หนวยการเรยนรท 3

อาหารและสารเสพตด

อาหารและสารเสพตด

อาหาร

สารอาหาร

อาหารกบสขภาพ

โภชนาการของเดกวยเรยน

สารเสพตดและผลตอรางกาย

อาหาร

อาหาร (food) หมายถง สงตางๆ ทรบประทานเขาสรางกายแลวไมเปนพษและ มประโยชนตอรางกาย เปนแหลงพลงงานทชวยในการดำาเนนกจกรรมในชวตประจำาวนและใหความอบอนแกรางกาย

อาหาร

พลงงานทไดจากอาหารอาหารจะถกยอยใหมโมเลกลขนาดเลก จนสามารถดดซม

เขาสระบบไหลเวยนเลอด ซงเลอดจะนำาสารอาหารไปยงเซลลตางๆ ของรางกาย

ปฏกรยาเคมทเกดขนในเซลล ทำาใหสารอาหารแตกตวใหพลงงาน คารบอนไดออกไซด และนำา ซงตองอาศยออกซเจน โดยกระบวนการน เรยกวา กระบวนการหายใจแบบใชออกซเจน

สารอาหาร

ออกซเจน

คารบอนไดออกไซด นำ)า พลงงา

น

พลงงานทรางกายตองการพลงงานทรางกายตองการเพอกจกรรมตางๆ ในชวต

ประจำาวน ขนอยกบประเภทของกจกรรมททำา

• การหาคาพลงงานจากอาหาร สามารถหาไดในรปของพลงงานความรอน โดยใชเครองมอทเรยกวา บอมบแคลอรมเตอร (bomb calorimeter) • คาพลงงานความรอนมหนวยเปนจล (Joule: J)

หรอกโลจล (kilojoule : kJ) • การวดคาปรมาณความรอนในอาหาร

นยมวดเปน แคลอร• 1 แคลอร หมายถง พลงงานความรอน

ททำาใหนำา 1 กรม มอณหภมเพมขน 1 องศาเซลเซยส

สารอาหาร

สารอาหาร (nutrients) คอ สารเคมทเปนสวนประกอบในอาหาร เมอเรารบประทานอาหารเขาไป สารอาหารจะถกเผาผลาญใหเกดเปนพลงงานและความรอน เพอนำาไปใชในกจกรรมตางๆ ของรางกาย

สารอาหาร

สารอาหารทใหพลงงาน

คารโบไฮเดรต • เปนสารอาหารในรปของแปง

และนำาตาล• พบมากในขาว ขนมปง ผก

ผลไม นม และผลตภณฑจากนม• คารโบไฮเดรต 1 กรม ให

พลงงาน 4 กโลแคลอร• คารโบไฮเดรตทรางกายใชไม

หมด จะถกเปลยนเปนไขมนสะสมไวในรางกาย

1. นำ)าตาล : มรสหวาน ละลายนำาได• นำาตาลโมเลกลเดยว ไดแก กลโคส ฟรกโทส และกาแลกโทส• นำาตาลโมเลกลค ไดแก ซโครส แลกโทส และมอลโทส

2. พวกทไมใชนำ)าตาล : ไมมรสหวาน• เปนคารโบไฮเดรตทมโมเลกลเชงซอน เรยกวา พอลแซก

คาไรด หรอนำาตาลโมเลกลใหญ• เกดจากโมเลกลของนำาตาลโมเลกลเดยวจำานวนมากมา

เกาะกน เชน แปง เซลลโลส ไกลโคเจน

ประเภทของคารโบไฮเดรต

การตรวจสอบคารโบไฮเดรต• การทดสอบนำ)าตาล : ใช

สารละลายเบเนดกซ หยด ลงในอาหาร แลวนำาไปตมใน

นำาเดอด หากเกดตะกอนส สม สเหลอง หรอสอฐ

แสดงวาอาหารนน มนำาตาลเปนสวนประกอบ

• การทดสอบแปง : ใชสารละลายไอโอดนหยดลง

บนอาหาร ถาอาหารนนม แปงเปนสวนประกอบ จะ

เปลยนสสารละลายไอโอดน จากสนำาตาลเปน สมวง

เขมเกอบดำา หรอมวงแกมนำาเงน

โปรตน • เปนสารประกอบอนทรยทมโมเลกลใหญ ประกอบดวยหนวย

ยอยทเรยกวา กรดอะมโน มาเรยงตอกนจำานวนมาก• โปรตน 1 กรม ใหพลงงาน 4 กโลแคลอร

กรดอะมโน แบงออกเปน 2 ชนด ดงน1. กรดอะมโนทจำาเปน : เปน

กรดอะมโนทรางกายไมสามารถสงเคราะห เองได และจำาเปนตองไดรบจากอาหารท

รบประทานเขาไป2. กรดอะมโนทไมจำาเปน : เปน

กรดอะมโนทรางกายสามารถสงเคราะหขนไดจากอาหารทสะสมในรางกาย

การตรวจสอบโปรตน ใชการทดสอบทเรยกวา การทดสอบไบยเรต โดยการเตม

สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดและสารละลายคอปเปอร (II) ซลเฟตลงในอาหาร ถาสารละลายเปลยนจากสฟาเปนสมวง หรอสชมพอมมวง แสดงวาอาหารนนมโปรตนอย

ไขมน• เปนสวนประกอบทสำาคญของ

เยอหมเซลลและฮอรโมนบาง ชนด

• เปนสารทใหพลงงานสงเมอเทยบกบสารอาหารอนใน

ปรมาณเทากน โดยไขมน 1 กรม ใหพลงงาน 9 กโล

แคลอร• ชวยในการดดซมสารทละลาย

ไดในไขมนเขาสรางกาย• ปองกนไมใหเกดการสญเสย

นำาออกจากรางกายมากเกนไป

ประเภทของไขมน

1. ไขมนอมตว พบมากในเนอสตวทมสแดง มน สตว หนงสตว เครองในสตว

ไขแดง กง ป หอย นม ซงหากรางกายไดรบปรมาณมาก จะทำาใหมโอกาสเสยงตอการเปนโรคหลอดเลอดหวใจตบ

2. ไขมนไมอมตว พบมากในวว เตาห เหด และนำามนพช ยกเวน นำามนมะพราว และนำามนปาลม เปนไขมนทชวยลดการดดซมไขมนอมตว และชวยปองกนโรคหลอดเลอดหวใจตบ

การตรวจสอบไขมน ทำาไดโดยการนำาอาหารไปแตะหรอถกบกระดาษสขาว แลวยกกระดาษใหแสง

สองผาน ถากระดาษเปนมน และมลกษณะโปรงแสง แสดงวาอาหารนนมไขมนอย

สารอาหารทไมใหพลงงานวตามน • รางกายตองการวตามนในปรมาณนอย

แตรางกายจะขาดวตามนไมได • วตามนแบงเปน 2 กลม ดงน

- วตามนทละลายไดในไขมน ไดแก วตามนเอ ด อ และเค

- วตามนทละลายไดในนำา ไดแก วตามนบ และซ

แรธาต• เปนสารอาหารทไมใหพลงงาน แตรางกายจะขาดไมได• เปนสวนประกอบของอวยวะและกลามเนอตางๆ ในรางกาย

เชน กระดก ฟน เลอด• เปนสวนประกอบของสารตางๆ ทเกยวของกบการเจรญ

เตบโต เชน ฮอรโมน เอนไซม

นำ)า • รางกายมนษยมนำาเปนสวนประกอบประมาณรอยละ 70

ของนำาหนกตว• ถารางกายขาดนำาจะทำาใหอณหภมของรางกายสง เกด

ตะครว หมดแรง หนามด วงเวยน จนอาจเสยชวตได• แตละวนเราควรดมนำาอยางนอย 6-8 แกว• โดยทวไปมนษยจะขาดนำาไดไมเกน 7 วน

เสนใยอาหาร • เปนสวนของอาหารทไดจากพช• ชวยลดนำาหนก • ปองกนโรครดสดวงทวาร• ชวยลดระดบไขมนในเลอด• ปองกนการดดซมสารกอมะเรงในลำาไส

อาหารกบสขภาพ

ผลทางรางกาย

ความสำาคญของอาหารตอสขภาพ

• ทำาใหรางกายเจรญเตบโตไดตามเกณฑ• ทำาใหรางกายสมบรณ แขงแรง ม

สขภาพด• ทำาใหมอายยนยาว

ผลทางอารมณและสตปญญา

• สงผลใหมพฒนาการทางดานอารมณและสตปญญาเปนไปอยาง

ปกต

• รบประทานอาหารใหครบ 5 หม• รบประทานอาหารทสะอาดและปลอดภย • รบประทานอาหารประเภทไขมนในปรมาณท

เหมาะสม• รบประทานอาหารทมเสนใยอาหารอยาง

สมำาเสมอ• ระมดระวงการรบประทานอาหารทกอใหเกด

โรคมะเรง

แนวทางการบรโภคอาหารเพอสขภาพ

โภชนาการของเดกวยเรยน

การขาดโปรตน• ปญหาการขาดโปรตนพบมากในวย

ทารกถงวยรน เรยกอาการของโรคขาด โปรตนวา โรคตานขโมย

• ทำาใหการเจรญเตบโตของรางกาย บกพรอง ภมตานทานโรคตำา

ออนแอ เฉอยชา เบออาหารกระสบ กระสาย เหนอยงาย นำาหนกลด ผว

กราน

การขาดสารอาหาร

• ขาดธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส : รางกายแคระแกรน กระดกและฟน

ไมแขงแรง เปนโรคกระดกออน เลอดแขงตวชา• ขาดธาตแมกนเซยม : เกดความผดปกตเกยวกบการ

ยอยอาหาร และการทำางานของระบบประสาท

การขาดแรธาต

โรคคอพอกเนองจากขาดธาตไอโอดน

• ขาดธาตโซเดยมและธาตคลอรน : มอาการเบออาหาร• ขาดธาตโพแทสเซยม :

อาจมอาการอมพาต กลามเนอแขนขาไมมแรง• ขาดธาตเหลก : เปนโรค

โลหตจาง เมดเลอดแดงมขนาดเลกกวาปกต• ขาดธาตไอโอดน : ปวยเปน

โรคคอพอก

โรคปากนกกระจอกเนองจากขาดวตามนบสอง

• ขาดวตามนเอ : ทำาใหเกดโรคตาฟาง ตา อกเสบ จนถงตาบอดได

• ขาดวตามนบหนง : เกดโรคเหนบชา โรคประสาทชา กลามเนอลา และปวด

เมอย• ขาดวตามนบสอง : รางกายออนเพลย

เบออาหาร เกดโรคปากนกกระจอก• ขาดวตามนบหา : ทำาใหเกดโรคเพลลาก

รา ผวหนงอกเสบแดง ทองเสยอาเจยน

การขาดวตามน

โรคลกปดลกเปดเนองจากขาดวตามนซ

• ขาดวตามนบหก : มอาการอกเสบตามผวหนง หงดหงดและนอนไมหลบ• ขาดวตามนบสบสอง : จะทำาใหเกดโรคโลหตจางอยางรนแรงและ

ประสาทเสอม• ขาดวตามนซ : เกดโรคลกปดลกเปด โลหตจาง บาดแผลหายชา• ขาดวตามนด : เกดโรคกระดกออน กระดกเปราะและหกงาย• ขาดวตามนเค : ทำาใหเลอดแขงตวชากวาปกต

การปองกนการบรโภคอาหารเกนความตองการ

• ควรรบประทานอาหารใหครบทง 5 หม• รบประทานอาหารใหครบทง 3 มอ • ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ• หลกเลยงอาหารประเภททอด• หลกเลยงอาหารประเภททมไขมนมาก

การบรโภคอาหารเกนความตองการของรางกายจะมผลทำาใหเกดภาวะทรางกายสะสมไขมนไวมากเกนไป เรยกวา โรคอวน ทำาใหเสยงตอการเกดโรคหลายชนด และอาจทำาใหประสทธภาพในการทำากจกรรมและการเรยนลดลง

การบรโภคอาหารเกนความตองการ

สารเสพตดและผลตอรางกาย

ตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522 ไดกำาหนดไววา ยาเสพตดใหโทษ หมายความวา สารเคมหรอวตถชนดใดๆ ซงเมอเสพเขาสรางกายไมวาจะโดยรบประทาน ดม สบ ฉด หรอดวยประการใดๆ แลวทำาใหเกดผลตอรางกายและจตใจในลกษณะสำาคญ ดงน

ความหมายของสารเสพตด

• ตองเพมขนาดการเสพเรอยๆ• มอาการถอนยาเมอขาดยา• มความตองการเสพทง

รางกายและจตใจอยางรนแรงอยตลอดเวลา• สขภาพโดยทวไปทรดโทรมลง

สารเสพตดทแบงตามแหลงทเกด• สารเสพตดจากธรรมชาต ไดแก ฝน กญชา กระทอม มอรฟน และ

เฮโรอน• สารเสพตดสงเคราะห เชน ยาบา ยาอ ทนเนอร

สารเสพตดทแบงตามพระราชบญญตสารเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522

• ประเภทท 1 สารเสพตดใหโทษชนดรายแรงทไมมการนำามาใชในทางการแพทย และเสยงตอการตดยาในระดบรนแรง เชน ยาบา ยาอ• ประเภทท 2 สารเสพตดใหโทษทวไปทมประโยชนในการรกษาใน

ระดบนอยจนถงมาก และเสยงตอการตดยาของประชาชนในระดบทพงระวง เชน มอรฟน โคเคน โคเคอน

ประเภทของสารเสพตด

• ประเภทท 3 สารเสพตดใหโทษทมสารเสพตดในประเภทท 2 เปนสวนผสมอยดวย ทำาใหเกดการเสยงตอการตดยาของประชากรนอย แตยงคงเปนอนตรายและมประโยชนในการรกษา เชน ยาแกไอผสมโคเคอน• ประเภทท 4 สารเคมทใชในการผลตสารเสพตดให

โทษในประเภทท 1 หรอประเภทท 2 เชน อาเซตค แอนไฮไดรด• ประเภทท 5 สารเสพตดใหโทษทมไดอยในประเภทท

1 ถงประเภทท 4 เชน กญชา กระทอม เหดขควาย

สารเสพตดทแบงตามการออกฤทธตอจตประสาท• ประเภทกดประสาท เชน ฝน มอรฟน เฮโรอน สารระ

เหยแบบสเปรย• ประเภทกระตนประสาท เชน ยาบา โคเคน ยาอ ยาเลฟ

กระทอม• ประเภทหลอนประสาท เชน เหดขควาย แอลเอสด ยาเค• ประเภทออกฤทธผสมผสาน เชน กญชา

ยาบาออกฤทธกระตนประสาท สารระเหยออกฤทธกดประสาท

• ถกชกชวน• อยากทดลอง อยากร

อยากเหน• ถกหลอกลวง

สาเหตททำาใหตดสารเสพตด• ผเสพตองการบรรเทาความเจบ

ปวดทางกาย• ความคกคะนอง• จากสงแวดลอม เชน แหลง

ชมชนแออด

ดานอารมณและพฤตกรรม• เรมทำาตวเหนหาง เกบตว ขาดเรยน

หงดหงด โกรธงาย กระสบกระสายกาวราว เซองซม ไมมสมาธ เบออาหาร

ดานสขภาพรางกาย• สขภาพรางกายจะเรมทรดโทรม

ออนเพลย นำาหนกลด กลามเนอแขน ขาออนแรง เสยการทรงตว ภมคมกนตำา

ผลของสารเสพตดตอรางกาย

• เชอฟงคำาสงสอนของพอแม ผปกครองหรอครอาจารย• เมอมปญหาควรปรกษา

พอแม ผปกครองหรอครอาจารย• เมอพบหรอทราบเบาะแส

ของแหลงทมการคาสารเสพตดใหแจงหนวยงานทรบผดชอบทราบทนท

แนวทางการปองกนตนเองจากสารเสพตด

• ไมมวสมกบผตดสารเสพตด• รจกเลอกคบเพอนทด• ไมทดลองเสพสารเสพตด

ทกชนด• ทำาจตใจใหราเรงแจมใส

• อาหาร คอ สงทรบประทานเขาสรางกายแลวไมเปนพษ และมประโยชนตอรางกาย• คารโบไฮเดรต พบมากในขาว ขนมปง นม และผลตภณฑจาก

นม ซงการตรวจสอบหาคารโบไฮเดรต ทำาได 2 วธ คอ การทดสอบแปงและการทดสอบนำาตาล• โปรตน พบมากในอาหารพวกเนอสตว นม ไข ซงการตรวจ

สอบหาโปรตน ใชการทดสอบไบยเรต• ไขมน เปนสารอาหารทใหพลงงานสงเมอเทยบกบสารอาหาร

อนในปรมาณทเทากน ซงการตรวจสอบสารอาหารพวกไข มน ทำาไดโดยการนำาอาหารไปแตะหรอถกบกระดาษสขาว แลว

ยกกระดาษใหแสงสองผาน• วตามน แรธาต และนำา เปนสารอาหารทไมใหพลงงาน และ

รางกายตองการในปรมาณเพยงเลกนอย แตจะขาดไมได• สารเสพตดใหโทษ คอ สารเคมหรอวตถชนดใดๆ ซงเมอเสพ

เขาสรางกายทำาใหเกดผลตอรางกายและจตใจโดยตองการเพมขนาดการเสพขนเรอยๆ

สรปทบทวนประจำาหนวยการเรยนรท 3