1

Λόγος και Λόγος και Λόγος και Λόγος και TTTTζόγοςζόγοςζόγοςζόγος1

HHHH θεωρία θεωρία θεωρία θεωρία στο διάστηmicroα microεταξύστο διάστηmicroα microεταξύστο διάστηmicroα microεταξύστο διάστηmicroα microεταξύ κουλτούρα κουλτούρα κουλτούρα κουλτούραςςςς και καπιταλισmicro και καπιταλισmicro και καπιταλισmicro και καπιταλισmicroούούούού

του Terry Eagleton2

Απόδοση Λάmicroπρος Πόλκας δφ

λογοτεχνική θεωρία έχει καταλήξει να θεωρείται ταυτόσηmicroη microε την πολιτική

Aριστερά αλλά ενώ είναι αλήθεια ότι αρκετοί από όσους την ασκούν ως

επάγγελmicroα προέρχονται από αυτόν τον χώρο είναι πολύ λιγότερο φανερό ότι η

ίδια η θεωρία είναι από τη φύση της ριζοσπαστικό ζήτηmicroα Στην πραγmicroατικότητα θα

microπορούσε κάποιος να υποστηρίξει το ακριβώς αντίθετο Θα microπορούσε δηλαδή να

θεωρήσει τη σηmicroειωτική ως έκφραση microιας προηγmicroένης καπιταλιστικής τάξης

πραγmicroάτων παραφουσκωmicroένης microε τόσο πολλούς κώδικες και microηνύmicroατα ώστε όλοι

σήmicroερα να ζούmicroε microέσα σ ένα είδος αχανούς χρηmicroατιστηρίου σκέψης όπου κοmicromicroάτια

πακεταρισmicroένων πληροφοριών microας προσπερνούν αστραπιαία από κάθε microεριά Όπως

ακριβώς το χρήmicroα στην καπιταλιστική οικονοmicroία γεννάει το χρήmicroα έχοντας από καιρό

λησmicroονήσει ότι προορισmicroός του είναι να σηmicroαίνει κάτι πραγmicroατικό έτσι και το

σωσυριανό σηmicroείο περιστρέφεται microαζί microε τους συνεταίρους του γύρω από τον εαυτό

του επιδεικτικώς αποmicroονωmicroένο από ένα τόσο ασήmicroαντο πράγmicroα όπως είναι το

αντικείmicroενο αναφοράς Aκούγεται ότι στις HΠA ένα αρκετά ευκολοδιάβατο microονοπάτι

βγάζει από τα microεταπτυχιακά σεmicroινάρια σηmicroειωτικής στη Wall Street O δοmicroισmicroός νεκρός

λίγο πολύ σήmicroερα όσο οι προ-ραφαηλίτες θα microπορούσε εύλογα να θεωρηθεί ως το

σηmicroείο εκείνο όπου η τεχνολογία του microετα-λεκτικού κόσmicroου αρχίζει να εισβάλλει στό

εσώτερο ιερό του ίδιου του ανθρώπινου πνεύmicroατος microε τις αυστηρές του

κρυπτογραφήσεις και αναγωγές την επιστηmicroονικοφάνεια και τους ντετερmicroινιστικούς του

νόmicroους Kαι δεν είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς ότι πολλά από αυτά που θεωρούνται

σήmicroερα microεταmicroοντερνισmicroός δεν είναι παρά καταναλωτισmicroός στο επίπεδο της σκέψης

1 Tο προκείmicroενο άρθρο δηmicroοσιεύθηκε στο περοδικό The Times Literary Supplement (TLS) αρ τχ 4763 15794 υπό τον πρωτότυπο τίτλο Discourse and Discos ∆ηmicroοσιεύτηκε microεταφρασmicroένο στα ελληνικά microε την άδεια του συγγραφέα στο περιοδικό Εντευκτήριο αρχ τχ 49 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2000) 2 O Terry Eagleton όταν δηmicroοσίευσε αυτό το άρθρο ήταν καθηγητής της αγγλικής λογοτεχνίας στο Thomas Warton και microέλος του St Catherines College του Πανεπιστηmicroίου της Oξφόρδης

H

2

Oι Paul Ricoeur Hans Gadamer Harold Bloom Julia Kristeva Stanley Fish και Wolfang

Iser κάθε άλλο παρά διακρίνονται γιά τον επαναστατικό τους φανατισmicroό Kάνα δυο απ

αυτούς έχουν τρυπώσει για τα καλά στην πολιτική ∆εξιά οι υπόλοιποι δεν

υποστηρίζουν τέτοιες πολιτικές θέσεις που θα microπορούσαν να κάνουν τον Paddy

Ashdown να χάσει τον ύπνο του Aριστεροί όπως ο Edward Said είναι ιδιαίτερα

επιφυλακτικοί απέναντι στη λογοτεχνική θεωρία όπως υπήρξαν κάποτε οι R Williams

και E P Thomson ndash στην πραγmicroατικότητα θα ήταν αρκετά δύσκολο να συγκεντρώσει

κανείς περισσότερους από microια χούφτα microαρξιστές οι οποίοι να προέρχονται από τις

τάξεις των βρετανών θεωρητικών της κουλτούρας Aλλά η θεωρία και η αριστερή

πολιτική βρίσκονται σε διάσταση κατά κάποιον άλλον τρόπο Aπό microιαν άποψη η θεωρία

υπήρξε η συνέχεια της ριζοσπαστικής πολιτικής microε άλλα microέσα ndash η microεταφορά της

επανάστασης microέσα στα σηmicroεία και στη σεξουαλικότητα στον λόγο (discourse) και στον

τζόγο (disco) σε όλες τις ζωτικές εκφάνσεις της καθηmicroερινής κουλτούρας τις οποίες ο

ανώτερος ανδροκεντρικός ρασιοναλισmicroός είχε παραδοσιακά αποκλείσει Aλλά ένας λόγος

γι αυτό ήταν ότι η πολιτική επανάσταση αποδείχθηκε δύσκολη ιστορία για να πιάσει

τόπο H πολιτιστική θεωρία όπως την ξέρουmicroε είναι απόγονος microιας πολιτικής ήττας

ξεκίνησε microε το ξέσπασmicroα του 1968 χρονολογία σχεδόν ταυτόχρονη microε το πρώιmicroο έργο

του J Derrida και προσπάθησε ανάmicroεσα σε τόσα άλλα πράγmicroατα να κρατήσει ζεστό στο

επίπεδο του θεωρητικού λόγου ότι είχε εξατmicroιστεί από τον αναβρασmicroό στους δρόmicroους

του Παρισιού και του Bερολίνου Aυτό που συνέβη στη συνέχεια ήταν εmicroβάθυνση microαζί

και microετατόπιση καθώς η θεωρία εγκαινίαζε νέους πολιτικούς ορίζοντες επειδή άλλοι

την είχαν οριστικώς ρίξει στο περιθώριο Στη δεκαετία του 1970 οι θεωρητικοί

συζητούσαν για τον σοσιαλισmicroό τα σηmicroαίνοντα και τη σεξουαλικότητα ώς τη δεκαετία

του 1980 όσο δέσποζε ο θατσερισmicroός-ρηγκανισmicroός και η Aριστερά είχε αmicroείλικτα

οπισθοχωρήσει συζητούσαν για τα σηmicroαίνοντα και τη σεξουαλικότητα O σύγχρονος

βορειοαmicroερικάνικος φετιχισmicroός του σώmicroατος από τη Jane Fonda microέχρι τον M Foucault

είναι microια εκλεπτυσmicroένη πρόοδος στην άϋλη πολιτική και συγχρόνως κατά το φροϋδικό

φετίχ το υποκατάστατο microιας αδιόρατης απουσίας

Θα microπορούσε να ισχυριστεί κάποιος microε την πρόθεση να παρηγορήσει τους πολέmicroιους

της θεωρίας ότι θα έπρεπε να θεωρούν τους εαυτούς τους τυχερούς που το microόνο για το

οποίο έχουν να διαmicroαρτύρονται είναι η θεωρία Aν ο Daniel Cohn Bendit είχε πετύχει

3

τον στόχο του η θεωρία θα microπορούσε να είναι το microικρότερο των προβληmicroάτων τους

Γιατί άραγε οι βορειοαmicroερικάνικες πανεπιστηmicroιουπόλεις microετατρέπουν σε λόγια το είδος

εκείνων των πολιτικών ενεργειών οι οποίες σε διαφορετικές εποχές θα microπορούσαν ίσως

να ρίξουν τον Λευκό Oίκο ή να εmicroποδίσουν το εmicroπάργκο εναντίον της Nικαράγουας

H απάντηση είναι αρκετά φανερή επειδή τα λόγια είναι τόσο πραγmicroατικά όσο τα

θύmicroατα των ρατσιστικών προσβολών έχουν κάθε λόγο να γνωρίζουν Oσο κι αν

πληκτική και καθαρόλογη είναι laquoη πολιτική ορθότηταraquo δεν είναι ούτε κατά τό ήmicroισυ

δυσάρεστη όσο τα microίνι πογκρόmicro εναντίον των αφροαmicroερικανών φοιτητών στις

πανεπιστηmicroιουπόλεις τα οποία οι κριτικοί της πολιτικής ορθότητας απερίσκεπτα

λησmicroονούν να θίξουν Mπορεί να είναι ανόητο να πει κάποιος laquoο επιβαρυmicroένοςraquo αντί

για το laquoχοντρόςraquo αν πράγmicroατι λέγεται κάτι τέτοιο ωστόσο microια ολόκληρη γενιά από

αυτοδίκαια θεωρούmicroενους ανιαρούς τύπους είναι προτιmicroότερη από έστω και έναν

βιασmicroό σε microια πανεπιστηmicroιούπολη Aλλά η άλλη αιτία για την τροπή του λόγου σε

φετίχ είναι η πολιτική παραλυσία της βορειοαmicroερικάνικης Aριστεράς η οποία πρέπει

να microετατρέψει σε σηmicroείο ότι δεν microπορεί να παραγmicroατοποιήσει Kαι το να αρνείται

κανείς τη ριζική διάκριση ανάmicroεσα στο σηmicroείο και την πραγmicroατικότητα στα λόγια για

τα βασανιστήρια και στην πραγmicroατική εφαρmicroογή τους αποτελεί εύκολη εκλογίκευση

αυτής της κατάστασης- για την οποία παρεπιπτόντως η ίδια η Aριστερά microε κανέναν

τρόπο δεν είναι τελικώς υπεύθυνη

H πολιτική αmicroφισηmicroία της θεωρίας πουθενά δεν είναι τόσο φανερή όσο στην

υπερβολική φροντίδα που δείχνει για την κουλτούρα Aν καταλαmicroβάνει τόσο microεγάλο

χώρο στη σύγχρονη θεωρία είναι γιατί βρέθηκε microε εντυπωσιακό τρόπο στο προσκήνιο

των εξελίξεων κατά την περίοδο του microεταπολεmicroικού καπιταλισmicroού Όmicroως αυτό έχει την

θετική και την αρνητική του πλευρά Tις τελευταίες τρεις δεκαετίες οι τρεις microορφές

πολιτικού αγώνα ndashοι σηmicroαντικότεροι στην οικουmicroενική ατζένταndash υπήρξαν ο φεmicroινισmicroός

ο εθνισmicroός και ο επαναστατικός εθνικισmicroός και στις τρεις αυτές microορφές τα πολιτιστικά

ζητήmicroατα της γλώσσας των αξιών της εmicroπειρίας και της ταυτότητας παίζουν ζωτικό

ρόλο Aυτό δηmicroιουργεί ένα πρόβληmicroα για microια περισσότερο κλασική αντίληψη της

κουλτούρας η οποία όχι microόνο θεωρούνταν ως το ακριβώς αντίθετο της κατεστηmicroένης

πολιτικής αλλά είχε τις κατά τον Arnold φιλοδοξίες να παρουσιαστεί ως λύση της

πολιτικής σύγκρουσης Aυτό που συνέβη στη συνέχεια είναι ότι η λύση έγινε microέρος

του προβλήmicroατος Όσο οι πολιτικές συγκρούσεις έχουν υλική υπόσταση η ιδέα της

4

επίλυσής τους στό ανώτερο επίπεδο της κουλτούρας διατηρεί ισχνό ποσοστό

ευλογοφάνειας όmicroως από τη στιγmicroή που η κουλτούρα γίνεται η ίδια το microέσο microε το

οποίο αυτές οι συγκρούσεις εκδηλώνονται το οικουmicroενικό microοντέλο της κουλτούρας

είναι αναπόφευκτο ότι θα περιέλθει σε κρίση

H φιλελεύθερη ουmicroανιστική αντίληψη της λογοτεχνίας θεωρεί ότι η αναγνωστική πράξη

είναι τέτοια που προϋποθέτει ολότελα ένα καθολικό ανθρώπινο υποκείmicroενο που πρέπει

να αποβάλει τις πολιτιστικές του ιδιοmicroορφίες αν θέλει να συmicromicroετάσχει πλήρως σ

αυτήν τη συmicroφωνία Aυτό στον καιρό του υπήρξε επαναστατική ιδέα ndashένα πλήγmicroα στα

προνόmicroια και στον ατοmicroικισmicroό του laquoπαλαιού καθεστώτοςraquo για το οποίο η αντίληψη

ενός καθολικού ανθρωπισmicroού του να microπορείς δηλαδή να γίνεσαι σεβαστός να έχεις

δικαίωmicroα ψήφου ή ελεύθερης έκφρασης ακριβώς επειδή ήσουν άνθρωπος και όχι γιος

ενός κατώτερου πρώσσου κόmicroη ήταν ανατρεπτικό πράγmicroα Eίναι εκπληκτικό πόσο βαθιά

η σηmicroερινή πολιτιστική Aριστερά έχει καταπνίξει την απελευθερωτική όψη αυτής της

ιστορίας microε την laquoπαβλοφικήraquo της αντίδραση στο laquoενοποιηmicroένο υποκείmicroενοraquo ή microε τον

δηmicroαγωγικό ισχυρισmicroό της ότι ο Fr R Leavis ndash πρώιmicroος οπαδός του κοmicromicroουνισmicroού στο

όνοmicroα του οποίου το κοινωνικό και λογοτεχνικό κατεστηmicroένο του καιρού του άφριζε

από οργή ndash ήταν απλά ένας laquoαντιδραστικόςraquo ∆εν υπάρχει τίποτα το λανθασmicroένο στην

ιδέα του καθολικού υποκειmicroένου αν την αντιmicroετωπίσει κανείς microε όρους πολιτικούς

Σηmicroαίνει ανάmicroεσα στα άλλα ότι το νά είσαι microεξικανός ιεράρχης ή microαλαισιανός

τραπεζίτης δεν σου εξασφαλίζει κανένα αυτόmicroατο προνόmicroιο στην πολιτική κοινωνία

Σηmicroαίνει επίσης ότι είναι πατρωνεία να λέει κανείς στον αποκαλούmicroενο Tρίτο Kόσmicroο

ότι θα έπρεπε να αφοσιώνονται σε κρίσιmicroες υποθέσεις που αφορούν στα νεοαποικιακά

ζητήmicroατα παρά να γράφουν για τις laquoεικονοποιίαraquo του Hopkins αν αυτό επιθυmicroούν

Όmicroως οι αποπνικτικές microορφές της microεγαλόψυχης εξισωτικής ιδέας του καθολικού

υποκειmicroένου έριξαν στο περιθώριο εκείνες ακριβώς τις κοινωνικές οmicroάδες οι οποίες

όταν η θεωρία έκανε την εmicroφάνισή της microερικές δεκαετίες πριν άρχιζαν να σπουδάζουν

στην ανώτερη εκπαίδευση για πρώτη φορά σε σηmicroαντικό αριθmicroό και ασκούσαν πιέσεις

στο σύνολο της πολιτικής κοινωνίας για τα δικαιώmicroατα τους

H θεωρία έτσι προέκυψε από την προοδευτική κατάρρευση όλου αυτού του

παραδείγmicroατος και απέτυχε να βάλει κάτι άλλο στη θέση του ∆εν υπάρχει κανένα

laquoθεωρητικό παράδειγmicroαraquo η θεωρία είναι microόνον ένας πορώδης χώρος που ανοίχτηκε από

5

την έκρηξη στη χαοτική διαίρεση της εργασίας όπου πολλά είδη λόγου ασύνδετα

microεταξύ τους εξελίχθηκαν σε συζήτηση γύρω από ένα αντικείmicroενο την laquoτέχνηraquo ο

ορισmicroός του οποίου είναι microέρος του προβλήmicroατος ∆εν πρόκειται για ακαδηmicroαϊκό

κλάδο αλλά για σύmicroπτωmicroα της κρίσης που περνά ο σηmicroερινός τεmicroαχισmicroός των τοmicroέων

της γνώσης κρίση που προήλθε από την πίεση βαρυσήmicroαντων νέων κοινωνικών

εξελίξεων Aλλά εφόσον αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο συχνά η κριτική

εξελίσσεται αδυνατούmicroε να καταλάβουmicroε γιατί τα ανώτερα ακαδηmicroαϊκά σαλόνια

εξάπτονται τόσο έντονα εναντίον της

H κουλτούρα ωστόσο έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο στην microεταπολεmicroική ιστορία της ∆ύσης

κατά microία άλλη λιγότερο θετική έννοια Ήδη από την εποχή του ∆ιαφωτισmicroού η

κουλτούρα ήταν πράγmicroατι το laquoάλλοraquo της πολιτικής κοινωνίας ndashο τόπος του να είσαι σε

αντίθεση προς το να πράττεις το βασίλειο των στόχων παρά των microέσων ο οίκος του

εκστασιακού πνεύmicroατος παρά η πληκτική πεζότητα της καθηmicroερινής ζωής H

πολιτισmicroένη Aριστερά εύστοχα επιmicroένει στη ζηmicroιά που δηmicroιουργείται κατ αυτόν τον

τρόπο από την αποmicroόνωση της κουλτούρας τείνει όmicroως όπως συνήθως να λησmicroονεί

την απελευθερωτική πλευρά της ιστορίας Aν η κουλτούρα αποσπάστηκε από την

κοινωνία συνέβη microερικώς επειδή αυτή η κοινωνία καθώς περιήλθε στην κυριαρχία

του εργαλειακού Λόγου διέθετε ολοένα και λιγότερο χρόνο για τις αξίες που

καλλιεργούσε H πλήρης αυτή αποmicroόνωση της κουλτούρας είναι ένα αποκαλυπτικό

σχόλιο για το είδος της κοινωνίας που εmicroποδίζεται να την αποβάλει Aυτές λοιπόν οι

πολιτιστικές αξίες έπρεπε να καλλιεργηθούν στο περιθώριο στη microορφή microιας τέχνης που

τώρα είχε στερηθεί ολότελα τις παραδοσιακές κοινωνικές της λειτουργίες και αυτό

ήταν απώλεια microαζί και κέρδος Aκριβώς επειδή είχε διαφωτίσει κάπως τη σχέση

ανάmicroεσα στον εαυτό της και στην πολιτική τάξη η τέχνη microπορούσε να γίνει για

πρώτη φορά κριτική Όmicroως για τους ίδιους ακριβώς λόγους αυτή η κριτική θα

microπορούσε microόνο περιορισmicroένα να γίνει αποτελεσmicroατική Aπαλλαγmicroένη από τον νόmicroο της

χρησιmicroότητας η κουλτούρα θα microπορούσε τώρα να microεταβληθεί σ έναν ουτοπικό χώρο

προβάλλοντάς microας εικόνες από την εν δυνάmicroει ελευθερία microας όmicroως επειδή κράτησε

microιαν ιδεαλιστική απόσταση από την πραγmicroατικότητα αυτές οι πολύτιmicroες εικόνες

ελευθερίας ο αισθησιασmicroός και η ευτυχία έγιναν ψευδώς αφηρηmicroένες Eύκολα

προσαρτήθηκαν σε microιαν ιδεολογία που microας έmicroαθε ότι θα microπορούσαmicroε να έχουmicroε όλα τα

πράγmicroατα τώρα δίχως σοβαρές κοινωνικές αλλαγές και ανά πάσα στιγmicroή θα

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

2

Oι Paul Ricoeur Hans Gadamer Harold Bloom Julia Kristeva Stanley Fish και Wolfang

Iser κάθε άλλο παρά διακρίνονται γιά τον επαναστατικό τους φανατισmicroό Kάνα δυο απ

αυτούς έχουν τρυπώσει για τα καλά στην πολιτική ∆εξιά οι υπόλοιποι δεν

υποστηρίζουν τέτοιες πολιτικές θέσεις που θα microπορούσαν να κάνουν τον Paddy

Ashdown να χάσει τον ύπνο του Aριστεροί όπως ο Edward Said είναι ιδιαίτερα

επιφυλακτικοί απέναντι στη λογοτεχνική θεωρία όπως υπήρξαν κάποτε οι R Williams

και E P Thomson ndash στην πραγmicroατικότητα θα ήταν αρκετά δύσκολο να συγκεντρώσει

κανείς περισσότερους από microια χούφτα microαρξιστές οι οποίοι να προέρχονται από τις

τάξεις των βρετανών θεωρητικών της κουλτούρας Aλλά η θεωρία και η αριστερή

πολιτική βρίσκονται σε διάσταση κατά κάποιον άλλον τρόπο Aπό microιαν άποψη η θεωρία

υπήρξε η συνέχεια της ριζοσπαστικής πολιτικής microε άλλα microέσα ndash η microεταφορά της

επανάστασης microέσα στα σηmicroεία και στη σεξουαλικότητα στον λόγο (discourse) και στον

τζόγο (disco) σε όλες τις ζωτικές εκφάνσεις της καθηmicroερινής κουλτούρας τις οποίες ο

ανώτερος ανδροκεντρικός ρασιοναλισmicroός είχε παραδοσιακά αποκλείσει Aλλά ένας λόγος

γι αυτό ήταν ότι η πολιτική επανάσταση αποδείχθηκε δύσκολη ιστορία για να πιάσει

τόπο H πολιτιστική θεωρία όπως την ξέρουmicroε είναι απόγονος microιας πολιτικής ήττας

ξεκίνησε microε το ξέσπασmicroα του 1968 χρονολογία σχεδόν ταυτόχρονη microε το πρώιmicroο έργο

του J Derrida και προσπάθησε ανάmicroεσα σε τόσα άλλα πράγmicroατα να κρατήσει ζεστό στο

επίπεδο του θεωρητικού λόγου ότι είχε εξατmicroιστεί από τον αναβρασmicroό στους δρόmicroους

του Παρισιού και του Bερολίνου Aυτό που συνέβη στη συνέχεια ήταν εmicroβάθυνση microαζί

και microετατόπιση καθώς η θεωρία εγκαινίαζε νέους πολιτικούς ορίζοντες επειδή άλλοι

την είχαν οριστικώς ρίξει στο περιθώριο Στη δεκαετία του 1970 οι θεωρητικοί

συζητούσαν για τον σοσιαλισmicroό τα σηmicroαίνοντα και τη σεξουαλικότητα ώς τη δεκαετία

του 1980 όσο δέσποζε ο θατσερισmicroός-ρηγκανισmicroός και η Aριστερά είχε αmicroείλικτα

οπισθοχωρήσει συζητούσαν για τα σηmicroαίνοντα και τη σεξουαλικότητα O σύγχρονος

βορειοαmicroερικάνικος φετιχισmicroός του σώmicroατος από τη Jane Fonda microέχρι τον M Foucault

είναι microια εκλεπτυσmicroένη πρόοδος στην άϋλη πολιτική και συγχρόνως κατά το φροϋδικό

φετίχ το υποκατάστατο microιας αδιόρατης απουσίας

Θα microπορούσε να ισχυριστεί κάποιος microε την πρόθεση να παρηγορήσει τους πολέmicroιους

της θεωρίας ότι θα έπρεπε να θεωρούν τους εαυτούς τους τυχερούς που το microόνο για το

οποίο έχουν να διαmicroαρτύρονται είναι η θεωρία Aν ο Daniel Cohn Bendit είχε πετύχει

3

τον στόχο του η θεωρία θα microπορούσε να είναι το microικρότερο των προβληmicroάτων τους

Γιατί άραγε οι βορειοαmicroερικάνικες πανεπιστηmicroιουπόλεις microετατρέπουν σε λόγια το είδος

εκείνων των πολιτικών ενεργειών οι οποίες σε διαφορετικές εποχές θα microπορούσαν ίσως

να ρίξουν τον Λευκό Oίκο ή να εmicroποδίσουν το εmicroπάργκο εναντίον της Nικαράγουας

H απάντηση είναι αρκετά φανερή επειδή τα λόγια είναι τόσο πραγmicroατικά όσο τα

θύmicroατα των ρατσιστικών προσβολών έχουν κάθε λόγο να γνωρίζουν Oσο κι αν

πληκτική και καθαρόλογη είναι laquoη πολιτική ορθότηταraquo δεν είναι ούτε κατά τό ήmicroισυ

δυσάρεστη όσο τα microίνι πογκρόmicro εναντίον των αφροαmicroερικανών φοιτητών στις

πανεπιστηmicroιουπόλεις τα οποία οι κριτικοί της πολιτικής ορθότητας απερίσκεπτα

λησmicroονούν να θίξουν Mπορεί να είναι ανόητο να πει κάποιος laquoο επιβαρυmicroένοςraquo αντί

για το laquoχοντρόςraquo αν πράγmicroατι λέγεται κάτι τέτοιο ωστόσο microια ολόκληρη γενιά από

αυτοδίκαια θεωρούmicroενους ανιαρούς τύπους είναι προτιmicroότερη από έστω και έναν

βιασmicroό σε microια πανεπιστηmicroιούπολη Aλλά η άλλη αιτία για την τροπή του λόγου σε

φετίχ είναι η πολιτική παραλυσία της βορειοαmicroερικάνικης Aριστεράς η οποία πρέπει

να microετατρέψει σε σηmicroείο ότι δεν microπορεί να παραγmicroατοποιήσει Kαι το να αρνείται

κανείς τη ριζική διάκριση ανάmicroεσα στο σηmicroείο και την πραγmicroατικότητα στα λόγια για

τα βασανιστήρια και στην πραγmicroατική εφαρmicroογή τους αποτελεί εύκολη εκλογίκευση

αυτής της κατάστασης- για την οποία παρεπιπτόντως η ίδια η Aριστερά microε κανέναν

τρόπο δεν είναι τελικώς υπεύθυνη

H πολιτική αmicroφισηmicroία της θεωρίας πουθενά δεν είναι τόσο φανερή όσο στην

υπερβολική φροντίδα που δείχνει για την κουλτούρα Aν καταλαmicroβάνει τόσο microεγάλο

χώρο στη σύγχρονη θεωρία είναι γιατί βρέθηκε microε εντυπωσιακό τρόπο στο προσκήνιο

των εξελίξεων κατά την περίοδο του microεταπολεmicroικού καπιταλισmicroού Όmicroως αυτό έχει την

θετική και την αρνητική του πλευρά Tις τελευταίες τρεις δεκαετίες οι τρεις microορφές

πολιτικού αγώνα ndashοι σηmicroαντικότεροι στην οικουmicroενική ατζένταndash υπήρξαν ο φεmicroινισmicroός

ο εθνισmicroός και ο επαναστατικός εθνικισmicroός και στις τρεις αυτές microορφές τα πολιτιστικά

ζητήmicroατα της γλώσσας των αξιών της εmicroπειρίας και της ταυτότητας παίζουν ζωτικό

ρόλο Aυτό δηmicroιουργεί ένα πρόβληmicroα για microια περισσότερο κλασική αντίληψη της

κουλτούρας η οποία όχι microόνο θεωρούνταν ως το ακριβώς αντίθετο της κατεστηmicroένης

πολιτικής αλλά είχε τις κατά τον Arnold φιλοδοξίες να παρουσιαστεί ως λύση της

πολιτικής σύγκρουσης Aυτό που συνέβη στη συνέχεια είναι ότι η λύση έγινε microέρος

του προβλήmicroατος Όσο οι πολιτικές συγκρούσεις έχουν υλική υπόσταση η ιδέα της

4

επίλυσής τους στό ανώτερο επίπεδο της κουλτούρας διατηρεί ισχνό ποσοστό

ευλογοφάνειας όmicroως από τη στιγmicroή που η κουλτούρα γίνεται η ίδια το microέσο microε το

οποίο αυτές οι συγκρούσεις εκδηλώνονται το οικουmicroενικό microοντέλο της κουλτούρας

είναι αναπόφευκτο ότι θα περιέλθει σε κρίση

H φιλελεύθερη ουmicroανιστική αντίληψη της λογοτεχνίας θεωρεί ότι η αναγνωστική πράξη

είναι τέτοια που προϋποθέτει ολότελα ένα καθολικό ανθρώπινο υποκείmicroενο που πρέπει

να αποβάλει τις πολιτιστικές του ιδιοmicroορφίες αν θέλει να συmicromicroετάσχει πλήρως σ

αυτήν τη συmicroφωνία Aυτό στον καιρό του υπήρξε επαναστατική ιδέα ndashένα πλήγmicroα στα

προνόmicroια και στον ατοmicroικισmicroό του laquoπαλαιού καθεστώτοςraquo για το οποίο η αντίληψη

ενός καθολικού ανθρωπισmicroού του να microπορείς δηλαδή να γίνεσαι σεβαστός να έχεις

δικαίωmicroα ψήφου ή ελεύθερης έκφρασης ακριβώς επειδή ήσουν άνθρωπος και όχι γιος

ενός κατώτερου πρώσσου κόmicroη ήταν ανατρεπτικό πράγmicroα Eίναι εκπληκτικό πόσο βαθιά

η σηmicroερινή πολιτιστική Aριστερά έχει καταπνίξει την απελευθερωτική όψη αυτής της

ιστορίας microε την laquoπαβλοφικήraquo της αντίδραση στο laquoενοποιηmicroένο υποκείmicroενοraquo ή microε τον

δηmicroαγωγικό ισχυρισmicroό της ότι ο Fr R Leavis ndash πρώιmicroος οπαδός του κοmicromicroουνισmicroού στο

όνοmicroα του οποίου το κοινωνικό και λογοτεχνικό κατεστηmicroένο του καιρού του άφριζε

από οργή ndash ήταν απλά ένας laquoαντιδραστικόςraquo ∆εν υπάρχει τίποτα το λανθασmicroένο στην

ιδέα του καθολικού υποκειmicroένου αν την αντιmicroετωπίσει κανείς microε όρους πολιτικούς

Σηmicroαίνει ανάmicroεσα στα άλλα ότι το νά είσαι microεξικανός ιεράρχης ή microαλαισιανός

τραπεζίτης δεν σου εξασφαλίζει κανένα αυτόmicroατο προνόmicroιο στην πολιτική κοινωνία

Σηmicroαίνει επίσης ότι είναι πατρωνεία να λέει κανείς στον αποκαλούmicroενο Tρίτο Kόσmicroο

ότι θα έπρεπε να αφοσιώνονται σε κρίσιmicroες υποθέσεις που αφορούν στα νεοαποικιακά

ζητήmicroατα παρά να γράφουν για τις laquoεικονοποιίαraquo του Hopkins αν αυτό επιθυmicroούν

Όmicroως οι αποπνικτικές microορφές της microεγαλόψυχης εξισωτικής ιδέας του καθολικού

υποκειmicroένου έριξαν στο περιθώριο εκείνες ακριβώς τις κοινωνικές οmicroάδες οι οποίες

όταν η θεωρία έκανε την εmicroφάνισή της microερικές δεκαετίες πριν άρχιζαν να σπουδάζουν

στην ανώτερη εκπαίδευση για πρώτη φορά σε σηmicroαντικό αριθmicroό και ασκούσαν πιέσεις

στο σύνολο της πολιτικής κοινωνίας για τα δικαιώmicroατα τους

H θεωρία έτσι προέκυψε από την προοδευτική κατάρρευση όλου αυτού του

παραδείγmicroατος και απέτυχε να βάλει κάτι άλλο στη θέση του ∆εν υπάρχει κανένα

laquoθεωρητικό παράδειγmicroαraquo η θεωρία είναι microόνον ένας πορώδης χώρος που ανοίχτηκε από

5

την έκρηξη στη χαοτική διαίρεση της εργασίας όπου πολλά είδη λόγου ασύνδετα

microεταξύ τους εξελίχθηκαν σε συζήτηση γύρω από ένα αντικείmicroενο την laquoτέχνηraquo ο

ορισmicroός του οποίου είναι microέρος του προβλήmicroατος ∆εν πρόκειται για ακαδηmicroαϊκό

κλάδο αλλά για σύmicroπτωmicroα της κρίσης που περνά ο σηmicroερινός τεmicroαχισmicroός των τοmicroέων

της γνώσης κρίση που προήλθε από την πίεση βαρυσήmicroαντων νέων κοινωνικών

εξελίξεων Aλλά εφόσον αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο συχνά η κριτική

εξελίσσεται αδυνατούmicroε να καταλάβουmicroε γιατί τα ανώτερα ακαδηmicroαϊκά σαλόνια

εξάπτονται τόσο έντονα εναντίον της

H κουλτούρα ωστόσο έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο στην microεταπολεmicroική ιστορία της ∆ύσης

κατά microία άλλη λιγότερο θετική έννοια Ήδη από την εποχή του ∆ιαφωτισmicroού η

κουλτούρα ήταν πράγmicroατι το laquoάλλοraquo της πολιτικής κοινωνίας ndashο τόπος του να είσαι σε

αντίθεση προς το να πράττεις το βασίλειο των στόχων παρά των microέσων ο οίκος του

εκστασιακού πνεύmicroατος παρά η πληκτική πεζότητα της καθηmicroερινής ζωής H

πολιτισmicroένη Aριστερά εύστοχα επιmicroένει στη ζηmicroιά που δηmicroιουργείται κατ αυτόν τον

τρόπο από την αποmicroόνωση της κουλτούρας τείνει όmicroως όπως συνήθως να λησmicroονεί

την απελευθερωτική πλευρά της ιστορίας Aν η κουλτούρα αποσπάστηκε από την

κοινωνία συνέβη microερικώς επειδή αυτή η κοινωνία καθώς περιήλθε στην κυριαρχία

του εργαλειακού Λόγου διέθετε ολοένα και λιγότερο χρόνο για τις αξίες που

καλλιεργούσε H πλήρης αυτή αποmicroόνωση της κουλτούρας είναι ένα αποκαλυπτικό

σχόλιο για το είδος της κοινωνίας που εmicroποδίζεται να την αποβάλει Aυτές λοιπόν οι

πολιτιστικές αξίες έπρεπε να καλλιεργηθούν στο περιθώριο στη microορφή microιας τέχνης που

τώρα είχε στερηθεί ολότελα τις παραδοσιακές κοινωνικές της λειτουργίες και αυτό

ήταν απώλεια microαζί και κέρδος Aκριβώς επειδή είχε διαφωτίσει κάπως τη σχέση

ανάmicroεσα στον εαυτό της και στην πολιτική τάξη η τέχνη microπορούσε να γίνει για

πρώτη φορά κριτική Όmicroως για τους ίδιους ακριβώς λόγους αυτή η κριτική θα

microπορούσε microόνο περιορισmicroένα να γίνει αποτελεσmicroατική Aπαλλαγmicroένη από τον νόmicroο της

χρησιmicroότητας η κουλτούρα θα microπορούσε τώρα να microεταβληθεί σ έναν ουτοπικό χώρο

προβάλλοντάς microας εικόνες από την εν δυνάmicroει ελευθερία microας όmicroως επειδή κράτησε

microιαν ιδεαλιστική απόσταση από την πραγmicroατικότητα αυτές οι πολύτιmicroες εικόνες

ελευθερίας ο αισθησιασmicroός και η ευτυχία έγιναν ψευδώς αφηρηmicroένες Eύκολα

προσαρτήθηκαν σε microιαν ιδεολογία που microας έmicroαθε ότι θα microπορούσαmicroε να έχουmicroε όλα τα

πράγmicroατα τώρα δίχως σοβαρές κοινωνικές αλλαγές και ανά πάσα στιγmicroή θα

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

3

τον στόχο του η θεωρία θα microπορούσε να είναι το microικρότερο των προβληmicroάτων τους

Γιατί άραγε οι βορειοαmicroερικάνικες πανεπιστηmicroιουπόλεις microετατρέπουν σε λόγια το είδος

εκείνων των πολιτικών ενεργειών οι οποίες σε διαφορετικές εποχές θα microπορούσαν ίσως

να ρίξουν τον Λευκό Oίκο ή να εmicroποδίσουν το εmicroπάργκο εναντίον της Nικαράγουας

H απάντηση είναι αρκετά φανερή επειδή τα λόγια είναι τόσο πραγmicroατικά όσο τα

θύmicroατα των ρατσιστικών προσβολών έχουν κάθε λόγο να γνωρίζουν Oσο κι αν

πληκτική και καθαρόλογη είναι laquoη πολιτική ορθότηταraquo δεν είναι ούτε κατά τό ήmicroισυ

δυσάρεστη όσο τα microίνι πογκρόmicro εναντίον των αφροαmicroερικανών φοιτητών στις

πανεπιστηmicroιουπόλεις τα οποία οι κριτικοί της πολιτικής ορθότητας απερίσκεπτα

λησmicroονούν να θίξουν Mπορεί να είναι ανόητο να πει κάποιος laquoο επιβαρυmicroένοςraquo αντί

για το laquoχοντρόςraquo αν πράγmicroατι λέγεται κάτι τέτοιο ωστόσο microια ολόκληρη γενιά από

αυτοδίκαια θεωρούmicroενους ανιαρούς τύπους είναι προτιmicroότερη από έστω και έναν

βιασmicroό σε microια πανεπιστηmicroιούπολη Aλλά η άλλη αιτία για την τροπή του λόγου σε

φετίχ είναι η πολιτική παραλυσία της βορειοαmicroερικάνικης Aριστεράς η οποία πρέπει

να microετατρέψει σε σηmicroείο ότι δεν microπορεί να παραγmicroατοποιήσει Kαι το να αρνείται

κανείς τη ριζική διάκριση ανάmicroεσα στο σηmicroείο και την πραγmicroατικότητα στα λόγια για

τα βασανιστήρια και στην πραγmicroατική εφαρmicroογή τους αποτελεί εύκολη εκλογίκευση

αυτής της κατάστασης- για την οποία παρεπιπτόντως η ίδια η Aριστερά microε κανέναν

τρόπο δεν είναι τελικώς υπεύθυνη

H πολιτική αmicroφισηmicroία της θεωρίας πουθενά δεν είναι τόσο φανερή όσο στην

υπερβολική φροντίδα που δείχνει για την κουλτούρα Aν καταλαmicroβάνει τόσο microεγάλο

χώρο στη σύγχρονη θεωρία είναι γιατί βρέθηκε microε εντυπωσιακό τρόπο στο προσκήνιο

των εξελίξεων κατά την περίοδο του microεταπολεmicroικού καπιταλισmicroού Όmicroως αυτό έχει την

θετική και την αρνητική του πλευρά Tις τελευταίες τρεις δεκαετίες οι τρεις microορφές

πολιτικού αγώνα ndashοι σηmicroαντικότεροι στην οικουmicroενική ατζένταndash υπήρξαν ο φεmicroινισmicroός

ο εθνισmicroός και ο επαναστατικός εθνικισmicroός και στις τρεις αυτές microορφές τα πολιτιστικά

ζητήmicroατα της γλώσσας των αξιών της εmicroπειρίας και της ταυτότητας παίζουν ζωτικό

ρόλο Aυτό δηmicroιουργεί ένα πρόβληmicroα για microια περισσότερο κλασική αντίληψη της

κουλτούρας η οποία όχι microόνο θεωρούνταν ως το ακριβώς αντίθετο της κατεστηmicroένης

πολιτικής αλλά είχε τις κατά τον Arnold φιλοδοξίες να παρουσιαστεί ως λύση της

πολιτικής σύγκρουσης Aυτό που συνέβη στη συνέχεια είναι ότι η λύση έγινε microέρος

του προβλήmicroατος Όσο οι πολιτικές συγκρούσεις έχουν υλική υπόσταση η ιδέα της

4

επίλυσής τους στό ανώτερο επίπεδο της κουλτούρας διατηρεί ισχνό ποσοστό

ευλογοφάνειας όmicroως από τη στιγmicroή που η κουλτούρα γίνεται η ίδια το microέσο microε το

οποίο αυτές οι συγκρούσεις εκδηλώνονται το οικουmicroενικό microοντέλο της κουλτούρας

είναι αναπόφευκτο ότι θα περιέλθει σε κρίση

H φιλελεύθερη ουmicroανιστική αντίληψη της λογοτεχνίας θεωρεί ότι η αναγνωστική πράξη

είναι τέτοια που προϋποθέτει ολότελα ένα καθολικό ανθρώπινο υποκείmicroενο που πρέπει

να αποβάλει τις πολιτιστικές του ιδιοmicroορφίες αν θέλει να συmicromicroετάσχει πλήρως σ

αυτήν τη συmicroφωνία Aυτό στον καιρό του υπήρξε επαναστατική ιδέα ndashένα πλήγmicroα στα

προνόmicroια και στον ατοmicroικισmicroό του laquoπαλαιού καθεστώτοςraquo για το οποίο η αντίληψη

ενός καθολικού ανθρωπισmicroού του να microπορείς δηλαδή να γίνεσαι σεβαστός να έχεις

δικαίωmicroα ψήφου ή ελεύθερης έκφρασης ακριβώς επειδή ήσουν άνθρωπος και όχι γιος

ενός κατώτερου πρώσσου κόmicroη ήταν ανατρεπτικό πράγmicroα Eίναι εκπληκτικό πόσο βαθιά

η σηmicroερινή πολιτιστική Aριστερά έχει καταπνίξει την απελευθερωτική όψη αυτής της

ιστορίας microε την laquoπαβλοφικήraquo της αντίδραση στο laquoενοποιηmicroένο υποκείmicroενοraquo ή microε τον

δηmicroαγωγικό ισχυρισmicroό της ότι ο Fr R Leavis ndash πρώιmicroος οπαδός του κοmicromicroουνισmicroού στο

όνοmicroα του οποίου το κοινωνικό και λογοτεχνικό κατεστηmicroένο του καιρού του άφριζε

από οργή ndash ήταν απλά ένας laquoαντιδραστικόςraquo ∆εν υπάρχει τίποτα το λανθασmicroένο στην

ιδέα του καθολικού υποκειmicroένου αν την αντιmicroετωπίσει κανείς microε όρους πολιτικούς

Σηmicroαίνει ανάmicroεσα στα άλλα ότι το νά είσαι microεξικανός ιεράρχης ή microαλαισιανός

τραπεζίτης δεν σου εξασφαλίζει κανένα αυτόmicroατο προνόmicroιο στην πολιτική κοινωνία

Σηmicroαίνει επίσης ότι είναι πατρωνεία να λέει κανείς στον αποκαλούmicroενο Tρίτο Kόσmicroο

ότι θα έπρεπε να αφοσιώνονται σε κρίσιmicroες υποθέσεις που αφορούν στα νεοαποικιακά

ζητήmicroατα παρά να γράφουν για τις laquoεικονοποιίαraquo του Hopkins αν αυτό επιθυmicroούν

Όmicroως οι αποπνικτικές microορφές της microεγαλόψυχης εξισωτικής ιδέας του καθολικού

υποκειmicroένου έριξαν στο περιθώριο εκείνες ακριβώς τις κοινωνικές οmicroάδες οι οποίες

όταν η θεωρία έκανε την εmicroφάνισή της microερικές δεκαετίες πριν άρχιζαν να σπουδάζουν

στην ανώτερη εκπαίδευση για πρώτη φορά σε σηmicroαντικό αριθmicroό και ασκούσαν πιέσεις

στο σύνολο της πολιτικής κοινωνίας για τα δικαιώmicroατα τους

H θεωρία έτσι προέκυψε από την προοδευτική κατάρρευση όλου αυτού του

παραδείγmicroατος και απέτυχε να βάλει κάτι άλλο στη θέση του ∆εν υπάρχει κανένα

laquoθεωρητικό παράδειγmicroαraquo η θεωρία είναι microόνον ένας πορώδης χώρος που ανοίχτηκε από

5

την έκρηξη στη χαοτική διαίρεση της εργασίας όπου πολλά είδη λόγου ασύνδετα

microεταξύ τους εξελίχθηκαν σε συζήτηση γύρω από ένα αντικείmicroενο την laquoτέχνηraquo ο

ορισmicroός του οποίου είναι microέρος του προβλήmicroατος ∆εν πρόκειται για ακαδηmicroαϊκό

κλάδο αλλά για σύmicroπτωmicroα της κρίσης που περνά ο σηmicroερινός τεmicroαχισmicroός των τοmicroέων

της γνώσης κρίση που προήλθε από την πίεση βαρυσήmicroαντων νέων κοινωνικών

εξελίξεων Aλλά εφόσον αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο συχνά η κριτική

εξελίσσεται αδυνατούmicroε να καταλάβουmicroε γιατί τα ανώτερα ακαδηmicroαϊκά σαλόνια

εξάπτονται τόσο έντονα εναντίον της

H κουλτούρα ωστόσο έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο στην microεταπολεmicroική ιστορία της ∆ύσης

κατά microία άλλη λιγότερο θετική έννοια Ήδη από την εποχή του ∆ιαφωτισmicroού η

κουλτούρα ήταν πράγmicroατι το laquoάλλοraquo της πολιτικής κοινωνίας ndashο τόπος του να είσαι σε

αντίθεση προς το να πράττεις το βασίλειο των στόχων παρά των microέσων ο οίκος του

εκστασιακού πνεύmicroατος παρά η πληκτική πεζότητα της καθηmicroερινής ζωής H

πολιτισmicroένη Aριστερά εύστοχα επιmicroένει στη ζηmicroιά που δηmicroιουργείται κατ αυτόν τον

τρόπο από την αποmicroόνωση της κουλτούρας τείνει όmicroως όπως συνήθως να λησmicroονεί

την απελευθερωτική πλευρά της ιστορίας Aν η κουλτούρα αποσπάστηκε από την

κοινωνία συνέβη microερικώς επειδή αυτή η κοινωνία καθώς περιήλθε στην κυριαρχία

του εργαλειακού Λόγου διέθετε ολοένα και λιγότερο χρόνο για τις αξίες που

καλλιεργούσε H πλήρης αυτή αποmicroόνωση της κουλτούρας είναι ένα αποκαλυπτικό

σχόλιο για το είδος της κοινωνίας που εmicroποδίζεται να την αποβάλει Aυτές λοιπόν οι

πολιτιστικές αξίες έπρεπε να καλλιεργηθούν στο περιθώριο στη microορφή microιας τέχνης που

τώρα είχε στερηθεί ολότελα τις παραδοσιακές κοινωνικές της λειτουργίες και αυτό

ήταν απώλεια microαζί και κέρδος Aκριβώς επειδή είχε διαφωτίσει κάπως τη σχέση

ανάmicroεσα στον εαυτό της και στην πολιτική τάξη η τέχνη microπορούσε να γίνει για

πρώτη φορά κριτική Όmicroως για τους ίδιους ακριβώς λόγους αυτή η κριτική θα

microπορούσε microόνο περιορισmicroένα να γίνει αποτελεσmicroατική Aπαλλαγmicroένη από τον νόmicroο της

χρησιmicroότητας η κουλτούρα θα microπορούσε τώρα να microεταβληθεί σ έναν ουτοπικό χώρο

προβάλλοντάς microας εικόνες από την εν δυνάmicroει ελευθερία microας όmicroως επειδή κράτησε

microιαν ιδεαλιστική απόσταση από την πραγmicroατικότητα αυτές οι πολύτιmicroες εικόνες

ελευθερίας ο αισθησιασmicroός και η ευτυχία έγιναν ψευδώς αφηρηmicroένες Eύκολα

προσαρτήθηκαν σε microιαν ιδεολογία που microας έmicroαθε ότι θα microπορούσαmicroε να έχουmicroε όλα τα

πράγmicroατα τώρα δίχως σοβαρές κοινωνικές αλλαγές και ανά πάσα στιγmicroή θα

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

4

επίλυσής τους στό ανώτερο επίπεδο της κουλτούρας διατηρεί ισχνό ποσοστό

ευλογοφάνειας όmicroως από τη στιγmicroή που η κουλτούρα γίνεται η ίδια το microέσο microε το

οποίο αυτές οι συγκρούσεις εκδηλώνονται το οικουmicroενικό microοντέλο της κουλτούρας

είναι αναπόφευκτο ότι θα περιέλθει σε κρίση

H φιλελεύθερη ουmicroανιστική αντίληψη της λογοτεχνίας θεωρεί ότι η αναγνωστική πράξη

είναι τέτοια που προϋποθέτει ολότελα ένα καθολικό ανθρώπινο υποκείmicroενο που πρέπει

να αποβάλει τις πολιτιστικές του ιδιοmicroορφίες αν θέλει να συmicromicroετάσχει πλήρως σ

αυτήν τη συmicroφωνία Aυτό στον καιρό του υπήρξε επαναστατική ιδέα ndashένα πλήγmicroα στα

προνόmicroια και στον ατοmicroικισmicroό του laquoπαλαιού καθεστώτοςraquo για το οποίο η αντίληψη

ενός καθολικού ανθρωπισmicroού του να microπορείς δηλαδή να γίνεσαι σεβαστός να έχεις

δικαίωmicroα ψήφου ή ελεύθερης έκφρασης ακριβώς επειδή ήσουν άνθρωπος και όχι γιος

ενός κατώτερου πρώσσου κόmicroη ήταν ανατρεπτικό πράγmicroα Eίναι εκπληκτικό πόσο βαθιά

η σηmicroερινή πολιτιστική Aριστερά έχει καταπνίξει την απελευθερωτική όψη αυτής της

ιστορίας microε την laquoπαβλοφικήraquo της αντίδραση στο laquoενοποιηmicroένο υποκείmicroενοraquo ή microε τον

δηmicroαγωγικό ισχυρισmicroό της ότι ο Fr R Leavis ndash πρώιmicroος οπαδός του κοmicromicroουνισmicroού στο

όνοmicroα του οποίου το κοινωνικό και λογοτεχνικό κατεστηmicroένο του καιρού του άφριζε

από οργή ndash ήταν απλά ένας laquoαντιδραστικόςraquo ∆εν υπάρχει τίποτα το λανθασmicroένο στην

ιδέα του καθολικού υποκειmicroένου αν την αντιmicroετωπίσει κανείς microε όρους πολιτικούς

Σηmicroαίνει ανάmicroεσα στα άλλα ότι το νά είσαι microεξικανός ιεράρχης ή microαλαισιανός

τραπεζίτης δεν σου εξασφαλίζει κανένα αυτόmicroατο προνόmicroιο στην πολιτική κοινωνία

Σηmicroαίνει επίσης ότι είναι πατρωνεία να λέει κανείς στον αποκαλούmicroενο Tρίτο Kόσmicroο

ότι θα έπρεπε να αφοσιώνονται σε κρίσιmicroες υποθέσεις που αφορούν στα νεοαποικιακά

ζητήmicroατα παρά να γράφουν για τις laquoεικονοποιίαraquo του Hopkins αν αυτό επιθυmicroούν

Όmicroως οι αποπνικτικές microορφές της microεγαλόψυχης εξισωτικής ιδέας του καθολικού

υποκειmicroένου έριξαν στο περιθώριο εκείνες ακριβώς τις κοινωνικές οmicroάδες οι οποίες

όταν η θεωρία έκανε την εmicroφάνισή της microερικές δεκαετίες πριν άρχιζαν να σπουδάζουν

στην ανώτερη εκπαίδευση για πρώτη φορά σε σηmicroαντικό αριθmicroό και ασκούσαν πιέσεις

στο σύνολο της πολιτικής κοινωνίας για τα δικαιώmicroατα τους

H θεωρία έτσι προέκυψε από την προοδευτική κατάρρευση όλου αυτού του

παραδείγmicroατος και απέτυχε να βάλει κάτι άλλο στη θέση του ∆εν υπάρχει κανένα

laquoθεωρητικό παράδειγmicroαraquo η θεωρία είναι microόνον ένας πορώδης χώρος που ανοίχτηκε από

5

την έκρηξη στη χαοτική διαίρεση της εργασίας όπου πολλά είδη λόγου ασύνδετα

microεταξύ τους εξελίχθηκαν σε συζήτηση γύρω από ένα αντικείmicroενο την laquoτέχνηraquo ο

ορισmicroός του οποίου είναι microέρος του προβλήmicroατος ∆εν πρόκειται για ακαδηmicroαϊκό

κλάδο αλλά για σύmicroπτωmicroα της κρίσης που περνά ο σηmicroερινός τεmicroαχισmicroός των τοmicroέων

της γνώσης κρίση που προήλθε από την πίεση βαρυσήmicroαντων νέων κοινωνικών

εξελίξεων Aλλά εφόσον αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο συχνά η κριτική

εξελίσσεται αδυνατούmicroε να καταλάβουmicroε γιατί τα ανώτερα ακαδηmicroαϊκά σαλόνια

εξάπτονται τόσο έντονα εναντίον της

H κουλτούρα ωστόσο έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο στην microεταπολεmicroική ιστορία της ∆ύσης

κατά microία άλλη λιγότερο θετική έννοια Ήδη από την εποχή του ∆ιαφωτισmicroού η

κουλτούρα ήταν πράγmicroατι το laquoάλλοraquo της πολιτικής κοινωνίας ndashο τόπος του να είσαι σε

αντίθεση προς το να πράττεις το βασίλειο των στόχων παρά των microέσων ο οίκος του

εκστασιακού πνεύmicroατος παρά η πληκτική πεζότητα της καθηmicroερινής ζωής H

πολιτισmicroένη Aριστερά εύστοχα επιmicroένει στη ζηmicroιά που δηmicroιουργείται κατ αυτόν τον

τρόπο από την αποmicroόνωση της κουλτούρας τείνει όmicroως όπως συνήθως να λησmicroονεί

την απελευθερωτική πλευρά της ιστορίας Aν η κουλτούρα αποσπάστηκε από την

κοινωνία συνέβη microερικώς επειδή αυτή η κοινωνία καθώς περιήλθε στην κυριαρχία

του εργαλειακού Λόγου διέθετε ολοένα και λιγότερο χρόνο για τις αξίες που

καλλιεργούσε H πλήρης αυτή αποmicroόνωση της κουλτούρας είναι ένα αποκαλυπτικό

σχόλιο για το είδος της κοινωνίας που εmicroποδίζεται να την αποβάλει Aυτές λοιπόν οι

πολιτιστικές αξίες έπρεπε να καλλιεργηθούν στο περιθώριο στη microορφή microιας τέχνης που

τώρα είχε στερηθεί ολότελα τις παραδοσιακές κοινωνικές της λειτουργίες και αυτό

ήταν απώλεια microαζί και κέρδος Aκριβώς επειδή είχε διαφωτίσει κάπως τη σχέση

ανάmicroεσα στον εαυτό της και στην πολιτική τάξη η τέχνη microπορούσε να γίνει για

πρώτη φορά κριτική Όmicroως για τους ίδιους ακριβώς λόγους αυτή η κριτική θα

microπορούσε microόνο περιορισmicroένα να γίνει αποτελεσmicroατική Aπαλλαγmicroένη από τον νόmicroο της

χρησιmicroότητας η κουλτούρα θα microπορούσε τώρα να microεταβληθεί σ έναν ουτοπικό χώρο

προβάλλοντάς microας εικόνες από την εν δυνάmicroει ελευθερία microας όmicroως επειδή κράτησε

microιαν ιδεαλιστική απόσταση από την πραγmicroατικότητα αυτές οι πολύτιmicroες εικόνες

ελευθερίας ο αισθησιασmicroός και η ευτυχία έγιναν ψευδώς αφηρηmicroένες Eύκολα

προσαρτήθηκαν σε microιαν ιδεολογία που microας έmicroαθε ότι θα microπορούσαmicroε να έχουmicroε όλα τα

πράγmicroατα τώρα δίχως σοβαρές κοινωνικές αλλαγές και ανά πάσα στιγmicroή θα

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

5

την έκρηξη στη χαοτική διαίρεση της εργασίας όπου πολλά είδη λόγου ασύνδετα

microεταξύ τους εξελίχθηκαν σε συζήτηση γύρω από ένα αντικείmicroενο την laquoτέχνηraquo ο

ορισmicroός του οποίου είναι microέρος του προβλήmicroατος ∆εν πρόκειται για ακαδηmicroαϊκό

κλάδο αλλά για σύmicroπτωmicroα της κρίσης που περνά ο σηmicroερινός τεmicroαχισmicroός των τοmicroέων

της γνώσης κρίση που προήλθε από την πίεση βαρυσήmicroαντων νέων κοινωνικών

εξελίξεων Aλλά εφόσον αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο συχνά η κριτική

εξελίσσεται αδυνατούmicroε να καταλάβουmicroε γιατί τα ανώτερα ακαδηmicroαϊκά σαλόνια

εξάπτονται τόσο έντονα εναντίον της

H κουλτούρα ωστόσο έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο στην microεταπολεmicroική ιστορία της ∆ύσης

κατά microία άλλη λιγότερο θετική έννοια Ήδη από την εποχή του ∆ιαφωτισmicroού η

κουλτούρα ήταν πράγmicroατι το laquoάλλοraquo της πολιτικής κοινωνίας ndashο τόπος του να είσαι σε

αντίθεση προς το να πράττεις το βασίλειο των στόχων παρά των microέσων ο οίκος του

εκστασιακού πνεύmicroατος παρά η πληκτική πεζότητα της καθηmicroερινής ζωής H

πολιτισmicroένη Aριστερά εύστοχα επιmicroένει στη ζηmicroιά που δηmicroιουργείται κατ αυτόν τον

τρόπο από την αποmicroόνωση της κουλτούρας τείνει όmicroως όπως συνήθως να λησmicroονεί

την απελευθερωτική πλευρά της ιστορίας Aν η κουλτούρα αποσπάστηκε από την

κοινωνία συνέβη microερικώς επειδή αυτή η κοινωνία καθώς περιήλθε στην κυριαρχία

του εργαλειακού Λόγου διέθετε ολοένα και λιγότερο χρόνο για τις αξίες που

καλλιεργούσε H πλήρης αυτή αποmicroόνωση της κουλτούρας είναι ένα αποκαλυπτικό

σχόλιο για το είδος της κοινωνίας που εmicroποδίζεται να την αποβάλει Aυτές λοιπόν οι

πολιτιστικές αξίες έπρεπε να καλλιεργηθούν στο περιθώριο στη microορφή microιας τέχνης που

τώρα είχε στερηθεί ολότελα τις παραδοσιακές κοινωνικές της λειτουργίες και αυτό

ήταν απώλεια microαζί και κέρδος Aκριβώς επειδή είχε διαφωτίσει κάπως τη σχέση

ανάmicroεσα στον εαυτό της και στην πολιτική τάξη η τέχνη microπορούσε να γίνει για

πρώτη φορά κριτική Όmicroως για τους ίδιους ακριβώς λόγους αυτή η κριτική θα

microπορούσε microόνο περιορισmicroένα να γίνει αποτελεσmicroατική Aπαλλαγmicroένη από τον νόmicroο της

χρησιmicroότητας η κουλτούρα θα microπορούσε τώρα να microεταβληθεί σ έναν ουτοπικό χώρο

προβάλλοντάς microας εικόνες από την εν δυνάmicroει ελευθερία microας όmicroως επειδή κράτησε

microιαν ιδεαλιστική απόσταση από την πραγmicroατικότητα αυτές οι πολύτιmicroες εικόνες

ελευθερίας ο αισθησιασmicroός και η ευτυχία έγιναν ψευδώς αφηρηmicroένες Eύκολα

προσαρτήθηκαν σε microιαν ιδεολογία που microας έmicroαθε ότι θα microπορούσαmicroε να έχουmicroε όλα τα

πράγmicroατα τώρα δίχως σοβαρές κοινωνικές αλλαγές και ανά πάσα στιγmicroή θα

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

6

microπορούσαmicroε να τα απολαύσουmicroε οποιαδήποτε ώρα θα θέλαmicroε ανοίγοντας ένα καλό

βιβλίο

Aυτό που συνέβη στον ονοmicroαζόmicroενο microεταmicroοντέρνο καπιταλισmicroό είναι ακριβώς η

συντριβή αυτής της παραδοσιακής δυαδικότητας ndashο τελικός microαρασmicroός οποιουδήποτε

αυτόνοmicroου χώρου για πολιτιστική παραγωγή Aντ αυτού η κουλτούρα και η πολιτική

ζωή το συmicroβολικό και το κοινωνικό συγχωνεύονται ξανά Aλλά δεν υπάρχει καmicroιά

αυτόmicroατη αρετή στη συγχώνευση όπως και στην αυτονοmicroία H τέχνη που

ενσωmicroατώνεται στο ήθος του Las Vegas δεν είναι ίδια microε την τέχνη που προσαρmicroόζεται

σε ντόπιες κοινωνικές ανάγκες και ο microεταmicroοντερνισmicroός συνδέει και τις δύο ποικιλίες

Aν η κριτική δύναmicroη του microοντέρνου έργου τέχνης λοξοδροmicroούσε λόγω της απόστασής

της από την κοινωνική ζωή η αντίστοιχη των πολλών microεταmicroοντέρνων τεχνουργηmicroάτων

αmicroβλύνεται λόγω της σύmicroπραξής της microε αυτήν H παιγνιώδης λαϊκίστικη δηmicroώδης τάση

microέρους της microεταmicroοντέρνας κουλτούρας είναι microια επίκαιρη επίπληξη στον ακατάδεκτο

ελιτισmicroό των microοντέρνων πατέρων της επίσης microπορεί ndashκαι microερικές φορές την ίδια

στιγmicroήndash να σηmicroαδεύει την τελική υποταγή στο αγοραίο ύφος έναντι του οποίου ο

υψηλός microοντερνισmicroός αντιπαρατάσσεται microε δυσκολία πυκνώνοντας την υφή του και

διασπώντας τις microορφές του προκειmicroένου να εmicroποδίσει την εύκολη κατανάλωσή του

H θεωρία εποmicroένως είναι ριζοσπαστική και microαζί συντηρητική και είναι πολύ

περισσότερο φανερό αυτό στην ίδια τη microεταmicroοντέρνα σκέψη Tο αντιπροσωπευτικό

χαρακτηριστικό των προηγmicroένων καπιταλιστικών κοινωνιών είναι ο φιλελευθερισmicroός και

microαζί ο ολοκληρωτισmicroός τους η ηδονή και microαζί η καταπίεση ο πλουραλισmicroός και microαζί

η microονολιθικότητά τους H αιτία γι αυτό δεν είναι δύσκολο να βρεθεί H λογική της

αγοράς είναι λογική της ευχαρίστησης και του πλουραλισmicroού του εφήmicroερου και του

ασυνεχούς ενός microεγάλου αποκεντρωmicroένου δικτύου επιθυmicroιών στο οποίο οι καταναλωτές

δεν είναι παρά εφήmicroερες λειτουργίες Aκόmicroη για να σταθεί όλη αυτή η αναρχία στα

πόδια της χρειάζεται η πολιτική ηθική και ιδεολογική τάξη η οποία είναι λιγότερο

χαλαρή και ακατάστατη καθώς είναι συνυφασmicroένη microε απόλυτες αξίες αυτόνοmicroα

ανθρώπινα υποκείmicroενα και microεταφυσικά θεmicroέλια Aυτό που συmicroβαίνει στο σούπερ microάρκετ

δεν έχει καmicroιά σχέση microε ότι συmicroβαίνει στις εκκλησίες ή στον παιδικό σταθmicroό Aυτή η

αντίφαση ταιριάζει ακριβώς microε την πολιτική αmicroφισηmicroία του microεταmicroοντερνισmicroού ο οποίος

θέτει ως στόχο microε το αξιοθαύmicroαστο πνεύmicroα του να υπονοmicroεύει απόλυτες αξίες και

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

7

microεταφυσικά οικοδοmicroήmicroατα αδυνατεί όmicroως να δει ότι η διαφορά η υπερβατικότητα και η

πολλαπλότητα που επιστρατεύει για την ενίσχυση των στόχων του είναι τόσο σύmicroφυτες

microε τον καπιταλισmicroό όσο είναι η κερασόπιτα microε τη Γη της Eλευθερίας O καπιταλισmicroός

είναι η πιο πλουραλιστική τάξη που έχει γνωρίσει ποτέ η ιστορία καταστρατηγώντας

διαρκώς σύνορα και ενώνοντας διαφορετικές microορφές ζωής σ ένα σύνολο Aν έχει

ανάγκη από το ενοποιηmicroένο υποκείmicroενο στη σχολική αίθουσα ή στο δικαστήριο

διαθέτει πολύ λίγο χρόνο γι αυτό στα microέσα ενηmicroέρωσης ή στην αγορά

Προσηλωmicroένος στη microία microόνον πλευρά του θέmicroατος ο microεταmicroοντερνισmicroός συνεπώς

εγκλωβίζεται microέσα στις διττές αντιθέσεις τις οποίες αποδίδει στη συmicroβατική σκέψη

Eνότητα ταυτότητα και συmicroφωνία πρέπει να εξορκίζονται επειδή είναι από τη φύση

τους αρνητικές διαφορά πλουραλισmicroός και περιθωριακότητα πρέπει να υmicroνούνται

επειδή είναι από τη φύση τους θετικές Mε το οποιοδήποτε κυριολεκτικό της νόηmicroα η

στάση αυτή είναι πραγmicroατικά παράλογη Kανείς από την Aριστερά δεν θέλει να δει

έναν πλουραλισmicroό από φασιστικά κόmicromicroατα δεν εγκωmicroιάζει microια κοινωνική οmicroάδα (το

Bρετανικό Eθνικό Kόmicromicroα ίσως) microόνο και microόνο επειδή βρίσκεται στο περιθώριο ή

microπερδεύει την αλληλεγγύη του Aφρικανικού Eθνικού Kογκρέσσου (ANC) microε τον

τυραννικό ολοκληρωτισmicroό O στείρος φορmicroαλισmicroός αυτού του είδους σκέψης είναι

σύmicroπτωmicroα της σηmicroερινής σύγχυσης της Aριστεράς όχι microια λύση του Aπορρέει από το

ότι τα πολιτικά κινήmicroατα που είναι δηmicroιουργικά και microαζί microη περιθωριακά έχουν για

την ώρα αχρηστευθεί και εποmicroένως βρίσκονται εκτός της διανοητικής microόδας

O δοmicroισmicroός και η σηmicroειωτική όπως ανέφερα πρωτύτερα microεταφέρουν την τεχνολογία

του microοντέρνου καπιταλισmicroού microέσα στις διεργασίες του ανθρώπινου microυαλού Kαι έχουν

υπάρξει εκείνοι ο Foucault για παράδειγmicroα ndashπου πίστεψαν ακριβώς το ίδιο για την

ψυχανάλυση Aλλά αυτό είναι πολύ microεροληπτική άποψη που για ακόmicroη microια φορά

παραβλέπει microια καίρια αντίφαση O δοmicroισmicroός πράγmicroατι αντανακλά την πραγmicroοποιηmicroένη

σκέψη της εποχής Όmicroως αυτό που πετυχαίνει είναι να οδηγήσει αυτήν τη σκέψη

στον διαmicroελισmicroό του ανθρώπινου υποκειmicroένου και έτσι χρησιmicroοποιεί τις τεχνικές του

microοντέρνου καπιταλισmicroού micro έναν τρόπο ριζικά αντίθετο προς τις πολιτιστικές του αξίες

Mε το να προωθεί τον τεχνολογικό ντετερmicroινισmicroό βαθιά στον ανθρώπινο νου

microεταχειρίζεται τα ανθρώπινα υποκείmicroενα όπως η κοινωνία πραγmicroατικά τα αντιmicroετωπίζει

microόνο που υποκρίνεται ότι δεν το κάνει και έτσι επιβεβαιώνει τη λογική του

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

8

αποκαλύπτοντας microαζί την ιδεολογία του laquoTο σύστηmicroαraquo έγραφε ο Roland Barthes laquoείναι

ο εχθρός του Aνθρώπουraquo ndash εννοώντας υποθέτω ότι ο άνθρωπος στη συγκεκριmicroένη

ουmicroανιστική του διάσταση είναι ριζικά microη αναγώγιmicroος laquoαυτό που συνεχώς θα διαρρέει

microέσα από τις ρωγmicroές των κατηγοριών σας και θα επιφέρει το χάος στα συστήmicroατά

σαςraquo Ως προς αυτήν την άποψη αρκετά ειρωνικά ο microεταδοmicroισmicroός συmicroφωνεί ακριβώς

microε τον φιλελεύθερο ουmicroανισmicroό O ουmicroανιστικός τρόmicroος της θεωρίας κατά συνέπεια

είναι κατά microία έννοια απόλυτα κατανοητός Aν η κουλτούρα είναι η microόνη εν ζωή

όαση του πνεύmicroατος microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο τότε τί πιο σκανδαλώδες από το

ότι microπορεί επίσης να χαρτογραφηθεί και να ταξινοmicroηθεί H διαmicroάχη ανάmicroεσα στον

Paine και στον Burke παίζεται για microια ακόmicroη φορά ndash και η αγγλική κοινωνία microε τις

συχνές της λογοmicroαχίες ανάmicroεσα στο ουmicroανιστικό και στο διανοητικό ποτέ δεν έπαψε

να εmicroπλέκεται σ αυτήν την καταναγκαστική επανάληψη από την εποχή της Γαλλικής

Eπανάστασης

Παρά ταύτα το ζήτηmicroα δεν είναι να microειωθεί ο άνθρωπος αλλά να γίνει κατανοητός microε

διαφορετικούς όρους Όταν οι φιλελεύθεροι ουmicroανιστές καταπιάνονται microε τη λογοτεχνία

αφοσιώνονται στη microερικότητα στο συγκεκριmicroένο στην αισθησιακή λεπτοmicroέρεια Mόνον

όταν φθάνουν στον άνθρωπο γλιστράνε microέσα σε τόσο τροmicroοκρατικές αφαιρέσεις όπως

όταν νοmicroίζουν ότι η Emma είναι τόσο σχετική microε το Bali όσο περίπου θα microπορούσε να

είναι microε το Bronx Στην τρέχουσα σύγκρουση ανάmicroεσα στη θεωρία και στον ουmicroανισmicroό

δεν τίθεται ζήτηmicroα για το ποιος κατέχει τα πρωτεία του συγκεκριmicroένου Tο ζήτηmicroα δεν

είναι να αρνηθούmicroε όπως microερικοί θεωρητικοί ανοήτως κάνουν ότι δεν υπάρχουν πολλά

ζωτικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας κοινά ανάmicroεσα στο Bali και στο Bronx ή ότι

δεν θα καταλήξουν στο τέλος να είναι πιο σπουδαία από όσα χωρίζουν σήmicroερα τους

δύο αυτούς πολιτισmicroούς Tο κύmicroα του laquoκουλτουραλισmicroούraquo που έχει τελευταία

κατακλύσει τη θεωρία στη ∆ύση και που ανάγει τα πάντα στην κουλτούρα το ίδιο

ανελέητα όπως ο βιολογισmicroός που αποδίδει αβασάνιστα τα πάντα στη βιολογία αγνοεί

σηmicroαντικό microέρος σχετικά microε την υλική σύνθεση των ανθρωπίνων όντων και

αποστρέφεται ενστικτωδώς οτιδήποτε θεωρείται φυσικό Παραβλέπει τις ριζοσπαστικές

συνέπειες της ιδέας της ανθρώπινης φύσης η οποία έχει σίγουρα αποδειχθεί πολιτικά

εκρηκτική στον καιρό της και microε τον πατροναριστικό πολιτιστικό του σχετικισmicroό

απειλεί να εγκλωβίσει τις microη δυτικές κοινωνίες στις δικές του εmicroπειρίες H

πραγmicroατική ελευθερία θα επιτευχθεί microόνον όταν οι κριτικοί από τις εθνικές

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

9

microειονότητες νιώσουν ικανοί τόσο να επιτεθούν στις δικές τους κουλτούρες όσο και να

τις υmicroνήσουν microε όλα τα προνόmicroια που σήmicroερα microονοπωλούνται από αυτούς τους λευκούς

ακαδηmicroαϊκούς οι οποίοι έχουν πολύ λίγα να χάσουν από το να κάνουν κάτι τέτοιο

Aυτή η microέρα όmicroως είναι ακόmicroη microακριά και στο microεταξύ πρέπει να περάσουmicroε microέσα από

τις πολιτιστικές διαφορές και να δούmicroε δίχως καmicroιά εγγύηση στις τσέπες microας αν

τελικά microπορούmicroε να φτάσουmicroε κάπου στην απέναντι όχθη O microεταmicroοντερνιστής είναι

πλήρως ικανοποιηmicroένος microε το να ζει microέσα σ αυτές ο ριζοσπάστης βλέπει τη στράτευση

στη microερικότητα τελικά ως την άλλη όψη microιας κίβδηλης καθολικότητας Aλλά η

πραγmicroατική ένσταση του θεωρητικού στον ουmicroανιστή έγκειται στον ισχυρισmicroό του

τελευταίου ότι η κουλτούρα είναι ο κύριος επιζών θύλακας του ανθρώπινου πνεύmicroατος

microέσα σ έναν εκφυλισmicroένο κόσmicroο Aν αυτό αληθεύει τότε έχουmicroε microπλέξει όλοι σε

απίστευτα microεγάλες φασαρίες και οφείλουmicroε να σκεφτούmicroε σοβαρά αν πρέπει να

σφυρίξουmicroε τη λήξη του παιχνιδιού και να ακυρώσουmicroε το όλο ζήτηmicroα Γιατί η

κουλτούρα δεν microπορεί να αντέξει το βάρος που ο ουmicroανιστής θα επεδίωκε να της

φορτώσει και σύντοmicroα θα αρχίσει να εmicroφανίζει συmicroπτώmicroατα νεύρωσης αν είναι να

εκπληρώσει τις λειτουργίες που η θρησκεία κατά παράδοση ασκούσε Aν η θρησκεία

απέτυχε να εξαγοράσει τον χρόνο η κουλτούρα το κοσmicroικό της υποκατάστατο θα

αποτύχει ακόmicroη πιο θεαmicroατικά Kαι τότε δεν έχουmicroε πουθενά να πάmicroε παρά στην

πολιτική τη microόνη δραστηριότητα η οποία microπορεί πραγmicroατικά να microετασχηmicroατίσει τις

εκφυλισmicroένες καταστάσεις που microετέτρεψαν την κουλτούρα σε φετίχ

Παρόmicroοια δεν microπορεί πραγmicroατικά να περιmicroένει κανείς από τη θεωρία να παίξει τον

ρόλο όλων microαζί της ιστορίας της φιλοσοφίας της κοινωνιολογίας και της πολιτικής

επιστήmicroης Aν έχει καταβάλει σηmicroαντική προσπάθεια στο να το πετύχει τούτο microερικώς

οφείλεται στο ότι microερικοί από αυτούς τους όmicroορους επιστηmicroονικούς κλάδους έχουν

σηκώσει ψηλά τα χέρια απέναντι σε ορισmicroένα κρίσιmicroα προβλήmicroατα από την επίλυση

των οποίων οι άνθρωποι θα microπορούσαν να πάρουν κάποιες ενδιαφέρουσες απαντήσεις

και τα οποία στη συνέχεια ndashευτυχώς για microαςndash πετάχτηκαν στο καλάθι του πολιτιστικού

κριτικού H πολιτιστική κριτική είναι υπ αυτήν την έννοια η βασίλισσα των

ανθρωπιστικών σπουδών αλλά όχι microε τον τρόπο που εννοούσε τη laquoβασίλισσαraquo ο

καρδινάλιος Newman Όπως ακριβώς η κουλτούρα σηmicroαδεύει το microεταβατικό στάδιο

ανάmicroεσα στη θρησκεία και στην πολιτική έτσι και η θεωρία διατηρεί ανοιχτό τον

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―

10

χώρο που δηmicroιουργήθηκε από την προοδευτική κατάρρευση ενός συγκεκριmicroένου

παραδοσιακού παραδείγmicroατος Eίναι ακριβώς ένα όνοmicroα της κρίσης στην χαοτική

διαίρεση της εργασίας και ότι τελικά προκύψει από αυτό είναι τελικά πρόβληmicroα της

πολιτικής και όχι της ίδιας της θεωρίας―