สมหวง พธยานวฒน

ภาคสมาชก ส านกธรรมศาสตรและการเมอง

ราชบณฑตยสถาน

ยทธศาสตรการจดการศกษาเพอความเปนพลเมองและพลโลกในศตวรรษท 21

1. แนวโนมส าคญของสงคมในศตวรรษท 21 (Cogan and Derricott :1998, Pitiyanuwat :2007 and

Pitiyanuwat :2003)

1.1แนวโนมกระแสหลก 4 ประการ

1) กระแสโลกาภวฒน (globalization)

2) กระแสการสอสารและเทคโนโลยสารสนเทศ (information technology and communication)

3) กระแสสงคม/เศรษฐกจฐานความร (knowledge based society/economy)

4) กระแสคานยมโลก (global values)

1.2 แนวโนมทนาพงปรารถนาทควรสงเสรมใหเปนจรง

1) ความจ าเรญทางเศรษฐกจขนอยกบความรมากกวาทรพยากรธรรมชาต

2) เพอใหแขงขนไดบรรษทจะยอมรบมาตรการอนรกษทรพยากรและ สงแวดลอมมากขน

3) ความไมเสมอภาคจะลดลงอยางมาก

4) กลมชายกรอบอ านาจหรอชนกลมนอยจะเขาสต าแหนงแหงอ านาจ มากขน

5) เกดพนธมตรระดบภมภาคมากขน เพอบรรลถงสนตภาพและ ความมนคง

1.3 แนวโนมทเปนปญหาส าคญตองหาทางปองกนไมใหเกดขน

1) เศรษฐกจระหวางประเทศและกลมคนในประเทศ จะแตกตางกนมากขน

2) การท าลายปาจะสงผลกระทบอยางมากตอความหลากหลายของสงมชวต และ คณภาพของอากาศ ดน และน า

3) บคคล ครอบครว และชมชน จะสญเสยอทธพลทางการเมอง เนองจาก รฐบาลเพมระดบการก ากบและควบคมมากขน

4) อาชญากรรมทเกยวของกบยาเสพตดจะครอบง าชวตสงคมในเมองมากยงขน

5) ความรสกในการอยรวมกนและความรบผดชอบของประชาชนจะลดลงอยางมาก

แนวโนมทงทางบวกและทางลบเกยวของโดยตรงกบความเปนพลเมองและพลโลกของประชาชน ทงบทบาทการสงเสรมใหแนวโนมทางบวกเกดขนและการปองกนไมใหแนวโนมทางลบเปนจรง

2. สมรรถนะและคณลกษณะทพงประสงคของพลเมองและพลโลกในศตวรรษท 21

2.1 พลโลกในศตวรรษท 21 (Cogan and Derricott :1998,

Pitiyanuwat :2007; Trilling and Fadel :2009 and Barber :2010)

1) สามารถทจะเหนและเขาแกปญหา ในฐานะของสมาชกของสงคมโลก

2) สามารถรวมท างานรวมกบผอน

3) สามารถคดอยางมวจารณญาณ สรางสรรคและเปนระบบ

4) เตมใจทจะแกไขขอขดแยงโดย สนตวธ

5) เตมใจทจะเปลยนวถชวตและ บรโภคพสยเพอพทกษสงแวดลอม

6) มจรยธรรมคณธรรม

7) มความรทวไปเพอด ารงชวตและม ความรเฉพาะในการประกอบ อาชพ

8) มทกษะการเรยนรและนวตกรรม

9) มทกษะทางเทคโนโลย สอ และ สารสนเทศ

10) มทกษะอาชพ และทกษะชวต

2.2 พลเมองไทยในศตวรรษท 21 (ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา: 2554)

1) คนไทยมคณภาพและไดมาตรฐาน

2) คนไทยใฝรและสามารถเรยนรไดดวยตนเอง รกการอานและ แสวงหาความรอยางตอเนอง

3) คนไทยใฝด มคณธรรมพนฐาน มจตส านก และคานยมท พงประสงค เหนแกประโยชนสวนรวม มจตสาธารณะ มวฒนธรรม ประชาธปไตย

4) คนไทยคดเปน ท าเปน แกปญหาได มทกษะการคด และปฏบต คดแกปญหา คดรเรมสรางสรรค มความสามารถในการสอสาร

พลเมองในระบอบประชาธปไตยมคณสมบตส าคญ 6 ประการ คอ

1 • มอสรภาพและพงตนเองได

2 • เคารพความแตกตาง

3 • เคารพกตกา กฎหมาย

4 • เคารพสทธของผอน

5 • เคารพหลกความเสมอภาค

6 • รบผดชอบตอสงคม

พงเหลยวหลงพจารณาคณลกษณะของผรบใชชาตของพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ประกอบดวย

1) มความสามารถ

2) มความเพยร

3) มไหวพรบ ปฏภาณด

4) มความรเขาถงการณ รจก กาลเทศะ

5) มความซอตรงตอหนาท

6) มความซอตรงตอคนทวไป

7) รจกนสยคน

8) ความรจกผอนผน

9) ความมหลกฐาน

10)ความจงรกภกดตอสถาบน ชาต ศาสนา พระมหากษตรย

เยาวชนคนไทยจะมสมรรถนะและคณลกษณะความเปนพลเมองและพลโลกในศตวรรษท 21

ไดอยางไร?

3. ความหมายและสาระการเรยนรของพลเมองศกษาและพลโลกศกษา (ราชบณฑตยสถาน :2551)

พลเมองศกษา (civic education) หมายความวา การจดการศกษาและประสบการณเรยนร เพอพฒนาผเรยนใหเปนพลเมองดของประเทศ มความภมใจในความเปนพลเมองของตน มความสนใจทจะปกครองตนเอง มสทธมเสยง สนใจตอสวนรวมและมสวนรวมในกจการบานเมองตามระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย รวมทงการเรยนรเกยวกบรฐบาล รฐธรรมนญ กฎหมาย ระบบการเมอง การปกครอง สทธและความรบผดชอบของพลเมอง ระบบการบรหารจดการสาธารณะ และระบบตลาการ

3. ความหมายและสาระการเรยนรของพลเมองศกษาและพลโลกศกษา (ราชบณฑตยสถาน :2551) (ตอ)

สาระการเรยนรความเปนพลเมอง (civics) หมายความวา เนอหาวชาและกจกรรมทก าหนดไวในหลกสตร เชน สงคมศกษา ศาสนา วฒนธรรม กจกรรม ลกเสอ เนตรนาร เพอพฒนา (สงสอน อบรม บมนสย) ใหเปนพลเมองด

3. ความหมายและสาระการเรยนรของพลเมองศกษาและพลโลกศกษา (ราชบณฑตยสถาน :2551) (ตอ)

พลโลกศกษา (citizationship education; globalitizationship education) หมายความวา พลเมองศกษาสมยใหมทเปนการจดการศกษาและประสบการณเรยนรเพอพฒนา (สงสอนอบรมบมนสย) ผเรยนใหเปนพลเมองดของประเทศ และเปนพลโลกทดของสงคมโลกเขาใจความหลากหลายทางวฒนธรรม มความภมใจในการเปนพลเมองของประเทศและเปนสมาชกทดของโลก มความสนใจทจะปกครองตนเอง มสทธ มเสยง สนใจตอสวนรวม และมสวนรวมในกจการบานเมองในระดบทองถนระดบประเทศ ระดบภมภาคและระดบโลก รวมถง เปนกระบวนการจดการเรยนรเรองสทธและหนาทพลเมอง รฐบาลและระบบสถาบนตางๆ ประวตศาสตรและรฐธรรมนญ เอกลกษณของชาต ระบบนตบญญตและกฎหมาย สทธมนษยชนของการเมอง ทางเศรษฐกจและทางสงคมของพลเมอง หลกการและกระบวนการประชาธปไตย การมสวนรวมของพลเมองในกจการสาธารณะ และประเดนเกยวกบพลเมองศกษาและพลโลกศกษา วถทศนสากล และการยอมรบคานยมพนฐานของสงคมในแตละประเทศและสงคมโลก รวมทงคานยมของพลโลกศกษา

3. ความหมายและสาระการเรยนรของพลเมองศกษาและพลโลกศกษา (ราชบณฑตยสถาน :2551) (ตอ)

พลเมองและพลโลกศกษา (Bloomfield และ ชยอนนต :2544) เปนการจดการศกษาเพอเตรยมการพลเมองและพลโลกทดมความรบผดชอบ (responsible citizens and global citizens) พลเมองและพลโลกศกษา มองคประกอบส าคญ 3 ดาน คอ 1) ดานการสงสอนอบรมบมนสยเพอใหเกดความรบผดชอบทางสงคมทางศลธรรมและทางจรยธรรมคณธรรม 2) ดานการมสวนรวมกบชมชนและการรบใชสงคม และ 3)ดานการมความรทางการเมอง (political literacy) เศรษฐกจและสงคม รวมทงความรทเกยวของ

4. นโยบายและการปฏบตเกยวกบพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน

4.1 พฒนาการพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน

กอนทนสมย (กอน พ.ศ.2413)

เรมตนความทนสมย (2513-2475)

ระบบความทนสมย (2475-2520)

ระบบความทนสมยและพฒนาการศกษา

(2521-ปจจบน)

ยค สาระส าคญ

กอนทนสมย

(กอน พ.ศ.2413)

• เปนการศกษาอรปนยไมมหลกสตร

• วดเปนศนยกลางการเรยนรของเดกชาย

• คนดตามศาสนา และสบทอดวฒนธรรม

• ใชวธสงสอนอบรมบมนสย เปนรายบคคลโดยมพระเปนคร

• สงคมยกยองคนด

4.1 พฒนาการพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน (ตอ)

4.1 พฒนาการพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน (ตอ)

ยค สาระส าคญ

เรมตนความทนสมย

(2513-2475)

• เปนการจดการศกษาทโรงเรยน ตามการเมองของพระราชา

• มเปาหมายใหคนไทยเปนพลเมองด มคณธรรมและมศลธรรม

• มการสอนวชา “จรรยา”

• เนนคณสมบตผดชาววง เปนพลเมองทมความรบผดชอบและ มวถชวตตามพระพทธศาสนา

• ยงเนนการสงสอนอบรมบมนสย เปนกลมนกเรยน พอแม สนใจอบรมบมนสยใหลกสามารถยกยองคนด

4.1 พฒนาการพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน (ตอ)

ยค สาระส าคญ

ระบบความทนสมย

(2475-2520)

• เปนการจดการศกษาโดยฝกฝนพลเมองโดยการจดการศกษา ตามการเมองของประชาชน แทนการเมองของพระราชา

• หลกสตรเนนพลเมองตองรบผดชอบตอประเทศชาต ครอบครวและตนเอง

• มการจดการศกษาตามองค 4 ทางการศกษา คอ พทธศกษา จรยศกษา พลศกษาและหตถศกษา

• เปลยนวชา “จรรยา” เปนวชา “หนาทพลเมองและศลธรรม” เปนวชาบงคบส าหรบทกคน

4.1 พฒนาการพลเมองศกษาในระบบโรงเรยน (ตอ)

ยค สาระส าคญ

ระบบความทนสมยและพฒนาการศกษา (2521-ปจจบน)

• ในเชงนโยบายและความตงใจตอปรากฏการณ

• ในหลกสตรมการมงทงความเปนพลเมองดและเปนพลโลกทด

• วชาหนาทพลเมองและศลธรรมถกหลอมรวมไวในกลมสรางเสรม ประสบการณชวตในระดบประถมศกษาและหลอมรวมกบวชา สงคมศกษาในระดบมธยมศกษา

• ในเชงปฏบตสถานศกษาเนนการสอน เนอหาสาระของการเปนพลเมอง ด และสาระการเปนพลโลกทด (มผลตอการสอบในการศกษาตอใน ระดบอดมศกษา) มากกวาการสงสอนอบรมบมนสยความเปนพลเมองด และการเปนพลโลกทด

• พอแมตองท างานไมมเวลาสงสอนอบรมบมนสยลก สงคมยกยองคนรวย คนมอ านาจมากกวาคนด

โดยสรป ในเชงนโยบายนบวา การจดการศกษาของไทยมความทนสมยและพฒนาในการสรางพลเมองดและพลโลกทด แตในการปฏบตสถานศกษาในระบบสวนใหญเนนการสอน (ดวยวธบรรยาย) เนอหาวชาเกยวกบความเปนพลเมองดและความเปนพลโลกทดมากกวาการสงสอนอบรมบมนสย โดยเฉพาะขาดการจดประสบการณตรงไดเพอเรยนรเกยวกบการเปนพลเมองดและการเปนพลโลกทด ท าใหผเรยนขาดโอกาสในการพฒนานสยดานความรบผดชอบทางสงคม ทางศลธรรมและจรยธรรม โดยเฉพาะขาดประสบการณในดานการมสวนรวมกบชมชนและการรบใชสงคม ซงเปนแกนสาระและรากฐานส าคญของการเปนพลเมองดและการเปนพลโลกทด นอกจากน การจดการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยมบทบาทจ ากดในการสรางพลเมองดและพลโลก ซงแตกตางจากอดต ถาเปนเชนนตอไปแนวโนมของสงคมในทางลบกจะเกดขนอยางหลกเลยงไมได

5. ผลสมฤทธดานพลเมองและพลเมองศกษา

5.1 นกเรยนไทยชนมธยมศกษาปท 2 (IEA :2010) 1) ผลสมฤทธดานความร เกยวกบพลเมองศกษาและพลโลกศกษา 1.1) นกเรยนไทยมคะแนนเฉลย 452 คะแนน ซงต ากวาคะแนนเฉลย (500) อยางมนยส าคญ นกเรยนไทยมถงรอยละ 63 ทมความรอยระดบ 1 หรอต ากวา ซงไมเพยงพอตอการจะเปนพลเมองด และพลโลกทดในอนาคต (อยางนอยตองระดบ 2 ขนไป) และมเพยง 4 ประเทศจาก 38 ประเทศทไดคะแนนต ากวานกเรยนไทย

5. ผลสมฤทธดานพลเมองและพลเมองศกษา (ตอ)

1.2) นกเรยนไทยมผลสมฤทธดานการรบรความเชอ เจตคต ความตงใจและพฤตกรรมเกยวกบพลเมองศกษาและพลโลกศกษาอยในระดบสง

โดยสรป นกเรยนไทยและนกเรยนอนโดนเซยมผลสมฤทธดานการรบรความเชอ เจตคต ความตงใจและพฤตกรรมเกยวกบพลเมองศกษาและพลโลกศกษาอยในระดบสง แตมผลสมฤทธดานความรเกยวกบพลเมองศกษาและพลโลกศกษาอยในระดบต า ซงตรงกนขามกบนกเรยนจากประเทศสาธารณรฐเกาหล ไตหวนและฮองกง

5.2 ผลการทดสอบวชาสงคมศกษาของนกเรยนชน ป.6 ม.3 และ ม.6 ปการศกษา 2551-2553

ระดบชน\ปการศกษา

2551 2552 2553

คาเฉลย(%)

SDคาเฉลย

(%) SD

คาเฉลย(%)

SD

ป.6 - - 33.90 12.00 47.07 16.54

ม.3 41.09 11.02 39.70 9.97 40.85 17.00

ม.6 34.72 8.22 36.00 8.84 46.51 8.80

โดยสรป นกเรยนทกระดบชนมคะแนนผลสมฤทธเกยวกบความรวชาสงคมศกษา โดยเฉลยต ากวารอยละ 50 ในทกระดบชนและทง 3 ปการศกษา โดยมคาเฉลยต าสดเปนรอยละ 34 และสงสดรอยละ 47

6. ยทธศาสตรการพฒนาและการจดการศกษาเพอ ความเปนพลเมองและพลโลกในศตวรรษท 21

6.1 ยทธศาสตรการพฒนาการศกษาเพอสรางความเปนพลเมองของ คณะกรรมการนโยบายปฏรปการศกษาในศตวรรษทสอง (กนป.) ดานพฒนาการศกษาเพอสรางความเปนพลเมองดม 4 ยทธศาสตร ดงน

1) การศกษาเพอความเปนพลเมองส าหรบเดกและเยาวชนโดยเรงใหเกด วฒนธรรมองคกรในสถานศกษาเกยวกบความเปนพลเมอง ปรบและ ทบทวนเนอหาสาระการเรยนรเกยวกบหนาทพลเมองทเนนความร ในเรองรฐธรรมนญและระบบการเมองการปกครองเทาทจ าเปน และพฒนากระบวนการเรยนการสอนและกจกรรมเชงปฏบต เพอพฒนาความเปนพลเมองและความเปนประชาธปไตยใหผเรยน

2) การศกษาเพอความเปนพลเมองส าหรบผใหญ ครอบครวและชมชน โดยม หลกสตรการศกษาความเปนพลเมองส าหรบผใหญ หลกสตรพลเมองและ ประชาธปไตยในชมชน และจดท าคมอเลยงลกใหเปนพลเมอง

3) การสรางพลเมองในวงกวางและการสรางความตระหนกในสงคมโดยใชสอมวลชน กระทรวงศกษาธการจดใหมรายการโทรทศนในเรอง “พลเมอง”ส าหรบเยาวชน และรายการส าหรบผใหญ จดรายการโทรทศนส าหรบครในการเรยนรทกษะและ เทคนคการเรยนการสอนเพอสรางความเปนพลเมอง ประสานความรวมมอกบ สมาคมวชาชพสอสารมวลชนในการสรางพลเมองและรณรงคใหคนไทยมความเปน พลเมอง รวมทงปลกจตส านกความเปนพลเมองใหฝายประชาสมพนธและ หนวยงานทเกยวของ

4) การเชอมประสานเครอขายภาครฐและเอกชน หนวยงานหลกของ กระทรวงศกษาธการตองสรางเครอขายการท างาน เพอสรางความเปน พลเมองรวมกบหนวยงานอนๆ ของรฐ องคกรปกครองสวนทองถน และองคกรภาคเอกชนทเกยวของ

6.2ยทธศาสตรการจดการศกษาเพอความเปนพลเมองและพลโลก

6.2 ยทธศาสตรการจดการศกษาเพอความเปนพลเมอง และพลโลก

1) กระบวนการเรยนรแนวจตตปญญาศกษา ซงเปนการศกษาท เนนและใหคณคาในเรองการเรยนรอยางใครครวญ โดยผาน กจกรรมและกระบวนการทหลากหลายเพอเปลยนแปลง ความคดและจตส านกใหมเกยวกบตนเองและสรรพสง สงผลตอ การประพฤตปฏบตอยางมสตและปญญา มความรกความ เมตตาตอตนเองและสรรพสงทงในฐานะทเปนสวนหนงและเปน หนงเดยวกบธรรมชาต (จมพล :2551)

2) การปฏบตทดในการจดการเรยนการสอนพลเมองศกษาและ พลโลกศกษา ในโครงการพลเมอง-พลโลกของวชราวธวทยาลย การเรยนการสอนโดยใชความดความงามน าความร ของ โรงเรยนสตยาสย จงหวดลพบรและอนๆ

3) การผลตและพฒนาครประจ าการใหสามารถจดกระบวนการเรยนรและ การประเมนผลการเรยนรตามแนวจตตปญญาศกษา เพอใหครและนกเรยน เกดความปตและความสขจากการเรยนรทแทจรงรวมกน โดยมนกเรยน ไดรบการสงสอนอบรมบมนสยเพอใหเกดความรบผดชอบทางสงคม ทาง ศลธรรมและทางคณธรรมจรยธรรม การมสวนรวมกบชมชนและการรบใช สงคม และการมความรทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม รวมทงความรท เกยวของกบความเปนพลเมองและพลโลก )

4) การปรบกระบวนทศนในการทดสอบและประเมนผลเพอการเรยนรและประเมนกลมสาระสงคมศกษา ใหรอบดาน ทงความรบผดชอบทางสงคม ทางศลธรรม และทางจรยธรรมคณธรรมดานการม สวนรวมกบชมชนและการรบใชสงคม และดานความรทางการเมอง เศรษฐกจและสงคม รวมทง ความรทเกยวของ โดยปรบการทดสอบและประเมนผลกลมสาระสงคมศกษา ทงระดบ สถานศกษาและการทดสอบระดบชาต

5) รอฟนภมปญญาไทยในการจดการศกษาเพอความเปฯพลเมอง และพลโลกโดยสามประสาน คอ “บวร” บาน วด หรอสถาบนทางศาสนา รวมทงสถาบนทางาสงคมและโรงเยนหรอ สถานศกษา ซงคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดจดการศกษาโดยยทธศาสตรนใน โครงการสอนภาษาไทยใหนกเรยนไทยในตางประเทศไดผลดมาแลว และยงด าเนนการอยใน ปจจบน

6) การเปนตวแบบทดของผน าและผใหญเกยวกบความเปนพลเมองและพลโลก

ศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน: 2477

“เดกในวนน คอผใหญในวนหนาผใหญในวนหนาจะเปนอยางไร

กขอใหดผใหญในวนนเถด

1. คณปฏบตตามกฎหมายและศลธรรมคณธรรมหรอไม2. คณเสยภาษใหรฐตามความเปนจรงหรอไม3. คณพฒนาสมมาชพของคณใหดทสดหรอไม

การประเมนความเปนพลเมองดวยตนเอง