Амьддаа бие биеэ хайрла

Аз жаргалын хаалгыг бусдадаа нээж өг.

О.Дашбалбар

Сэдэв: О.Дашбалбарын намтар, уран бүтээлЗорилго: Зохиолчийн амьдрал, уран бүтээлтэй танилцаж,зохиолд нь задлал хийн ярилцах

   Зорилт:                                                                 К1: Зохиолчийн амьдралтай  танилцах

 К2:  Зохиол бүтээлийн онцлогийг ярилцах      К3: Зарим шүлэг, яруу найргийг сонгон задлах       К4: Зохиолчийн зохиол бүтээлүүдтэй танилцаж,

       хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээс зохиолчийн           зохиол бүтээлийн талаар мэдээлэл цуглуулах               

    

1957 оны 2­р сарын 10­нд Сүхбаатар аймгийн Наран сум Дарьганга нутагт мэндэлсэн.1972 онд Дарьганга суманд наймдугаар ангиа төгссөн.1974 онд ЗХУ­ын Омск хотод ХАА­н ТМС­д суралцсан.1975 онд Сүхбаатар аймгийн төвд 10­р ангиа дүүргэсэн.1980 онд (23 нас) Амьддаа бие биеэ хайрла, хүмүүсээ шүлгээ бичсэн1984 онд (27 нас) М.Горькийн нэрэмжит Москвагийн утга зохиолын дээд сургуулийг дүүргэсэн.1984­1987 он хүртэл МЗЭ­ийн хорооны гадаад харилцааны хэлтэст орчуулагч­редактор.1987­1990 онд “Утга зохиол, урлаг” сонины утга зохиолын ажилтан.1990­1991 онд ХААЯ­нд мэргэжлийн зохиолч.1991­1996 онд Соёлын яамны харъяа Монголын Буддын соёлын төвийн захирал.1996 онд (39 нас) Монголын Уламжлалын нэгдсэн намаас УИХ гишүүн болж эх орон, газар шорооныхоо төлөө цогтой тэмцсэн1999 онд (42 нас) цэл залуугаараа нас барсан.

 Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буйСайхан эх орон минь…Сэтгэлээ ариусгаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бүхэнд өгье!Санаагаараа жаргаж, гол усны ариун тунгалагт уусъя!Мөнх наст тэнгэр чинь намайг ширтэнэ, эх орон минь!Цал буурал үүлсээр чинь би нулимсаа арчина.Монгол нар алтлаг өнгөөр нүд гялбуулжМиний Гангабаатар хүү шиг инээнэ.Нар туссан шаргалхан уулсын чинь хормойд эрхэлье, эх орон миньНас буянаа хайрла, уулс минь…Яруу эгшиг зүрхэнд шингээж үдшийн агаарт болжмор жиргэнэ.Янжинлхамтай ханьсаж сэтгэлийн дотор алтан ятга эгшиглэнэ.Хот айлын яндангаар суунаглах утааХолын уулсын бэлд цэнхэр хөшиг татаж,Хонь ямаа майлалдан, үхэр мөөрөхөд тунгалаг агаар цалгина.Үнэхээр сэргэлэн багачуудын цовоо дуун голын урсгалыг хөгжөөжҮл мэдэгхэн сэвэлзэх сэвшээнд нарсны орой сортолзоно.Өвс ногооны үнэртэй миний салхин сэтгэлҮдшийн торгомсог агаарт ууснам … үлгэрийг би мэднэ!

ЁС СУРТАХУУНЫ ДЭЭД ҮНЭТ ЗҮЙЛС БУЮУ“АМЬДДАА БИЕ БИЕНЭЭ ХАЙРЛА”

Үнэт зүйлсийн тогтолцоог яруу найргаар тайлбарлах нь:Яруу найрагч О.Дашбалбарын /1955­1999/ “Амьддаа бие биенээ хайрла,хүмүүс  ээ”  хэмээх  сургаалын  шүлгийг  ёс  суртахууны үнэт  зүйлсийн  эерэг  ба  сөрөг  хандлагын  үүднээс  тайлбарлаж бүрэн болно.

. Энэ шүлэг яруу найрагчийн  “Оддын аялгуу”  /1984 он/ хэмээх анхны  шүлгийн  түүвэрт  хэвлэгдсэн  харин  1980  онд  Москва хотод  М.Горькийн  нэрэмжит  Утга  зохиолын  дээд  сургуульд суралцаж байх үедээ зохиосон гэдэг. Яруу  найрагчийн  амьд  ахуйдаа  дурсан  ярьснаар  ”Москвад 

оюутан байх үедээ бурханы шашин, христосийн шашин хоёрыг зэрэгцүүлж  их  уншдаг  байлаа.  Нэгэн  удаа  “Библи”  уншиж суухдаа энэ шүлгийг бичих санаа орж ирсэн тухайгаа” хуучилж байжээ. 

Амьддаа бие биеэ хайрла

Амьддаа бие биеэ хайрла хүмүүс ээАлив сайхнаа бусдаас битгий харамлаХэрэггүй үгийн зэвээр зүрхийг нь бүү шархлуулХэн нэгийгээ харанхуй нүх рүү бүү түлх

Д.НямсүрэнРеквием  /О.Дашбалбарт/Ар цармын хайлаасандАлаг шаазгай шагширлааАймаг явсан хойгуурДүү минь ирээгүй байгаа“Алтан Богдын шилдАлтан гургалдай жиргэнэ”Алтан гургалдайн хоолойдНуугдсийм биш байгааШамбалын орны үүдээрШаргал туяа татлааШандат цайдмаа орхисонШавь минь биш байгаа“Шар хадны дээгүүрШар солонго татлаа”Зэв үгэнд намнуулсанЗээрэн дүү минь биш байгааШархтай шархгүй гөрөөс ба хүнДүү чи бидэн хоёроо гэж ...

4 мөрт

Бөөрөнхий энэ орчлонгийн бөөрөн дээр нь амьдарнаБөөн цагаан үүл шиг нүүж л

яваад дууснаМанантай энэ орчлонгийн магнай

дээр нь амьдарнаМартахын аргагүй түүнийгээ хайрлаж

яваад л дуусна

Агсам тавимаар хорвоо

Сэтгэлийн минь цог унтраагүй сэрүүн ахуй үедээСэргэлэн болжмор шиг эмсэж, дур зоргоороо явлааТэмцэлдэж явсан хүмүүсийн тэн хагас нь алга дааТэрсэлдэж үлдсэний гавьяа, ертөнцөд

шунахаас хагацлаа Уйтгар гунигтай хорвоод уруудаж доройтож явсан ч Угийн хатуу тавилан минь өгсөж өөдөлж үзлээ Дэлхийн бөмбөрцгийг өшиглөж агсам

тавимаар санагдана Дээр нь байгаа амьтдын нэг нь би өөрөө юм шүү дээ

Би огт гунихгүйЗорилгогүй тоглоомонд өртөж, золгүй амьдралаа мартажЗол жаргалыг үзэн ядавч зоргоороо амьдрах би дуртайЕртөнц даяараа намайг мартсан ч би огт гунихгүйЕртөнц даяараа намайг магтсан ч би огт мишээхгүйЭнэ ертөнцөд ердийн энгийн адуу шиг, шувуу шиг

амьдарчЭргэж ирэхээр нисэн одож, буцан ирэхдээ хүн шиг л амьдарнаАмьдралын зорилго инээдийг минь хүргэнэ, юу юм бэ…Амьд яваа минь бурханы тоглоом, үйлийн сүлжээс!Далдуу модтой, номтой, хүүхэнтэй, дарстай тогложДашбалбартайгаа ч тоглож явсаар би дөч гарлааНамайг Дашбалбар гэж нэрлэсэн юм, энэ миний өмсгөлНадаас нэр-хувцсыг минь хуу татвал би хэн юм бэ?

Залуус дүү нартаа хүргэх үгVзээд енгерех амьдралыг мєнхийн юм шиг бодожVдлээд буцах хорвоог vvрдийн юм шиг сэтгэжЗалуу, идэр насаа хєгшрєхгvй юм шиг санажЗамба тивийн элгэн дзэр туйлж яваа дvv минь!

Єнгє энэ алаг хорвоо дээрЄєрийн сайндаа чи тєрєєгvй!Єдєр єдрийн нарыг vзэж, тэнгэрийг харахЄндєр их тавилан хайрласан аав, ээждээ баярла!

Vдшийн цэнгээний газар согтуу юм шиг дарвижVеийн хонгор бvсгvйтэй мансууран цэнгэж явахадНасан буурал ээж чинь vнээний дэлэн шувтарчНамрын хvйтэн шєнє, зэлэн дээр жихvvцэж суугаа!

Амтат бяслаг, хуруу зузаан ермий ньАмьхандаа чамд л хадгалж, замын унаа хvлээнэ.Єр авлага нэхэхгvй эхийн сэтгэлийг хvvхнvvд орлохгvй ээ!Євєл болохоос урьтаж, ээждээ нэг очоорой!

Эгмий чинь яс хугарахад аавын тань цээж евдежЭдгэртэл нь адилхан шархтай явдаг шvv...Ширхэг ширхэгээр цайсан vс нь чамайг хvлээсэн хоногуудын тоо,Шинэ цасаас урьтаж, аавдаа нэг очоорой!

Євлийн шене талд яваа аавыгаа vе vе санаарай,Єєрєє чи дулаан хєнжилдєє хэвтэж буйдаа гэмшээрэй!Зуун олон хоног хєдєлж, олж хураасан бvхнээЗарж vрж, беен бєєнеер нь чамд л харамгvй илгээх юм.Зоогийн газар чи тvvнийг нь шар айраг болгожЗовж амьдарсан эцгийнхээ хєлсийг уух хэрэггvй!Энд чи буруутаж явахад эцгийн чинь нэр доргино.Эрдэнэт буурлаа хайрлаагvй бол, эх орноо хайрлах ч юу л бол?!

Амьдрал туршдаа хайрлаж явах аав гэдэг хvнАлтан нар шиг ганцхан юм шvv!

Vр хvvхэд тєрлєє гэж баярлаж явах цагтааVсэн буурал єтгєсийг хаа нэгтээ нутаглуулж буйг санаарай!Хоног єдрvvдийг жаргалтай vлдээ ч, дvv миньХорвоогийн юм бvхэнд эцэс буйг санаарай!

Орчлонгийн шуугиан, амьтан хvний хэл ам,Орон хотын утаа униараас холдожАян замын тоосоо гvвээдАавынхаа гэрийн босгыг алхаж нэг vзээрэй!

Эргэнэгийн тэндээс хувин сав хангинуулжЭэж чинь "хvv минь" гэсээр босож ирнэ.Амсар дvvрэн цайтай гангар шаазангаа алдажАзай буурал хегшин яахаа мэдэхгvй сандчина.

Аав чинь гэрийнхээ хойморт Алтайн уул шиг хамхайжАлив нэгэнд барьц алдахгvй уужуу тайван сууна.Манан нэвтлэх од шиг нvд нь гялалзажМалгайгаа емсеж, нударгаа засаж, ирж vнсvvлэхийг чинь хvлээнэ.

Тєрсєн гэр чинь дулаахан, галын илчинд чи нозоорчТегелдер орчлонгийн диваажин эцгийн гэр болохыг мэдэрнэ.Морьд vvрсэх хээр талдаа аргалын утаа vнэрлэжМодон тагштай єрєм идэж, ээжийнхээ гараас цай ууна.

Тансаг сайхныг нь бишрэн, орчлон ертєнцєєр хэрэн явлаа чТал нутагт наран мандаж, гэрийн цэнхэр утаа суунаглаж,Хуйлран давхих зээрийн сvрэг, толгод дамжихаас илvv сайхныгХурмастын доор vзээгvйгээ мэдэрнэ чи...

''Моод хєєсєн хотын ганган хvvхнээс илvvгээр чиМонгол дээлтэй, хєдєєгийн бор бvсгvйг хайрлана!Євгєн хорвоод зуун жил амьдрахгvй ч, хогшил хураагчаасЄвлийн шєнє моддыг єрєвддєг аавыгаа илvv ойлгоно чи!

Харь холын шуугиант хот нионы гэрэл, машины чимээнээсХаргуй зам, булаг шанд, хоттой хонио илvv ойлгоно чиУхаан балартам тачигнасан эстрад хєгжмийн чимээнээс илvvУчирлаж аргадсан ардын дуундаа дасна чи.

Дээдийн номтой мэргэдийг эрж, дэлхийгээр тэнэх хэрэггvйДэргэдээ байгаа суут ухаантныг дэндvv ойшоолгvй явснаа бод!Ариун vнэн, зовлон бэрх, хайр ухааныАмин голд нэвтэрсэн мэргэдАав, ээж хоёр чинь юм шvv!

Амьдрал тэднийг гvн ухаанд сургажАдгийн муу амьтныг ч єршєєх аугаа их сэтгэлтэй болгожээ.Ачит ээждээ алчуур аваачих хэрэггvйАавдаа шил юм єгєх хэрэггvй,Айлын хvvхэд хуурах хэдэн чихэр ч хэрэггvй!Аль алинаар нь тэд дутаагvй!

Эрт цагт гэрээсээ гарсан "єєрийгєє" лЭэж, аав хоёртоо хvргэж ег!Эрийн цээнд хvрсэн чамайг харахаас илvvЭрхэм бэлэг хегшчvvлд vгvй ээ!

Учир мэдэхгvй нялх багадаа ч,Ухаан суусан идэр насандаа ч,Уул овоо шиг л юмыг ах ньУлс амьтанд амлаж явлаа!

Асарч тэтгэсэн ээж, аавынхааАчийг нэг месен хариулжАмтатыг идvvлж, єнгєтийг емсгежАлтан аяганаас уулгахын дайтайАндуурч, эндvvрч явлаа.Одоо л ээж, аавыгаа жаргаая гэтэлОрчлонгийн тоглоом даанч хатуу...!

Алба ажлын эрхээр газар алс одоодАян замыг хороосоор яаран яарсаар ирэхэдАав минь энэ хорвоогоос явчихсан байлаа!"Хvvтэйгэй л нэг уулзмаар байна даа" гэж ээжид минь хэлсэн гэдэг!Хvслийн сvvлч нь ганцхан энэ л байсан юм шvv!

Чи зэмлэл хvлээж, зэргийн нєхєддєє орхигдож болноЧи зээрийн янзага шиг хєєрхєн бvсгvйдээ хаягдаж болноХарин аав, ээж чинь сэрvvн тунгалаг байжХарьж ирэхийг чинь хvлээхээс илvv жаргалыгХамаг орчлонгоос хайж эрэвч олохгvй...

Алдааг минь та нар бvv давтацгаа!Аав, ээжийгээ амьдад нь амжиж баярлуулцгаа!...Алтан дэлхийд vvнээс илvv гавъяаг ах нь мэдэхгvй ээ!

Vзээд єнгєрєх амьдралыг мєнхийн юм шиг бодожVдлээд буцах хорвоог vvрдийн юм шиг сэтгэжЗалуу, идэр насаа хєгшрєхгvй юм шиг санажЗамба тивийн элгэн дээр туйлж яваа дvv минь!

Єнгє алаг хорвоо дээрЄєрийн сайндаа чи тєрєєгvй!Єдєр єдрийн нарыг vзэж, тэнгэрийг харахЄндер их тавилан хайрласаи аав, ээждээ баярла!

1987 он.

Миний эх орон­ Миний л нутаг­ миний л өмч

“Хэрвээ чи хүн юм бол өвөг дээдсээ бүү март. Хэзээ нэгэн цагт чамайг өвөг дээдэс минь гэнэ” • Айх аюул ертөнцөд тоолж баршгүй олон ч, аав ээж хоёрыгоо л ачилж чадсангүй гэж айнам. • Аврага могойн хор аврах эм болох буй Амтат сайхан бал алах хор ч болох буй. • Цаг хугацаа цоо шинэ хийгээд мөнхийн хуучин. Цаглашгүй үхэл мөнхийн шинэ болоод эхнээсээ хуучин. • Хэрээ хар, хун цагаан гэвч, аль нь бузрыг яахан мэднэ. • Монгол ардын уртын дуу бол монголчуудын нууц тарни, нууц шившлэг, мянга мянган жилийн онцгой туурвил мөн. • Олон жижиг тулаанд би ялагдах бүрт сүүлийн том тулаанд ялах хүчээ авч буйгаа мэдэрнэм. • Харах мэлмийгүй гэж хүнийг бүү басамжил. Хан орчлонг зөвхөн нүдээр хардаг юм биш. • Хайр гэгч биед шунахыг бус нигүүлсэхийг хэлнэ. • Өөрийн чинь аврал өрөөл бусдыг аврахад бий. Өөр аврал үгүй. 

• Харийн олон эрдэмтнийг номтой гэж үл айнам. Хажуу айлын чавганцаас үг сонсоогүйдээ л айнам. • Ирэх цаг гэгч Одоо цагт багтаж, Өнгөрсөн цагтай сүлэлдэнэ. • Итгэл, сэтгэл, хайр, уур аль аль нь хилтэй. Илүү дутуу алхах эрх чамд бас хориотой. • Гараараа тэвэрье гэхэд цөм хов хоосон, хаашаа ч юм арилдагсан. • Монгол дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийг өөрөө буй болгосон. • Уншигчдийн түвшинд тохируулж, тэдэнд таалагдахын тулд бичнэ гэдэг яруу найрагчийн хувьд гэмт хэрэг мөн. • Авгай хүүхнээс уйдаж болно. Алдар хүндээс уйдаж болно. Амьдралдаа нэг л юмнаас үл уйдна. Монгол минь, Танаасаа. • Хэлэхийн өмнө тунгаах нь монгол ёс. Хэлсэн хойноо хэзээ ч буцахгүй нь монгол ёс. • Жинхэнэ авьяасыг ид цэцэглэхээс нь өмнө дарж авах нь авьяасгүй хүмүүсийн гол ажил байдаг юм. • Орон зай, цаг хугацааны эрхшээлд бус, харин түүнийг өөртөө багтааж амьдар. • Оюут мэргэд хилэгнэвч бүү ай. Гай лав тарихгүй. Огоот мунхаг инээвч бүү итгэ. Лай удах нь үнэн. • Үлэмж мэргэн судрыг үл ойшоох нь Үнэр анхилуун цэцгийг үхэр зулгаахтай адил. • Эрдэмгүй толгой бол эзэнгүй гэртэй адил. • Хүнээс аваагүй миний нутаг, Хүнд өгөхгүй ганцхан нутаг­ Миний Монгол. 

Гэрийн даалгавар

1. О.Дашбалбарын “Амьддаа бие биеэ хайрла” шүлгийг бүрэн эхээр нь дэвтэртээ бичээд цээжил 2. Интернетээс О.Дашбалбарын намтар, уран бүтээлтэй холбоотой мэдээ мэдээлэл олж ирж бусаддаа танилцуулах