مجید باباییانجمن صنفی شرکت هاي حمل و نقل ریلی

1391آبان

چهاردهمین همایش بین المللی حمل و نقل ریلی ایران

دالیل عدم رشد حمل و نقل ریلی

اشکاالت اساسی در فرایند خصوصی سازي

برد با شرکاي تجاري خصوصی– عدم توجه حاکمیت به رویکرد برد

حلقه مفقوده اي به نام نهاد مستقل تنظیم مقررات

از دست رفتن جذابیت صنعت ریلی براي سرمایه گذاري

بهره برداري, ناوگان , خط (عدم توسعه متوازن بخش(

عدم تناسب اقتصاد به شدت تورمی با تعرفه منجمد شده مسافري

تحمیل هزینه هاي نگهداري شبکه به بخش خصوصی برخالف بخش جاده اي

چرخه توسعه حمل و نقل ریلی

تجدید ساختار ریلی

خصوصی سازيمناسب

رشد سرمایه گذاري بخش خصوصی

توسعه حمل و نقل ریلی

مدل هاي اصلی تجدید ساختار حمل و نقل ریلی

یکپارچگی عمودي)(Vertical Integration

Backward Integration -) تراورس , مترا , واگن پارس( ...

- Forward Integration ) سهام شرکت هاي باري , سهام رجا(

تفکیک عمودي(Vertical Separation) انتخاب (مدل اروپایی

)ایران

تفکیک عمودي(Vertical Separation) مدل امریکایی

ابعاد سه گانه موثر بر تجدید ساختار بخش ریلی

انحصاری رقابتی

A B

C D

مالکیت

رقابت

مالکیت

خصوصی

مالکیت

دولتی

مقررات

باال

پائین

)1(فازبندي خصوصی سازي حمل و نقل ریلی ایران

خط , ناوگان (برون سپاري فعالیت هاي تصدي گري(...

فروش شرکت هاي زیرمجموعه(کوچک سازي بدنه دولت(

تاسیس شرکت هاي خصوصی حمل و نقل ریلی بار و

)شروع ساختار تفکیک عمودي–قانون دسترسی آزاد (مسافر

)2(فازبندي خصوصی سازي حمل و نقل ریلی ایران

:برون سپاري فعالیت هاي تصدي گري

نوآوري و بهره وري در بخش خصوصـی در , خالقیت , بدلیل ماهیت واگذاري

پائین ترین سطح خود است

کنترل و دخالت بخش دولتی در انجام کارها باالست, نظارت

اعطاء رانت ویژه به دولت اسـت و رقابـت را , ورود بخش دولتی به مناقصات

خدشه دار می نماید و بخش خصوصی کوچک و ضعیف توان رقابت با دولـت

را ندارد

)3(فازبندي خصوصی سازي حمل و نقل ریلی ایران

: کوچک سازي بدنه دولت

دولت معموال ترجیح می دهد در ابتدا شرکت هاي زیان ده و یا کم بازده خود را واگذار نماید

بدلیل بهره وري بسیار پائین اینگونه شرکت ها جذابیت آن براي سرمایه گذاري بخـش خصوصـی

واقعی پائین است

معموال خریداران اینگونه شرکت ها از بین سازمان هاي شبه دولتی می باشند که یا بدلیل طلب خود از

دولت و یا بدالیل سیاسی اجتماعی اقدام به خرید نموده اند

ساختارهاي مدیریتی قبلی همچنان حفظ می شود و مدیریت جدید بدلیل نبود روح , پس از واگذاري

ـا حـداقل واقعی خصوصی سازي در اینگونه واگذاري ها از اعمال مکانیزم هاي بهره ور خودداري و ی

غافل می ماند

)4(فازبندي خصوصی سازي حمل و نقل ریلی ایران

:تاسیس شرکت هاي خصوصی حمل و نقل ریلی بار و مسافر

ـاز تشکیل شرکت هاي خصوصی و سرمایه گذاري در اجراي فعالیت هاي حمل و نقلی عمدتا مبتنی بر نی

خرد کارشناسی و منظور نمودن متغیرهاي اقتصادي و اجتماعی بازار است,بازار

بازار رقابت شفاف تر و مزیت هاي نسبی شرکت ها در توسعه و کسب سود و سهم مناسب از بازار تعیین

کننده است

موضوع مالکیت و مدیریت به هم پیوند خورده است و لذا مدیریت درآمد و هزینه مالك فعالیت و توسعه

می باشد

جذب سرما یه هاي بخش خصوصی به شکل منطقی تر و گسترده تر به کمک توسعه حمل و نقل ریلـی

کشور می آید

باشد؟ خصوصیاتیبایستی داراي چه در پایان خصوصی سازي

وظائف دولت صرفا به وظائف حاکمیتی و نظارتی و تنظیم قوانین و قوائد تبدیل شود

حمل و نقل ریلی بار و مسافر باشددر بخش خصوصی مسول مدیریت و بهره برداري

مدیریت یارانه اي جاي خود را به مدیریت درآمد و هزینه بدهد که الزمه آن دخالت مسـتقیم بخـش خصوصـی در

و مشارکت فعال در تنظـیم , برنامه ریزي حمل و نقل وبازاریابی , حوزه هایی نظیر قیمت گذاري تعرفه بار و مسافر

می باشدو فرایند تصمیم گیري قوانین و مقررات

عمـال بخشـی از (حضور پررنگ انجمن ها ي صنفی براي پرکردن خالء فیمابین وظائف حاکمیتی و بخش خصوصـی

)شودمی وطائف حاکمیتی و نظارتی نیز به انجمن هاي صنفی مرتبط سپرده

حضور نهاد مستقل تنظیم مقررات به منظور صیانت از حقوق همه ذینفعان

)1(حلقھ مفقوده در فرایند خصوصی سازی

:سوال

کدام نهاد وظیفه ایجاد تعامل بین بازیگران عرصه حمل و نقل ریلی

را بر عهده دارد؟

آیا شرکت راه آهن و یا انجمن صنفی که تنها نمایندگی یکطـرف را

برعهده دارند می توانند وظیفه نهاد مستقل را ایفا نمایند؟

صیانت از حقوق مصرف کنندگان بر عهده کیست؟

)2(حلقھ مفقوده در فرایند خصوصی سازی

:راه حل

تشکیل نهاد مستقل تنظیم مقررات

)(Regulatory Body

(Regulatory Body) مقرراتتنظیم نهاد

استرگوالتوري به معناي نهاد یا سازمان تنظیم مقررات

بورس ها، اتاق هاي بازرگانی، کمیته ملی المپیک، سـازمان نظـام...وپزشکی

ایجاد بازار رقـابتی و , وظیفه نظارت و تنظیم مقررات حاکم بربازارتبیین روابط فیمابین بخش دولتی و خصوصی و حمایت از مصـرف

کنندگان

از جمله خصوصیات بارز نهادهاي تنظـیم مقـررات برخـورداري ازقتداردرتصـمیم ا، ذیـربط کافی از حـوزه اقتصـادي ثبات،شناخت

باشدگیري ، بیطرفی ، استقالل و شفافیت می

نهادهـاي تنظـیم توسـعه در اغلب کشورهاي پیشرفته و در حالمقررات نقشی پررنگ و تاثیرگذار دارند

ضرورت ایجاد نهاد تنظیم مقررات

ها اساسا به تنهایی توان و ظرفیت الزم جهت حرکت در مسیر توسعه یافتگی را دولت

ندارند

استفاده از سرمایه هاي مالی و معنوي آحاد جامعه و بخش خصوصی

توسعهتوسعه اقتصادي کشورهاي پیشرفته و در حال خصوصی در نقش بی بدیل بخش

توسعه مراودات اقتصادي بین بخشی

:لذا اقدامات ذیل بسیار ضروري است

بازیگران بروزسازي و اصالح قوانین و مقررات حاکم بر فعالیت هاي اقتصادي بدلیل تغییر -

رقابتیتبیین نگرش هاي جدید به امر اقتصاد آزاد و -

جلوگیري از انحصارات دولتی و خصوصی -

دولت نهاد کنار تجدید ساختارهاي قانونی و نظارتی در -

سناریوهاي شکل گیري نهادها

حوزه وزارتخانه تخصصی خود تشکیل گردد در

در حوزه سازمان تخصصی خود تشکیل گردد

از بدنه بخش دولتی شکل گیرد جدانهاد کامال مستقل و یک

سطح پیشرفت خصوصی , سطح توسعه یافتگی , شرائط فرهنگی سازي و فضاي اقتصاد آزاد و رقابتی کشورها در انتخاب نوع

. گیري نهادهاي تنظیم مقررات تاثیرگذار می باشدشکل و ساختار

چرایی ضرورت تشکیل نهاد مستقل تنظیم مقررات در بخش ریلی

تجربه بیش از یک دهه خصوصی سازي در بخش ریلی

برنامه هاي پنج , سند چشم انداز(وجود قوانین باالدستی حمایتی

...)قانون حق دسترسی , ساله

توسعه ریلی نیازمند تغییر رویکرد حاکمیت به بخـش خصوصـی

است

تخصصی بودن بخش و عدم وجود نگاه فنی و اجرایی در نهاد هاي

)شوراي رقابت(قانونی باالدستی

تبیین مرزبندي شفاف بین مصالح و منافع

)1(وظایف اصلی نهاد هاي تنظیم مقررات

مشتریانصیانت از حقوق شهروندي و

صیانت از حقوق حاکمیت

صیانت از حقوق بخش خصوصی

)2(وظایف اصلی نهاد هاي تنظیم مقررات

:مشتریانصیانت از حقوق شهروندي و

تالش در جهت رقابتی شدن بازار -

جلوگیري از انحصار بخش دولتی و خصوصی -

نظارت بر نرخ گذاري خدمات -

تسهیل دسترسی مشتریان به خدمات -

)3(وظایف اصلی نهاد هاي تنظیم مقررات

:صیانت از حقوق حاکمیت

خصوصی سازي به معناي حذف دولت از چرخه تصمیم گیري نمی باشد -

به نگرانی دولت از انحصار بخش خصوصی توجه نماید -

سهم متناسب دولت از منافع اقتصادي حاصل از خدمات مد نظر قرار گیرد -

)4(وظایف اصلی نهاد هاي تنظیم مقررات

:صیانت از حقوق بخش خصوصی

بخش خصوصی در فرایند تصمیم گیري نقش آفرین باشد -

مالك عمل قرارگیرد ”فایده–هزینه “اصل -

تنظیم مقررات به منظور تسهیل سرمایه گذاري بخش خصوصی -

برعهده گرفتن نقش داور در رسیدگی به اختالفات حقوقی -

ذینفعانرابطه نهاد تنظیم مقررات و

:سواالت کلیدي

نهاد تنظیم مقررات و حاکمیت به چه نحوي است؟ رابطه

؟ باشدحاکمیت می تواند زیرمجموعهآیا نهاد تنظیم مقررات

تنظیم می نماید؟ مقررات را به تنهایی آیا یک دستگاه دولتی

؟نقش بخش خصوصی به عنوان یکی از ذینفعان ا صلی چیست

چه کسی ازحقوق شهروندان محافظت می نماید؟

بخش خصوصی بخش دولتی

مصرف کنندگان

نهاد تنظیم

مقررات

درآمد مالیاتی, قوانین باالدستی

مشتریان حمل و نقل ریلی

بهره بردارانشرکت هاي خصوصی

ساختشبکه زیربنایی

مدیریت بهره برداري ریلی

نگهداري خطوط ریلی

نمودار تعامالت بین ذینفعان در حمل و نقل ریلی

)1( سابقه نهادهاي تنظیم مقررات در ایران

:شوراي رقابت

قانون اساسی ادغام و با وجود 44الیحه ي رقابت مندي بازار در الیحه ي اصالحات اصل

1382/03/25اشکاالت شوراي نگهبان باالخره با تایید مجمع تشخیص مصلحت در تاریخ

در چارچوب مجموعه قوانین و مقررات 1387/04/31به مجلس ارسال و سپس در تاریخ

.اجرایی به دولت ابالغ گردید

1388/05/7و باالخره در تاریخ رکن اصلی قانون رقابت مندي بازار تعیینبه عنوان شورا

.اولین جلسه غیررسمی شوراي رقابت برگزار شد

ورود به موضوع اختالف بخش خصوصی و دولت درخصوص حق مالکانه لکوموتیو در خرداد

و ابالغ راي به راه آهن ج ا ا 91

)2( سابقه نهادهاي تنظیم مقررات در ایران

: سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فنآوري اطالعات 7استناد ماده هبمجلس شوراي اسالمی از تجمیع معاونت امور مخابراتی وزارت ارتباطات و 1382/09/19 مصوب

تاسیس گردید ارتباطات رادیویی فنآوري اطالعات و اداره کل

وظایف و اختیارات حاکمیتی، نظارتی و اجرایی در بخش تنظیم مقررات و ارتباطات انجاموزارت ارتباطات و فنآوري اطالعات رادیویی وابسته به

ارائه , بازار این سازمان یک نهاد مستقل قانونگذار و نظارتی است که نقش آن رقابتی کردنخدمات مخابراتی و باال رفتن کیفیت خدمات آنهاست

دارد که برمبناي اساسنامه بر عهده است رونق بخش خصوصی از وظایفی

رئیس این سازمان معاون وزیر است

)3( سابقه نهادهاي تنظیم مقررات در ایران

:دفتر تنظیم مقررات و توسعه رقابت در بازار آب و برق

تخصصي معاونت برنامھ ریزي و امور اقتصادي وزارت نیرو است یكي از دفاتر

:اصلي این دفتر ھدفا

قانون اساسي 44بررسي و پایش اجراي سیاستھاي اصل

ھمكاري براي توسعھ رقابت در بازارھاي آب و برق

تدوین تعرفھ ھاي آب و برق

تنظیم مقررات مربوط بھ حوزه ھاي انحصاري و روابط مشتركین وشركتھاي آب و برق

ایجاد زمینھ مساعد براي سرمایھ گذاري بخش خصوصي و غیر دولتي

تجربھ اتحادیھ اروپا

EC/2001/14)دستورالعمل شماره (

EC/2001/14دستورالعمل شماره معیارهاي اتحادیه اروپا

یکپارچگی بخش ریلی توسعه یابد

دسترسی غیرتبعیض آمیز به شبکه ریلی براي تمامی عوامل ذینفع و , اطمینان از شفافیت فعالیت ها

دسترسی به اطالعات مورد نیازبراي استفاده از حق دسترسی به شبکه

تخصیص ظرفیت شبکه به نحوي که شرائط رقابت را بین بهره برداران از شبکه مهیا نماید

امکان دادن به شرکت هاي بهره بردار ریلی جهت ورود مستقیم به فرایند تخصیص ظرفیت

عادالنه و غیرتبعیض آمیز استفاده از شبکه ریلی نیازمند استقرار یک نهاد تنظیم , مدیریت ثمربخش

که نظارت بر قوانین و مقررات و رسیدگی به درخواست هاي می باشد (Regulatory Body)مقررات

تمامی طرفین ذیربط در بهره برداري از شبکه را بر عهده گیرد

اروپا اتحادیه EC/2001/14از دستورالعمل شماره 30ماده (Regulatory Body)نهاد تنظیم مقررات تشکیل

ایـن نهـاد تنظـیم . اعضاء بایستی یک نهاد تنظیم مقررات ایجاد نماینـد 1)مقررات که می تواند وزارتخانه اي که مسول امور حمل و نقل باشد یا هـر

, تصـمیمات مـالی , بایسـتی از نظـر سـاختار سـازمانی , نهاد دیگـري , بدنه مالی , ساختارقانونی و تصمیم گیري از کلیه مدیران زیربنایی شبکه

بدنه تخصیص و یا بهره برداران شبکه مستقل باشد

در صورتیکه معتقد باشد مـورد رفتـار غیـر ) ذینفع شبکه(یک متقاضی 2)منصفانه و یا تبعیض آمیز قرارگرفته است و بطور ویژه در مقابل تصمیمات

بایستی حـق , اتخاذ شده که از سوي مدیریت شبکه ریلی گرفته می شودارائه دادخواست را از نهاد نظارتی داشته باشد

اروپا اتحادیه EC/2001/14از دستورالعمل شماره 30ماده (Regulatory Body)نهاد تنظیم مقررات تشکیل

نهاد تنظیم مقررات بایستی مطمئن گردد که هزینـه هـاي دسترسـی بـه ) 3توسط مدیریت شبکه ریلی تنظیم می گردد با این دسـتورالعمل شبکه که

مطابقت داشته و غیرتبعیض آمیز است

نهاد تنظیم مقررات بایستی از قدرت الزم براي درخواست اطالعات مرتبط 4)بهره برداران و سایر اشخاص ثالثی که به نحوي بـا , از مدیریت شبکه ریلی

نگرانی هاي ذینفعان درگیر هستند برخوردارباشد

نهاد تنظیم مقررات بایستی در خصوص هرگونه شـکایتی تصـمیم گیـري 5)تصمیمات اتخاذ شده توسط نهاد تنظـیم مقـررات بایسـتی تمـامی . ایدنم

بـه طرفهاي درگیر را که تحت تاثیر آن تصمیمات قرارمـی گیرنـد مقیـد نمایداجراي آن

Degree of Separation in the EU Railway, 2011

مدل انتخابی

Full SeparationPartial

SeparationPartial

IntegrationFull

Integration

تعداد کشور

13 7 5 1

شرح مدل

کامل از نظر قانونی و تفکیک. سازمانی انجام شده است

مدیریت شبکھ زیربنایی از ذینفعان مستقل بوده و شرکت

ھای بھره بردار از طریق قراردادھای مربوطھ دسترسی

آزاد و ایمن بھ خطوط و ایستگاه ھا را دارند

تفکیک قانونی صورت گرفتھ اما ھمچنان

برخی از شرکت ھای اصلی عالوه بر خدمات

برخی ,بھره برداری از وظائف مدیریت شبکھ زیربنایی را

برابر قرارداد برعھده می گیرند

(RFF,SNCF )

در حالیکھ مدیریت شبکھ زیربنایی و سایر ذینفعان از

جدا شبکھ ریلی از نظر سازمانیھستند اما در عین حال

زیرمجموعھ شرکت ھولدینگ می در نتیجھ دارای اھداف . باشند

استراتژیک و عملیاتی یکسانی متمایل بھ توسعھ ھستند و

می مونوپولی در بازار ریلی دراین شیوه در اغلب . باشند

موارد درجھ ورود بھ بازار باری –آلمان (بھ مراتب بیشتر است

)ایتالیا

تفکیکی بین مدیریت سایر شبکھ زیربنایی و

متولیان امر حمل نقل وجود ندارد و ساختار یکپارچگی عمودی

درجھ . برقرار استسازمانی و سطح شفافیت

رقابت بسیار پائین استاما در مقابل سطح تعامل

این . بین واحدھا باالستتنھا مدلیست کھ در

اتحادیھ اروپا منع قانونی )فقط ایرلند( .دارد

نام کشورھا

–فنالند –دانمارک –چک –لھستان –ھلند –یونان اسلواکی –رومانی –پرتغال

انگلیس–سوئد –اسپانیا –نروژ -

–فرانسھ–استونی–مجارستان

–لتونی –لیتوانی -لوکزامبورگ

اسلوونی

بلغارستان –بلژیک –اتریش ایتالیا -آلمان –

ایرلند

EU Rail Overall Liberalization, 2011

نام کشور رتبھ 2004امتیاز سال 2011امتیاز سال

Sweden 1 729 872

United Kingdom 2 781 865

Germany 3 728 842

Denmark 4 693 825

Netherlands 5 695 817

Austria 6 579 806

Belgium 7 461 753

Switzerland 8 677 741

Czech Republic 9 549 738

Slovak Republic 10 458 738

Italy 11 688 737

Poland 12 549 737

Portugal 13 668 737

Norway 14 589 729

Estonia 15 257 729

Source: IBM, Global Business Services

Organizational Barriers of Rail Operators, 2009

Sweden بازاری جذاب برای شرکت ھای ریلی, باالترین رتبھ در اجرای خصوصی سازی

United Kingdom الزامات ایمنی برای تونل مانش, ھزینھ ھای دسترسی باال

Bulgaria حمل و نقل ریلی ضعف شدید مالی شرکت ھای

Denmark پکیج دوم خصوصی سازی اجرا شده و شرکت ھا دسترسی آزاد بھ شبکھ دارند

France SNCF بخشی از وظائفRFF را ھم انجام می دھد

Hungary شرکت ھا بھ ریل و خدمات وابستھ آن وجود تبعیض در دسترسی

Ireland کشور در اروپا کھ پکیج خصوصی سازی را اجرا نکرده و رقابت وجود ندارد تنھا

Czech Republic شرکت ھا بھ ریل و خدمات وابستھ آن وجود تبعیض در دسترسی

Italy ریلی فرایند غیرشفاف و طوالنی صدور مجوزھای, کمبود ھمکاری بین المللی

Portugal ریلی از جملھ مجوز ایمنی فرایند غیرشفاف و طوالنی صدور مجوزھای

Norwayش��رکت ھ��ای خ��ارجی فق��ط امک��ان ارائ��ھ خ��دمات مس��افری را در خط��وطی ک��ھ خ��ود

مالک ھستند و یا از نظر اقتصادی جذابیت ندارد دارند

Spain پائین شبکھ زیربنایی و رقابت پذیری پائین با سایر مدھای حمل و نقل کیفیت

Source: NEA, a member of Panteia, Situation and Perspectives of the Rail Market

مقایسه بازار حمل و نقل ریلی در اروپا و آمریکاي شمالی

شرحمبناي سیاست

گذاري هاحوزه رقابت

کنترل زیربناي ریلی

منبع سرمایه گذاري براي

زیربنا

آمریکاي شمالی

رقابت بین خطوط ریلی توسط بهره بردار بخش خصوصی

اروپا قانون گذاريداخل خطوط

ریلیتوسط رگوالتور دولتی

Source: OECD, Globalization, Transport and the Environment, Paris 2010, p.145.

از توجه شما متشکرم