이슈 3 차세대 반도체 공정/소자 개발 동향mel.skku.edu/201106_semi.pdf · - 41 - 3....

22
- 39 - 이슈 3 차세대 반도체 공정/소자 개발 동향 한태희 반도체 PD KEIT PD ISSUE VOL 11-4

Upload: dinhngoc

Post on 03-Jun-2018

238 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • - 39 -

    3 /

    PD

    KEIT PD ISSUE VOL 11-4

  • - 41 -

    3. /

    , ,

    IT , ,

    ,

    ,

    Breakthrough

    ,

    - 3D 20 D

    ,

    3

  • - 42 -

    .

    1.

    , , ,

    , , ,

    * : (09.9)

    [ 1 : ]

    , ,

    , , 5

  • - 43 -

    [ 1 : ]

    ( : )

    PC 640 487 TV 125 13 84

    264 177 LCD 103 40 29

    342 226 1 75 18

    34 Gray 22 e- 5 31 25

    24 LAN 52 STB 41 15 40

    SSD 16 37 DSC 66 11 58

    23 26 PMP/MP3 68 2 28

    * : KSIA 2010

    , (,

    ) //

    * : 2011

    [ 2 : ]

  • - 44 -

    2.

    /

    Application

    , , ,

    , ,

    , /

    Needs

    // 20nm

    IT ,

    ,

  • - 45 -

    .

    1.

    3,045(09)

    50% 14.6%

    3

    [ 2 : 2010 ]( : , %)

    410.3 13.5 1,467.1 48.2 632.5 20.8 280.2 9.2 3,040.8

    336.0 50.0 128.6 19.1 140.4 20.9 6.6 1.0 673.4

    45.2 2.9 1,198.7 64.0 290.5 15.5 188.7 10.1 1,874.4

    19.1 3.9 139.8 28.3 201.5 40.9 84.8 17.2 493.0

    18.3 5.5 65.8 19.7 190.2 57.0 8.3 2.5 333.8

    * : 2011 (iSuppli '11)

    2.

    D-TV,

    IT

    , 2013 ,

    IT 10%

  • - 46 -

    [ 3 : ]( : US$, )

    2009 2010 2011 2012 2013 CAGR

    Total Market 3,045 3,573 3,853 4,136 4,264 8.8%

    447 535 562 574 507 3.2%

    1,575 1,790 1,879 2,000 2,059 6.9%

    IT 448 519 573 639 691 11.5%

    167 294 364 404 446 27.0%

    409 435 475 519 561 8.3%

    * : 2011 (isuppli 2010.3, Gartner 2010.3)

    .

    1.

    Auska II , Mirai

    - , 50

    NSF 18.2M , IBM, TI,

    AMD, Freescale, Micron

    EU 10 3 ()

    IMEC() ()

  • - 47 -

    4G LTE ST-

    , Freescale, MediaTek

    VDEC ,

    , ,

    - , NEC, Fujitsu LTE SoC

    LTE 3G ST- Huawei

    WiFi, Bluetooth, GPS Wireless connectivity

    , CSR, , TI

    - WiFi

    Infineon, ST Micro, Fairchild

    , , ,

    LED IC

    IT

    2030 02

    3 , , LiS

    - HEV 85% , PHVEV

    Alcatel-Lucent, Cisco, Fujitsu Finisar,

    Opnext, Emcore, JDSU

    TI, ST Micro, Fairchild TSMC,

    UMC, X-Fab

  • - 48 -

    //

    ArF ArF immersion double patterning

    EUV IMEC

    , High-k/Metal Gate

    300mm Fab 450mm Fab

    / , , TSMC

    2.

    , 40 D

    20 , 30

    , P

    3

    PCRAM, ReRAM , STT-M

    KIST

    2G, 3G /

    DMB, WiBro

  • - 49 -

    B3G 4G ETRI

    LTE (08) LG LTE

    (AP) 62.6%

    ,

    * DDI(Display Driver IC, 3 / 21.5%), CIS(CMOS Image Sensor, 4 / 12%)

    * 09 : 34, 8.6, PC CPU 7

    3DLED TV (Scaler, MPEG decoder), DTV , 3D

    ,

    CPU,

    IT

    RFID/USN, ,

    ,

    - 99 LG, 00 SDI

    (09 24.5)

    - 20%

    PON WDM-PON

    //

  • - 50 -

    //

    7

    - , 20 , High-k gate/metal

    ALD , PECVD ,

    * 7 : , , LED, , , ,

    * (09) : 11.1%, 41.4%, EU

    ( 7)

    TSV

    3D

    . /

    , ( )

    ,

    () Ge,

    () ArF

    (EUV)

    - EUV(Extreme UltraViolet) :

    () DPT, SPT, Cell Shrink, TSV

  • - 51 -

    - DPT(Double Patterning Tech.) : 2

    design rule 1/2

    - SPT(Spacer Patterning Tech.) :

    - Cell Shrink : 4

    - TSV(Through Silicon Via) :

    - Wafer Immersion Lithography :

    ArF

    1. /

    2 2 Moore

    40

    ,

    14

    ,

    Gate

    , Al

    Cu

  • - 52 -

    * : Semiconductor & FPD Monthly 201105

    [ 3 : MOS FET ]

    lithography ()

    13.5nm X

    EUV

    * EUV : (Extreme Ultra Violet)

    (Stepper)

    * : Semiconductor & FPD Monthly 201105

    [ 4 : ]

  • - 53 -

    (Optical Proximity Correction)

    2. /

    Gate

    Leak

    Hf (HfO2) (Hf-SiO), Hf-Si-ON,

    (Hf-Al-O)

    Si SiGe Epitaxi Si

    Si MOS FET

    -

    SourceDrain

    , eV

    (RTA; Rapid Thermal Annealing)

    Annealing

  • - 54 -

    (Low-k)

    Cu Dry Etching Duel Damasecene

    * : Semiconductor & FPD Monthly 201105

    [ 5 : Dual Damascene process]

    [ 4 : Low-k ]

    Si

    SOG HSQ MSQ BCB Teflon Porous MSQ Xerogels

    2.74.0 2.93.2 2.62.8 2.62.7 2.1 1.72.2 1.12.2

    * : Semiconductor & FPD Monthly 201105

  • - 55 -

    3.

    1 () 3D Transistor

    5 4, 22nm (Ivy Bridge) 3D Transistor

    -(Tri-Gate)

    CPU ,

    3D Tr.

    * ('03-'09) : 62 120B$ 1/3 58B$

    3D Tr. 10

    * 3D Tr. : 1 3D Tr.('02) 3D Tr.('03) 3D Tr. S ('06)

    * 3D Tr Gate 37%, 50%, 2-3%

    < 2D 3D (FinFET) >

    22

    AP

    PC SoC

    PC 3D Tr.

    +

  • - 56 -

    * 40W ( ) 15W ()

    2 (IDF 2011 )

    * , 3D Tr. PC

    , ARM SoC

    GPU( )

    2 () 25nm D

    4 25, 25nm 7

    * 30nm 20nm 30% 20%

    '80 (D) 80%

    ('99 ) D 16.2% 3

    , '11.1Q 4

    , '10 16% 13.5%

    * ()/(%) : (08) 36.0/15.2 (09) 39.5/17.4 (10) 64.5/16.2

    (11.1A) 11.2/13.6

    * ()/(%) : (08) 9.0/8.4 (09) 4.2/9.0 (10) 7.4/6.7 (11)

    4.6/5.3

    * D (%) : () 17.9, () 12.0, () 8.0, () 5.7

    ,

    , 6 (30nm )

    * ( ) : 40nm('09.10 /'09 '10 1 ),

    30nm(10.09 /'10.12 '11.05 )

    30nm 5 , 20nm 7

    , 6

  • - 57 -

    < (iSuppli) >

    2009 2010 2011

    1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q 1Q 2Q 3Q 4Q

    7xnm 22% 11% 3% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

    6xnm 78% 89% 97% 99% 88% 70% 51% 34% 25% 8% 3% 0%

    5xnm 0% 0% 0% 0% 9% 23% 34% 36% 35% 26% 21% 11%

    4xnm 0% 0% 0% 0% 2% 7% 15% 30% 41% 66% 70% 75%

    3xnm 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 2% 7% 13%

    < D (11.1Q) >

    70 0% 0% 1% 0% 0% 71% 0% 0%

    60 0% 1% 7% 25% 0% 29% 0% 89%

    50 21% 34% 72% 35% 70% 0% 87% 0%

    40 75% 65% 20% 41% 30% 0% 13% 11%

    30 4% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

    20 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

    < D (11.1Q) >

    /

    ()

    ()

    ()

    600%

    07 3

    1%

    07 2

    25%

    08 3

    5021%

    08 4

    34%

    08 235%

    4075%

    09 7

    65%

    09 4

    41%

    10 1

    304%

    10 7

    0%

    11 1

    0%

    11 5

    200%

    11

    0%

    12

    0%

    11 7

    3 () AP TSMC

    AP A5

    TSMC

  • - 58 -

    AP

    * AP '10 ,

    AP

    (: A4A5)

    4Q A5 , A6

    * 2010 (%) : (TSMC) 38.5, (UMC) 11.6, GF 11.3, () 2.5

    4 () 3 14

    6 1, PC 2011

    3 14

    3 32 22 14

    22 3D

    12

    5 () ATIC

    ATIC AMD

    219% 2 UMC

    2% , , TSMC

  • - 59 -

    .

    - , SW+ 3F

    - 3F(Fusion + Future + Frontier) : + +

    TV, PC

    SW SoC

    ( )

    -

    - (: 3D )

    , ,

    ,

    3

  • - 60 -

    < >

    2009 2010 2011 2012 2013 2014CAGR

    ('10-'14)

    404,206 443,505 471,269 500,883 518,501 532,786 4.7% 5,676 6,508 7,216 7,960 8,668 9,347 9.5% 86,088 117,711 119,498 120,719 120,404 125,451 1.6%

    PC136,188 152,741 169,336 191,754 207,568 220,664 9.6%

    308 354 411 477 526 558 12.0%47,512 64,038 62,015 67,521 62,978 65,374 0.5%

    11,306 10,495 10,015 9,581 9,083 8,247 -5.8%

    33 34 35 36 37 36 1.4%2,902 3,357 3,093 2,902 2,734 2,737 -5.0%

    - 6,237 13,572 21,856 30,058 38,232 57.3%- 19 55 103 154 208 81.9%- 2,367 5,819 10,273 14,069 17,791 65.6%

    218,196 251,057 302,718 338,164 379,709 413,271 13.3%3,051 3,358 3,729 3,938 4,208 4,404 7.0%47,454 59,072 72,621 75,025 83,844 95,842 12.9%

    176,442 207,193 238,163 258,524 282,533 300,752 9.8%1,340 1,604 1,801 1,974 2,120 2,226 8.5%39,547 48,727 55,376 58,822 63,023 67,138 8.3%

    57,418 85,254 119,755 146,399 178,796 202,955 24.2%

    180 280 432 581 745 898 33.8%11,268 17,693 25,475 31,105 37,218 43,166 25.0%

    Gray8,134 11,856 12,750 10,011 8,640 7,515 -10.8%145 228 255 213 192 167 -7.5%

    1,416 2,228 2,203 1,498 1,229 1,083 -16.5%

    321,706 338,383 353,025 372,958 383,147 385,945 3.3%14,997 15,584 16,006 16,611 17,227 17,715 3.3%44,611 57,706 59,219 59,362 60,997 63,558 2.4%

    TV99,217 109,055 121,403 136,081 139,568 136,148 5.7%

    213 232 241 263 280 292 5.9%8,296 12,542 13,745 14,839 15,772 16,563 7.2%

    E-Book811 1,526 2,137 2,319 2,421 2,387 11.8%5 10 17 21 24 25 25.7%

    236 533 747 824 853 827 11.6%

    ()81,215 92,421 97,502 102,732 107,913 113,265 5.2%15,299 21,587 21,910 23,204 24,758 26,572 5.3%

    Power Train23,555 27,418 29,200 30,952 32,655 34,418 5.8%5,141 7,498 7,813 8,227 8,789 9,563 6.3%

    Safety10,275 11,991 12,914 13,844 14,799 15,806 7.1%2,097 3,076 3,160 3,358 3,597 3,902 6.1%

    298,994 332,042 351,847 367,781 387,072 408,786 5.3%21,227 28,258 28,514 29,121 30,918 31,977 3.1%

    73,617 79,175 84,014 89,327 95,902 102,442 6.7%6,639 8,424 8,383 8,565 9,166 9,529 3.1%

    1,410,367 1,554,775 1,679,815 1,791,040 1,890,993 1,973,230 6.1%

    10,701 11,991 13,147 14,206 15,282 16,253 7.9%229,506 304,006 320,549 326,017 339,826 364,232 4.6%

    : ISuppli/Gartner '10, /