ธรยทธ บญม: ปาฐกถา ‘ทบทวนทศทางประเทศไทย’

นายธรยทธ บญม อาจารยคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร กลาวปาฐกถาในหวขอ “ทบทวนทศทางประเทศไทย” เนองในวาระ 35 ป 14 ตลา วนสบสานประชาธปไตย ณ อาคารสนามกฬาเวสน 2 ศนยเยาวชน กทม. เมอวนท 26 ก.ค. ทผานมา

(1) วกฤตการเมองไทยขยายตว

1. วกฤตการเมองไทยเกดจากการคอรรปชนเปนประวตการณ มการครอบงาองคกรตรวจสอบและขดขวางกระบวนการยตธรรมในยครฐบาลทกษณ เกดการรฐประหาร 19 กนยายน 2549 ขน แต พปช. ดงดนแกรฐธรรมนญ เพอรอลางผลงานการตรวจสอบของคมช. จงเกดการชมนมประทวงของพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยอกหน และขยายตวกวางไปตามจงหวดและภมภาคตางๆ 2. พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยยกระดบการตอสจากกลมตอตาน (protest group) เปนขบวนการทางการเมอง (political movement) ซงหมายถงการเปนกลมการเมองทมพนฐาน เครอขาย และกาลงสนบสนน ซงเปนชาวบานและพลงจารตนยม มสอเผยแพรความคดทสาคญคอ ASTV จนเปนขบวนการทตงอยไดโดยตนเอง และเคลอนไหวไดยดเยอยาวนาน มเปาหมายไมเพยงเพอลงโทษนกการเมองโกงกน แตเพอปรบโครงสรางอานาจการเมองใหม สองสวนนทาใหปญหาการเมองไทยทวความยงยาก คลคลายลาบากยง

ประเทศไทยถงทางตนของการแกปญหา ปญหายงยากขน แตหนทางและวถทางแกปญหากลบตบตน เพราะ 1. สงคมไทยเผชญภาวะทสดแหงวกฤตศรทธา เนองจากความชอบธรรมของสถาบนการปกครองตางๆ ลดลงตาสดเปนประวตการณ เชน ภาคการเมอง รฐสภา ไมไดรบศรทธาวาจะนาพาประเทศชาตได เพราะแทนทจะดบชนวนกลบจดชนวนวกฤต ดวยการดงดนแกรฐธรรมนญ สอ สถาบนวชาการกมศรทธาตาลง กองทพ อดตบคคลชนนากไมไดรบศรทธาวาจะมบทบาทแกปญหาได 2. สงคมไทยขาดเครองมอแกปญหา จมอยในภาวะอบจนไรทางออก เครองมอและวธการแกปญหาของสงคมไทยลดนอยลง เชน การแกปญหาโดยเวทรฐสภาไมไดผล การยบสภาเลอกตงใหมกไมไดผล การแกปญหาโดยการเสนอเหตผลทางวชาการ ถกเถยงทางสอสาธารณะและภาคสงคมไมไดผล วธการแกปญหาโดยการรฐประหารกไมไดผล 3. อานาจตลาการรบภาระหนกมากจนอาจเกดอาการลา อาจพาประเทศฟนฝาวกฤตไมทน หวใจของตลาการภวตนมสองอยาง คอการเปดชองทางใหประชาชนไดรบความยตธรรมมากขน และการปรบกระบวนการยตธรรมใหสามารถทาหนาทในภาวะการเปลยนแปลงทรวดเรวได การยนฟองตอศาลอยางมากมายจากทกฝายเปนปรากฏการณปกต เชน ในยคสงครามเวยดนามของสหรฐ หรอใน

ประเทศยโรปตะวนออกเปลยนการปกครองใหมเมอแยกตวจากโซเวยต ในทสดจะมวธการกลนกรองเกดขนเอง อยางไรกตาม สภาพปจจบนเหมอนกบทกๆ ฝายผลกภาระมาใหศาล จนจะเกดแรงกดดนตอสถานภาพความนาเชอถอของศาลขนได ศาลควรเรงพจารณาคดคอรรปชนของนกการเมอง ซงเปนตนตอของวกฤตอยางเรงดวนใหทนกาล เพราะการคลคลายวกฤตของบานเมองกเปนภาระของสถาบนศาลเชนเดยวกบสถาบนอนๆ ทงยงจะชวยธารงศรทธาของสงคมตอศาลไดด สวนคดความทเกยวของกบรฐธรรมนญใหม ซงเปนประเดนขดแยง 2 ฝายวากฎหมายเขยนมายตธรรมหรอไม ศาลกควรคานงถงปจจยรอบดานอยางถถวน เพอเกดความเปนธรรมมากทสด 4. รฐบาลกลบกระตนสนบสนนความรนแรง จากคาพดกาวราวสรางศตรไปทว นายกฯ สมครไมควรเตมไฟความรนแรงดวยคาพดเชน “ใหคนของผมลกขนมาฆาบาง เพราะวาถกฆามาเยอะแลว” เพราะกลมสนบสนนทกษณมจานวนมากทเปนกลมกวนทมอานาจอทธพล มผลประโยชนในทองถน จงพรอมจะออกมาใชความรนแรงอยแลว ซงยงจะทาใหสงคมถลาสความรนแรง ไรความเปนพนอง ความมมนษยธรรมมากยงขน ประเทศไทยอยขอบเหวแหงอนาธปไตยและความรนแรง ระวงเกดบาดแผลประวตศาสตรซารอยลกซงยงกวา 6 ตลา ผลจากสภาวะดงกลาวจะทาใหเกดมตตางๆ ดงนขนในประเทศไทย 1. จะเกดการเขยาทางความคดและนาไปสการปฏรปความคดครงใหญในสงคมไทย วกฤตการเมองไทยยกระดบจากประเดนตวทกษณ ไปเปนการเคลอนไหวเพอเปลยนความคดและโครงสรางการเมอง พปช. ตองการเปลยนอานาจองคกรตรวจสอบตางๆ ใหมการลดอานาจสถาบนตลาการ สวนพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยเสนอความคดการเมองใหม นพ. ประเวศ วะส เสนอแนวคดการปฏวตประชาธปไตยใหมโดยประชาชน ภาวะเชนนจะทาใหทกกลมทกสถาบนอานาจในสงคมไทยตองทบทวนความคดของตน ตงคาถามใหม และหาคาตอบทชดเจนขนสาหรบบทบาทตวเองและทศทางการเมองไทย 2. เมอเกดวกฤตรากหญาและประชาชนถกกดกนออกไปจากสมการการแกปญหามาโดยตลอด ปญหาถกแกโดยระดบสถาบนหรอชนชนนาของประเทศ และมงแกโครงสรางอานาจระดบบนของสงคม โดยทชาวบานถกทอดทง ไมเคยไดรบการถายโอนอานาจใหตดสนปญหาของตวเองและทองถนอยางจรงจง การเคารพและสงเสรมความตางทางอตลกษณและวฒนธรรมกทาไดไมดพอ วกฤตปจจบนกาลงดงรากหญาใหมามสวนรวมทงในทางทถกและทผดๆ ซงปมปญหานจะขยายตวและอาจเปนปญหาทรายแรงทสดของบานเราได ถาไมแกไขจรงจง 3. สงคมไทยอาจเผชญความรนแรงขนาดใหญกวาเหตการณ 14 ตลา 6 ตลา หรอพฤษภา วกฤตทกษณทยดเยอมากวา 3 ป ทาใหความขดแยงกวางและลกขน กลายเปนระดบมวลชนทวประเทศ และลกลงสความเชอในระดบการดารงอยของสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย สถาบนยตธรรม ศกดศรของตวตนหรอภมภาคนยม ฯลฯ ความขดแยงในระดบอดมการณนจะทาใหคนมองโลกทซบซอนเปนมตเดยว เชน เรา-เขา ด-ชว รกชาต-ขายชาต รกพวกพองอยางสดขว มโอกาสเกดภาวะอนาธปไตยทไมมใครฟงใคร ใชความรนแรงอยางไรเหตผล โดยเฉพาะเมอกลมโกงกนบานเมองใชอามสสนจางมาซาเตม ขณะนความรนแรงยอยๆ ระหวางมวลชนไดเกดขนแลวหลายจงหวด และมโอกาสขยายเปนความรนแรงยดเยอในวงกวางขน อาจถงขนจลาจล ซงรฐบาลสมคร ทกองคกร ทกสถาบนของประเทศจะตองตระหนกวาปญหามากเกนกวาผคนบาดเจบลมตาย แตจะขยายเปนบาดแผลของประวตศาสตรและสงคม ซงจะลกซงกลายเปนการแบงขาง แบงพวก แบงภาค ถาวรยาวนาน มความเจบปวด ความเคยดแคน ลางแคนระหวางกน ซงม โอกาสลกลามเปนสงครามกลางเมอง ซงแมแตการรฐประหารกอาจจะควบคม สถานการณไวไมอย

(2)

6 รากเหงาของปญหา วกฤตการเมองปจจบนเลวรายทสด เนองจากเกดขนเพราะการประจวบเหมาะของหลายรากเหงาทรมเราในชวงนพอด คอ 1. รากเหงาความคดโลกาภวตนนยมขดแยงกบความคดชาตนยม สถาบนนยม ชมชนนยม ทาใหทกประเทศมการถกเถยงวาควรเปดเสรการเงนหรอไม ควรแปรรปรฐวสาหกจหรอไม ควรเปดกวางดานวฒนธรรม ขาวสาร อนเทอรเนตแคไหน หางคาสง-ปลกขนาดยกษทาลายชมชนหรอไม หลายประเทศแกปญหาไดด แตประเทศไทยปญหารนแรงเพราะนกการเมองไทยโกงกนมาก จงเกดกงวลใจวา พวกเขาจะแสวงประโยชนทามกลางการสญเสยอานาจอธปไตยและผลประโยชนของชาต 2. รากเหงาอานาจทนผนวกอานาจการเมองอยางสามานย 2 ทศวรรษทผานมาทนการเงนโลกเคลอนไหวเขาออกประเทศตางๆ เพอลงทนในกจการทกาไรด เชน โทรคมนาคม อสงหารมทรพย พลงงาน ฯลฯ ทาใหเกดวฤกตเศรษฐกจ และทาใหเกดกลมทนทรารวยใหญโตกวาในอดต ในประเทศไทยกลมทนดงกลาวไดผนอานาจเงนเขาสการเมอง กลายเปนทนสามานยทหวงครองอานาจเบดเสรจยาวนาน 3. คอรรปชนในประเทศสงสดเปนประวตการณ ทาใหคนจานวนมากหมดความอดทนอดกลน ทนการเมองสามานยทาใหเกดการคอรรปชนโดยตรงและโดยนโยบาย การทบซอนผลประโยชน การฉกฉวยประโยชนจากนโยบาย โครงการ และทรพยากรทกดานของรฐอยางขนานใหญ และไรความละอาย 4. ชนชนนาในวงการการเมองการปกครองไทย แกปญหาแบบผดผอน หมกหมม ไมทนการเปลยนแปลงของโลก เพราะพยายามตดประชาชนออกจากการมอานาจการเมองมาตลอด ซงสรปภาพกวางๆ ไดดงน ชนชนนาใชวธปกครองแบบเผดจการทหารมายาวนาน จนนกศกษา ประชาชนไมสามารถอดทนตอไป ตองใชความจรงจงเดดขาดจนเกดเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ขน ซงชนชนนากใชรปแบบของประชาธปไตยครงใบเปนเครองมอผดผอนปญหา หมกหมมปญหาใหม คอการซอเสยง การคอรรปชนของนกการเมองตอมานบสบป เมอเปดเปนประชาธปไตยเตมใบในป พ.ศ. 2532 กพสจนวาแนวทางหมกหมมปญหาไมไดผล เกดบฟเฟตคาบเนต จนตองมรฐประหารของ รสช. ในป 2534 แตกรอมชอมกนเองจนไมแกปญหาอะไรอก ในทสดภาคประชาชนกตองออกมาใชวธการเดดขาด คอเกดเหตการณพฤษภาคม 2535 และการปฏรปรฐธรรมนญ 2540 รฐธรรมนญสเขยวสรางกลไกตรวจสอบนกการเมองไดไมทนกาล เพราะไดเกดวกฤตระบอบทกษณ นาไปสรฐประหาร 19 กนยายน 2549 และรฐบาลสรยทธ ซงกใชวธแกปญหาแบบผดผอนเชนเคย ในทสด พปช. กลบคนสอานาจและขดแยงกบกลมตอตานทกษณในปจจบนอก 5. ปญหาคนไทยไมอยกบปญญาความร แตอยกบศรทธาปลอมๆ เพราะไมเคยมอานาจจรงจง ไมเคยแกปญหาตวเองและของประเทศดวยหลกเหตผล คนไทยจงสอพลออดมการณมานาน เชน ยดมนประชาธปไตยเลอกตงทมแตการซอเสยง และผลลพธกคอชาวบานไมไดอะไร แตกลมทนการเมองเปนผเสวยประโยชนระบอบประชาธปไตยแบบทนสามานยรงเรอง บางสวนกยดมนในอดมการณชาต-ศาสน-กษตรย แบบปลอมๆ คอไมไดเนนการยดมนแบบใชปญญาทจะทาใหสถาบนหลกของชาตกาวหนา เกดประโยชนทสถาพรตอบานเมองและประชาชนจรงๆ เมอมวกฤตทกหนกเกดการขดแยงทางความคดปลอมๆ ซงไมไดเกดจากแกนสารทางปญญา จงคลคลายไมได 6. ปญหาความกงวลและความไมมนคงของสงคมไทย เนองจากประเทศไทยปจจบนอยในการเปลยนผานทงในดานความคด ความตนตวของประชาชน จนเกดแรงกดดนตอองคกร สถาบนตางๆ ของประเทศ ในขณะเดยวกน การเปลยนผานโดยธรรมชาตกเกดขนตลอดเวลา เชน การเปลยนรนบคคลในสถาบนตางๆ ทาใหเกดความวตกกงวลตอความไมแนนอนในอนาคต ทสงผลใหความขดแยงใน

สงคมไทยยงมความเขมขนสง

(3) 4 คาถามทาทายการทบทวนทศทางประเทศไทย

ภาวะดงกลาวเปนการตงคาถามทแหลมคมและทาทายสงคมไทยทงหมด ใน 4 คาถามใหญคอ 1. คาถามวาการปกครองเผดจการ หรอระบอบประชาธปไตยครงใบ ยงใชไดหรอไม เพราะมคนสวนนอยทยงราลกถงการใชอานาจเดดขาดแกปญหา แตประเทศไทยควรไดขอสรปจากเหตการณ 14 ตลาคม การปฏวต รสช. และเหตการณพฤษภาคม การปฏวต 19 กนยายน และรฐบาลสรยทธ ไดแลววา ทงสองรปแบบการปกครองแกไขปญหาไมไดและเกดผลเสยกบประเทศ 2. ประเทศไทยไดเลอกเสนทางการปกครองแบบประชาธปไตยมาตงแตเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ในป 2540 มความพยายามแกไขขอบกพรองในเรองการซอเสยงและการคอรรปชน ดวยแนวคดประชาธปไตยสมดล คอใหมประชาธปไตยเลอกตง แตตองมการตรวจสอบถวงดลทดดวย กลาวคอตรวจสอบถวงดลแตไมแทรกแซงอานาจบรหาร เปนการตรวจสอบการใชอานาจถกตามกฎหมาย (legality) อยในกระบวนการใชอานาจทถกตอง (procedural propriety) ตามหลกสมเหตสมผล (rationality) ตามหลกความเปนธรรม (fairness) หรอไม แตการเกดระบอบทกษณ ซงองคกรอสระรวมทงขาราชการ กองทพ ถกครอบงา กระบวนการยตธรรมและศาลทางานไมเตมท ทาใหเกดคาถามใหญขนมาวา ประชาธปไตยสมดลนนสมดลจรงหรอไม ทางานไดจรงหรอไม แกปญหาคอรรปชนไดจรงหรอไม? ถาไมมประชาชนและพลงสวนอนๆ คอยประคบประคอง? ในอกมมหนงคนสนบสนนแนวทางนแมจะเปนวงกวาง แตไมเปนขบวนการการเมองหรอเปนแมแตกลม วธการของพวกเขาคอการถกเถยงใหความเหนดวยเหตและผล ซงอาจใชไดดในประเทศตะวนตก แตไดผลนอยในประเทศไทย นอกจากนยงบานเมองมวกฤตแหลมคม คนไทยมกหนเขาหาอานาจเปนเครองมอหรอวธการหลกของการแกปญหา 3. ประเทศไทยควรใชระบอบประชาธปไตยประชานยมตามแนว ทรท. หรอ พปช. หรอไม แนวนจะเนนเสรนยมสดขว คอการปลดลอกหรอสลายอานาจดงเดมของขาราชกาาร ศาล กองทพ องคกรตรวจสอบตางๆ เพอใหทนการเมองจดแจงผลประโยชนใหกลมตนเองเตมท ชาวบานอาจไดผลประโยชนจากประชานยม ไดความฉบไวในการแกปญหา แตแลกมาดวยการคอรรปชน ทบซอนผลประโยชนกวางขวาง? แนวทางประชานยมมฐานหนกแนนในหมรากหญา จงจะยงคงมบทบาทสงในการเมองไทยตอไป ทงในทางรฐสภาและการเคลอนไหวรากหญา 4. ประเทศไทยควรปฏรป “การเมองใหม” ตามแนวของพนธมตรหรอไม? แนวคดนมงแกปญหาคอรรปชน นาพาประเทศไปสวถความเจรญ “แบบเอเชย” โดยอาศยความมงมนหรอเจตนารมณของ “คนด” ในบานเมอง โดยไมสนใจประชาธปไตยเลอกตงมากนก โดยอาจใชการผสมผสานระหวางการสรรหา การเลอกจากอาชพ กบการเลอกตงทวไป (นพ. ประเวศ กไดเสนอการปฏวตประชาธปไตยโดยประชาชน เปนการกระจายอานาจสรากหญา ชมชน การมสวนรวม เสรภาพสอ การตรวจสอบ และการเมองภาคประชาชน แตไมเสนอชดเจนวาอานาจของประชาชนโดยการเลอกตงมฐานะเชนไร) เนองจากนบวนการเมองไทยจะยงไมมทางเลอก มโอกาสทคนจะหนไปสนบสนนแนวทางนมากขน อยางไรกตาม แนวทางนมขอออนคอ เปนการสวนทางประชาธปไตยทตอสกนมานาน และจากประสบการณของการปฏวตทวโลก คนดมกมความคดสดขวและอยในกรอบจากด ในระยะยาวคนดกเสอมไดเพราะอานาจและผลประโยชน ประเทศจงมความเสยงสงเชนกนถาจะเดนไปในเสนทางน

(4) อนาคต

1. ความรนแรงในสงคมไทยจะเกดมากขนเรอยๆ เพราะ หนง ความรนแรงยอยๆ ระหวางมวลชน 2 ฝายจะเกดถมากขน และมโอกาสขยายตวตามสถานการณโดยรวมในชวง 6 เดอนขางหนา สอง พปช. จะรกหนกในเรองการแกรฐธรรมนญ ซงจะขยายการตอตานกวางขนอก สาม หาก พปช. รกหนกในการขยายอานาจเขาครอบงากองทพ จะทาใหพลงจารตนยมตนตว เพมความแหลมคมของความขดแยง ส หากเกดประเดนคอรรปชนของรฐบาล ความขดแยงจะขยายตวทนท ชวงเวลาภายใน 1-2 ปขางหนาจงเปนชวงเวลาทสมเสยงมากตอการเกดสถานการณความรนแรงทควบคมไมได และอาจตามมาดวยการรฐประหารทเปนเผดจการเตมรป สวนกลมสนบสนนทกษณมโอกาสนอยมากทจะบรรลเปาหมาย กลมพนธมตรกมโอกาสนอยกวา 50% ทจะบรรลเปาหมายของตน 2. ตลาการภวตนซงอาจสงผลเปนรปเปนรางไดบางในชวงปลายป 2551 ซงเมอถงชวงนนมโอกาสกากงทจะคลคลายวกฤต เพราะคนอาจมองวาบรรลผลนอยเกนไป และหนไปมงแกปญหาอยางสดขว 3. พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย ซงยกระดบมาเปนการตอสเพอเปลยนความคดและโครงสรางอานาจการเมอง ซงเปนเรองระยะยาวมาก จงควรปรบวธการตอสของตน คอมทงการเคลอนไหวทางความคด สลบกบการเคลอนไหวมวลชน ทงผอนสลบกบรก และเนองจากพนธมตรเรมตนจากการเรยกรองลงโทษนกการเมองโกงกนบานเมอง เปนพลงทางคณธรรมและพลงตอตานการใชอานาจบาตรใหญใหสงคม จงยงตองจาแนกวธการตอสใหชดเจนวาเปนแนวสนตวธ หลกเลยงการดงดนทอาจดคลายแนวอานาจนยม ไมควรเปนการรกไปขางหนาตลอด จนดคลายการตะลมบอนกบฝายโกงกนบานเมอง ซงจะทาใหคนแยกแยะและเลอกฝายสนบสนนไดลาบาก ทสาคญในการเสนอความคดใหมทางการเมอง ไมควรสวนทางประชาธปไตย ควรเคารพประวตศาสตรประชาธปไตยทตอสกนมานาน ควรหาวธเปดกวางขวางสรางเวทความคดสาหรบทกฝาย ซงตองมเวลา ขนตอน จงหวะกาวทเหมาะสม ในชวงอยางนอย 1 ปขางหนาคนไทยตองเจรญสต มองการแกปญหาทละเปลาะๆ ผเขยนเชอวาทางเลอกทมนคง ถาวร และดทสดสาหรบระยะยาวของประเทศ คอการสรางประชาธปไตยสมดล ทงยงเปนหนทางทเสยงนอยทสด สงคมควรสนบสนนการทางานของศาลในการลงโทษนกการเมองทคอรรปชน และสรางกรอบวนยทางจรยธรรมใหกบนกการเมอง นกวชาการ สอ คนชนกลางและสงคมทวไปยงควรตองขยายพนทของการถกเถยงวจารณทเปนเหตเปนผล และขยายองคความรในดานประชาธปไตยสมดลมากขน