โบราณสถานจังหวัดศร�สะเกษ

ควัามหมายของค�าวั�า โบราณสถาน“ ”

“โบราณสถาน ควัาม”หมายโดยทั่�วัไป หมายถ!ง อาคารหร"อส#�งก�อสร$างทั่��มน%ษย&สร$างข!'น ทั่��ม�ควัามเก�าแก� ม�ประวัติ#ควัามเป*นมาทั่��เป*นประโยชน&ทั่างด$านศ#ลปะ ประวัติ#ศาสติร& หร"อโบราณคด� นอกจัากน�'ยงรวัมถ!งสถานทั่��หร"อเน#นด#นทั่��ม�ควัามส�าคญทั่างประวัติ#ศาสติร& หร"อม�ร�องรอยก#จักรรมของมน%ษย&ปรากฏอย/�

โบราณสถานม� 2 ประเภทั่

1. โบราณสถานระดั�บชาติ�- โบราณสถานทั่��ม�ค%ณค�าในด$านประวัติ#ศาสติร&โบราณคด� ศ#ลปะสถาป2ติยกรรม วั#ชาการสงคมหร"อ ชาติ#พันธุ์%&วั#ทั่ยา ซึ่!�งม�ควัามส�าคญผู/กพันอย�างแน�นแฟ้8นไม�เฉพัาะติ�อช%มชนในทั่$องถ#�นหน!�งเทั่�าน'น- โบราณสถานทั่��ม�ประวัติ#ควัามเป*นมาเก��ยวัข$องกบสถาบนพัระมหากษติร#ย& และราชส�านกโดยม�หลกฐานบ�งช�'ได$อย�างชดเจัน- โบราณสถานซึ่!�งเป*นติวัแทั่นขององค&ประกอบทั่างสถาป2ติยกรรมหร"อศ#ลปกรรม ทั่��วั#จั#ติรม�ค%ณค�าทั่างส%นทั่ร�ยภาพัเย��ยมยอด หร"อสามารถบ�งช�'ได$ถ!งพัฒนาการทั่างศ#ลปะสถาป2ติยกรรม

2. โบราณสถานระดั�บท้�องถ��น ได$แก�- โบราณสถานทั่��ม�ค%ณค�าในด$านประวัติ#ศาสติร&โบราณคด� ศ#ลปะสถาป2ติยกรรม วั#ชาการ สงคมหร"อชาติ#พันธุ์%&วั#ทั่ยา ซึ่!�งม�ควัามส�าคญผู/กพันเป*นพั#เศษ เฉพัาะติ�อช%มชนในทั่$องถ#�นใดทั่$องถ#�นหน!�งเทั่�าน'น - โบราณสถานซึ่!�งม�ลกษณะทั่��นอกเหน"อไปจัากทั่��บ�งช�'ได$ถ!งควัามเป*นโบราณระดบชาติ#

โบราณสถานสามารถแยกประเภทั่ย�อยออกไปติามลกษณะวัสด%ทั่��ใช$ก�อสร$าง ได$ดงน�'……..

1. โบราณสถานทั่��สร$างด$วัยด#น ได$แก� ก�าแพังเม"อง คนด#น ค/เม"อง เน#นด#น โบราณสถานทั่��ปรากฏเศษอ#ฐหร"อซึ่ากโบราณสถานบางส�วัน รวัมไปถ!งเน#นด#นทั่��เป*นแหล�งโบราณคด�ทั่��ม�เศษภาชนะด#นเผูา หร"อล/กป2ด กระจัดกระจัายอย/� เช�น ก�าแพังเม"องศร�เทั่พั จังหวัดเพัชรบ/รณ&

2. โบราณสถานท้��สร�างดั�วยอ�ฐ ได$แก� โบสถ& วั#หาร ปรางค& เจัด�ย& ธุ์าติ% อาคารเก�า ก�าแพังป8อม ประติ/เม"อง เช�น ส#�งก�อสร$างในเม"องโบราณพัระนครศร�อย%ธุ์ยา ก�าแพังเม"องนครศร�ธุ์รรมราช เป*นติ$น

3. โบราณสถานทั่��สร$างด$วัยห#นและศ#ลาแลง ได$แก� ปราสาทั่ เช�น อโรคยาศาลธุ์รรมศาลา ซึ่!�งเป*นส#�งก�อสร$างอ#ทั่ธุ์#พัลขอม เช�น ปราสาทั่สด<กก<อกธุ์ม จังหวัดสระแก$วั และเจัด�ย&โบสถ&วั#หาร เช�น ทั่��แหล�งโบราณสถานในจังหวัดก�าแพังเพัชรและส%โขทั่ย เป*นติ$น

4. โบราณสถานทั่��สร$างด$วัยไม$ ได$แก� เร"อนหลวัง จัวัน บ$าน หม/�ก%ฏ# ศาลาการเปร�ยญ หอไติร หอระฆัง โบสถ& เช�น โบสถ&วัดก%ฎิ#บางเค?ม จังหวัดเพัชรบ%ร�

บ$านข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& โบราณสถานจังหวัด

ศร�สะเกษ

ประเภท้ : โบราณสถานท้��กรมศิ�ลปากรประกาศิขึ้!"นท้ะเบ�ยนเป#นโบราณสถานส$าคั�ญขึ้องชาติ�ท้��ติ�"ง : ในเขึ้ติเท้ศิบาลเม(องศิร�สะเกษ ถนนอ*บล ติ$าบลเม(องใติ� อ$าเภอเม(อง จั�งหว�ดัศิร�สะเกษ 33000เน("อท้�� : 2 งาน 26 ติารางวาผู้.�ดั.แล : ติระก.ลนาคัส�หราช

บ�านขึ้*นอ$าไพพาณ�ชย2

ประวัติ#และควัามเป*นมา

อาคารข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& เด#มเป*นบ$านเก�าของข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& กบนางอ�าไพั-พัาณ#ชย& ภร#ยา ซึ่!�งเป*นคหบด�ร% �นเก�าชาวัศร�สะเกษ ได$รบการก�อสร$างข!'นใน พั.ศ. 2468 โดยช�างชาวัเวั�ยดนาม (ญวัน) และจั�น ลกษณะทั่างศ#ลปกรรมและสถาป2ติยกรรมทั่'งร/ปแบบและเทั่คน#คการก�อสร$าง จั!งแสดงให$เห?นอ#ทั่ธุ์#พัลของศ#ลปะและสถาป2ติยกรรมร% �นเก�าแบบญวันผูสมกบจั�น

ข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& เป*นชาวัไทั่ยโคราชเช"'อสายจั�น ม�บรรพับ%ร%ษทั่��อพัยพัมาจัากประเทั่ศจั�นเด#นทั่างเข$ามาติ'งหลกแหล�งอย/�บร#เวัณหลงประติ/ช%มพัล เม"องโคราช ในราวัรชสมยพัระบาทั่สมเด?จัพัระพั%ทั่ธุ์เล#ศหล$านภาลยแห�งกร%งรตินโกส#นทั่ร& และได$ประกอบธุ์%รก#จัการค$าเช"�อมโยงระหวั�างโคราชกบหวัเม"องติ�าง ๆ ในภาคอ�สาน รวัมถ!งเม"องข%ขนธุ์&(ศร�สะเกษ) ในสมยพัระบาทั่สมเด?จัพัระจั%ลจัอมเกล$าเจั$าอย/�หวัทั่รงร#เร#�มก#จัการรถไฟ้ข!'นในประเทั่ศสยาม ได$ม�การขยายเส$นทั่างรถไฟ้อย�างติ�อเน"�องมาส/�ภาคติะวันออกเฉ�ยงเหน"อและจังหวัดศร�สะเกษ ส�งผูลให$การคมนาคมขนส�งและการค$าในเส$นทั่างดงกล�าวัเก#ดการขยายติวัเจัร#ญเติ#บโติ ข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& เล?งเห?นช�องทั่างทั่างธุ์%รก#จัจั!งได$ย$ายถ#�นฐานมาติ'งรกรากในเขติเม"องเก�าศร�สะเกษ ประกอบธุ์%รก#จัค$าขายม�ควัามม�งค�ง และได$สร$างอาคารข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&ข!'น บร#เวัณย�านติลาดใน (ย�านติลาดเก�า) ซึ่!�งเป*นย�านธุ์%รก#จัศ/นย&กลางทั่างเศรษฐก#จัและการค$าย%คแรก ๆ ของเม"องศร�สะเกษ

ข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&เองได$ประกอบธุ์%รก#จัค$าขาย ได$จับจัองทั่��ด#นในศร�สะเกษไวั$มากมาย ทั่��ด#นเหล�าน'นติ�อมากลายเป*นทั่�าเลทั่องเน"�องจัากเป*นย�านใจักลางเม"องรายรอบทั่��ติ'งสถาน�รถไฟ้เม"องศร�สะเกษ นอกจัากการด�าเน#นธุ์%รก#จัการค$าแล$วั ข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&ยงทั่�าหน$าทั่��เป*นนายภาษ�อากร เก?บภาษ�อากรส�งให$สม%หเทั่ศาภ#บาล อนเป*นค%ณงามควัามด�ทั่��ได$รบใช$แผู�นด#น

หลงการเส�ยช�วั#ติของข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&และภร#ยา ผู/$ส"บทั่อดสก%ลนาคส�หราชค"อนายหงษ&ทั่อง นาคส�หราช อาคารหลงน�'ได$รบการติกทั่อดเป*นมรดกให$กบนางเฉลา ช.วัร%ณชย บ%ติรบ%ญธุ์รรม ซึ่!�งเด#มเป*นหลานแติ�น�ามาช%บเล�'ยงเป*นบ%ติรบ%ญธุ์รรมเน"�องจัากข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&ไม�ม�บ%ติร หลงจัากน'นอาคารข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&ก?ได$ติกทั่อดมายงทั่ายาทั่ติระก/ลนาคส�หราชอ�กหลายร% �น จันถ!งป2จัจั%บน

ลกษณะเด�นสถาป2ติยกรรมและองค&ประกอบ

อาคารข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& ม�ลกษณะเป*นอาคารแบบติ!กแถวั สร$างแบบปราศจัากฐานรากด$วัยการก�ออ#ฐ (แบบคร!�งแผู�น) ถ"อป/น 2 ช'น แติ�ละช'นแบ�งเป*น 6 ค/หา ช'นล�างป/พั"'นด$วัยกระเบ"'องอ#ฐแดง ทั่างเข$าทั่�าเป*นประติ/บานพับแบบประติ/เฟ้A' ยม จั�านวัน 6 ช�อง โดยเปBดแยกข$างละ 3 บานส�าหรบแติ�ละช�องค/หา เหน"อประติ/เป*นกรอบวังโค$ง จัากช'นล�าง ม�บนไดส�าหรบการเด#นข!'น-ลง 2 ทั่าง

ช 'นบนป/พั"'นด$วัยไม$เน"'อแข?ง บางค/หาก�อเป*นผูนงทั่!บม�ช�องหน$าติ�าง บางค/หาเป*นผูนงทั่!บทั่��ม�ช�องประติ/ เปBดรบออกส/�ระเบ�ยงพั"'นไม$ช 'นบน ซึ่!�งย"�นออกมาจัากติวัอาคาร 1 เมติร เหน"อหน$าติ�างและประติ/เป*นกรอบวังโค$ง โครงสร$างส�วันหลงคาด$านกวั$างม�ลกษณะเป*นหน$าจัCวัก�ออ#ฐฉาบป/นเร�ยบม%งหลงคาด$วัยสงกะส�

การใช$ประโยชน&ในป2จัจั%บนหลงจัากข%นอ�าไพัพัาณ#ชย&

ถ!งแก�กรรมแล$วั อาคารหลงน�'ได$เปBดให$เช�าเป*นทั่��พักอาศยและประกอบการค$าเป*นเวัลานานร�วัม 40 ปA จันในปA 2523 อาคารม�สภาพัช�าร%ดมาก อาจัเป*นอนติรายติ�อผู/$พักอาศยได$ เทั่ศบาลเม"องศร�สะเกษจั!งประกาศเป*นเขติหวังห$ามติ'งแติ�บดน'น

จันกระทั่�งกรมศ#ลปากร โดยส�านกงานโบราณคด�และพั#พั#ธุ์ภณฑสถานแห�งชาติ#ทั่�� 9 นครราชส�มา (ในขณะน'น) ได$เข$ามาด�าเน#นการบ/รณะ และข!'นทั่ะเบ�ยนเป*นโบราณสถานส�าคญของชาติ# เม"�อวันทั่�� 15 ส#งหาคม พั.ศ. 2538

ป2จัจั%บนบ$านหร"ออาคารข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& เปBดให$นกทั่�องเทั่��ยวัและผู/$ทั่��สนใจัเข$าชมได$ ถ"อเป*นสถานทั่��ทั่�องเทั่��ยวัและแหล�งเร�ยนร/ $ทั่��บอกเล�าถ!งควัามเป*นอย/�ของคหบด�ชาวัศร�สะเกษเม"�อเก"อบร$อยปAก�อนได$เป*นอย�างด�โดย ช'นบนได$จัดแสดงข$าวัของเก�าแก�บางส�วันของข%นอ�าไพัพัาณ#ชย& รวัมถ!งร/ปภาพัและประวัติ#ของทั่�านเจั$าของบ$านเป*นข$อม/ลให$ผู/$สนใจัได$อ�าน ส�วันช'นล�างเปBดเป*นร$านค$าจั�าหน�ายส#นค$าหน!�งติ�าบลหน!�งผูล#ติภณฑ& (OTOP) ของจังหวัดศร�สะเกษ

ก/�แก$วัส��ทั่#ศ อ�าเภอราษ�ไศล

ประวัติ#ควัามเป*นมาปEาช%มชนในพั"'นทั่��ติ�าบลหวั$านค�า ค"อ ปEาดงใหญ� ประกอบ

ด$วัย สามดง ซึ่!�งประกอบด$วัยดงก/� ดงกลางและดงปEาช$า ปEาดงก/� ได$ม�การข%ดค$นพับก/�โบราณในปAพั.ศ.2546 โดยก/�โบราณอย/�ภายใติ$จัอมปลวัก ล!กประมาณ 2 เมติร พัระสงฆั& สามเณรและชาวับ$านหวั$าน ได$ม�การข%ดค$นพับ ซึ่!�งประกอบด$วัย ก/�น$อย ก/�ใหญ� และพัระธุ์าติ% อย/�ภายในบร#เวัณ ดงก/� พั"'นทั่��ปEาดงใหญ� ซึ่!�งเร�ยกรวัมกนเป*นก/�แก$วัส��ทั่#ศ และม�วัดบ$านหวั$านค�าและองค&การบร#หารส�วันติ�าบลหวั$านค�า เป*นผู/$ด/แลรกษาโบราณสถานทั่��ม�ค%ณค�าแห�งน�' ให$อย/�ค/�กบช%มชนติ�อไป

โบราณสถานแห�งน�'ช!�งข%ดค$นพับอย/�ใติ$จัอมปลวัก เม"�อ5-6 ปAมาน��เอง โดยเจั$าอาวัาสวัดบ$านหวั$านค�า พัระคร/ส%วั#มล ธุ์รรม

รงส� เจั$าอาวัาสวัดบ$านหวั$านค�า และเจั$าคณะติ�าบลหวั$านค�า ทั่�านได$ฝั2นวั�าม�เม"องเก�า ก/�โบราณถ/กฝั2งอย/�ใติ$จัอมปลวัก ใน

ปEาดงใหญ�ของหม/�บ$านทั่��ฝั/งล#งอาศยอย/�น 'น ทั่�านก?เลยรวับรวัม ชาวับ$านทั่�าการข%ดและก?ได$เจัอเม"องโบราณเก�าแก�จัร#งๆ ซึ่!�ง

กรมศ#ลปากรได$ทั่�าการข%ดและส�ารวัจัถ!งได$ทั่ราบวั�าอาย%1200ปA ครบ ก/�แห�งน�' ทั่��หม/�บ$านหวั$านค�าแห�งน�' การข%ดซึ่!�งได$พับติวั

ปราสาทั่ก/�แก$วัส��ทั่#ศ แล$วัยงได$พับวัติถ%โบราณติ�างๆมากมาย เช�นหม$อ ไห ถ$วันชาม ห#นเก�าแก�เช�น แร� หร"อ อ%กาบาติ มากมาย ซึ่!�งติอนน�' วัติถ%โบราณ เหล�าน�'ถ/กเก?บไวั$ทั่��วัดบ$านหวั$า

นค�า

อ%โบสถวัดเข�ยนบ/รพัารามวัดเข�ยนบ/รพัาราม ติ'ง

อย/�ทั่��บ$านพัราน ติ�าบลห$วัยเหน"อ อ�าเภอข%ขนธุ์& โบราณสถานทั่��น�าสนใจัในวัดแห�งน�'ค"อ อ%โบสถทั่��สร$างในสมยอย%ธุ์ยาติอนปลาย ผูนงและฐานของอ%โบสถก�อด$วัยอ#ฐฉาบป/น หลงคาเป*นโครงไม$ม%งด$วัยสงกะส� ทั่��ขอบโครงหลงคาโดยรอบแกะสลกเป*นลายพันธุ์%&พัฤกษา ส�วันทั่��จั �วัสลกเป*นภาพัในเร"�องรามเก�ยรติ#H ซึ่!�งแกะสลกในสมยรตินโกส#นทั่ร&

ภายในอ%โบสถม� พัระพั%ทั่ธุ์ร/ปขนาดใหญ� ประด#ษฐานอย/�เร�ยกวั�า

หลวังพั�อโติเป*นพัระพั%ทั่ธุ์ร/ปป/นป2' น

ปางมารวั#ชย ขนาดหน$า ติกกวั$าง ๓. ๕๐ เมติร

ส/ง ๖. ๘๐ เมติร ม�ลกษณะ ศ#ลปะทั่��ผูสมผูสานกน

ระหวั�างศ#ลปล$านช$าง และ ศ#ลปะอย%ธุ์ยาติอนปลาย

เป*นพัระพั%ทั่ธุ์ร/ปค/�บ$านค/�เม"องของชาวั

ข%ขนธุ์&มาแติ�ในอด�ติ

ภายนอกอ%โบสถทั่'งส��ม%มม�ธุ์าติ% ลกษณะศ#ลปะล$านช$าง ติ'งอย/� ป2จัจั%บนเหล"อเพั�ยงสามองค& องค&ทั่��สมบ/รณ&ทั่��ส%ด อย/�

ทั่างทั่#ศติะวันออกเฉ�ยงใติ$ ม�ลกษณะคล$ายกบพัระธุ์าติ%ก�อง ข$าวัน$อย ทั่��จังหวัดยโสธุ์ร วัดเข�ยนบ/รพัาราม ได$รบการข!'น

ทั่ะเบ�ยนเป*นโบราณสถานของชาติ# และก�าหนดขอบเขติ โบราณสถาน เม"�อปA พั.ศ. ๒๕๓๓ ม�พั"'นทั่��ประมาณ ๒ไร� ๕๐

ติารางวัา

ขึ้อบคั*ณคัร�บ / คั3ะ

จั�ดัท้$าโดัยน�กศิ!กษาคัณะคัร*ศิาสติร2 สาขึ้าว�ชาภาษาอ�งกฤษ

ช�"นป5ท้�� 2 ห�อง 1 รห�ส 55141321