การพัฒนาการศึกษาในราชสำนักก่อนสมัยปฏิรูปในสมัยรัชกาลที่...

วารสารศกษาศาสตร ปท 17 ฉบบท 2 เดอนพฤศจกายน 2548 -มนาคม 2549 หนา 1

*รองศาสตราจารยสงกดภาควชาพนฐานการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา จ.ชลบร

การพฒนาการศกษาในราชสำนกกอนสมยปฏรปในสมยรชกาลท 5 :การวางรากฐานการศกษาแบบเปนทางการและเปนสากลของไทย

The Educational Development in Palace Before The ReformPeriod in The Reign of King Rama V : The Origin of Formal and

Universal Education in Thailand

สวชย โกศยยะวฒน*

บทนำการศกษาของไทยแตเดมมานนมศนย

กลางอย 3 แหง คอ บาน วด และวงรปแบบของการศกษาเปนแบบไมเปนทางการคอเรยนร ก นเองตามอธยาศยของแตละคนอกทงเรยนกนตามความถนดของแตละครอบครวและแตละวดเปนสำคญ สำหรบการศกษาในราชสำนก ซ งเปนการศกษาของพระบรมวงศานวงศและเจานาย ชนสง เมอพจารณาแลวอาจกลาวไดวาเปนการ ศกษาทคอนขางมแบบแผนเปนทางการและมระบบ มากกวา 2 สถาบนแรกเพราะมผสอน มเนอหา ทใชสอน มการตดตามผล

การสอน โดยผสอนและไดนำชาวตางชาตเขามาชวยสอน ชวยจดทำหลกสตรและจดวางระบบตาง ๆ อยาง ตอเนอง นบตงแตสมยรชกาลท 4เปนตนมา การศกษาในราชสำนกไดมการจดกนมา ตงแตสมยสโขทยเปนราชธานแลวดำเนนตอมาจนถงสมยปฏรปประเทศในสมยรชกาลท 5 (พ.ศ.2411-2453) เมอการศกษาในราชสำนกไดมการวางรปแบบเปนระบบแลว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดขยายการศกษามายงประชาชน โดยอาศยรปแบบการศกษาของโรงเรยนหลวง ในพระบรมมหาราชวง ซงพระองค

หนา 2 วารสารศกษาศาสตร ปท 17 ฉบบท 2 เดอนพฤศจกายน 2548 -มนาคม 2549

จดตงขนเปนแบบอยาง เปนตนแบบโรงเรยนแหงแรกทตงขนใหประชาชนทวไปไดศกษาเลาเรยน คอ โรงเรยนวด มหรรณพารามในปพ.ศ.2427 เรยกชอวา “โรงเรยนหลวงสำหรบราษฎร” ซงนบไดวาเปนตวอยางทไดมาจากการศกษาในราชสำนกและเหนไดวายงใหวดเปนศนยกลางในการขยายการศกษา นอกจากนการพฒนาประเทศทกดานทเกดขนในสมยของพระองคกเปนผลมาจากความเจรญทางการศกษาทไดรบแบบอยางจากประเทศตะวนตกและบคคลชนนำคอพระราชโอรสและพระบรมวงศานวงศไดนำความคดแบบชาวตะวนตก ทไดไปศกษากลบมาสประเทศไทยดวยกนทกพระองคซงมอทธพลตอโครงสรางสงคมและแนวความคดอนเปนรากฐานในการพฒนาประเทศไทยตอมา

เมอการศกษาในราชสำนกเปนตนแบบของการจดการศกษาเพอทวยราษฎร ในสมยรชกาลท 5 ดงกลาวมาขางตน แตการศกษาในราชสำนกของไทยมมากอนสมยรชกาลท 5และเปนรากฐานสำหรบพฒนาการศกษาในราชสำนกสมยรชกาลท 5 ใหกาวหนาขนดวยบทความนจงไดศกษาพฒนาการของการศกษาในราชสำนกกอนสมยรชกาลท 5 เพอใหเหนความตอเน องเช อมโยงมาส สมยปฏรปการศกษาในรชกาลท 5ไดโดยตรง

สภาพทวไปของการศกษาในราชสำนกกอนสมยรชกาลท 5

ราชสำนกไทยในยคตาง ๆ มการศกษาเลาเรยนกนในหมเจานายชนสง เปนการศกษาภาษาหนงสอและวชาการดานตาง ๆ ตลอดจนการศกษาทประชาชนทวไปไดรบนนเรมมมาตงแตสมยลานนาแลว โดยวดเปนผจด มพระเปนผสอนใหอานเขยนหนงสอจนสามารถศกษาพระไตรปฏก

ได การเรยนตามแบบนทำใหมนกปราชญหลายคนเกดขน ในสมยลานนา ปรากฏหลกฐานจากตำนานหลายเลมท แตงข น เชน ชนกาลมาลปกรณตำนานสงหนวต ตำนานจามเทววงศ ตำนานเมองเชยงใหม เปนตน (กระทรวงศกษาธการ, 2510 :174-175) สวนการศกษาในราชสำนก มการเรยนแยกระหวางลกชายกบลกสาว ซ งลกชายไดเรยนภาษาหนงสอ ศลปะการปองกนตวตำราพชยสงคราม ลกสาวไดเรยนมารยาทสงคมขนบธรรมเนยม งานฝมอ งานประดษฐ ฯลฯซ งสอนโดยอำมาตย ราชบณฑต ปโรหตขนนางผใหญ เจาจอม หมอมหาม และพระสงฆสำหรบงานฝมอ งานประดษฐของสตรมกมรปแบบและเอกลกษณของแตละตำหนกเปนการเฉพาะตวไมเหมอนกน อกทงคนภายนอกทมไดรบการฝกฝน อาจทำไมได เหมอน จงเรยกวา“ตำรบชาววง” การศกษาในราชสำนกขณะนนสามารถแบงไดตาม ระยะเวลาเปน 2 ระยะ คอ

1. การศกษาตามแนวจารต : ระยะกอนไดรบอทธพลจากตะวนตก

1.1 การศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.1761-1893 : กรงสโขทย

การศกษาในระยะน เร มมหลกฐานแนชดในสมยสโขทย (กระทรวงศกษาธการ, 2510: 176) จะเหนวาในสมยนการศกษาแยกเปน 2 ฝายคอ ฝายอาณาจกร กบ ฝายพทธจกร การศกษาฝายพทธจกรเปนการศกษาทางพทธศาสนาโดยตรงทางฝายอาณาจกรคอ การเรยนทวด ซงเปนสำนกเรยนสำหรบราษฎรทวไปโดยมพระผเชยวชาญภาษาบาลเปนครผ สอน สวนในราชสำนกมปราชญราชบณฑตซงสอนแตเฉพาะเจานายบตรขนนางขาราชการเทานน ความรทเรยนในสมย สโขทยเปน เรองศาสนา ภาษา ภมศาสตร


การปกครอง ดาราศาสตร และจรยธรรม ปรากฏในพระราชพงศาวดารวาพระเจาลไท แหงกรงสโขทยเม อทรงเยาวไดเคยศกษาเลาเรยน ในสำนกราชบณฑตจนมความรวชาหนงสอแตกฉานถงกบไดรบยกยองวาทรงเปนนกปราชญดานการพระศาสนา ภาษาและการปกครอง (กระทรวงศกษาธการ, 2507 : 10)

สวนการศกษาของสตรในสมยนนเทาทไดศกษาจากตำหรบทาวศรจฬาลกษณ ทแมมการศกษาวาแตงขนภายหลง แตตามหลกฐานจะเหนไดวา นางนพมาศไดรบการศกษาเปนอยางดจากในราชสำนกของพระรวงเจา ทานไดเรยนวชาภาษาไทย ภาษาสนสกฤต การฝมอการประดษฐ นอกจากนยงเรยนวชาโหราศาสตรอกดวย (กระทรวงศกษาธการ, 2505 : 8-9)กลาวไดวานางนพมาศเปนแบบอยางของหญงไทยชนสงใน สมยสโขทยทไดรบการศกษาอยางดจนมคำกลาว เกยวกบงานฝมอวาเปน “ตำรบนางนพมาศ” สบมานบวาเปนตำรบการฝมอแบบไทย

1.2 การศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.1893-2310 : กรงศรอยธยา

การศกษาในระยะเวลานดำเนนตามแบบสมยสโขทยสบตอมา ครนถงรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ. 2199-2231) การศกษาในราชสำนก รงโรจนมาก แมกระทงนายประตสามารถตอบโต โคลงกลอน ดงเหนไดจากเรองศรปราชญ มกวเกดขนหลายทาน และไดชอวาเปนยคทองแหงวรรณคด สำนกราชบณฑตไดสอนวชาตาง ๆ ทงภาษาไทย บาล สนสกฤต ฝรงเศสเขมร พมา มอญ จน ปรากฏในพงศาวดารวาพระตรสนอย โอรสองคหนงของพระเพทราชาไดทรงศกษาเลาเรยนอกขรสมย และวชาอน ๆจากอาจารยตาง ๆ เปนอนมากจนชำนาญและ

ยงทรงศกษาวชาโหราศาสตรและแพทยศาสตรเขาใจกนวาโดยเฉพาะภาษาไทย คงจะไดวางมาตรฐานดมาแตคร งน น เพราะปรากฏวาพระโหราธบดไดแตง แบบเรยนภาษาไทยชอจนดามณ ขนมาเปน ครงแรกวาดวยเรองการใชภาษาไทยโดยตรง (หอสมดแหงชาต. เอกสารเลขท8/3) และเปนหลกในการเรยนภาษาไทยมาจนถงสมยรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร

สำหรบการศกษาของสตรชนสงในสมยนนกลาวไดวา มการศกษาในดานอกษรศาสตรอยมาก สตรชนสงในราชสำนกจงสามารถแตงหนงสอไดด เชน พระราชธดาในพระเจาอยหวบรมโกศ (พ.ศ. 2275-2301) คอ เจาฟามงกฎ และเจาฟากลฑล ทงสองพระองคมความสามารถดานอกษรศาสตรมาก ทรงนพนธ ดาหลงและอเหนาขน (เกหลง ปภาวสทธ, 2502 : 62) ซงแสดงวาทรงมความรในทางภาษาและการกวเปนอยางด

1.3 การศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.2310-2325 : กรงธนบร

การศกษาในระยะนไมเจรญกาวหนาหรอเปลยนแปลงไปแตอยางใด เนองจากการทเสยกรงศรอยธยาทำใหบานเมองเสยหายมากนกปราชญราชบณฑตลมตาย และถกกวาดตอนไปพมาเกอบหมด ดงนนสงสำคญทสดในสมยนกคอ การฟนฟประเทศใหเขมแขงโดยเรวเพอเตรยมรบมอกบพมาและการตงหลกแหลงหาอาหารเลยงประชาชนซงอดอยากและยากจน จงเปนงานรบดวนเหนอสงอนใด ประชาชนทวไปตองพะวงถงการหาเลยงชพยงกวาทจะใหความสนใจเรองการศกษาของบตรหลานได แตสำหรบเจานายและขาราชการ การศกษายงเปนสงจำเปนอยมากจะเหนไดจากเมอครงสมเดจพระพทธเลศหลา-นภาลยขณะทรงพระเยาว ในตอนนนพระราชบดาคอ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก


ยงเปนขาราชการธรรมดา รบราชการอยกบสมเดจพระเจาตากสนไดทรงนำไปฝากใหศกษาอกขรสมยในสำนกพระวนรต (ทองอย) ณ วดบางหวาใหญ สวนชาวบานทวไปนนไมไดตนตวทจะรบการศกษาเน องจากสภาพการณซ งไมพรอมขณะนน (สมเดจพระบรมวงศเธอกรมพระยา-ดำรงราชานภาพ, 2502 : 5) ทำใหการศกษาไดรบผลกระทบไปดวย

1.4 การศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.2325-2411 : กรงรตนโกสนทร

การศกษาในชวงระยะเวลานตรง กบสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน คอรชกาลท 1 ถงรชกาลท 4 จดแบงไดเปน 2 ชวง ดงน

1.4.1 การศกษาในราชสำนกกอนอทธพลตะวนตกเขามา (พ.ศ.2325-2352)ซงตรงกบสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ในตอนนนบานเมองยงมศกสงครามกบพมาอย ดงนน การศกษากมไดมการปรบปรงใหมยงคงดำเนนตามแบบสมยกรงศรอยธยา เมอครงกอนเสยกรงแกพมา ภายในราชสำนกยงคงมรปแบบคลายกน เพราะนำรปแบบจากกรงศรอยธยามาใช สวนการศกษาของสตรชนสงในสมยนนจะเหนไดวาพระราชธดาในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก คอ พระองคเจามณฑากบ พระองคเจาอบล ไดทรงนพนธหนงสอไวหลายเรอง ทไดรบการยกยองคอ “กมารคำฉนท”ไดชวยกนนพนธท ง 2 พระองค (ประยทธสทธพนธ, 2520 : 332) แสดงใหเหนวาสตรชนสงไดรบการศกษาดานอกษรศาสตรจนแตกฉานสามารถแตงหนงสอได

1.4.2 การศกษาในราชสำนกเมออทธพลตะวนตกเขามา (พ.ศ.2352-2411)การศกษาในชวงนเรมตงแตรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ซงการกว การประพนธ

เฟองฟมาก ไดชอวาเปนยคทองแหงวรรณคดอกคร งหน ง จนถงสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจายหว เปนเวลาทบานเมองสงบสขพอสมควร การศกษาในราชสำนกเปลยนแปลงไปจากเดมคอ นอกจากศกษาเลาเรยนภาษาไทยแลวยงไดศกษาภาษาตางประเทศเพมเตมจากบรรดามชชนนาร ซงเดนทางเขามาสอนศาสนาในประเทศไทยเรมเมอป พ.ศ.2378 (สมยรชกาลท 3)บคคลทไดรบการ ศกษาในชวงระยะเวลานน เชนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และพระปนเกลาเจาอยหว เมอทรงพระเยาว ไดเรยนอกขรสมยในสำนกสมเดจพระพทธโฆษาจารย(ชน) ณ วดโมฬโลกยารามรวมกบพระอาจารยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ครนมาอยในพระบรมมหาราชวงกทรงศกษาวชาความรสำหรบพระราชกมารเปนวชาความรทนยมกนในสมยนนวาสมควรแกขตตยราชกมารอนสงศกดไดศกษาโดยตรงตอผเชยวชาญวชานน ๆ อาทศลปะการปองกนตว ตำราพชยสงคราม ภาษาหลกการปกครอง ดนตร (สมเดจพระเจา-บรมวงศเธอกรมพระยาดำรงราชานภาพ, 2514 :55)

การศกษาเบองตนของพระบาทสมเดจพระป นเกลาเจาอย หว ถาพจารณาจากพระราชนพนธของรชกาลท 5 ในเรองวดสมอรายกจะพบวา “พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดทรงเรมศกษาอกขรสมย ณ สำนกวดทายตลาดพรอมดวยเจานายซงเปนพระราชโอรสในรชกาลท 2 ครนเมอทรงผนวชมาแลวเสดจไปเรยนตอทหอพระมณเฑยรธรรมพรอมไปกบทรงเรยนศลปศาสตร ทรงปนทโรงแสง และทรงชาง ทรงมา ในสำนกเจาพระยาศรธรรมาธราชและรชกาลท 3 เอง” (โสมทต เทเวศร, 2513 : 58-59) จงกลาวไดวาการศกษาของพระปนเกลาฯ


กนาจะเปนเชนเดยวกน เพราะในเรองยงปนทรงชาง ทรงมา กเปนเรองทตรงกบพระราช-อธยาศย ของพระองคอย (ณฐวฒ สทธสงคราม,2515 : 24) อกทงวชาการดานนเปนศาสตรซงชนชนปกครองตองศกษาตามขตยราชประเพณ

ครนถงในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว การศกษาในราชสำนกเรมเปลยนแปลงไปจากเดม ในชนตนการศกษาของพระเจ าล กยาเธอและพระเจ าล กเธอจะเรยนดวยกนในพระบรมมหาราชวงจนพระชนมายได 7 พรรษา และเมอเรมเรยนในชนสงขน การเลาเรยนของพระเจาลกยาเธอและพระเจาลกเธอจงเรมแยกกน พระเจาลกยาเธอเรยนกบครผชายและพระเจาลกเธอเรยนกบครผหญง วชาทเรยนกตางกน พระเจาลกยาเธอเรมเรยนภาษามคธพระเจาลกเธอเรยนการเรอนและภาษาไทย จนกระทงโสกนตทงพระเจาลกยาเธอ (13 พรรษา)และ พระเจาลกเธอ (11 พรรษา) เมอพระเจา-ลกยาเธอโสกนตแลวเรยนวชาสงขนในดานการปกครอง จากนนทรงผนวช ในขณะทรงผนวชกเลาเรยนพระธรรมวนย และศลปวทยาเฉพาะอยางทชอบพระอธยาศย และเมอลาผนวชแลวตองเรยนวชาเฉพาะในสำนกผ เช ยวชาญจนสามารถทจะออกมารบราชการได สวนพระเจา-ลกเธอกฝกในดานการเรอนจนชำนาญเฉพาะอยางตามถนดของแตละองค (สมเดจพระเจา-บรมวงศเธอกรมพระยาดำรงราชานภาพ, 2514 :15-17)

ในสมยนนโรงเรยนสำหรบสอนผหญงเปนการเฉพาะยงไมม คนทงหลายนบถอกนมาแตโบราณวาการศกษาและอบรมสำหรบเดกผ หญงไมมท ไหนเสมอเหมอนในพระบรมมหาราชวงจนมคำเปรยบเทยบเมอสรรเสรญกรยามารยาทของหญงสาววา “เหมอนผหญงชาว

วง” วธการฝกสอนเดกหญงท ในพระบรม-มหาราชวง ตามแบบโบราณ ในปจจบนไดเลกเสยนานแลวซงประเพณการอบรมนไดแบบอยางมาจากสมยกรงศรอยธยา จากบนทกของนายเสงยมดมพวาส (2512 : 184-185) เปนผทอยในพระบรม-มหาราชวงตงแตเกด จนอาย ได 13 ป ไดรเหนประเพณซงใชอยในสมยรชกาลท 4 เกยวกบผหญงชาววงวา

“…ผหญงชาววงมตางกนเปน 3 ชน คอชนสง ชนกลาง ชนตำ มฐานะและโอกาสในการศกษาผดกน ช นสงคอ เจานายท เปนพระราชธดาประสตและศกษาในพระบรมมหาราชวง เม อทรงพระเจรญวยกไดเปนผ หลกผ ใหญอย ในวง บางพระองคไดพระราชทานอนญาตใหเสดจออกไปอยนอกวงตางหาก หรอชนหมอมเจา อนเกดทวงพระราชบดาถาพระราชบดาสนพระชนม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกโปรดรบเขาไปเลยงไวในพระราชวงหรอมฉะนนเจานายบางพระองคสงหมอมเจาโอรสธดาทยงเยาว เขาศกษาอยกบเจาพเจานองทในวง ถาเปนชายชนษาไดราว 10 ขวบ กตองออกไปอยนอกวง ในพวกเจานายนบวาเปนชาววงโดยกำเนด พวกลกผดมตระกลคอ พวกราชนกล และธดา ขาราชการ หมอมราชวงศถอวาเปนชาววง ดวยการถวายตว นบอยในชนสงเหมอนกน โดยผปกครองตองพาไปฝากไวในสำนกผใหญ ในพระบรมมหาราชวงเบองตนฝกหดมารยาท กรยา วาจา แลวเรยนหนงสอและวชาการเรอนตาง ๆ เชน ทำเคร องแตงตวเยบปกถกรอย ทำอาหาร และสอนพทธศาสนาดวย…”

จะเหนไดวาการศกษาเลาเรยนของผหญงทงเจานายราชนกลและบตรหลานขาราชการในสมยนน สถานททดทสดกคอ การศกษาใน


ราชสำนกหรอในพระบรมมหาราชวง แตการศกษาในสมยนนไมไดเนนหนกไปทางเลาเรยนเขยนอาน หนกไปทางการฝมอ มารยาท และการฟอนรำ ถอกนวาผทผานการศกษาจากราชสำนกมาแลว จะตองเปนผทมฝมอ และความสามารถสมกบเปนกลสตร แมแตผหญงทฝกหดฟอนรำกไดรบการยกยอง อาจไดรบโปรดเกลาฯ ใหเปนเจาจอมกมบอย ๆ หลายคน เชน (เรองเดยวกน : 186)เจาจอมมารดาทบทม ไดฝกหดฟอนรำจนไดเปนเจาจอมในรชกาลท 5 ประสตพระราชโอรสคอพระองคเจาจรประวตวรเดช พระราชธดาพระองคเจาประเวศวรสมยและพระราชโอรส คอพระองคเจาวฒไชยเฉลมลาภ นอกจากนนการสงบตรหญงเขาเรยนในราชสำนก สำหรบบรรดาเจานายประเทศราชยงเปนเครองหมายของความจงรกภกดตอพระมหากษตรยอกดวย จงเปนทนยมกนในขณะนน

2. การศกษาตามแนวใหม : ระยะเมอไดรบอทธพลจากตะวนตก

เมอสยามไดตงหลกแหลงมนคงเปนปกแผนแลว มการตดตอกบชาวตางประเทศมากขนชาวตางประเทศไดเขามามบทบาทในประเทศไทยในรปของการสรางความเปลยนแปลงดานการศกษาในราชสำนก เทาทปรากฏหลกฐานแลว เรมมในสมยอยธยาในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราชทรงเรองมากถงขนาดสงราชฑตไปเจรญสมพนธไมตร สวนในสมยสโขทยปรากฏวาไดมชาวตางประเทศเขามาชวยเหลอในราชสำนกซงมใชชาวตะวนตกและไมไดอยในรปของการศกษาแตเปนในรปของการชาง เชน สมยพอขนรามคำแหง-มหาราชไดเชญชางจนมาฝกหดการทำเครองสงคโลก ในราชสำนกและขยายมาถงประชาชน

ดวย สำหรบชาวตะวนตกทมบทบาทดานนโดยตรงสามารถแบงไดดงน

2.1 บทบาทชาวตะวนตกทมตอการจดการศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.1893-2310 :กรงศรอยธยา

ชาวตะวนตกทเขามาในประเทศไทยไดมบทบาทในดานการศกษาในราชสำนกโดยตรงในสมยพระบาทสมเดจพระนารายณมหาราช(พ.ศ.2199-2231)ซ งสามารถแบงชวงระยะเวลานไดเปน 2 กลม คอ

2.1.1 บทบาทของกล มบาทหลวงนกายโรมนแคทอลก

ปรากฏตามจดหมายเหตของพวกมชชนนารไดมาต งโรงเรยนสอนเพอเผยแผศาสนา ครสต และสอนใหคนทวไปรหนงสอแลวบาทหลวงไดตงโรงเรยนขนเรยกวา โรงเรยนสามเณร ตงขนเพอสงสอนชาวพนเมองทประสงคจะเขารต แตนอกจากสอนศาสนาแลวกไดสอนหนงสอและวชาอน ๆ ดวย ปรากฏวาสมเดจพระนารายณมหาราชทรงสงเดกเปนจำนวนมากมาเรยนในโรงเรยนของพวกบาทหลวง เพอใหรถงขนบธรรมเนยมของชาวตะวนตก (กระทรวงศกษาธการ, 2507 : 4)

2.1.2 บทบาทของคณะทตและพอคาชาวฝรงเศส

ในสมยของสมเดจพระนารายณมหาราชไดทรงเจรญสมพนธไมตรกบ พระเจาหลยสท 14แหงฝรงเศส และคณะทตของฝรงเศสไดมบทบาทในการนำนกเรยนไทยไปศกษาตอในประเทศฝรงเศสดวยจะเหนไดจากจดหมายเหตของไทยทบนทกไวโดยออกพระวสตรสนทรราชทตออกหลวงกลยาราชไมตรอปทต และออกขนศรวสารวาจา-ตรทต มถงมสลาย ซงไดเปนผคมกำปนความวา(หอสมดแหงชาต เลขท 8/3, 1050 : 1)


“…อตโนขอใหทานชวยเรงรดครอนสงสอนเดกซงอยเรยนนนใหรสนทด แลจะไดกลบเขาไปยงกรงศรอยธยา อนพระมหากษตราเจาตองพระราชประสงคนนแลอตโนขอแกพระเปนเจาใหบำรง ชวยทานใหมบญใหจำเรญสบไป…”

พจารณาจากจดหมายเหตฉบบน จะเหนไดวาชาวตะวนตกไดมบทบาทเกยวของกบการศกษาในราชสำนกนานแลว และไทยกไดสงนกเรยนไปศกษาในตางประเทศมาตงแตสมยสมเดจพระนารายณมหาราชมาแลว แตการศกษาไดหยดชะงกไป เพราะไทยเราไดหยดการตดตอกบชาวตางประเทศไปเนองจากเหตการณการเมองภายในอาณาจกรในชวงปลายกรงศรอยธยาไมสงบและนโยบายของผนำไมนยมชาวตางประเทศเพราะเกรงกระทบตอความมนคงแหงชาต

ถงแมวาไทยจะตดตอกบชาว ยโรปมาเปนเวลานานในสมยกรงศรอยธยา แตการศกษายงคงเปนแบบโบราณอยตามเดม การถายทอดวชาความรศลปวทยาการตาง ๆ มนอยมาก ตงแตปลาย-สมยกรงศรอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทรในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกการตดตอกบชาวยโรปขาดหายไป เพราะสภาวะสงคราม ครนในสมยรชกาลท 3 จงไดมการตดตอกบชาวยโรปอกครงเพราะบานเมองสงบขน

2.2 บทบาทชาวตะวนตกทมตอการจดการศกษาในราชสำนกระหวาง พ.ศ.2367-2411

การตดตอกบชาวตะวนตกในชวงระยะเวลาน (รชกาลท 3 ถง รชกาลท 4) ทำใหคนไทยสำนกไดวาการเรยนรภาษาตางประเทศตลอดจน วชาความรใหม ๆ เปนสงจำเปนเพราะมหาอำนาจ กำลงขยายอำนาจมาทางเอเชยตะวนออกมากขน ทกท จนถงสมยรชกาลท 3คนไทยไดตนตว ทจะรบวทยาการและความรจากชาวตะวนตกอกครง ทำใหขนนางไทยแบงออก

เปน 2 พวก พวกหนง ไมนยมตะวนตก เพราะเหนวาตะวนตกมารกราน ตประเทศทางตะวนออกไปเปนเมองขนจนเกอบหมด อกพวกหนงมความคดเหนตรงกนขามกบพวกแรก เหนวาวชาการทางฝายตะวนตกนด ถาไดตดตอเลาเรยนดวยแลวกคงทำใหเกดประโยชนแกบานเมองไทยในภายภาคหนาเหตผลอก ประการหนงคอ พวกมหาอำนาจตะวนตกไดแผขยายอาณาเขตใกลเมองไทยเขามาทกท ถาไมคบกบตะวนตกไวกจะไมรเทาทนความคดของตะวนตกและตดตามเหตการณ ไมทนเพราะชาวตะวนตกเขามามบทบาทและอทธพลในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตมากยงขนจนไมอาจหลกเลยงได นอกจากน การคบหาสมาคมกนกเปนการฝกใหรจกพดภาษาตะวนตกไปในตวโดยเฉพาะอยางยง ภาษาองกฤษซงจะเปนกญแจไขไปสวทยาการตาง ๆ ของประเทศมหาอำนาจ ขาราชการสำคญทพอใจในการคบหาสมาคมกบชาวตะวนตกในครงนน คอ สมเดจเจาฟาจฑามณ (พระบาทสมเดจพระปนเกลา-เจาอยหว) กรมหมนวงศาธราชสนท หลวงสทธ-นายเวร (ชวง บนนาค) พระยากระสาปนกจโกศล(โหมด อมาตกล) หมอมราโชทย (ม.ร.ว.กระตายอศรางกร ณ อยธยา) (ปยนาถ บนนาค, 2520 :130) เจาฟามงกฏซงกำลงผนวชอยกสนพระทยในการสมาคมกบชาวตางประเทศมาก ไดทรงศกษาภาษาองกฤษจนแตกฉาน และวทยาการอน ๆอกหลายแขนงและบทบาทชาวตะวนตกทเขามาในชวงระยะนมอยหลายกลมดวยกน อาท

2.2.1 บทบาทของกลมบาทหลวงนกายโรมนแคทอลก โดยสงฆราชปาลเลอกวซ(Pallegoix)เปนบาทหลวงอธการวดคอนซบชญเขามาถงเมองไทยเมอวนท 2 กมภาพนธ พ.ศ.2373สงฆราชองคนมบทบาทในการ สอนภาษาองกฤษและภาษาลาตนใหรชกาลท 4 ทำใหรชกาลท 4


ทรงคนเคยกบทานสงฆราช ซงเปนปจจยสำคญประการหนงทไดชวยใหทรงประกอบพระราชกรณยกจเกยวกบกจการบานเมองไทย โดยเฉพาะการเจรจาความเมองกบประเทศฝรงเศสไดบรรลตามพระราชประสงค (ขจร สขพานช, 2500 : 99)จะเหนไดจากหนงสอจดหมายเหตฝรงโบราณฉบบโรงพมพครสมท ไดกลาวไววา (สมบตพลายนอย, 2516 : 53)

“…ขาพเจาสงฆราชฝรงเศสชอ ยางปาเลอกว ปฉอบ ซงเขามาอยในกรงรตนโกสนทรมหนทรายธะยา ณ ประเทศบางกอกสยามในครงแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวซงเปนพระเจาแผนดนในรชกาลท 3 กรงเทพฯอยตลอดมาจนถงแผนดน ในสมยรชกาลท 4กรงเทพฯ ในครงนนทานมพระราชโองการโปรดเกลาใหขาพเจาออกไปเปนลามตามทตานทตสยามซงเจรญพระราชสาสนออกไปเจรญทางพระราชไมตรกบพระเจาแผนดนฝรงเศส ณกรงปารส ครงนนขาพเจารวบรวมจดหมายเหตโบราณในประเทศยโรปหลายชาตรวบรวมมาถวายพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว…”

จะเหนไดวาสงฆราชปาลเลอกวซมบทบาทสำคญตอการศกษาภาษาองกฤษของรชกาลท 4 มาก ทำใหรชกาลท 4 ใชประโยชนจากการเรยนภาษาองกฤษและภาษาลาตน เปนแนวทางในการศกษาวทยาการดานอน ๆ ซงเปนประโยชนตอประเทศชาตตอไป

2.2.2 บทบาทของกลมมชชนนารนกายโปรแตสแตนท มดงน

2.2.2.1 บทบาทของกล มมชชนนารระหวาง พ.ศ.2367-2394 เปนมชชนนารชาวอเมรกนไดเขามาในประเทศไทยเปนครงแรกในแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว นบเปนเหตการณทสำคญอยางหนง

เพราะบรรดามชชนนารอเมรกนไมไดมงสอนครสตศาสนาเพยงอยางเดยว หากไดแตนำความรความคด และวทยาการ แผนใหมของชาวตะวนตกเขามาเผยแพรในหม ชาวไทย ดวย เชน การพมพการแพทย การศกษา วทยาศาสตร ซงวทยาการเหลาน ยงไมเคยเปนทร จกในบานเมองไทยมากอนเลย ดงนนการทมชชนนารอเมรกนเขามาครงนนทำใหมการเปลยนแปลงอยางมากเกดขนแกประเทศไทยในเวลาตอมาและลวนแตเปนประโยชนทางการศกษา แกประเทศไทยมาก

การทมชชนนารอเมรกนเขามามบทบาทในเมองไทยในเวลานน ทำใหคนไทยกลมหนงซงมความคดกาวหนา เหนความจำเปนจะตองเรยนรภาษาองกฤษเพอจะไดตดตอกบตางประเทศมชชนนาร เปนผทไดรบการศกษามาอยางดจงกลายเปนครสอนวชาการใหม ๆ ใหกบคนไทยบคคลสำคญท สนใจศกษาวชาการจากพวกมชชนนาร กคอ กลมเดยวกบทสนใจคบหาสมาคมกบชาวตะวนตกในขณะนน เชน สมเดจเจาฟามงกฎ สมเดจเจาฟาจฑามณ นายชวงบนนาค ฯลฯ ซงสวนใหญจะเปนบคคลทตองตดตอกบชาวตางประเทศ เสมอ

มชชนนารอเมรกนมบทบาทในการสอนภาษาองกฤษ และวทยาการใหม ๆ ใหกบพระราชวงศไทย คอ พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว และรชกาลท 4 ซงจากการศกษาภาษาองกฤษและวทยาการใหม ๆ จากพวกมชชนนารทำใหทง 2 พระองคไดเปลยนแปลงประเทศใหกาวหนาทนสมยตามแบบตะวนตกในเวลาตอมา

พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวได ศกษาหาความรภาษาองกฤษและวทยาการใหม ๆ จากพวกมชชนนารจนมความสามารถศกษาหา ความรดวยพระองคเอง ทำใหบรรดาชาวตางประเทศทมาพบเหนเกดความเลอมใสศรทธา


จะเหนไดวาจากบนทกของเซอรยอนเบารง (ขจรสขพานช, 2500 : 75) ไดพรรณนาตอนเขาเฝาวงหนา และจากบนทกของหมอบรดเลย ซงบนทกเกยวกบพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหววาพระองคไดรบอทธพลจากพวกมชชนนารและชาวตางประเทศอ น ๆ มาก ซงพระองคไดแสดงออกโดยการตกแตงพระราชวงตามแบบชาวตะวนตก และนยมขนบธรรมเนยมตามอยางชาวตะวนตก ในการเสวยพระกระยาหารทรงใชมดและชอนสอมและในทประทบของพระองคกจะมหองสมดซงคดเลอกหนงสอด ๆ ไว รวมทงตวอยางอาวธ เครองจกรกล และเรอไฟขนาดยอมอยางพรอมมล แสดงถงความสนพระทยในวทยาการแบบตะวนตกมาก

จะเหนไดวาชาวตางประเทศไดม บทบาทในการเปล ยนแปลงความนยมของพระองคใหเปนแบบตะวนตก นอกจากนชาวตางประเทศยงมบทบาทในการสอนภาษาองกฤษจนกระทงพระบาทสมเดจพระปนเกลาทรงเชยวชาญในภาษาตางประเทศ มหลกฐานของชาวตางชาต คอ เซอรยอนเบารงทแสดงใหเหนวาพระองคทรงไดรบอทธพลจากชาวตางประเทศในดานการศกษาภาษา ตางประเทศมาก ดงน (เรองเดยวกน : 83-84)

“…เยนวนนฉนกำลงนงเรยน หนงสอไทยเงยบ ๆ อยในหองแตเพยงผเดยว กไดยนเสยงฝรงรองทกมาจากระเบยงหนาบานวา “HalloDoctor! How do you do?” ฉนลกข นไปดอยากรวาคนองกฤษทไหนทมาแสดงเปนกนเองกบฉนเชนน กแลไปเหนชายหนมผหนงรปรางสนทด แตผวคลำแตงกายดวยชดนายทหารเรอองกฤษใหมเอยม หอยกระบดามทอง ยนทาทางผงผายอยทระเบยงหนาบาน ฉนเดนเขาไปหาและกลาวคำปฏสนถาร แตนายทหารเรอผนกลบหวเราะลนดวยความชอบใจ ฉนจงจำไดวา มใช

คนองกฤษใครอนเลย ทแทคอ เจาฟานอย (เจาฟาจฑามณ – พระปนเกลา) นนเอง…”

จากหลกฐานทยกขนมากลาวนพอทำใหทราบไดวาชาวตางประเทศ โดยเฉพาะมชชนนารอเมรกนมบทบาทในการสอนภาษาแกพระบาทสมเดจ พระปนเกลาเจาอยหวมาก จนกระทงม ความชำนาญดานภาษาองกฤษอนเปนหนทางในการศกษาวทยาการอน ๆ จากตะวนตกอกตามมานอกจากน มชชนนารอเมรกนไดมบทบาทในการสอนภาษาตางประเทศ และวทยาการใหม ๆตามแบบแผนชาวตะวนตก ซงจะตองเรมเรยนภาษาองกฤษกอน พระองคทรงเหนความสำคญของการเรยนภาษาองกฤษมาก กรมพระยา-ดำรงราชานภาพไดเลาเรองนไววา (สมเดจพระเจา-บรมวงศเธอกรมพระยาดำรงราชานภาพ, 2514 :95-96)

“…เหตทรชกาลท 4 ทรงศกษาภาษาองกฤษพเคราะหใน เรองพงศาวดารสอใหเหนวานาจะเปนเพราะทรงปรารภถงกจการบานเมองตงแตจนรบแพองกฤษตองทำหนงสอสญญายอมใหองกฤษกบฝรงตางชาตเขาไปมอำนาจในเมองจนเมอ พ.ศ.2385 เวลานนไทยโดยมากเชอตามคำพวกจน กลาววา แพสงครามไมทนเตรยมตวแตรชกาลท 4 ทรงพระราชดำรวาถงคราวโลกวสยจะเกดการเปลยนแปลงดวยฝรงมามอำนาจขนทางตะวนออกน และประเทศสยาม อาจจะมการเกยวของกบฝรงยงขนในวนหนา…”

ดงนน ความรในภาษาองกฤษทรชกาลท 4ทรงศกษานนนบไดวาเปนกญแจสำคญเปดประตไปสความรในวชาอน ๆ โดยเฉพาะการตดตามขาวสาร เหตการณบานเมองและเตรยมการรบมอกบชาวตะวนตกทจะเขามาสยาม ณ เวลาตอมาไดทนการณ


มชชนนารอเมรก นท ม บทบาทตอรชกาลท 4 อกคนหนง คอ ศาสนาจารยเจซซคาสแวล (Jesse Caswell) ซงเปนมชชนนาร ทมอทธพลทสดในการถวายการสอนภาษาองกฤษขณะทรชกาลท 4 ทรงผนวชอยทวดบวรนเวศนานถงหน งปหกเดอน เพราะในระหวางท คาสแวล ไดถวายการสอนภาษาองกฤษแกรชกาลท 4 พระองคไดทรงใหคาจางเปนการตอบแทนแก คาสแวล แตเขาไมยอมรบ โดยคาสแวลขอแลกกบการสอนศาสนา ซงรชกาลท 4 ไดทรงอนญาตใหคาลแวลใชหองแหงหนงในวดเปนทประกาศศาสนาครสเตยนและแจกใบปลวและยงทรงอนญาต ใหพระสงฆในวดมาฟงการประกาศถาใครอยากจะฟง การอนญาตใหพวกหมอสอนศาสนาเผยแผศาสนาของตน เพ อเปนการแลกเปลยนความรภาษาองกฤษตามจดหมายเหตของคาสแวลบนทก เกยวกบเรองนไววา (ขจรสขพานช, 2500 : 80)

“…มถนายน 14 (1845) ฉนไดรบพระราชหตถเลขาจากเจาฟาใหญทรงพระราชทานหองในเขตวดใหฉนสอนศาสนา และแจก หนงสอโดยมเง อนไข ฉนตองถวายภาษาองกฤษแดพระองคทานเปนการตอบแทน…”

การทรชกาลท 4 ทรงอนญาตใหสอนศาสนาครสเตยนในวดซงเปนวดทางศาสนาพทธและพระองคกเปนผทเครงครดตอศาสนาพทธมากการททรงยอมเชนน พจารณาไดวา พระองคทรงมงหวงวทยาการและผลประโยชนทจะไดรบจากพวกมชชนนารอเมรกนมากและทรงมพระราชดำรวา ศาสนาครสตคงไมมอทธพลมากพอทจะเปลยนใหคนไทยเขารตได โดยเฉพาะเม อประกาศศาสนาในวดไทยอนเปนเขตแดนของพทธทเครงครด ซงเหนไดชดเจนจากพระราชหตถเลขาของพระองควา (กองจดหมายเหตแหงชาต, ร.4. 1ก/1, 2392 : 1)

“…แสงสวางแหงความร คอวทยาศาสตร อนมหศจรรย ไดเกดขนในยโรป ดงนนคฤสตศาสนาจงเปนลทธท น บถอของชาวยโรปมาจนทกวนน เราตดตอกบมตรชาวองกฤษและอเมรกนนนกเพอความรในทางวทยาศาสตรและศลปศาสตรหาใชตดตอเพราะชนชมอศจรรยใจในศาสนาสามานยนนไม…”

ผลดงกลาวทำใหมชชนนารอเมรกนมความซาบซงในการทรชกาลท 4 ไดถวายหองในวดบวรนเวศวหารใหสำหรบสอนศาสนาและพระองคยงไมกดกนในการสอนศาสนาอกดวยซงกเปนผลดสะทอนกลบมาถงรชกาลท 4 เพราะมชชนนารอเมรกนไดถายทอดวทยาการตาง ๆอยางเตมใจเตมความสามารถ จะเหนไดวามชชนนารอเมรกนโดยเฉพาะหมอคาสแวลมบทบาทมากจากบนทกของเขาลงวนท 1 กรกฎาคมค.ศ.1845 ไดกลาวถงหนาทภารกจการสอนของเขาวา (George Haws Feltus, 2504 : 21)

“…วนน เร มตนสอนภาษาองกฤษแกเจาฟาทวด ขาพเจาสอนตงแต 9.00-10.00 น.ในชนเรยนม 15 คน 1 ใน 3 เปนพระสงฆทเหลอเปนชาวบานธรรมดา ขาพเจาตองสอนในวนจนทร องคาร พฤหส และวนศกร…”

รชกาลท 4 เปนพระเจาแผนดนพระองคแรกททรงใฝพระทยศกษาเลาเรยนภาษาองกฤษจนชำนาญ และเม อเสดจข นครองราชยกปรากฏวาความรภาษาองกฤษทไดรบจากชาวตางประเทศไดอำนวยประโยชนแกการเจรญสมพนธไมตรกบตางประเทศและสามารถรกษาเอกราชไวไดประการหนงดวย พระองคทรงตระหนกดวา เมอพระราชโอรสของพระองคเจรญพระชนมายขน หลายพระองคคงจะไดทรงเขารบราชการในตำแหนงท สำคญ ๆ ดงน น จงมพระราชประสงคทจะใหพระราชโอรส ไดทรงรบ


การศกษาแบบแผนใหม พระองคทรงเลงเหนความจำเปนทวาพระราชโอรสทกพระองค จะตองทรงศกษาภาษาองกฤษตงแตทรงพระเยาว การทรชกาลท 4 ทรงสงเสรมใหมการศกษาภาษาองกฤษดวยทรงพระราชดำรวาการรภาษาองกฤษเปนหนทางนำไปสความเขาใจในวชาการของประเทศตะวนตก การเรยนร ภาษาและรบอารยธรรมตะวนตกจากพวกมชชนนารอเมรกนนบเปนจดเรมตนทมคณคา การเลาเรยนภาษาองกฤษเปนเรองเกดใหม เรมเลาเรยนกนอยางไมเปนทางการในสมยรชกาลท 3 และมการไหวตวเลาเรยนกนอยางเปนทางการในสมยรชกาลท 4โดยเรมจากในราชสำนกกอน นบวาเปนจดเรมตนของการพฒนาการศกษาในราชสำนกใหมความทนสมยและเปนสากลตงแตนนมา

2.2.2.2 บทบาทของกล มมชชนนาร ระหวาง พ.ศ.2394-2411 เม อพระราชโอรสไดศกษาภาษาองกฤษแลว รชกาลท 4 ทรงโปรดใหกลมมชชนนารสงสตรใน คณะมชชนนารไปสอนภาษาองกฤษแกพระราชธดาและพวกสตรในวงหลวงในลำดบตอมาซ งดร.เฮาส (Haws) ไดจดบนทกเกยวกบเรองนไวเมอวนท 13 สงหาคม พ.ศ.2394 วา (Ibid : 66-67)

“…ดร.บลดเลย และมร.โจน ไดรบหนงสอจากเลขานการแหงพระบรมมหาราชวงมความวา ในหลวงทรงทราบจากพระยาสรยวงศและพระนายไวยวา ภรยาของพวกมชชนนารยนยอมทจะไปทำการสอนภาษาองกฤษใหแกพวกสาวสนม และนางกำนลโดยผลดเปล ยนกนดร.บลดเลย ไดตอบไปวา พวกสตรมชชนนารไดจดตงเปนคณะกรรมการเพอดำเนนงานในเรองนแลวและพรอมทจะดำเนนการได พอรงขนกมผมาตามให ดร.บลดเลย ไปทสำนกทำเนยบอครมหาเสนาบดคนใหม และไดรบคำบอกวา

ในหลวงทรงปรารถนาจะใหการสอนภาษาองกฤษแกพวกชาววงเรมตนในวนน เพราะโหรบอกวาเปนฤกษด…”

สตรมชชนนารททำหนาทสอนคอ มสซสด บ บรดเลย (Mrs.D.B.Bradley) มสซส สตเฟนมตตน (Mrs.Stephen Matthun) และ มสซส เจ ซโจน (Mrs.J.C.Jone) ไดสอนอาทตยละ 6 วน ทง 3คนเปลยนเวรกนสอนอาทตยละ 2 วน นบเปนการเรมครงแรกไมมทไหนในโลกทคณะมชชนนารไดทำการสอนในพระราชวงของพระมหากษตรย(เคนเนท อ แวลส, 2501 : 30) ดร.เฮาสถอวาการสอนหนงสอชาววงนเปนงานใหการศกษาชาววงเปนครงแรกในตางประเทศ และเปนงานชนแรกของงานประเภทนททำกอนในประเทศอนเดย 5-6 ป จำนวนนกเรยนในตอนแรกทวขนอยางรวดเรวมากมราว 25-30 คน แตภายหลงทความนยมหมดไป สตรหลายคนไมมาเรยน มเพยง 2-3คน ทสนใจพยายามเรยนจนถงทสด และไดเชญครไปยงหองพกสวนตวของตนเพอตองการเรยนการสนทนาใหคลองแคลวยงขน (George HawsFeltus, 2504 :68) กลาวไดวาจดนเปนการเรมตนใหการศกษาแกสตรชาววงอยางเปนทางการแตคานยม ทผหญงยงไมจำเปนตองเรยนหนงสอยงคงมอย จงทำใหมผเรยนลดลงในเวลาตอมา

กล มสตรมชชนนารไดทำการสอนสตรชาววงตดตอกนมาเปนเวลานานกวา 3 ปตอมาไดถกหามโดยกระทนหนไมใหเขาไป ในวงและไมมคำอธบายช แจงถงเหตผลบางคนสนนษฐาน วา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงกรวในเรอง อทธพลทางศาสนาแตบนทกประจำวนของ ดร.เฮาส (2504 : 69) ไดอธบายเหตผลไวอยาง นาพจารณาวา

“…การทมการเปลยนแปลงนเปนเพราะ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงกรว


มชชนนาร เพราะเหตทมจดหมายฉบบหนงตำหนตเตยนพระนสยของพระองค ซงปรากฏตพมพในหนงสอฉบบหนงในเมองสงคโปรและพระองคทรงหาวามชชนนารคนหนงเปนคนเขยนจดหมายตำหนพระองค… ”

แตมบางเลมทกลาววาการทรชกาลท 4ทรงหามมใหพวกมชชนนารเขาไปสอนในพระบรมมหาราชวงนน เปนเพราะพวกเขาไมไดทำตามทพระองคทรงมพระประสงค คอ ทรงใหสอนภาษาองกฤษเพยงอยางเดยว แตพวกมชชนนารไดทำเกนกวาขอกำหนด เชน มการสอนศาสนาครสเตยน และกาวกายเรองสวนพระองคดวยการประณามเรอง การมมเหสหลายพระองควาเปนความชวราย กดขทางเพศ รวมทงบางคนแทรกแซงดานการเมอง การปกครอง (W.S.Bristowe, 1976 :21-22) ซงการกระทำดงกลาวเชนนน ทำใหมชชนนารหมดบทบาทในดานการสอนลงทนท

2.2.3 บทบ า ท ข อ ง ค ร ช า วตะวนตกทจางมาสอนโดยตรง เมอรชกาลท 4 ทรงหามพวกมชชนนารมาสอนในพระบรมมหาราชวงตอมาพระองคไดตดตอนายตนกมจง (Tan KimChing) ใหตดตอไปยงมสเตอร จอหน อาดมสน(John Adamson) ผจดการบรษทบอรเนยวทสงคโปร ซงตอมาภายหลงไดพระราชทานบรรดาศกด แกนายตนกมจง เปนหลวงจนวสยสยาม ในการแตงตงเปนกงศลสยามประจำฮองกง เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2408 ใหวาจางครจากสงคโปรมาสอนภาษาองกฤษ คอนางแอนนา ลโอโนเวนส (Mrs.Anna HarrietLeonowens) นางไดเขาเมองไทยและไดเขาเฝารชกาลท 4 ในวนท 3 เมษายน พ.ศ.2405 รชกาลท 4ไดมรบสงเปนภาษาองกฤษแกนางวา (สมบตพลายนอย, 2516 : 42) “เรามลก 67 คน เธอจะตองอบรมส งสอนลกเหลาน เพ อเราเช นเด ยว

กบภรรยาของเราหลายคนทอยากเรยนรภาษาองกฤษ” รชกาลท 4 ไดตกลงกบนางแอนนาไววาตองไมสอนใหพระราชโอรส และพระราชธดาเลอมใสในศาสนาครสเตยนเหมอนหมอสอนศาสนาชาวอเมรกน จะเหนไดจากคำกลาวของพระองคทวา (W.S.Bristowe, 1976 : 22)

“…เรามความหวงวาในการทำการสอนการศกษาใหกบเราและลก ๆ ของเราผซงภาษาองกฤษเรยกวา ผทอยในดนแดนทมดมน ทานจะพยายามทำดทสดเพอความรทางดานภาษาองกฤษวทยาศาสตร และวรรณคด แตไมใชเพอเปลยนเปนศาสนาครสเตยน…”

พระราชดำรสดงกลาว อนเปนขอตกลงตามขอบเขตของงานทวาจางนางแอนนาใหสอนหนงสอ วนแรกทนางแอนนาเรมสอนในพระบรมมหาราชวง รชกาลท 4 กไดจดใหมการทำพธทางศาสนาโดย นมนตพระสงฆมาสวดเปนมงคลนางแอนนา ไดเลาไวในหนงสอของนางวา (AnnaLeonowens, 1954 : 67-68)

“…เจาฟาหญง เจาฟาชาย ลกศษยของเรา เจาฟาหญง Ying You Wahlack ผอาวโสกวาเขามาหมอบกราบและคนอน ๆ กทำตามอยางหลอน…กษตรยไดตบเบา ๆ ทศรษะหลอนและตรสวา“ครสอนภาษาองกฤษ” หลอนตอนรบเงยบ ๆ ตามแบบของหลอนจบมอทงสองขางของฉนและโคงคำนบและไปแตะกบหนาผากของหลอน…กษตรยทรงตรสอยางสน ๆ วา ลกรกทนเปนโรงเรยนภาษาองกฤษ ซงจะตองเรยน และสงเกตวธภาษาองกฤษเกยวกบคำทกทายทอยการสนทนาและมารยาท… ”

นบวาเปนการเรมตนเรยนหนงสอตามประเพณไทย ทมการทำพธทางศาสนาประกอบดวย เพอเปนสรมงคลแมวาจะเรยนเปนภาษาองกฤษกตาม การสอนหนงสอในครงนนไดแบง


ออกเปนสองผลดคอ ผลดเชา สอนบรรดาพระราชโอรสและราชธดาซ งมพระชนมายระหวาง 5-11 พรรษา มพระองคเจาหญงยงเยาวลกษณอรรคราชสดา ซงเปนพระราชธดาองคแรกในรชกาลท 4 และ เปนองคท 1 ในเจาจอมมารดาแพ มพระชนมายได 11 พรรษาเจาฟาจฬาลงกรณ ตอนนนมพระชนมาย 10 พรรษาทพระชนมายนอยทสด คอ เจาฟาจนทรมณฑล-โสภณภควด มพระชนมายเพยง 5 พรรษา สวนภาคบายนนสอนบรรดาเจาจอมมารดา และเจาจอมทยงสาวทวไป ใชเวลาสอนวนละ 3 ชวโมง (สมบตพลายนอย, 2516 : 44) เปนการจดแบงเวลาสอนและแบงกลมผเรยนอยางเปนระบบและเปนทางการในขณะนน

กลาวไดวานางแอนนา ลโอโนเวนสไดมบทบาทสำคญในการสอนภาษาองกฤษพระราชโอรส พระราชธดา และเจาจอมมารดามากซงนางมสวนอยมาก ในการปลกฝงความคดใหม ๆของทางตะวนตกแกบรรดาผทเปนลกศษยของนางเชน เจาจอมมารดาซอนกลน ไดรบอทธพลในการสอนภาษาองกฤษของนางแอนนาจนกระทงสามารถแปลหนงสอภาษาองกฤษเปนภาษาไทยไดเปนหนงสอเกยวกบการเลกทาสของชาวอเมรกนตวนางแอนนาเปนผมบทบาทและผลกระทบตอสงคมไทยอยมาก จากการทนางเขามาอยในราชสำนกเปนเวลาหลายป นางไดพบเหนเหตการณ และลกษณะของสงคมไทยทมขาทาสบาวไพร นางไดใชความรสกนกคดของชาวตะวนตกมาเท ยบกบสภาพของสงคมไทยซงนางมองวาดอยกวาสงคมตะวนตก นางจงได พยายามสอนและปล กฝ งให ล กศ ษย ม ความเหนวาเร องทาสเปนส งท เลวราย นางแอนนาเคยเลาไวในหนงสอทนางเขยนขนวา(Anna Leonowens, 1954 : 238)

“…เจาฟาจฬาลงกรณไดตรสกบนางเสมอ ถงความทารณโหดรายของทาสทไดรบและจะชวยเหลอ พวกนถาพระองคสามารถทำได…”

จากขอความทนางแอนนากลาวนอาจจะกลาวเกนความจรงไปหรอกลาวดวยทรรศนะของนางเอง เพราะเจาฟาจฬาลงกรณกอนหนาทจะศกษาภาษาองกฤษกบนางแอนนากทรงทราบสภาพความเปนไปทสงคมไทยไดรบกระทบมาจากตะวนตกแลว จงเปนการมองของคนตางวฒนธรรมกน นอกจากนนางยงตองทำหนาทชวยแปลหนงสอใหรชกาลท 4 ทเกยวกบกจการตาง ๆ เชน การตดตอกบตางประเทศในดานการเมองและการทต (Ibid : 226) นางปฏบต หนาทอย 5 ป เศษ หลงจากทนางแอนนาออกจากประเทศไทยไปเมอวนท 5 กรกฎาคม พ.ศ.2410 รชกาลท 4ไดทรงจางหมอจนดเลย (John H. Chandley)ชาวอเมรกนซงเปนผทมอทธพลในการสอนภาษาองกฤษแกรชกาลท 5 มาก จนพระองคมความชำนาญขนในทางภาษาตางประเทศและนำมาซงโลกทศนในการพฒนาประเทศในรชสมยของพระองคตอมา

2.2.4 บทบาทชาวตะวนตกอน ๆทเขามาอยในประเทศไทย เชน มสรด (Mrs.Read)ไดแนะนำการสอนหนงสอแกเด กไทยตอเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศวา (หอสมด-แหงชาต, 1225 :1)

“…การททำใหเมองไทยเจรญอยางอารยธรรมประเทศกตองจดใหมการศกษา และทกวนนเมองไทยมเรองเกยวของกบยโรปมากดงน น การท จะจดการศกษาใหกบเดกไทยจงเปนสงทเหมาะสมมาก ไดแนะนำเดกทอาย 10ขวบ เม อจบการศกษาแลวควรใหไปอย ในโรงเรยนทมครชาวยโรปมาสอนวชาตาง ๆ เชน


ภาษาองกฤษ ฝรงเศส จน มลาย เลข พงศาวดารภมศาสตร และเมอเรยนรวชาเหลานแลวกจะเปนแนวทางใหไดศกษาวชาทสงขนไปเชน วชาปรชญา เคม ฯลฯ วชาเหลานควรหาครมาจากยโรปและครตองเรยนภาษาไทยใหเขาใจกอนจงจะสามารถสอนไดด…”

จะเหนไดวาจากการทมสรดไดแนะนำการศกษาไวในสมยรชกาลท 4 นนเปนคำแนะนำทนาสนใจมาก ในวธการ ขนตอน วาควรจะเรยนวชาตาง ๆ ทเปนชนตนแลวจงจะเรยนรชนสงตอไปจากการจางชาวยโรปมาชวยสอน ซงกคอใหชาวยโรปเขามามบทบาทจดการสอนในราชสำนกนนเอง อกทงใหครซงเปนชาวตางชาตจำเปนตองรภาษาไทยดวย เพอประโยชนในการเรยนการสอนซงกนและกน นบวาเปนนโยบายทมตองการใหไทยเปนฝายรบวฒนธรรมตะวนตกเพยงอยางเดยว แตใหเปนการแลกเปลยนเรยนรกน

จากการทรชกาลท 4 ไดทรงวาจางชาวตะวนตกมาสอนพระราชโอรส และพระราชธดาในพระบรมมหาราชวงนน เปนการปพนฐานใหในสมยรชกาลท 5 ไดทรงวาจางชาวตางประเทศมากขนมาจดการศกษาและตงโรงเรยนสอนภาษาตางประเทศขนในพระบรมมหาราชวง ซงไดแบบอยางจากสมยรชกาลท 4 และจากการทรชกาลท 5 ไดพบเหนมาและทรงไดรบการศกษามาดวยพระองคเอง ยอมจะทรงมองเหนประโยชนและแนวทางของการศกษาภาษาตางประเทศจากชาว ตางประเทศโดยตรงไดมากขน

บทสรปการจดการศกษาในราชสำนกกอนสมย

รชกาลท 5 จะเหนไดวาแนวทางในการจดการศกษานนมแบบอยางทคลายคลงกนตงแตสมย

อยธยามาแลว แตมาเปล ยนแปลงในสมยรตนโกสนทรตอนตน เมอมหาอำนาจตะวนตกเขามามอทธพลแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและบรรดาชาวตางประเทศกไดเขามาในประเทศไทย ทำใหมอทธพลและบทบาทมากขนในวงการการศกษาในราชสำนก สงผลใหแนวทางการจดการศกษาในราชสำนกเปลยนแปลงไปโดยชาวตางประเทศเปนผนำการศกษาดานภาษาตางประเทศ และวทยาการใหม ๆ มาสอนในราชสำนก ไทยจงเรมปรบตวยอมรบวทยาการตาง ๆ ทชาวตางประเทศนำมาเผยแพร เกดมการตดตอวาจางชาวตางประเทศ ทงทเปนบาทหลวงมชชนนารอเมรกน และจากการจางมาโดยตรงมาสอนวชาตามแบบตะวนตกขนในพระบรม-มหาราชวง ซงการสอนไดพฒนาขนมาเปนลำดบจากการเรยนแบบไมเปนทางการ จนกระทงจดตงโรงเรยนขนในพระบรมมหาราชวง ซงเปนตวอยางอนดในการทรชกาลท 5 ไดทรงนำมาปรบปรงการศกษาในสมยของพระองค เม อพระองคไดตงโรงเรยนสอนภาษาองกฤษขนในพระบรมมหาราชวงเปนการทดลองกอนและจากนนขยายออกสทวยราษฎรอยางกวางขวางในเวลาตอมา ดวยการตงโรงเรยนเพอทวยราษฎรทวดมหรรณพ ทำใหราษฎรไดรบการศกษาอยางเปนระบบและเปนสากลเพมขนจากรากฐานดงกลาว ทดำเนนสบมาอกหลายรชการ


บรรณานกรมกระทรวงศกษาธการ. (2505). นางนพมาศตำหรบทาวศรจฬาลกษณ. พระนคร : สงเสรมอาชพ_________. (2510). บทเรยนจากการจดการศกษาในรอบรอยปทผานมา. กรงเทพฯ : ครสภา_________. (2507). ประวตกระทรวงศกษาธการ พ.ศ.2435-2507. กรงเทพฯ : ครสภากองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร. (2392). เอกสารรชกาลท 4 ร.4.1ก/1 พระราชหตถเลขา

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พฤศจกายน_________. เอกสารรชกาลท 5 ศธ.74/12 พระยาวสทธสรยศกดกราบทล พระองคเจากตยากรวรลกษณ

ลงวนท 1 มนาคม ร.ศ.119“การเปดโรงเรยนราชกมาร” ราชกจจานเบกษา. เลมท 9 ลงวนท 22 มกราคม ร.ศ.111“กระแสพระราชดำรส” ราชกจจานเบกษา. เลมท 7 ลงวนท 13 เมษายน ร.ศ.109เกหลง ปภาวสทธ. (2502). ประวตการศกษาประเทศไทยโดยสงเขป. พระนคร : สมาคมการศกษา

แหงประเทศไทยขจร สขพานช. (2500). พระเกยรตประวตของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. พระนคร :

มหาดไทยเคนเนท อ แวลส. (2501). ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย ค.ศ. 1528-1958. กรงเทพ :

สภาครสตจกรแหงประเทศไทยณฐวฒ สทธสงคราม. (2515). กษตรยวงหนา พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ :แพรการชางทรงศร อาจอรณและคณะ. (2519). ความสมพนธระหวางไทยกบสหรฐอเมรกา พ.ศ.2367-2493. กรงเทพฯ

: แพรพทยาปยนาถ บนนาค . (2520). บทบาททางการเมองการปกครองของเสนาบดตระกลบนนาค. กรงเทพฯ :

ดวงกมลประยทธ สทธพนธ. (2520). ปยมหาราชนกบพระราชพธประจำชาต. กรงเทพฯ : เทพพทกษการพมพพระเจาวรวงศเธอพระองคเจาจลจกรพงษ. (2505). เจาชวต. พระนคร : คลงวทยาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจายหว. (2504). พระราชหตถเลขาและหนงสอกราบบงคมทลของ

เจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด. พระนคร : ศวพร“พระราชดำรสตอบ” ราชกจจานเบกษา เลมท 14 ลงวนท 16 มกราคม ร.ศ.116วฒชย มลศลป. (2516). การปฏรปการศกษาในรชกาลท 5. กรงเทพฯ : สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศ

ไทยสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดำรงราชานภาพ. (2514). ความทรงจำ. กรงเทพฯ : แพรพทยา_________. (2466). พระประวตสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาเทววงศวโรปการ. พระนคร :

โสภณพพรรฒธนากร_________. (2504). พระราชพงศาวดารรชกาลท 2. พระนคร : ครสภาสมบต พลายนอย. (2516). ชาวตางชาตในประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : แพรพทยาเสงยม ดมพวาส. (2512). ราชประดพทธในสมเดจพระปยมหาราช. กรงเทพฯ : เสรมวทยบรรณาคาร


โสมทต เทเวศร. เจาฟาจฑามณ. กรงเทพฯ : แพรพทยา, 2513หอสมดแหงชาต กรมศลปากร. จดหมายเหตสมยกรงศรอยธยา เลขท 8/3 จ.ศ.1050_________. จดหมายเหตสมยกรงศรอยธยา เลขท 8/35 จ.ศ.1050_________. จดหมายเหตสมยรชกาลท 4 เลขท 153 จ.ศ.1225Bristowe, W.S. (1976). Louis And The King of Siam. London : Chatto&Windus. Ltd.Feltus, George Haws. (2504). หมอเฮาสในรชกาลท 4. กรงเทพฯ : กองครสเตยนศกษาLeonowens, Anna. (1954). The English Governess at the Siamese Court. London : London&Arthur

Barker. Ltd.,1954Wyatt, David K. (2512). The Politiแs of Reform in ธhailand. Bangkok : Thaiwattana Panich.

การพัฒนาการศึกษาในราชสำนักก่อนสมัยปฏิรูปในสมัยรัชกาลที่...

Documents