Макро Эдийн Засаг хичээлБагш: А.Гэлэгжамц

2009 он

Жишээ нь: Талхны үнэ 400 төгрөг байснаа800 болж өссөн гэвэл 400 төгрөгөөр нэг талххудалдан авах чадвартай байснаа үнэөссөний дараа нэг биш хагас талхболж, түүний худалдан авах чадавхи нэгдахин буурч байна.

Ерөнхий түвшин буюу нийт бараа үйлчилгээний үнийн дундаж түвшин өсч

байвал түүнийг инфляци гэнэ.

Жишээ

ПаашеЛаспейрс

Тухайн улсын эдийн засгийн үнийн ерөнхий түвшин буюу үнийн индексийг илэрхийлэх хоёр

үзүүлэлтийг авч үзье. Үүнд:

Хэрэглээний үнийниндекс

ДНБ-ий дефлятор

Хэрэглээний үнийн индекс /цаашид ХҮИгэх/ нь хэрэглээний сагсныбүтээгдэхүүн, үйлчилгээний дундаж үнийнтүвшний өөрчлөлт буюу үнийн ерөнхийтүвшний өөрчлөлтийг харуулдаг.

Хэрэглээний үнийн индекс нь тухайн эдийнзасгийн дундаж хэрэглэгчийн худалданавсан өргөн хэрэглээнийбүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийнерөнхий түвшний өөрчлөлтийг харүүлдагүзүүлэлт юм.

Хэрэглээний үнийн индекс /цаашид ХҮИ гэх/ ньхэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийдундаж үнийн түвшний өөрчлөлт буюу үнийнерөнхий түвшний өөрчлөлтийг харуулдаг.

Монгол улс 1991 оны 9 сараас ХҮИ-ийг тооцохболсонтой холбогдуулан ҮндэснийСтатистикийн Газар анх 123 нэр төрлийнбараатай хэрэглээний сагсыг байгуулж байсан.Үүнээс хойш хэрэглээний сагсанд агуулагдахбүтээгдэхүүи, үйлчилгээний нэр төрлийг 1996онд 205, 2001 онд 239 болгож шинэчилсэнбайна.

Хэрэглээний үнийи иидексийг Ласпейрсийнүнийн Индексийг тооцох зарчмын дагуухэрэглээний сагсанд агуулагдахбүгээгдэхүүн, үйлчилгээний тайлант оныжигнэсэн дундаж үнийг суурь оны жигнэсэндундаж үнэд харьцуулж тооцдог. Хэрэвхэрэглээний сагсанд n төрлийнбүтээгдэхүүн, үйлчилгээ агуулагддаг гэвэлдээрх тодорхойлолт ёсоор ХҮИ-ийг дараахтомъёогоор тооцно.

0002

02

01

01

0022

011

1

00

1

0

.....

.....

nn

ntn

tt

n

iii

n

ii

ti

t qpqpqpqpqpqp

qp

qpCPI

++++++

==

∑

∑

=

=

tCPItip0ip0iq

- i-p жилийн consumer price index буюу t-p жилийн хэрэглээний үнийн индекс

- i -p барааны тайланг оны үнийн түвшин

-i -р барааны суурь оны үнийн түвшин

- суурь оны байдлаар i-р барааны хэрэглээнийсагсанд эзлэх хувийн жин

0002

02

01

01

0022

011

1

00

1

0

.....

.....

nn

ntn

tt

n

iii

n

ii

ti

t qpqpqpqpqpqp

qp

qpCPI

++++++

==

∑

∑

=

=

tCPItip0ip0iq

- i-p жилийн consumer price index буюу t-p жилийн хэрэглээний үнийн индекс

- i -p барааны тайланг оны үнийн түвшин

-i -р барааны суурь оны үнийн түвшин

- суурь оны байдлаар i-р барааны хэрэглээнийсагсанд эзлэх хувийн жин

Хэрэглээний үнийн индексийг тооцохтомъёо нь хэрэглээний сагсанд агуулагдахбүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн суурьболон тайлант онуудын дундаж үнүүдийгхарьцуулсан харьцаа юм.

Үнийн индексийг тодорхойлох хоёр дахь үзүүлэлтбол ДНБ-ий дефлятор юм. ДНБ-ий дефлятор ньтухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээрүйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийнеренхий түвшний өөрчлөлтийг харуулна.

ДНБ-ий дефляторыг Паашийн үнийн индексийнаргаар нэрлэсэн ДНБ-ийг бодит ДНБ-д харьцуулжтооцно. Хэрэв тухайн эдийн засаг дотооддоо nтөрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэдэггэвэл дээрх тодорхойлолтын дагуу дараахтомъёогоор тооцно.

Rt

Nt

tnn

tt

tn

tn

tttt

n

i

tii

n

i

ti

ti

GDPt GDP

GDPqpqpqpqpqpqp

qp

qpD =

++++++

==

∑

∑

=

=0

2021

01

2211

1

0

1

.....

.....

- Deflator буюу ДНБ-ий дефлятор- Nominal GDP буюу t-p жилийн Нэрлэсэн ДНБ-ий

хэмжээ- GDP,R - Real GDP буюу t-p жилийн Бодит ДНБ-ий

хэмжээ- Тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр t -р жилд

Үйлдвэрлэгдсэн i-p төрлийн бүгээгдэхүүний хэмжээ

- i -р бүтээгдэхүүний тайлант оны үнэ - i -р бүтээгдэхүүний суурь оны үнэ

GDPtD

NtGDP

RtGDPtiqtip0ip

Rt

Nt

tnn

tt

tn

tn

tttt

n

i

tii

n

i

ti

ti

GDPt GDP

GDPqpqpqpqpqpqp

qp

qpD =

++++++

==

∑

∑

=

=0

2021

01

2211

1

0

1

.....

.....

- Deflator буюу ДНБ-ий дефлятор- Nominal GDP буюу t-p жилийн Нэрлэсэн ДНБ-ий

хэмжээ- GDP,R - Real GDP буюу t-p жилийн Бодит ДНБ-ий

хэмжээ- Тухайн эдийн засгийн нутаг дэвсгэр дээр t -р жилд

Үйлдвэрлэгдсэн i-p төрлийн бүгээгдэхүүний хэмжээ

- i -р бүтээгдэхүүний тайлант оны үнэ - i -р бүтээгдэхүүний суурь оны үнэ

GDPtD

NtGDP

RtGDPtiqtip0ip

ДНБ-ийг тооцох томъёоноос харахад ДНБ-ийдефлятор нь тухайн улсын эдийн засгийннутаг дэвсгэр дээр үйлдвэрлэгдсэнбүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн үнийнерөнхий түвшин суурь онтой харьцуулахадяаж өөрчлөгдсөнийг харуулж байна.

Тооцоологдох аргаараа хоорондоо ялгаатай.Хоёр үзүүлэлт нь тооцогдох байдлаараа ялгаатай байгаа учиртүүний агуулж байгаа мэдээлэл ч бас ялгаатай.Хэрэглээний үнийн индексийг тооцохдоо суурь оны сагсны жингавч үзсэн байхад ДНБ-ий дефляторыг тооцохдоо тайлант ондүйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо хэмжээг авч үзсэнбайдаг.Хэрэглээний үнийн индексийг зөвхөн хэрэглээний сагсанд багтсанбуюу өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн хувьдтооцдог. Харин ДНБ-ий дефляторыг өргөн хэрэглээний ба өргөнхэрэглээний бус гэдгийг нь үл хамааран ДНБ-ий бүрэлдэхүүндбагтсан бүх бүтээгдэхуүн, үйлчилгээнүүдийн хувьд тооцно. Өөрөөрхэлбэл, үнийн өөрчлөлтийг тооцож буй бүтээгдэхүүнүүдээрээялгаатай.Хэрэглээний үнийн индексийг тооцоход гадаадад үйлдвэрлэгдсэнүү? дотоодод үйлдвэрлэгдсэн үү? гэдгээсээ үл хамааран хэрэглээнийсагсанд багтсан бүх бүтээгдэхүүнүүд хамрагдана. Харин ДНБ-ийдефляторыг тооцоход зөвхөн тухайн улсын дотоододүйлдвэрлэгдсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүд хамрагдах болно.

Инфляцийн түвшинг үнийн ерөнхий түвшнийөөрчлөлтийн хувиар хэмждэг. Өөрөөр хэлбэл, инфляцийнтүвшин нь өмнөх үетэй харьцуулахад үнийн ерөнхийтүвшин хэдэн хувиар өссөн бэ? гэдгээр хэмжигдэнэ. Дээрхтодорхойлолт нь дараах хоёр томъёогоор инфляцийнтүвшинг тооцож болохыг илтгэж байна.

%100*)(

%100*)(

1

1

1

1

GDPt

GDPt

GDPt

t

t

ttt

DDD

CPICPICPI

−

−

−

−

−=

−=

π

π

GDPt

GDPt

t

t

t

D

D

CPICPI

1

1

−

−

π

%100*)(

%100*)(

1

1

1

1

GDPt

GDPt

GDPt

t

t

ttt

DDD

CPICPICPI

−

−

−

−

−=

−=

π

π

--- t-р жилийн инфляцийн түвшин

--- t-р жилийн хэрэглээний үнийн индекс

---(t-1) буюу t-ийн өмнөх жилийн хэрэглээний үнийн индекс

--- t-р жилийн ДНБ-ий дефлятор

---(t-1) буюу t-ийн өмнөх жилийн ДНБ-ий дефлятор

Дэлхийн улс орнуудын эдийн засгийнтүүхийг аваад үзвэл тэдгээрийн инфляцийнтүвшин харилцан адилгүй ялгаатай байдаг.

Жишээлбэл, Монгол улсын хувьд хамгийн өндөринфляцийн түвшин 1992 онд 325.5 хувьд хүрч байсан бол2002 онд 1.6 хувьд хүрсэн нь хамгийн бага нь байжээ.Харин дэлхийн зарим улсуудын эдийн засгийн хямралтайбайсан үеүдэд жилийн инфляцийн түвшин нь хэдэн арванмянгад хүрч байсан баримт байдаг. Жишээлбэл, 1985 ондБоливи улсын хагас жилийн инфляцийн түвшин 38000%-дхүрсэн байна. Өнгөрсөн онд Зимбабве улсад инфляцийнтүвшин нь 231 сая-д хүрч байлаа.

1. Инфляцийн үр дагавар

2. МУ-ын ажилгүйдлийн шалтгаан

3. Инфляцийг эдийн засаг-нийгэмд хоргүйгээр бууруулах арга замууд

4. Филипсийн муруй

5. Ажилгүйдлийн зардал

‐50

0

50

100

150

200

250

300

350

2008

‐11 

2008

‐08 

2008

‐05 

2008

‐02 

2007

‐10 

2007

‐06 

2007

‐04 

2007

‐01 

2006

‐10 

2006

‐07 

2006

‐04 

2006

‐01 

2005

‐10 

2005

‐07 

2005

‐04 

2005

‐01 

2004

‐10 

2004

‐07 

2004

‐04 

2004

‐01 

2003

‐10 

2003

‐02 

2002

‐11 

2002

‐08 

2002

‐05 

2002

‐02 

2001

‐11 

2001

‐08 

2001

‐05 

2001

‐02 

2000

‐11 

2000

‐08 

2000

‐04 

2000

‐01 

1999

‐10 

1999

‐07 

1999

‐04 

1999

‐01 

1998

‐11 

1998

‐07 

1998

‐04 

1998

‐01 

1997

‐08 

1997

‐05 

1997

‐02 

1996

‐07 

1995

‐08 

1993

‐11 

1990

‐12

МУ‐ын Инфляци

1. Мөхлөө – нэг оронтой тоонд

2. Цогио – хоёр оронтой тоонд

3. Гипер – 3 ба түүнээс дээш оронтой тоонд

‐50

0

50

100

150

200

250

300

350

2008

‐11 

2008

‐08 

2008

‐05 

2008

‐02 

2007

‐10 

2007

‐06 

2007

‐04 

2007

‐01 

2006

‐10 

2006

‐07 

2006

‐04 

2006

‐01 

2005

‐10 

2005

‐07 

2005

‐04 

2005

‐01 

2004

‐10 

2004

‐07 

2004

‐04 

2004

‐01 

2003

‐10 

2003

‐02 

2002

‐11 

2002

‐08 

2002

‐05 

2002

‐02 

2001

‐11 

2001

‐08 

2001

‐05 

2001

‐02 

2000

‐11 

2000

‐08 

2000

‐04 

2000

‐01 

1999

‐10 

1999

‐07 

1999

‐04 

1999

‐01 

1998

‐11 

1998

‐07 

1998

‐04 

1998

‐01 

1997

‐08 

1997

‐05 

1997

‐02 

1996

‐07 

1995

‐08 

1993

‐11 

1990

‐12

МУ‐ын Инфляци

1. Мөхлөө – нэг оронтой тоонд

2. Цогио – хоёр оронтой тоонд

3. Гипер – 3 ба түүнээс дээш оронтой тоонд

Огноо Сарын Оны эхнээс Жилийн2009-02 0.8 0.8 20.7 2009-01 0.04 22.1 22.1 2008-12 -1.0 22.0 24.2 2008-11 -1.1 23.2 27.9 2008-10 0.5 24.6 32.2 2008-09 3.7 24.0 34.2 2008-08 0.3 19.2 32 2008-07 3.0 18.8 32.6

Инфляцийн шалтгааныг тодорхойлоходбэрхшээлтэй байдаг. Учир нь үнийн түвшинд нэгэнзэрэг нөлөөлөл үзүүлдэг хэд хэдэн хүчин зүйлсбайдаг. Дараахь зүйлс инфляцийн шалтгаан болжболох юм.

1.Эрэлт хэрэгцээ буюу эрэлтийн инфляци /татах хүчин зүйлс/

2.Зардлын буюу нийлүүлэлтийн инфляци /түлхэх инфляци/

3.Магадлалын инфляци4.Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт

Эдийн засаг дахь нийт үйлдвэрлэлийнхэмжээ өөрчлөгдөөгүй тогтмолтүвшиндээ байгаа үед тэдгээрбүтээгдэхүүн, үйлчилгээнүүдийн эдийнзасаг дахь нийт эрэлт нэмэгдвэл хуучинүнийн түвшинд угбүтээгдэхүүн, үйлчилгээ тодорхойхэмжээгээр хомсдож, улмаар үнийнерөнхий түвшин өсөх хандлагатайбайдаг. Ингэж үүссэн инфляцийгэрэлтийн инфляци гэдэг.

АD1

95

105

125

108

АD0

116

0 800 900 950 1,050850 1,000

Хэмжээ

Үнэ

АS

108

950

Эдийн засаг дахь мөнгөнийнийлүүлэлтийи өсөлт, төрийн зардлынөсөлт, гадаад эдийн засгуудын эрэлтийнөсөлт зэрэг нь эрэлтийн инфляцийншалтгаан болдог.

Үнийн өсөлт

Нийт эдийн засгийн хувьд авч үзвэл тухайнэдийн засагт үйлдвэрлэгдсэнбүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлт нь тогмол үедтүүний үйлдвэрлэлд шаардагдах хүчин зүйлсийнбуюу орцуудын үнэ өсч, үйлдвэрлэлийн зардалөссөнөөр үйлдвэрлэлийн хэмжээг багасгахадхүргэдэг. Ингэж багассан үйлдвэрлэлээрхуучин эрэлтийг бүрэн хангаж чадахгүйд хүрэхбөгөөд энэ нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхомсдолыг үүсгэж, улмаар эдийн засаг дахьүнийн ерөнхий түвшинг өсгөх болно. Ингэжүүссэн инфляцийг зардлын буюу нийлүүлэлтийнинфляци гэдэг.

АS1

95

105

125

108

АS0

АD0

116

0 800 900 950 1,050850 1,000Үйлдвэрлэлийн хэмжээ

Үнэ

Үнийн өсөлт

Эдийн засаг дахь хөдөлмөрийнхөлсний хэмжээ, төрөл бүрийнтатвар, хураамж, хүү, түрээсийнтөлбөр гэх мэт үйлдвэрлэлийнзардалд нөлөөлдөг хүчин зүйлүүднэмэгдэх нь зардлын буюунийлүүлэлтийн инфляцийншалтгаан болдог.

МБ-ны тогтмол нийлүүлэлт

Мөнгөний хэмжээ

Мөнгөний үнэ цэнэ (1/P)

Үнэнийн түвшин (P)

A

Мөнгөний нийлүүлэлт

0

1

(багасах)

(ихэсэх)

(ихэсэх)

(багасах)

1/2

1/4

3/4

1

1.33

2

4Мөнгөний эрэлтМ

өнгөни

й үнэ

цэни

йн тэнцвэр Т

энцвэр дэх үнэ

МБ-ны тогтмол нийлүүлэлт

Мөнгөний хэмжээ

Мөнгөний үнэ цэнэ (1/P)

Үнэнийн түвшин (P)

A

Мөнгөний нийлүүлэлт

0

1

(багасах)

(ихэсэх)

(ихэсэх)

(багасах)

1/2

1/4

3/4

1

1.33

2

4Мөнгөний эрэлт

MS2

1. Мөнгөний нийлүүлэлт нэмэгдсэн гэвэл

M2

B

Ашигласан ном, сурах бичгийн жагсаалт

•Б. Сувд, Б.Алтанцэцэг “Экономикс”, 2000 он, Улаанбаатар хот•К.Р.Макконелл, С.Л.Брю “Экономикс”•П.Самуельсон, В.Нордхаус “Экономикс”•Б.Баярдаваа, Д.Гансүлд. “Макро экономикс”, 2005 он, Улаанбаатар хот•Н.Г.Мэнкью “ Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•З.Баярмаа, Б.Нарантунгалаг “Макро эдийн засаг” 2004 он, УБ•Марк Скаузэн “Эдийн засгийн ухаан эдүгээчлэгдсэн замнал” 2003 он, УБ•Р.Оросоо “Макро эдийн засаг” 2005 он, УБ•Р.Амаржаргал “Макро эдийн засгийн суурь” 2005 он, УБ•Д.Болдбаатар “Макро эдийн засгийн ухаан” 2006 он, УБ•Б.Баярдаваа “Эдийн засгийн онол” 2006 он, УБ•Peter Jochumzen “Essentials of Macroeconomics” •Stephanie Schmitt-Grohe Martin Uribe “International Macroeconomics” 2008 он•David A.Dilts “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Robert M. Kunst “Introduction to Macroeconomics” 2006 он•Antonio Mele “Lecture Notes in Financial Economics” 2009 он•John C.Driscoll “Lecture Notes in Macroeconomics” 2001 он•Martin Uribe “Lectures in Open Economy Macroeconomics” 2007 он•Brian Krauth “Macroeconomic Theory” 2004 он•Dirk Krueger “Macroeconomic Theory” 2004 он•David Andolfatto “Macroeconomic Theory and Policy” 2005 он•Гэх мэт ...