ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΑΡΘΡΟΥ

Κεντρικός θεματικός άξονας του άρθρου είναι οι απόψεις των φοιτητών της

πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όσον αφορά την πρακτική άσκηση στα προγράμματα της

αρχικής κατάστασης των υποψήφιων εκπαιδευτικών. Αρχικά, τίθεται το ερώτημα

κατά πόσο η Παιδαγωγική Επιστήμη αναβαθμίστηκε και ακολούθησε τις ευρύτερες

αλλαγές που συντελέστηκαν στην κοινωνία τον 21ο αιώνα. Με αφορμή το πιο πάνω

ερώτημα το ερευνητικό αυτό άρθρο επιδιώκει να απαντήσει σε καίρια ερωτήματα που

αφορούν την εκπαίδευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών, την εφαρμογή της

Σύγχρονης Παιδαγωγικής και, τέλος, το είδος των εκπαιδευτικών που επιδιώκει η

κοινωνία να διαμορφώσει. Στη συνέχεια, οι αρθρογράφοι καταλήγουν στο ότι

παρουσιάζεται η ανάγκη δημιουργίας ενός εκπαιδευτικού που μπορεί να αντεπεξέλθει

στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας και να εξελίσσεται συνεχώς σε όλα τα

επίπεδα.

Ακολούθως, τονίζεται ότι σήμερα έχει περιθωριοποιηθεί ο παιδαγωγικός ρόλος

του εκπαιδευτικού και έχει δοθεί έμφαση στις γνώσεις που σχετίζονται με τον

τεχνολογικό τομέα. Ταυτόχρονα, γίνεται αναδρομή στα αναλυτικά και ωρολόγια

προγράμματα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για να διαπιστωθεί αν υπάρχει σύνδεση

της θεωρίας με την εκπαιδευτική πράξη, που αποτελεί τον ανώτερο σκοπό κάθε

επιστήμης. Συγκεκριμένα, από το 1969 μέχρι το 1973, οι πρακτικές ασκήσεις

διδασκαλίας εμφανίζονται ως προτεινόμενο μάθημα διδασκαλίας. Τελικά, το 1983

καταργήθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες και οι Σχολές Νηπιαγωγών και από τότε

μέχρι σήμερα ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση στις σπουδές των μελλοντικών

εκπαιδευτικών επιχειρείται μέσω Παιδαγωγικών τμημάτων. Αυτό που διαπιστώνεται

διαχρονικά είναι η απροσδιοριστία της χρηστικής αξίας της πρακτικής άσκησης στα

Προγράμματα Σπουδών. Επιπρόσθετα, οι αρθρογράφοι ισχυρίζονται ότι η διδασκαλία

μαθητών με διαφορετικό κοινωνικό, πολιτισμικό επίπεδο και άλλων ιδιαιτεροτήτων

αναδεικνύουν το ζήτημα της πρακτικής άσκησης ως επίκαιρο και κρίσιμο.

Στηριζόμενοι στην διεθνή βιβλιογραφία, υποστηρίζουν ότι η εκπαίδευση των

μελλοντικών εκπαιδευτικών θα πρέπει να στηρίζεται στο μοντέλο της συνεργατικής

έρευνας-δράσης. Σύμφωνα με αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο, οι εν ενεργεία

εκπαιδευτικοί θα πρέπει να συνεργάζονται με τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς στο

σχεδιασμό, την αξιολόγηση και την εφαρμογή ενός σχεδίου δράσης. Μ’ αυτό τον

τρόπο, οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί θα αντιληφθούν καλύτερα τη σχέση μεταξύ

θεωρίας και πράξης. Από την άλλη πλευρά, οι εν ενεργεία εκπαιδευτικοί θα έρθουν

σε επαφή με την ερευνητική διαδικασία, η οποία συνήθως είναι αποκομμένη από τη

σχολική πραγματικότητα. Ακόμα, οι συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους

μελλοντικούς εκπαιδευτικούς μπορεί να αποφέρει και άλλα θετικά αποτελέσματα. Θα

αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες, όπως η συνεργασία, η ανάληψη πρωτοβουλιών

που θα τους βοηθήσουν στην περαιτέρω εξέλιξη τους. Έτσι, ο όρος «επαγγελματική

εξέλιξη» θα αναφέρεται στις εμπειρίες και τις νέες δεξιότητες που θα αποκτήσουν οι

εκπαιδευτικοί μέσω της πρακτικής άσκησης.

Από τα ανωτέρω προκύπτει η ανάγκη για τεχνολογική εξειδίκευση των

εκπαιδευτικών. Στο άρθρο δηλώνεται η αδυναμία της παλαιάς γενιάς εκπαιδευτικών

να χειριστούν τα τεχνολογικά μέσα. Παρόλα αυτά, η στάση των εκπαιδευτικών της

πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι θετική σε μια ενδεχόμενη επιμόρφωση στα

τεχνολογικά μέσα. Ανασταλτικός παράγοντας της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών

αποτελεί ο φόβος και η χαμηλή αυτοπεποίθηση για την χρησιμοποίηση των

τεχνολογικών μέσων στην διδακτική πράξη. Ακόμα, αναφέρεται και η έλλειψη

σχετικών γνώσεων και δεξιοτήτων από τη μεριά των εκπαιδευτικών καθώς και

έλλειψη εξοπλισμού. Συμπερασματικά, οι Έλληνες εκπαιδευτικοί εκδηλώνουν

ενδιαφέρον απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας, επειδή θέλουν να αναβαθμίσουν

την επαγγελματική τους ταυτότητα και ταυτόχρονα να επωφεληθούν από τα

μαθησιακά οφέλη που θα προκύψουν. Στο ίδιο κλίμα κινούνται και τα άλλα

πανεπιστημιακά ιδρύματα στις Η.Π.Α, την Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σύμφωνα με έρευνες που αναφέρονται στο άρθρο, ο αριθμός των φοιτητών που

χρησιμοποίησε τις τεχνολογίες κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης ήταν πολύ

μικρός.

Παράλληλα, καταγράφονται δύο άλλες συνθήκες που επιβάλλουν τη χρήση των

τεχνολογιών στη σχολική αίθουσα. Η πρώτη αναφέρεται στο υψηλό ποσοστό

αλλόγλωσσων μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ η δεύτερη στους

μαθητές με ειδικές ανάγκες. Η χρήση τεχνολογιών μπορεί να βοηθήσει στην ομαλή

ένταξη τους στο σχολικό χώρο.

Στην επόμενη ενότητα, παρουσιάζονται οι κατηγορίες γνώσεων που πρέπει να

διαθέτει ένας εκπαιδευτικός. Αυτές είναι η γνώση του περιεχομένου των γνωστικών

αντικειμένων, οι γενικές παιδαγωγικές γνώσεις και η γνώση αναλυτικού

προγράμματος. Ακόμα, η παιδαγωγική γνώση του περιεχομένου των γνωστικών

αντικειμένων, η γνώση των μαθητών και των χαρακτηριστικών τους καθώς και η

γνώση του πλαισίου λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος. Τέλος, η γνώση των

αξιών, των στόχων, των ορίων και του φιλοσοφικού και ιστορικού πλαισίου του

εκπαιδευτικού συστήματος.

Σύμφωνα με όλα όσα εξετάστηκαν παραπάνω, οι ερευνητές κατέληξαν στην

εξειδίκευση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε τρία κυρίως επίπεδα. Αυτά είναι η

εξειδίκευση στα θετικά και ανθρωπιστικά μαθήματα και τέλος στην διδασκαλία

«διαφορετικών» μαθητών. Και στις τρείς αυτές κατευθύνσεις η συμμετοχή στις

πρακτικές ασκήσεις και στην έρευνα είναι απαραίτητες για την περαιτέρω

εξειδίκευση τους.

Τέλος, παρουσιάζεται αναλυτικά η μεθοδολογία της έρευνας με τις οποίες

διερευνήθηκαν οι ανάγκες για πρακτική άσκηση των μελλοντικών εκπαιδευτικών στα

Παιδαγωγικά τμήματα. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 226 φοιτητές του

Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης και του Παιδαγωγικού Τμήματος

Νηπιαγωγών Φλώρινας κατά το ακαδημαϊκό έτος 2002-2003. Εργαλείο της έρευνας

είναι το ερωτηματολόγιο. Σ’ αυτό χρησιμοποιήθηκε η πεντάβαθμη κλίμακα Likert

προκειμένου να διερευνηθούν οι ανάγκες των φοιτητών για την πρακτική άσκηση.

Απαρτίζονται από τριανταμία ερωτήσεις εκ των οποίων οι τέσσερις αφορούν το

φύλο, το έτος φοίτησης, το τμήμα και τη συμμετοχή στην παρακολούθηση της

Διευρυμένης πρακτικής άσκησης. Οι υπόλοιπες ερωτήσεις επιχειρούν να

εκμαιεύσουν τις αντιλήψεις και απόψεις τους για την εφαρμογή της πρακτικής

άσκησης.

Σκοπός είναι από τη μια η καταγραφή της θετικής ή αρνητικής στάσης των

φοιτητών απέναντι στην πρακτική άσκηση, ενώ από την άλλη ο εντοπισμός των

παραγόντων που καθορίζουν τις αντιλήψεις των φοιτητών για αυτό το θέμα. Για την

επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της Ανάλυσης

Παραγόντων. Η συνέπεια των δηλώσεων του ερωτηματολογίου υπολογίστηκε από

την αξιοπιστία «Άλφα». Τέλος, οι στατιστικές επεξεργασίες έγιναν με τη χρήση του

προγράμματος SPSS 11.5.

Με την παραγοντική ανάλυση ομαδοποιήθηκαν τα δεδομένα που προέκυψαν

από τις απαντήσεις των φοιτητών και αναφέρθηκαν έξι ανεξάρτητοι παράγοντες, οι

οποίοι περιγράφονται αναλυτικά. Εν κατακλείδι, από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι

ένα μεγάλο ποσοστό φοιτητών του Παιδαγωγικού Τμήματος της Φλώρινας έχει

θετική στάση απέναντι στην πρακτική άσκηση. Αντίθετα, η στάση τους είναι

αρνητική ως προς τη μεγάλη χρονική διάρκεια της πρακτικής άσκησης λόγω της

έλλειψης υλικοτεχνικής υποδομής. Ταυτόχρονα, δηλώνεται η ανάγκη για

εκσυγχρονισμό της πρακτικής άσκησης, η εφαρμογή δηλαδή των όσων διδάχτηκαν

στο χώρο του σχολείου.

Γενικά, οι γυναίκες φαίνεται ότι είναι περισσότερο θετικές απέναντι στην πρακτική

άσκηση. Το μεγάλο στοίχημα, όμως, είναι κατά πόσο μπορούν να αρθούν οι

δισταγμοί για την επιτυχή εφαρμογή του μαθήματος της πρακτικής άσκησης και της

μελλοντικής αξιοποίησης στο χώρο του σχολείου.

Κριτική άρθρου

1.1 Το Πρόβλημα

Η διατύπωση του προβλήματος κατά τη συγγραφή ερευνητικής έκθεσης είναι

μείζονος σημασίας για τον ερευνητή και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Αυτό

αποτελεί την αιτία για την διεκπεραίωση της έρευνας. Το πρόβλημα, στο πρώτο

κεφάλαιο, θα πρέπει να περιλαμβάνει οκτώ μέρη. Αρχικά, την περίληψη και στη

συνέχεια τη διατύπωση του προβλήματος, το σκοπό της έρευνας, τα ερευνητικά

ερωτήματα, υποθέσεις, την αναγκαιότητα καθώς και τη σημαντικότητα της έρευνας

και τέλος την οριοθέτηση του προβλήματος.

Στο παρόν άρθρο, σοβαρό μειονέκτημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι η περίληψη

έχει γραφτεί στην αγγλική γλώσσα ενώ το υπόλοιπο άρθρο είναι στην ελληνική

γλώσσα. Παράλληλα, δεν γίνεται καμία αναφορά για το πού εντοπίζεται το

πρόβλημα και συνεπώς στη σπουδαιότητα του. Ταυτόχρονα, δεν αναφέρεται ούτε

και η αναγκαιότητα της έρευνας.

Αντίθετα, θετικά σημεία αποτελούν αφενός η ορθή γραφή της σε μονό διάστημα

και αφετέρου η έκταση της σε οκτώ με δέκα γραμμές περίπου. Επιπρόσθετα, η

περίληψη αναφέρεται στο σκοπό της έρευνας που είναι η διερεύνηση των

απόψεων φοιτητών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με την πρακτική άσκηση.

1.2 Διατύπωση Προβλήματος

Στο μέρος αυτό της ερευνητικής έκθεσης οι ερευνητές χρησιμοποιούν λανθασμένα

το πρώτο πρόσωπο του πληθυντικού. Σκοπός είναι η επιστημονική παρουσίαση της

έρευνας και γι’ αυτό θα πρέπει να είναι διατυπωμένη με τρόπο ώστε να φαίνεται

απρόσωπη. Επίσης, τα ερωτήματα που τίθενται σχετικά με την έρευνα είναι πολύ

γενικά και δεν προσανατολίζουν τον αναγνώστη στις σωστές κατευθύνσεις. Σε κάθε

περίπτωση οι ερευνητές θα πρέπει να θέσουν το πρόβλημα με σαφήνεια και

ακρίβεια έτσι ώστε να γίνει η σωστή διερεύνηση του προβλήματος. Από την άλλη

πλευρά, στα θετικά συμπεριλαμβάνεται η χρήση πηγών που σχετίζεται με το θέμα

που παρουσιάζεται. Οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει απλή γλώσσα και ύφος, το

οποίο βοηθά στην διέγερση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη.

1.3 Σκοπός έρευνας

Ο στόχος της έρευνας καθορίζεται με σαφήνεια και σύντομα σε μια πρόταση.

Ακολούθως, καταγράφονται τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων της έρευνας και

αναφέρεται η περιοχή προέλευσης του δείγματος. Χρησιμοποιούνται ρήματα, όπως

είναι το «περιγράφει», κάνοντας ξεκάθαρο ότι οι μεταβλητές του δείγματος

πρόκειται να περιγραφούν οι μεταβλητές. Συγκεκριμένα, σε σχέση με την πρακτική

άσκηση οι μεταβλητές αφορούν την αξία της για την επαγγελματική ζωή,

αντιλήψεις για την ανάγκη εκσυγχρονισμού της, τη χρονική διάρκεια της και τέλος

τον προσδιορισμό των συναισθημάτων που προκαλεί. Ο τρόπος όμως με τον οποίο

καταγράφονται δεν καθιστά τις μεταβλητές αυτές κατανοητές από την αρχή.

Παρουσιάζονται ως στοιχεία στα οποία θα γίνει μια προσπάθεια για εκμαίευση, τα

οποία όμως δεν καθορίζονται ως μεταβλητές, οι οποίες θα περιγραφούν για να

εξαχθούν συμπεράσματα.

1.4 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τα ερευνητικά ερωτήματα που απαντώνται στην παρούσα μελέτη είναι κυρίως

περιγραφικά. Σ’ αυτού του είδους ερωτήματα, η συλλογή δεδομένων αφορά κυρίως

συμπεριφορές, απόψεις και αισθήματα συμμετεχόντων. Στην συγκεκριμένη

περίπτωση ανιχνεύεται η στάση των φοιτητών απέναντι στην πρακτική άσκηση. Οι

απαντήσεις που δίνονται είναι υποκειμενικές και δεν μας βοηθούν στο να

κατανοήσουμε το γιατί ο κόσμος συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο. Δεν μπορεί να

υπάρξει σύγκριση μεταξύ των μεταβλητών και γι’ αυτό τα ερευνητικά ερωτήματα

δεν είναι σημαντικά. Άλλωστε το δείγμα υποκειμένων που ερωτήθηκε είναι πολύ

μικρό και έτσι τα αποτελέσματα δεν μπορούν να γενικευτούν στον πληθυσμό.

1.5 Υποθέσεις

Στην παρούσα έρευνα δε διατυπώνονται υποθέσεις σχετικά με το ερώτημα που

εξετάζεται. Οι υποθέσεις στην έρευνα αναφέρονται στη σχέση που υπάρχει μεταξύ

μεταβλητών ή στη διαφορά που υπάρχει μεταξύ ομάδων σε σχέση με την

εξαρτημένη μεταβλητή. Επιπρόσθετα, δεν μπορούν να υπάρξουν υποθέσεις αφού

οι σχέσεις των μεταβλητών αναφέρονται στο δείγμα που μελετά η έρευνα και όχι

στο σύνολο του πληθυσμού.

1.6 Αναγκαιότητα/Σημαντικότητα Έρευνας – Οριοθέτηση Προβλήματος

Η ερευνητική μελέτη φαίνεται ότι δεν εξυπηρετεί κάποιο ουσιαστικό σκοπό. Σε

κανένα σημείο δεν αναπτύχθηκε το σκεπτικό για το οποίο θεωρείται αναγκαία η

διεξαγωγή της συγκεκριμένης έρευνας. Τα αποτελέσματα της τελευταίας αφορούν

το δείγμα και όχι το πληθυσμό ενώ ταυτόχρονα δεν καλύπτει κανένα θεωρητικό

κενό στη βιβλιογραφία. Οι απόψεις που αναπτύσσονται αποτελούν συνέχεια

παλαιότερων απόψεων και δεν προωθούν νέες γνώσεις για το αντικείμενο μελέτης.

Επομένως, η σημαντικότητα της έρευνας καθορίζεται από την προσφορά της

γνώσης στην εξέλιξη της επιστήμης.

Στην αρχή της έρευνας παρατίθενται ερωτήματα που σχετίζονται με τη δημιουργία

ενός πολυδύναμου εκπαιδευτικού. Αυτός ο τύπος εκπαιδευτικού θα πρέπει να

αποκτήσει τα εφόδια εκείνα που θα τον κάνουν αποτελεσματικό. Το άρθρο

επικεντρώνεται σε δύο μόνο πτυχές του θέματος. Η μια αφορά τη χρήση των

τεχνολογιών και η άλλη την πρακτική άσκηση. Συνεπώς, αν και δεν εξετάζεται το

θέμα στο σύνολο του, δεν υπάρχει η απαραίτητη επιχειρηματολογία που να

τεκμηριώνει την εξέλιξη αυτή της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

2.1 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας

Στο παρόν άρθρο δεν γίνεται αναφορά στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας. Αυτό

έχει ως αποτέλεσμα η ερευνητική έκθεση να χάνει την αξιοπιστία και την εγκυρότητα

που θα πρέπει να είναι ένα τέτοιου είδους επιστημονικό άρθρο. Αντίθετα, θα έπρεπε

να γίνει μια γενική θεώρηση του θέματος επεξηγώντας και τους λόγους που

οδήγησαν στην αναγκαιότητα της πρακτικής άσκηση των εκπαιδευτικών. Οι απόψεις

που παρατίθενται στο άρθρο δίνουν την αίσθηση στον αναγνώστη ότι προέκυψαν από

εμπειρία και όχι μετά από επιστημονική έρευνα.

Οι βιβλιογραφικές αναφορές θα πρέπει να έχουν ως κατευθυντήριες γραμμές το

πρόβλημα και το θεωρητικό πλαίσιο. Η παρουσίαση του πλαισίου θα πρέπει να

παρουσιάζεται σε διαγραμματική μορφή. Έπειτα, ακολουθεί η επεξήγηση του με

βιβλιογραφική τεκμηρίωση έτσι ώστε να γίνει κατανοητό. Ακόμα, όλες οι μεταβλητές

που εξετάζονται και εκφράζουν έννοιες, θα πρέπει να επεξηγηθούν πλήρως, ώστε να

γίνουν κατανοητές. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, θα έπρεπε να δοθούν ορισμοί για

μεταβλητές όπως είναι το άγχος, η ικανοποίηση και η στάση φοιτητών για την

πρακτική άσκηση. Οι ερευνητές αφού κατανοήσουν πλήρως το σημασιολογικό πεδίο

αυτών των λέξεων στη συνέχεια να την παρουσιάσουν μέσα από τη βιβλιογραφία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

3.1 Μεθοδολογία

Σ’ αυτό το κεφάλαιο περιγράφεται λεπτομερώς η πορεία, τα στάδια και τα

μέσα που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές, για την υλοποίηση του ερευνητικού

τους έργου. Σκοπός είναι να δοθούν όλες εκείνες οι πληροφορίες, που θα

βοηθήσουν τον αναγνώστη να διεξάγει την ίδια έρευνα κάτω από τις ίδιες

συνθήκες αν το θελήσει. Κατά τη διαδικασία της περιγραφής αυτής

ακολουθούνται κάποια βασικά στάδια.

Στο άρθρο που εξετάζεται δεν υπάρχει περίληψη που να περιγράφει τη

διαδικασία εκτέλεσης της έρευνας. Αυτό που καταγράφεται σε σημεία του

άρθρου είναι το φύλο και ο αριθμός των συμμετεχόντων, το ερωτηματολόγιο

ως μέσο συλλογής δεδομένων και τέλος η στατιστική ανάλυση. Δεν

διευκρινίζεται όμως ο τρόπος επιλογής των ερωτηθέντων. Το ποσοστό των

κοριτσιών που απαντά στο ερωτηματολόγιο είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση

με αυτό των ανδρών. Άρα, θα πρέπει να επεξηγηθεί και να δικαιολογηθεί το

δείγμα του πληθυσμού, ώστε να μην υπάρχουν αμφιβολίες για τα

αποτελέσματα που θα προκύψουν.

Ταυτόχρονα, απουσιάζει από το άρθρο η διαδικασία εκτέλεσης των σταδίων

που ακολούθησαν οι ερευνητές. Σ΄ αυτή θα έπρεπε να αναφέρεται ο χρόνος

έναρξης και λήξης κάθε διαδικασίας και οι οδηγίες που δόθηκαν στους

ερωτηθέντες.

Η περιγραφή του μέσου συλλογής δεδομένων είναι σημαντική έτσι ώστε ο

αναγνώστης να αξιολογήσει και να πληροφορηθεί για τη ποιότητα και τη

σοβαρότητα της εργασίας που αναλήφθηκε. Στο άρθρο αναφέρεται το μέσο

συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα. Αυτό είναι το

ερωτηματολόγιο, το οποίο συμπληρώθηκε από ένα δείγμα φοιτητών. Το

μειονέκτημα σε αυτό το σημείο εντοπίζεται στο γεγονός ότι δεν αναφέρεται

ποιος συνέταξε το ερωτηματολόγιο. Επίσης, δεν πληροφορεί τους αναγνώστες

για σημαντικά ζητήματα όπως αν υπήρξε αρχικό ερωτηματολόγιο, αν

απορρίφθηκαν ερωτήσεις ή αν προστέθηκαν και τέλος αν επεξηγήθηκαν

εννοιολογικοί ορισμοί. Στο άρθρο επιχειρείται μια καταγραφή των μερών του

ερωτηματολογίου αλλά δε διευκρινίζεται αν υπήρχαν υποκατηγορίες και αν

κάποιες κατηγορίες ερωτήσεων ομαδοποιήθηκαν σε γενικές κατηγορίες.

Στην συνέχεια, αυτό που υπολείπεται στο ερευνητικό άρθρο που εξετάζεται

είναι ο τρόπος χορήγησης και επιστροφής των ερωτηματολογίων. Και στις δύο

περιπτώσεις θα πρέπει να δηλωθεί ο αριθμός των ατόμων που απάντησαν

καθώς και οι οδηγίες που δόθηκαν στα υποκείμενα.