1 การพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

เชดศกด ศภโสภณ รศ.ดร.พฤทธ ศรบรรณพทกษ รศ.ดร.วระวฒน อทยรตน

THE DEVELEPMENT OF A CHANGE MANGEMENT MODEL TOWARD THE EXCELLENCE OF PUBLIC BASIC EDUCATION INSTITUTIONS.

CHERDSAK SUPPASOPON PRUET SIRIBANPITAK WEERAWAT UIAIRAT

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาสภาพและปญหาการบรหารการเปลยนแปลงของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ ตลอดจนพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ กลมตวอยางในการวจย ประกอบดวย ผบรหารสถานศกษาขนพนฐานทเปนเลศ จ านวน 9 คน ซงไดมาโดยวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) และผรกษาในต าแหนงผบรหารสถานศกษา รองผบรหาร หวหนากลมสาระการเรยนรหรอหวหน างาน จ านวนทงสน 471 คน ไดมาโดยวธการสมแบบหลายขนตอน (Multistage Sampling) เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย แบบวเคราะหเอกสาร แบบสมภาษณ และแบบสอบถาม ผลการวจยพบวา 1) สภาพการบรหารการเปลยนแปลงของสถานศกษา มการก าหนดทศทางการบรหารงาน โดยค านงถงความตองการ/ ความจ าเปน มการวเคราะหงานหลกทส าคญและจ าเปนของสถานศกษา มการจดท าแผนงบประมาณทสอดคลองกบนโยบายของโรงเรยน มการแปลงกลยทธสการปฏบตโดยจดท าเปนแผนประจ าป การขบเคลอนกระบวนการบรหารเปนแบบลางขนบน มโครงการสนบสนนใหบคลากรสามารถประเมนผล และน ามาใชในการจดการเรยนการสอนอยางเหมาะสม 2) ปญหาการบรหารการเปลยนแปลงของสถานศกษา คอ การก าหนดนโยบายไมไดสะทอนปญหาทแทจรงของสถานศกษา การก าหนดเปาหมายไมไดมาจากการวเคราะหปญหา/ความตองการอยางแทจรง และการก าหนดกลยทธตางๆ ไมสมพนธกบกลยทธขององคกร ขาดการท างานเปนทม จ านวนบคลากรไมสมพนธกบจ านวนงาน มงบประมาณไมเพยงพอ กฎระเบยบไมเออตอการใหอ านาจการตดสนใจ และการประเมนผลการปฏบตงานไมครบถว นตามแผนการปฏบตงาน 3) รปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ ทควรจะเปน คอ รปแบบบรณาการ 4 มมมอง ประกอบดวย มมมองจากบนลงลาง (Top - Down) มมมองจากลางขนบน (Bottom –Up) มมมองจากภายนอกสภายใน (Outside –In) และมมมองภายในสภายนอก (Inside–Out)

2

แนวคด หลกการ และวตถ ประสงค ประกอบดวย การปรบโครงสราง การเพมบทบาทหนาทและบรการใหม การเปลยนผน า และการปรบตวใหทนการเปลยนแปลงดานเทคโนโลย โครงสรางการบรหารแบบ

งานหลกและงานทปรกษา (Line and Staff Organization Structure) แบบรวมคดรวมท า และลกษณะรปแบบบรณ าการ 4 มมมอง (Integrated four perspective Model) และกลยทธการด าเนนงาน ประกอบดวย กลยทธการปรบเปลยนองคกรโดยการบญชา การใหมสวนรวมในวงจ ากด การกระจายอ านาจ และการสรางขดความสามารถใหแกสมาชกในองคกร สวนปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ สวนใหญข นอยกบสมรรถนะสวนบคคลของผบรหารสถานศกษา และปจจยทชวยสงเสรม ไดแก การบรหารทรพยากร การมสวนรวมของบคลากร เครอขายภายนอก การจดการปญหา การพฒนาอยางตอเนอง การปฏบตงานอยางเหมาะสม ความเปนสถาบน และการเปลยนแปลงองคกร

บทน า กระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลก ทงทางความเจรญดานเทคโนโลย กระแสสงคมโลกา

ภวตน ภาวะวกฤตทางเศรษฐกจ ดานการเมองการปกครองทมลกษณะประชาธปไตย ดานกฎหมายรฐธรรมนญ และดานการปฏรประบบบรการสขภาพ สงผลท าใหสภาพภายในประเทศเปลยนแปล งไป กระแสของการเปลยนแป ลงตางๆ เหลาน สงผลกระทบและเปนแรงผลกดนใหสภาพการจดการศกษาของประเทศเปลยนแปลงไป ทงในดานปรชญาการศกษา เปาหมาย วตถประสงค หลกสตร การจดการเรยนการสอน การประเมนผลการเรยนการสอน การนเทศและการพฒนาบคลากร รปแบบการจดการศกษา การบรหารจดการ บทบาทของผบรหารและบคลากรครผสอน การบรหารการศกษามแนวโนมเปนไปในลกษณะเดยวกบการบรหารธรกจทมงประสทธภาพ และประสทธผลอยางจรงจง โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงทจะมผลกระทบตอการจดการการศกษาขนพนฐาน ถอเปนการศกษาทจดขนเพ อเตรยมทรพยากรอนมคาของประเทศอ อกสยคสมยแหงการเปลยนแปลง เปนการยกระดบคณภาพของประชากรในประเทศใหมากขนสงผลตอการพฒนาประเทศในอนาคต

ทฤษฎการบรหารการเปลยนแปลงในสถานศกษาขนพนฐาน มทฤษฎทเกยวของกบ การบรหารการเปลยนแปลงทเดนๆ และสามารถน ามาประยกตใชกบการเปลยนแปลงทางการศกษา ไดแก ทฤษฎของเลวน (Lewin, 1985 อางถงใน เสรมศกด วศาลาภรณ , 2539) ซงอธบายถงกระบวนการเปลยนแปลง ทฤษฎ E และทฤษฎ O ของ ลยค (Leucke, 2003) ทฤษฎ E นนเปนการเปลยนแปลงเปาหมายจากหนามอเปนหลงมออยางรวดเรวโดยเนนทคานยมทเปลยนจากบนลงสลางมการใชทปรกษา จากภายนอกเปนจ านวนมาก สวนทฤษฎ O เนนการเปลยนเปาหมายเพอใหเปาหมายมผล การปฏบตงานทสงขน เนนวฒนธรรมททรงพลงและบคลากรทมความสามารถและมสมรรถนะสง แนวคดของท ฤษฎ Hamlin (2001) ไดกลาววา การเปลยนแปลงสวนใหญครอบคลม ในมตทเปนการท าใหเกดผลในสวนตางๆ ขององคประกอบในองคการ อาจเกดขนพรอมๆ กน

3 ผสมผสานหรอเกดขนตอเนองแตละประเภทกไดแลวแตบรบทของสถานศกษาแตละแหง อยางไรกตาม ทฤษฎและแนวคดทา งการบรหาร เปนททราบกนอยวา “ไมมวธการบรหารแบบใด แบบหนงทเปนวธทดทสด ” (No one best way) ในทางปฏบตการเลอกใชรปแบบทดทสด ทเหมาะสมทสดกบสถานการณทเกดในขณะนน และมกมการคดคนพฒนารปแบบการบรหารใหมๆ ขนมาใชอยเสมอๆ ดงนน รปแบบการบรหารทดจะตองแสดงถงความสมพนธเชงโครงสรางระหวางตวแปร น าไปสการท านายผลทจะตามมา โดยสามารถตรวจสอบไดดวยขอมลเชงประจกษ อธบายถงโครงสรางหรอกลไกความสมพนธเชงเหตผลของเรองทก าลงท าอยางชดเจน น าไปสการสรางแนวความคด ใหมหรอความสมพนธใหม หรอขยายองคความร สอดคลองกบทฤษฎของเรองทจะใชรปแบบ

ผวจยในฐานะผบรหารสถานศกษาขนพนฐานตระหนกถงรปแบบการบรหารสถานศกษาทดมความเหมาะสม สามารถน าไปใชในการบรหารสถานศกษาเพอใหสถานศกษาสความเปนเลศตามเปาหมายของการจดการศกษาในสภาพการเปลยนแปลงของปจจบน ผวจยจงสนใจทจะศกษาการพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ อนจะเปนประโยชนทงในเชงวชาการและเชงปฏบตการ ดานการบรหารจดการสถานศกษา ขนพนฐาน เปนการเพมประสทธภาพและคณภาพทางการศกษาโดยรวมของประเทศตอไป

วตถประสงคในการวจย 1. เพอศกษาสภาพการบรหารการเปลยนแปลงของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ 2. เพอศกษาปญหาการบรหารการเปลยนแปลงของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ 3. เพอพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐาน

ของรฐ

วธด าเนนการวจย การวจยครงนใชระเบยบวธวจยเชงพรรณนา ใชวธการเกบขอมลจากหลายแหลงหลายวธการ

เพอตรวจสอบและยนยนความถกตองของขอมล ขอมลของการวจยครงนมทงขอมลเชงปร มาณ (Quantitative Data) และขอมลเชงคณภาพ (Qualitative Data)โดยด าเนนการตามขนตอนดงน

ขนตอนท 1 ก าหนดกรอบความคดในการวจย โดยการศกษาเอกสาร แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ เพอน าสาระส าคญเปนขอมลประกอบการด าเนนการวจย

ขนตอนท 2 ศกษาสภาพและปญหาการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ โดยศกษาสภาพและปญหาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยเครองมอ การวจยทจดท าขนตามกรอบความคดของกา รวจย ไดแก แบบวเคราะหเอกสาร

4 การวเคราะหขอมลใชการวเคราะหและการสงเคราะหเนอหาแลวสรปสาระส าคญตามทก าหนดไวในกรอบความคดของการวจย ศกษาสภาพและปญหาโดยใชแบบสอบถามกบบคลากรของสถานศกษาขนพนฐานทเปนเลศ วเคราะหขอมลจา กแบบสอบถามโดยใชคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐาน ศกษาสภาพและปญหาจากการสมภาษณผบรหารสถานศกษาทเปนเลศ โดยใชเครองมอเปนแบบสมภาษณอยางมโครงสรางวเคราะหขอมลผลการสมภาษณ โดยการสงเคราะหเนอหา

ขนตอนท 3 สรางรปแบบการบรหารการเปลยนแปลง สความเปนเลศของสถานศกษา ขนพนฐานของรฐ โดยพจารณารางรปแบบจากการสงเคราะหผลการศกษาแนวคด ทฤษฎ ผลการวจยทเกยวของ ผลการศกษาสภาพและปญหาการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

ขนตอนท 4 ประเมนความเหมาะสมแ ละความเปนไปไดของรปแบบโดยการสนทนากลม (Focus Group Discussion) ของกลมผทรงคณวฒ จ านวน 18 คนโดยเลอกผทรงคณวฒรวมกบอาจารยทปรกษาแบบเจาะจงบคคล 3 กลม คอ 1) กลมผทเปนหรอเคยเปนผบรหารระดบกระทรวงและส านกงานเขตพนทการศกษา 2) กลมนกวชาการ /นกกฎหมาย 3) กลมผปฏบตงานในสถานศกษา ประกอบดวย ผอ านวยการสถานศกษา รองผอ านวยการสถานศกษา และหวหนากลมสาระการเรยนรหรอหวหนางาน จากนนจงวเคราะหและสงเคราะหขอมลเพอน าไปปรบปรงสรางรปแบบตอไป

ขนตอนท 5 ปรบปรงพฒนาและน าเสนอรปแบบ โดยการน าผลจากการศกษาความเหมาะสมและความเปนไปไดของรปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ จากผทรงคณวฒมาปรบปรงและน าเสนอรปแบบการบรหารสถานศกษา

ประชากรและกลมตวอยาง การวจยครงน ก าหนดประชากรและกลมตวอยางในการเกบรวบรวมขอมล เปน 2 สวน ดงน 1. การเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณ

ประชากรทใช คอ ผบรหารสถานศกษาตนแบบสถานศกษา ประเภทท1 จ านวน 609 คน กลมตวอยางทใช คอ ผบรหารสถานศกษาตนแบบสถานศกษา ประเภทท 1 จ านวน 9 คน

ซงไดมาโดยวธการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) กระจายตามเขตตรวจราชการ 2. การเกบรวบรวมขอมลจากการสอบถาม

ประชากรทใช คอ ผบรหารหรอผรกษาการในต าแหนงผบรหารสถานศกษา รองผบรหาร หวหนากลมสาระการเรยนร หรอหวหนางานของสถานศกษาขนพนฐานทเปนเลศ

กลมตวอยางทใช คอ ผบรหารสถานศกษาหรอผรกษาการในต าแหนงผบรหารสถานศกษา รองผบรหาร หวหนากลมสาระการเรยนรหรอหวหนางาน จ านวนทงสน 482 คน ซงไดมา โดยวธการสมแบบหลายขนตอน (Multistage Sampling)

5

เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย 1. แบบวเคราะหเอกสาร มลกษณะเปนแบบวเคราะหเอกสารทสรางขน เพอวเคราะหและสงเคราะหเอกสารเกยวกบหลกการ แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของตามกรอบความคดในการวจย

2. แบบสมภาษณ เปนแบบสมภาษณชนดมโครงสราง ใชส าหรบส มภาษณผบรหารสถานศกษาขนพนฐานทเปนเลศ เพอสอบถามรปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

3. แบบสอบถาม เปนแบบตรวจสอบรายการ (Check list) ส าหรบสอบถามบคลากรของสถานศกษาขนพนฐานของรฐทเปนเลศ เพอส ารวจสภาพแ ละปญหาการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

ผลการศกษา

1. ผลการศกษาสภาพและปญหากระบวนการบรหาร มรายละเอยดดงน 1) ดานการก าหนดเปาหมาย วเคราะหปญหา/ความตองการ มการก าหนดทศทาง

โดยค านงถงความตองการ/ ความจ าเปน แตการก าหนดเปาหมายไมชดเจน 2) ดานการก าหนดนโยบาย ไมไดสะทอนปญหาทแทจรงของสถานศกษา การก าหนดเปาหมาย ไมไดมาจากการวเคราะหปญหา/ความตองการอยางแทจรง และการก าหนดกลยทธตางๆ ไมสมพนธกบกลยทธขององคกร 3) ดานการวางแผน มการวเคราะหงานหลกท ส าคญและจ าเปนของสถานศกษา ก าหนดผรบผดชอบหลกในทกขนตอน การขบเคลอนกระบวนการบรหารเปนแบบลางขนบน แตการวางแผนไมเปนตามล าดบขนตอน ขาดระบบระเบยบวธการปฏบตงานทชดเจน คณะท างานขาดการท างานเปนทม การประสานงาน และการเดนไปในทศทางเดยวกน กา รพจารณาจ านวนบคลากรไมสมพนธกบจ านวนงานในสถานศกษา 4) ดานงบประมาณ มการจดท าแผนงบประมาณ ทสอดคลองกบนโยบายของโรงเรยน มโครงการสนบสนนใหบคลากร สามารถก าหนดงบประมาณ มาใชเพอการจดการเรยนการสอนอยางเหมาะสม แตมงบประมาณไมเพยงพอ และกฎ ระเบยบไ มเออตอการใหอ านาจการตดสนใจ 5) ดานการน าแผนไปปฏบต มการแปลงกลยทธสการปฏบต โดยจดท าเปนแผนประจ าป มการกระจายงานและอ านาจในการตดสนใจใหกบผบรหารและบคลากร การขบเคลอนกระบวนการบรหาร เปนแบบลางขนบน แตการประสานงานในการน าแผนไปปฏบต สรางความสบสน เขาใจไมตรงกน การมอบหมายไมชดเจน

6 6) ดานการประเมนผล มการประเมนตนเองทกปการศกษา เพอตดตามความกาวหนาของสถานศกษา มโครงการสนบสนนใหบคลากร สามารถประเมนผล และน ามาใชในการจดการเรยนการสอนอยางเหมาะสม แตการประเมนผลการปฏบตงา นไมครบถวนตามแผนการปฏบตงาน

2. ผลการพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษา

ขนพนฐานของรฐ มรายละเอยดดงน

สวนท 1 ชอรปแบบ รปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของ

รฐ ทผวจยพฒนาขน ใชแนวคดรปแบบการขบเคลอนการเปลยนแปลงทย งยนและสมดลของ สตฟ ไตรเวตต (Steve Trivett) ประกอบดวยมมมอง 4 แบบ คอ มมมองจากบนลงลาง (Top Down) มมมองจากลางขนบน (Bottom –Up) มมมองจากภายนอกสภายใน (Outside –In) และมมมองภายในสภายนอก (Inside–Out)โดยบรณาการตามความเหมาะสมกบบรบทของสถานศกษาก าหนดชอเฉพาะวา “รปแบบบรณาการ 4 มมมอง(Integrated four perspective Model)” รายละเอยด ดงแผนภาพ

7

รปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

องคประกอบของรปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษา สวนท 1 ชอรปแบบ สวนท 2 แนวคด หลกการ วตถประสงค สวนท 3 โครงสราง กระบวนการ รปแบบการเปลยนแปลง

สวนท 4 กลยทธในการด าเนนงานและปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ

แผนภาพ รปแบบบรณาการ 4 มมมอง

สวนท 2 แนวคด หลกการ และวตถประสงค

2.1 แนวคด การบรหารเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาเปนกระบวนการด าเนนงานของ

สถานศกษาโดยอาศยคนซงไดแก ผบรหารสถานศกษาและบคลากรทกคนและอาศยทรพยากรตางๆ เพอใหการด าเนนงานของสถานศกษาบรรลวตถประสงคเกดผลงานทโดดเดนมคณภาพสงเหนอกวา

8 ธรรมดาสามารถเปนแบบอยางแกสถานศกษาอนได การบรหารการเปลยนแป ลงไปสภาวะใดภาวะหนงมาจากการเปลยนแปลง 4 ดาน หลก ๆ คอ 1) การปรบโครงสรางสราง ไมวาจะเปนการลดขนาด การปบอตราก าลงหรอต าแหนง 2) การเพมบทบาทหนาทและบรการใหมเพมเตมจากทมอยเดม สงผลท าใหมสวนงานหรอกระบวนการท างานใหมรวมทงทกษะความรใหมๆ ทตองมมากขน 3) การเปลยนผน า ผน าคนใหมจะน าการเปล ยนแปลงมาสองคกรเสมอไมวาจะเปนรปแบบการท างาน สภาพแวดลอมทผน าชอบหรอคนเคย 4) การปรบตวใหทนการเปลยนแปลงดานเทคโนโลย เทคโนโลยท าใหระบวนการท างานเปลยนรปแบบเพอใหมประสทธภาพและรวดเรวยงขนเปลยนรปแบบเพอใ หมประสทธภาพและรวดเรวยงขน

2.2 หลกการ รปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐมหลกการ ดงน 1) หลกการทวไป ยดหลกการจดการศกษาดงน 1.1) เปนการศกษาตลอดชวตส าหรบประชาชน 1.2) ใหสงคมมสวนรวมในการจดการศกษา 1.3) การพฒนาสาระและกระบวนการเรยนรใหเปนไปอยางตอเนอง 2) หลกการก ากบรปแบบ มดงน 2.1) การบรหารการเปลยนแปลง เปนกระบวนการด าเน นงานอยางเปนระบบ ตามแผนทจดท าไว 2.2) การบรหารแบบรวมคดรวมท า เปนการบรหารจดการทคนกลมน โยบายและกลมจดท าแผนงาน/โครงการตองรวมมอกนอยางดยง และปฏบตงานสอดคลองประสานกน 2.3) รปแบบการขบเคลอนการเปลยนแปลง เปนรปแบบทสงผลตอการเปลยนแปลงขององคกรประกอบดวย มมมอง 4 มมมอง คอ มมมองจากบนลงลาง (Top- Down) มมมองจากลางขนบน (Bottom –Up) มมมองจากภายนอกสภายใน (Outside–In) และมมมองภายในสภายนอก (Inside–Out) 2.4) การบรหารสความเปนเลศ เปนกระบวนการด าเนนงานใหบรรลวตถประสงค โดยอาศยคนและทรพยากรตางๆ ผานกระบวนการทางบรหาร จนมผลงานทมคณภาพสามารถเปนแบบอยางทดแกองคกรอนๆ ได 2.5) กลยทธการด าเนนงาน เปนการวางแผนงานสการปฏบตเพอใหงานบรรลเปาหมาย ภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสม

9 2.6) ปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ เปนปจจยทชวยสงเสรมใหการบรหารการเปลยนแปลงประสบผลส าเรจ ปจจยหลกไดแก สมรรถน ะของผบรหาร รปแบบการท างานและบคลากร

2.3 วตถประสงค การบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ มวตถประสงค ดงน 1) วตถประสงคทวไป 1.1) เพอใหมรปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ ทสอดคลองกบบรบทสงคมไทยและมความสามารถปรบตว ภายใตการมสวนรวมตดสนใจจากทกฝายทเกยวของ 1.2) เพอใหกระทรวงศกษาธการน าไปเปนขอมลประกอบการก าหนดนโยบายการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐตอไป 2) วตถประสงคเฉพาะ 2.1) เพอเสรมสรางประสทธภาพการบรหารจดการสถานศกษา 2.2) เพอพฒนาศกยภาพของผบรหาร ครและบคลากร

สวนท 3 โครงสราง กระบวนการและรปแบบการเปลยนแปลง 3.1 โครงสรางการบรหาร

โครงสรางการบรหารมลกษณะโครง สรางแบบงานหลกและงานทปรกษา ( Line and Staff Organization Structure) เปนโครงสรางของสถานศกษาทมโครงสรางกวางขวางและซบซอนยากทจะบรหารโดยผบรหารแตเพยงคนเดยวได จ าเปนตองมหนวยงานอนเขามาชวยเหลอและใหค าปรกษา ซงหนวยงานทปรกษาไมมอ านาจในการสงการใด ๆ มหนาทเฉพาะชวยเหลอใหค าปรกษาเทานน เชน สมาคมผปกครอง สมาคมศษยเกา ผปกครองเครอขาย และมคณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน เพอท าหนาทก ากบและสงเสรมสนบสนน กจการของสถานศกษา ตามการจดโครงสรางตามพระราชบญญตระเบยบราชการกระทรวงศกษาธการ พ .ศ.2546 มาตรา 38 มอ านาจสงการไดในบางเรองตามมตทประชม เชน การอนมตแผนปฏบตงานประจ าป หลกสตร และการวดผลประเมนผล เปนตน จากการสมภาษณ และแบบสอบถามปลายเปด การมอบหมายงานรองผอ านวยการสถานศกษา กลมบรหารวชาการ สงการไปยงกลมสาระการเรยนรสวนใหญพบวายงไมเกดประสทธภาพเพราะขาดภาวะผน าท าใหงานลาชา ขาดการตดตามงานท าใหผบรหารสถานศกษาตองด าเนนการสงการและตดตามงานดวยตนเอง จงควรเพมสายบงคบบญชาลงมายงกลมสาระการเรยนรดวยเพราะเปนหวใจของการพฒนาคณภาพการศกษาของสถานศกษา ดงรป

10

แผนภาพ โครงสรางการบรหารสถานศกษาขนพนฐานของรฐ

3.2 กระบวนการ บรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาอาศยแนวคด กระบวนการบรหารจดการแบบรวมคดรวมท าเปนการรวมเอาลกษณะและกลวธตางๆ ใหสมพนธกบการเปนผน าและการเปลยนแปลงมลกษณะการบรหารจดการ ดงน

1) การบรหารจดการของคน กลมก าหนดนโยบาย (Policy Group) และกลมจดท า

แผนงาน/โครงการ (Program Group) ปฏบตงานรวมมอกนอยางดยง

2) การบรหารจดการเปนความรวมมอและประสานสมพนธกนระหวางบคลากรทงหมด

ของโรงเรยนรวมถงนกเรยนและชมชน

3) การบรหารจดการเนนการท าหนาทหลกของโรงเรยน คอ การจดกจกรรมการเรยน

ผอ านวยการ คณะกรรมการสถานศกษาขนพนฐาน

ฐาน คณะกรรมการ

มลนธฯ สมาคมผปกครอง

ผปกครองเครอขาย

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หวหนางาน

หวหนางาน

ฯลฯ

หนวยตรวจสอบภายใน

คณะกรรมการบรหารโรงเรยน

กลมสาระฯ กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

กลมสาระฯ

รองฯกลมบรหาร วชาการ

รองฯกลมบรหาร

งบประมาณ

รองฯกลมบรหาร บคคล

รองฯกลมบรหาร ทวไป

รองฯกลมบรหาร

กจการนกเรยน

รองฯกลม บรหารนโยบาย

และแผน

11 การสอน

4) กลมก าหนดนโยบาย ไดแก คณะกรรมการบรหารท าหนาทส าคญ 4 ประการ คอ

ก าหนดเปาหมายและวเคร าะหปญหา /ความตองการ ก าหนดนโยบาย ก าหนดงบประมาณและ

ประเมนผล ส าเรจตามเปาหมาย นโยบายและการสนองตอบตอปญหา/ความตองการ

5) กลมจดท าแผนงาน/โครงการ ไดแก คณะคร เจาหนาท มหนาทจดท าแผนงาน/

โครงการทสอดคลองกบเปาหมายและนโยบาย

6) แผนงาน/โครงการทจดท าสะทอนถงทศทางการจดสรรทรพยากรทไมด าเนนงานตามแผน

7) การน าแผน/โครงการไปปฏบตและประเมนผลเปนภารกจส าคญของกลมจดท า

แผนงาน/โครงการ

8) กลมก าหนดนโยบายและกลมจดท าแผนงาน/โครงการมการแบงหนาทกนอยางชดเจน

แตมบางกจกรรมปฏบตงานอยท งสองกลม

กระบวนการบรหารจดการแบบรวมคดรวมท าประกอบดวยขนตอนตางๆ ดงน ขนท 1 การก าหนดเปาหมาย และวเคราะหปญหา/ความตองการ (Goal Setting and

Need Identification) การก าหนดเปาหมาย (Goal) เปนการก าหนดขอความแสดงทศทางอยางกวางๆ รวมถงวตถประสงคหรอความตองการไมมการก าหนดชวงเวลา เปาหมายของสถานศกษาจะแสดงใหเหนถงผลลพธทจะเกดขนกบนกเรยน สวนการวเคราะหปญหาและความตองการนนจะพจารณาจากสงทเปนจรงกบสงทควรจะเปนวามความแตกตางกนมากนอยเพยงใด แลวน าปญหาและความตองการในแตละดานมาจดล าดบความส าคญ ขนท 2 การก าหนดนโยบาย (Policy Making) การก าหนดนโยบายเปนการก าหนดขอความทแสดงถงวตถประสงคและแนวทางทจะด าเนนการเพอใหวตถประสงคประสบความส าเรจ และก าหนดกรอบเปนแนวปฏบตดวยโดยปกตนโยบายก าหนดจากปรชญาการศกษาและเปาหมายการศกษาทสถานศกษายอมรบและก าหนดขน พรอมเสนอแนวทางปฏบตประกอบไวอยางชดเจนงายตอการน าไปปฏบต ขนท 3 การวางแผน (Planning) การวางแผนเปนการคดกอนทจะลงมอปฏบต คอคดวาจะท าอะไร ท าเมอไร ท าอยางไร และใครเปนคนท า ขนท 4 การก าหนดงบประมาณ (Budgeting) การก าหนดงบประมาณของสถานศกษาเปนการแปลคาขอมลทางการเงนของแผนงาน กลมจดท าแผนงาน /โครงการ ตองเตรยมขอมลดาน

12 งบประ มาณและวเคราะหสถานภาพของสถาน ศกษาน ามาจ ดท าแผนปฏบ ตการเพอสนบสนนโครงการอยางทวถงและเหมาะสม ขนตอนท 5 การน าแผนไปปฏบต (Implementing) เมอการจดท าแผนเปนทยอมรบของทกฝายแลวรายละเอยดของแผนทกลมก าหนดนโยบายใหความเหนชอบแลวกลมจดท าแผนงาน / โครงการกสามารถน าแผนไปปฏบตได ขนตอนท 6 การประเมนผล ( Evaluating) เปนการเกบรวบรวมขอมลเพอจดประสงคในการตดสนใจ และตอง ตดสนใจวาถกหรอผดจากขอมล การประเมนผลจะตองท าในระหวางด าเนนงานและภายหลงการปฏบตงานตามแผนเสรจสน การบรหารจดการแบบรวมคดรวมท านนจะสงผลกระทบกตอเมอผลของการด าเนนโครงการกอใหเกดเปาหมายใหม ปญหาความตองการใหม ก าหนดนโยบายใหมหรอมโครงการใหม ๆ เกดขน

3.3 รปแบบการเปลยนแปลง การบรหารการเปลยนแปลงรปแบบบรณาการ 4 มมมอง (Integrated four perspective Model) ซงมองคประกอบยอย 4 องคประกอบคอ

1) การเปลยนแปลงสถานศกษาขนพนฐาน ไดแก โครงสราง เทคโนโลย คนและวฒนธรรม 2) รปแบบการบรหารการเปลยนแปลง 4 มมมอง ไดแก คอ มมมองจากบนลงลาง (Top -Down) มมมองจากลางขนบน (Bottom –Up) มมมองจากภายนอกสภายใน (Outside–In) และมมมองภายในสภายนอก (Inside–Out) 3) กระบวนการรวมคดรวมท าไดแก การก าหนดเปาหมายและวเคราะหปญหาความตอง การ การก าหนดนโยบาย การวางแผน การก าหนดงบประมาณ การท าแผนไปปฏบตและการประเมนผล 4) ระบบวงจรคณภาพ (PDCA) โดยในแตละองคประกอบมความสอดคลองสมพนธกน และขนอยกบรปแบบการขบเคลอนการเปลยนแปลง 4 มมมอง คอ มมมองจากบนลงลาง (Top- Down) เชน กระทรวงหรอส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานมนโยบาย หรอการน าเสนอ ความคดเหน กระบวนการท างานโครงสรางตาง ๆ ก อาจถกน าเสนอจากลางขนบนได และเมอเกดการยอมรบกจะท าใหงานส าเรจลลวงดวยด มมมองจากภายนอกสภายใน เชน ดานเทคโนโลย ปจจบนสถานศกษาตองปรบเปลยนเทคโนโลยใหทนสมยและรวดเรว สวนมมมองภายในสภายนอก เชน ครคดนวตกรรมอบรมคณธรรมจรยธรรมนกเรยนโดยใชเทคโนโลยสารสนเทศมาพฒนาเพอปองกนปญหายาเสพตด ดงนน การบรหารการเปลยนแปลงในสถานศกษาตองอาศยกระบวนการบรหารแบบรวมคดรวมท า 6 ขนตอน ประกอบดวย 1) การก าหนดเปาหมายและวเคราะหปญหา 2) การก าหนดนโยบาย 3) การวางแผน 4)การก าหนดงบประมาณ 5) การน าแผนไปปฏบตและ 6) การประเมนผล ทงนในการด าเนนงานแตละสวนตองใชวงจรคณภาพ PDCA ก ากบโดยมความสมพนธเชอมโยงทกสวน

13

สวนท 4 กลยทธการด าเนนงานและปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ 4.1 กลยทธการด าเนนงาน

รปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ มกลยทธการด าเนนงานสความส าเรจดงน

1) กลยทธการปรบเปลยนองคกรโดยการบญชาการเปนการทผบรหารคดรเรมและใช

อ านาจบญชาการปรบเปลยนสวนตางๆ ขององคกร

2) กลยทธการปรบเปลยนองคกรโดยการใหมสวนรวมในวงจ ากด เปนวธการเปด

โอกาสใหบคลากรทมความส าคญโดยต าแหนงหนาทหรอการยอมรบอยางไมเปนทางการ

3) กลยทธการปรบเปลยนองคกรโดยการกระจายอ านาจเปนการเปดโอกาสใหทกคนม

สวนรเรมและด าเนนการเปลยนแปลงองคกรทงในสวนทตนรบผดชอบและในสวนทอยนอกเหนอ

ความรบผดชอบ

4) กลยทธแบบผสม เปนการน ากลยทธการเปลยนแปลงหลายๆ แบบมาใชรวมกน

อาจใชกลยทธการบญชาการโดยผบรหารสงสดประกอบกบการสรางทมงานการปรบระบบงานของ

ฝายตางๆ และเสรมดวยการจดกจกรรมกลมคณภาพในระดบปฏบตการ

5) กลยทธการพฒนาองคกร เปนกลยทธทมงสรางขดความสามารถใหแกสมาชกใน

องคกร ดวยการมองปญหา แกปญหาและเรยนรรวมกนโดยอาศยทปรกษา

4.2 ปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ ปจจยการเปลยนแปลงสความส าเรจ ปจจยทชวยการบรหารการเปลยนแปลงสความส าเรจซงสวนใหญขนอยกบสมรรถนะสวนบคคลของผบรหารสถานศกษา ดงนนปจจยการบรหารการเปลยนแปลงซงประกอบดวย 1) ภาวะผน า 2)ความเปนอสระในการบรหาร 3)ความรวมมอของบคลากร 4)โครงการทดและมความเหมาะสม 5)การกระจายอ านาจ 6)แรงจงใจ 7)วสยทศน 8)การบรหารบคลากร 9)การบรหารทรพยากร 10)การมสวนรวมของบคลากร 11)เครอขายภายนอก 12)การจดการปญหา 13)การพฒนาอยางตอเนอง 14)การปฏบตงานไดอยางเหมาะสม 15)ความเปนสถาบน 16)การเปลยนแปลงองคกร ซงสปจจยแรกจะเปนสมรรถนะของผบรหารสถานศกษาทมทกษะความเปนผน า สวนเรองความเปนอสระในการบรหารโรงเรยนจะขนอยกบนโยบายของโรงเรยนความรวมมอของบคลากร ผบรหารซงมสวนส าคญในการสรางความศรทธาใหแกบคลากรและตวบคลากรเองกตองมสมรรถนะทดและปจจยสดทายคอ โครงการทดและมความเหมาะสมกบบรบทของโรงเรยน ชมชนและวฒนธรรม นอกจากนปจจยทชวยสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลงอนน ามาสความส าเรจไดแก การ

14 บรหารทรพยากร การมสวนรวมของบคลากร เครอขายภายนอก การจดการปญหา การพฒนาอยางตอเนอง การปฏบตงานอยางเหมาะสม ความเปนสถาบนและการเปลยนแปลงองคกรซงจะเปนปจจยทสงผลตอการบรหารการเปลยนแปลงสความส าเรจของสถานศกษาไดอยางย งยน ผบรหารซงมสวนส าคญในการส รางความศรทธาใหแกบคลากรและตวบคลากรเองกตองมสมรรถนะทดและปจจยสดทายคอ โครงการทดและมความเหมาะสมกบบรบทของโรงเรยน ชมชนและวฒนธรรม นอกจากน ปจจยทชวยสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลงอนน ามาสความส าเรจไดแก การบรหารทรพยากร การมสวนรวมของบคลากร เครอขายภายนอก การจดการปญหา การพฒนาอยางตอเนอง การปฏบตงานอยางเหมาะสม ความเปนสถาบนและการเปลยนแปลงองคกร

อภปรายผลการศกษา 1. ผลการศกษาสภาพการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ มความสอดคลองกบแนว คดการเปลยนแปลงในสภาพศกษาของ บารโทล (Bartol, 1998) ทกลาวถง การเปลยนแปลงของสถานศกษาเปนการเปลยนแปลงดานโครงสรางองคกร หรอออกแบบงานใหม มการปรบกระบวนการของงานโดยใชเทคโนโลย และพฒนาคนในเรองทศนคตความคาดหวง การรบรและพฤตกรรมการปฏบต งานโดยการสรางความหมายรวมกนขององคกรเปนวฒนธรรมองคกร และผลการวจยของ ศานตย เชยชม (2543) เรองของแนวทางการบรหารเพอความเปนเลศ ของสถานศกษาเอกชน ซงพบวา การบรหารงานเพอความเปนเลศ มการบรหารงานดานโครงสรางอยในระดบมากเปนล าดบท 1 ขององคประกอบและในองคประกอบยอย สวนผลการศกษาปญหาการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานมความ สอดคลองกบรายงานการวจย เรองสภาพและปญหาการบรหารและการจดการศกษาขนพนฐานของสถานศกษาในประเทศไทย (ธระ รญเจรญ , 2545) ทพบวา กา รบรหารและจดการศกษามปญหาอปสรรคดานงบประมาณและอาคารสถานท คอ งบประมาณทไดรบไมเพยงพอทจะด าเนนการไดตามแผนทก าหนดไวและสถานศกษาไมสามารถจดหางบประมาณเพมเตมนอกเหนอจากงบประมาณและรายไดในปจจบน และผลการวจยของ รตนวด จนทรน าใส (2552) เรองปจจยทมผลตอการตอตานการเปลยนแปลงในองคการขอบงนกงานบรษทเอกชนในกรงเทพมหานคร ทพบวา เมอองคการมการเปลยนแปลงในดานเทคโนโลย และเปาหมายการด าเนนงานของผบรหารจะสงผลตอพฤตกรรมการตอตานการเปลยนแปลงโดยทางตรงและแสดงออกอยางเปดเผย 2. ผลการพฒนารปแบบการบรหารการเปลยนแปลงสความเปนเลศของสถานศกษาขนพนฐานของรฐ มความสอดคลองกบผลการศกษาของ วสทธ วจตรพชราภรณ (2547) เรองการพฒนารปแบบการจดการศกษาแบบกระจายอ านาจในสถานศกษาขนพนฐานตามแนวทางพระราชบญญ ตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ทพบวา ยทธศาสตรการด าเนนงานสผลส าเรจของการจดการศกษาแบบ

15 กระจายอ านาจในสถานศกษาขนพนฐาน ประกอบดวย ยทธศาสตรการมสวนรวม ยทธศาสตรการมอบงาน ยทธศาสตรการพฒนาบคลากร ยทธศาสตรการก ากบตดตามงาน ยทธศาสตรการใชเทคโนโลย ยทธศาสตรการร ะดมทรพยากร ยทธศาสตรการประสานงาน ยทธศาสตรการบรณาการ และยทธศาสตรการบรหารทเนนคณภาพทงองคกร รายการอางอง ธระ รญเจรญ. รายงานการวจยเรองสภาพและปญหาการบรหารและการจดการศกษาขนพนฐาน

ของสถานศกษาในประเทศไทย. 2546. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://www.onec.go.th/ publiccation/tera/tera.pdf [2 มถนายน 2550] ปองสน วเศษศร. แนวคด ทฤษฎและรปแบบการบรหารการเปลยนแปลงในสถานศกษาขน

พนฐาน. เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชากระบวนการเปลยนแปลงและนวตกรรม ในองคการทางการศกษา. กรงเทพมหานคร: คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549.

วสทธ วจตรพชราภรณ . การพฒนารปแบบการจดการศกษาแบบกระจายอ านาจในสถานศกษา ขนพนฐานตามแนวทางพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาบรหารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ศานตย เชยชม. แนวทางการบรหารงานเพอความเปนเลศของโรงเรยนเอกชน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543.

เสรมศกด วศาลาภรณ. ความขดแยง: การบรหารเพอความสรางสรรค. กรงเทพมหานคร: ตนออ, 2539.

Bartol, M. K., and Martin, C. D. Management. 3rd ed. New York: McGraw-Hill, 1998. Hamlin, B., Keep, J., and Ash, K. Organizational Change and Development: A Reflective

Guide for Managers, Trainers and Developers. Harlow: Financial Times/Financial Hall, 2001.

Lewin, K. Model for Organization Change. Frontier in Group Dynamics. New York: Harper & Row, 1985.

Leucke, R. Managing Change and Transition. Boston: Harvard Business School Press, 2003.