koi se glavnite ne{ta {to gi nau~i od ova prakti~no iskustvo?

Kako ti se promeni kako li~nost vo tekot na steknuvaweto na prakti~-noto iskustvo? Koi se tvoite jaki strani i slabosti vo ulogite {to tiima{e prezemeno?

Dokolku rabotnoto iskustvo ti be{e prodolèno za u{te 6 meseci, {toti bi napravil poinaku i zo{to?

Samo-iskaùvawe:

Koga }e pogledne{ vo tvoeto portfolio, kako se ~uvstvuva{ sebe si kakou~enik. Objasni, zo{to taka se ~uvstvuva{.

PRILOG 9.8 SAMO-EVALVACIJATA I SAMOANALIZATA NA UÊNIKOT

Obu~uva~ot }e istakne deka priloèniot formular daden podolu moè da sekoristi kako poinakva strategija za samo-evalvacija i samo-iskaùvawe nau~enikot. Toa treba da se popolni otkako u~enicite go zavr{ile proektot iliprogramskata sodrìna. Vo ovoj slu~aj, toj se bazira na prakti~noto iskustvo.

198


Broj nabodovi

Vrednosni kriteriumi

3 Svesnost za celite na portfolioto. Ima evidentni podatocideka u~enikot go razbira procesot na proverka i postojat jasnidokazi za napredokot vo odreden vremenski period. Komenta-rite/iskaùvawata vklu~eni vo potfolioto napolno gi objas-nuvaat napravenite izbori i u~enikot postignuva visoko nivona verodostojnost vo samo-ocenuvaweto/vzaemnoto ocenuvawe.Od strana na u~enikot vklu~eni se jasni zaklu~oci za negovotou~ewe.

2 Svesnost za nekoi celi na portfolioto; go razbira procesot naproverka do izvesna stepen. Prikaùva izvesni podatoci zanapredokot vo odreden vremenski period; gi objasnuva izboritenapraveni na soodveten na~in; obezbeduva vrska so samo-oce-nuvaweto/vzaemnoto ocenuvawe.

1 Ograni~ena svesnost za celite na portfolioto; pote{kotii vorazbiraweto na procesot na proverka; prikaùva malku poda-toci za napredokot vo odreden vremenski period; ima malkuobjasnuvawe za napravenite izbori; pote{kotii vo vrska sosamo-ocenuvaweto/vzaemnoto ocenuvawe.

(Adaptiran od Inspektoratot za angliski jazik, pri Ministerstvoto zaobrazovanie vo Izrael, i moè da se najde na: http://www.anglit.net/main/portfolio/app1-6.htm)

PRILOG 9.9PRIMER NA LIST ZA ANALITI^KO OCENUVAWE

NA PORTFOLIO

TEMA 10

199

FORMATIVNOTO OCENUVAWE:

PROEKTI I USNI PREZENTACII

U~esnicite treba:

1. da prifatat deka proektite i usnite prezentacii moàt da bidat ilipak se primeri na ocenuvawe na prakti~nata osposobenost na u~enikot;

2. da gi identifikuvaat na~inite na koi proektnata rabota moè da sekoristi za: a) celite na formativnite ocenuvawa i b) celite na su-mativnite ocenuvawa;

3. da gi identifikuvaat strategiite za vrednuvawe na usnite prezentacii;

4. da prifatat deka usna prezentacija moè da se koristi vo kontekstotna ocenuvaweto na proektnata rabota.


I pokraj toa {to ovaa problematika e vklu~ena vo ramkite na formativnotoocenuvawe, proektite i usnite prezentacii moàt isto taka da bidat ocenu-vani i za sumativni celi. Na primer, brojot na bodovite na izvesen u~enik zanekoj proekt ili usna prezentacija moàt da pridonesat za kone~nata ocenkana u~enikot po odnosniot nastaven predmet.

Od del III: SPROVEDUVAWE NA PROCESOT NA OCENUVAWE

6. Procesot na procenka i bodirawe na postigawata na u~enicite tre-ba da bide soodveten na metodot za ocenuvawe i da se sproveduvaspored vospostaveni proceduri.

� Za razli~ni metodi i tehniki na ocenuvawe treba da se opredelatsoodvetni na~ini na bodirawe na odgovorite (izrabotkite, izved-bite).(Na primer, vo test so pove}e~len izbor sekoj to~en odgovor }e se boduva so edenbod, a kaj esejot sekoj aspekt na trudot (kako stil, kompozicija, pravopis i dr.) }ese vrednuva so opredelen broj bodovi spored opisite na kvalitet.)

� Barawata za sekoja komponenta {to se ocenuva nastavnikot trebada gi osmisli pred sproveduvaweto na procesot na ocenuvawe i dagi usoglasi so nastavnicite od u~ili{teto (po mo`nost i po{iroko).

�

200


�

8. U~enicite treba da bidat soodvetno informirani za na~inot na kojse bodiraat nivnite odgovori pri proveruvaweto na postigawata.

� Na u~enicite treba da im bidat dadeni primeri na oceneti odgovo-ri (trudovi, izrabotki, testovi) i soodvetni objasnenija zo{to setaka oceneti.

10.2.1 Vrska so Nacrt standardite

Tabelata pokaùva izvesni aspekti na Nacrtot na standardite za ocenuva-we koi {to se odnesuvat na ovaa tema. Osobeno, vnimanieto se naso~uva konstandardite ukaùvaj}i deka razli~nite metodi i tehniki na ocenuvawetobaraat razli~ni "utvrdeni“ postapki i deka na u~enicite treba da im bidatdadeni primeri na oceneti odgovori (kako {to se izvesni zavr{eni proek-ti) i objasnuvawa zo{to tie bile oceneti na takov na~in. Ova im ovozmoù-va na u~enicite da gi "usvojat“ standardite za kvalitet i da gi primenuvaattakvite standardi na svojata sopstvena rabota.

10.2.2 Primeri na proekti

Proektite pretstavuvaat dolgoro~ni aktivnosti koi {to im ovozmoùvaatna u~enicite da rabotaat interaktivno eden so drug. Proektite moàt da sekoristat i kako aktivnosti za ocenuvawe, a isto taka i kako aktivnosti na~asovite.

Preku proektite se ocenuva prakti~nata osposobenost. Tie obi~no davaatprodukt, koj e dobien kako rezultat na izvesna prakti~na izvedba iliaktivnost kako {to se:

� model (na primer, plan ili nacrt, srednovekoven zamok)

� funkcinalen predmet (na primer, kamera)

� detalen izve{taj

Podolu se dadeni primeri na proekti vo koi {to moàt da bidat angaìra-ni u~enicite od osnovnite u~ili{ta:

� Ispituvawe na stavovite na u~enicite vo u~ili{teto za na~initena koi moè podobro da se spravuvame so otpadot;

� Pokrenuvawe kampawa za da se pottiknuvaat u~enicite vo u~ili{te-to da ~itaat pove}e knigi i utvrduvawe na rezultatite od kampawata;

10.2 Karakteristikite na proektite i na usnite prezentacii

201


� Nao|awe pove}e informacii za ìvotot na pro~ueni nau~nici;

� Sporeduvawe na efektite na razli~ni uslovi vrz rastot na raste-nijata;

� Istraùvawe na na~inite so koi moè da se podobri kvalitetot navodata vo izvesna oblast;

� Istraùvawe na istorijata na podra~jeto vo koe se mao|a u~ili{teto;

� Nao|awe pove}e informacii za nekoj mnogu poznat glumec, muzi~arili sportska li~nost;

� Istraùvawe na problemot so gladot vo Afrika i identifikuvawena na~inite kako toj da se ublaì;

� Doznavaweto od kade doa|a strujata i praveweto strujno kolo.

Koga izvesen proekt se koristi za ocenuva~ki celi:

� mnogu e va`no na nastavnikot i na u~enicite da im bide jasno dekaproektot e naso~en kon edna ili kon pove}e zna~ajni obrazovnizada~i;

� vo grupnite proekti, sekoj u~enik da ja raboti svojata sopstvenarabota;

� sekoj u~enik da ima ednakov pristap do resursite {to se potrebniza da se zavr{i proektot;

� nastavnicite da ne pokaùvaat pristrasnost kon izvesni vidoviprodukti ili formi i pravedno da gi vrednuvaat site prezentiraniprodukti.

Nitko i Brookhart (2007) go nudat sledniov sovet vo vrska so ocenuvaweto naproektite:

� Davajte im soodvetni instrukcii na u~enicite za kriteriumite {to}e bidat koristeni za da se vrednuva nivnata rabota, za standard-ite {to }e bidat primenuvani i za toa kako u~enicite }e moàt dagi koristat tie kriteriumi i standardi da go sledat sopstveniotnapredok vo zavr{uvaweto na rabotata;

� Nemojte pogre{no da go zemate estetskot izgled na proizvodot mes-to sodrìnata ili idejata/namerata;

� Nemojte da ja namaluvate ocenkata na u~enikot zemaj}i go vo pred-vid kasneweto vo zavr{uvaweto na proektot.

� Koristete lista za analiti~ko bodirawe za da ja zgolemite valid-nosta i relijabilnosta na rezultatite.

� Nemojte da gi pobrkuvate vrednuvaweto na zalagaweto na u~enikotso vrednuvaweto na zavr{eniot proizvod.

202


10.2.3 Proekten plan

Sekoj proekt treba da bide poddràn so plan, koj {to go izgotvuvaat zaednonastavnikot so u~enicite na po~etokot na proektot. Onamu kade {to proek-tot se koristi za ocenuva~ki celi, posebno e va`no planot da bide izgotvenna po~etokot na proektot, i deka vo nego treba da se odredat klu~nite obra-zovni celi i va`nite ocenuva~ki aktivnosti. Slednovo pretstavuva primerna proekten plan koj {to vklu~uva obrnuvawe vnimanie na ocenuvaweto naproektot.

Zabeleìte deka se utvrdeni ~etiri fazi na proektot a bodovi se davaatna sekoja faza:

� Planirawe i organizirawe

� Istraùvawe i izgotvuvawe

� Izgotvuvawe na finalen produkt

� Prezentirawe na finalniot produkt

Proektniot plan gi pokaùva ~etirite fazi:

� Planiraweto i organiziraweto - koi {to se javuvaat na po~etokotna proektot

� Istraùvaweto i izgotvuvawe

� Izgotvuvaweto na finalen izve{taj

� Prezentiraweto na finalen izve{taj

Primer na obrazec na proekt na izvesen nastavnik po biologija vo 8 odde-lenie:

Proektniot plan vklu~uva niza ocenuva~ki aktivnosti, vklu~uvaj}i gi islednive:

� Izgotven proekten plan

� Individualni dnevnici za u~eweto

� Grupen izve{taj

� Individualna prezentacija

Proektot e namenet da bide realiziran od edna grupa - odnosno, tri ili~etiri u~enici moàt da rabotaat zaedno na proektot. Me|utoa, izvesniocenuva~ki elementi se zasnovuvaat na grupna rabota a nekoi na indivi-dualna rabota.

Raspredelbata na bodovite za da se dojde do op{tata ocenka e proizvolna -a dokolku se saka moè da se koristi i razli~na distribucija, so razli~niprocenti na ocenki koi {to se davaat za razli~nite komponenti.

203


Obrazec na Proekt na nastavnik po biologija vo 8 oddelenie

U~enicite se angaìraat vo proekt na pravewe nov materijal od otpad,pretvoraj}i biolo{ki razlo`livo |ubre vo bogat kompost koj {to moè dase koristi kako ve{ta~ko |ubre.

Obrazovni celi:

� U~enicite da nau~at da ja cenat ìvotnata sredina, prekuangaìraweto vo proekt za reciklirawe na otpadot;

� U~enicite da nau~at za procesot na sozdavaweto kompost i dapravat kompost;

� U~enicite da da mu davaat prednost na podvrgnuvaweto na nekojorganski materijal da se razloùva (aeroben proces) otkolku tojda se ostavi da skapuva (anaeroben proces);

� U~enicite da gi soop{tuvaat svoite znaewa pred u~ili{natazaednica i pred po{irokata zaednica nadvor od u~ili{teto;

� U~enicite da ja objasnuvaat ekolo{kata korist od praveweto kompost.

Faza na proektot

Produkt Postapka na vrednuvawe

Procent vo op{tata ocenka

Planirawe iorganizirawe (nedela 1-2)

Proektenplan

Pismen plan spored obrazecotdaden od nastavnikot. Maksimumbodovi za negovoto dostavuvawe.Nastavnikot }e dade povratni in-formacii za nacrtot na proektot.

10%

Istraùvawei izgotvuvawednevnik zau~ewe(nedela 3-6)

Individualnidnevnici zau~ewe

Maksimum bodovi za uspe{no po-polnuvawe na dnevnikot za u~e-we tri pati nedelno i vklu~uva-we na fotografski dokazen ma-terijal. Edna{ nedelno, nastav-nikot }e pi{uva pismeni komen-tari vo dnevnicite za u~ewe nau~enicite.

30%

Izgotvuvawefinalenproizvod(nedela 7-8)

Grupenizve{taj

Pismen izve{taj od grupata zarezultatite od proektot. Izve{-tajot }e bide bodiran so koris-tewe na holisti~ka lista. U~e-nicite da gi razgledaat ekolo{-kite rezultati od praveweto kom-post kako i direktnite efekti.

30%

Prezentirawena finalniotprodukt(nedela 9)

Inividualnaprezentacija

Poedine~ni u~enici vr{at samo-stojni prezentacii. Prezentaci-ite }e bidat bodirani so koris-tewe na lista za bodirawe usniprezentacii (vidi Prilog 10.2) .

30%

204


10.2.4 Aktivnost za u~esnicite - Izgotvuvawe pregled na izvesen proekt

Koristej}i go pregledot vo Prilogot 10.1 u~esnicite }e bidat pokaneti daizgotvat pregled na izvesen proekt, odreduvaj}i gi klu~nite podra~ja za koi}e se koristat instrumentite za ocenuvawe, kako i procentot na bodovite{to }e mu bidat dadeni na sekoj aspekt od proektot.

10.2.5 Izvor - Obrazec za planirawe za u~enicite

Vo Prilogot 10.2 daden e obrazec za planirawe za u~enicite. Toj moè dase modificira za da odgovara na potrebite na odredeni proekti.

10.2.6 Prakti~ni pra{awa vo rakovodeweto so proektite

Ima izvesen broj pra{awa vo rakovodeweto so proektot koi {to imaat imp-likacii za ocenuvaweto, pri {to, ako se tretiraat pravilno, tie moàt daja zgolemat validnosta na rezultatite bazirani vrz proektite. Sledniveidei se izvle~eni od knigata na Nitko and Brookhart, 2007.

� Razjasnuvawe na o~ekuvanite rezultati. Sekoj u~enik trebacelosno da gi razbira podednakvo celite na proektot (obrazovnitezada~i {to se ocenuvaat) i toa kako proektot treba da izgleda.Eden od na~inite toa da se napravi e da se pokaùvaat primeri oddrugi proekti.

� Razjasnuvawe na standardite {to }e se koristat vo ocenuvawetona proektot. Se prepora~uva u~enicite da imaat uvid vo listite zabodirawe koi {to vie }e gi koristite za vrednuvawe na proektot.Taka, ako ima lista za bodirawe na izve{taj od proektot i lista zabodirawe na prezentacijata, u~enicite treba da moàt niv da gipogledaat na po~etokot od proektot.

� Vklu~uvawe na u~enicite vo vospostavuvaweto na standardite.Moàt da se koristat porane{ni proekti za da im se pomogne nau~enicite da gi razbiraat standardite {to se vospostaveni. U~e-nicite moàt da diskutiraat za dobrite strani i za slabostite naproektite, vo kontekstot na rabotata {to tie samite }e ja zavr{at.Ova im pomaga na u~enicite da gi usvojat standardite.

� Pristap/pravo vo koristeweto na resursite/materijalite. Nekoiu~enici moè bi imaat pogolem pristap vo koristeweto na resur-site (na primer, vo domot) odo{to drugi u~enici. Voglavno, se pre-pora~uva da se napravi ograni~uvawe na resursite {to u~enicitemoàt da gi koristat za da go zavr{at nekoj proekt i toa samo naonie materijali koi {to se {iroko dostapni.

� Plagijatorstvo (prepi{uvawe). Objasnete im na u~enicite {tozna~i plagijatorstvo i zo{to e va`no da se po~ituva rabotata nadrugi lu|e. Treba da se obeshrabruva prepi{uvaweto na delovi od

205


enciklopedii ili materijali dobieni preku internet. Korisna ak-tivnost e da se pobara od u~enicite da sporedat i sprotivstavatdva izvora na materijali koi {to obrabotuvaat ista tematika.Mo`nostite za plagijatorstvo moàt da bidat minimizirani akoproektot vklu~uva aktivnosti kako {to se vr{eweto intervju, spo-reduvawe na mislewa, izgotvuvawe izvesen proizvod, ili kreiraweizvesna dramatizacija za druga grupa ili paralelka.

10.3.1 Strategii za ocenuvawe na proektite

Postojat nekolku na~ini so koi proektite moàt da bidat ocenuvani. Moèda se odbeleì deka:

� ne treba sekoja strategija za ocenuvawe da se koristi vo sekojproekt; strategiite za ocenuvawe {to se kristat treba da bidatpovrzani so celta na proektot;

� treba da e koristat izvesni strategii za ocenuvawe koi {toobezbeduvaat informacii za formativnoto ocenuvawe;

� razli~ni strategii za ocenuvawe treba da se koristat vo tekot naproektot; ne treba da se ~eka krajot na proektot pred da se dadatpovratnite informacii.

Ponatamu se dadeni primeri na instrumenti za ocenuvawe {to moàt da sekoristat za da se oceni izvesen proekt. Onamu kade {to se ocenuva izvesnakomponenta na proektot za sumativni celi (odnosno da se pridonese za kra-jnata ocenka na u~enicite), potrebno e da se obezbedi instrumentite zaocenuvawe {to gi koristite da vodat do validni i relijabilni rezultati).

� Ocenuvawe na portfolioto/dosieto - od u~enicite moè da sebara da prezentiraat portfolio/dosie kako del od proektot i toamoè da se vrednuva koristej}i gi priodite prikaàni vo temata 9.

� Lista za bodirawe na usnata prezentacija - od u~enicite moè dase bara da napravat prezentacija na krajot na modulot. Ova moè dase vrednuva koristej}i lista za bodirawe sli~na na onaa za koja{to }e ja diskutirame vo naredniot del od ovaa tema. Listata trebada bide koncipirana taka da gi vklu~uva posebnite obrazovni celina proektot.

� Lista za bodirawe na izve{tajot ili produktot - u~enicite mo-àt da napi{at i izve{taj kako del od proektot. Toj moè da sevrednuva koristej}i soodvetna lista za bodirawe. Obi~no, listatatreba da bide podgotvena posebno za toj proekt. Na sli~en na~in,ako se izgotvuva izvesen produkt, bi bilo poèlno da se modifici-ra/izgotvi lista za bodirawe za da se vrednuva produktot.

10.3 Priodi vo ocenuvaweto na proektite

206


� Dnevnik za u~eweto - na u~enicite moè da im se dadat nasoki davodat dnevnik za u~eweto vo tekot na proektot. Komentarite nanastavnikot vo dnevnikot }e sodràt informacii za formativnotoocenuvawe. Na krajot na proektot, na u~enicite moàt da im se da-dat i bodovi za navremeno popolnuvawe na dnevnikot ili pak moèda se izgotvi i lista za bodirawe koja {to }e go odrazuva kvalite-tot na sodrìnata na dnevnikot za u~ewe.

� Intervju - nastavnikot moè da ima sredbi so poedinci ili socela grupa u~enici vo tekot na izvesna faza od proektot (poèlnobi bilo tie da se organiziraat pred krajot) za da se dadat povratniinformacii za napredokot na proektot i da se sugeriraat nasokite{to treba da bidat prevzemeni vo nego. Voglavno, celta na inter-vjuto }e se odnesuva na formativnoto ocenuvawe.

� Lista za proverka - moèbi e soodvetno na studentite da im sedade i lista za proverka ili pak da im se dade zada~a tie samiteda izgotvat svoja lista za proverka, vo koja detalno }e gi prikaàtrazli~nite fazi na proektot. Ova }e im ovozmoì na u~enicite dago sledat svojot napredok vo sproveduvaweto na proektot.

U~esnicite moè bi }e sakaat da vklu~at i drugi strategii za ocenuvawe naproektite. Posebnite strategii {to bi se izbrale za nekoj proekt }e zavi-sat od obrazovnite celi na proektot i od prirodata na aktivnostite {to }ese sproveduvaat.

10.3.2 Primer na lista za bodirawe na izve{taj od proekt

Nastavnikot treba da podgotvi lista za bodirawe so koja {to }e go vrednuvazavr{niot ize{taj izgotven od u~enicite. Ovaa lista moè da bide namene-ta za nekoj poseben proekt (odnosno, nova lista podgotvena za sekoj proekt)ili pak moè da se koristi nekoja poop{ta lista za bodirawe. Sledniovprimer se odnesuva na edna takva poop{ta lista za bodirawe.

Zabeleète deka vakvata lista za bodirawe treba da se fokusira vrz sodr-ìnata na proektot. Razli~ni listi za bodirawe }e bidat potrebni za oce-nuvawe na drugite proektni rezultati, kako {to se:

� Model izgotven od u~enicite;

� Video snimka na nekoja proektna aktivnost, kako na primer nekoeintervju;

� Produkt kako {to se veb-stranicata ili nekoj veb-dokument;

� Usna prezentacija (vidi Del 4).

207


5 � Izve{tajot e dobro organiziran i povrzan.� Glavnite pra{awa vo proektot naglaseni. � Odredeni se potrebnite resursi za proektot. � Postapkite {to se koristeni vo proektot se jasni. � Rezultatite se jasno prezentirani. � Istraèni se pri~inite {to stojat zad rezultatite. � Detalno se razgledani implikaciite od rezultatite.� Celosno, izve{tajot e mnogu dobro prezentiran.

4 � Izve{tajot voglavno e dobro organiziran.� Glavnite pra{awa se izloèni prili~no jasno.� Nabeleàni se nekolkute izvori {to se koristeni vo proektot. � Opi{ani se postapkite {to se koristni vo proektot, iako tie ne se

dovolno jasni. � Rezultatite od proektot se relativno jasni.� Se razgleduvaat izvesni implikacii od rezultatite. � Celosno, izve{tajot e dosta dobro prezentiran.

3 � Izve{tajot e relativno dobro organiziran.� Nabeleàni se nekoi od glavnite pra{awa. � Opi{ani se postapkite {to se koristat vo proektot, iako tie ne se

dovolno jasni. � Rezultatite od proektot se relativno jasni.� Se razgleduvaat izvesni implikacii od rezultatite. � Celosno, izve{tajot e dobro prezentiran.

2 � Izve{tajot pokaùva izvesni elementi na organizacija.� Napraven e obid da se nabeleàt glavnite pra{awa.� Opi{ani se izvesni postapki. � Prezentirani se aspektite na rezultatite.� Se razgleduvaat izvesni implikacii od rezultatite. � Celosno, prezentacijata na rezultatite e soodvetna.

1 � Izve{tajot pokaùva minimalna organizacija.� Glavnite pra{awa ne se jasni.� Potrebna e pogolema jasnost na postapkite. � Rezultatite se prezentirani so minimum detali. � Se razgleduvaat izvesni implikacii na rezultatite.� Generalno, prezentacijata e soodvetna.

LISTA ZA BODIRAWE PRI OCENUVAWETO NA IZVE[TAJ OD PROEKT

10.3.3 Aktivnost za u~esnicite - Izgotvuvawe lista za bodirawe

Razgledajte ja proektnata skica izgotvena za aktivnosta 10.2.4. Sega izgot-vete lista za bodirawe koja {to }e moè da se koristi za da se ocenuva ne-koj zna~aen aspekt na proektot. Va{ata lista moè da se odnesuva na nekojprodukt izgotven od u~enicite kako na primer, nekoj model ili nekoja videosnimka.

208


10.4.1 Kontekst za ocenuvawe na usnite prezentacii

Vo ovoj del se diskutira za usnite prezentacii, bidej}i moème da pobarameod u~enicite da podgotvat usna prezentacija za da gi prezentiraat svoitenaodi. Me|utoa, postojat i drugi situacii vo koi tie moàt, isto taka, da pod-gotvat usni prezetacii. Na primer, u~enicite moàt da izgotvat usni izve{-tai za slednovo:

� za poseta na muzej

� za tuku {to pro~itana kniga

� za nau~en eksperiment

� za posetena izlo`ba

10.4.2 Odreduvawe na aspektite na usnite prezentacii {to treba da se ocenuvaat

Moàt da se ocenuvaat slednive aspekti na usnite prezentacii:

� Organizacijata i povrzanosta

� Sodrìnata/prezentiraniot materijal

� Sposobnostite za prezentirawe / Sposobnostite za govorewe

� Kreativnosta

� Reakcijata na slu{atelite

� Dolìnata na prezentacijata

� Neverbalnata komunikacija/gestovite

� Stilskite jazi~ni sredstva

� Te~nosta

� Pravogovorot/gramatikata

10.4.3 Formativnoto ocenuvawe na usnite prezentacii

Ako usnite prezentacii se ocenuvaat za formativni celi, moàt da se kori-stat dva {iroki priodi: listi za proverka i intervjua so u~enicite.

Listite za proverka sodràt spisok na karakteristikite. Zada~a na ocenu-va~ot e da odredi dali tie karakteristiki se prisutni ili ne. Ocenuvawetomoè da bide izvr{eno od strana na nastavnikot, ili od u~enikot (odnosnosamo-ocenuvawe). Podolu e daden primer na lista za proverka pri ocenu-vaweto na przentacija.

10.4Koristewe na lista za bodirawe pri ocenuvaweto

na usna prezentacija

209


[tikliraj akoodgovorot e „DA“

Podgotovkata

Na po~etokot ja postavuva opremata

Proveruva dali ima se {to e potrebno i dali se funkcionira

Organizacijata

Ima jasen voved

Ima logi~en razvoj

Ima cvrst zaklu~ok

Materijalot e jasno povrzan so tematikata na prezentacijata

Sodrìnata

Prezentacijata pokaùva dobro koristewe na izvorite

Prezentacijata dava relevantni informacii

Prezentacijata

Zboruva jasno

Koristi soodveten jazik

Koristi soodvetni dvièwa na teloto

Postavuva pra{awa i dava odgovor na pra{awa

Gi po~ituva specifikaciite za vremenskite rokovi

Sposobnostite za usna prezentacija

Gi prilagoduva informaciite za slu{atelite

O~igledni se jasnosta i tekot

Dobro odgovara na pra{awata

LISTA ZA BODIRAWE PRI OCENUVAWETO NA USNA PREZENTACIJA

Ime (U~enik ili grupa): _____________________________________________________

Datum: _____________________________________________________________________

Tema: ______________________________________________________________________

210


Po kompletiraweno na listata za proverka, nastavnikot moè da im dadepovratni informacii na u~enikot ili na u~enicite koi {to ja realiziraleprezentacijata.

Drug priod vo vr{eweto formativno ocenuvawe na usnite prezentacii e dase pobara od u~enicite da go popolnat formularot za vrednuvawe na u~eni-kot. Formularot gi sodrì pra{awata {to nastavnikot moè da mu gi posta-vi na u~enikot vo vrska so prezentacijata.

1. Dali si zadovolen so prezentacijata? Ako odgovorot e da, kaìzo{to?

2. Dali smeta{ deka drugite u~enici od paralelkata (slu{atelite)bea zainteresirani za tvojata prezentacija? Kako dojde do takvotomislewe?

3. Dokolku od tebe bi se pobaralo da ja povtori{ prezentacijata, {toti bi promenil vo nea i zo{to?

4. Koja e najva`nata informacija {to ja prezentira{e?

5. Zo{to ovaa informacija e va`na?

6. Dali ima ne{to drugo {to bi sakal da nau~i{ za ovaa tematika?

10.4.4 Sumativnoto ocenuvawe na usnite prezentacii

Kako i kaj eseite, za vrednuvaweto na usnite prezentacii treba da se izgot-vuvaat listi za bodirawe. Ovie listi moàt da se koristat pri slu{awetona prezentacijata i moè da im se napi{e ocenka na u~enikot i/ili na grupa-ta koi ja vr{ele prezentacijata. Prilogot 10.4 i prilogot 10.5 davaat prime-ri na listi za bodirawe na usnite prezentacii, vklu~uvaj}i gi i prezentaci-ite vr{eni pri zavr{uvaweto na izvesen proekt. Vo vrska so listite, ve mo-lime da zabaleìte deka:

� Ne e potrebno sekoj pat da se ocenuvaat site dimenzii na edna usnaprezentacija. Na primer, listite vo prilozite 10.4 i 10.5 moàt dabidat skrateni samo na onie aspekti za koi {to ste zainteresiranivo ocenuvaweto. A se razbira, vie moèbi }e posakate da dodadetei drugi dimenzii {to ovde ne se vklu~eni.

� Dimenziite {to se ocenuvaat treba da bidat povrzani so obrazov-nite celi koi {to treba u~enicite da gi postignat. Taka, sposobnos-tite za prezentirawe moàt da bidat va`ni ako go ocenuvate jazi-kot, a pomalku va`ni ako ja ocenuvate sodrìnata.

� Ima preklopuvawe me|u listite za bodirawe esej i za bodirawe us-na prezentacija. Razlikata e vo oblasta na prezentacijata. Prezen-tacijata vo pi{uvaweto ima porazli~ni barawa odo{to prezentaci-jata vo eden usten kontekst. Ova moè da bide vo prilog na u~eni-cite. Otkako }e gi sfatat barawata za eden esej (organizacijata,sodrìnata, itn.), tie }e moàt da gi usvojat i da gi primenuvaat voizvesna usna prezentacija i obratno.

211


� Kaj proektite moète da imate individualni prezentacii i grupniprezentacii. Ako imate grupni prezentacii, moèbi }e odlu~ite damu dadete ist broj na bodovi na sekoj u~enik vo grupata, ili pak mo-è bi }e sakate da go ocenuvate sekoj u~enik za aspektot na proek-tot {to toj go prezentira.

� Kako i kaj eseite, relijabilnosta pretstavuva klu~na karakteristi-ka vo bodiraweto na usnite prezentacii. Vo idealen slu~aj, moèteda pobarate od u~enicite da napravat nekolku usni prezentaciipred da ja dadete ocenkata. Me|utoa, vo praksa, ova obi~no ne e voz-mo`no. Moè bi }e sakate da zamolite nekoj va{ kolega nastavnikda vi pomogne vo ocenuvawata. Ako potoa gi sporedite va{ite ocen-ki so onie na va{iot kolega, moète da postignete konsenzus zavrednosta na sekoja prezentacija.

Lista za proverka / ~ek-lista - spisok na karakteristi~ni odnesuvawa,karakteristikite na nekoj proizvod ili aktivnosti i mesto zabeleèwe na ocenkite bez ogled na toa dali taa e vnesena ili nee vnesena.

Dnevnik za u~eweto - pismen izve{taj za nabquduvaweto ili reakciitena u~enikot, {to se vodi redovno vo tekot na eden proekt ilidruga aktivnost. Otkako }e bide izgotven dnevnikot treba da gopokaè razvojot na misleweto na u~enikot vo razni fazi vo tekotna proektot.

Usna prezentacija - ocenuvawe na prakti~nata osposobenost koja {toovozmoùva u~enicite da gi iskaùvaat svoite znaewa so zborovii da gi korisat svoite govorni sposobnosti vo forma na intervjua,govori i drugi govorni aktivnosti. (Nitko, 2004)

Proekt - Dolgoro~na aktivnost koja {to doveduva do izvesen proizvod nau~enikot, izvesen funkcionalen predmet, izvesen zna~aen izve{-taj.

Ocenuvawe na prakti~nata osposobenost -Sekoja tehnika za ocenuvawekoja {to bara od u~enicite da realiziraat izvesen kompleksenposloèn proces (na primer, da prezentiraat usno nekoj argument,da otsvirat nekoe muzi~ko delo, da napi{at esej za demokratija-ta), ili da izgotvat nekoj zna~aen produkt (na primer, da napi{atpesna, da izvestat za nekoj eksperiment ili da naslikaat nekojaslika). Kompleksnosta na zada~ata e vo osnova na razlikata me|uprakti~nata osposobenost i re{avaweto zada~i so kratki odgov-ori, matemati~ki problemi von odreden kontekst ili kratki (samoza eden nastaven ~as) esejski zada~i prisutni vo tipi~nite ocenu-vawata od vidot hartija-moliv.

RE^NIK NA TERMINI


PRILOG 10.1PROEKTNA RABOTA - OBRAZEC ZA PROEKTEN PLAN

(ZA NASTAVNICITE)

Upatstva: Rabotej}i vo grupi, odredete nekoj prigoden proekt za u~eniciteso koi izveduvate nastava. Vgradete gi klu~nite obrazovni celi,kako i o~ekuvanite produkti i vremenskite rokovi.

Vrz koe predmetno podra~je(a) e zasnovan proektot?

____________________________________________________________________________

Koj e naslovot na predloèniot proekt? ____________________________________

____________________________________________________________________________

Dajte kratok opis izloùvaj}i ja naglaskata/fokusot na proektot.

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Nabeleìte nekoi od klu~nite obrazovni celi:

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

3. ______________________________________________________________________

4. ______________________________________________________________________

Sega nabeleìte nekoi klu~ni produkti koi {to }e proizlezat od proektoti dovr{ete go planot:

Faza na proektot Produkt Postapka na vrednuvawe Procent vovkupnataocenka

Planirawe i organizirawe (nedela 1-2)

Istraùvawe iizgotvuvawe dnevnik(nedela 3-6)

Izgotvuvawe nazavr{niot proizvod(nedela 7-8)

Prezentirawe nafinalniot proizvod(Nedela 9)

212

213


PRILOG 10.2 OBRAZEC ZA PROEKTEN PLAN (ZA U^ENICITE)

Otkako u~enicite }e go izgotvat planot, nastavnikot treba da ima sredba soniv, da go razgleda planot, da dade povratni informacii za negovotopodobruvawe i da dade kratok opis kako proektot }e bide ocenuvan.

Tematika: Temata na na{iot proekt e:

___________________________________________________________________________

Nekolku pra{awa na koi sakame da dademe odgovor:

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

3. ______________________________________________________________________

Nekolku sredstva/materijali {to ni se potrebni za da go realiziramena{iot proekt:

� ______________________________________________________________________

� ______________________________________________________________________

� ______________________________________________________________________

Plan na proektot:

Aktivnost Lica koi {to se odgovorni

Nedela 1

Nedela 2

Nedela 3

Nedela 4

Nedela 5

Nedela 6

214


5

4

3

2

1

Zabele{ka: koristeweto na pet nivoa e proizvolno. Mo`ebi }e sakate dadodadete ili izostavete nekoe nivo za da ja prilagodite lis-tata so va{iot sopstven sistem na ocenuvawe.

PRILOG 10.3

OBRAZEC ZA IZGOTVUVAWE LISTA ZA ANALITI^KO

BODIRAWE PRI OCENUVAWETO NA ODREDEN ASPEKT

OD OPREDELEN PROEKT

215


Bodovi Organizacija

4 boda (izvonreden)

Dobro organizirana prezentacija. Mislite imaat logi~enredosled, po edna misla sledi drugata. Site ili skoro sitepremini me|u delovite se skladni. Ima dobar tek.

3 boda (dobar)

Dosta dobro organizirana prezentacija. Najgolemiot del od mis-lite se naredeni logi~no. Ima nekolku skladni premini me|udelovite.

2 boda (prifatliv)

Slabo organizirana prezentacija. Mislite ne sledat edna podruga. Preodite se slabi. Te{ko e da se sledi logikata naprezentacijata.

1 bod (po~etni~ki)

Prisutni se samo nekolku ili voop{to nema obele`ja za organi-zacijata na esejot. Slu~ajna zbirka na labavo povrzani idei.

Bodovi Sodrìna

4 boda (izvonreden)

Pokaùva mnogu dobro razbirawe na relevantnite i va`niteidei.

3 boda (dobar)

U~enikot vklu~uva izvesni zna~ajni idei koi {to se odnesuvaatna tematikata. U~enikot ima poznavawa za tematikata.

2 boda (prifatliv)

U~enikot moè bi vklu~uva zna~ajna ideja, ili nekolku fakti none gi razviva ideite nitu pak vrskite me|u ideite.

1 bod (po~etni~ki)

U~enikot pokaùva ograni~eno poznavawe na temata.

Bodovi Sposobnosti za prezentirawe

4 boda (izvonreden)

Spokoen, so jasna artikulacija; soodvetna ja~ina na glasot; ram-nomerno tempo; dobro drèwe na teloto i kontakt so o~ite;pokaùva entuzijazam; samodoverba.

3 boda (dobar)

Relativno jasna artikulacija; prili~no ramnomerno tempo;izvesen kontakt so o~ite; glavno entuzijasti~ki.

2 boda (prifatliv)

So izvesno mrmolewe; mal kontakt so o~ite; nednakvo tempo; somala ili bez nikakva izraznost.

1 bod (po~etni~ki)

Teòk da se razbere; bez kontakt so o~ite; so premnogubrzo/bavno tempo; govornikot izgleda nemotiviran.

PRILOG 10.4LISTA ZA ANALITI^KO BODIRAWE PRI VREDNUVAWETO

NA USNA PREZENTACIJA

216


Organizacija Sodr`ina Prezentacija Vkupno*

U~enik 1

U~enik 2

U~enik 3

U~enik 4

* Vkupno = iznosot ili zbirot na brojot na bodovite za organizacija, sodr`ina, prezentacija.

Mo`ni deskriptori za nivoata na sposobnosta (nivoata na prakti~nata osposobenost):

� 10-12 boda - Izvonredna izvedba (ocenka A)

� 8-10 boda - Dobra izvedba (ocenka B)

� 4-8 boda - Prifatliva izvedba (ocenka V)

� < 4 boda - Po~etni~ki (ocenka G)

217


Izvonredna (4)

Dostojna za po~it(3)

Prifatliva (2)

Po~etni~ka (1)

Sodrìnata Ima izobilstvo namaterijali jasno po-vrzani so tezata;poentite se dadenijasno i site dokazija poddrùvaat te-zata; ima raznovid-na primena na mate-rijali.

Ima dovolno in-formacii {to seodnesuvaat na teza-ta; poentite se da-deni mnogu dobro noprisutni se need-nakva ramnoteà imali varijacii.

Prisuten e golemdel na informacii{to ne se jasnopovrzani so tezata.

Tezata ne e jasna;vklu~enite infor-macii na ja podrù-vaat tezata nanikakov na~in.

Povrzanosta iorganizacijata

Tezata e jasno is-kaàna i razviena;posebnite primerise soodvetni i jasnoja razvivaat tezata;zaklu~okot e jasen;pokaùva kontrola;te~e zaedno dobro;ima dobri preodi;zbiena e no ne seprekinuva; dobro eorganizirana.

Najgolemiot del odinformaciite seprezentirani vologi~en redosled;voglavno mnogudobro e or-ganizirana nopotrebni se podobripreodi od ednaideja kon druga i odeden medium kondrug.

Konceptot i ideitese labavo povrzani;nedostigaat jasnipreodi; tekot iorganizacijata seneprekinati.

Prezentacijata enepostojana i is-prekinata; nema tek;razvojot na tezata enejasen; nema jasenlogi~en redosled naprezentacijata.

Kreativnosta Mnogu originalnaprezentacija na ma-terijalot; go koris-ti neo~ekuvanoto vonajgolema mera; gopleni vnimanietona slu{atelite.

Vidliva e izvesnaoriginalnost; dobraraznovidnost i me-{awe/vklopuvawena materijalite.

Ima mali ili paknema varijacii; ma-terijalot e prezen-tiran so mala ori-ginalnost ili in-terpretacija.

Povtorliva so malaili nikakva razno-vidnost; nedovolnokoristi multime-diumi.

Materijalite Vramnoteèno ko-ristewe na multi-mediski materijali;pravilno koristeniza da se razvie te-zata; koristewetona mediumite e raz-novidno i soodvet-no.

Koristeweto namultimediumite nee tolku raznovidnoi ne e dobro povr-zano so tezata.

Nepostojano koris-tewe na multime-diski materijali;nema gladok preminod eden medium vodrug; multimedi-umite ne se jasnopovrzani so tezata.

Koristi malku ilinema multimediumiili tie ne se koris-tat efikasno; ner-amnoteà vo koris-teweto na materi-jalite - premnogu odeden a nedovolno oddrug.

Sposobnostiteza zboruvawe

Spokoen, jasna ar-tikulacija; sood-vetna ja~ina na gla-sot; ramnomernotempo; dobro drè-we na teloto i kon-takt so o~ite; poka-ùva entusijazam;samodoverba.

Jasna artikulacijano ne e tolku pre-fineta.

Izvesno mrmolewe;mal kontakt so o~i-te; neednakvo tem-po; so mala ilinikakva izraznost.

Ne~ujna ili premno-gu glasna; bez kon-takt so o~ite; pre-mnogu bavno/brzotempo; govornikotizgleda nezainte-resiran i zboruvamonotono.

Reakcijata naslu{atelite

Gi vklu~uva slu{a-telite vo prezenta-cijata; poentite sedadeni na kreati-ven na~in; go odrù-va{e vnimanieto naslu{atelite za vre-me na celiot tek.

Gi prezentira fak-tite so izvesni in-teresni "presvrti”;go odrùva vnima-nieto na slu{ate-lite vo tekot napogolemot del odvremeto.

So izvesni povrzanifakti, se oddale~iod temata i gi zagu-bi slu{atelite;prezentira faktipredimno so malaili bez imaginacija.

Nesredena; slu{a-telite zagubija in-teres i ne moèa daja dolovat poentatana prezentacijata.

Dolìnata na prezenta-cijata

Vo ramkite na dveminuti od dadenotovreme +/-.

Vo ramkite na~etiri minuti oddadenoto vreme +/-.

Vo ramkite na {estminuti od dadenotovreme +/-.

Premnogu dolga ilipremnogu kratka,deset minuti pove}eili pomalku oddadenoto vreme.

PRILOG 10.5ALTERNATIVNA LISTA ZA BODIRAWE PRI VREDNUVAWETO

NA USNA PREZENTACIJA

Copyright Pearson Education (2006). http://www.phschool.com/pro fessional_development/assessment/rub_oral_presentation.html

TEMA 11

218

BELE@EWE I INFORMIRAWE

U~esnicite treba da:

� Gi prepoznaat dimami~nite aspekti na bele`weto i informirawetokako integralni aspekti na dobrata nastava, vo slu~ai koga informa-ciite se koristat za da se rakovodi napredkot na u~enicite i za da serazvie pou~uvaweto;

� Gi raspoznaat razlikite vo vidovite na povratna informacija koi sedavaat na u~enicite po sumativnoto i formativnoto ocenuvawe;

� Gi prepoznaat strategiite za kombinirawe na oceni od razli~nividovi na ocenuvawe vo eden ist predmet, so cel da se definirakone~nata ocena;

� Napravat procenka na razli~nite simboli koi se koristat pri prika-ùvawe na ocenite;

� Gi prevedat bodovite dobieni na test vo ocena;

� Ja analiziraat distribucijata na oceni i da ja komentiraat vo pogledna razli~ni aspekti (najvisoko nivo, proporcija na u~enici so visokii niski postigawa itn.);

� Gi sporedat momentalnite praktiki na izvestuvawe za ocenite nau~enicite od V do VIII oddelenie, na roditelite i drugi zainteresira-ni strani, koi se primenuvaat vo Makedonija, so praktikite koi sekoristat vo drugi zemji;

� Go prepoznaat karakteristikite koi roditelskite sredbi gi pravatefektivni i produktivni vo obrazovna smisla.


Brooks (2002) dava brojni pri~ini za beleèwe podatoci za u~enicite:

1. Ispolnuvawe na barawata predvideni so Statutot;

2. Podobruvawe na formativnoto ocenuvawe;

3. Zajaknuvawe na komunikacijata so roditelite;

11.2Zo{to treba da se beleàt podatoci za u~enikot

i tie da se soop{tuvaat?

219


4. Komunikacija so drugi profesionalci;

5. Obezbeduvawe na dokazi za opi{uvawe na procesot (i efikasnosta)na nastavata

Beleèweto i soop{tuvaweto isto taka moàt da se gledaat od aspekt nadve obvrski: profesionalni i statutarni.

Profesionalni obvrski

� Formativni, dijagnosti~ki i sumativni celi

� Interno i eksterno spodeluvawe na informaciite

� Profesionalna potreba od proceduri {to }e ja odbranat procenata- konzistentnost pri procenuvawe na u~enicite.

Statutarna/sistemska obvrska

� Zakon za osnovno obrazovanie (1995)

Nesoodvetno vodenite bele{ki moàt da ukaùvaat (ili takada se protolkuvaat) na toa deka postigawata i potencijalitena u~enikot ne mu se va`ni na nastavnikot.

^len Sodrìna

54 Ocenuvawe na uspehot po nastavnite predmeti i ocenuvawe na odnesuva-weto; broj~ano i opisno ocenuvawe zavisno od oddelenijata i od aspektotna razvojot {to se ocenuva

55 Interno i eksterno ocenuvawe; Ulogata na Biroto za razvoj na obrazo-vanieto; Ulogata na ministerot

56 Za podgotvitelnoto oddelenie - vodewe portfolio

57 Ocenuvawe na fakultativnite predmeti

58 Sistem na ocenki: 5 = Odli~en; 4 = Mnogu dobar; 3 = Dobar; 2 = Dovolen; 1 = Nedovolen.

59 Opredeluvawe na op{tiot uspeh

60 Ocenuvawe na povedenieto: Primerno, Dobro, Nezadovolitelno

61 Oddelenski ispit

62 Povtoruvawe so 3 slabi ocenki (Oddelenija V do VIII)

63 Napreduvawe na u~enicite

64 Prodolèna nastava i popravni ispiti

65 Zabrzano napreduvawe

66 Pravo na prigovor

67 Nagradi za isklu~itelni postigawa i primerno odnesuvawe

68 Kazni za u~enicite

69 Zabrana za fizi~ko i psihi~ko maltretirawe

70 Ulogata na ministerot vo regulativata za ocenuvaweto

220


� Pravilnik za ocenuvawe, napreduvaweto, polagaweto na ispiti,vidovite na pofalbi, nagradi i pedago{ki merki za u~enicite voosnovnoto u~ili{te (1996).

� Nacrt Standardi za ocenuvawe vo osnovnoto u~ili{te.USAID - Proekt za osnovno obrazovanie, Skopje, juni, 2007.

Izvadoci od Nacrt-standardite

Zabele{ka: U~esnicite se upatuvaat na delot IV - sumirawe na rezultati-te od ocenuvaweto - vo celost. Ovde se prezentirani klu~niteidei od Nacrt-standardite.

Od del IV: FORMIRAWE OCENKA

Formiraweto na ocenka za nivoto na postigawata na u~enikot poodreden predmet i za opredelen period treba da se izveduva sporedproceduri, koi ovozmoùvaat ocenkata da bide realen odraz na po-stigawata i vo soglasnost so programskite celi od ocenuvaniotperiod.

Formiraweto na ocenkata podrazbira rezimirawe na rezultatite od ed-na ili pove}e ocenuvawa i formirawe i iskaùvawe vrednosen sud zanivoto na postigawata.

1. Postapkite za rezimirawe i tolkuvawe na rezultatite, odnosno zaformirawe na ocena za nivoto na postigawata na u~enikot vo op-redelen period, treba da se odvivaat spored normativnata regu-lativa, ovie Standardi i u~ili{nata politika za ocenuvawe istavovite usoglaseni na nivo na stru~ni aktivi.

2. Postigawata na u~enikot (znaewata, ve{tinite), vloèniot trud,aktivnoto u~estvo vo nastavniot proces i odnesuvaweto na u~eni-kot, treba da se ocenuvaat posebno.

3. Ocenkata treba da se formira vrz osnova na podatoci pribrani oddovolno reprezentativen primerok na sodrìni i aktivnosti rea-lizirani vo period na koj se odnesuva ocenuvaweto, a nejzinotoformirawe i zna~ewe treba da bidat jasni.

4. Kriteriumite za formirawe ocenka za postigawata treba da bidatjasno definirani i da se baziraat na celite na nastavnite pro-grami (standardite).

5. Ocenkata treba da bide obrazloèna.

6. U~enicite i roditelite treba da bidat informirani deka imaatpravo na prigovor na ocenkata.

221


Od del V: INFORMIRAWE ZA SOZNANIJATA OD OCENUVAWETO

Formiraweto na ocenka za nivoto na postigawata na u~enikot po

1. Informiraweto za soznanijata od ocenuvaweto treba da bidespored normativnite akti, u~ili{nata politika za ocenuvawe iStandardite za ocenuvawe.

2. Usnite i pismenite informacii od tekovnoto ocenuvawe treba dase povrzani so celite na nastavata.

3. Sistemot za informirawe treba da ovozmo`i kvalitetnoinformirawe na roditelite.

4. Pristapot do informaciite od ocenuvaweto treba da bide utvr-den so u~ili{nata politika za ocenuvawe vo soglasnost sozakonite i so prifatenite deklaracii za ~ovekovi prava.

5. Svidetelstvata kako pedago{ki dokumenti treba da potvrdat dekau~enikot uspe{no go zavr{il oddelenieto i da obezbedat validniinformacii za postignatiot uspeh.

Od delot: KOMPETENCII NA NASTAVNICITE

IV. Formirawe na ocenka

Nastavnikot znae:

1. Deka sumativnata ocenka se formira vrz osnova na pove}eocenuvawa.

2. Za vidovite kriteriumi za ocenuvawe (kriteriumi bazirani vrznormi i kriteriumi bazirani vrz standardi)

3. Za funkcijata na propi{anite upatstva i postapki za tolku-vawe na postignatite rezultati.


1. Dosledno da ja primenuva u~ili{nata politika i normativnataregulativa za formirawe na ocenki.

2. Da formira validna i objektivna sumativna ocenka vrz osnovana site pribrani informacii za postigawata na u~enikot.

3. Da go prezentira i obrazlo`i na~inot na koj e formiranaocenkata

V. Analiza i informirawe za soznanijata od ocenuvaweto

Nastavnikot znae:

1. Kakvi informacii se davaat vo razli~ni vidovi ocenuvawa ina koi subjekti.

�

222


�2. Osnovni postapki za obrabotka i analiza na kvalitativni i

kvanititativni pokazateli od ocenuvaweto.

3. Za op{tite pravila na komunikacija vo vrska so ocenuvaweto sorazli~ni subjekti.

4. Deka podatocite od ocenuvaweto moàt da bidat upotrebeni ina neeti~ki na~in.


1. Redovno i kvalitetno da gi informira roditelite za napre-dokot na nivnoto dete.

2. Vo objasnuvaweto na rezultatite da gi zeme predvid uslovitevo koi tie se postignati (socioekonomski, kulturni i sl.).

3. Da izgotvuva izve{tai za postigawata na nivo na paralelka ilinastaven predmet i da gi interpretira.

4. Da dava informacii za postigawata na u~enicite na na~inprisposoben na korisnicite.

5. Da ja zapazi doverlivosta na informaciite i da go predupredinivnoto neeti~ko koristewe.

11.3.1 Razliki pome|u povratnata informacija koja se dava pri formativno i pri sumativno ocenuvawe

Vo celina, povratnata informacija koja se dava pri formativnoto ocenu-vawe e so namera da go vodi u~eweto na u~enicite na kus rok. Sledstveno,nastavnikot moè da dava povratna informacija, koristej}i edna ili kom-binacija od slednive metodi:

� Davawe na komentari vo vrska so tekst, esej, proekt ili drug vid natrud izraboten od strana na u~nikot;

� Davawe na pi{ani komentari na u~enicite - na primer, kako odgo-vor na proekt koj se sostoi od pi{uvawe na esej;

� Vklu~uvawe na u~enicite vo proces na samo-ocenuvawe i vzaemnoocenuvawe;

� Davawe na "me|u oceni“, ili oceni za poedine~na zada~a koi bimoèle, no ne mora da pridonesat na kone~nata ocena na u~enikot

11.3 Vidovi na povratna informacija

223


Su{tinski element na formativnoto ocenuvawe e davaweto na povratnaiformacija koja }e gi zapoznae u~enicite so nivnite silni strani (ona {tobilo napraveno dobro) i nivnite potrebi (ona {to u~enikot treba da gonapravi za da postigne ponatamo{en napredok).

Linn i Millar (2005) gi naglasuvaat slednive poenti vo vrska so davawetoocena (povrzani za formativnoto ocenuvawe):

� Periodi~nite izve{tai za napredokot moàt da ja zajaknat moti-vacijata na u~enikot so toa {to nudat kratkotrajni celi i znaewena rezultatite. I dvata aspekti se su{tinski za efektivno u~ewe.

� Dokolku se koristi samo edna ocena i u~enicite dobivaat zakani zaponiska ocena dokolku ne u~at dovolno, rezultatite verojatno }eimaat negativno vlijanie. Sepak, dokolku na u~enikot mu se pokaèdetalen izve{taj vo koj se opi{ani silnite strani i slabostiti iizve{tajot se koristi kako mo`nost za proverka na napredokot,verojatno e deka }e se javi motivacija za podobruvawe na u~eweto.

� U~enicite moàt da bidat vklu~eni vo formirawe na sopstveniteoceni - na primer, od niv moè da se pobara da izberat primerociod nivnite najdobri trudovi za da si napravat portfolio. Od nivmoè da se pobara da izberat nekoj dobar tekst koj go napi{ale, pri{to treba da obrazloàt zo{to go izbrale, praktika koja pottiknu-va samo-refleksija i samo-procenka.

� Onamu kade {to nastavnicite treba da dadat me|u ocena, na primer,na krajot na sekoe polugodie, ocenite treba da se prosledeni soonoj vid na povratna informacija koja na u~enicite bi im koristelaza da go podobrat u~eweto.

� Koga ocenite ili bodovite se pridruèni od drugi metodi na izves-tuvawe, ocenite stanuvaat pozna~ajni za u~enikot.

Sumativnoto davawe na povratna informacija, od druga strana, voobi~aenovklu~uva davawe na numeri~ki oceni ili bodovi na u~enicite na krajot odpolugodieto ili u~ebnata godina. Iako nastavnicite ~estopati moàt dadavaat dopolnitelna povratna informacija vo vid na kratki komentari vou~eni~kite kni{ki, glavniot fokus e na davaweto na seopfatna/celosnaocena. Ostatokot od ovoj del, se fokusira na strategiite za kombinirawena ocenkite od razli~ni elementi na predmetot so cel da se formira seop-fatna ocena.


Vo Prilogot 11.2 se pretstaveni simulirani problemi povrzani so siste-mot na ocenuvawe. U~esnicite treba da rabotat zaedno za da iznajdat re-{enija za pretstavenite scenarija.

Predloènite re{enija se pretstavuvaat vo plenarnata sesija.

224


IZVADOK OD ZAKONOT ZA OSNOVNO OBRAZOVANIE

Zabele{ka: U~esnicite se upatuvaat na delot 4 od Zakonot - ocenuvawei nagraduvawe. Ovoj del treba da se pro~ita celosno. Ovdese dadeni izbrani delovi od ~lenovite 54-70.

� U~enicite od 1 do 3-to oddelenie se ocenuvaat opisno.

� Ocenkite na u~enicite po predmetite se opredeleni kako: odli~en (5),mnogu dobar (4), dobar (3), dovolen (2) i nedovolen (1). Site ocenkiosven ocenkata nedovolen (1) se preodni.

� Op{tiot uspeh na u~enikot se opredeluva vrz osnova na uspehot nakrajot na godinata po site zadolìtelni predmeti, a za u~enicite {topolagaat popraven ispit, po poloèniot popraven ispit.

� Ako roditelot ili staratelot ne e zadovolen so ocenkata ima pravoda podnese prigovor do u~ili{niot odbor vo rok od tri dena po dobi-vaweto na ocenkite.


Op{tite principi za kontinuirano sumativno ocenuvawe se prikaàni voPrilog 11.3. U~esnicite treba da go nazna~at stepenot na soglasnost sosekoj od principite.

11.4.1 Kombinirawe na bodovite/rezultatite od razli~ni ocenuvawa za da se dobie seopfatna/celosna ocena

êstopati, nastavnicite koristat brojni vidovi na ocenuvawe vo tekot nagodinata i sakaat da gi kombiniraat ocenkite koi u~enicite gi dobile zasekoja aktivnost vo edna seopfatna ocenka. Vo ovoj del se prikaàni ne-kolku strategii za kako da se napravi toa.

Najprvo, treba da go razgledame problemot na vrednuvawe. Kako da se pro-ceni vrednosta na razli~nite aspekti od predmetot (kursot). Na primer,dokolku pretpostavime deka sakame da gi kombinirame bodovite na u~eni-cite dobieni na test i na proekt za da dojdeme do kone~na ocena. Ovoj prob-lem e podetalno prokaàn vo Prilogot 11.4. Glavnite idei se:

� Dokolku sakame da gi kombinirame bodovite/rezultatite od pogolembroj na ocenuvawa, treba da ja imame vo predvid distribucijata(raspredelbata) na rezultatite vo oddelenieto ili grupata, kako i

11.4 Pretvorawe na bodovite vo ocenki i formirawe ocenki

225


rezultatot postignat od konkretniot u~enik. Eden na~in e da se ze-me vo prvid standardnata devijacija na distribucijata. Taa e merkana rasprostranetosta na bodovite (vidi go Re~nikot).

� Za da se napravi ova, sirovite bodovi treba da se transformiraatvo standardizirani bodovi/rezultati so aritmeti~ka sredina 50 istandardna devijacija 10. Za da se napravi ova, se primenuva edno-stavna matemati~ka formula (vidi Prilog 11.3). Toa e lesno da senapravi dokolku imate obrazec. Ovoj proces rezultira so formi-rawe na standardizirani bodovi za sekoj u~enik, koi se postavenina ista skala.

� Potoa, rezultatite dobieni na razli~en na~in moàt bezbedno dase kombiniraat (na primer, polugodi{en test, proekt i test na kra-jot od godinata) za da se formira kone~nata ocena. Na primer, do-kolku poluodi{niot test se proceni kako zasluèn za 20% od oce-nata, proektot za 40% i kone{niot test za 40%, bodovite }e sepresmetaat na sledniov na~in: Kone~en rezultat = 0.20 (standardiziran rezultat na polugodi{entest) + 0.40 (standardiziran rezultat na proekt) + 0.40 (standar-diziran rezultat rezultat na kone~en test).

� Vo Prilogot 11.4 od vas se bara da rabotite na eden primer, samiili vo grupa. Podocna, treba da se obidete da go razgledate prime-rot so koristewe na obrazec, kako na primer vo Microsoft Excel.

Dokolku ne sakate da koristite vrednosti, moète da konstruirate druga{ema za ocenuvawe, kako na primer:

Iako ovaa {ema e polesna za razbirawe od strana na u~enicite i nivniteroditeli, taa e problemati~na zatoa {to ne ja zema vo predvid distribuci-jata na rezultatite. Na primer, dokolku site u~enici postignale rezultat 39ili 40 na proektot, vlijanieto na proektot e isklu~eno od ocenite, i tie sezasnovani samo na polugodi{niot i kone~niot test.

11.4.2 Davawe ocena ili bodovi so cel na izvestuvawe

Pretpostavete deka sme gi pretvorile rezultatite/bodovite na celoto ode-lenie vo standardizirani rezultati i sme gi procenile/vrednuvale za dadobieme kompleten ili seopfaten rezultat za sekoj u~enik. [to pravime po-toa? Treba da dademe bodovi ili oceni (kako {to se 5, 4, 3, 2, i 1 vo makedon-skiot sistem). Da pretpostavme deka sme ja dobile slednava distribucija:

Ocenuvawe Maksimalen rezultat

Polugodi{en test 20 poeni

Proekt 40 poeni

Kone~en test 40 poeni

Sevkupen rezultat: 100 poeni

226


Eden na~in za da se napravi ova e da se ocenuva spored normalnata raspre-delba. Spored ovoj pristap, ocenite se odreduvaat spored distribucijata nabodovite na normalnata raspredelba. Na primer, mo`eme da gi dademeocenite na sledniov na~in:

Ova ja dava slednava distribucija na bodovi i ocenki:

U~enik Kone~en standarden rezultat

U~enik Kone~en standarden rezultat

17534175351753617537175381753917540175411754217543

33363738424246464748

17544175451754617547175481754917550175511755217553

52545555585862636365

Bodovi Ocena

60 ili pove}e 5

50-60 4

40-50 3

30-40 2

<30 1

Broj i procent na u~enici koi dobile sekoja od ocenite

Bodovi Ocena Broj na u~enici Procent na u~enici

60 ili pove}e 5 4 20%

50-60 4 6 30%

40-50 3 6 30%

30-40 2 4 20%

<30 1 0 0%

Sredna vrednost = 50Standardna devijacija = 10Skor edna standardna devijacija nad aritmeti~kata sredina = 60Skor edna standardna devijacija pod aritmeti~kata sredina = 40

227


Ova moè da se pretstavi i grafi~ki:

Ne e sekoga{ soodvetno da se ocenuva spored normalnata raspredelba. Naprimer, ako predavate izboren predmet, kako na primer napredna algebra,verojatno e deka site u~enici imaat visoki sposobnosti po predmetot iposoodvetna bi bila druga distribucija na ocenite/bodovite. Na primer,distribucija kako taa prikaàna podolu verojatno bi bila poefektivna.

Vo ovoj slu~aj nema oceni 1 i 2. Ova e bidej}i dokolku u~enikot ne postignu-va visoki rezultati po predmetot, nastavnikot bi trebalo da mu predloìda premine na drug, polesen predmet (nivo), posoodveten na negovitesposobnosti.

Ovoj pristap na formulirawe oceni e najsoodveten za sumativno ocenuvawena krajot na u~ebnata godina. Drugi pristapi na ocenuvawe moàt da sekoristat vo tekot na u~ebnata godina. Na primer Linn i Millar (2005) ja pred-lagaat slednava {ema, koja se sostoi od jasni standardi (celi ili zada~i)vospostaveni za predmetot:

35

30

25

20

15

10

5

0<30 30-40 40-50 50-60 60 ili pove}e

Raspon na rezultatite

Distribicija na kone~nite rezultati

Pr

oc

ent

na

u~en

ic

i

Broj i procent na u~enici koi ja dobivaat sekoja od ocenite (revidirano)

Bodovi Ocena Broj na u~enici Procent na u~enici

60 ili pove}e 5 4 20%

50-60 4 6 30%

30-50 3 10 50%

20-30 2 0 0%

<20 1 0 0%

228


Kone~no, bidej}i kone~nata ocena obi~no pretstavuva kompoziten/seopfatenrezultat, koj se sostoi od nekolku delovi, vozmo`no e da se dade kvalita-tivna povratna informacija na nekoi delovi od ocenata. Na primer, dokolkukone~nata ocena e zasovna na esej, proekt i test, nastavnikot moè da dadekonkretna povratna informacija ili komentari vo vrska so esejot, so {to }eja zgolemi zna~ajnosta na kone~nata ocena za u~enikot.

Ocena Opis

A / 5 Odli~no / Isklu~itelno. U~enikot gi ima sovladano site glavnikako i pomalku va`nite celi na predmetot.

B / 4 Mnogu dobro.U~enikot gi ima sovladano site glavni celi napredmetot i pove}eto od pomalku va`nite celi.

C / 3 Zadovolitelno. U~enikot gi ima sovladano site glavni celi napredmetot, no samo nekolku od pomalku va`nite celi.

D / 2 Mnogu slabo. U~enikot ima sovladano samo nekolku od glavnite isporednite celi na predmetot i edvaj gi poseduva osnovnite poz-navawa za da premine vo slednata godina/na slednoto nivo.

E / 1 Nezadovolitelno. U~enikot nema sovladano nitu edna odglavnite celi na predmetot i ne poseduva osnovni poznavawa zada premine vo slednata godina/slednoto nivo.

11.5.1 Izvori na beleèwe i izvestuvawe

Beleèweto e vo pi{ana forma, dodeka izvestuvaweto moè da bide pis-meno, usno ili kombinacija na dvete.

� Beleèwe na nivo na oddelenie od strana na individualni nas-tavnici. Nastavnicite treba da vodat dosie za sekoj u~enik.

� U~eni~ko dosie. Ova e centralno dosie za sekoj u~enik vo u~ili{-teto. Moè da bide vo pismena ili elektronska forma.

� U~eni~ka kni{ka. Ova e pi{an dokument koj go podgotvuva u~ili{-teto za sekoj poedine~en u~enik. Toj se koristi periodi~no za da seprenesat informaciite na roditelite na u~enikot.

� Roditelski sredbi. Ova se individualni sostanoci na koi nastav-nikot se sre}ava so roditelite na u~enikot za da razgovara za po-stignatiot napredok. Tie moàt da bidat neformalni, polu-for-malni i formalni.

� Ceremonii na dodeluvawe nagradi. Vakvite nastani voobi~aeno seorganiziraat na krajot na odredeno nivo na {koluvawe (osnovno,sredno). Naglasokot e na davaweto sveditelstva i proslavuvawetopove}e otkolku na izvestuvaweto.

11.5Izvestuvawe na roditelite i drugite zainteresirani

strani

229


11.5.2 U~eni~ki kni{ki / formulari za informirawe za napredokot

Va`no e raznovidnosta i bogatstvoto na informaciite obezbedeni so po-mo{ na strategiite za ocenuvawe da se soberat na koncizen na~in za damoàt da se soop{tatat na roditelite i ostanatite zainteresirani strani.Iako pribiraweto na detalni informacii za u~enikot vo edena formularili ocena go ograni~uva davaweto na detalni povratni informacii, ovaapraktika mora da bide balansirana so portebata da se informiraatroditelite na na~in koj e koncizen i razbirliv.

Informaciite koi se vnesuvaat vo kni{kata obi~no vklu~uvaat:

� redovnost na ~asovite;

� ne-akademski karakteristiki (interes, vloèn napor, sorabotka iodnesuvawe);

� rezimirana procenka na postigawata na u~enikot po nastavnitepredmeti;

� izbrani rezultati od testovi;

� aspekti za ponatamo{en razvoj;

Funkcii Odrùvawe

U~eni~kodosie

� Izvor na informaci za nas-tavnicite koga podgotvuvaatizve{tai za roditelite(sumativno ocenuvawe)

� Poddr{ka na nastavnicite iu~enicite pri nadgleduvawei strukturirawe na u~eweto(formativno ocenuvawe)

� Izvor na informacii za nas-tavnicite koi }e ja prezematodgovornosta

� îja e odgovornosta za odr-ùvawe na u~eni~koto do-sie? Direktorot, u~ili{nataadministracija...?

� îja e odgovornosta za aù-rirawe na dosieto so poda-toci?

� Koga treba da se dodavaatpodatoci?

� Koj e formatot na dosieto?Odreden nacionalno/lokal-no?

� Pra{awa vo vrska so mesto-to na ~uvawe: prostor, prak-ti~nost, bezbednost...

U~eni~kikni{ki/formulari zainformirawe

� Komunicirawe na informa-cijata na roditelite i u~e-nicite (sumativno ocenu-vawe)

� Informirawe na drugiteprofesionalci zainteresi-rani za obrazovanieto nau~enicite: pedagozi, psi-holozi, sociolozi, socijalnislu`bi, dràvni agencii...

� Popolneto od strana na nas-tavnicite

� Uloga na profesionalnataslu`ba na u~ili{teto

� êstota?� Format: Vospostaven lokal-

no/regionalno/ nacionalno

Funkcii i odgovornosti za vodewe na instrumenti za pismeno beleèwe i izvestuvawe

230


Ovie karakteristiki moàt da bidat komunicirani preku kombinacija nasimboli. Osnovnata funkcija na pi{aniot izve{taj namenet za roditelite eda prenese sumativni informacii vo vrska so napredokot na u~enikot. Iz-ve{taite koi se podgotvuvaa koga eden u~enik se prefrluva od edno u~i-li{te vo drugo sodràt precizni podatoci vo vrska so op{tiot razvoj nau~enikot i postignatite nivoa na znaewe.

êstotata so koja u~eni~kite kni{ki treba da im se ispra}aat na roditeli-te se dogovara na nivo na u~ili{te i na nivo na sistem (nacionalno nivo).Opciite vo pogled na komunikacijata so roditelite moàt da se sumiraatkako edna ili pove}e od slednive praktiki:

� pove}e verbalni otkolku pi{ani izve{tai

� eden pi{an izve{taj na krajot na godinata

� eden pi{an izve{taj na polugodie

� izve{taj na krajot na sekoe trimese~ie

� kombinacija na gorenavedenoto

11.5.3 Roditelski sredbi

Izvestuvaweto treba da pretstavuva interaktiven dijalog pome|u nastav-nicite i roditelite, kako i me|u nastavnicite, u~enicite i roditelite.Komunikacijata moè da bide neformalna (postojani kontakti) ili for-malna (konkretni sostanoci i razgovori).Bilo koja od ovie priliki moè da se iskoristi za da se prenese informa-cija preku koristewe na opisi, listi za proverka, skali za rangirawe, pis-ma (narativni ive{tai), portfolija, elektronski portfolija, ili sumarnisimboli kako oceni, pisma, itn.


Koristete gi prilozite 11.6 i 11.7 za da gi nabroite vidovite na informaciikoi moàt da bidat vklu~eni vo (1) U~eni~koto dosie (2) U~eni~kata kni{ka.

PRINCIPI ZA VODEWE NA EFEKTIVNI RODITELSKI SREDBI

(Linn i Miller, 2005)

1. Isplanirajte go sostanokot

2. Zapo~nete go sostanokot na pozitiven na~in

3. Istaknete gi silnite strani na u~enikot pred da gi opi{ete aspek-tite koi e potrebno da se podobrat

4. Ohrabrete gi roditelite da u~estvuvaat i da spodelat informacii

5. Napravete zaedni~ki plan za akcija

6. Zavr{ete go sostanokot so pozitiven komentar

7. Upotrebete dobri ve{tini na komunikacija vo tekot na sostanokot

231


Da Ne

Bidete prijatelski raspoloèni ineformalni

Nemojte da se lutite

Bidete pozitivni vo svojot pristap Ne postavuvajte neprijatni pra{awa

Bidete spremni da gi objasniterabotite na ednostaven na~in

Ne zboruvajte za drugite u~enici,nastavnici ili roditeli

Bidete spremni da gi prifatite~uvstvata na roditelite

Nemojte da blefirate dokolku ne go znaete odgovorot

Bidete vnimatelni pri davaweto na soveti

Ne gi odbivajte predlozite naroditelite

Nemojte da se pravite „seznajko“davaj}i brzi odgovori

Nekoi sugestii za toa kako da (ne)se odnesuvate vo pogled na ve{tinite za komunikacija

Elektronsko portfolio - portfolio koe e sozdadeno kako elektronskapapka na kompjuter, disketa, ili na veb-strana. Sostaveno e oddigitalni fajlovi koi moàt da vklu~uvaat dokumenti vo vid natekst, sliki, video klipovi i drug vid na digitalen materijal.

Davawe ocena - proces na sumirawe na postigawata na u~enikot po pred-metot preku upotreba na simboli na sumirawe (oceni vo vid nabukvi, brojki itn.)

Ocenuvawe spored normalnata raspredelba - Vid na ocenuvawe povrzanso statisti~kata teorija za normalna raspredelba, koja ja odrazu-va raspredelbata na golem broj na ~ove~kite karakteristiki. Vopraksa, vo u~ili{tata, ocenuvaweto spored nrmalnata raspredel-ba se sostoi od davawe na oceni vrz osnova na sporeduvawe napostigawata na odreden u~enik so drugite u~enici od oddelenietoili od hipoteti~ko oddelenie. êstopati, strogo odreden broj nau~enici dobivaat sekoja od mo`nite oceni (na pr. od 1 do 5 ili odA do E itn.).

Sreden rezultat - Sredna vrednost koja se dobiva so sobirawe na siterezultati/bodovi i delewe so nivniot broj. Na primer, srednatavrednost na 5, 6, 7 i 8 e (5 + 6 + 7 + 8)/4, e 6.5

Roditelska sredba - Poedine~en sostanok pome|u nastavnikot i rodi-tel(ite) na u~enikot, na koj se razgvara za postigawata, u~eweto irazvojot na u~enikot. Vo odredeni slu~ai i u~enikot moè da pri-sustvuva. Ovie sostanoci moàt da obezbedat pobogati opisi nanapredokot na u~enikot otkolku u~eni~kite kni{ki. (Popham, 2005)

RE^NIK NA TERMINI

232


U~eni~ka kni{ka/formular za informirawe za napredokot - Pi{andokument koj ima za cel da gi informira u~enicite i roditeliteza sumativnite oceni na u~enikot. Podatocite zastapeni vo u~e-ni~kata kni{ka mo`at da variraat od ednostavno prika`uvawe naocenite do poseopfatni izve{tai koi davaat opis na postigawatai nudat komentar vo vrska so drugi dimenzii na razvojot na u~eni-kot.

Standardna devijacija (SD) - standardnata devijacija pretstavuva indeksna raspredelbata na rezultatite vo distribucijata. Dokolku ras-predelbata na rezultatite e vo mal opseg, standardnata devijacija}e bide niska. Dokolku distribucijata e porasprostraneta, stan-dardnata devijacija }e bide povisoka.

Standardiziran rezultat/skor (SS) - Transformiran rezultat koj jamenuva aritmeti~kata sredina, standardnata devijacija i, poneko-ga{, oblikot na distribucijata, i gi pravi rezultatite polesni zainterpretacija. Vo primerite od tema 11 od ovoj prira~nik, stan-dardiziranite rezultati imaat aritmeti~ka sredina 50 i stan-dardna devijacija 10. Standardiziranite rezultati se korisnikoga treba da se procenat/vrednuvaat rezultatite od razli~niocenuvawe/procenki, so cel da se dobie kone~en rezultat/ocena.

233


Vo zavisnost od vremeto {to e na raspolagawe, sekoja grupa moè da pro-diskutira razli~no scenario, a potoa da gi prezentira odgovorite.

Upatstvo: Pro~itajte go sekoe od slednive scenarija i utvrdte {to treba da se napravi.

PRILOG 11.1 PRAVILNIK ZA OCENUVAWE...*

PRILOG 11.2 DIJAGNOSTICIRAWE NA PROBLEMI VO OCENUVAWETO

Direktorot na u~ili{teto zabeleàl deka nastavnicite poistorija me|usebno mnogu se razlikuvaat vo pogled na ocenkite {to gi da-le vo 7-mo oddelenie. U~enicite bile rasporedeni vo paralelki po slu-~aen pat. Pokraj toa, vo nekoi paralelki pove}eto u~enici dobile visokiocenki (4 ili 5), dodeka vo drugi paralelki pove}eto u~enici dobile nis-ki ocenki (3, 2 ili 1). Direktorot saka da najde na~in kako da se obezbedipogolema usoglasenost vo ocenuvaweto me|u nastavnicite po istorija.

Scenario 1:

U~ili{niot odbor e zagrièn za inflacijata na ocenkite vou~ili{teto. Vo tekot na godinite ocenkite se se povisoki, iako nema do-kazi deka znaewata se povisoki. Kako moè da se spravat so ovaa pojava?

Scenario 2:

Nastavnikot zabeleàl deka u~eni~ka koja dobila ocenka D (voMakedonija ocenka 2) po hemija, vsu{nost mnogu naporno rabotel vo tekotna u~ebnata godina i napravila se {to moèla. Kako nastavnikot (i vsu{-nost u~ili{teto) moè da go nagradi nejziniot trud, bez da ja naru{i in-terpretacijata na ocenkata, koja e odraz na stvarnoto postigawe na obra-zovnite celi.

Scenario 3:

* „Pravilnikot za ocenuvawe...“ e obezbeden kako poseben dokument.

234


Nastavnikot zabeleàl deka deka postojano isti u~enici (naj-~esto tie {to ne u~at na svojot maj~in jazik) sekoja godina dobivaat najni-ski ocenki i mnogu od niv se obeshrabreni od ocenkite {to gi dobivaat.[to moè da se napravi da se motiviraat i~enicite {to postignuvaat ni-ski rezultati za da vloàt pove}e napor i da u~estvuvaat vo aktivnosti-te na ~asovite i da gi popravat svoite ocenki? Dali tie u~enici treba dabidat ocenuvani na ist na~in kako i site drugi?

Scenario 4:

Politikata na u~ili{teto im nalaga na nastavnicite da giocenuvaat u~enicite koristej}i kombinacija na prakti~na rabota (na pr.nau~ni eksperimenti, prikazi na doma{na ekonomija) i pi{ani trudovi(na pr. pi{ani testovi, podgotveni od strana na nastavnikot). Nastavni-cite zabeleùvaat deka u~enicite pominuvaat mnogu dobro na prakti~ni-te zada~i, dodeka na pi{anite zada~i reultatite se raznovidni. Ova zna-~i deka rezultatite koi u~enicite gi dobivaat za pi{anata rabota pove}epridonesuvaat za kone~nata ocena otkolku rezultatite od prakti~natarabota. [to bi moèlo da se napravi za da se postigne podobar balanspome|u pi{anata i prekti~nata rabota?

Scenario 5:

235


Broj Princip Nivo nasoglasnost

1 Se bara validnost - Ocenkite {to sluàt za zva-ni~no sumativnoto vrednuvawe mora da bidat bazi-rani vrz formalno, kontinuirano ocenuvawe sporedstandardi za sodrìnata, obrazovnite celi na dr-àvnite nastavni programi, ili nekoj drug izvor.

2 Odbegnuvajte da gi zasnovuvate ocenkite vrz drugifaktori osven na postigawata na obrazovnite celi.Faktorite kako {to se trugoqubivost, interes,stavovi i dr., ne treba da bidat komponenti naocenkata na u~enikot (makar {to ovie faktorimoàt da vlijaat na rabotata). U~enicite koi gipostignuvaat standardite za uspehot na najvisokotonivo treba da dobivaat i najvisoki ocenki.

3 Odbegnuvajte davawe "dodatni bodovi“, bidej}i toamoè da go izmeni zna~eweto (validnosta) naocenkite na u~enicite.

4 Na u~enicite treba da im bila dadena mo`nost dago nau~at materijalot po koj {to tie se ocenuvaat.

5 Raznite instrumenti za ocenuvawe treba da pri-donesuvat za ocenkite. Pokraj ispitite, tie moàtda vklu~uvaat izvedbi, proekti, portfolija, iocenuvawa izgotveni od grupa nastavnici.

6 Podatocite {to nastavnicite gi koristat za da giizveduvaat ocenkite treba da im bidat poznati naroditelite i na drugite zainteresirani stranki.

7 Posebna grià treba da se vodi za kombinirawetona ocenkite (rezultatite) od izvesen broj narali~ni ocenuvawa, vo edna edinstvena ocenka.

8 Na u~enicite treba da im bidat dadeni specifi~nipovratni informacii za toa kakov uspeh tie postig-nale - odnosno tie treba da razberat {to zna~atocenkite {to gi dobile i {to im e potrebno danapreduvat i prodolàt na povisoko nivo.

9 Sopstvenoto ocenuvawe na u~enicite za nivniotuspeh treba da bide vklu~eno vo nivnite ocenki.

10 Ocenkite ne treba nikoga{ da se koristat za da sekaznuvaat u~enicite.

Ve molime da go ocenite sekoj princip koristej}i ja skalata: 4 = mnogu se soglasuvam; 3 = se soglasuvam; 2 = ne se soglasuvam; 1 = voop{to ne se soglasuvam.

PRILOG 11.3OP[TI PRINCIPI NA KONTINUIRANOTO SUMATIVNO

OCENUVAWE (IZVEDUVAWETO OCENKI)

236


PRILOG 11.4KOMBINIRAWE NA REZULTATITE OD NEKOLKU OCENUVAWA

ZA DA SE STIGNE DO EDNA CELOSNA (SUMATIVNA) OCENKA

Najprvin, se razgleduva kombiniraweto na ocenkite od normativno-refer-enten pogled:

Nastavnicite moè da sakaat da im dadat razli~na va`nost na rezultatiteod razli~nite komponenti na izvesen obrazoven ciklus; na primer, nekojnastavnik moèbi saka da gi vrednuva komponentite vaka:

� Proektna rabota zavr{ena za 12 nedeli vo vtoriot semestar(Vrednost = 2)

� Ispit sproveden na krajot na obrazovniot ciklus (Vrednost = 1)

Razgledajte gi slednive kombinirani rezultatii:

Izvor: Nitko (2004), p. 355

Zabeleète deka vkupnoto rangirawe e isto kako i za ispitot i, makar {toproektnata rabota nosi 100 boda, taa so ni{to ne prodonesuva za kone~notorangirawe na u~enicite. Taka nivniot uspeh se odreduva so uspehot natestot. Te{kotijata e deka standardnata devijacija (rasprostranetosta narezultatite) na proektnata rabota e sosema tesna, i zatoa malku pridonesuvaili voop{to ne pridonesuva. Eden na~in na spravuvawe so ovoj problem e dase prilagodat vrednostite na standardnite devijacii na komponentite.Primenete ja slednava formula:

Ponderiran kombiniran rezultat = Σ (vrednost X SS)

Kade vrednosta = vrednosta {to sakate komponentata da ja imaSS = linearniot SS skor za komponentata= 10(X-M)/SD + 50

Ova gi postavuva skorovite vo sekoja distribucija na edna skala so srednavrednost od 50 i standardna devijacija od 10.

Potoa komponentite se sumiraat za da se dobie kombiniraniot rezultat.

�

U~enik Ispit Proekt Vkupno50 boda 100 boda 150 boda

Ocenka Rang Ocenka Rang Ocenka Rang

A 44 1 77 5 121 1

B 33 2 78 4 111 2

C 26 3 79 3 105 3

D 22 4 80 2 102 4

E 15 5 81 1 96 5

237


Ocenkite mo`at, isto taka, da se kombiniraat od kriteriumski aspekt. Ovdee prisutna pomala zagri`enost za kontrolirawe na razlikite vo standard-nite devijacii (rasprostranetosta) na rezultatite.

Metodata na utvrdeni procenti vlu~uva odnapred donesuvawe odluki, zasoodnosot na vkupnata ocenka {to }e mu bide dodelena na sekoj aspekt. Eveeden primer:

Doma{ni zada~i - 10%Usni prezentacii - 10%Portfolio - 20%Ispit - 50%

Kombiniranata merka toga{ se primenuva za sekoj u~enik so koristewe naslednava formula:

Procent na kombinacijata = Σ (vrednost X SS) / Σ (vrednost)

KadeΣ = zbir na . . . . Vrednost = vrednosta odredena za edna komponentaProcent na skorot = procentot na skorot {to eden u~enik go postignuva na edna komponenta.

Primer:

Ponderiran kombiniran rezultat za u~enikot A: (10*85 + 20*87 + 50*80 + 20 * 75)/100 = 80.9 = 81

Sledej}i go ovoj primer, procentite ponderiranite kombinirani procentitreba da se pretvoraat vo ocenki koristej}i nekoj soodveten sistem.

U~enik Ispit Proekt Vkupno50 boda 100 boda 150 boda

Skor YY Skor YY Kombiniran RangYY

A 44 66 77 36 138 5B 33 55 78 43 141 4C 26 48 79 50 148 3D 22 44 80 57 158 2E 15 37 81 64 165 1

U~enik Doma{ni Usni Ispit Portfolio Ponderiranzada~i prezentacii (Wt = 50%) (Wt = 20%) kombiniran

(Wt = 10%) (Wt = 20%) procentA 85 87 80 75 80

B 80 85 70 80 75

C 82 75 60 85 65

D 78 70 65 75 69

�

238


PRILOG 11.5 KOMBINIRAWE NA REZULTATITE: AKTIVNOST

Doluprikaànite podatoci pretstavuvaat sredni bodovi/rezultati na grupau~enici, dobieni na tri komponenti na ocenuvaweto: polugodi{en test, pro-ekt, finalen test.

Najprvo, treba da gi presmetate aritmeti~kata sredina i standardnata de-vijacija za sekoja distribucija na rezultatite. Zna~i, treba da gi presmetateposebnite aritmeti~ki sredini i standardni devijacii za: polugodi{niottest, proektot i finalniot test. Ovie merki moàt da se presmetaat ra~noili so pomo{ na kompjuterski program, kako na primer Microsoft Excel. Ova searitmeti~kite sredini i standardnite devijacii za tri komponenti naocenuvaweto:

Sega treba da gi prevedeme sirovite bodovi na u~enicite vo standardnirezultati (t.e. da gi postavime na skala so aritmeti~ka sredina 50 i stan-dardna devijacija 10, kako {to e objasneto vo Prilogot 11.3). Ova moè da senapravi so koristewe na slednava formula:

Standardiziran rezultat = 50 + 10[(sirov rezultat - aritmeti~kasredina)/standardna devijacija]

Ajde da pretpostavime deka u~enikot postignal sirov rezultat 30 na polugo-di{niot test. Standardiziraniot rezultat e:

Standardiziran rezultat = 50 + 10[(30-35)/10], kade 35 e sredniot rezultatna distribucijata na polugodi{ni rezultati (vidi ja tabelata pogore) i 10 estandardnata devijacija za istata distribucija. Odgovorot e 45. Bi go o~eku-vale ova, bidej}i siroviot rezultat na u~enikot (30) e pod sredniot sirovskor na testot - 35.

Sega, prevedete go siroviot rezultat od 30 dobien pri ocenuvawe na proek-tot vo standardiziran rezultat. So postavuvawe na brojkite vo formulata,dobivame: 50 + 10[(30-20)/4] = 52.5.

Koga gi kombinirame rezultatite koristime ponderiran kombiniran rezul-tat. Go mnoìme standardiziraniot rezultat na polugodi{niot test so 0.2(bidej}i sakame da mu ja dademe vrednosta od 20%), standardiziraniot

Broj nau~enici

Aritmeti~ka sredina/

sirov rezultat

Standardnadevijacija

Planiranava`nost

Polugodi{en test (X1) 20 35 10 20%

Proekt (X2) 20 20 4 40%

Finalen test (X3) 20 65 20 40%

239


rezultat od proektot so 0.4, i standardiziraniot rezultat od finalniottest so 0.4.

Sega, presmetajte gi standardnite rezultati i ponderiranite kombiniranirezultati za ~etiri u~enici od oddelenieto:

Popolnetata tabela bi trebalo da izgleda vaka:

U~enik

Sirov rezultat Standardiziran rezultat Ponderirankombiniran

Polu-godie

Proekt Finalentest

Polu-godie

Proekt Finalentest

17534 20 16 55

17535 20 18 45

17536 40 24 85

17537 30 20 95

U~enik

Sirov rezultat Standardiziran rezultat Ponderirankombiniran

Polu-godie

Proekt Finalentest

Polu-godie

Proekt Finalentest

17534 20 16 55 40 40 45 42

17535 20 18 45 40 45 40 42

17536 40 24 85 60 60 60 60

17537 30 20 95 50 50 65 56

240


PRILOG 11.6PRIMER NA U^ENI^KA KNI[KA (ADAPTIRANA)

- OSNOVNO OBRAZOVANIE VO IRSKA [www.ncca.ie]P

RV

O D

O [

ES

TO

OD

DE

LE

NI

E

Im

e na

u~e

niko

t:D

atum

na

ra|a

we

Od

del

enie

U~e

bna

god

ina:

Nas

tavn

ikR

edov

nost

/pri

sust

vo

U^

EN

I^

KA

KN

I[

KA

NC

CA

Nac

io

nal

en

sov

et

za p

ro

gram

i

i o

cen

uvaw

e

241


Ang

lis

ki ja

zik

(usm

ena

rabo

ta,

~ita

we,

pi{

uvaw

e)

Irs

ki ja

zik

(sl

u{aw

e/zb

oruv

awe,

~it

awe,

pi{

uvaw

e)

Mat

emat

ika

(zna

ewe

na f

akti

i k

once

pti,

smet

awe,

rez

onir

awe

i re

{av

awe

prob

lem

i)

Pri

rod

ni n

auki

Ist

orij

a

Geog

raf

ija

Op{

test

veno

, l

i~no

, zd

ravs

tven

o ob

razo

vani

e

Um

etno

st

Muz

ika

Dra

ma

Fiz

i~ko

obr

azov

anie

Ver

onau

ka

1 2

3

4

Ko

men

tar

i

VA

[E

TO

DE

TE

KA

KO

U^

EN

IK

Pok

aùv

a in

tere

s za

u~e

wet

o

Usp

e{no

gi

izvr

{uv

a za

da~

ite

Vni

mat

elno

ja p

reze

ntir

a sv

ojat

a ra

bota

Upo

ren

e ko

ga }

e na

ide

na p

osl

oèn

iza

da~

i

Pok

aùv

a kr

eati

vno

mis

lew

e i

re{

avaw

epr

obl

emi

Ve{

t-a

e pr

i ko

rist

ewe

na k

ompj

uter

i

Dob

ro r

abot

i sa

m-

a

Dob

ro r

abot

i so

dru

gite

dec

a

SO

CI

JAL

NI

OT

I L

I^

NI

OT

RA

ZV

OJ

NA

VA

[E

TO

DE

TE

Dob

ro s

e so

glas

uva

so d

rugi

te d

eca

For

mir

a d

obri

vrs

ki s

o vo

zras

nite

Dob

ro s

e sp

ravu

va s

o em

ocii

te

Dob

ro s

e od

nesu

va v

o u~

ilni

cata

i n

advo

rod

nea

(na

igr

ali{

teto

)

Red

ovno

se

dru

ì

so e

dno

il

i po

ve}e

d

ruga

r~iw

a

1=R

edov

no;

2=P

onek

oga{

; 3=

ês

to;

4=N

ajgo

lem

del

od

vre

met

o

1 2

3

4

NA

Î

NI

NA

KO

I M

O@

ET

E D

A M

U P

OM

OG

NE

TE

N

A V

A[

ET

O D

ET

E

242


PRILOG 11.7VOSPOSTAVUVAWE NA SISTEM ZA VODEWE UÊNI^KI DOSIEA

I FORMULARI ZA INFORMIRAWE ZA NAPREDOKOT

Upatstva: Nabrojte gi vidovite na informacii koi bi moèle da bidatvklu~eni vo u~eni~koto u~ili{no dosie. Nazna~ete gi licataodgovorni za zabeleùvawe i obnovuvawe na informaciite.

Vid na informacija koja treba da se vklu~i

Odgovorni za aùrirawe na podatocite

Doma{ni podatoci za kontakt U~ili{nata administracija (prizapi{uvaweto); Roditelite (dokolkupodatocite se promenat)

Relevantni medicinski podatoci U~ili{nata administracija (prizapi{uvaweto); Roditelite (dokolkupodatocite se promenat)

UÊNI^KO DOSIE

243


Sega, nabrojte gi vidovite na podatoci koi bi moèle da se vklu~at vou~eni~kata kni{ka koja se ispra}a do roditelite. Nazna~ete gi licataodgovorni za vnesuvawe i obnovuvawe na podatocite.

Vid na informacija koja treba da se vklu~i

Odgovorni za aùrirawe na podatocite

Oceni (1 - 5) Predmeten nastavnik

Komentari vo vrska so ocenite (tekstkoj se odnesuva na nivoto na napre-dok koj e napraven, ocenite nasprotisposobnostite na u~enikot...)

� Predmeten nastavnik� Op{t komentar od strana

na psihologot

UÊNI^KA KNI[KA / FORMULAR ZA IZVESTUVAWE ZA NAPREDOKOT

244


TEMA 1:

EDEN NOV KONTEKST/SITUACIJA ZA OCENUVAWATA

VO OSNOVNITE U~ILI[TA VO MAKEDONIJA

Black, P. & Wiliam, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment

in Education, 5 (1), 70-78. http://ditc.missouri.edu/docs/blackBox.pdf

Brooks, V. (2002). Assessment in secondary schools: The new teacher’s guide to monitoring, assessment, recording, reporting and accountability.

Buckingham: Open University Press.

Gipps, C,. (1994). Beyond testing: Towards a theory of educational assessment.London: Falmer.

Martin, M., O., Mullis, I.V.S., Gonzalez, E.J., & Chrostowski, S.J. (2004). TIMSS

international science report. Findings from IEA’s Trends in International

Mathematics and Science Study at the fourth and eighth grades. Chestnut

Hill, MA: Boston College. http://timss.bc.edu/

Mullis, I.V.S., Martin, M., O., Gonzalez, E.J., & Chrostowski, S.J. (2004). TIMSS

international mathematics report. Findings from IEA’s Trends in

International Mathematics and Science Study at the fourth and eighth

grades. Chestnut Hill, MA: Boston College. http://timss.bc.edu/

National Research Council. (2001). Classroom assessment and the National Science Education Standards. Committee on classroom assessment and

the National Education Science Standards. Washington, DC: National

Academy Press.

Linn, R.L., & Miller, M.D. (2005). Measurement and assessment in teaching (9th Ed.).Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.

Torrance, H. & Pryor, J. (1998). Investigating formative assessment: Teaching, learningand assessment in the classroom. Buckingham: Open University Press.

TEMA 2:

NASTAVNITE PLANOVI I PROGRAMI KAKO OSNOVA ZA OCENUVAWATA

Academy for Educational Development (AED) & Macedonian Civic Education

Centre (MCEC) (June 2007). School-based assessment standards in primary education. Draft unpublished document. Skopje: Author.

Anderson, L. & Krathwohl, D. A Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: A Revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives. New York:

Longman, 2001.

Bloom, B., Englehart, M.D., Furst, E.J., Hill, W.H., & Krathwohl, D.R. (1956).

Taxonomy of educational objectives: the classification of educational goals.Handbook I: Cognitive domain. White Plains, NY: Longman.

BIBLIOGRAFIJA

245


Gagné, R.M., Briggs, L.J., & Wagner, W.W. (1988). Principles of instructional design(3rd ed.). New York: Holt, Rinehart & Winston.

Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple intelligences for the 21st century,

New York: Basic Books.

Heimlich, J.E., & Pittelman,, S.D. (1986). Semantic mapping: classroom applications.Newark, DE: International Reading Association.

Krathwohl, David R., Benjamin S. Bloom, and Bertram B. Masia, Taxonomy ofEducational Objectives: The Classification of Educational Goals. HandbookII: Affective Domain. New York: David McKay Co., Inc., 1964.

Linn, R.L. & Miller, M.D. (2005). Measurement and assessment in teaching. 9th Edition. NJ: Upper Saddle River. Pearson Merrill-Hill,

Nitko, A. & Brookhart, S. (2007). Educational assessment of students, 5th Edition.Pearson Merrill-Hill, NJ: Upper Saddle River.

Pittelman, S.D., Heimlich, J.E., Berglund, J.L., & French, M.P. (1991). Semantic feature analysis. Newark, DE: International Reading Association.

TEMA 3:

U^ILI[NOTO PLANIRAWE NA OCENUVAWATA

Academy for Educational Development (AED) & Macedonian Civic Education Centre

(MCEC) (June 2007). School-based assessment standards in primary education. Draft unpublished document. Skopje: Author.

Capel, S., Leask, M., and Turner, T. (1995 and 2001) Learning to teach in the secondary school: a companion to school experience. London: Routledge

Davies, B. & Ellison, L. (1992), School Development Planning. Harlow: Longman.

Davies, Brent & Ellison, Linda (1999), Strategic Direction and Development of theSchool. London: Routledge.

Hargreaves, A. & Hopkins, D. (1991), The Empowered School: The Management and Practice of Development Planning. London: Cassell.

Kyriacou, C. (1995) Essential teaching skills (2nd Ed). Cheltenham: Stanley Thornes Ltd.

Lieberman, A and Miller, L (1999), Teachers - Transforming Their World and TheirWork. New York: Teachers College Press.

Purkey, S.C. & Smith, M.S. (1983). Effective schools: A review. The ElementarySchool Journal, 83(4), 426-452.

Stoll, L. & Fink, D. (1996), Changing Our Schools: Linking School Effectiveness and School Improvement. Buckingham: Open University Press.

TEMA 4:

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 1: PREGLED

Linn, R.L. & Miller, M.D. (2005). Measurement and assessment in teaching. 9th

Edition. NJ: Upper Saddle River. Pearson Merrill-Hill,

246


National Research Council. (2001). Classroom assessment and the National ScienceEducation Standards. Committee on classroom assessment and the National

Education Science Standards. Washington, DC: National Academy Press.

Nitko, A. J. (2004). Educational assessment of students (4th ed.), Pearson Merrill-Hill,

NJ: Upper Saddle Rive.

Nitko, A.J., & Brookhart, S.M. (2007). Educational assessment of students, 5th Edition.Pearson Merrill-Hill, NJ: Upper Saddle River.

TEMA 5:

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 2: FORMA NA SLOBODNO FORMULIRAN

ODGOVOR (SO OGRANI^EN OBEM)



Linn, R.L. & Miller, M.D. (2005). Measurement and assessment in teaching. 9th

Edition. NJ: Upper Saddle River. Pearson Merrill-Hill,


Popham, W. J. (2005). Classroom assessment. What teachers need to

know. 4th Edition.

TEMA 6:

SUMATIVNOTO OCENUVAWE 3: FORMAT NA ODGOVORITE - ESEJSKITE

PRA[AWA SO PRO[IREN OBEM

Irish Examinations Commission. (Various years). Junior Certificate English Examination

Papers. http://www.examinations.ie/ (follow link to Examination Material

Archive)

Klaus, C.h., Lloyd-Jones, R., Brown, R., Littlefair, W., Mullis, I. Miller, D. et al. (1979).

Composing childhood experience: An approach to writing and learning inthe elementary grades (Experimental version). St. Louis: CEMREL.


Nito, A. J. (2004). Educational assessment of students (4th ed.), . Pearson Merrill-Hill,

NJ: Upper Saddle Rive.


Oregon Department of Education. (1996). Writing scoring guide: Middle school student version (pp. 1-7). Salem: OR: Office of Assessment and Evaluation.

(Also, see Nitko & Brookhart, 2007, p. 479-485).

Persky, H. R., Daane, M. C, & Jin, Y. (2003). The Nation’s Report Card: Writing 2002,

NCES 2003–529. Washington U.S. Department of Education. Institute

of Education Sciences. National Center for Education Statistics.

http://nces.ed.gov/nationsreportcard/pdf/main2002/2003529.pdf

247


Stalnaker, J.M. (1951). The essay type of examination. In E.F. Lindquist (Ed.),

Educational measurement. Washington, DC: American Council on Education.

Wolf, Gearhart, Quellmalz and Whittaker (1992). Cited in S. Wolf & M. Gearhart

(1993). Writing what you read: A guidebook for the assessment of children’s narratives. Los Angeles, CA: National Centre for Research

on Evaluation, Standards and Student Testing, UCLA.

TEMA 7:

FORMATIVNO OCENUVAWE 1: PREGLED



Assessment Reform Group (2002). Assessment for learning: 10 Principles.Research-based principles to guide classroom practice.

www.assessment-reform-group.org.uk

Black, P. & Wiliam, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment in Education. Principles, Policy and Practice 5(1), 7-74.

Black, P. & Wiliam, D. (1998). Inside the black box: Raising standards through

classroom assessment. Phi Delta Kappan, 80(2), 139-148.

Black, P., Harrison, C., Lee, C., Marshall, B., Wiliam, D. (2003). Assessment forlearning. Putting it into practice. Berkshire: Open University Press.

Brooks, Val. (2002). Assessment in secondary schools. The new teacher’s guide to monitoring, assessment, recording, reporting and accountability.

Buckingham, UK: Open University Press.

Clarke, S. (1998). Targeting assessment in the primary classroom. Strategies forplanning, assessment, pupil feedback and target setting. London: Hodder

Murray.

Clarke, S. (2001). Interim report on the first term of the project Communicating learning intentions, developing success criteria and pupil self-evaluation.

Gillingham partnership formative Assessment Project 2000-2001.

www.aaai.org.uk.

Clarke, S. (2005). Formative assessment in action. Weaving the elements together.London: Hodder Murray.

Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of EducationalResearch, 77(1), 81-112.

Sluijmans, D., Dochy, F. and Moerkerke, G. (1999) Creating a learning environment

using self, peer and co-assessment Learning Environments Research, Vol. 1, 293 – 319.

Woodward, G. and Munns, H. (2003) Insider’s Voices: Self-Assessment and StudentEngagement Paper presented at New Zealand Association for Research in

Education (NZARE) and Australian Association for Research in Education

(AARE) Joint Conference, Auckland 2003.

Available at http://www.aare.edu.au/03pap/mun03451.pdf. Last accessed 12/11/06

248


TEMA 8:

FORMATIVNOTO OCENUVAWE 2: STRATEGII ZA POSTAVUVAWE PRA[AWA

Black, P. & Wiliam, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment in Education. Principles, Policy and Practice 5(1), 7-74.

Bloom, B., Englehart, M.D., Furst, E.J., Hill, W.H., & Krathwohl, D.R. (1956).

Taxonomy of educational objectives: the classification of educational goals.Handbook I: Cognitive domain. White Plains, NY: Longman.

Brooks, V. (2002). Assessment in secondary schools: The new teacher’s guide tomonitoring, assessment, recording, reporting and accountability.

Buckingham: Open University Press.

Gipps, C,. (1994). Beyond testing: Towards a theory of educational assessment.London: Falmer.

Harris, A. (1998). Effective teaching: A review of the literature. School Leadership and Management, 18(2), 169-183.

Husbands, C. (1996). What is history teaching? Burkingham: Open University Press.

McIntyre, D., & Cooper, P. (1996). The classroom expertise of Year 7 teachers and

pupils. Education 3-16, March.

Nitko, A. J. (2004). Educational assessment of students (4th ed.), Pearson Merrill-Hill,

NJ: Upper Saddle River.

Ofsted. (1996). The annual report of her majesty’s chief inspector of schools. London:

HMSO.

Raphael, T.E., & Au, K.H. (2005, November). QAR: Enhancing Comprehension and

Test Taking Across Grades and Content Areas. The Reading Teacher,59(3), 206–221.

Smith, A. (1998). Accelerated learning in practice: Brain-based methods for acceleratingmotivation and achievement. Stafford: Network Educational Press.

Torrance, H. & Pryor, J. (1998). Investigating formative assessment: Teaching, learningand assessment in the classroom. Buckingham: Open University Press.

Wood, D. (1998). How children think and learn. Oxford: Blackwell.

Wragg, E.C. (1997). Assessment and learning. London: Routledge.

TEMA 9:

FORMATIVNOTO OCENUVAWE 3: OCENUVAWETO NA PORTFOLIO

I NA PROEKTNA RABOTA



Anada, S. (2000). Equipped for the future. Assessment report. How instructors can

support adult learners through performance assessment. Washington, DC:

National Institute for Literacy.

249


Gravett, S. 1996. The assessment of learning in Higher Education: guiding principles.

South African Journal for Higher Education, 10(1): 76-82.

Klenoski, V. (2002). Developing portfolios for learning and assessment: Processes

and principles. London: Routledge/Falmer.


McMillan, J.H. 1997. Classroom assessment: principles and practices for effectiveinstruction. Boston: Allyn and Bacon.

Nitko, A. (2004). Educational assessment of students, 4th Edition. Upper Saddle River,

N.J.: Merrill.


Nova Scotia Department of Education (1990). Guide to the elementary language arts assessment. Draft Document. Halifax, Author.

Popham, W. J. (2005). Classroom assessment. What teachers need to know.

4th Edition. Boston: Pearson.

Wiggins, G. (1989). A true test: Toward more authentic and equitable assessment.

Phi Delta Kappan, 70.

TEMA 10:

FORMATIVNOTO OCENUVAWE: PROEKTI I USNI PREZENTACII

Nitko, A. J. (2004). Educational assessment of students (4th ed.),. Pearson Merrill-Hill,

NJ: Upper Saddle River.


Pearson Education (2006). Oral presentation rubric.

http://www.phschool.com/professional_development/assessment/rub_oral_presentation.html

TEMA 11:

BELE@EWE I INFORMIRAWE



Brooks, Val. (2002). Assessment in secondary schools. The new teacher’s guide to monitoring, assessment, recording, reporting and accountability.

Buckingham, UK: Open University Press.



250


Republic of Macedonia Ministry of Education and Science (1995). Law on Primary

Education. Official Gazette of the Republic of Macedonia No 44/95. Skopje:

Government Publication.

Republic of Macedonia Ministry of Education and Science (1996). Rule book

regarding students’ assessment, students’ progress, exam taking,

certificates of merit, awards and pedagogical measures intended for

primary school students. Official Gazette of the Republic of Macedonia[Unknown number]. Skopje: Government Publication.

Примена на стандарди за оценување 2

Documents