Хувьсах зардлаар өртөг тооцох

систем ба сегментийн тайлагнал

Хичээлийн индекс: ВА308

Ноогдох кредит: 3

Судлах мэргэжил: СМ – 4, НББ-4

Сэдвийн агуулга

1. Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах зардлаар өртөг

тооцох систем

2. Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах зардлын аргаар

тайлагнагдах ашгийн харьцуулалт

3. Сегментийн тайлагнал

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Хувьсах зардлаар өртөг тооцох систем нь дотоодтайлагналд буюу удирдлагын шийдвэр гаргалт, төлөвлөлт,хяналтын үйл ажиллагаанд хэрэгцээтэй мэдээллийгбэлтгэхэд илүү зохимжтой байдаг.

Бүрэн шингээлтийн арга нь үйлдвэрлэлийн хувьсах батогтмол бүх зардлыг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээдэг.Үйлдвэрлэлийн тогтмол зардал бүтээгдэхүүний өртөгтшингэснээс шалтгаалж бүрэн шингээлтийн аргын үедашиг борлуулалтын хэмжээнээс гадна бүтээгдэхүүнийүлдэгдлийн хэлбэлзлээс хамааралтай болж ашгийн бодитхандлага буруу тайлагнагддаг бөгөөд дотоод удирдлагынмэдээллийн хэрэгцээг хангаж чаддаггүй. Иймээс дотоодтайлагналд хувьсах зардлаар өртөг тооцох системийгашиглах нь илүү зохимжтой болдог.

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах зардлаар өртөгтооцох систем нь дараах үндсэн ялгаатайталуудтай.

Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох байдал

Ашиг тайлагнах хэлбэр

Хэрэглээ

Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох байдал

Бүрэн шингээлтээр өртөг тооцох систем ньүйлдвэрлэлийн бүх зардлууд буюу шуудматериал, шууд хөдөлмөр, хувьсах ба тогтмолүйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бүгдийг ньбүтээгдэхүүний өртөгт шингээдэг.

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Хувьсах зардлаар өртөг тооцох систем нь

зөвхөн үйлдвэрлэлийн хувьсах зардлуудыг буюу

шууд материал, шууд хөдөлмөр, хувьсах

үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг л

бүтээгдэхүүний өртөгт оруулдаг бөгөөд

үйлдвэрлэлийн тогтмол нэмэгдэл зардлыг

борлуулалт маркетингийн ба ерөнхий

удирдлагын зардалтай нэгэн адил

үйлдвэрлэлийн бус үйл ажиллагааны зардал гэж

үзэн тухайн тайлант хугацааны зардал

болгодог.

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëààð ºðòºã òîîöîõ ñèñòåì

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí

çàðäëààð ºðòºã òîîöîõ

ñèñòåì

Õóâüñàõ

çàðäëààð ºðòºã

òîîöîõ ñèñòåì

¯éëäâýðëýëèéí

çàðäàë

Øóóä ìàòåðèàëûí çàðäàë

Øóóä õºäºëìºðèéí çàðäàë

Õóâüñàõ ¿éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäàë

Òîãòìîë ¿éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäàë

¯éëäâýðëýëèéí

çàðäàë

¯éëäâýðëýëèéí áóñ

áóþó ¿éë

àæèëëàãààíû

çàðäàë

Áîðëóóëàëò ìàðêåòèíãèéí çàðäàë

Åðºíõèé óäèðäëàãûí çàðäàë

¯éëäâýðëýëèéí

áóñ áóþó ¿éë

àæèëëàãààíû

çàðäàë

ªðòãèéã á¿ðä¿¿ëýã áà ¿ë á¿ðä¿¿ëýã çàðäàë

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Ашиг тайлагнах хэлбэр

Бүрэн шингээлтийн аргын үед борлуулалтын орлогоос борлуулалтын өртгийг хасч нийт ашиг, нийт ашгаас үйл ажиллагааны зардлыг хасч үйл ажиллагааны цэвэр ашгийг тайлагнадаг. Харин хувьсах зардлын аргын үед борлуулалтын орлогоос борлуулалтын өртөг (хувьсах үйлдвэрлэлийн зардал) болон хувьсах үйл ажиллагааны зардлыг хасч ахиуц ашиг, ахиуц ашгаас тогтмол үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал болон үйл ажиллагааны тогтмол зардлыг хасч үйл ажиллагааны цэвэр ашгийг тайлагнадаг.

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Ашиг тайлагнах хэлбэр

Бүрэн шингээлтийн аргын үед нийт ашиг, хувьсах зардлын аргын үед ахиуц ашиг гэсэн өөр өөр ашиг тайлагнагдахаас гадна уг хоѐр аргаарх үйл ажиллагааны цэвэр ашиг зөрүүтэй болдог. Харин үйл ажиллагааны цэвэр ашиг дээр үндсэн бус үйл ажиллагааны орлогыг нэмж, зардлыг хасч ердийн үйл ажиллагааны ашиг, түүн дээр ердийн бус үйл ажиллагааны олзыг нэмж, гарзыг хасч татварын өмнөх ашиг, түүнээс орлогын албан татварыг хасч татварын дараах цэвэр ашгийг тодорхойлох ажиллагаа адилхан юм.

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Хэрэглээ.

Бүрэн шингээлтийн аргын үндсэн үзэл

баримтлал нь бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд шууд

болон дам байдлаар оролцдог бүх зардал

хувьсах юм уу тогтмол гэдгээсээ үл хамааран

бүтээгдэхүүний өртөгт шингэж, бүтээгдэхүүнийг

борлогдох хүртэл хөрөнгө болж, борлогдсон үед

нь зардал болж тайлагнагдах ѐстой гэж үздэг.

Бүрэн шингээлтийн ба хувьсах

зардлаар өртөг тооцох систем

Хэрэглээ.

Хувьсах зардлын аргын үндсэн үзэл баримтлал

нь үйлдвэрийн барилгын элэгдэл, дулаан,

үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжйн элэгэдл,

түрээс зэрэг тогтмол үйлдвэрлэлийн зардал нь

тухайн тайлант хугацаанд үйлдвэрлэл явагдсан

эсэхээс үл хамааран гардаг тул тэдгээрийг

бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх биш харин уг

тайлант хугацааны зардал болгох нь зүйтэй гэж

үздэг.

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëààð ºðòºã òîîöîõ ñèñòåì

Õýðýãëýý.

Õóâüñàõ çàðäëûí àðãûí ¿åä ¿éë

àæèëëàãààíû öýâýð àøèã çºâõºí áîðëóóëàëòûí

õýìæýýíýýñ õàìààðàëòàé áîëäîã áºãººä àøãèéí

áîäèò õàíäëàãà çºâ òàéëàãíàãääàã. Õàðèí

á¿ðýí øèíãýýëòèéí çàðäëûí àðãûí ¿åä ¿éë

àæèëëàãààíû öýâýð àøèã áîðëóóëàëòààñ

òºäèéã¿é íººöèéí ¿ëäýãäëèéí õýëáýëçëýýñ

õàìààðàëòàé áîëæ, àøãèéí áîäèò õàíäëàãà

áóðóó òàéëàãíàãääàã.

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ çàðäëûí àðãààð

òàéëàãíàãäàõ àøãèéí õàðüöóóëàëò

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí àðãààð àøèã òàéëàãíàõ ¿åä

áóñàä õ¿ èí ç¿éëñ ººð ëºã人ã¿é, áîðëóóëàëò

ºññºõ áàéõàä àøèã áóóð , áóóðñàí áàéõàä àøèã

ºñºæ ãàðàõ çýðýã àøãèéí áîäèò õàíäëàãà ãàæóó

òàéëàãíàãäàõ òîõèîëäîë ãàðäàã.

Õóâüñàõ çàðäëûí àðãààð òàéëàãíàõ àøèã çºâõºí

áîðëóóëàëòûí õýìæýýíýýñ õàìààð àøãèéí áîäèò

õàíäëàãà çºâ òàéëàãíàãääàã.

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëûí àðãààð òàéëàãíàãäàõ

àøãèéí õàðüöóóëàëò

Íýãæèéí ºðòãèéí òîîöîî

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí çàðäëààðõ:

◦ ¯éëäâýðëýëèéí õóâüñàõ çàðäàë

◦ Òîãòìîë ¿éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäàë

Íýãæèéí íèéò ºðòºã

Õóâüñàõ çàðäëààðõ:

Íýãæèéí íèéò ºðòºã

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëûí àðãààð òàéëàãíàãäàõ

àøãèéí õàðüöóóëàëò

Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí çàðäëûí àðãà:

Áîðëóóëàëòûí îðëîãî

Õàñàõ íü: Áîðëóóëàëòûí ºðòºã

◦ Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýõíèé ¿ëäýãäýë

◦ Íýìýõ íü: ¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

◦ Áîðëóóëàõàä áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

◦ Õàñàõ íü: Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýöñèéí ¿ëäýãäýë

◦ Áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

Íèéò àøèã

Õàñàõ íü: ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë:

◦ ¯éë àæèëëàãààíû õóâüñàõ çàðäàë

◦ ¯éë àæèëëàãààíû òîãòìîë çàðäàë

¯éë àæèëëàãààíû öýâýð àøèã

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëûí àðãààð òàéëàãíàãäàõ

àøãèéí õàðüöóóëàëò

Õóâüñàõ çàðäëûí àðãà:

Áîðëóóëàëòûí îðëîãî

Õàñàõ íü: Õóâüñàõ çàðäàë

Áîðëóóëàëòûí ºðòºã:

◦ Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýõíèé ¿ëäýãäýë

◦ ¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

◦ Áîðëóóëàõàä áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

◦ Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýöñèéí ¿ëäýãäýë

◦ Áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

¯éë àæèëëàãààíû õóâüñàõ çàðäàë

Àõèóö àøèã

Õàñàõ íü: Òîãòìîë çàðäàë:

Òîãòìîë ¿éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäàë

¯éë àæèëëàãààíû òîãòìîë çàðäàë

¯éë àæèëëàãààíû öýâýð àøèã

Á¿ðýí øèíãýýëòèéí áà õóâüñàõ

çàðäëûí àðãààð òàéëàãíàãäàõ

àøãèéí õàðüöóóëàëò

Çàðäëûí á¿ðýí øèíãýýëòýýð ºðòºã òîîöîæ, îðëîãûí òàéëàãíàë

áýëòãýõ àðãà íü ãàäààä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü

äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë, áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿ëäýãäëèéí

ºðòºã áîëîí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã

òàéëàãíàõ ãîë õýëáýð áºãººä ÑÒÎÓÑ, òàòâàðûí çîðèëãîîð

õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí àðãà þì.

Õàðèí àøãèéí áîäèò õàíäëàãûã èëýðõèéëýõ, óäèðäëàãàä

õýðýãöýýòýé ìýäýýëëèéã öàã òóõàéä íü áýëòãýõ, àõèóö

àøãèéã òàéëàãíàõ çýðýã øàëòãààíààð äîòîîä òàéëàãíàëä

áóþó óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëò, òºëºâëºëò, õÿíàëòûí

çîðèëãîîð õóâüñàõ çàðäëààð ºðòºã òîîöîæ, îðëîãûí òàéëàãíàë

áýëòãýõ àðãà íü èë¿¿ íèéöòýé þì.

Ñåãìåíòèéí òàéëàãíàë

Áàéãóóëëàãûã àìæèëòòàé óäèðäàí ÿâóóëàõàäáàéãóóëëàãûí õýìæýýãýýð òîäîðõîéëîãäñîí íýãäñýíîðëîãûí òàéëàíãèéí ìýäýýëëýýñ ãàäíàáàéãóóëëàãûí íýãæ õýñýã, ñàëáàð,á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë òóñ á¿ðýýð áóþóáàéãóóëëàãûí ñåãìåíò á¿ðýýð çàäëàíòàéëàãíàãäñàí îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí ìýäýýëýë óõàëõýðýãöýýòýé áàéäàã.

Íýãäñýí îðëîãûí òàéëàíã çàäëàí øèíæèëæ,áàéãóóëëàãûí ñåãìåíò òóñ á¿ðèéí ¿éëàæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã çàäëàí õàðóóëñàí îðëîãûíòàéëàíã áýëòãýõ øààðäëàãàòàé áîëäîã áà ¿¿íèéãñåãìåíòèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàãíàë ãýíý.

Ñåãìåíòèéí òàéëàãíàë

Ñåãìåíòèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàãíàëûã áýëòãýõäýý

òîãòìîë çàðäëûã ñåãìåíò¿¿äýä õýðõýí

õóâààðèëàõàä àíõààðàõ õýðýãòýé. Òîãòìîë

çàðäëûã ñåãìåíò òóñ á¿ðèéí õóâüä øóóä áà øóóä

áóñààð íü àíãèëàõ, óëìààð çºâõºí ñåãìåíòèéí øóóä

òîãòìîë çàðäëûã ë ñåãìåíò¿¿äýä õóâààðèëàõ íü

çîõèìæòîé.

Õàðèí ñåãìåíòèéí øóóä áóñ òîãòìîë çàðäàë áóþó

íèéòëýã òîãòìîë çàðäëûã ñåãìåíò¿¿äýä

õóâààðèëàõã¿é áàéõ íü ç¿éòýé.

Ñåãìåíòèéí òàéëàãíàë

Ñåãìåíòèéí øóóä òîãòìîë çàðäàëä òóõàéí ñåãìåíòèéí

óäèðäëàãûí òîãòìîë çàðäàë, óã ñåãìåíòèéí

ñóðòàë èëãààíû çàðäàë, òóñäàà áàðèëãà òîíîã

òºõººðºìæòýé áîë ò¿¿íèé ýëýãäýë, ò¿ðýýñ çýðýã

òóõàéí ñåãìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààòàé øóóä

õîëáîîòîéãîîð ãàðäàã òîãòìîë çàðäëóóä õàìààðíà.

Íèéòëýã òîãòìîë çàðäàëä êîìïàíèé åðºíõèé óäèðäëàãûí

çàðäàë, êîìïàíèé íýðèéí ñóðòàë èëãàà, íýãýýñ äýýø

ñåãìåíòèéí õàìòðàí ýçýìøäýã áàðèëãûí ýëýãäýë, äóëààí

çýðýã õýä õýäýí ñåãìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààòàé

õîëáîîòîéãîîð ãàðäàã òîãòìîë çàðäëóóä õàìààðíà.

Ñåãìåíòèéí òàéëàãíàë

Àõèóö àøèã áà ñåãìåíòèéí àøèã. Àõèóö àøèã áà

ñåãìåíòèéí àøèã íü óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëò,

òºëºâëºëò, õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ºðãºí

àøèãëàãääàã. Àõèóö àøèã íü ¿éëäâýðëýëèéí

áîãèíî õóãàöààíû øèéäâýð ãàðãàëò, òºëºâëºëòèéí

óõàë ïàðàìåòð þì.

Ñåãìåíòèéí àøèã íü óðò õóãàöààíû àøèãò

àæèëëàãààíû óõàë ïàðàìåòð þì.

Ñåãìåíòèéí àøèã = ñåãìåíòèéí àõèóö àøèã – ñåãìåíòèéí øóóä

òîãòìîë çàðäàë

Ñåãìåíòèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàãíàë íü áàéãóóëëàãûí ¿éë

àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã çàäëàí øèíæëýõýä óõàë à õîëáîãäîëòîé

áàéäàã áà óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëò, òºëºâëºëò, õÿíàëòàä

õýðýãöýýòýé îëîí óõàë ìýäýýëëèéã àãóóëäàã.

Àøèãëàõ ìàòåðèàë

1. Ö. Áàÿíìºíõ “Çàðäàë, óäèðäëàãûí íÿãòëàí áîäîõ

á¿ðòãýë” (II äýâòýð) ÓÁ õîò 2009 îí

2. Ä. Ìîëîìæàìö “Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 1999

îí

3. Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü

“Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 2005 îí