монгол бичгийн хэрэглэгдэхүүн

Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº ñîðü¸ ¹1

1.Ìîíãîë áè÷ãýýð õºðâ¿¿ëýí öýâýð ñàéõàí áè÷.

Øèíãýí íàðàí áàðóóí óóëûí îðîé äýýð ìýëòèéí ìèøèëçýæ, óëààí áóëàíãèéí äýðãýä

ýãí¿¿ëýí áàðüñàí àëàã ýðýýí àñàð, äýýð íü ìàíäóóëñàí óëààí òóãóóä ñ¿ð æàâõëàíòàé

õàðàãäëàà.

2. “ýãí¿¿ëýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3.Ä¿ðñ ÿëãàí áè÷èõ ¿ãñ á¿õèé õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áè÷ýýðýé./5îíîî/

Áóóíû îâîî,óóë îâîî, íàðñ ìîä,íýðñ æèìñ,ñóðàã÷èéí íýðñ



Òîîðîéí ñ¿¿äýðò áîòãî ìèíü áóéëíà.

Òîãîîòîé ñ¿¿íä ñàðàí ìèíü õºâíº.

Òîëãîäûí îðîéãîîð ¿¿ëýí í¿¿íý.

Òîäõîí ç¿¿äýíä ýæèé ìèíü ýðãýíý.

2. “ñ¿¿” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3. Ä¿ðñ ÿëãàí áè÷èõ ¿ãñ á¿õèé õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áè÷ýýðýé.

Çàí àâèð,óóëàíä àâèð, øèâýð àâèð ÿðèõ,àìü àâàð, àâàðãà ìàë÷èí



Ãàäàà õààÿà íýã ãàçàð øîðîîã äýëäýí ºíãºðºõ ìîðèí òºâºðãººí, õýí íýãýí õ¿íèé ãóòëàà

÷èðýí àëõàõ ÷èìýý òîäõîí ñîíñîãäîõ áºãººä õàëòàð íîõîé íü ¿å ¿å õóöàõ àæýý.

2. “ñîíñîãäîõ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õàð ºíãº, ¿çýæ õàð, õàð õàð äóóãàðàõ, õàðü íóòàã, õóñàæ õàðóóëä



Íààäàìä óíàäàã áîðëîã ìîðüä ìèíü

Óíàãàí èæèëäýý îíãîí ÿâíà.

Íàéçòàéãàà èæèëäýí äºðºº õàðøóóëàõ

Íàéðòàéõàí ºäðèéã õ¿ëýýæ áàéíà.

2. “Õ¿ëýý” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Õàâ íîõîé, èä õàâ, äýýë õàâ, õàâ õàâ õóöàõ, õàâü îéð



×àíöàë ºãëººíèé ñààëèà ñààæ, ñ¿¿ãýý òóøààãààä, õî¸ð õ¿¿ãýý óíäàëæ, “ãýðýýñýý

á¿¿ õîëäîîðîé” ãýæ ñàéòàð çàõèàä, õýäýí çóíû íàðàíä îíãîæ ãàíäñàí õºõ òîðãîí äýýëýý

ºìñººä, ãàäàãø ãàðëàà.

2. “ñààëèà” ãýñýí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.

3. Ä¿ðñ ÿëãàí áè÷èõ ¿ãñ á¿õèé õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áè÷ýýðýé./5îíîî/

Ãàëûí äºë,òºë ìàë,ºð òºëáºð,ò¿ëýý ìîä,øºíº ä¿ë

Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº ñîðü¸ ¹ 6


Ç¿éòýé ñàéí íºõðèéã øèíæëýí òàíüæ õàíèëààä

Çºâ áóðóó õî¸ðûã àñóóëöàí ÿâæ ¿éëäýýä

Çîâëîí, æàðãàëàí õî¸ðûã àäèë õóâààí ýäëýã÷

Çîõèñò ìýðãýäèéí õàíèëàõûí ¸ñ.

2. “ìýðãýä” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàë,õàìààòóóëàõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


÷óëóó øèä, èä øèä, áóðõàí ø¿ò, øàòààð ºãñºõ, ø¿ä ºâäºõ



Òýäíèé äîòîð ñààðàë äýýë, õàð ìàëãàé ºìññºí ºíäºð ãîîëèã ýðèéí, ñàéõàí õàð õºìñºãòýé,

ãîî öàðàé õàðàãäñàí íü îëîí æèëèéí òóðø ñýòãýëäýý õàäãàëæ ÿâñàí òýð íýãýí õ¿íòýé íü

àäèë ñàíàãäæýý.

2. “ñàíà” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3. Ä¿ðñ ÿëãàí áè÷èõ ¿ãñ á¿õèé õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áè÷ýýðýé./5îíîî/

Àþóë ýìýýë, ýìýýëèéí ãºëºì,íºìºð ãàçàð, äýýë íºìºð,í¿äíèé õàðö,çîäîæ í¿ä


1.Ìîíãîë áè÷ãýýð õºðâ¿¿ëýí öýâýð ñàéõàí áè÷. /6îíîî/

Õ¿æ äóðäàí á¿ñíèé òàøàà äàðàõ íóãàëààí äýýð

Õ¿ðýí ìàíàí õººðºãíèé äààëèí äàðàõ íàðãèàí äýýð

Õ¿¿øèéí ñ¿¿äýð áóóñàí óóëûí ãàöàà áóóöàí äýýð

Õ¿íí¿ äýýäñèéí òàìãàëñàí óëáàà ãàðõè áóóðèí äýýð

Òóñãààð òîãòíîë ÷àìàéã òóíõàãëàí áè÷íý,áè

2. “òàøàà” ãýäýã ¿ãèéã îëîí òîî, òèéí ÿëãàë,õàìààòóóëàõûí íºõöºëººð õóâèëãà./12 îíîî/

3.Ìîíãîë áè÷ãèéí óðò ýãøãèéí á¿òöèéã íýðëýæ,òóñ á¿ð õî¸ð æèøýý áè÷./4îíîî/



Áîðîîíû óñ ò¿ðãýí óðñàâ÷ ¿òýð çàìõàðíà.

Èõ ìºðºí äºëãººí óðñàâ÷ èõ äàëàéä öóòãàíà.

×èí ñàéí ýðäýìò õ¿í ,÷îíî, õîíü õî¸ðûã ÷

Íýã îíãîöîíä óñëàõ ìýò

2.Ìîíãîë áè÷ãèéí ¿éë ¿ãèéí õîëáîõ ýãøãèéí ä¿ðìèéã æèøýýãýýð òàéëáàðëà. /6îíîî/

3.Äàðààõ ¿éë ¿ãèéã ìîíãîë áè÷ãýýð áè÷.

¿¿ññýí, õè÷ýýãýýðýé, î¸î÷, äàñàã, äóóñëàà



¯õýâ÷ ¿ë îðõèõ ¿éëèéí ¿ð

¯ã¿éðýâ÷ ¿ë îðõèõ ºð òºëººñ

ªòëºâ÷ ¿ë àðèëàõ ìóó àâüÿàñ

ªëáºðºâ÷ ¿ë ¿õýõ îëîí ñàíàà

2.Ìîíãîë áè÷ãèéí ¿éë ¿ãèéí õóâèëãàã÷ áà ýñ õóâèëãàã÷ ¿ñãèéí ä¿ðìèéã òàéëáàðëà. /6îíîî/


ñóðààñàé, ñàéøààâàë, ºññºí, øàãíààä, î¸óë



Õ¿¿õä¿¿ä áèä òýð ãàéõàìøèãò òºìºð øóâóóíû íèñýõèéã ¿çýõ ãýæ õýä õîíîã òýñ÷ ÿäàí

õ¿ëýýâ. “Àéë ãýðèéã äîäîìäîæ ÷àäàãñàä òºð óëñûã çàñàæ ÷àäíà” ãýñýí ýçýí ×èíãèñèéí

ñóðãààë áàéäãèéã ñàíàÿ. Áèä ýõ îðîí,àðä ò¿ìíèéõýý òºëºº ¿íýí÷ øóäàðãààð õºäºëìºðëºõ

¸ñòîé.

2.¯éë ¿ãèéí íºõöºëèéí ýðòíèé õýëáýðèéã ãàðãàæ,æèøýýãýýð òàéëáàðëà./4 îíîî/

3.Äàðààõ íýð ¿ãèéã ìîíãîë áè÷ãýýð áè÷.

ñîíèíûõîî,õ¿¿ãýýðýý, ñýäýâòýý, íºõäºäºº,ìîäíîîñîî



Ýõ îðîí÷,õàìòà÷ ¿çýë, õºäºëìºðèéã äýýäýëæ,õºäºëìºðèéí õ¿íèé àëäàðøóóëàõ õýðýãòýé.

Õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèàí äóíäóóð îðæ àñóóäàëä ÿàðàí ýöñèéí ä¿ãíýëò ºãºõ íü çîõèìæã¿é.Ìýðãýæëýý

íèéãìèéí õýðýãöýý øààðäëàãà,ººðèéí àâüÿàñ ÷àäâàðò òîõèðóóëàí çºâ ñîíãîîðîé.

2.Íýðèéí íºõöºëèéí ýðòíèé õýëáýðèéã ãàðãàæ, æèøýýãýýð òàéëáàðëà.

3.Äàðààõ õ¿íèé íýðèéã ìîíãîë áè÷ãýýð áè÷./5 îíîî/

Àëòàíõ¿¿,Ãàíòóëãà, Î÷èðáàò, Öýöýðëýã, Ýíõáàò



Õóëãàíà

Õóëãàíà ìýðýã÷ àìüòàí.Óðò õîøóóòàé,íàðèéõàí ñ¿¿ëòýé, îãîòíû ÿçãóóðò áàãòäàã.Õóëãàíà

í¿õýíä îðøèíî.Èéì í¿õèéã õóëãàíûí îðä ãýíý. Ìàø áîãèíî ñ¿¿ëòýé,ìýõýýð õóðààæ èääýã

õóëãàíûã ìýõýýðèéí õóëãàíà ãýíý.Òîì õóëãàíûã ìîðèí õóëãàíà ãýíý.

2. “òàíèëöóóëãûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3. “ãàéõàìøèã” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí õóâèëëààð á¿ðýí õóâèëãà./10îíîî/



Ýðýýí òàõü

Õàëóóí îðîíä ñ¿ðãýýð àìüäàðäàã ýðýýí ñóäàëòàé òàõèéã ýðýýí òàõü ãýíý. Ýðýýí òàõü áîñîî

äýëòýé, ñ¿¿ëíèé òºãñãºë íü áèéðèéí ¿ñ øèã øóâòàí. ªâñ óðãàìëààð õîîëëîíî.Õóðäàí ñîðãîã

àìüòàí áîëíî.

2. “õàìòðàëæóóëñíûãàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3. Äàðààõ õ¿íèé íýðèéã ìîíãîë áè÷ãýýð áè÷./5 îíîî/

Áàíçðàã÷,Áàë÷èí, Á¿æèí, Âàíãàí, Äýíäýâ



Öàãààí áààâãàé

Öàãààí áààâãàé á¿ä¿¿í õºëòýé,òîì àìüòàí.Áààâãàéí òºëèéã áàìáàðóóø ãýíý. Öàãààí áààâãàé

ìàõààð õîîëëîíî.Öàãààí áààâãàé õîéä ìºñºí äàëàéä àìüäàðíà.Ìàíàé îðíû îé,øóãóéä õ¿ðýí

áààâãàé áàéíà.

2. “ñîíèðõîëòîéãîîð” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3.Äàðààõ õîëáîî ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãà./5îíîî/

¿ðýë ìººã,ºãëºº ñ¿¿, ìºíãºí ºâºë, ýõèéí õàéð,õèðñíèé ýâýð



×îíî

×îíî óóë íóðóó,òàë õýýð, îé õºâ÷ººð òýíýíý.Àðààòàí ÷îíî ìàëûã ñ¿éòãýã÷.Èéì ó÷ðààñ àí÷èä

÷îíî àãíàíà.×îíî àëñàí õ¿í òóñãàé øàãíàë àâäàã áàéëàà.

2. “¿éëäâýðæ¿¿ëýëòèéíõýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3.Õýëíèé ¿ç¿¿ðèéí áà óãèéí “í” ãèéã¿¿ëýã÷èéã ìîíãîë áè÷ãýýð çºâ áè÷èõ ä¿ðìèéã æèøýý

áè÷èæ òàéëáàðëà./4îíîî/



Çºãèéí áàë

Çºãèé øàð ýðýýí ºíãºòýé.Öýöãèéí ø¿¿ñýýð õîîëëîíî.ªºðòºº ¿¿ð çàñíà.¯¿ðòýý öýöãèéí ø¿¿ñ

öóãëóóëàí áàë áîëãîíî. Çºãèéí áîë ÷èõýðëýã,àìòòàé ç¿éë.Çºãèéí áàëààð çàðèì ºâ÷íèéã

ýäãýýíý.

2. “áàðèëäóóë÷èõëàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3. Ìîíãîë áè÷èãò îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé Ç,Ö-ýýð áè÷èõ ¿ãèéã ÿìàð ãèéã¿¿ëýã÷,ýãøèã

á¿õèé ¿ã áîëãîí áè÷äýãèéã æèøýýãýýð òàéëáàðëà./ 2 îíîî/



Èëæèã

Èëæèã áîë ìîðüòîé àäèë áîëîâ÷ æèæèã áèåòýé,÷èõ íü óðò,òîì, ¿õýð øèã ñ¿¿ëòýé, íýãýí

ç¿éëèéí àäóó áîëíî. “Èëæãýí ÷èõ” ãýäýã óðãàìàë áàéäàã.Æàìö èëæèã óíàæ ñóðàâ. “Èëæèãíèé

÷èõýíä óñ õèéñýí ÷ ñýãñýðíý, àëò õèéñýí ÷ ñýãñýðíý.” ãýäýã ç¿éð öýöýí ¿ã áàéäàã.

2. “áóðóóäàõààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/

3.Äîîðõ ¿ãñèéã óòãààð íü ñàëààëóóëæ, õýëáýð òóñ á¿ðèéã íü ìîíãîë áè÷èãò áóóëãàæ,òàéëáàð

õèéíý ¿¿?

Óóäëàõ, ýýðýì, óðüä, ºð, õàéëàõ



Áîëæìîð

Íýãýí ç¿éëèéí æèðãýäýã, æèæèã øóâóóã áîëæìîð ãýíý. Áîëæìîð ¿íñýí õºõ ºíãºòýé,òàðèà

áóäàà ò¿¿æ èäíý. ªãëºº ýðò æèðãýæ äóóãàðàõ íü õºãæèì ìýò ñàéõàí.Áîëæìîð èõ õóðäàí

õºäºëãººíòýé, õººðõºí øóâóó.

2. “áàðèóëààðàé” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õîð, ç¿ñ, öàõëàé,øóâòðàõ, ñýâëýã



ßñò ìýëõèé

Íýãýí ç¿éë ìºëõºã÷ àìüòíûã ÿñò ìýëõèé ãýíý.Ãàäóóðàà ýâýðëýã ÿñàí á¿ðõ¿¿ëòýé. ¯¿íèéã ÿñò

ìýëõèéí õóÿã ãýíý.ßñò ìýëõèé õºë áîãèíî òóë óäààí ÿâíà.Íàì ,äóëààí ãàçàð òºðíº.ßñò

ìýëõèé óðò íàñàëíà.Ìÿäàã ÿñò ìýëõèé òýæýýâ.

2. “àðâèæóóëààðàé” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ñýâñ, á¿ëýõ,¿ëäýõ, óõíà, ãýãýýð



Þ¿äýí

Ìàëãàé îëîí òºðºë,õýâ ìàÿã íü ººð áàéíà.Ò¿¿íèé íýã òºðºë íü þ¿äýí þì.Þ¿äýí åðèéí

ìàëãàéòàé òºñòýé áîëîâ÷ áîðîî øîðîîíä ºìñäºãººðºº ÿëãààòàé.Þíäýí þ¿äýí ºìñºâ.

2. “òàíèëöóóëàõäàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õºõºð, óòàà, áºõ,àíãàëçóóð,õýâ



Åðòºíöèéí ãóðâàí õºõ

Óóæèì äýëõèéí òýíãýð íýã õºõ

Óíòðàõ ãàëûí äºë íýã õºõ

Óðñàõ ãîëûí óñ íýã õºõ. Ìîíãîë õ¿í ìºíõ õºõ òýíãýðèéã ýöãýý ãýæ õ¿íäýëäýã, õºðñò

àëòàí äýëõèéãýý ýõýý ãýæ õàéðëàäàã, õºõ ºíãèéã ìºíõ õºõ òýíãýðèéí ºíãºòýé õýìýýí

áýëãýýøýýäýã àðä ò¿ìýí þì.

2. “àìüäðàëûíõàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õ¿äýð,àõü,ñàìàð, ã¿éëãý, àëäàð



Õàâàð

Õàâàð õàìãèéí ñàéõàí óëèðàë.Áàéãàëü äýëõèé ñýðãýíý.Íºìºð ãàçàð íÿëõ íîãîî ñî¸îëæ, ìîä

ãºëºãëºäºã.Õàéëñàí öàñíû óñ ýíä òýíäã¿é óðñàíà.Ìàë÷íû õîòîíä õóðãà, èøèã

ìàéëíà.Ñóðàã÷èä øàëãàëòàà ºãºõººð øàìääàã.

2. “àæèëëàõûí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ýìýýë,óð,ýâýð, ýëñ,í¿ä



Óñíû ãóðâàí áàéäàë

Óñ øèíãýí áàéäàã.Óñ õàëæ,óóð áîëíî. Óóð õèé áàéäàëòàé.Óñ õºëäâºë ìºñ áîëíî. Ìºñ õàòóó

áîëíî. Ìºñ õàéëáàë óñ áîëíî.Õèð áóðòãèéã àðèëãàã÷ óñ ÷àíäìàíü ýðäýíýý õàéðëàöãààÿ.

2. “ñàíàà÷èëñàí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Îðîñ,àëò,õºð,ãóò,ñóð



Ç¿éð ¿ã

Õ¿íèé òîëãîéãîîð íèñýõýýð ººðèéí òîëãîéãîîð ºíõºð.Ñàéíûã äàãàâàë ñàðíû ãýðýë, ìóóã

äàãàâàë ìîãîéí õîð.Ñàéí ìîðèíä ýçýí îëîí, ñàéí õ¿íä íºõºð îëîí. Áèåèéí àìðûã á¿¿ õàð,

áóñäûí þìàíä á¿¿ øóíà.

2. “õîëáîîñîîðîî” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ñàâàà, ÷èõ,ç¿é,ýíä, à÷



Öýýðëýõ ¸ñíîîñ

Öàãààí ñàðààð ¿éë ìýòãýõ,î¸õäîî õóó÷èí äýýë õóâöàñ,ýä íºõºõèéã öýýðëýíý.Çààâàë øèíý þì

ýõëýí î¸äîã íü ñàéí ñàéõíûã áýëãýøýýñýí áîëíî.Öàãààí ñàðààð ãàäàãø ýä þì çýýëýýð

ºãºõèéã öýýðëýíý.Ó÷èð íü ãàðç ãàðëàãûí ¿¿ä àì íýýãäýíý ãýíý.

2. “ñóðàëöàã÷äûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Öàé, ÷èìõ,àíä,¿ìõ,îð



Öýýðëýõ ¸ñíîîñ

Öàãààí ñàðààð ýõíýð, íºõºð õî¸ð õîîðîíäîî çîëãîõûã öýýðëýíý. Çîëãîâîë õàãàöàí ñàëíà,

õàð ýëýãòýí áîëíî ãýíý.Ìºí øèíèéí íýãýíä ¿íñ õîãîî ãàðãàõûã öýýðëýíý.Øèíý îíû ºìíº

îðîí ãýðýý öýìöèéòýë öýâýðëýñýí áàéõ ó÷èðòàé.

2. “áè÷èãòíèéã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Àëä, õºëäºõ, öîõ, äàë,äàëàé



ßìàà

ßìàà íü òàâàí õîøóó ìàëûí íýã þì.ßìààíû íîîëóóðààð ¿éëäâýðò îëîí ÿíçûí óòàñ õèéíý.

Ýíý óòñààð öàìö áîëîí òºðºë á¿ðèéí õóâöàñ íýõíý. Ìàíàé îðîíä íîîëóóð èõòýé ÿìààã

ºñãºæ áàéíà.ßìààíû íîîëóóð äýëõèéí çàõ çýýë äýýð àñàð èõ ¿íýòýé á¿òýýãäýõ¿¿í áèëýý.

2. “óäèðäëàãûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ñ¿õ,áàç,çîõèñ,öàðö,õºëäºõ



Îäîí ãàðèã

Öýëìýã øºíº òýíãýðò ¿é ò¿ìýí îä õàðàãäàíà.Ýíý îëîí îäíû äóíä ãÿëàëçàí õàðàãäàõ íü

ãàðèã þì. Ñóãàð, Áóä, Áàðõàñáàä,Ñàí÷èð çýðýã åñºí ãàðèã áèé.Õàðèí ãÿëàëçàõã¿é öàãààíààð

¿çýãääýã íü îäîä þì.

2. “çàõèäëààð” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

÷àíãà,óðü,çóó,óóð,÷àðãà



Çºâ õîîëëîõ äýãëýì

Õ¿íèé èäñýí õîîë á¿õýí áèåèéí õ¿÷èéã ñýëáýõ, àëæààëûã òàéëàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.Ìºí õ¿íèé

ýä ýñèéã íºõºí òºëæ¿¿ëäýã. Õîîë íü õîäîîä ãýäñýíä õî¸ðîîñ ãóðâàí öàãèéí äîòîð

áîëîâñîðäîã. Õîîëëîõûí ºìíº ãàðàà óãààæ, õ¿í òóñ á¿ð ººðèéí àÿãà õàëáàãàòàé áàéõ íü

çºâ.Õîîëëîõ ¿åä îð÷èí íü öýâýð,äóó ÷èìýý áàãà áàéâàë ñàéí.Áîñîî ñóóãàà ÿàð÷ èäñýí õîîë

ñàéíã¿é.

2. “çîðèãæóóëíà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Àëãà,áàã,õóñ,õóð, çàõ



Àðõè- èäýýíèé äýýæ, àþóëûí õàðàíãà

Ìîíãîë÷óóä àðõèéã ìàõ,ñ¿¿,àéðàã,òàðàã, òîñ á¿ãäèéã õàìòàòãàñàí èäýýíèé äýýæ õýìýýí ýðò

¿åýñ õ¿íäýòãýæ èðæýý. Òèéì ó÷ðààñ ò¿¿íèéã õàìààã¿é õýðýãëýõèéã õàòóó öýýðëýæ áàéâ.Õàáóë

õààíû ¿åèéí ñóðâàëæ áè÷èãò “Äº÷ õ¿ðýýä äºíãºæ àìñ, òàâü õ¿ðýýä òààðóóëæ áàëãà, æàð

õ¿ðýýä æàðãàæ õ¿ðò” õýìýýæ õàòóó õýìæýý çààñàí áàéíà.Ãýòýë ýíý ñàéõàí óëàìæëàë, õàòóó

äýã ¸ñ,õóóëü ä¿ðýì áàðàã àëãà áîëæ áàéãààã àíõààðàõ öàã áîëæýý.

2. “òàíèëöóóëàõ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õàä, ò¿ð/¿éë ¿ã/, ¿íñ,÷èõ,ñýòãý



Ò¿¿âýð ºã¿¿ëáýð

Ìýäýõ ñóðàõààñ èë¿¿ ýðäýìã¿é,ìýíä ÿâàõààñ èë¿¿ æàðãàëã¿é.Ýðäýíýñèéí ÷óëóóãààð ãî¸ë

÷èìýãëýëèéí ç¿éë õèéæ ç¿¿õ,îðä õàðøèéí õàíà òóóðãàíû ÷èìýãëýë õèéíý.Çóðãèéí çóë çóó

áîëîâ÷ çóëûí ãýðýëä õ¿ðýõã¿é.Òºëãºí õîíèíû íîîñûã òºº çóçààí çóë.Ìîíãîë õ¿í ìàëûí

õ¿÷ýýð, ìîíãîë ãýð ¿äýýðèéí õ¿÷ýýð.

2. “ñýòãýìæòýéãýýñýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Áàðàà, ¿ð,óíãàñ,àÿàð, ¿¿ðýãëýõ



Àðüñ

Åð íü áîõèð ãàðààñ õîäîîä ãýäýñíèé îëîí òºðëèéí ºâ÷èí ¿¿ñíý.Ãàðàà òîãòìîë óãààõààñ

ãàäíà àðüñíû àðèóí öýâðèéã ñàõèõ íü ç¿éòýé.Äîëîî õîíîãò õî¸ðîîñ äîîøã¿é óäàà óñàíä

îðæ,îðîé óíòàõûíõàà ºìíº õºëºº óãààæ,õºë ãàðûíõàà àðüñûã ÿìàãò öýâýð áàéëãàâàë ºâ÷èí

ýìãýã òóñàõã¿é.

Áàñ ãàäíû ýëäýâ ãýìòëýýñ àðüñàà õàìãààë.Ãýìòñýí àðüñàíä íÿí îðæ õóâèëàí, äàðàà íü

àðüñàíä ÷èíü ýâã¿é ñîðâè òîãòîæ áîëíî.

2. “õàìòàòãàñàí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Îëäîõ,ºíãºð,ãýðýýñ,áýýð,òóøàà



Öàðâàí

Õóðö ¿íýð,ãàøóóí àìòòàé,øàð öýöýãòýé, ºíäºð ºâñëºã óðãàìàë âì.Óðä õýýð òàëûí á¿ñýíä

õóæèð ìàðààòàé õºíäèé ãàçàð óðãàäàã.Öýöýã íàâ÷èéã íü ò¿¿æ ñ¿¿äýðò õàòààí íóíòàãëààä

õàëóóí áóóëãàõ, õîîëîé ºâäºõºä óóõ áóþó çàéëæ õýðýãëýíý.

2. “õ¿íäýòãýæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õóðãà,õºõºº, ä¿í, õººõ, õºõºð



Àðö

Àðö áîë õàíãàé íóòãèéí ñýð¿¿âòýð áýëä óðãàäàã ìºíõ íîãîîí óðãàìàë þì.Ò¿¿íèé ÿãààí

òóÿàòàé õàð öýöýã íü òºðºë á¿ðèéí àìèí äýìýýð áàÿëàã áàéäàã.Àðöûã ýðò äýýð ¿åýñ

ìîíãîë÷óóä àìüäðàë àõóéäàà õýðýãëýæ èðæýý. Àðö ñàéõàí ¿íýðòýé,ìºí àðèóòãàõ ÷àíàðòàé

áîäèñ þì.

2. “òîõèðóóëàí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ìºð, õàð, àñàð, çóð, òºë



Ìîíãîë óëñ

Ìîíãîë óëñ áîë Àçè òèâèéí òºâ õýñýãò îðøäîã, 1,5 ñàÿ àì äºðâºëæèí íóòàã äýâñãýðòýé, 2,8

ñàÿ õ¿í àìòàé îðîí.Ìîíãîë÷óóä ýðò äýýð ¿åýñ áàéãàëü îð÷íîî òàõèæ äýýäëýõ ¿çëèéã

ýðõýìëýí õ¿íäýòãýæ èðñýí þì.

2. “òîõèæóóëàõàä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Øèä, øàð, áóó, îâîî, ºë

Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº ñîðü¸ ¹37.


Ìîðèí õóóð

Ìîíãîëä àéë ºðõ á¿ð ãýðòýý ìîðèí õóóðòàé áàéõûã ýðõýìëýäýã áºãººä õóóðûíõàà òîëãîéä

õàäàã óÿàä ãàë ãîëîìò ðóóãàà õàðóóëàí áàéðëóóëäàã.Ìîðèí õóóðòàé àéëä îðñîí ýð õ¿í òýð

àéëûí õóóðò õ¿ð÷ äóóãàðãàäàã çàíøèëòàé.

2. “ýãí¿¿ë÷èõèéã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Íýðñ, õàòãà,øèë,àðãàë,ñîð



Öàöàë ºðãºõ ¸ñ

Öàã óëèðàë äóëààð÷,öàñ ìºñ õàéëàõ õàâðûí ýõýýð ìàë ñ¿ðýã òºëëºí, ñ¿¿ öàãààí èäýý

ýëáýãòýé áàéõûã áýëãýäýí ñààñàí ñ¿¿íèéõýý äýýæèéã òýíãýð ãàçàð, îð÷íû óóë óñàíä

ºðãºí,öàöàë ºðãºõ ¸ñ ¿éëääýã áàéâ.

2. “áàðèëãóóäààñàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ø¿¿,øàò,óíà,õóâ, õîñ


1. Ìîíãîë áè÷ãýýð õºðâ¿¿ëýí öýâýð ñàéõàí áè÷.

¯íýã

Óóë õàäíû àãóéä õàâöàë , ãóó æàëãà ãàçàðò í¿õ ìàëòàæ õýâòäýã.Çóëçàãà ãàðãàõ òóñãàé í¿õòýé

áàéäàã. Çóëçàãà íü õàãàñ ñàð îð÷èì áîëîîä í¿äýý íýýõ áà ìºí òýð ¿åýð ø¿ä íü

óðãàíà.¯íýãíèé àðüñ ¿íýòýé.

2. “ñóðàã÷äûíõàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Àâèð,àìàð,áîä, õàéð, õóóð



ªã¿¿ëáýð¿¿ä

Õàçàéõàä íü òóëàõ, õýëáèéõýä íü ò¿øèõ ñàéí íºõºä áàéíà. Ñàéí ãýâýë ýâ,ñàðóóë ãýâýë

óõààí. Îëíû îëîí òàâàí öýí. Õ¿í õ¿íèéõýý õ¿÷èíä, çàãàñ óñíûõàà õ¿÷èíä áàéäàã.Ñ¿¿äðýý

õàðæ ãî¸,íºõðºº õàðæ çàñàð.Àëòíû äýðãýäýõ ãóóëü øàðëàíà. Óíøèæ ìýäýõýä íîì ñàéõàí,

óóë¿àæ ÿðèëöàõàä íºõºð ñàéõàí.

2. “òóðøèëòààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Àëõ,àíäóó, àâ,àâãàé,óóë



Áè÷èí

Áè÷ áîëáîîñ þì äóóðàéõäàà ñàéí áèëýý. Èéìèéí òóë áè÷èéã àëèâàà àæèëä ñóðãàæ áîëäîã.

Óðüä íýãýí àéëä áè÷èíã ãýðèéí õîã øîðîî öýâýðë¿¿ëæ, òîîñ àð÷óóëæ, öýöýã óñëóóëæ, ìºí

äýëã¿¿ðýýñ èäýõ óóõ ààð ñààð ç¿éëèéã àâ÷èðäàã áîëãîñîí áàéæýý.

2. “õ¿ì¿¿æ¿¿ëñýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Àÿëàõ,àðö,àð,ýõ,¿¿ä



Ñóðãààë ¿ã

Öàãèéí þìûã öàãò íü õèé.Ýðõèéã ñóðàõààð áýðõèéã ñóð. Áîëîõ,áîëîõã¿é õ¿íèé ¿ãýíä á¿¿ îð.

Áîëñîí èäýýíýýñ á¿¿ çàéë.Ýðò áîñâîë íýãèéã ¿çýõ, îðîé óíòâàë íýãèéã ñîíñîõ.Ýðäýìä

îðîéã¿é, ýðýëä õÿçãààðã¿é.Õ¿í íýðýý,òîãîñ ºäºº.

2. “ãàãíóóë÷èõûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

¿¿ð, ýðõýë, ýëýã, ýñ, èæèë



Ãàéõàëòàé àìüòàä

Äýëõèéä ãàéõàëòàé ñîíèí àìüòàä îëîí.Òýäíèé ãàéõàìøèã íü áèåý õàìãààëàõ,ºñºõ,¿ðæèõ,

õîîëëîõîä íü áèé.Àìüäðàëûíõàà òóðøèä õîîë èääýãã¿é,áàñ õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýíã¿é

àìüòàí áàéäàã.Íîãîîí òîëãîéò ñîíî àìã¿é òóë õîîë èääýãã¿é ãýíý.

2. “äààëãàâðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ìàíà,òóë,òîð,ñàÿ,ñàð



ªã¿¿ëáýð¿¿ä

Ýðäýì íîìòîé,àæèë÷ õè÷ýýíã¿é áîëîõ àõóë ò¿¿íýýñ èë¿¿ ¿íýò ýðäýíý ¿ã¿é.Ýðäìèéã

õè÷ýýëýýð ñóðäàã,ýðëèéã ñóðãààð îëäîã.Àëèâàà õ¿í ñóðàõ ÷èãëýëèéã ýðõýì áîëãîâîîñ õàíäàõ

ç¿ã ººðºº òîãòîíî.Èéìä ñóðàã÷ á¿õýí øàìäàí ñóðàëöàõ õýðýãòýé.

2. “ñóðàãëàäàã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Èëä, èë,îíîî, þì, ø¿¿ð



Çýñ

Çýñ äýëõèéí çàõ çýýë äýýð àëòíààñ èë¿¿ ¿íýòýé.Ýðäýíýò çýñýýð ìàø áàÿí.Çýñýýð

öàõèëãààíû òºðºë á¿ðèéí õýðýãñýë õèéäýã.Çýñ äîìáî,àÿãà,õóâèí,òàâàã,áóãóéâ÷ áàéäàã. Çýñ

áîë åñºí ýðäýíèéí íýã.

“Ñààëèéí õóâèíãèéí á¿ñ íü çýñ

Ñàéí ãàãíóóðûí î÷ íü çýñ

Îíãîí ¿¿ðèéí òóÿà íü çýñ

Îðîéí ¿¿ëñèéí òóÿà íü çýñ” ãýñýí ø¿ëãèéí áàäàã áàéäàã.

2. “øèéäâýðë¿¿ëñíýýðýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?



Ìîíãîë ¸ñ

Àéëä îðîîä ãýðèéí áàðóóí òàëä çºâ òàëûí õºëºº áîñãîæ, ñîëãîé òàëûí õºëºº íóãàëæ ñóóíà.

Ýíý íü ¿¿äýýð îðîõ ýëäýâ ìóó àþóëààñ ãýð á¿ëèéíõíèéã õàìãààëæ áàéãàà óòãàòàé.Õàìãèéí

õ¿íäòýé èäýý ºðºìíººñ ýõëýí áÿñëàã ñ¿¿ëä íü ààðóóëààñ àìñàíà. Íóãàëàí òàâüñàí ºðìèéã

áèò¿¿ òàëààñ íü ºìëºõ ýñâýë òàâàãòàéã õîíõîéëãîí àâ÷ áîëîõã¿é.

2. “òàéëáàðëóóëñíààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õàñ,õóóäàñ,õàðö,õýðýì,õýýð



Ýðäýíýò õ¿í

Ýðäýíýò õ¿íèé áèåèéã îëîîä

Ýíý áèå õ¿ì¿¿æèí ºñººä

Ýðõ õ¿÷èí á¿ðäýýä

Ýðäýì áèëãèéã ñóðààä

Ýíõ àìðààð ÿâààä þóòàé ñàéí áèëýý.Õ¿íýýñ èë¿¿ ýðäýíý ¿ã¿é.

2. “òóëãóóðëàíà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ñàà,çýýë,çóóçàé,çàìàã,çàéë



Òýìöýýí áîëîâ

Õ¿¿õä¿¿ä ºâºë öàíà òýø¿¿ðýýð ãóëãàäàã.Ýíý äîëîî õîíîãò öàíûí òýìöýýí áîëîâ.Òýìöýýíä

Öîëìîí ò¿ð¿¿ëýâ.Öàíà,òýø¿¿ðýýð ãóëãàõ íü ýð¿¿ë ìýíäýä òóñòàé. Óëèðàë òóòàì ÿíç á¿ðèéí

òýìöýýí áîëäîã.

2. “îãòëîãäîõ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õýò,õàðóóë,õîðîî,õºõ,õ¿¿



Íîìûí ñàí

Ìàíàé óëñàä íîìûí ñàí áèé.Ò¿¿íä îëîí øèíý ñîíèí íîì áèé.Íîì óíøèõ ñàéõàí

áàéäàã.Íîìûí ñàéí íºõºð áîëú¸.Íîìûí ñàíãààñ ñóðàõ áè÷ã¿¿äýý õóäàëäàí àâäàã.

2. “ýðõøýýëýýñ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Íÿö,íºìºð,áóóðàë,áóë,áîðîî



Òºìºð ãóàé

Òºìºð ãóàé áîñîæ î÷îîä áîð òîñ õºâæ õººðºí øóóãüæ áàéãàà àìòòàé ñàéõàí àéðàãíààñ

õ¿¿ãèéíõýý áýëýãëýñýí ãî¸ìñîã ýðýýí øààçàíä áÿëõàì ä¿¿ðýí õèéæ øèìýí øèìýí óóëàà. Áè

àéðàã óóõ äóðòàé.

Ìàíàé íóòàãò àéðàã ýëáýã.

2. “îîäîãíîñîí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ó÷èð,ººð,ºòãº,ºðºì,íàð



Ìàíàéõ

Ìàíàé àì á¿ë îëîí.Áè àõ,ýã÷, ä¿¿òýéãýý ºíºð îëóóëàà àìüäàð÷ áàéíà.Ìèíèé ààâ óðàí

çóðãèéí áàãø õ¿í. Ìèíèé ýýæ õ¿íèé ýì÷ýýð àæèëëàäàã.Áè ààâ ýýæèéíõýý ìýðãýæëèéã

óëàìæèëíà.

2. “÷èãëýëýýðýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Îä,óõ,á¿¿ðýã,á¿òýõ,á¿ë



Öàã

Öàã áîë àëò øèã ¿íýòýé. Õ¿¿õýä á¿ð öàãèéã çºâ àøèãëàÿ.Õýðýâ ÷ºëººò öàãàà ñóðàõ ìýäýõýä

çîðèóëáàë îíö ñàéí ñóðàëöàæ ÷àäíà.Íýã õîíîãò õîðèí öàã áàéäàã. Áèä îëîí òºðëèéí öàã

ìýäíý. Õàíàíä òîì öàã áàéâ.

2. “õàãà÷èõûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õàíà,õàâ,õàâñàð,øóâòàð,õóóðàé



Õýðýì

Áÿöõàí õýðýì õóø ìîäîí äýýð ñóóâ. Õýðýì ñàìàð öºìºâ.Õýðýì íýã ìîäíîîñ íºãºº ìîäîíä

ä¿¿ëýí ÿâíà.Õýðýìíèé ñ¿¿ë ñàãñãàð, õàð ºíãºòýé, ºòãºí áàéäàã.Õýðýìíèé àðüñ çººëºí,äóëààí

áàéäàã.

2. “ò¿÷èãíýëäýíý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õóòãà,õóìñ,õèð,ãàðõè,õîøóó,



Ìîíãîë íóòàã

Öàãààí öàñàí ìàëãàéòàé

Íîãîîí ìîäîí õ¿ðýìòýé

Õºõ óñàí õîðìîéòîé

Áàÿí õàíãàé óóë ìèíü

Ìàø äýëãýð õàíãàé ìèíü

Ìàë ñ¿ðãýýð ä¿¿ðýí

Ìàë÷èí îëîí ìîíãîë÷óóä

Æàðãàë öýíãýëýýð ä¿¿ðýí.

2. “íóóöàëñíààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Öºì,ºâºð,çóóð,äóó,áýëýã,



Ãîë

Ìàíàé íóòàãò ãîë ìºðºí îëîí. ªäºð áîëãîí Áóëãàí ãîëûí óñíààñ àìñàâ. Áóëãàí ãîë óñ

èõòýé. Áè ãîëîîñ óñ çººâ. Óñ õºëäºæ, ìºñ áîëíî.Ìºñ òóíãàëàã ºíãºòýé. Ãîëûí óñûã

áîõèðäóóëæ áîëîõã¿é. ¹56

2. “ä¿ãíýëòýýðýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õóë,øóäàðãà,øèì,ìýíä,äîëîî



Ñóðãààë ¿ã

Ñàéõàí öàñò öàãààí óóëàíä ñàðíû ãýðýë òóñâàë íýí öàéíà.

Ñàðóóë óõààíò ìýðãýäèéí ÷èõ ñàéí ¿ã ñîíñâîë íýí ìýðãýæíý.

Õóäàë ¿ãèéã õýëñíýýð õîðîìõîí çóóðûí õýðýã á¿òýõ áîëîâ÷

Õîéäîõ õýðýã íü ¿ë á¿òíý.

2. “òóðøëàãàæâàë” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Õàëèì,ýì, ýð,è÷,èð



Õàìòûí õ¿÷

Íýã øîðãîîëæ ãàíö øèðõýã òàðèà îëæýý. Òýð òàðèà ìàø õ¿íä òóë õºäºëãºæ ÷àäñàíã¿é.Òýãýýä

îëîí íºõäºäºº î÷èæ õýëýýä á¿ãäýýðýý ÷èð÷ ¿¿ðýíäýý àìàðõàí àâ÷ðàâ.Ýâò øààçãàé áóãà

áàðèíà ãýäýã ýíý þì.

2. “÷èìýãëýëèéíõýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

ÿð,óóõ,íàéð,áýõ,áóëãà



Íîì

Íîì óíøèõ ñàéõàí. Ãîìáî àõ íîìûí ñàíä áàéíãà íîì óíøäàã. Íîì óíøèõäàà àíõààðëàà

òºâëºð¿¿ëæ ÷àäâàë óõààí íýìíý.Ìàíàé àíãèéíõàí îëîí íîì óíøèâ.

Äýíäýâ,Ëõàì,Öýðýí,Áàëæèð íàð çóðàãòàé øèíý íîì óíøèæ,ñîíèí ñàéõàí ¿ëãýð ÿðèëöàâ.

Íîìíîîñ ìýääýãã¿é ç¿éëýý ìýäýæ àâäàã.Îéëãîîã¿éãýý ÷ îéëãîæ àâäàã.

2. “øèíý÷ëýãäýâ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Çàäðàõ,õèé,çóóõ,çóë,òàâ



Óñíû øóâóóä

Ãîë ìºðºí, íóóð öººðºìä àìüäàðäàã øóâóóäûã óñíû øóâóóä ãýíý. Ìàíàé îðîíä óðèí äóëààí

áîëîõîîð õóí,ãàëóó,íóãàñ, àíãèð ,ºâººëæ,òîãîðóó, àëàãòóó, òóðëèàõ çýðýã øóâóóä í¿¿äýëëýí

èðäýã.Íàìàð áîëîõîîð ¿ð òºëòýéãºº äóëààí îðíûã çîðèí îäíî.

2. “ãàíçàãàëæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


õèéíý ¿¿?

Ãîë, ñýð,òîðãî,ãàí,ñóó



Òýìýýí ñ¿ðýã

Ãîâèéí àéìàã,ñóì òýìýýãýýð ìàø áàÿí.Òýìýýíèé íîîñ äóëààí,õºíãºõºí.Òýìýýíèé ñ¿¿ òîñëîã

èõòýé.Ìàíàé ìàë÷èä òýìýýíýýñ àðâèí àøèã îëíî.Òýìýýã ºñãºæ,¿ðæ¿¿ëýõ òàëààð çàñãèéí

ãàçðûí òîãòîîë ãàðëàà.


¿éëäñýí,ä¿ãíýýä,áîñîãòóí,øèíý÷èë,áóöàëòàë

3. “ñàíàãäæýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Èøèã

ßìàà èøãýíäýý ãýð áàðüæ ºã÷ýý.Èøèã ýðãýí òîéðîí ÿâæ ¿çýõýä õààëãàíû áàðèóë èë¿¿ þì

øèã ñàíàãäàæ ãýíý. ßã ýíý ¿åä îé äîòðîîñ õºõ ñààðàë ÷îíî ãàð÷ èðýâ. “ªºäºº õàÿñàí ÷óëóó

ººðèéí òîëãîé äýýð” ãýäýã. “Äîëîî õýìæèæ, íýã îãòîë” ãýäýã ñóðãààëûã ñàíà.


Õóóëèéíõàà,öàãòàà, õºøººí¿¿ä, îþóòàíä, õîíèîð

3. “õàãàð÷” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Ç¿éð öýöýí ¿ã

Ìýäýõ ñóðàõààñ èë¿¿ ýðäýì ¿ã¿é, ìýíä ÿâàõààñ èë¿¿ æàðãàë ¿ã¿é.ªâãºí õ¿íä ºðãºìæ

õýðýãòýé.Çàëóó õ¿íä ñóðãàìæ õýðýãòýé.Øóäàðãà ¿ã ÷èõýíä õàòóó áîëîâ÷ ÿâäàëä

òóñòàé.Áýëòãýë ñàéí áîë àæèë ñàéí.Áèë¿¿ ñàéí áîë õóòãà ñàéí.Óäìààðàà àëäàðøäàãã¿é,

óõààíààðàà àëäàðøäàã.


Àðäóóäàä,÷îíîíä,ýðäýìòäýä,ñýäýâòýý,ðàøààíóóä

3. “ñàéæðóóëàõûã ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Õàâàðæààíä

Ìàíàéõ õàâàðæààíäàà áóóëàà. Ýíãýðèéí öàñ õàéëæ, çóðàìíóóä ãîðõèíû çàõààð ã¿éëäýíý.

Óóëíààñ öàñíû óñ ãîðõè áîëîí îâîëçîí óðñàõ íü îëîí òóóëàé äýãäýõ ìýò õàðàãäàíà.

Õóðãàòàé õîíüä ãîðõè ãàòëàí óóë ººä ºãñºíº. Áè óñíû ãóòàë ºìñ÷ àðààñ íü ã¿éäýã áàéëàà.

Õàâàðæààíä áóóñíû äàðàà ñàéõàí áàéäàã.


Òîäîðäîã,ã¿éòýë,àíõààðóóëñàí,öîõèëîîä,àâáàë

3. “ãàðãààä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Ýðäìèéí à÷

Ýðäìèéã ñóðâàë õàìàã þìíû ó÷èð ìýäýãäýíý. Ýðäýìã¿é õ¿í ýðýã ãîëûí ¸ðîîëä áàéãàà þì

øèã òîéðîí áîëæ áàéãàà ÿâäëûã ìýäýõã¿é. Ýðäýìã¿é õ¿í óóëûí îðãèëä ãàðñàí õ¿í øèã

õàìàã þìíû ó÷ðûã ñàéí ìýäíý.


Íóóãààä, ñàëëàà, äàäâàë,áîñîæ, òàéëòàë

3. “äàéðàëäàõ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Ñóðãààë ¿ãíýýñ

Ìîðü óíàõ õ¿íä æîëîî õýðýãòýé. Áè÷èã ýðäýì ñóðàõ õ¿íä ñàìáàà õýðýãòýé. Íàðíû ãýðýë

õóðö áîëîõîä ¿¿ëã¿é áîë íýí ñàéí. Íàñíû áàãàä ýðäýì ñóðàõàä çàëõóóã¿é áîë äààí÷ ñàéí.

Ýðäìèéã õè÷ýýëýýð ñóðíà, ýðëèéã ñóðãààð îëíî. ßàðâàë äààðíà. Õ¿íèé ýðýýí äîòðîî,

ìîãîéí ýðýýí ãàäíàà.


Í¿¿íã¿¿ò,ñîíñìîãö,çóðààðàé,áóäàâ÷,ºñ÷ýý

3. “õóâöàñëàæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Õºõºº

Õºõºº øóâóóíû õîîë íü ìîäûã ãýìòýýã÷ ºò õîðõîé þì. Ñîíèðõîëòîé íü ººðòºº òóñãàéëàí ¿¿ð

çàñäàãã¿é. Áóñàä æèæèã øóâóóäûí ¿¿ðò ºíäãºº íýã íýãýýð íü òàâüäàã. Õºõººíèé ºíäºã õîîë

èõ èäýõ ó÷èð ýõ íü òóñãàéëàí ¿¿ð çàñàæ òýæýýõýä áýðõ áàéäàã. Õºõºº íü óÿíãàëàã ñàéõàí

äóóòàé.


Õàðæýý, õºäëºõëººð,íóðààâàë,äàññàí, ãàðãóóçàé

3. “óóëçàõààð” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Íîì

Òà íàð íîìîîñ þóíû ÷ òóõàé óíøèæ ìýäýæ áîëíî. Íîì òà á¿õíèéã ìýä¿¿ëæ ÷àäíà. Òèéìýýñ

áàãø çºâëºã÷ þì. Ñàðóóë ýðäìýýð ñàíàñíàà á¿òýýíý. Óõààí ýðäìýýð óëñàà õºãæ¿¿ëíý.

Ýðäìèéí äýýä ýðäýíýò íîìûã ýðõýìëýí óíøèöãààÿ. Ñóðàõ áè÷ãýý àðèã ãàìòàé õýðýãëýæ

ñóðúÿ.


Àäóóãàà,îõèäîä,òîëãîéãîîð, ýöýãòýý, õàçààðààñ

3. “¿ëäýýñýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Õóðäàí ìîðü

Ýðèéí ãóðâàí íààäìûí íýã íü õóðäàí ìîðü óðàëäàõ òýìöýýí þì. Ìîíãîë÷óóä ýðò ¿åýñ ýõëýí

õóðäàí ñàéíà õ¿ëýã ìîðèî óðàëäóóëæ èðñýí ò¿¿õòýé. Óëñûí áàÿð íààäàìä àçàðãà, èõ íàñíû

ìîðü, ñî¸îëîí, õÿçààëàí, ø¿äëýí, äààãà, æîðîî ìîðèéã óðàëäóóëäàã çàíøèëòàé. Ä¿¿ áèä

õî¸ð õóðäàí ìîðü óíàäàã.

2. “ç¿òãý” ãýñýí ¿éë ¿íäñýíä íý,-â,-ãä, -÷èõ,-¿¿çýé, -ëýý,-ýýñýé, -ñ¿ãýé” íºõöºëèéã çàëãàæ–

áè÷.

3. “óðñãàëûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/



Øàëãàëò îéðòëîî

Áè õî¸ðäóãààð àíãèä ñóðàëöäàã. Õè÷ýýëèéí àíõíû õîíõ äóóãàðñàí ºäºð áàÿð õººð áîëîí

õè÷ýýëäýý îðæ áàéñàí. Òýð ºäºð ñàÿõàí ìýò áîäîãäîâ÷ á¿òýí ãóðâàí óëèðàë ºíãºðººä

ñóðãóóëü òºãñºõ îéðòëîî. Áè øàëãàëòàíä áýëòãýæ á¿òýí æèë ¿çñýíýý øàëãóóëàõ áîëîâ.

Õ¿¿õýä á¿ð çºâ óíøèæ, ñàéõàí áè÷èæ ñóðöãààÿ. Á¿ãä øàëãàëòàà àìæèëòòàé ºãíº.

2. “òýíãýð” ãýäýã ¿ãèéã îëîí òîî, òèéí ÿëãàë,õàìààòóóëàõûí íºõöºëººð õóâèëãà./12 îíîî/

3. Äàðààõ íýð ¿ãèéã ìîíãîë áè÷ãýýð áè÷.

¿éë÷èëãýýíèéõýý,õîîëîîðîî, òîñîî, äýëõèéíõýý, àãààðòàà



Îé ìîä

Ìàíàé íóòàã îé ìîäîîð áàÿí. Ìîäîîð ãýðèéí õàíà, óíü, òîîíî, ñàíäàë, àâäàð çýðãèéã

õèéäýã. Áàñ áàéøèí, ìîðèíû õàøàà áàðüæ, ò¿ëøèíä õýðýãëýíý. Îéãîîñ ìîä íóóöààð àâáààñ

õóóëüòàé. Îé ìîä, ãàçàð øîðîî, óñ, àãààð íü ¿íýò áàÿëàã þì.

2. “õóóëü” ãýäýã ¿ãèéã îëîí òîî, òèéí ÿëãàë,õàìààòóóëàõûí íºõöºëººð õóâèëãà./12 îíîî/


Ä¿ðìèéíõýý,ñàíãèéíõàà, çàõèàãààðàà, í¿äýíäýý, öààñàíä íü



Õàð èøèã

Ìºíõ õºõ òýíãýð, ìºíãºí öàãààí öàñ, àëòàí øàðãàë íàðíû ãýðýë òóÿàíä ãÿëáàâ. Õàð èøèã

ç¿¿í õàìàð äýýã¿¿ð äàâæ áàéãàà õîíèí ñ¿ðãèéí ñ¿¿ëä ÿâíà.Ò¿¿íèé õîéíî ìóóõàé äóóãààð

õàøõèðàí äàãàæ ÿâàà øîâãîð õàð þìûã ãàéõñàí ÿíçòàé àæèãëàí õàðæ áàéâ. Ìàë÷èí ýçíýý

òàíèõã¿é ãàéõàí õàðæ áàéãàà áîëîëòîé.

2. “ø¿ò” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


÷àãíàâàë, ºãºãò¿í, óóñìàãö,óðññàí,ñóäàëñààð



ßìàà

Òàâàí õîøóó ìàëûí íýãèéã ÿìàà ãýäýã. ßìààíààñ õÿëãàñ, íîîëóóð àøèãëàíà. ßìààíû

íîîëóóð èõ ¿íýòýé. ßìààíû ñ¿¿ íü ºòãºí. Ìàíàé ºâºº ÿìààíû ñ¿¿òýé öàé óóõ òóí äóðòàé.

Ýìýý ìààíü åñºí ÿìàà ñààäàã.

2.“ñóð” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ààâààðàà,óëñàä ìèíü, íºõäºäºº, ¿çãèéã íü, íàìàéã



¯åð

¯¿ë ãàð÷ áîðîî îðëîî. Ãîë ãîðõè ¿åðëýâ. ¯åðòýé ¿åä õ¿¿õýä ãîë äýýð òîãëîæ áîëîõã¿é. Èõ

¿åðýýñ õ¿í á¿ð áîëãîîìæëîõ ¸ñòîé.

2.“ñàíà” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ãýðòýý, íîìîîðîî,äýâòýðò ÷èíü, àõûíõàà, õ¿¿õä¿¿äýä



Ìàë÷íû õîò

Áèä ìàë÷íû õîòîíä î÷èâ. Õîòîí äîòîð õîíü ìàéëæ, õóðãà øóóãüæ, áîòãî áóéëæ, óíàãà

óíãàëäàæ, òóãàë ìººðíº. Õ¿¿õýä ã¿éëäýí õóðãûã ýõýä íü õºõ¿¿ëíý.

2.“øàëãà” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


¿éëäâýë,ñîíñîîðîé,õºäºëæýý, õ¿ðýýä, òîãëîíãóóò



Õóäàã

Ãàçðûí äîîð áàéãàà óñûã í¿õ ìàëòàí èë ãàðãàæ õàøíà. Èíãýæ õàøñàí óñûã õóäàã ãýäýã.

Çàäãàé óñã¿é ãàçàð õóäàã èõ õýðýãòýé.

2.“ÿâ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ,öàãààð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Õ¿ëýýãýýä, ä¿ãí¿¿ë, äàñààñàé, äóðñàãòóí, ºñäºã



Áóëàã

Öàñ áîðîîíû óñ ãàçðûí õºðñºíä øèíãýíý. Òýð óñ õºðñºí äîîãóóð õýâãèéã äàãàí óðñàíà.

Òýãýýä çàðèì ãàäàðãà äýýð ãàð÷ èðíý. Ò¿¿íèéã áóëàã ãýæ íýðëýíý.

2.“çîðèëò” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Àíõààðààðàé,øàòààâàë,ºãüå,¿çýãò¿í, õàðüñàí



Çààí

Çààí õàëóóí îðîíä àìüäàðäàã. Òýð õóóðàé ãàçðûí àìüòíû àéìãèéí õàìãèéí òîì íü þì.

Çààíû ñî¸î óðò õî¸ð àëä. Çààí ãóðâàí øàðûí õýðòýé õ¿íä æèíòýé.

2.“áè÷èã” ãýñýí ¿ãèéã îëîí òîî,òèéí ÿëãàë, õàìààòóóëàõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ñîíñãîæ,áàðüòàë,àâ÷, óóëçìàãö,áîäóóëíà



Ìººã àð÷ëàõ

Ò¿¿ñýí ìººãèéã óäààí õóãàöààíä ñàâàíä íü áàéëãàæ áîëîõã¿é. Òýãâýë àìàðõàí çàäàð÷ ¿éðíý.

Ìºí ìººãòýé õîîëûã óäààí õàäãàëæ áîëîõã¿é.


Èðýíã¿¿ò,õóâüñëàà,ºìññºí, áîäòîë,òàñàëæýý

3. “õàÿãäñàí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.



¯õýð

¯õýð ñ¿ðãèéã õàíãàé íóòàãò èõ ºñãºäºã. ¯õðèéã ìàõíû, ñ¿¿íèé, àæëûí ãýæ õóâààíà. ¯õðèéí

àøèã øèì íýí èõ. ¯õðèéí ýâýð, òóðóó, ÿñ õººâºð, àðüñ çýðãýýð ÿíç á¿ðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í

õèéäýã. Ìàõ íü àìò ÷àíàð ñàéòàé. Ñ¿¿ íü òîñëîã èõòýé.

2. “¿ðýãäñýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


Àéæýý, áîñòîë, öàäààä, áóöàëñàí, õóãàëëàà



Çààí

Çààí õàëóóí îðíû îé õºâ÷èä îðøäîã. Õ¿í çààíûã òýæýýæ, ýëäýâ àæèëä àøèãëàäàã. Òýæýýâýð

çààí õ¿íä èõ òóñòàé. Çààí óðò õîøóóãààðàà á¿ä¿¿í ìîäûã ºðãººä õîë çººæ ÷àäíà.

2. “ìýäýð÷” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷./4îíîî/


Ãàðààñàé,îëñîí,ºã¿¿çýé,ã¿éãýýä, àìàðëàà



Òàðèà

Íàéìäóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð àðàâäóãààð ñàð õ¿ðòýë òàðèàëàíãèéí òàëáàéä îëîí ìÿíãàí õ¿í

àæèëëàäàã. Ìàíàé îðîíä òàðèàëàíãèéí ºðãºí óóäàì òàëáàé áèé. Ò¿ðãýí õóãàöààíä õóðààæ

àâàõûí òóëä øóóðõàé àæèëëàõ õýðýãòýé. Õàâðûí òàðèàëàëò òàâäóãààð ñàðä ýõýëíý.

2.“áèåýðýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ñîíññîí,òàâèàðàé, õ¿ðýíã¿¿ò, àñàðäàã, õàíãàÿ



Àí÷èí áààâãàé õî¸ð

Ìàãñàð áààâãàéí áàìáàðóóø îëæ, ò¿¿íèéã îâîî òîì áîëòîë íü ñ¿¿ãýýð òýæýýãýýä îéä íü

òàâüñàí áîëîâ÷ ìàðãààø ºãëºº íü ýðãýí èðæ, òîì õºëºº ìºðºí äýýð íü òàâèàä í¿¿ðèé íü

äîëîîæýý. Òýð àí÷èí õààøàà ë áîë áààâãàéòàéãàà õàìò ÿâíà. Áààâãàé ÿìàð ÷ àìüòíààñ

ýçíýý õàìãààëæ ÷àääàã áîëæýý.

2.“ºíãºð¿¿ëñýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Áýë÷ýýðò íü,ºíöºãòºº, öýöãèéíõýý, õ¿÷ýýðýý, ãýð¿¿äýä



Àëòàí õàðààöàé

Õóðäàí äàëàâ÷èò õàðààöàé õàâàð ºìíº ç¿ãýýñ èðýýä, ñýðãýëýí äóóãàà äóóëäàã. Õºäºº ñóóðèí

ãàçðûí õàðààöàéã çàðèìäàà õàð ãýçýãò ãýæ íýðëýäýã. Ó÷èð íü ò¿¿íèé ñ¿¿ë íü õî¸ð ñàëàà óðò

õàð ãýçýã øèã þì. Òîëãîé íóðóó íü õàð õºõ, ýëãýí áèå íü òýð ÷èãýýðýý öàãààí õîðìîã÷

ºìññºí þì øèã õàðàãäàíà. Õàðààöàé õàâàð èðýýä øóóä ë ¿¿ðýý áàðèõ àæèëäàà îðíî.

2.“àìàðäãèéã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Øèéäâýðýýðýý, àäàãò íü, ãàâüÿàã ÷èíü, öîíõíûõîî, ¿¿ðòýý



Îé ìîä

Îé ìîä áîë áàéãàëèéí ãàéõàìøèãò á¿òýýë þì. Îé ìîä àìüä áîäèñ òóë ¿õýõ, ¿ðæèõ æàìòàé.

Îéí ã¿íä õºãøèí ìîä ºìõðºí óíàæ áàéõàä îéí çàõàä çóëçàãàí ìîä ºñºí óðãàæ áàéíà.

Ìàíàé îðíû á¿õ íóòãèéí àðâàí õóâèéã õó÷ñàí øèëì¿¿ñò áà íàâ÷èò ìîä àëàãëàí áàéäàã.

ßëàíãóÿà, õàíãàé íóòàãò íàðñ, õóñ, óëèàñ, øèíýñ, ãàöóóð çýðýã ìàø îëîí òºðëèéí ìîä áèé.

Îé ìîäûã õàéðëàí õàìãààëæ, àæ àõóé÷ààð àøèãëàõ ÿâäàë ÷óõàë.

2.“òýìöëèéã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Íàìòàðòàà, äîõèîãîîð íü, õîòûíõîî, òîñíîîñîî, ø¿äýíäýý



Íîõîé ÿàãààä õîîñîí õîöðîâ?

Íýã íîõîé ãàäóóð ÿâæ áàéãààä ÷ºìºãíèé ÿñ îëæýý. Òýð ÿñàà çóóãààä ã¿¿ð äýýã¿¿ð ãàð÷ ÿâàâ.

Òýãòýë óñàí äîòîð áàñ íýã íîõîé ÷ºìºã çóóãààä ÿâæ áàéãàà õàðàãäæýý. Íîõîé ò¿¿íèé

÷ºìãèéã áóëààæ àâúÿ ãýýä óñ ðóó õàðàéí îðëîî. Èíãýýä õîâäîã íîõîé íýã ÷ ÿñã¿é õîîñîí

õîöîð÷ýý.

2.“íóòàãòàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


¿íýýð íü, òîâ÷èéã ÷èíü, áîäëîãûíõîî, àãààðòàà, ä¿¿äýý



Áàãø

Áàãøèéã ààâ ýýæ øèãýý õàéðëàõ õýðýãòýé. Áàãøèéí õè÷ýýë çààæ ñóðãàæ áàéñàí áàéäàë

õýçýý ÷ ìàðòàãäàõã¿é. Áàãø, õ¿í á¿ðèéã ñàéí ñóðààñàé ãýæ ¿ðãýëæ õ¿ñíý. Ìèíèé øàâü íàð

èðýýä¿éä ÷óõàì ÿìàð ìýðãýæèëòýé õ¿ì¿¿ñ áîëöãîîõ áîë ãýæ áîäíî.

2.“áàðèëäààíóóäàä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Áýëäýý÷, àíõààðóóë, íèñìýãö, àíõààðóóë, ñóäëàã, ä¿ãíýæýý



Ñóðãóóëü

Ñóðãóóëü ãýäýã áîë áèäýíä ýðäìèéí ò¿ëõ¿¿ðèéã àòãóóëæ ºãäºã à÷òàé, òóñòàé ãàçàð þì.

Ìàíàé áàãø ºäºð á¿ð îëîí ñàéõàí þì çààæ ñóðãàäàã. Áè íîì óíøèæ ñóðñàí áîëîõîîð ÿíç

á¿ðèéí óëñ îðíû ¿ëãýð ò¿¿õ, ¿éë ÿâäëûã àìòàðõàí óíøäàã.

2. “àâ” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3.Äàðààõ îéðîëöîî áè÷ëýã, äóóäëàãàòàé ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Õºõºº øóâóó, õºõºº ºâºë, õººõ òóóõ, õºõ õºõºõ, õºõðºõ/ õºõ áîëîõ/, èíýýæ õºõðºõ, ñ¿¿ õººðºõ,

ãóðèë õººõ



Ñïîðò

Òàìèð÷èí õ¿í ýð¿¿ë ÷èéðýã, ãîî ñàéõàí áàéäàã. ªãëººíèé äàñãàë áîë ñïîðòûí öàãààí òîëãîé

þì. Ñïîðò îëîí òºðºë áèëýý. Äóðòàé ñïîðòîîð õè÷ýýëëýæ òàìèð÷èí áîëîõ áîëîöîî áèäýíä

áàéíà. Ìàíàé óëñàä ñïîðòûí á¿õ òºðºë õºãæèæ áàéãàà.

2. “ºã” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3.Õàòóó äýâñãýðýýð òºãññºí ¿ã 5-ûã áè÷ýýðýé.



Áîã ìàë

Òàâàí õîøóó ìàëûí äîòðîîñ õîíü, ÿìàà õî¸ðûã áîã ìàë ãýíý. Õî¸óëàà ñàëàà òóóðàéòàé.

Èäýõ ºâñ òýæýýë íü èæèë þì. Ãýâ÷ ýâýðã¿é õîíü îëîí áàéõàä ýâýðòýé ÿìàà îëîí. Õîíèíû

¿ñèéã íîîñ ãýäýã áàéõàä ÿìààíû ¿ñèéã õÿëãàñ íîîëóóð ãýíý.

2. “ñîíñ” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3.Çººëºí äýâñãýðýýð òºãññºí ¿ã 5-ûã áè÷ýýðýé.



Àäóó÷èí

“Ìàíäàõ” ñóìûí àäóó÷èí Áàÿð ìîðèî þ¿ëæ óíàâ. Ñàÿ þ¿ëæ óíàñàí ñî¸îëîí õýýð ìîðü èæèë

îëîí ñ¿ðãýý õàðààä ¿å ¿å ÿíöãààíà. Áàÿð àéëûí ãàäàà ìîðèî ÷ºäºðëºæ óÿàä òîì öàãààí

ãýðò îðëîî.

2. “öýðýã” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí õóâèëëààð á¿ðýí õóâèëãà.

3.Äàðààõ õîëáîî ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Òèéð÷ ºøèãëºõ, óõàæ òºíõºõ, ãóëñàæ õàëüòèðàõ, ç¿ëýã øèðýã, ýðäýñ áîäèñ



Èõ Áîãäûí áàðàà

Òýíãýð îðãèëä íü öîëìîí öàñ ãÿëàëçàæ íàñàëñàí Èõ Áîãäûí áàðàà áîë òýíãýðèéí áàðàà.

Èíãý áîòãîíû áàðàà. Öîîõîð èðâýñ, öîîðò ºâñ, ñýòýðõèé ÷óëóó, èõýð èøèãòýé ÿíãèðûí

áàðàà.

Á¿éëñ, ã¿éëñ èõ íàñòàé áóòäûí áàðàà.…

Äóóíû áàðàà.

Èõ íàñëàõóéí áàðàà.

2. “ýã÷” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí õóâèëëààð á¿ðýí õóâèëãà.


Çýâòýé ÿíäàí, á¿äýãõýí ÷èìýý, õººð÷ ñàãàõ, õàðãàëäóóëàí æèøèõ, øàä öýöýã,



Òºëèéã àìëóóëàõ

Òºëèéã ãàðñíààñ õîéø 30 ìèíóòûí äàðàà ýõýä íü àìëóóëàõ õýðýãòýé. Óóðãèéã öàäòàë õºõ¿¿ëæ

÷àäâàë òýð òºë öîâîî ñýðãýëýí, ýð¿¿ë ÷èéðýã áîëíî. Ýíý áîë çºâõºí ìàë÷äûí ¿íýëýëò áèø

øèíæëýõ óõàíû ¿íäýñòýé þì.

2. “òàíèë” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí õóâèëëààð á¿ðýí õóâèëãà.


Ýýçãèéíèé ø¿¿ìýã,áîîâ áîîðöîã, ìààìóó íààøèð, ìººã ò¿¿öãýýå,íîäíèí óðæíàí



Øàãàé

Øàãàéã áè àìüòàí ãýæ áîäíîì.

Ìîðü, òýìýý, õîíü, ÿìàà ãýæ áîäíîì. Èæèéí ìèíü èæèé òîãëîæ áàéñàí õèð äàã

áîëñîí õàâòàãàòàé øàãàéã Ìàõàãàë áóðõíààñ ÷ äýýð çàëäàã áèëýý. Õàð áàãûí ìèíü ø¿òýýí

áèëýý. Ýíý øàãàéíààñ íÿëõûí ìèíü ¿íýð õàíõàëäàã þì. ¯å ¿åèéíõíèé ìèíü àëãàíû õýý

áàðëàãäàæ ¿ëäñýí þì. Øàãàéã áè àìèí÷ëàí áîäíîì. Áóðõàí÷ëàí ø¿òíýì.

2. “òºìºð” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


Àëõ õàäóóð, àòãà ÷èõýð, íóëèìñ ãîîæèõ,àðèëæèæ õóäàëäàõ,ñýðãýí ìàíäàõ



Áîðãîöîé

Õýðýì ìîäíû ìº÷èð äýýð ñóóæ, óðä õî¸ð õºëººðºº áîðãîöîéã ¿íýðëýí, çàðèìûã íü òàñäàæ

õàÿâ. Òýãýýä, ìº÷ðººñ ìº÷èðò, ìîäíîîñ ìîäîíä ä¿¿ëæ, íýëýýä õîë î÷ñîíîî ìîäíîîñ áóóæ,

ãàçàð óíàãàñàí áîðãîöîéãîî çººæ áººãí¿¿ëýâ. Õýðýìíèé ò¿¿ñýí ñàìàð òîñëîã, ñàéõàí

¿íýðòýé, õàð õ¿ðýí ºíãºòýé àæýý. Ýíä îâîîëñîí ñàìàð ò¿¿íèé ºâëèéí èäýø áàéâ.

2. “õàíãàé” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


¿íýñ÷ ¿íãýõ,ÿíäàí õººëºõ, òººð÷ áóäèëàõ, áºìáºã ºøèãëºõ,ýýëò ºãëºã



Áàÿí íàìàð

Ìàíàé ýõ îðîí ýðãýõ äºðâºë óëèðàëòàé, ýíõæèíãèéí îðîí áèëýý. 9-ð ñàðààñ ýõëýí óóëûí

ìîä, óëèàñíû íàâ÷, íóãà õºíäèéí ºâñ øàðëàíà. Ìºí òàðèàëàíãèéí ºðãºí óóäàì òàëáàéä àëò

øèã ºíãºòýé òàðèàí ò¿ð¿¿ õàëèóðàí ãàíõàíà. Ìàíàé òàðèàëàí÷èä òýð èõ òàðèàã øàìäàí

õóðààæ, óðãàöûí áàÿðàà õèéäýã. Àðä îëîí, õ¿¿õýä áàãà÷óóääàà èõ ãóðèë, àìòàò òàëõ, ìàë

ñ¿ðýãòýý èõ òýæýýë áýëòãýäýã ºâñíèé áàÿð þì. Àðâèí èõ òàðèàã öàñ øèã öàãààí ãóðèë

áîëãîõîä íàðèéí áîîâíû ¿éëäâýðýýñ ÿíç á¿ðèéí àìòàò áîîâ, áîîðöîã, åýâýí,æèãíýìýã àâäàð

àâäðààð ãàðíà.

2. “öàã” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


÷èõýíä ÷èéðòýé,áÿñàà æîîì, ºãºð òîëãîé, áèøã¿¿ð õºãæèì,Øàìáàëûí îðîí



Àðñëàí, ¿íýã, ÷îíî ãóðàâ

Àðñëàí, ¿íýã, ÷îíî ãóðàâ àíä ÿâæýý. Òýä áóãà, ãóð, òóóëàé ãóðâûã áàðèëàà. Ýíý îëçîî

õóâààõààð áîëæ, àðñëàí áóãûã, ººðºº ãóðûã, ¿íýã òóóëàéã èäýõ íü ç¿éòýé ãýæ ÷îíî ñàíàë

ãàðãàâ. Òýãòýë àðñëàí ìàø èõ óóðëàæ, ÷îíûã àëãàäàí óíàãààæýý. ¯íýã ¿¿íýýñ ñàíàà àâ÷,

áóãà, òóóëàé, ãóð ãóðâûã àðñëàí òàíä çîîã áîëãîí áàðüÿ ãýæýý. Àðñëàí ¿íýãèéã èõ ë

ñàéøààæ, ÷è ýíý ìýðãýí àðãûã õààíààñ ìýäýâ ãýæ àñóóõàä ñàÿûí àëãàäñàí ÷îíûí ¿ëãýðýýñ

ìýäëýý ãýæýý.

2. “çàëóóñ” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


Çóëçãàí áîãøèðãî, ºº ñýâ,áîîðëîí õîðãîîõ, Þíäýí ãººãºº, ïèéñ¿¿ õººðºã,



Íàìðûí àæèë

Íàéìàí ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð ÿíç á¿ðèéí æèìñ áîëîâñîð÷ ã¿éöäýã. Õ¿ì¿¿ñ íîõîéí õîøóó, àíüñ,

¿õðèéí í¿ä çýðãèéã ò¿¿äýã. Ìàë÷èä ºâñ õàäàõ, ºâºëæººãºº çàñàõ, òàðèàëàí÷èä áóäàà,

íîãîîãîî õóðààõ øóóðõàé àæëàà àìæóóëäàã áèëýý.

2. “õàâöàë” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


Á¿¿ð ò¿¿ð,øóäàðãà õºãæèì, øóäàðãà çàí, ýëýí õóëàí, ýëýí ºâºã



Öàñ áà ìºñ

Öàñ äóí öàãààí ºíãºòýé. Öàñ ºâºë îðæ, õàâàð õàéëíà. Öàñòàé ¿åä èõ ñàëõè ãàðâàë öàñàí

øóóðãà áîëíî. Ñàëõèíä òóóãäàí íýã äîð çóçààí òîãòñîí öàñûã õóíãàð ãýíý. Ìºñ áîë

òóíãàëàã, õàòóó áàéäàã. Ìºñºí äîîðõ ÷óëóó íýâ÷ õàðàãääàã.

2. “ãàçàð” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.

3.Äàðààõ ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Õîðõîé øàâæ,òýýðýì÷èí, äýýðýì÷èí, òýýâýð, äýýâýð, äàäëàãà, òàòëàãà, ýåðýã ñºðºã



Ýýæèéí á¿¿âýé

Ýíý åðòºíöèéí õàìãèéí çººëíèéã

Ýõèéí ãàð ãýæ áè ñàíàäàã

Ýíý åðòºíöèéí õàìãèéí äóëààíûã

Ýõèéí ºâºð ãýæ áè ìàãòäàã

Ýíý åðòºíöèéí õàìãèéí øèìòýéã

Ýõèéí ñ¿¿ ãýæ áè áàõàðõäàã

Ýíý åðòºíöèéí õàìãèéí ñàéõàí àÿëãóóã

Ýõèéí á¿¿âýéã ãýæ áè áîääîã.

2. “ã¿¿ð” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


Òýòãýâýð òýòãýìæ,¿¿ëýí ãèâë¿¿ð,äýëõèéí äàãóóë,õýýõýëçýæ òààõàëçàõ,¿òýð çàéëàõ



Õàõñàí õ¿í

Ýðò óðüä öàãò íýãýí áàäàð÷èí àéëä èðæ õîíîæýý. Òýð àéë òàðãàí ìàõ ÷àíàæ ºã÷ýý. ªëññºí

áàäàð÷èí òîì òîì îãòëîí ¿ìõýëæ áàéãààä õàõñàí ãýíý. Òýâäýõäýý òîîíî ººä õàðæ,

õîîëîéãîî èëòýë õàõàà íü ãàð÷, àìüñãàë íü óóæèð÷ýý. Òýãýýä çîâæ ç¿äýðñýí áàäàð÷èí òîîíî

ººä õàðñàí ÷èãýýðýý “Òàíàé ýíý ÿìàð òîîíî âý?” ãýõýä ãýðèéí ýçýãòýé “Õàõñàí õ¿íèé çóãààã

ãàðãàäàã õàð ìîäîí òîîíî” ãýæýý.

2. “ä¿í” ãýñýí ¿ãèéã òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãà.


ºìäíèé òºä¿¿ë, ÷àäàë ìºõºñòºõ, õººðºãíèé äààëèí, äóíäóóð ä¿¿ðýí, áàðèìòààð

æèøýýëýõ



Ò.Ãàëñàí “ªâºº ýìýýäýý çîëãîîðîé”

ªâëèéí óëèðëûí ñ¿¿ë÷èéí ºäºð

ªºäëºõ õàâðûí àíõíû ºäºð

ªëçèé äýìáýðýëòýé øèíèéí íýãíèé ºäºð

ªâºº ýìýýäýý àéë÷èëæ î÷îîðîé.

“Òà àìàðõàí ñàéí áàéíà óó ãýýä

Òîõîéã ò¿øèí çîëãîîðîé

Òàâòàé ñàéí çîëãîâ óó ãýýä

Äóõàí äýýðýý ¿íñ¿¿ëýýðýé.

ªãëººíèé íàðàí øèã ìàíäàæ ÿâààðàé

ªíäðèéí öýöýã øèã äýëãýð÷ ÿâààðàé ãýýä

ªâºº ýìýý ÷èíü ÷àìàéã åðººíº

ªäðººñ ºäºðò ÷è ñàéí õ¿í áîëíî.

2. “õºòºë” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ø¿¿ð øàíàãà, áººñíèé ø¿¿ð, õîãèéí ø¿¿ð, ø¿¿ð÷ áóëààõ, ø¿¿ð÷ ãîîæèõ



ªãëººíèé ñýð¿¿íä áýë÷ñýí õîíüä íü øèíýõýí íîãîî õººæ, õºõ íîãîîí õèâñ äýëãýñýí ìýò

óóäàì ñàéõàí òàëä òàðõàí èäýýøëýõèéã õîíü÷èí õ¿¿ í¿ä öàâ÷èëã¿é àæèãëàí ÿâëàà. Ãàçðûí

áàéäàë, òýíãýðèéí ÿíçûã àíäàõã¿é áîëñîí õî¸ð ºâãºí íýëýýä ÿðèëöñàíû ýöýñò öààøàà

áàðòààòàé áºãººä áîðîî ñàëõèíä äàéðàãäàâë õýö¿¿äíý ãýäãýý ìýäýæ, ìàéõíàà áîñãîõ ãàçðàà

ñîíãîí áóóäàëëàëàà.

2. “ºìñ” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Õ¿¿õäèéí õºõºë, óóëàíä àÿëàõ, õîãèéí ø¿¿ð, øèíæèëæ óóäëàõ, óíãàñ õèé



Äýëõèéí ÷èíýý äýâæýýãýý òàòàæ, óóëûí ÷èíýý óíãàñàà îâîîëæ, õóðãàíû íîîñ õóðóó çóçààí,

òºëºãíèé íîîñ òºº çóçààí, ñàâààãààðàà ñàëáàð÷, ñàéí ìóó íü ÿëãàð÷, ñàíààãààðàà íèéëæ

áàéõûã åðººå. Ýõ îðîíäîî õ¿ì¿¿íëýã, èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãýì öîãöëóóëàí õºãæ¿¿ëýõèéã

ýðõýì çîðèëãî áîëãîíî. ¯¿íèé ó÷èð ìîíãîë óëñûí ¿íäñýí õóóëèéã äàÿàð îëíîî çàðëàí

òóíõàãëàæ áàéíà.

2. “ºã” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


ºðºì áàãàæ, òýð èæèë, ÿð áýýð, ãóÿ õàñ, õýýð òàë



Ñàéí ìîðèíä ýçýí îëîí

Ñàéí õ¿íä íºõºð îëîí

Áèåèéí àìðûã á¿¿ õàð

Áóñäûí þìàíä á¿¿ øóíà

Õ¿íèé òîëãîéãîîð íèñýõýýð

ªºðèéí òîëãîéãîîð ºíõºð

Ñàéíûã äàãàâàë ñàðíû ãýðýë

Ìóóã äàãàâàë ìîãîéí õîð

2.“àæèãëàñàí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ìîðèíû òóøàà, õàõàæ öàö, àìü çóóõ, òºìðèéí çýâ,òýíãýð çàäðàõ



Õ¿íèéã ¿íäýñ óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë áàéäàë, õºðºíãº ÷èíýý,

ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, áîëîâñðîëîîð íü ÿëãàâàðëàí

ãàäóóðõàæ ¿ë áîëíî. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éë, øèíæëýõ óõààí,

îþóíû ºâ òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà. Èðãýíèé òóóðâèñàí îþóíû ¿íýò ç¿éë áîë çîõèîã÷èéíõ

íü ºì÷, Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé áàÿëàã ìºí.

2.“ºâãºäèéíõºº” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Çàí àâèð, ºòºã áààâãàé,¿ëäýæ õîöðîõ, ýâýð÷ ýãøýýõ, àðãàëûí óòàà



Ìºíãºí äýýä îðîé íü ìºñ öàñàíä õó÷èãäìàë

Ìºíõ õºõ òýíãýðèéí ìºíãºí öàãààí áàãàíà

Ìº÷èò äºðâºí õºëòíèé ìºð íü ãàðààã¿é îðãèë

Ìºãººðñ íèéìãýí õîîëîéòíû äóó íü õ¿ðýýã¿é îðãèë

Ýðãýýä áóóõàä ýýæ ñàéõàí

Ýðã¿¿ëæ ìºëæèõºä õ¿ç¿¿ ñàéõàí

Çººæ áóóõàä ç¿ëýã ñàéõàí

Çºâëºæ ñóóõàä ààâ ñàéõàí.

2. “øèéäâýð” ãýñýí ¿ãèéã õàìààòóóëàõ íºõöºëòýé òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Çºãèéí áàë, áóóðàë ìîðü, ç¿ñ áîðîî, òàë äóíäóóð, ýýëò íàð



Åðºíõèéëºã÷ººð 45 íàñ õ¿ðñýí, ñ¿¿ëèéí òàâààñ äîîøã¿é æèë ýõ îðîíäîî áàéíãà îðøèí

ñóóñàí, Ìîíãîë óëñûí óóãóóë èðãýíèéã äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî. Ìîíãîë óëñûí

èðãýä ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé. Òºðººñ á¿õ íèéòèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûã òºëáºðã¿é îëãîíî.

Èðãýä òºðººñ òàâèõ øààðäëàãàä íèéöñýí õóâèéí ñóðãóóëü áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áîëíî.

2.“äàðàãäæýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ìºíãº ãóéâóóëàõ, ÷ºòãºð ø¿ãëýõ, óìçàä õîîëîé, ºñ õîíçîí,ëàëûí øàøèí



¯íýí ¸ñ çóñðààñ àéõã¿é

¯íýí àëò ãàëààñ àéõã¿é

Àæëûí ñàéíààð àìüäðàë ñàéæðàõ

Áýë÷ýýðèéí ñàéíààð ìàë òàðãàëàõ

Ã¿í áîäîã÷äûã ÿâäëààñ íü òàíü

Ã¿éõ ìîðèéã ñîéëòîä íü òàíü

ªñºõ ìàëûã ºíãºíººñ íü òàíü

ªºäºº ÿâàõ õ¿íèéã ñýòãýëýýñ íü òàíü

2. “îõèí” ãýñýí ¿ãèéã õàìààòóóëàõ íºõöºëòýé òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.

3.Äàðààõ ãàäààä ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Àôðèê, êîíöåðò, êèëîãðàì, Æóêîâ, ïàðòèçàí



Ìîíãîë óëñûí èðãýä ñî¸ë óðëàã, øèíæëýõ óõààíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, á¿òýýë òóóðâèõ, ¿ð

øèìèéã íü õ¿ðòýõ ýðõòýé. Çîõèîã÷èéí øèíý á¿òýýë, íýýëòèéí ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëíà.

Àðä÷èëñàí ¸ñ, øóäàðãà ¸ñ, ýðõ ÷ºëºº, òýãø áàéäàë, ¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéã õàíãàõ, õóóëü

äýýäëýõ íü òºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí çàð÷èì ìºí.

2. “àìüäðàë” ãýñýí ¿ãèéã õàìààòóóëàõ íºõöºëòýé òèéí ÿëãàëûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Åâðîï, ñïîðò, Ôðàíö, ïÿíç, êèëîìåòð



Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäàë, óëñûí õèë õàëäàøã¿é äàðõàí áàéíà.

Òºðò ¸ñ, ò¿¿õ ñî¸ëûíõîî ºâèéã íàíäèãíàí ºâëºíº. Äîðæ õºäººíººñ èðæ ãàíö ä¿¿òýéãýý

óóëçààä, ààâ ýýæ, àõ ä¿¿ íàðûíõàà àìàð ìýíäèéã äàìæóóëæ, ñàíàà ñýòãýëèéã íü àìðààæýý.

Íàìðûí øàðãàë íàðàí àëü õýäèéí áàðóóí óóëûí öààãóóð îðæ, ñ¿¿ëèéí ÿãààâòàð òóÿà

òàñàðõàé ñýâñãýð ¿¿ëýí äýýð òóñàæ áàéëàà.

2.“õîñëîí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


îð÷ëîí, åðòºíö, Êèïð, ïðàêòèê, Êèðãèç



Áàðñ öàãò áîñîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî

Áÿöõàíäàà ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî.

ªºðñäºº äààëèìáà õºäºñ ºìñäºã

¯ð õ¿¿õäýý íýõèé ºëãèéä ºëãèéääºã

Íîìûã õàðèí òîðãîîð áàðèíòàãëàäàã

Ìîíãîë ò¿ìíèé ìèíü çàíøèë ººäðºã.

Óõààí ìóóòàí íîì çààëãàõàä è÷èõ

Óõààíòàí ýðäýìã¿éã è÷ã¿¿ðò áîäîõ

Ó÷èð òèéìèéí òóë ìýðãýä ºòëºâ÷ ýðäýìä õè÷ýýõ.

2.“òîãòíîõûí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Àçè, öîíõ, ÿíäàí, Àìåðèê, òåõíèê



Àðä ò¿ìíèé îþóíû ºâ, ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éëèéã õàìãààëàõ, óëàìæëàëò çàí çàíøëûã

äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. ¯íäýñíèé áàÿëàã, òºðèéí ºì÷èéã

õàìãààëàõ àðãà õýìæýý àâ÷, õóóëèàð îëãîñîí ýðõ õýìæýýíèé äîòîð òºðèéí ºì÷èéí ýä

õºðºíãèéã çàõèðàí çàðöóóëíà. Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî áîë ìîíãîëûí ò¿¿õèéí ñóðâàëæ áè÷èã

òºäèéã¿é äóíäàä ýðòíèé ìîíãîëûí óðàí çîõèîëûí õîñã¿é ¿íýò äóðñãàë ìºí.

2.“¿ëäýýæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


ëîíõ, ëóóâàí,ìåíåæåð, áðîêåð, Áýýæèí



Ìîíãîë óëñàä ãàçàð ò¿¿íèé õýâëèé îé, óñ, àìüòàí, óðãàìàë áîëîí áàéãàëèéí áóñàä áàÿëàã

ãàãöõ¿¿ àðä ò¿ìíèé ìýäýë, òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà. Áýë÷ýýð íèéòèéí ýäýëáýðèéí áà

óëñûí òóñãàé õýðýãöýýíèéõýýñ áóñàä ãàçðûã çºâõºí ìîíãîë óëñûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëíî.

Ýíý íü ãàçðûí õýâëèéã ºì÷ëºõºä õàìààðàõã¿é. Ñàéõàí îãòîðãóéí äóíä íèìãýí öàãààí ¿¿ë

í¿¿õýä èäýð çàëóóñ àëñ ãàçðûã ñîíèðõîí ñóðàõààð îäíî.

2.“õºíãºðºõ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


ïèîíåð, ßïîí, Åãèïåò,Êóâåéò, Ïðàãà,



Äîëèíãîð øóóðãàíààñ îãò äàëüäðàõã¿é ÿâæ, óëìààð õî¸ð ãóðâàí ºäºð ÿâàõàä àëñ õîë ãàð÷,

õîøóó áàéòóãàé àéìàã àëñàëæýý. Ìîíãîë óëñûí èðãýä ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ ýðõòýé.

Èðãýäýä ýìíýëãèéí òºëáºðã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áîëçîë æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. ªíäºð

íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàõ, õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, àñðàõ áîëîí õóóëüä çààñàí áóñàä

òîõèîëäîëä ýä ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ ýðõòýé.

2.“çîðèãæóóëæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Âàòèêàí, Õÿòàä, Òºâä,Ëõàñ, Ýíýòõýã



Õýðëýí, Îíîí, Òóóëûí òóíãàëàã àðèóí ìºðí¿¿ä

Õîòîë îëíû ýì áîëñîí ãîðõè, áóëàã, ðàøààíóóä

Õºâñãºë, Óâñ, Áóéðûí ã¿í öýíõýð íóóðóóä

Õ¿í ìàëûí óíäàà áîëñîí òîéðîì á¿ðä óñíóóä

Ýíý áîë ìèíèé òºðñºí íóòàã

Ìîíãîëûí ñàéõàí îðîí.

2.“áàÿñãàëàíãèéí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Òóðê, Ïîëüø, Êóáà, Òîêèî, Ñº¿ë



Ìîíãîë Óëñ ººðèéãºº õàìãààëàõ çýâñýãò õ¿÷èíòýé áàéíà.Çýâñýãò õ¿÷íèé á¿òýö,çîõèîí

áàéãóóëàëò, ò¿¿íä àëáà õààõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî.Ìîíãîë óëñ äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí

õºãæëèéí ò¿ãýýìýë õàíäëàãà,ººðèéí îðíû ºâºðìºö îíöëîãò íèéöñýí îëîí õýâøèë á¿õèé

ýäèéí çàñàãòàé áàéíà.Òºðººñ ãàäààäûí èðãýí, õóóëèéí ýòãýýä, õàðüÿàëàëã¿é õ¿íä ãàçðûã

òºëáºð,õóãàöààòàéãààð áîëîí õóóëüä çààñàí áóñàä áîëçîë æóðìààð àøèãëóóëæ áîëíî.

2.“íýýãäýæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


ìàøèí, êèëîìåòð, ìàòåðèàë, Áóääà, Ãðåê



Ñàéí íºõðèéã ñîíãî¸ ãýâýýñ

ªºðºº ñàéí ÿâ

Ç¿éë á¿ðèéí õóâöàñ á¿¿ ºìñ

Ç¿ã òàëã¿é á¿¿ ãàéõóóë.

Àðñëàí áººëæñºº ¿ë èäýõ

Ñàéí õ¿í ¿ãýý ¿ë óðâàõ

Íîõîé áººëæñºº èäýõ

Ìóó õ¿í ¿ãýý óðâàõ

2.“ºðã¿¿ëýõýä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Íèêàðàãóà, Ïåðó, ×èëè, Èçðàéëü, Àôèí



Õ¿ñëèéã õàíãàõ ÷àíäìàíü ýðäýíý ãýæ þìûã á¿òýýõ õ¿íèé õºäºëìºðèéã õýëæ áàéãàà þì

õýìýýí ýõ íü õ¿¿äýý òàéëáàðëàâ. Áóñäûí ãýìèéã íàìðûí ¿¿ë ìýò ýëáýã ¿çíý, ººðèéí ãýìèéã

íàðèéí òîîñíû òºäèé ¿ë øèíæèëíý. Óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí, òºðèéí

ãàäààä áîäëîãî áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõýä àíõààðíà.

2.“òààðàëäàíà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Âèðóñ,èäèàëèçì, äèñïåò÷åð, êîíñóë, íåéòðîí



Õàðèéí ãàçàð àðãà ÷àäëàà áýõýë

Õàëóóí çóóðàà ýâ ýåý õè÷ýý

¯íýõýýð áàðèëäñàí ñàéí íºõðèéí ¿ãñèéã

¯õòëýý á¿¿ ìàðò.

Øóäàðãà ñàéí óõààíò õî¸ð õ¿í íèéëýí õýëýëöâýýñ

Øàëãàäàã íýã ñàéí áîäëîãî ãàðàõ áîëíî çà

Øàð óëààí õî¸ð ç¿éë áóäãèéã íèéë¿¿ëýí çóóðâààñ

Øèíý ººð íýã ºíãº ãàðàõòàé àäèë.

2.“àëõñàíààñ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ìèíóò, ñåêóíä, Ëèõòåíøòåéí, Êîïåíãàãåí,Ëþêñåìáóðã



Íèéãìèéí õýâ æóðìûã ñàõèí õàìãààëàõ, ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà

õýìæýý àâíà. Õºõºðñºí ìîä öýöýãëýæ, õ¿¿õýä áàãà÷óóä íààäàõàä õºãøèí õ¿í ººðèéãºº çàëóó

áîëñîí øèã ñàíàíà. Äºðâºí óëèðëûí ãàéõàìøèã, íàðòàé ñàéõàí çóíû öàã èðýõýä ¿íýõýýð õ¿í

òºðºëõòºí, ò¿ìýí áîäèñûí òîëãîé ñýðãýíý.

2. “Ìîä” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.


Õåëüñèíê,êàðáþðàòîð, ñòåðåîìåòð, ëîãàðèôì, ïàëåîíòîëîãè÷



Á¿ãäèéã ãýðýëò¿¿ëýí, á¿õíèéã áàÿñãàã÷ íàðàí ¿íýõýýð ãàéõàìøèã

Àìüñãàëûã ñîëüæ, àìüòíûã æàðãóóëàã÷ àãààð ¿íýõýýð ãàéõàìøèã

Óðãàìàë àìüòàí áîäèñûã òýæýýã÷ óñ ¿íýõýýð ãàéõàìøèã

2.“óòààíä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Êåíè, Ãîíäóðàñ, Äóáëèí, ñêàíåð, êèððèêþëèì



Íàìàéã èõ òýíýëýý ãýæ

Íýã íàéç ìààíü çýìëýëýý

Ãóäàìæèíä ºíõðºõäºº

Ãóðàâ äàéðàëäàâ ãýëýý

Íýýðýý ÷ ÷è áèä èõ òýíýõ þì äàà.

Õèðã¿é áîë õóâöàñ øèíýõýí

Ãóíèãã¿é áîë ñýòãýë ñýðãýëýí

¯¿ëã¿é áîë òýíãýð öýëìýã

¯åðã¿é áîë ìºðºí òóíãàëàã.

2.“òýãíýæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ïóýðòî-Ðèêî, Ýë Ñàëüâàòîð, Ýêâàòîð, Ñüåððà-Ëåîíå, Ãàéòè



ªâäñºíä ýì õýðýãòýé

Çîâñîíä æàðãàë õýðýãòýé

Äîãîëîíä òàÿã õýðýãòýé

Ìàðòñàíä ñàíàõ õýðýãòýé

ªñºõ íàñàíä ýðäýì ñàéõàí

ªòëºõ íàñàíä áàÿñàë ñàéõàí

Àìüä õ¿íä õàéð ñàéõàí

¯õñýí õ¿íä àëäàð ñàéõàí

2.“áîëîëöîî” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ãîíäóðàñ, Ýñòîíè, Ëèáýðè, Çàéð, Êàéð



Çàãàñ ºãñºí õ¿íä íýã óäàà áàÿðëàíà

Çàãàñ áàðèõ àðãûã çààæ ºãñºí õ¿íä

Íàñàí òóðøäàà áàÿðëàíà

Ýðýãò ìºðíèé óñ ¿ë øàâõàãäàõûí àäèë

Ýðäýìò õ¿íèé íîìûí ìºð ýñ ãàíäàíà.

2.“õóâöàñëàæ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Àëæèð, Áåëüãè, Áîíí, Âåíà, Ïðàãà



Õýýðèéí ãàëóó àéë÷ëàí èðæ, ãàíãàð ãóíãàð äîãîäîõîä ãýðòýý ñóóñàí ìàë÷èí ò¿¿íèéã ÷àãíàí

óÿðíà. ªâëèéí øºíº òýíãýðèéí îä î÷ ìýò ãÿëàëçàõàä óóäàì òàëä æèí÷èí õ¿íèé äóóëàõ äóó

ÿðóó ñàéõàí ñîíñîãäîíî. Áîëä, Áîëîðìàà õî¸ð ¿çýýã¿é þìûã ¿çýýä, áóöàõ çàìäàà òàðõñàí

õîíüä þóãàà öóãëóóëàí òóóæ, áàÿñàí ÿðèëöñààð õàðèâ.

2.“ºíãºð¿¿ëñýí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ïðåòîðè, Êèåâ, Õåëüñèíê, Âèëüíèñ, Àðàáûí íýãäñýí Ýìèðàò Óëñ



Ìîíãîë óëñ îëîí óëñûí íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí õýì õýìæýý, çàð÷ìûã áàðèìòàëæ,

ýíõèéã ýðõýìëýñýí ãàäààä áîäëîãî ÿâóóëíà. Õóóëü ãàðãàõã¿éãýýð ãàäààäûí öýðãèéí õ¿÷èéã

ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéðëóóëàõ, äàìæèí ºíãºð¿¿ëýõýýð óëñûí õèë íýâòð¿¿ëýõèéã

õîðèãëîíî.

2.“òîõîéëäîí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Áàíãëàäåø, Áðóíåé, Âüåòíàì, Òõèìï¿, Òåãåðàí



Áýðõøýýëèéí ºìíº áèå áºõèéõã¿é, õ¿íèé ºìíº õºë íóãàðàõã¿é õàòóóæèë, òýâ÷ýýð èõòýé ÿâàõ

íü íýí ÷óõàë. Õóäàëã¿é ¿íýí ¿ã, õîã¿é ñàéõàí ñàíàà, ãîîìîéã¿é áàò ÿâäàë ýíý ãóðâóóë

á¿ðäâýýñ ìýðãýíèé òóéë. Öýýæ öóõàë õ¿íèé ñýòãýë áîãèíî, öýöýí ìýðãýí õ¿íèé ñýòãýë

ºíäºð, áàëàð ìóíõãóóäûí áàðäàì èõ, áàÿëàã òýíýã¿¿äèéí áàðäàì èõ.

2.“õàãàë÷èõûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ìàëàéçè, Íèäåðëàíä, Íîðâåãè, Øâåä, Ìîçàìáèê



Ýðõýì áàÿí ýðäýì ñóðãààë, äóíä áàÿí èäýð çàëóó, àäàã áàÿí àäóó ìàë õýìýýõ àðäûí

ñóðãààëûã ñàíàæ ÿâúÿ. Ìîíãîë óëñûí èðãýí àðâàí äîëîî õ¿ðòýë íàñàíäàà ñóóðü áîëîâñðîë

çààâàë ýçýìøèõ ¿¿ðýãòýé ãýæ Áîëîâñðîëûí øèíý õóóëüä çààæýý.

2.“ºðò÷èõºëã¿é” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ãâàòåìàë, Óðóãâàé, Òóðêìåí, Áåëàðóñü, Ìèíñê



Ìîíãîë óëñàä áîëîâñðîë íü õ¿ì¿¿íëýã, àðä÷èëñàí, òàñðàëòã¿é áàõ áºãººä ¿íäýñíèé áîëîí

õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë èðãýíøëèéí ºâ óëàìæëàë, øèíæëýõ óõààíä ¿íäýñëýíý. Ìîíãîë óëñûí

Áîëîâñðîëûí õóóëèéí ãîë çîðèëò íü èðãýäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí

õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.

2.“ñàíàëààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ïèðàìèä, äèçàéíåð, ïðîöåññîð, ïðîôåññîð, ïîëèêëèíèê



Òýäíèé èäýæ óóõ, èíýýëäýõ áàÿñàëäàõ íü ãýð õàãàðìààð. Õàðèí çàðö Öýðìàà çºâõºí ãàë

òîãîîòîé õóðèìëàí ñóóíà. ×¿ëòýì ºâðººñºº íýã óëöãàð äóðäàí àë÷óóð ãàðãàí ºãºõºä íü

Öýðìààãèéí äîòîð Ìÿäàãìààãèéí òîðãîí äýýëèéã ºìññºíººñ èë¿¿ ñàéõàí ñàíàãäàæ áàéâ.

2.“øàðëàâàë” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Íüþ-Éîðê, Àçè òèâ, Êàçàõ, Àâñòðèéí Âåíà, ýññå



Òºðèéí ñ¿ëä, òóã, äàëáàà, äóóëàë íü ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ò¿¿õýí óëàìæëàë, õ¿ñýë, õ¿ñýë,

òýì¿¿ëýë, ýâ íýãäýë, øóäàðãà ¸ñ, öîã õèéìîðèéã èëýðõèéëíý. Àéìàã íèéñëýëèéí çàñàã

äàðãààñ á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áàéäëûã õÿíàí øàëãàæ, òýäíèé ¿éë àæèëëàãààã

íýãäñýí óäèðäëàãààð õàíãàíà.

2.“õ¿éòðýõèéí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Êàáåëèéí òåëåâèç, Êàïèòðîí áàíê, ×èëèéí Ñàíòüÿãî, Òàéëàíäûí Áàíãêîê, êîìèññûí

áàðàà



Õóäàë ¿ãèéã õýëñíýýð õîðîìõîí çóóðûí õýðýã á¿òýõ áîëîâ÷

Õîòîë á¿õýíä æèãøèãäýýä õîéøõè õýðýã íü ¿ë á¿òíý

Çóðãèéí çóë ìÿíãà áîëîâ÷

Çóçààí õàðàíõóéã àðèëãàæ ÷àäàõã¿é

Çîëã¿é ¿ã ò¿ì áîëîâ÷

Æóðàì ¸ñûã ÿàæ òîäîðõîéëîõ áóé.

2.“øóóðãàíààð” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Áîøèíç, äààøèíç, ïàíç, ï¿íç, ïÿíç



Äàìáà ýðäýì íîì ñóðàõ ÷èí õ¿ñýëäýý õºòëºãäºí óëñûí íèéñëýëä àíõ èðýõýä óðüä ºìíº

áîäîæ òºñººëººã¿é îëîí ñîíèí ó÷ðàë òîõèîëäæýý. Ãýðèéí ýçýí ààâ õ¿íä àëñûí õàðàà, õîë÷

óõààí, ºðøººíã¿é ñýòãýë, ýâ íàéð, ýðõýì ¸ñëîë çýðýã òàâàí øèíæ áàéäàã.

2.“¿éëäâýðèéí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.

3.Äàðààõ õ¿íèé íýðèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Áàëãàí, Õàéì÷èã, Öýâýë, Ñàíæàà, Áàëæèð



Ãàäààä óëñ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä ñóóõ çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí

òýðã¿¿íèéã òîìèëîõ, ýðã¿¿ëýí òàòàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýíý. Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í íýã

õîíîãîîñ äýýø õóãàöààãààð ãàäàãø ÿâáàë åðºíõèé ñàéäààñ çºâøººðºë àâàõ áºãººä î÷èõ,

õîëáîî áàðèõ õàÿãàà ìýäýãäýíý.

2.“á¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëëàà” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


×îéæèë, Õàéäàâ, Æàâçàí, Öýíä, Äýíäýâ



Ýíý çàâñàð Äàãäàíãèéí ýõíýðèéí òàðãàëñàí, Öýðìààãèéí òóðñàí õî¸ð ÿã òýíöýíý. Öýðìààã

äàðëàõ õ¿í ÿàñàí îëîí þì áý? Íàöàãäîðæ àëñ ãàçàð ñóðàõààð ÿâàõäàà “Õýýðèéí ãàëóó íèñýí

¿ë õ¿ðýõ ãàçðààñ õ¿íèé õ¿¿ ýðäýíý ºâºðòëºí èðíý” ãýæ áè÷æýý.

2.“ñóëòãàëàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Äîëãîð, Á¿òýä, Äàíçàí, Ñîäîâ,Óäâàë



Èõ çîõèîë÷èéí ýöýã Äàøäîðæ íü àëáàò õàìæëàãàã¿é ÿäóó òàéæ, áè÷ãèéí ºíäºð

áîëîâñðîëòîé, óõààíòàé õ¿í áàéæýý. Àóãàà èõ õºøºº äóðñãàë ÷ ãýñýí ÷óëóóãààð á¿òñýíèéã

¿çýýä áè ÷óëóóã á¿ð ÷ èõ õ¿íäýòãýí õàéðëàæ áèëýý.

2.“íºõºðëºëºº áàòàòãàÿ” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ãààäàí, Ëõàì, Ëõàãâà, Öýðýí, Î÷èð



ªºäëºõºä ñàíàæ ñýòãýõ õî¸ð

Óðóóäàõàä óíòàæ èäýõ õî¸ð.

Ýðò áîñîõîïä íýãèéã õàðæ

Îðîé óíòàõàä íýãèéã ñîíñäîã þì.

Èòãýëèéã îëîõîä ¿íýí õýðýãòýé

Ýíä¿¿ã ãàðãàõàä øóäàðãà õýðýãòýé

ªíãºðñºí ñàéíûã ¿ëãýðëýí äóóðàé

Èðýýä¿éí ñàéíûã óãòàæ áîä.

2.“ìàðãààíàà øèéäâýðëýíý” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ñ¿íäýâ,Ãýíäýí, Äýìáýðýë, Ñîíîì, Áèíäýðüÿà,



Ýâë¿¿ëáýë ýâýð òóóðàé õî¸ð ÷ íèéëíý

Ýâã¿é áîë ýëýã áººð õî¸ð ÷ íèéëýõã¿é.

Ñàëõèã¿é áîë äàâëàãàà õºäëºõã¿é

Øàëòàãã¿é áîë õýë àì ãàðàõã¿é.

Íàðíû ãýðýë õóðö áîëîõä ¿¿ëã¿é áîë íýí ñàéí

Íàñíû áàãàä ýðäýì ñóðàõàä çàëõóóã¿é áîë äààí÷ ñàéí õýìýýõ ñóðãààëûã áàéíãà ñàíàæ

ÿâààðàé.

2.“øàãíà÷èõûã” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ï¿ðýâ, Þíäýí, Ñ¿ðýí, Ñàíäàã, ×óíàã



Ìîíãîë ò¿ìíèé áèëèã îþóíû ñàí íàð àäèë ¿ëýìæ òóíãàëàã

Ìîðüòîí àðäûí áè÷èã, ñî¸ëûí ºâ ñàð àäèë ºíºä ò¿ãýýìýë.

Óõààíòàí ìýðãýä õýäèé ýðäýìòýé áîëîâ÷

Óëàì óëàì ìýðãýæèõèéí òóë íîì ñóäàð öóãëóóëúþó

Óðñàõ ìºðºí á¿ãä óëàìæëàí äàìæñààð

Óñíû ñàí áîëñîí èõ äàëàéä öóòãàõ àäèë.

2.“õ¿ëýýñýý ñóëòãàõ” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ò¿äýâ, Áààñàí, Ïàãìà, Äàãäàí, Ïóíöàã



Õàíãàéí ñàéõàí íóðóóíààñ ãàðñàí Èäýðèéí ñàéõàí ãîë ºíäºð óóëñààñ áóóñàí òóë óðñãàë

ò¿ðãýí ò¿ðãýí áàñõ¿¿ õºãæèì ìýò øóóãèíà. Ñóìûí áàãà ñóðãóóëèéí óëààí äýýâýðò, öàãààí

áàéøèí õîëîîñ ¿çâýë öàãààí öîìîðëèãò óëààí öýöýã àäèë ¿çýñãýëýíòýé ñàéõàí õàðàãäàíà.

2.“õàäóóðàà èðëýå” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.

3.Äàðààõ ãîëóóäûí íýðèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Õýðëýí, Òóóë, Áóëãàí, Ñýëáý, Åðºº



Çîõèîã÷ õ¿ì¿¿ñ áîëáîë àðä ò¿ìíèé ýðõ æàðãàëûí àìüä íîì, ìýðãýí áàãø, ñàéí íºõºð,

õè÷ýýíã¿é á¿òýýã÷, çîðèãò áàéëäàã÷ þì. Íîìûí óòãà íü òýíãýð ìýò àãóó, äýëõèé ìýò ºðãºí,

äàëàé ìýò ã¿í þì. Íîìûã óíøèõ íü òýíãýðò íèñýæ, äýëõèéã òîéð÷, äàëàéä øóìáàõ ìýò.

2.“àë÷óóðàà àâààðàé.” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.

3.Äàðààõ õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Àðèëæàà íàéìàà, óðõè òàâèõ, íàìæèð ìàÿã, àâèð÷ ìàö, àâàð÷ òýòãý



Íîìûã çîõèîã÷ íü òýíãýðèéí íàð, ãàçðûí öýöýã, äàëàéí äàãèíà ìýò. Çîõèîë÷òîé óóëçàõ íü

íàðòàé òóíãàëàã ºäºð öýöýãò ºðãºí òàëààð ¿ëãýðèéí ñàéõàí äàãèíàòàé çóãààëàõ ìýò. Ñîëîíãî

íèñýõ ìýò õººí ÿâòàë ãýíýò íóìûí õºâ÷èéí ÷èìýý ñîíñîîä í¿ä õóðö òóë ñóìûã àòãàí àâ÷

¿çâýë õàðèí çýâã¿é àæýý.

2.“íàðèéâ÷ëàí ñóäàë” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Àäãàæ ÿàðàõ, èõýð õ¿¿õýä, ¿ëä ºâ÷èí, óð áóëäðóó, ýìýýëèéí îëîì



Çóðãèéí öýöãèéã ¿çýõýä ¿íýõýýð ñàéõàí áîëîâ÷ àìüä öýöãèéã ¿çýõ íü ò¿¿íýýñ ÷ èë¿¿ ñàéõàí

áàéäàã. Öààñàí äýýð áè÷ñýí íîìûã óíøèõàä ñîíèí áîëîâ÷ íîìûã çîõèîñîí õ¿íòýé óóëçàõ íü

ò¿¿íýýñ èë¿¿ ñîíèí áàéäàã.

2.“óëàìæëàëàà õàäãàëúÿ” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Öàí õ¿¿ðýã, ýä àãóóðñ, ýðäýñ áîäèñ, õàëèì çàãàñ, äàëíû õóóäàñ



Èéíõ¿¿ Àëòàíøàãàé áàéëäñààð òýíãýð ãýãýýðñýíä ¿çâýë ýñýðã¿¿öýã÷ ýòãýýäèéí ñ¿¿ë÷èéí

íýãýí àíãèéã òýðã¿¿ëæ, øèë áîëîð ìýò ñàéõàí îõèí íèñýõ ìýò äîâòëîí õ¿ð÷ èðëýý.

¯éëäâýð÷íèé ýâëýë, îëîí íèéòèéí áóñàä áàéãóóëëàãà íü õºäºëìºðèéí õóóëèéí áèåëýëòèéã

ýðõ õýìæýýíèéõýý äàãóó õÿíàæ øàëãàíà.

2.“àðãàìæààíààñàà ìóëòðàõ” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Í¿¿ðíèé ñýâõ, ñýâëýã äààõü, ñýëýì ýðã¿¿ëýõ, ãààíñ ñýòãýõ, õºëèéí øèâýð



ªãººäýé õààí èõ ã¿ðíèéã óäèðäàõäàà ýöýã ×èíãèñèéí ¿çýë ñàíàà, çàõèà ãýðýýñèéã õàòóó

áàðèìòàëæ, þóíû ºìíº àðä ò¿ìíèéõýý àìü çóóëãûã ñàéæðóóëàõûã çîðüæýý. Óóð îìîã

äîãøíîîð òýðã¿¿í áîëîõã¿é,óñãàë íîìõîí äàðóóãààð ñ¿¿ë áîëîõã¿é, ºãëºã÷ òóñ÷ààð

äîðîéòîõã¿é, ºíãº÷ çóñàð÷ààð ñàéæðàõã¿é.

2.“õóäàëäàãäñàí ã¿¿” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Íîãîî õóóðàõ, çºãèé õàòãàõ, ìýõýëæ õóóðàõ, õàä æèìñ, õ¿¿ òàòàõ



Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí äàðãà òºðèéí àëáàíä ìýðãýæñýí áàéõ áºãººä Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí

ýðõèéí õóãàöàà äóóñàõ íü ò¿¿íèéã ººð÷ëºõ ¿íäýñëýë áîëîõã¿é. Õàìòûí ãýðýýíèé çîðèëò íü

õºäºëìºðèéí õàðèëöààíä îðîëöîã÷ òàëóóäûí ýðõ àøãèéã áàòàëãààæóóëàõàä îðøäîã áàéíà.

2.“ºäð¿¿äýä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õºäºº õýýð, õýìýëæ ìýðýõ, õýðæ îðîîõ, õýðýìíèé çóëçàãà, õîã øààð



Õàéðëàâ÷ ¿ë ìºíõðºõ àìü áèå

Õàíèëàâ÷ ¿ë äàãàõ íàéç íºõºä

Õàðàìëàâ÷ ¿ë ýäëýõ ýä ìàë

Ãàéõóóëàâ÷ ¿ë îäîõ íýð öîë.

¯ãýíä øóäàðãóó èòãýìæèéã ýðõýìëý

ßâäàëä ¿íýí÷ õè÷ýýíã¿é áîëîãòóí

Õýðýãëýõýä àðâè÷ õýìæýýã òîõèðóóë

Õýò á¿ðýëãýõ ñ¿éòãýõèéã öýýðëý.

2.“áººãíºðººä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ø¿¿ð ñàì, òàðâàãàíû á¿¿ðýã, á¿ë ä¿¿, á¿ëõ çàëãèõ, áºìáºð÷ á¿äðýõ



¯õëýýñ áóñäûã áèòãèé õîéø òàâü

¯éë çîâëîí äàéðëàà ÷ ãýñýí

¯òýð òóóëàí äàâæ ÷àäâàë

¯ç¿¿ðò íü æàðãàëûí ãîãöîî îëäîõ áóñ óó.

Áîòãîî ãîëñîí èíãý õººñºëæ àðãàäñàí

Áîðîî õîëäîæ õàãñàõàä îâîîãîî òàéæ äàëëàñàí

Ñóð õàð ýëäýõäýý ÷ áîäëîî öóã ýëääýã

Ñóðãóóëüäàà ¿çñýíýý ìàðòàãíàñàí ÷

ªâãºäèéíõºº ¿ãèéã ìàðòààã¿é ìàë÷èí.

2.“ç¿ðõíýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Îîñîð á¿÷, á¿ðõ ìàëãàé, õàà ãóÿ, øàòààð ºãñºõ, õàéíàãèéí øàð



×àäóóãèéí ºìíº ìýõýëçýõèéã çóñàð õýìýýí çýâ¿¿öäýã

ßäóóãèéí ºìíº õàíõàëçàõûã áóçàð õýìýýí æèãøäýã

Õýëñýí ¿ãýý áóöàõûã ãóòàìøèã õýìýýí öýýðëýäýã

Îëñîí õóðààñíàà ÿðèõûã ñàãñóó õýìýýí øîîëäîã

Õèéñýí á¿òýýñíýý ìàãòàõûã ñàéðõóó õýìýýí ãîëäîã

Õàð àìèà áîäîõûã ìóíõàã õýìýýí çýìëýäýã

Ìîíãîë õ¿íèé çàí ãýã÷

Õîðâîîä ñîäîí çóðàãòàé þì.

2.“õººöºëäººä” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Øèðìýí òîãîî, àðüñ øàëáàðàõ, äîòíî÷èëæ õàéðëàõ, öàéíû õàíä, õ¿äðèéí çààðü



¯íýð ÿëäàì àãü ãàíãûã ýçýãíýíõýí òºðëºº, áè

¯¿ð øºíèéí çàâñàð ø¿¿äýð áóóõ íàâ÷èíä

¯ðýë óñàí ø¿¿äýðò íü îäîä ãÿëàëçàõ äýëáýýíä

¯õýøã¿é ìºíõèéí áýëãýäýë öàãààí óóë öýöýãò

¯íýð ÿëäàì àãü ãàíãûã ýçýãíýíõýí òºðëºº, áè.

2.“áóóäàëëàëàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õàòàí çîðèã, ºâñ õàäàõ, õàâ íîõîé, õàòãàæ õàíàõ, õóóëæ áè÷èõ



×èõíèé ÷èìýã áîëñîí àÿëãóó ñàéõàí ìîíãîë õýë

×èí çîðèãò ºâºã äýýäñèéí ìèíü ºâ èõ ýðäýíý

Ñîíñîõ á¿ð ÿðóó áàÿëãèéã ãàéõàí áàÿñàæ

Ñîä èõ áèëèãò ò¿ìýí þ¿ãýý áèøðýí ìàãòìó, áè

2.“ñóðëàãààðàà” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õàçàæ õàéðàõ, ìºñ õàéëàõ, ñàð øóâóó, ñàÿâòàðõàí óóëçñàí, öàöàë ºðãºõ



Ààâûí ìºíãºí õàçààðûí íàéìàí öýíãèéí òîâðóóí äýýð

Àçûí àëàã ìýëõèéíèé íàÿí íýãýí øàãàéí äýýð

Àëèàõàí ñààðëûí óíàãà õºëëºí òýíöýõ íóãà äýýð

Àíãèðûí õî¸ð äýãäýýõèé õºâºí öýíãýõ íóóðàí äýýð

Òóñãààð òîãòíîë ÷àìàéã òóíõàãëàí çàðëàíà, áè.

2.“ñýäâèéíõýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õàëäâàðò ñóóëãà, ñóãà ìºð, ñóóðü ìàøèí, ãàðûí ñààðü, öàã ìº÷



Ìîíãîë õýìýýõ íýã íýð åðòºíöèéí ÷èõíýý äóóðñãàëòàé

Ìîíãîëûí òºëºº õýìýýõ ñýòãýë ìàíàé ç¿ðõýíä õîëáîîòîé

ªñºõººñ ñóðñàí ¿íäýñíèé õýë îðõèæ áîëøã¿é ñî¸ë

¯õòýë îðøèõ òºðºëõ íóòàã ñàëæ áîëøã¿é îðîí ìºí.

2.“ãýãýýðëèéí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ñàà ºâ÷èí, ìóíààð äýëäýõ, õóæèð ìàðàà, àãààð ìàíäàë, øàëç ÷àíàõ



Òýðýãíèé ìººðºí ãýäýñòýé

Òýìýýí òàâõàé ¿ñýãòýé

Íàðàí öàöðàã îðõèöòîé

Íàâ÷èí çóðìàë øèëáýòýé

Òàë ñàðõàí çàðòèãòàé

Òàøóóð ñóðàí öàöëàãàòàé

Ñóë õàð ãýçýãòýé

Ñóâäàí äàðóóëãà òèòýìòýé

Æèíãèéí öóâàà ìýò õýâòýé

Æèðìèéí ñ¿ëæýýíä îðñîí áè÷èã ìèíü.

2.“ýýæäýý” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ãîëûí øèðýã, øèðýí î¸õ, ñóð á¿ñ, ¿ñíèé ñîð, èä øèä



Òîëãîäûí ýíãýðýýð õóðãà õàðèóëæ ÿâàõäàà

Òîîäîí äýýëýíäýý ÷óëóó õîðìîéëæ, ãýð áàðèí

Õºðñò ãàçðûã õîòîéòîë õºë í¿öãýí ã¿éæ

Õºíãºí çàëóó íàñàà òàëä ¿äñýí áîëîõîîðîî

Ãàçàð øîðîîíäîî áè õàéðòàé.

Òýíãýð ãàçðûã ó÷ðóóëæ íàìèðàà õóð îðîõ ìýò

Òýí¿¿í óéòàí õî¸ðûã ó÷èðëàæ ìîðèí õóóð äàðàõ ìýò.

2.“ò¿ðãýâ÷èëüå” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Øóäàðãà õºãæèì, ÷è÷èæ á¿ëýõ, óóëûí øèë, øèìæ ñîðîõ, òýìýýíèé áºõ



Øàðõòàé ãºðººñ íü ýëñýý öóñòàõã¿é ãýæ

Öóñàà äîëîîæ ýäãýäýã ãîâü

Ñàéõàí á¿ñã¿é÷¿¿ä íü ýðýý ãóòààõã¿é ãýæ

Á¿ñýý ÷àíãà á¿ñýëäýã ãîâü.

Õººðõèé èæèé ìèíü ¿çýõ òîîëîíäîî

Õ¿¿ãèéí ìèíü íÿëõñûí ¿íýð ãýäýãñýí

ªºäñèéí ÷èíýý áàðèâ÷àà îäîî ýëãýíäýý íààõàä

¯õñýí àìüä õî¸ð, ¿íýð äóðäàòãàë õî¸ð ó÷èðíà.

2.“øèíæëýëèéí” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Á¿ðãýäèéí ø¿¿ðýëò, õîðìîé øóóõ, ñàëõè øóóðàõ, õàìæèí õàâñðàõ,õàâèð÷ õàâñðàõ



Ñàéðàí äýýð ÷èíü ºäºëñºí æèã¿¿ðòýí òýíãýðòýý íºã÷èõºä

Ñàëõè õºëºãëºñºí ºä íü ÷àì äýýð ýðãýæ áóóäàã

Áîòãî íü ¿õñýí èíãýíèé áîðâèî õàãàðòàë ñàâèðñàí öóñòàé ñ¿¿ã

×è ë çàëãèæ çîâëîíã íü õóãàñàëæ ÷èíýñýí õºõèéã íü àìèðëóóëñàí.

2.“àâüÿàñòíû” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Ñ¿ðüåý ºâ÷èí, ãàâëûí ÿñ, ãàöóóð ìîä, àâäðûí í¿¿ð,ñàâõèí õ¿ðýì



Ñàéí íºõðèéí ¿ã øèð¿¿í áîëîâ÷ õ¿ëýýæ àâàõ íü çºâ

Ñàíàà ìóóòûí ¿ã çººëºí áîëîâ÷ ñýðýìæëýõ íü çºâ

Ñàíàñàí ¿éëñýý òóóðâèë ¿ã¿é ìýðãýäýýñ àñóóõ íü çºâ

Ñàðóóë äýýäñèéí ºðøººë à÷ëàëûã õàðèóëúÿ ãýõ íü çºâ

2.“áýõæ¿¿ëñíèé” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Áàéøèíãèéí äýýâýð, øàòðûí õºëºã, óëáàð øàð, ºâºðìºö õèéö, õýëáýð ä¿ðñ



¯íýí ãóðâàí ýðäýíýä ¿ë ø¿òýã÷äèéí çàÿà ìóó

¯éëèéí ¿ðèéã ¿ë õàéõðàã÷äûí óõààí ìóó

¯ðãýëæ øóíàë òà÷ààë ëóãàà íèéëýã÷äèéí àâüÿàñ ìóó

ª÷¿¿õýí îëçîíä áàÿñàã÷äûí õèøèã ìóó

2.“ààøèëúÿ” ãýäýã ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Àðõèíû æ¿íç, æîîìíû õîð, ÿìáóóí äààâóó, æóóç òýðýã, ¿¿ëäýð óãñàà



Îõü äýýäèéí íîìûí ¸ñîîð ÿâàãäûí ¿éë ñàéí

Îñîë ìóó ÿâäëûã òýâ÷èã÷äèéí çîðèã ñàéí

Îëíû òóñûã áîäîã÷ ìýðãýäèéí ñàíàà ñàéí

Îíö áóñäûí ¿éëèéã á¿òýýã÷äèéí ÷àäàë ñàéí

2. “òºë” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Åýâýíãèéí çóóðìàã, óäãàí ìîä, ¿ðëýí ÷èõýð, àòãà ãóðèë, ºãººìºð ñýòãýë



Ýãíýãò áàò ¿ã¿éí òóë ýíý íàñ áèå õýâðýã

¯¿ðä ¿ë õàíèëàõûí òóë àìðàã ñàäàí á¿ãä õýâðýã

Ýëäâýýð ñîëèëöîí èðýõ áîëçîîã¿éí òóë æàðãàë çîâëîí õýâðýã

Ýöýñò áàðàãäàõûí òóë õóðààñàí á¿õýí õýâðýã

2. “áóó” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


ÿíäàí õººëºõ, á¿äýã æèì, ààðõóó çàí, àòèãàíàí óóðëàõ, àãíóóðûí àæ àõóé,



Àìàð áàéõ öàãò àìðàãëàí õàíèëñàí íºõðèéã

Àðãà ìóõàðäñàí öàãò îðõèí çàéëàã÷

Ààø áàò ¿ã¿é àäàã òýíýãèéí çàí.

Óóëûí ºíäðèéã äýýâðýý ãýýä

Óõàà òîëãîäûã òóóðãàà ãýâýë

Ýâëýæ óóëçñàí òàâàí õàíàíû

Ýõëýë òºãñãºë íü ÷è áèä õî¸ð.

2. “¿ðæ” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõûí íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


ººõëºã õ¿í, ¿çìýðèéí òàâèëãà,äààëèí õººðºã, äààâóó äààëèìáà,øîð ìîä



Ñàðóóë òàë áàéâ÷ øàâðûã íü ìýäýýðýé

Ñàéõàí ÿíàã áàéâ÷ ñàíààãèé íü òàíèàðàé

Ýëãýí óóë áàéâ÷ ãóó æàëãûã íü ìýäýõã¿é á¿¿ äàâõè

ßíàã àìðàã áàéâ÷ èòãýëèéã íü îëîõã¿é ¿ã á¿¿ õýë

2. “íýì” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ìàëûí øèéð,ñóëàðñàí çàâüæ, øààðäëàãà òàâèõ, ìîðü öîãèõ, ñ¿ìèéí òóóðü



Õ¿÷èëñíýýñ ýâèéã îëáîë õÿìä

Õýðýëäñýíýýñ ó÷ðûã õýëáýë øóëóóí

Óðò ìîä îãòëîõ õ¿íä õºðºº íºõºð áîëîõ

Óëñ îëîíòîé õàíèëàõ õ¿íä ñýðýìæ íºõºð áîëîõ.

Ó÷èðñàí á¿õýíòýéãýý õàíèëààä

Óäàëã¿é óéäàæ ñàëààä

Óðüäàõàà ìóóøààí ºã¿¿ëýã÷

Óõààí ìóóòûí õàíèëàõûí çàí.

2. “íºìºð” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Òàñàðñàí, òàñàëñàí, õýìõëýýã¿é,õýìõðýýã¿é, àðâèëàõ, àðâèäàõ,

õàìààðñàí,õàìàðñàí,òóðàõ, òîðîõ



Ñóðãààë ñîíñîõ áºãººä ãàãöõ¿¿

Öàäàõûã ñàíàã÷ õ¿í ¿ñã¿éãýýñ áèø ãàõàéòàé àäèë

Àâàõ èäýõýä øóíàã÷ ºíãº÷ çóñàð÷ õ¿í

Ñ¿¿ëã¿éãýýñ áóñ íîõîéòîé àäèë.

Æàðãàõ öàãò ñýðýõ õýðýãòýé

Çîâîõ öàãò õàòóóæèõ õýðýãòýé

Àëòûã àð÷âàë óëàì ñàéõàí ºíãº ãàðíà

Í¿¿ðñèéã óãààâàë óëàì õàðëàíà.

2. “äóò” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Óñ òóíàõ, ýìýýëèéí ãºëºì, òàíàæ òàéðàõ, àæèë ºðí¿¿ëýõ, öîð ãàíö



Àðñëàí ¿íýã ìýò ÿâáààñ ò¿ðãýí ãóòàõ

¯íýã àðñëàí ìýò ÿâáààñ ò¿ðãýí ¿õýõ õýìýýñýí

¯ëãýðèéã õýí õ¿í õÿíàæ ¿çýæ, õýð õýðýý ìýäýæ

×èíýý ÷èíýýãýý áîäîæ ÿâñàí íü ñàéí.

Åð õ¿í ñàéí ñàéõàí, øóäàðãóó ÿâäëûã õè÷ýýí ñóðàãòóí

ªíäºð èõ çàÿàòíûã ¿çýí ÿäâààñ ººðèéí àìíû õèøèã çàéëíà

ªí÷èí õ¿íèé æàðãàëûã õºíººâººñ

ªºðèéí õèøèã ýâäýðíý.

2. “ç¿ñ” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Øààãèëäàõ, õÿõòíàõ,õîðæèãíîõ, ä¿íãýí¿¿ëýõ, ìººðºëäºõ



Ò¿ðãýí çóóð õàíèëñàí íºõºðò ÿàðàí á¿¿ óóðëà

¯ðãýëæ õàíèëæ òýíñýí ìýä

Èòãýëã¿é õ¿íä ÿìàãò ç¿ðõíèé ¿ãèéã á¿¿ õýë

Îéðûí õ¿íä àñðàë ºãëºãèéã õ¿ðòýýâýýñ

Ýå ýâ á¿òýýä õ¿÷èí íýìíý.

Àðèóí ìýðãýä ýðäýì ñóðàõ öàãòàà çîâíî

Àìðàà õàðæ äýìèé ñóóâààñ ìýðãýí ¿ë áîëúþó

Àñàð º÷¿¿õýí æàðãàëä äóðëàã÷ òýð õ¿í

Àøäûí èõ æàðãàëûã åð ¿ë îëúþó.

2. “óãò” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Óäèðäëàãûí øèéäâýð, òººð÷ áóäèëàõ, áºìáºã ºøèãëºõ, ºðãºæ òýòãýõ, èëä ìýñ



¯íýí áèëèãòíèé òîëãîéã õýäèé ýðã¿¿ëýâ÷

¯éëäýõ õýðýãòýý ¿ë ìóíõàðíà

ª÷¿¿õýí øîðãîîëæ í¿äã¿é áîëîâ÷

ªºðòºº í¿äýò áóñäààñ õàðèí õóðäàí ÿâíà.

Õàñ ñàéõàí ç¿ñýíä õààä ýâäðýõ íü ¿ëýìæ

Õàòóó øèð¿¿í ¿ãñýä õàðèí ÷ òóñ ¿ëýìæ

Õàâàð çóíû àâä õàðàíõóé í¿ãýë ¿ëýìæ

Õààí òºðèéí ¿éëñýä õàëáèðàí áÿëäóó÷ëàã÷èä ¿ëýìæ.

2. “õóãàë” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


¿ìõ ìàõ, õºñºð õàÿõ, ÷èõðèéí íèøèíãý, ºëã¿¿ðò ºëãºõ,îñãîæ ¿õýõ



Øèðýýíä çàëàõàä ãýëýí áàãøèéí ä¿ðòýé

Øèëäýã ìîðü óíàõàä íàéìàà ïàíçûí ä¿ðòýé

Øèëáýëçýí çàãíàõ íü çóñàð çîëáèí áàéäàëòàé

Øèíý öàãèéí áóðõàí ãýäýã èéì àãñàí àæãóó.

Õºâã¿¿íýý ñóðòàëã¿é ýìíýã ýð áîëãîâîë

Õ¿íä ¿íäñèéã áóçàðëàæ, òºð ¸ñûã õàðøìîé

Õ¿¿õíýý ñóðòàëã¿é çîëáèí ýì áîëãîâîë

Õ¿í á¿ðèéã áóçàðëàæ, àéìàã óëñ ãóòìîé.


Ãóòàë õîëãîõ, òàâàí öóë, öóë àëò, äààìàé ñàéí,õóðëûí èíäýð



Õóëãàé õóäàë ýíý íàñíû è÷ã¿¿ð. Ýöýñò òàìûí áóã. ¿¿íèéã óðüäààñ òàñàë. ª÷¿¿õýí áàãà

õ¿íèéã á¿¿ áàñ. Ñàìóóí ìóó ñýòãýëèéã á¿¿ ¿¿ñãý. Õóâöàñàí äýýðýý óëààí äàðñ þì óó

æèìñíèé ø¿¿ñ àñãà÷èõâàë ÷èéãëýñýí äàâñ öàöàæ, õýñýã áàéçíààä óãààõàä ÿìàð ÷ òîëáî

¿ëäýõã¿é.

2. “õàìàð” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Çóðàìíû óðõè, í¿ä ãàðõèëàõ, ãîë ãîðõè, áóðõè àãíàõ, ãàðõèëæ õýâòýõ



Õýâëýëã¿é ýâ íàéðàë ¸ñ æóðàì ýâäýíý

Õýìæýýã¿é òà÷ààíãóéä áèå íü õîõèðíî

Õýíýãã¿é øóíàë äóðàíä àëäðûã áàðíà

Õýýã¿é í¿¿ð ñýòãýëä õ¿íèé ÷àíàð áàðíà.

Õîëõè óóëàíä öàãààí ¿¿ë óðãàæ

Õóðãàëæèí ýâõðýëäýí õºõ îãòîðãóéä îðîâ

Õóìáèæ äýëãýõýä á¿òýõ ýâäðýõ òààëöàí

Õóðæ ñàðíèõóéÿà ººðèéí ýðõã¿é

Õîðîìõîí çóóð ëóñòàé óóëçâààñ

Õóâõàé áîäèñûã øèìòýé áîëãîæ ÷àäíà.

2. “õàìààð” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ãóòëûí õîíøîîð, òýãø ºíöºã, íóðøàà ¿ã, äýë ñóë, íóóð öººðºì



Ìîíãîë õ¿í õýò öàõèóðàà ìóçåéä òàâüæ, òîîíîíîîñîî øèëýí äýíë¿¿ ç¿¿æ, øºíèéã ºäºð

áîëãîæ ÷àäëàà. Òýìýý ãýäýã àìüòàí çàìûí óðò, ãàçðûí èõèéã õîéíîî îðõèõ òóñàì ö¿íäãýð

ãýäñýý ìàõèéëãàæ, õ¿íèé àðàé ÷àðàé òýãíýñýí à÷ààíä ò¿¿ðòýõã¿é áîëäîã.

2. “óóëç” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Áºñ òîðãî, áºìáºðöºã äýëõèé, ìºíãºí öºãö, íî¸íû õèà, öóëãàé ºíãº,



Òºðèéí áàéãóóëëàãà, øàøíû ñ¿ì õèéä, óëñ òºðèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýí ÿâóóëæ áîëîõã¿é

ãýæ ¿íäñýí õóóëüä çààæýý. Ìîíãîë óëñ ¿íäñýí õóóëüäàà õàðøèëñàí îëîí óëñûí ãýðýý, áóñàä

áàðèìò áè÷ãèéã äàãàæ ìºðäºõã¿é. Óëñ îðíîî õºãó¿¿ëýõýä ººðèéí õ¿÷èéã äýýä çýðãýýð

äàé÷ëàõ íü îíöãîé ÷óõàë.

2. “òàâü” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ìîäíû õîæóóë,ãàðèã åðòºíö, õàí ãàðüä, õà÷èí ÷àìèí, ààøèëæ çýìëýõ



Ãîâèéí çàðèì àéìãèéí õýä õýäýí ñóìàíä æèìñíèé àæ àõóé áàéãóóëàãäàæ áàéñàí öàã áèé.

Ýðäýìòýä, ìàë÷äûí îëîí æèëèéí õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íä “Õàíãàé” õîíü áèé áîëæýý. Àðäûí

ýìíýëãèéí äýâøèëò ºâ óëàìæëàëûã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõýä áèä àíõààð÷ áàéíà.

2. “ìàíä” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ã¿äýñ øóëóóí, õàìáà òîðãî, õàìáà ëàì, îä ìè÷èä, ñàíä ìýíä



¯íäýñíèé ýâ íýãäýë, óëñ òºðèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã öàã àëäàëã¿é õàíãàÿ. Øèíæëýõ óõààíûã

ýðõýìëýí äýýäýëæ, õºãæèë äýâøëèéí õºäºëãºã÷ õ¿÷ ãýæ ¿çüå. Íèéãìèéí ÷ºëººò ñýòãýëãýý íü

óëñ îðíû ýðõ àøèãòàé òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé.

2. “ñèéë” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Ìîðü óóðãàëàõ, óóðàã ñ¿¿, äàâæàà õóðãà, ¸ãò óòãà, ìèí÷¿¿ òîðãî

Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº ñîðü¸ ¹176.


Ãàäààä îðíóóäòàé õèéõ ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààãàà óëàì óëàì õºãæ¿¿ëýõýä àíõààðúÿ.

Ìîíãîë÷óóä ýõ îðíûõîî íýã ÷óëóóã ÷ ãýñýí ýðäýíèéí óâèäàñòàé, àòãà øîðîî íü ýìèéí

÷àíàðòàé, áàëãà óñ íü ðàøààíû óâèäàñòàé ãýæ ÿðèõ äóðòàé.

2. “õºäºë” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Çºí ñîâèí, õºãøèí õºâºº, ãîëûí õºâºº, ààðóóë õóðóóä, óóò ñàâ



ªñºõººñ ºäèé áîëñíû á¿òýýë

ªðíºõººñ ãàíäàõ áîëñíû äóðñãàë

Õàøèð ñóóñàí îþóíû ìààíü àæèãëàâàë

Õàë ¿çñýí ç¿ðõíèé ìèíü òýìäýãëýë

Ýíäýý ÷ èíýýäòýé, òýíäýý ÷ ãóíèãòàé

Ýðõýìñýã íàéðàãëàëûã òàíüä áàðüÿ.

2. “ºñ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ áà öàãààð òîäîñãîí õîëáîõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


Àäóóíû óìñ, äàõ äýãòèé, ÷èõíèé õóëõè, íàæèð õàëóóí, äîðãîíû í¿õ



Öýâýðõýí öààñ æààëõ¿¿ ãàðãààä

Öýëìýã òýíãýðèéã íàðòàé íü çóðëàà

Òýíãýðèéí íàðíû çóðãèéí äîð

Òýð æààë õ¿¿ èíãýæ áè÷ëýý.

¯¿ðä ìºíõ ìàíäàæ áàéã, íàðàí

¯¿ðä ìºíõ öýëìýã áàéã, òýíãýð

2. “çóðàã” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ìîëèãî ¿ìõýõ, ýõýð òàòàí óéëàõ, ñàõëàã ºâñ, çîëáèí íîõîé,óóö íóðóó



Òîðìîãîð õººðõºí õî¸ð áîòãî

Òîãëîæ íýãèéãýý õººæ ÿâàõ øèã

Òîîðöîã ºìññºí õî¸ð õ¿¿õýí

Òîéðîí á¿æèã õèéæ áàéõ øèã

¯çýñãýëýíò õî¸ð öýöýã

¯¿ä õîéìðûí çàéòàé óðãàæýý.

2. “õ¿¿õýí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Óðö îâîîõîé, õàø ÷óëóó, õýñýæ òýíýõ, ¿¿ ºâ÷èí, õóðèìòëàëûí ñàí,



Ãàíöõàí àòãà áîëòîë õóðààæ öóãëóóëñàí àäóóíû äóíäóóð õàãà ç¿ñýí îðîõîä íü ä¿¿õýëçñýí

õýýð ìîðü ñóì øèã ñóãà ¿ñðýí ãàð÷ ã¿ðâýë ìýò øàëìàã õºäºëæ, òîîñ ìàíàðãàí çóãòàâ.

Óíàñàí ìîðü, ¿¿ðñýí áóó, ñàíãèéí þì ºìññºí ìóó äýýëýýð ìèíü ÷è þó õèéõ âý äýý. Ýíý

òàøóóðàà ÷àìä áàðüÿ. Á¿¿ ãîëîîðîé.

2. “ìîðü” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Õóéâàëäààí çîõèîõ, õýíõäýã öýýæ, çóóõíû õ¿õýý, ñîðñ çîîäîé, áóò ñººã



Õ¿íèéã õ¿íäëíõ ýðäýìòýé ó÷èð òýð õºâã¿¿íèéã õºãøèí çàëóóã¿é ìàãòàíà. Õîðèîä æèëèéí

ºìíº áèäíèé õýñýã çàëóóñ çºâëºëòºä ñóðàëöàõààð ÿâëàà. Çàëóóãèéí ýåëäýã çàíã ìýäìýãö

õýëýõ ¿ãýý îëîõã¿é áàéñàí á¿ñã¿éí ñýòãýë óóæèð÷, ÷ºëººòýé ÿðüæ ýõëýâ.

2. “á¿ñã¿é” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Àðìàã òàðìàã, áóãà ñîãîî, äîâ ñîíäóóë, òóëãàð òºð, óéìðàà õ¿í



Ñàéõàí óëààí òàéëàã ìèíü õàìãèéã á¿ðõñýí àéìøèãò õàðàíõóéã õàãàëàõ ìýò ìèíèé çàëñàí

ç¿ã ð¿¿ ë òýøýýä áàéëàà. Íàìàð õè÷ýýë ýõëýýä õýä õîíîñíû äàðàà áàãø íü øàâü íàðàà

ãýðòýý óðüæýý. Ìîíãîë÷óóä ìàëàà ìàëëàæ, òàðèà áóäààãàà òàðüñààð èðñýí õºäºëìºð÷ õ¿ì¿¿ñ

áèëýý.

2. “áàãø” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Öàëèí ï¿íë¿¿, öýðãèéí æàíæèí, çóðãèéí æààç, ï¿íò¿¿çòýé õóóðãà, ¿íýãýí ëîîâóóç



Ìàíàé àðä ò¿ìýí ìàëààñ ãàðàõ ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàí àøèãëàñààð èðæýý. Òýð õ¿¿ áàãà

çàëóó íàñàíäàà íîì, ýðäìèéí àìòàíä îðæ, ààâ ýýæýý áàÿðëóóëæýý. Ìîíãîë÷óóä ãýð àõóéíõàà

òºðºë á¿ðèéí ýäëýëèéã ººðñäºº õèéäýã ñàéõàí óëàìæëàëòàé.

2. “àðä” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ø¿äíèé ñîéç, ìýõýýðèéí õóëãàíà, ÿíæóóð òàìõè, ä¿í÷¿¿ð ìààíü,ãàíäèðñûí õîò



Ýíãèéí áèå ìàõáîäûí ºâ÷èí þó ÷ áèø. Ñýòãýëèéí ºâ÷èíòýé òýíöýõ çîâëîíã õààíààñ îëîõ

þì áý? Ñóðãóóëèóäûí ýðõ ¿¿ðãèéã ºðãºòãºõ òóõàé àñóóäëààð áàãø íàðûí ñàíàë áîäëûã àâàõ

õýðýãòýé. Ñóðàãäûíõàà áîäîë ñàíààã õ¿íäýòãýæ, ÿðüæ õýëæ áàéãààã íü òýâ÷ýýðòýé ñîíñîæ

ñóðàõ õýðýãòýé.

2. “ìàë÷èí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ë¿íäýí çàðëèã, ðàõó ìàíãàñ, ãàëàâ þ¿ëýõ, ñàíâààð ñàõèõ, ìààðàìáà öîë



Áóëàã óñàí áóðãèëæ, öýöýã íîãîî æèãäýðñýí ºðãºí ñàéõàí òàëûí äóíä óÿõàí ýãøèã õàíãèíàæ,

óóðãûí ¿ç¿¿ð ¿å ¿å ñýðâýëçýíý.õ¿íèé ñýòãýë òýíèéì ýíý óóäàì õýýð õºäººãèéí òàëáàðò ñ¿ðýã

õîíü áýë÷ýýðëýæ, ÿðãóé öýöãéí øèìòýé ñàéõíûã ýðæ, óñíû òóíãàëàã àðèóíûã õ¿ñíý.

2. “õîíü” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Òàãø àÿãà, õààíû òàâíàí, õºãøèí òºãöºã, öàëàì áóãóéë, ìóóðûí õóìñ



Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî áîë ç¿éð öýöýí ¿ã, ¿ëãýð, äîìîã çýðýã àìàí çîõèîë áîëîí áè÷ãèéí

çîõèîëûí îëîí òºðëèéí ñóâäàí õýëõýýãýýð á¿òñýí äóðñãàë ìºí. Ýõ îðíîî õàìãààëàõàä

óðñàõã¿é öóñ, ¿õýõã¿é àìü ãýæ áàéäàãã¿é. ªºäëºõºä ñàíàõ, ñýðýõ, õýìíýõ ãóðàâ, óðóóäàõàä

óíòàõ, èäýõ, ìàðòàõ ãóðàâ.

2. “¿ëãýð” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Öàâ÷èì õàä, õ¿¿øèéí ñ¿¿äýð, öàìààí çàí, öýã òàñëàë, ãàð öýâð¿¿òýõ



Õ¿íèé ñàéíûã íºõºðëºæ ìýäíý

Õ¿ëãèéí ñàéíûã óíàæ ìýäíý

Õ¿í íýðýý

Òîãîñ ºäºº

Ýðõèéí ÷èíýý áèåòýé

Ýð õîíãîð äóóòàé. Òýð þó âý?

Ààâûí àðâàí õ¿¿ àæèëòàé

Ýýæèéí àðâàí õ¿¿ ýðõ

2. “íýð” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Öîíõîîð øàãàéõ, øàãàé òîãëîõ, áºãöºã íÿñëàõ, øîîâäîð õ¿¿õýä, àðàã øýýçãèé



Àíõ í¿äýý íýýõýä ìèíü öàöàã ÷èìýã áîëñîí óâ óëààí íîãòòîé, öàâ öàãààí áîòãî

õàðàãäñàíààñ áîëæ, áè õàð íÿëõààñ òýìýýíä äóðòàé áîëñîí þì. Óäàëã¿é áèäíèéã ãîëûí

øóãóé ðóó îðîõîä óëèàñ áóðãàñíû øóóãèõ ÷èìýý íü åñºí õýëèéí øóâóóäûí æèðãýõ äóó,

ãîëûí óðñàõ øóóãèàíòàé õîñëîí, áàéãàëü ýõèéí ãàéõàìøèãò àÿëãóó ç¿ðõíýý óÿíãàëàâ.

2. “òýìöýýí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ýãçýãòýé àñóóäàë, ýìíýã àäóó, ýðõèé õóðóó, ýýòýí ãóòàë, ýýð¿¿ õ¿í



Íàðíû äàëëàãàòàé ãàçàð ìàë áóÿíàà ë ãýæ

Íàìðûí äóíä ñàðûí àðâàí òàâíû òýíãýð àæèãëàñàí

Öàã öàãèéí ¿åðò òºðõºº àëäàæ ýâäðýëã¿é

Öàäèã ò¿¿õ óëáààëæ, ºâãºäèéí íóòàãò ýçýí ñóóñàí

Øèãøèã äàðñàí òîîíîíäîî óòàà çóóñàí õàäàãòàé

Øèðìýí òîéðóóëãà äýýðýý àçûí äºðâºí áýðõòýé

Äàâõèàä áóóõàä öîîæã¿é àéë ìàë÷èí òàíàéõ

Äàÿíä ãàíöõàí öóóðãàã¿é àéë ìàë÷èí òàíàéõ

2. “ýçýí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


ÿìõ îõèí, ÿòãàí óõóóëàõ, õîîëîé áàãàëçóóð, þ¿äýí ìàëãàé, ýðýã øóðàã



Ìàíäóõàé- Äýëõèéí õàëóóí ýëãýí äýýð

Äýëãýð÷ ñî¸îëñîí àëòàí çóë

Áºìáºðöãèéí ò¿ìíèé ò¿¿õíýý

Á¿ñã¿éí àëäàð ºðãºñºí àìüä ãàë

Ìàíäóõàé- ªðãºñºí òàíãàðàãòàà ¿íýí÷

Ìîíãîë íýãýí ç¿ðõ

ªäºò ñóì øèãýý

Ìîõîøã¿é íýãýí çîðèã

2. “ìîíãîë” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Áîðëîí ÿìàà, õàíöóéãàà ýãýëäðýãëýõ, ý÷íýý äàëä, àëòàí ýýìýã, ýíõýë äîíõîë



Îëîíòîî ñîíñîâ÷ íîìëîõîä ìýðãýæýýã¿é áîë

Ýìýý áàðü÷èõñàí ìýðãýí ñàéí ýì÷ ìýò

Òóóðâèõäàà ñàéí áîëîâ÷ ãàðààð áè÷èõ íü ìóó áîë

Õ¿÷èò èõ áààòàð áîëîâ÷ ìóõàð ãàðò ìºí.

Ìîíãîë õ¿í ìàëûí õ¿÷ýýð

Ìîíãîë ãýð ¿äýýðèéí õ¿÷ýýð.

2. “ýì÷” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Øàëç ÷àíàõ, øàëç õîðõîé, ãàðàà øàëáàëàõ, çàÿà òººðºã, îéä òººðºõ



Õàÿæ îðõèõ öàã òóëãàðààä èðâýë

Õàéðò áèåý ÷ îðîíä íü îðõèäîã ø¿¿

Õàãàöàæ ñàëàõûí öàã òóëãààä èðâýë

Õààíòàé íºõºðëºâ÷ ñàëàí îäíî.

Õàä öîõèî øèã îâîîëñîí ýä àãóóðñ

Õàðàãäàõã¿é íàðèéí òîîñ øèã õàðàãäàíà

Õàéðò ç¿ðõíèé àìðàã íºõºä ÷

Õàðààëûí àä øèã óðâàí ¿çýãäýíý.

2. “õààí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Öîäãîð õ¿¿, öàëãàð íàçãàé, öîðâîãîð óðóóë, ÷ºðãºð òóðàíõàé, õàíãàëóóí àìüäðàë



Öîãòûí áààòàð öýðýã, Ìîíãîë óëñûí ¿¿ðä ìàíäàõûí òýìäýã, íàð, ñàð, ãàëòàé òóã, Ìîíãîëûí

àðä ò¿ìíèé òóñãààð òîãòíîõûí òýìäýã ñî¸ìáîò äàëáààíû äîð öóãëààä, ç¿ã á¿ð õàðâàí,

äàéñàíòàé áàéëäàíà.

2. “öýðýã” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ýëä¿¿ð ñàéòàé, ãóðèëûí ýëä¿¿ð, ÿëèìã¿é ç¿éë, ýðø¿¿ä çàí, öààðãàëàí õîðèõ



Ìîíãîë óëñûí òºðèéí äàëáàà íü óëààí, õºõ, óëààí õîñîëñîí ºíãºòýé áàéíà. Äàëáààíû ãóðàâ

õóâààñíû íýãèéí õýìæýýòýé äóíäàõ õýñýã íü ìºíõ òýíãýðèéí õºõ, ò¿¿íèé õî¸ð òàë íü ìàíäàí

áàäðàõûí áýëãýäýë óëààí ºíãºòýé áàéíà. Äàëáààíû èøèí òàëûí óëààí äýâñãýðèéí òºâ

õýñýãò àëòàí ñî¸ìáî áàéðëóóëíà.

2. “óëñ” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ãàíãàí øààâàé, ãóòëûí ò¿ðèé, õèæýýë íàñ, áîëîð öîì, íàìàã øàëáààã



ªãëºº ¿äýø ñàðàâ÷ëàí õàðæ

ªäºð øºíº ñàíààøðàí øàíàëæ

Óíòàõ á¿ð óóëçàí ç¿¿äýëæ

Ñýðýõ á¿ðä äóðñàí ÿðüæ

Çàæèëñàí õîîë øèìòýé áîë

Òàâàãòàà ¿ëäýýæ

Áàëãàñàí öàé àìòòàé áîë

Äàíõàíäàà õîöðîîæ …

Óóëçñàí á¿ãäýýñ ñóðàãëàí àñóóæ

Ó÷èðñàí á¿ãäýä õ¿ñýìæëýí ÿðüæ

¯ð íü ãýñýí íàìàéãàà

¯íýí ñýòãýëèéí ¿¿äíýýñ

¯ðãýëæ ñàíàäàã áàéäëûã

¯ëãýðëýí õýëýõýä èéì áàéíà.

2. “¿ð” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ãèþ¿ðýí ãàíñðàõ, õàíèàä øóóõíàà, óóëü õÿõòíàõ, ÷àíäàãà ãèåíýõ, õ¿äýð øîâøîîðîõ



Èõ ãîâèéã õîëîîñ õàðàõàä

Èõýìñýã àëñ íü õ¿éòýí ÷ ãýëýý

Èë÷òýé õºðñèéã íü àëãààðàà äàðàõàä

Èë¿¿ðèéí óë øèã õàëóóí áèëýý

Õóëàíãèéí òîîñ øèã øèíãýí áýë íü

Õóóðàé àð øèã øèð¿¿í ÷ ãýëýý

Õ¿éñýí ÷èíýý ç¿ëãýí ãàçðàà

Õ¿¿õäèéí çóëàé øèã íèìãýí áèëýý.

2. “õóëàí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ìàíóóë øàõòíàõ,øóíàëûí åðºíäºã, àðüñ øàëáàðàõ, öîîõîð èðâýñ, øîðîí ãÿíäàí



¯ñýã àëäààã¿é ÷ ÿðóó õýëëýã òºãºëäºð áèø áîë

¯çýñãýëýíò ýõíýð ÷àðìàé í¿öãýí ã¿éñýí ìýò

Òèéìèéí òóë á¿ãäèéã íÿãòëàí ñóäàëáààñ

Äàðóéä ìýðãýäèéí ñóóäëûí òýðã¿¿íèéã ýçýëíý.

Ýõèéí äóó ãýã÷ èæèëã¿é

Ýãíýõ õ¿÷òýí ãýæ áàéõã¿é

Ýãýëã¿é óóðàã øèìñýí á¿ãä

Ýíý óðüõàí äóóíä õàéëäàã.

2. “õ¿÷òýí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Íàðèéí õèéö, àìñàð íü öîîðñîí, ýðýýí øààçàí, àðãàëü óãàëç, áàéãàëü åðòºíö



Áè àëèâàà þìûã ºñºæ, ¿ðæ¿¿ëæ, óðãóóëàõ äóðòàé. Õààíà ÿâñàí ãàçðàà áóò ñººã ñóóëãàæ, òºìñ

íîãîî òàðüæ ñóð÷èõñàí þì. Åð íü ãîâü ãàçàð þó ÷ òàðüñàí óðãàäàã ø¿¿ äýý. Òàëûí äóíä

óëààí, õàð, öàãààí ç¿ñ á¿ðèéí ¿õýð, àäóó ìàø àìãàëàí èäýýøèëíý.

2. “ áè” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Òàéãàí íîõîé, øîðãîîëæíû ¿¿ð, ÿâãàí õ¿í, àéæ ò¿ãøèõ,ò¿¿äýã ãàë



Èíýýä áîë óóøãèíä ñàéíààð íºëººëæ, àìüñãàëûí ýðõòíèéã öýâýðëýæ, ñýòãýëèéí äàðàìòûã

àâ÷, è÷èìòãèé áàéäëààñ ñàëàõàä òóñëàí, àìüäðàëä ººäðºã ¿çýëòýé áîëãîäîã. Ìàë÷èí ºâãºí

øèëá¿¿ðýý áàðèí, íóðóóãàà ¿¿ðýýä, ãýðèéíõýý õîéíîõ áÿöõàí òîëãîé äýýð ãàð÷, àëñûã

õàðóóëäàíà.

2. “ºâãºí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ñààõàëò õîòëîîðîî, öàì õàðàéõ, åðõºã õèàã, àöàã ø¿ä, àæèëä ò¿¿ðòýõ



Ãàíõàõ àâàðãà óñàí îíãîöûã õºëºãëººä

Ãàíãàí óëààí ãàíü àòàà äóðñàâ, áè

Ìàíàíò òýíãèñèéí ìàãíàã òýðã¿¿íä àÿëààä

Ìàíäàëãîâèéí ìàíõàí ãîâèî ñàíàâ, áè

ªºðèéãºº òàíèàã¿é öàãò ÷è çîâîõ áîëíî

ªºðèéãºº òàíèáàë ÷è çîðèëãîòîé áîëíî

Çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõ ãýæ áàñ çîâíî

Çîðüñîíäîî õ¿ðâýë ñàÿ æàðãàíà.

2. “÷è” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


¸æ åãºº, õóëãàð ÷èõ, õºøºº äóðñãàë, öîíõíû õºøèã, àéðãèéí õóë



Çóíû øºíº õºâ÷èò óóëûí àìààð çýðýãöýí áóóñàí çóñëàíãèéíõíû ìººã øèã öàãààí ãýð¿¿ä

ç¿¿ðìýãëýñýí ñ¿ðýã õóí ìýò àíèð ÷èìýýã¿é, íàì ã¿ì áàéãàà íü øºíº îðîé áîëñíûã

ãýð÷èëíý. Ãàäàñ øèã øîâõ óëààí õàäíû îðîé äýýð öàãààí òîëãîéòîé, ºâãºí òàñ àëä äýëýì

óðò äàëàâ÷àà ÿäàðñàí áàéðòàé õóìõèàä õ¿ãëèéí ñóóíà.

2.Äàðààõ õýñãèéã áè÷ãèéí ãàëèãààð õºðâ¿¿ëæ áè÷.

3.Óëàìæëàëò áè÷ëýãòýé ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Øîî äºðâºëæèí, áèéð, õóäàã, øàíàà, çîî íóðóó



Òóóë ãîë õýíòèéí íóðóóíààñ ýõ àâ÷, Ñýëýíãý ìºðºíä íèéëýí óëìààð Áàéãàë íóóðò öóòãàäàã

áºãººä ò¿¿íèé òóõàé îëîí ñîíèí äîìîã áàéäàã. Áîãä óóë áàéãàëèéí ñàéõàí öîãöëîë á¿ðäñýí

àí àìüòàí, àøèãò ìàëòìàë, ò¿¿õ äóðñãàëààð íýí áàÿëàã, ¿çýñãýëýíòýé óóë þì.



Ø¿ð, øîðîî, ãîë, ã¿¿ð, ààâ



Îíöëîã òîõèîëäëóóä íàñàí òóðø õ¿íèé îé óõààíä ¿ëäýõ áîëîâ÷ ñóð÷ ìýäýõèéí áàÿñëûã

àìñàæ áàéñàí ó÷ðàë õàìãààñ òîä. Ãàéõàìøèãò ¿éëñ á¿òýýõèéí òºëºº ç¿òãýæ, ñàéí õ¿í

áîëáîë îëîí ò¿ìýí ÷èíèé íýðèéã àëäàðøóóëàí ìàãòàíà.



Îþó /íîìèí/, õîðâîî, òîð /ñàâ/, òýíãýð, ëóñûí äàãèíà



Ãîâü íóòàãòàà ñàéõàí àæ òºðºõèéí òóëä õ¿÷ õºäºëìºðºº õàéðëàõã¿é ç¿òãýäýã þì. Èéì ñàéõàí

ìîðü óíàñàí õ¿í õààøàà îäíî ãýæ öºì øèðòñýýð õîöîðíî. Øèíãýí öýíõýð àãààðò õóðãàí ¿¿ë

õºâººä øèíýõýí ãàðñàí ñàðûã òîðãîí õºøèã õàëõàëëàà.



Ãîî /¿çýñãýëýí/, õîñ /õóí/,îõèí, ºãëºº, óäãàí



Íàð áóöàæ, öýöýã õóìüæ, ¿ð áîëîâñîðìîãö º÷¿¿õýí áàãà îãîòíî õ¿ðòýë áóäàà, áóóäàé

õóðààëöàíà. ¯¿ðèéí òóÿà ãýãýýðýõýä õºìñºã ìýò ñàð äàëä îðîîã¿é, äýðãýä¿¿ð íàìðûí

õÿðóóãÿëòãàíàæ, òýðòýý óóëûí îðîé ýðâèéí ñýðâèéí ¿çýãäýíý.



Øóëàìñ, àðñëàí, àãü /íî¸íû/, ¸ð, áÿñàà



Íàì ðûí æèõ¿¿í ñàëõè ¿ëýýæ, á¿õýë çóí ãàíö ÷ ìàë ãèøãýýã¿é, ºíäºð óðãàñàí ºâñíèé

òîëãîéã íýãýí àÿñààð íàõèëçóóëàí õèéñãýíý. Õ¿íèé ñàéí ñàéõíû òºëºº á¿òýýãäñýí ýä þìñ,

¿íýò áàÿëãèéã ÿìàð íýã ýòãýýä ýâäýí áóñíèóëáàë øàâü íàðûí ìààíü ñýòãýë çîâæ, àðèóí

ñàéõàí èòãýë íü áóóðäàã þì ø¿¿.



÷îíî, ëàì, ãàíö, ¿ðýë, ýä þì



×èíãèñ õààí ÿìàãò ºãººìºð, ºãëºã÷, óóæèì ñýòãýëòýé, íàéðñàã çî÷ëîìòãîé õ¿í áàéñàí áºãººä

õàðèéí õ¿ì¿¿ñò á¿ð ÷ àíõààðàëòàé íàéðñàã õàíääàã áàéæýý.Ñàéí áàãøèéí óõààí íü óóæèì,

áîäîë íü õîë÷, ¿ã íü æèíòýé, ¿éëñ íü ìºíõ þì.



Ãóðèë, äýýë, åðººë, ¸ðîîë, èëáý



Ýðäìèéí ýõ óõààí, óõààíû ýõ òýâ÷ýýð ìºí. Áèéðèéí ¿ç¿¿ðýýñ áýõ ãàðíà, áè÷ãèéí ¿ç¿¿ðýýñ

ó÷èð ãàðíà. Íîì áîë áèäíèé óõààíûã òýæýýäýã àòëàà ººðºº äóíäàðøã¿é ñàí þì.

Óíøèõ,áîäîõ õî¸ð áîë îþóí óõààíû äàñãàë ìºí. Íîìûí ¿ã ¿ñãýýð åðòºíöèéã íýâò òóóëæ

áîëíî.



Àãøèí, áóãóé, ãýíýò, ãóóëü,íàéì



Íîì áîë õàìãèéí ¿íýí÷ ñàéí íàéç ìºí. Íîì áîë íýã ¿å, íºãºº ¿åäýý ¿ëäýýñýí îþóíû

ãýðýýñ. Íîìûí à÷ààð áèä íýã ýðèí ¿åèéí õ¿ì¿¿ñ áàéæýý. Íîì áîë õîðâîîãèéí õîâîð

ýðäýíèéã óëàìæèëæ èðñýí õºðºíãº áîëîé. Ìýäëýã áîë áè÷èæ òýìäýãëýñýí òóðøëàãà þì.



Ëèìáý, àéõ, ã¿éõ, íîâø,íóëèìñ



Íîì õ¿íèéã õîðâîîãèéí ýçýí áîëãîäîã. Íîì á¿õýí ººð ººðèéí óíøâàðòàé áàéäàã. Óíøèæ

áàéãàà íîìîîð íü õ¿íèéã òàíüæ áîëíî. Íîì áîë åðòºíöèéã õàðàõ îþóíû öîíõ ìºí. Íîì

óíøèõàà áîëèâîë áàñ ñýòãýõýý áîëèíî. Íîìä öîãöîëñîí óòãà áîë àðä ò¿ìíèé áîäîë ñàíàà

áîëîé.


3.Óëàìæëàëò áè÷ëýãòýé ¿ãñèéã ìîíãîë áè÷èãò

áóóëãààðàé.

Íóðóó, íóñ, íóóõ, î÷èð, ºâäºã



Íîì áîë ñàéí íºõºð, ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷, õ¿íäýò çî÷èí áèëýý. Øèíæëýõ óõààíû íîì õýðõýí

ñýòãýõýä ñóðãàäàã, óðàí çîõèîëûí íîì õýðõýí àæ òºðºõºä ñóðãàäàã. Íîì áîë øàí òàëàðõàë

¿ë ãîðèëîã÷ áàãø ìºí. Íîì áîë àðä ò¿ìíèé îí äàðààëëûí áè÷èã àæýý.



ºâ÷¿¿, ºãººìºð, ºìíº, ºðõ, ñîðîíçîí



Ýðäýìã¿é ºíãºðºõ ýíý áèå õàéðàí. Ýðäýìã¿é õ¿í ¿éëñ á¿òýýæ ÷àäàõã¿é. Ýðäýì ñóðëàà ãýýä

ñóäëàõàà á¿¿ çîãñ. Ñàðóóë óõààíààñ ººð ñàéí íºõºð áàéäàãã¿é. Àæèëëàæ á¿òýýõ ãýæ õ¿í

àìüäàðäàã. ßäóóðàõ íü çàëõóóðñíû øàí õºëñ þì. ªíãºðºõ öàã ýðãýëòã¿é, ºñºõ öàã áóöàëòã¿é.



Ñ¿¿, òèâ, òóóëàé, òºìºð, ò¿¿õ /ñî¸ë/,



Õèéâýë íýãèéã ñóðäàã, õýñâýë íýãèéã ¿çäýã. Õè÷ýýñýí õ¿í ñóðíà, õîéøèëñîí õ¿í õîöîðíî.

Õè÷ýýâýë ñóðäàã, õèéâýë á¿òäýã. Àæèë õèéæ õ¿í áîëäîã, àð äàâæ õ¿ëýã áîëäîã. ªíººäºð áîë

º÷èãäðèéí ñóðàã÷ ìºí. Àæëûí ñàéíààð àìüäðàë ñàéæèðíà, áýë÷ýýðèéí ñàéíààð ìàë

òàðãàëíà.



Óãààõ, ÷èéã, öàãèðàã, óéëàõ, óóõ



Åðººëººð ó÷èðäàã, ¸ðîîëîîð òîãòäîã. Íîìã¿é õààí òèòýì ç¿¿ñýí èëæèã. Ñàéíä îðîéã¿é,

ñàëõèíä ¿ç¿¿ðã¿é. Ýðäìèéã ýõíýýñ íü, ýð÷ìèéã ¿ç¿¿ðýýñ íü. Õ¿íòýé íºõºðëºå ãýâýë

ñýòãýëèéã íü øèíæ. Ýðäýìä îðîéã¿é, ýðýëä õÿçãààðã¿é.



Óõàà/ºíãº/, ¿¿ð/öàéõ/, õèâ/õàäàã/, õèð/áóðòàã/, õºðºº



Ãàð ãàðàà óãààäàã

Õ¿í õ¿íýý òýòãýäýã

Öàãààí ñýòãýë ðàøààí áîëíî

Õàð ñýòãýë õîð áîëíî

Öàãààí ìºíãèéã îëîõîä õÿëáàð

Öàã ìº÷èéã îëîõîä áýðõ

Óñíû ã¿íèéã óóðãààð ìýäýõ

Õ¿ì¿¿íèé ã¿íèé ¿ãýýð íü òàíèõ



Õóäàã, õóìñ, öºñ, öóñ, áàìáàðóóø



Ñóðñíààðàà íºõºðòºº òóñàë

Ñóðààã¿éãýý áóñäààñ ñóð

Òýíýã õ¿í ýðäìýýñ àéäàã

Öýöýí õ¿í ¿ãíýýñ àéäàã

Çîðèãòîé õ¿í ÷àäàëòàé

Çîðèëãîòîé õ¿í ç¿òãýëòýé

Õîîë èõýäâýë õîð

Õîâ èõýäâýë õàãàðíà



Öýìáý, öýñ. ÷èõýð, øàíàà, øºðìºñ



Äýýä ýðäýíý ýâ

Äóíä ýðäýíý ýðäýì

Äîîä ýðäýíý áàÿí

Ç¿ñèéã íü òàíèõàä õÿëáàð

Ç¿ðõèéã íü òàíèõàä ýðõ

Õ¿íèé óã íàãàö

Ìîäíû óã ¿íäýñ

Õ¿í ýíääýã

Õ¿ëýã á¿äýðäýã



Áóäàã øóíõ, øóóäàí, õóæèð ø¿¿, ÷èéðýã, ãýðýý



Õ¿í ýâýýð

Õ¿ëýã óóðãààð

Áèåý ãî¸õîîð

Áèëãýý ãî¸

Áèåý ìàãòñàí õ¿í áýðõ òýíýã

Õ¿í ¸ñòîé íü äýýð

Íîõîé ñ¿¿ëòýé íü äýýð

Õ¿í ºñäºã

Ýñãèé ñóíàäàã



Áÿð, áèéð, áàðàà, ã¿¿, áÿëäóó÷



Õºõ ºíãº ìîíãîëûí ÷èìýã

Õ¿ëýã ìîðü óÿàíû ÷èìýã

Óóë íóðóóäàä ìîä ÷èìýã

Óóäàì òàëä ìàë ÷èìýã

Íóòãèéí øîðîî àëò

Íóóðûí óñ ðàøààí

Óíàñàí ãàçàð

Óãààñàí óñ



Äóíä, äýä, çîî íóðóó, ä¿í ºâºë, çýðýã äýâ



Ò¿ìýí áîäèñ äýëãýðýâ. Áè ìîðü óíàõ äóðòàé. Ìîäíû íàâ÷ õààÿà õààÿà ãàíö íýãýýð óíàíà.

Ãýíýò õóð áîðîî îðëîî. Îþóí áèëýã äýëãýðò¿ãýé. Ýýæ áýëýã ºãºâ. Áýëãý äýìáýðëèéí ¿ã õýë.

Áè ñàÿ òºãðºãòýé. Àõ õîòîîñ ñàÿ èðëýý.



Åðòºíö, ëààç ñàâ, í¿ãýë, í¿öãýí, îäîî



Òàëä òàâèí òàâàí àäóó áàéíà. Àçàðãà äýë ñ¿¿ëýý áîñãîæýý. Äàë ìîä õàëóóí îðîíä óðãàäàã.

Ìàíàé ºâºº äàëàí íàñòàé. Äàëûã äàëóóë õóâààæ èä. Áè äààëóó òîãëîâ. Ýíä õàéð ÷óëóó ýëáýã

þì. Ýõèéí õàéð øèã ºãººìºð ç¿éë åðòºíöºä ¿ã¿é. ¯¿íèéã òºìðººð õàéð.



ºâñ, ºìñ, ñî¸ìáî, ñ¿éõ òýðýã, óíä



Ýíý ìèíèé áóðóó. ßñíû áîðîî ºâäºâ. Òà òàâòàé ìîðèë. Õàäààñíû òàâûã îíîæ öîõü. Õýýð

ìîðü ºâñ èäýâ. Õýýðèéí ãàëóó íèñýí èðýâ. ¯¿íèéã ¿çâýë öºì Öýðìààãèéí õèéñýí èäýý.

Öºìèéí ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàæ áàéíà. Ãàë ñºíººã÷ øàòàæ áàéñàí áàéøèíãèéí õààëãûã öºì

öîõèí îðîâ.



Óóðãà, ¿òýð ò¿ðãýí, íàðèéí, õ¿¿õýí, ÿìàð,



Öàãààí äààâóó àë÷óóðààð òîëãîéãîî îðîîæýý. Òàìèð÷èí õóðä õ¿÷íèéõýý äàâóó òàëûã

òýìöýýíä àøèãëàæýý. Õºõ òýíãýðò àëòàí íàð ìàíäàíà. Õ¿¿õýä ýõýý õºõºâ. ¯íýýíèé õºõ

ºâäæýý. Ýä áàðààãàà òýðãýíäýý à÷èâ. ªíäºð óóëíààñ õîëûí áàðàà òîäõîí õàðàãäàíà.



Òºìºð, ä¿íç ìîä, ä¿í ìýäýý, ñóðãààë, õèéõ



Àëèâàà ç¿éëèéã ÷àíàðã¿é õèéæ ººðèéãºº á¿¿ õóóð. Äýëõèéí àëü ÷ îðîíä áàéõã¿é õºãæèì áîë

ìîðèí õóóð þì. Öààñ õàíàíààñ õóóð÷ óíàâ. ªíºð ºòãºí àì á¿ëòýé àéë áàéíà. Á¿ë ÷àäàë

ìóóòàé àéëûí õ¿¿õýä èðëýý. Çàðèì àìüòíû ¿íýðëýõ ÷àäâàð ãîéä ñàéí.



Ò¿¿äýã ãàë, ò¿ãýýìýë ¿çýãäýë, ºíºº ¿å, ìººã ò¿¿õ, øààçàí



Òºìºðò õóóðàé øèð¿¿í. Õóóðàé õóâöñàà ºìñºâ. áàéøèíãèéí øàòààð ºãñºâ. õóóðàé ò¿ëýý

ò¿ðãýí øàòíà. Ãîëûí óñàíä ÷óëóó øèäýæ òîãëîëîî. Èä øèäýý ¿ç¿¿ë. Õóâ ÷èõòýé õîíü áàéâ.

Õ¿ç¿¿íäýý õóâ ç¿¿æýý. Õîâ á¿¿ õººöºëä. Õ¿íèé õóâü çàÿà ººð ººð.



Ãàðûí øóó, áààõàí, øèéòãýõ, àãààð, õàðàíäàà



Õàð ºíãèéí áóäàã õîâîð. ¯¿íèéã ¿çýæ õàð. Àéëûí íîõîé õàð õàð äóóãàðàâ. Õàðèéí íóòàãò

ñýòãýë òîãòñîíã¿é. ßëèõã¿é áºõ ÿìààíû ãàðçòàé. Òýìýýíèé áºõ ººõ èõòýé. Á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí

àõíààðàë òºâëºð÷ýý. Õºâñãºë íóòàãò áºº õ¿í îëîí. Ýíý áàò áºõ øèðýý áàéíà.


2.Óðò ýãøèã á¿õèé õîëáîî ¿ãèéã ìîíãîë áè÷èãò áóóëãààðàé.

Áààâãàéí áàìáàðóóø, öààñíû öàâóó, æîðîî õýýð, õýýðèéí áîîõîé, ýðýýí øààçàí



Àóãàà õ¿÷èí áàãà áîëîâ÷ óõààí áèëýã ñàéí áîë àñàð õ¿÷èò äàéñàíä ÷ ¿ë äèéëýãäýíý. Àñàð

ìàéõíû ¿¿äýíä îëîí õ¿í ñóóæýý. Íàñòíûã õ¿íäýë, íÿëõñûã àñàð. Àâèð ìóóò Öýðýí õàâöàë ðóó

àâèðàõààð Ñ¿ðýíòýé øèâýð àâèð ÿðèëöàí àëõëàà.



Ýëýý øóâóó, àëèà õººðõºí, õºðººí äóó, çîõèîëûí äóó,òýýâðèéí òîâ÷îî



Àìàð ìýíäýý ìýäýëöýí àæèë òºðëèéíõºº àìàð õÿëáàðûã ÿðèëöààä àìàð ìîäíû äîð àìàð÷

ñààòàâ. ªäºð áîëãîí Áóëãàí ãîëûí óñíààñ çººâ. õîãèéí óðãàìëûã ¿íäñýýð íü áóëãà òàòàõ

õýðýãòýé. Õàðàõ í¿äýý õàéðëà. Öàéã í¿äýæ õýðýãëý.



Ëóóíû ñ¿¿ë, äýýä ñóðãóóëü, çîî íóðóó, íàðèéí õîîëîé, äºðººí ÷èìýý



Òàâàí àðàâ òàâü áîëäîã. Øèðýýí äýýð íîì, äýâòýð, ¿çýã, õàðàíäàà, øóãàìàà òàâü.

Õºäºëìºðèéí ¿ð øèìýý ¿çëýý. Àéðàã øèìæ óóëàà. Õóâèéí ýìèéí ñàíãèéí òîî õýò îëøèð÷ýý.

Ýì õîíèíóóäûã ñ¿ðãýýñ áàðüæ õýä áàéãààã òîîëîâ. Õàòàí õ¿í óÿí õàòàí ñýòãýëòýé áàéâàë

ñàéí.



Áàðààí ñ¿¿äýð, ø¿¿äýð áóóõ, ýðëèéç ¿íýý, íîãîîí ãàöóóð,÷èðã¿¿ëèéí äààö



Õóð áîðîî îðëîî. Õîíèíû õóð òàðãà ñàéí áàéíà. Îëîí õ¿í õóðæ öóãëàâ. Õóð øóâóó íèñíý.

Õýýð ìîðü íààäàìä ò¿ð¿¿ëæýý. Õýýðèéí ãàëóó íèñýí ¿ë õ¿ðýõ ãàçðààñ õ¿íèé õ¿¿ ýðäýíý

ºâºðëºæ èðíý. Çýýëèéí õ¿¿ áóóðàâ. Öàìöûã íü õ¿¿ òàòàâ.



Ààðóóë õóðóóä, àäóóíû õîìîîë, àéðãèéí õºõ¿¿ð, õîãèéí ø¿¿ð, ø¿¿ð ñàì



Øàð ºíãèéí áóäãààð áóäàâ. Øàð ¿õðèéã òýðãýíä ñóðãàæýý. Ìàõ øàðæ èäýâ. Óóëñûí øèë

äýýð î÷èâ. Öîíõíû øèëèéã õàéðëàõ õýðýãòýé. Áè÷èã õóâèëæ îëøðóóë. Áóäãèéí ºíãº íü

õóâèëæýý. Õàä àñãà èõòýé ãàçàð õàä æèìñ óðãàíà. Ñàíäëûí õºëèéã õàäààñààð õàä.



Ñààðàë òóóëàé, ÿðèà õººðºº, ÷ºäºð òóøàà, îîíûí õ¿ç¿¿, æîîìíû õîð



Áèä øóâóóíû ¿¿ð õèéâ. ¿¿ð öàéæ ýõëýâ. ¯ðòýé õ¿ý æàðãàíà. Ìºíãº òºãðºãºº äýìèé á¿¿ ¿ð.

Õàñ òýìäãèéã õàñàæ çóðæýý. Öàñ ìºñ õàéëàâ. Óéëæ õàéëæ ÿàõ þì áý. Ìàíàéä õàâ íîõîé

áèé. Òýð õàâ õàð ºíãºòýé. Çàëóóãèéí èä õàâàà ¿ç¿¿ëýâ. Ýýæ äýýë õàâàâ. Õàâ õàðàíõóé øºíº

õàâ íîõîé õàâ õàâ õóöíà.



Ãàëóóäûí öóâàà, ¿¿ëäýð óãñàà, õºäººíèé çàëóó, õàà ãóÿ, ñàà ºâ÷èí



Ó÷èð øàëòãààíûã íü îëú¸. Àõ ä¿¿ õî¸ð ó÷ðàí çîëãîâ. Öàã óóð äóëààðàâ. Öàéã óóðò í¿äýâ.

Ìîíãîë÷óóäûí óóð ìýíãý íü õºõ. Óóë íóðóó õàðàãäàâ. Óóë ç¿éëèéã ñàéí îéëãî. Öàãààí óóë

öýöýã áýëýãëýâ. Ìýðãý òºëºãò á¿¿ èòãý. Òºëºã õóðãàà ò¿ì õ¿ðãý. Ýõ îðíûõîî òºëºº ç¿òãý.



Ñ¿¿ ñààëü, çýýò¿¿ æîîòóó, óëààí ëóóâàí, õ¿¿äèé ä¿¿ðýí, óóëü äóóãàðàõ



ªºðèéí òóñûã óðüä ºã. ªãëººíèé íàð óóëûí îðîéä òóñàâ. Ìîäíû óðààð ñèéëáýð õèéæ áîëíî.

Óð ÷àäâàðûí òýìöýýíä îðîëöîâ. Äýâòðèéí õóóäñàà óðæ òàñäàæ áîëîõã¿é. Àæèëä äàäëàãà,

à÷ààíä òàòëàãà õýðýãòýé. Ìèíèé ä¿¿ ¿¿íèéã ñàéí àæèãëàæ õàð. Ò¿¿íèé óíàñàí õèëýí õàð

ìîðü òîëãîé õàÿëàí ä¿¿õýëçýíý.



Çààâàë õèé, äààâóó äààëèìáà, íààäàæ çóãààëàõ, ø¿¿ ìàðàà, äýýñ îîñîð



Ãààíñàà ñýòãý. Áîäîæ ñýòãý. Ñàð øóâóó íèñýâ. ªâëèéí óëèðàë ãóðâàí ñàðòàé. Íàð ñàð øèã

ìàíäàæ ÿâ. Øºíºæèí ç¿ñ áîðîî îðæ, ãàçðûí ºíãº ñýðãýâ. Àõ áàíç ìîä ç¿ñýâ. Ñàÿõàí îðñîí

øèíý öàñàí äýýð àìüòíû ìºð çóðàéíà. Äàë ìºðºº äàðñàí ãýçýãòýé õ¿¿õýí áàéíà. ªâºº

õóòãàíû ìºðèéã àæèæ ñóóâ.



Ýìýýëèéí á¿¿ðýã, õóóðàé ñ¿¿, õóóðàéí àð, ºëã¿¿ð õèéõ, äýýð äîîð



Ä¿¿ çóóí òºãðºã îëîâ. Çî÷èä Ýðäýíý-Çóó ¿çýæ ñîíèðõîâ. Áèä àìü çóóõ àÿäàæ áàéíà. Çóóõ

ÿíäàí íü çýâýð÷ýý. Æàäíû çýâ çýâýíä èäýãäæýý. Ø¿äýíçýý çóð. Õºðºã çóðàã çóð. Ýýæ

ãóòëûí çóóçàé õàäàæ, ààâ õàçààðûí çóóçàé õèéâ.



Çàëõóó æààë, çîîñ ÿí÷ààí, ÿðóó àÿëãóó, ÿàðóó ñàíäðóó,ÿìààíû íîîëóóð



Äîëîîí äîëîî äº÷èí åñ. Íîõîé èä¿¿ðýý äîëîîâ. Ñàâàà óñààð çàéë. Ýíäýýñ õóðäàí çàéë. Òóë

çàãàñ áàðèëàà. Ýðäýì ñóðàõûí òóëä ýíý áèåý çîðèóëàâ. Òóëãàà òóëæ ãàëàà àñààâ. Ñ¿¿íèé

ºðºì õàìàâ. Áàãàæíû ºðºì áàðèâ. Ýýæ ¿íýý ñààü. Ñàà ºâ÷èí àâóëòàé.



ÿòóó øóâóó, ÿäóó ç¿ä¿¿, á¿ðýý ¿ëýýõ, òîãîî õººëºõ, ýýëæ äàðàà



Ýð¿¿ë áèåä ñàðóóë óõààí îðøèíî. Çîâîõ öàãò íºõðèéí ÷àíàð òàíèãäàíà. Ìàíàé îðîí ýõ

ãàçðûí õóóðàé óóð àìüñãàëòàé. ªâãºí òºìðèéí õóóðàéãàà õºðººãºº èðëýâ. Èõ ¿ä ºíãºð÷

áàéõàä õààëãàíû õîíõ æèíãýíýëýý. Ìîíãîë÷óóä ýðò ¿åýñ õóâ ýäëýë õýðýãëýëèéã ýäýëæ

áàéæýý.



Öàà áóãà, ýýâýð ãàçàð, ä¿í÷¿¿ð ìààíü, áàãàëçóóð õîîëîé, òººðºã çàÿà



Ýäèéí àøèã ýõýíäýý, ýðäìèéí àøèã ýöýñòýý. Àìèí õóâèéí àøèã ºâñíèé ø¿¿äýðòýé àäèë.

Ñ¿¿äðýýñ ººð íºõºðã¿é, ñ¿¿ëíýýñ ººð òàøóóðã¿é. ªºðºº ºìäã¿é áàéæ, ºâäºã öîîðõîéã

øîîëîõ. ººðèéãºº õýëýõýä ºíäãºº äàðñàí øóâóó øèã, õ¿íèéã õýëýõýä õ¿ðýí ýðýýí á¿ðãýä

øèã.



Ìàíòóóí áóóç, çîîäîé òýæýýë, æîëîî öóëáóóð, äààãà ñàðâàà, õîæóóëûí ¸çîîð



ªºðèéí òîëãîé äýýðõ òýìýýã ¿çýõã¿é áàéæ, ºðººëèéí òîëãîé äýýðõ ºâñèéã çààõ. Ãèøãýõýýñýý

ºìíº çàìàà õàð, ýñãýõýýñýý ºìíº ýäýý ¿ç. Áèä äàâàà ãàðèãò ºíäºð äàâààãààð äàâàâ. Ýíý

÷èíü õ¿äýð ýð áàéíà. Õ¿äýðèéí çààð õýðýãòýé.



Ã¿¿íèé ñààì, ¿íýãýí ëîîâóóç, òýíýã ìààíàã, öîîëòóóð áàãàæ, õîäîîäíû íóãàëóóð



Õ¿÷ òýíõýýòýé õ¿í õ¿÷òýé àéðàã óóõ ÷ áàñ ñîíèí áàéäàã ø¿¿. Õºøºº òèéø î÷èõ àðäûí çàì

áàëàðñàíã¿é. Õºøèãíèé öààíà õºãæèì íàìóóõíààð ýãøèãëýíý. Ìàðãààøèéí ººõíººñ

ºíººäðèéí óóøãè äýýð. ªãºõ õ¿í ãýäèéæ àâàõ õ¿í áºõèéíº.



Ãàðòààì õººðºã, äàâæàà õ¿¿õýä, æèã¿¿ãýí äýýë, ýýëæ äóãàðàà, ã¿çýýëçãýíý ò¿¿õ,



Èëæèãíèé ÷èõýíä óñ õèéñýí ÷ ñýãñýðíý, àëò õèéñýí ÷ ñýãñýðíý. ¿ã íü ò¿ðãýí, ¿éë íü óäààí.

¿ã ìýäýõã¿é õ¿íä õýëñýí ¿ã ¿íñýíä õàÿñàí ñóâä àäèë. ¯ãèéí áîãèíî íü, òºðèéí øóäàðãà íü.

Àðâàéí ãóðèë óñ äààäàã, ààâûí õ¿¿ ¿ã äààäàã.



Áîðîîõîé øèéäýì, àðèëæàà íàéìàà, íóóð öººðºì, øîîâäîð õ¿¿õýä, ãóòëûí õîíøîîð



Àéëä î÷èõäîî íàìàð, ãýðò íü î÷èõîä õàâàð. Ñóóñàí öýöíýýñ ÿâñàí òýíýã äýýð.¯ã á¿ð

óòãàòàé, óòà á¿ð ó÷èðòàé. Õýëýõ ¿ãèéí öººí íü, õèéõ àæëûí èõ íü . Õºâ õºõ òýíãýðýýñ öàâ

öàãààí ¿¿ë îé÷íî. Óóë äàìæèæ óóãàí ÿðãóé ã¿éíý. Çàìûí õ¿ç¿¿ óðò, çààíû õ¿ç¿¿ áîãèíî.



Äèâààæèíãèéí îðîí, ìèíèé ä¿¿, þ¿äýí ìàëãàé, ï¿íò¿¿çòýé õóóðãà, óíãàñ õèé



Íîéðíîîñ ìîðèî ÷ºìºãíººñ õóòãàà. Óóëûí ÷èíýý õàðûã òóóëàéí ÷èíýý öàãààíààð äèéëíý.

Òýìýýíä õ¿ðýõã¿é ãàðàà òýíãýð ð¿¿ ñàðâàéõ. Áàðûí ñ¿¿ë áîëîõîîð áàòãàíûí òîëãîé áîë.

Õ¿íèé ýðõýíä æàðãàõààð ººðèéí ýðõýíä çîâ. Õ¿íèé òîëãîéãîîð íèñýõýýð ººðèéí òîëãîéãîîð

ºíõºð.



ÿð ò¿¿õèé, ò¿¿õèé ýä, øóðãààã ìîä, õàðàíäàà áèéð,íàìóóí çººëºí



Õ¿íèé äóðààð òîñ óóõààð ººðèéí äóðààð óñ óó. Ýäýýð áèåý ÷èìýõýýð ýðäìýýð áèåý ÷èìñýí

íü äýýð. Àõ òóë çàãàñ áàðèâ. Õîðâîîãèéí ãàéõàìøèã íü õ¿í, õ¿íèé ãàéõàìøèã íü óõààí.

Óóäàì òàëä øàð ºíãèéí ºâñ õàëèóðàí õèéñíý. Õ¿í íýðýý, òîãîñ ºäºº.



Ò¿ëõ¿¿ð öîîæ, ãàøóóí ºâñ, çóçààí àë÷óóð, ¿¿ëýí öîîðõîé, ç¿¿ä íîéð



Àéëààñ ýðýõýýð àâäðàà óóäàë. Ààâ íü èðñýí òóë õ¿¿õä¿¿ä ìàãíàé õàãàðòëàà áàÿðëàâ. Ç¿ñ

áîðîî ãàí ãà÷ãèéã òàéëíà. Èäñýí ýð¿¿ õóâõàéð÷ èä¿¿ëñýí áóò óðãàíà. Çººæ áóóõàä ç¿ëýã

ñàéõàí, çºâëºæ õýëýëöýõýä ààâ ñàéõàí. Õàðü ãàçàð ¿ãýý áýõýë, õàëóóí çóóðàà ýâýý õè÷ýý.



Çóóõ ÿíäàí, áóò ñººã, à÷àà áàðàà, ñ¿ëæýý äýëã¿¿ð, ñººì ãààíñ



Îëçíû ¿¿äèéã íýýæ ãàðçíû õààëãûã õààõ. Äýýñíèé àõàð íü ¿ãèéí áîãèíî íü äýýð. Õàéð íü

äîòðîî, õàë íü ãàäíàà. Äýýä òýíãýð õîë, äîîä ãàçàð õàòóó. Íýã òýìýýíèé õîðãîëä ìÿíãàí

òýìýý õàëüòèðàõ. Íýã ¿õðèéí ýâýð äýëñýõýä ìÿíãàí ¿õðèéí ýâýð äîðãèíî.



Òàðèà áóóäàé, ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë, ïèéñ¿¿ ñîðóóë, äîâ ñîíäóóë, ºíººäºð ìàðãààø



Øàð äàãàæ áÿðóó ºâñºíä õ¿ðýõ. Íýã ëèòð áåíçèí ñàÿ òîíí óñûã áîõèðäóóëäàã. Íýã õóðóóã

õàçâàë á¿õ áèå ºâäºõ. Èëæèã ýâðýý óðãàõààð ýõèéãýý ìºðãºõ. ªºõ ºãñºí õ¿íòýé ºãëºº áîñîîä

çàðãàëäàõ. Èëæèã òàðãàëáàë ýçíýý ºøèãëºíº. Òýæýýñýí áÿðóó òýðýã ýâäýíý.



Áººðíèé ººõ, õóóøóóð õàéðàõ, õ¿¿ òàòàõ, ñîîòîí ÷èõ, áººí ¿¿ë



Ìàíàé õîòûí ãóäàìæ ºðãºí áºãººä ñàðóóë. Òîìäñîí ãóòàë ìóóõàé. Ýðäìèéã õè÷ýýëýýð

ñóðäàã. Ýðëèéã ñóðãààð îëäîã. Ýðäýìòýí ìýðãýä äóãààðóóäûã ìàãàäëàâ. Áîðîî õóð òàòàð÷,

íàâ÷ öýöýã øàðëàâ. Ýðäýì ýñ ñóðâààñ õàðàãëàõ öàãò ãýìøèíý.



Çóðãèéí æààç, øèíý ñàíàà, ºðãºí øàíàà, ýýäýì õèéõ, ÿãààí òóóç



Òîãîðóó õººðõºí, òîîäîã ìóóõàé. Çóí ìàë òàðãàëæ, öàãààí èäýý ýëáýãøèâ. Ýíý áîë ìèíèé

òºðñºí íóòàã. Ýðäýíèéí ÷óëóóãààð ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ç¿éë õèéäýã. Òàðèàëàí÷èä òºìñ, ëóóâàí,

ñîíãèíî òàðèâ. Öàãèéí þìûã öàãò íü õèé. Öîîõîð ìîðü öîãèíî.



Ýýð¿¿ëèéí óòàñ, ìºíãºí ýýìýã, ÿíæóóð òàìõè, ýýçãèé áóöàëãàõ, öîîõîð èðâýñ



Ìàíéà ñóðãóóëü ìÿíãààä õ¿¿õýäòýé. Íîì èõ óíø. Õóí óñíû øóâóó. Íàìàéã Áîëä ãýäýã. ßìàà

ÿðãóéíä äóðòàé. Ìóóã ìàðò. Ñàéíûã äàãà. Ýìèéí óðãàìëààð ýì õèéäýã. Ìîäûã õºðººãººð

õºðººäíº. Ãóðèëûã óëààí áóóäàéãààð õèéäýã. Õîíèí ñ¿ðýã òàë ä¿¿ðýí áýë÷èâ.



¿ðýý ìîðü, ýð¿¿ë ÷èéðýã, ààðö ø¿¿õ, ñóâàã øóóäóó, øèð¿¿í áîðîî,



Áàãàäñàí ãóòàë õºë áàðèíà. Ñîëîíãî äîëîîí ºíãºòýé. Ýìýý ºâººãºº õàéðëàæ áàé. Ñàéí

çàìààð ò¿ðãýí ÿâíà. ªãëºº ýðò öýâýð àãààðò ãàð. Ìàíàé óëñûí íóòàã ºðãºí óóäàì. Àõ íü

ñóðãàäàã, ä¿¿ íü ñîíñäîã. Àðèóí öýâðèéã ñàõèâàë ºâ÷ëºõã¿é.



Øîðãîîëæíû ¿¿ð, øóëóóí øóäàðãà,óóðãà øèëá¿¿ð, ÷ºëºº çºâøººðºë, õàø ÷óëóó



¯çãýý õýò ÷àíãà äàðæ áèòãèé áè÷. Áóóðëààñ ¿íýí çºâ ¿ã ñîíñîîðîé. Ìîíãîëä æèë, ñàð,

ºäðèéã àìüòíû íýðýýð íýðëýäýã. È÷ã¿¿ð ìýò ÿâäëûã ÿòãàæ îðõèãòóí. Óóëûí ÷èìýã ìîä,

óëñûí ÷èìýã ýðäýìòýí. Óíàñàí ìîä îéí äàðàìò, óõààíã¿é íî¸í òºðèéí äàðàìò.



÷èñ÷¿¿ òîðãî, ÷èíæ¿¿ íîãîî, àäèë ÷àöóó, õîðèî öýýð, óóðãàíû öýýæ



Áóëãèéí ýõýíä ìîðü õàðæ áîëîõã¿é-ëóñ áóçàðòàíà. Ãàçàðò øààñàí ãàäàñ îðõèäîãã¿é-ãàðò

ºðãºñ îðîõòîé àäèë. Øóâóóíû ºíäãèéã õàãàëæ áîëîõã¿é-õ¿¿õýä öîîõîð í¿¿ðòýé ãàðíà. Íÿëõ

íîãîî òàñàëæ áîëîõã¿é-ýýæèéí ìººì ºâäºíº. Ãýðèéí áàãàíà òýâýð÷ çîãñäîãã¿é-çîâëîí

õóðààäàã.



Ãàöóóðûí øèëì¿¿ñ, àëõ ö¿¿ö, öîâîî æààë, öàãàà èäýý, õýýë õàõóóëü



Ñàíààíû õèðèéã õýëýëöýæ àðèëãàíà,ñàâíû õèðèéã óãààæ àðèëãàíà. Õîíü öººòèéí õîðìîé

áîãèíî, óõààí ìóóòûí õîøóó áîãèíî. Áóëæ áîëäîãã¿é áóë õàð ÷óëóó(ñ¿¿äýð). Óðóó í¿¿õýä

áóõàí áÿðóó ò¿ð¿¿ëíý. Óéãàã¿é õ¿í óóë í¿õýëíý. Äàññàí ãàçðûí äààâóó çººëºí.



Õýðñ¿¿ õ¿¿õýä, õîò õ¿ðýý, á¿ä¿¿í íàðèéí, õóó÷èí íàéç, õóóç ñàõàë



ªºðºº îé÷ñîí õ¿¿õýä óéëäàãã¿é. ×ºòãºðèéí áàãà íü àäòàé. Íàâòãàð ýìãýí íàÿí õóìñòàé(àðàã).

Ìîãîé ãóðàâ òàñðàâ÷ ã¿ðâýëèéí ÷èíýý. Õýðýýíä õàðâàñàí ñóì çàðààíä òóñàõ. Èõ òîãîîíû

õóñìûã ãóðâàí æèë õóñäàã. Çóóí ÿìààíä æàðàí óõíà.



Õººðõºí õ¿¿õýí, õîîñîí õîäîîä, õîëáîî ñ¿ëáýý, õèæýýë àâãàé,õàòóó õîðâîî



Ñàéí õ¿íèé ñàíàà òàðèà àäèë, ìóó õ¿íèé ñàíàà ìîãîé àäèë. Ýðäìèéí äýýä ýâ, ýðõìèéí

äýýä ýõ. ¯õñýí áóóðûí òîëãîéíîîñ àìüä àò àéíà. Èøèãíèé ýâýð óðãàæ ýõèéí äýëýí ÷è÷íý.

¯íýý ¿õýõäýý ñ¿¿ îðîâ. Ñ¿¿íä õàëàõäàà òàðàã ¿ëýýâ. Òîñ ã¿çýýëýõ ãýýä òóãàëàà ã¿çýýëýõ


Çàõèàíû õàðèó, õàëóóí õîîë, äóëààí õàøàà, á¿ëýýí àìüñãàë, óóëûí õàæóó

3. Äàðààõ õýñãèéã áè÷ãèéí ãàëèãààð õºðâ¿¿ëæ áè÷.



Õýë ÿñã¿é ÷ õýðýì íóðààíà. Ìóó áóõ òîëãîé äýýðýý øîðîî öàöäàã. Ýëãýí õýä ººä òºëãºí õóö

ìºðãºíº. Àéñàí õ¿íä àðãàë õºäºëíº. Àéñàí õ¿íä àëñûí óóë õºäºëíº. Ìóó äàðõíû í¿¿ðñ èõ,

ìóó ìóæààíû áàãàæ èõ. Øóíàë èõýäâýë øóëàì áîëíî.


¿¿ä õààëãà, óðèà äóóäëàãà, óóð í¿ä¿¿ð, ¿¿ðèéí òóÿà, ñýð¿¿í àãààð




Áîäñîí îëîí ç¿éëýýñ á¿òñýí íýã ç¿éë äýýð. Áýëòãýë ñàéí áîë àæèë ñàéí, áèë¿¿ ñàéí áîë

õóòãà õóðö. ªìä õèéæ ºãºõ õ¿íã¿é áîëîâ÷ ºì÷èéã íü õóâààõ òºðºë îëîí. Õàãàðõàéãàà

õàòãàâààñ óðàí, õîéäîõîî áîäâîîñ öýöýí. Õýëýõ íü óóëûí ÷èíýý, õèéõ íü õýäãýíèé ÷èíýý.


Õàëáàãà ñýðýý, øèðýý ñàíäàë, ààâûí ñóðãààë, íîîðîã öààñ, áóóðûí îðîî




Ñàéí ìîðü ãýæ ýìýýëäýý áóñ, ñàéõàí ç¿ñ ãýæ äýýëýíäýý áóñ. Áýðõýä á¿¿ öóõàëä, õÿëáàðò

á¿¿ õàíõàëç. ßàðàâ÷ ÿâãàí á¿¿ ñóó, ÿäðàâ÷ òàøóóðàà á¿¿ òóë. Øºíºä îðîéã¿é, øºëºíä

äýýæã¿é. Îðîéòâîë ýðòëýõýä áýðõ, äîðîéòâîë äýãæèõýä áýðõ.


Óóãàí õ¿¿, õóóëü öààç, ýð¿¿ çààõ, õýìæýý äàìæàà, äîõèî çàíãàà




Ýðãýõ õîðâîîãèéí æàì, ýëýãäýõ íàñíû òîéðîã ãýæ ñîíèí ÷àìèí þì äàà. Áàãøèéí ñóðãóóëü

ä¿¿ðãýæ óëààí äèïëîì ºâºðëºñºí õîðèí õýäýí íàñòàé çàëóó òºðæ ºññºí Àëòàé íóòàãòàà

î÷èæ, àæèë àìüäðàëûí ãàðààãàà ýõýëæ áàéñàí öàã ñàÿõàí.


Óëèàñ õàéëààñ, òàðèà õóðààëò, òóøààë øèéäâýð, õàøàà õîðîî, æèøýý ¿ç¿¿ëýõ




Ýìýý ýýæýýðýý äýýñ òîîõûã çààëãàëàà. Òýð ¿åèéí áàéëäàí äàãóóëàã÷èä ò¿ìíèé ãàçàð

äàéëààð ìîðäîõîä ñ¿ð èõòýé öýðãèéí æàíæèí íü øèâýýëñýí æàãñààëûí ºìíº ãàðààä

õîéëîãèéí ìàõ èäñýí öýðã¿¿ä õî¸ð àëõààä ãýæ òóøààäàã áàéñàí þì.


Øààçãàé àëàã, ààëçíû òîð, äîëîîâîð õóðóó, òîîíîíû äààãà, õè÷ýýë çààëò




Õ¿í çºâõºí æàðãàõ õèéãýýä çîâîõûí òºëºº òºðäºã áèø, ¿¿ðä ìºíõ ¿ëäýõ õºäºëìºð á¿òýýëèéí

òºëºº òºðäºã þì. Ãîëûí äýýðõ ºòãºí ìàíàí á¿¿äèéí øèíãýðýõýä ìººãíèé õ¿ðýý èõýä

òîäîðñîí áàéâ. Ààãèì õàëóóí ¿äýä Äàëõàà ãóàé ÷ºäºð òóøààãàà àâààä ñàíä ìýíä ãàðëàà.


Äààìàé ñàéí, ýìýýëèéí îëîì, àòèðàà ñóóõ, óòàà áààãèõ, í¿¿ðíèé áàòãà




Îðõîí ãîëûí Óëààí öóòãàëàí îëîí ¿åä òàõèãäñàí ñ¿ð õ¿÷ èõòýé áºãººä òàâàí ëàíãèéí ìºíãºí

åìá¿¿ ºðãºëòýé áàéæýý. Ìàíàé îðíû íýõìýëèéí ¿éëäâýð¿¿äýä ÿíç á¿ðèéí äààëèìáà, òîðãî,

öýìáý ¿éëäâýðëýæýý. Ä¿¿ãèéíõ íü õºëèéíõ íü óë ã¿âòð¿¿òýí öýâð¿¿òñýí áàéíà.


Á¿ðýý áèøã¿¿ð, áººñ õóóðñ,öýâð¿¿ ãºâäð¿¿, õ¿¿ðçãýíý õîðõîé, îãîòíû ãºë÷ãèé




Àìüäðàë õýìýýõ àãóó èõ òîéðîãò õ¿í ãýæ ºãººìºð ñýòãýëòýé àìüòàí ìàíñóóðàí ä¿éíãýòâýë

äîðîéòîõ íü õÿëáàð àæýý. Òýðòýýõ óóëûí áýëä õºðººí äóó õàíãèíàíà. Òîâóó ãóàé àëòàí

íóóõòàé ø¿ðýí õººðãºº ãàðãàí õîë îéðûí õ¿ì¿¿ñòýé òàìõèëíà.


Çóðààñ õèãýýñ, ýä àãóóðñ, äýãýý ãîãöîî, äààí÷ ñàéí, ýëýã äîîã




Òýð íîäíèí æèë Î÷èð ãóàéí íàÿí íàñíû íàéðàí äýýð åðººë àéëòãàí ìÿëààñàí þì. Ìàíàé

îðíû óóëàðõàã íóòàãò àãóé õîíãèë ýëáýã. Çàðèì íü áîñîî õ¿í ÿâàõ àðãàã¿é çºâõºí ìºëõºæ

ÿâàõóéö ÷ áàéäàã. Íàìðûí ñýð¿¿í øºíº õîíèíû äýðãýä ñýð¿¿í õîíîõ ñàéõàí.


Õóÿã äóóëãà, äýí áóóäàë, äýíä¿¿ õàéðàí, ÷èéäýí äýíë¿¿, ä¿¿ã¿¿ð øèäýõ




Õººðõèé ýõèéíõýý à÷èéã ¿ð íü õýäèé õàðèóëàâ÷

Õºõ¿¿ëñýí ñ¿¿íèéäóñëûã ã¿éöýýæ ÷àääàã ñàí áèë ¿¿

Öàã ìº÷ ýðãýõ á¿ðèéä

Öàöëàà ºðãºñºí ýýæ ìèíü.


Æèíãýð ãè÷èé, ºðºì çººõèé, ìàíäàðâàà öýöýã, øèë¿¿ñíèé íîãóóë, íîéðìîãëîí

íîçîîðîõ




Ø¿ãýë äóóãàðàíãóóò òàìèð÷èä çîãñîñõèéí òîãëîëò äóóñàâ. Öîîõîð ìîðü íü öîãèîòîé äîî õº

×îíîí õºíæèë äýëãýýñòýé äýý õº õýìýýí äóóëàõ íü íýãèéã áîäîãäóóëíà. Äàâñ, ø¿¿ õóðààæ

äóóñìàãö õóðäàí ìîðü õººæ óóðãàëàõ áîëîâ.


Íóðøàà ÿðèà, ÷óëóóí í¿¿ðñ, ºìãººëæ õàìãààëàõ, ãóòëûí ºñãèé, õàìàð ñàìñàà




Ñ¿¿ëèéí ¿íýýíèéõýý õºõèéã øóâòðàõ ñàíààòàé áàéòàë áàéäàë ººð áîëæ àæèë øóâòðàõ

áîëîîã¿é ãýëýý. Îðîí äýýð õºëáºð÷ áàéãàà áóëèà ýð äîòíî íºõðºº õàðñíàà áîëü¸ õýìýýí

äóó àëäàâ. Õºìºë ,òààíà õàíõàëñàí õºäººä íàìàðòàà ñàéõàí.


Õîðîìñîã ñààäàã, ìºíãºí òîâðóó, ñààä òîòãîð, ¿ð÷ëýýñ ñóóõ, õèóð äàðöàã




Óð àâààä óóð õèéõ ãýòýë óð íü äóòààä óóð íü õ¿ð÷ýý. Óóë íü áè öàãààí óóë öýöýã îë

õýìýýõýä íü îëíûã îëíî õýìýýãýýä óëàà õèéæ óëàà õàíçàðòàë ÿâààä èðëýý. Äóòóó ÷àíàæ

áîëãîñîí ò¿¿õèé ìàõ ò¿¿æ èäýýä öàäàõ øèã áîëäîã þì. Ãóòëûí çóóçàé õàíçàðëàà ÿàíà.


Õèéë õºãæèì, òàðèàí øàãøóóðãà, ÷èã÷èé õóðóó, øóëãà äóëüòèðàà, ìîðü þ¿ëýõ




×àöóó íàñíû çàëóóñûí òýì¿¿ëýë íýãýí áóé. Ýýð¿¿ õýëòýé õ¿íèé ìàøèíû ÷èðã¿¿ëèéã ãîë

ãàðãàâ. ¨îçã¿é ýð ÿàðóó áîëîõîîð ä¿¿ã¿¿ð øèäýâ. Óóðàã ñ¿¿íèé àìòûã øèìæ, óóðãà áàðüñàí

ýð áîëäîã þì. Çóóçàé õîëáîõ õóðäàí äààãàòàé áîëîõ ñàíàà áàéíà.


Á¿ðõýýðèéí ýýðìýã, ýýðýì òàë, ìîðèíû ìóíäàà, áàæóóíû íàâ÷, õèíø¿¿ õÿðâàñ




Íîîëóóð ìóøãèæ õîìîîë ò¿¿õ õýìýýãýýä õºãèéí àæèë îëîí áàéíà. Ãýðèéí á¿ðýýñèéã õóó

òàòààä äýýëèéí õîðìîé õ¿¿ òàòàæ õàÿàä òîõüã¿é õýìýýäýã íü ÿðøèã áàéíà. ªºõ ºãñºí õ¿íòýé

ºãëºº áîñîîä çàðãàëäàíà õýìýýõèéí ó÷ðûã òàíüöãàà.


Õºñðèé ÿñ, ñ¿ìèéí òóóðü, ìîðèíû æ¿÷ýý, àäàðìàà ýýäðýý, öàí õ¿¿ðýã




Õàäàí äýýð ãàð÷ õàä ò¿¿æ èäýýä ºãëººã¿¿ð õºäºëñíºº ìàðòæýý. Ýð¿¿ òîëãîé çààõàà ÷àìààð

çààëãàõã¿é. Òîãîîãîî çàéëæ ñóóãàà á¿ñã¿éã õýí ÷ çàéë ãýæ õýëýýã¿é ø¿¿ äýý. Çàðãà ø¿¿õ

òîãòîîëä ãàðûí ¿ñýã çóðààã¿é õýìýýæ ñ¿¿ ø¿¿æ áàéñàí àâãàé äóóãàðàâ.


Á¿ãýýí ç¿ñ, ìîõîî õóòãà, õººðºãíèé äààëèí, õ¿äðèéí çààðü, ààø àðàíøèí




Äàäàë ñóðààã¿é õ¿íýýð òàòëàãà òàòóóëáàë à÷àà íü õàçàéíà õýìýýäýã ¿íýí ¿¿? Øàðãóó

øóóðõàé áè÷èõã¿é áîë øàòàõóóí ò¿ãýýã¿¿ð õààíà ø¿¿. Áè õààíà òºðºº âý? Àëñûí áàðààã

õàðààä õ¿¿ãýý äàëëàâ. Áàðàà òàâàð òàëëàõ õýìýýãýýä ñ¿éä áîëîõ þì.


Õýýðèéí ãàëóó, íýýëò õèéõ, ò¿¿âýð çîõèîë, íººö áîëîëöîî, íóóö õóéâàëäààí




Çýý áîëîõ ºãººìºð ñýòãýëòýé òýð õ¿í áîäîõ, áóäàõ àæëûã ¿òýð ò¿ðãýí ãàðäàí õèéõäýý òóí ÷

ãàðòäàãã¿é àæýý. Ýëýãíèé ºâ÷èíä òýð ¿ðýë ýìèéã àâàà÷èæ ºãëºº. Ä¿¿ãèéí ãóòàë áàãàäñàíààñ

õºëèéíõ íü ÷èã÷èé õóðóó öýâð¿¿òñýí áàéíà.


Õºëèéí æèéðýã, õººæ ÿâóóëàõ, òýýâðèéí æîëîî÷, øîí çîîõ, áèåý òîîõ




Ýíý ãîëûí óñ ñ¿ðõèé áàãàäñàí áàéíà. Ýýæ òýìýýíèé íîîñîîð äýýñ òîìëîî. ßâãàí ãàðìààð

ãàðàãòóí. Ñ¿ðýíãèéí òýæýýñýí áààâãàéí áàìáàðóóø õ¿íýýñ áèø¿¿ðõýæ áàéñíàà òîãëîí

íààääàã áîëëîî. Àìãàëàí àëõ áàðèàä õóëãàíà àëàõààð óðàãøàà àëõàâ.


Ìºíãº çýýëýõ, àìü çóóõ, ø¿ä çóóõ, ñààëèéí ¿íýý, çóóõ ÿíäàí




Íàìðûí øàð íàð íàä äýýð ÷àì äýýð òóñíà. Íàéãàí íàéãàõ óëèðàëä íü áèä áàñ íàéãàíà.

Õóëãàíà õºåºãºº õóðààäàã øèã àðàé ë ãàíö íýãýýð íü çººëã¿é ÿâæ, õàâàð õóðãàíû õºãíº,

òóãàëûí çýëýíä áîîõ, àòãà ÷èìõ íîãîîí ºâñ àâäàã þì.


Òóóâðûí çàì, ãýýæ õàÿõ, íóñ íèéõ, àéæ ýìýýõ, øààçàí äîëîîõ




Áóãà õàíäãàé óðàìäàæ óóë óñûã áàÿñãàõàä ¿õýð øàð ìººðºëäºí ìàë÷èí õ¿íèéã çóãààöóóëíà.

Óðãààä óäñàí ìîäîä ºìõºð÷ ºãºðøèí ìóóäíà. Íºãººä¿¿ë íü ºíººõ äàìàðòàé õàð þìûã àâ÷

ÿâàõàä òýýðòýé, ÷èõýíä ÷èéðòýé ãýæ õýýð õºñºð îðõèæýý.


Õîîëîé ñººõ, ãàðàà ýýõ, áóëààæ ø¿¿ðýõ, í¿¿ðýý óãààõ, ñàëõè ¿ëýýõ




Çýýð, îîíûí àðüñààð õèéñýí ñàâõèí õ¿ðýì, øàòðûí á¿ðýí ñèéëáýðòýé øèðýýã õ¿ì¿¿ñ èõ

ñîíèðõîæ áàéâ. Áºõ ìºðºí ñóìûí á¿õ òýìýýíèé áºõ áîñîî. Þóõàí õýýõíýýð á¿¿ çàëõóóð.

Õóóðàéãààð õóóðàéäàæ, ç¿ëã¿¿ðýýð ç¿ëãý. Òóóø øóãàìûã òîîíîëæèí áîëãî.


Èíýýä õàíèàä, çýý õ¿¿, ýìýý ýýæ, ººõºíä îðîîõ, õàðààë åðººë




Àãóó óõààíòíû øèíæ íü öººí ¿ãýýð èõèéã ÿðèõàä áàéíà.×èíèé àìüä ÿâàõ õýäèé ÷èíýý äóðòàé

áàéãàà øèã ÷èíü õ¿í áàñ òºäèé äóðòàé áàéãàà. ªºðèéíõºº àìüäðàëûã õàéðëàäàã øèãýý

õ¿íèéõèéã òýãæ õàéðëàõ õýðýãòýé.Õýðýâ ÷è ýðäýìã¿é áîë áîëîâñðîëòîé õ¿íèé ä¿ð

á¿¿ ¿ç¿¿ë.Òýãýõ íü àíõèëàì ¿íýðã¿é öààñàí öýöýã ìýò þì.Õ¿í òºðâºë íýãýí ¿å, ºâñ óðãàâàë

íýãýí íàìàð.


ºíãº õººõ, çººæ áóóõ, áóóç õóóøóóð, áîîâ áîîðöîã, õàíóóð òººí¿¿ð




Òóñ áîëîõ íºõºð ãóðàâ. Óñ áîëîõ íºõºð ãóðàâ. Òóñ áîëîõ íü øóëóóí íºõºð, øóäàðãà íºõºð,

èõèéã äóóëñàí íºõºð áîëíî. Óñ áîëîõ íü í¿¿ð òàë çàñàã÷, çóñàð áÿëäóó÷, öóóðäàã àìò íºõºð

áîëíî.


Õóäàëäàà íàéìàà, òýæýýë áîðäîî, çîäîîí í¿äýýí, óðàëäààí òýìöýýí, õàäààñ ¿äýýñ




Ìèíèé àðàíøèí

Áóóðûí ø¿äíèé õàíãèíàõ ºâëººð

Áóäàðãàíàò ãîâèéíõîî ºâºëæººíä áàéõäàà

Õàíäãàé àÿíäàà õºëðºì çóíàà

Õàðàõ ãýæ õ¿ñäýã øèãýý, áè

Àëòàí ãîâüäîî äàâõèæ ÿâàõäàà

Àãëàãõàí õàíãàéäàà î÷èõ ñîí ãýæ ÿàðäàã àà.


Æàãñààë öóãëààí, õýð¿¿ë ìàðãààí, çîõèîë á¿òýýë, ñóäàëãàà õèéõ, ìýäýý äóóëãàõ




Õóâèí õºíºã, öàð äîìáî, øàíàãà õàëáàãà, öàöàë ìîäíû øîð õ¿ðòýë ìîä þìñàíæ. Áàñ ãýðèéí

äîòóóð öàâàã, òóóðãà, ¿ä, ºðõ, äýâñãýð, øèðäýã õ¿ðòýë áèí áèò¿¿ ¿ñòýé øèð ýñâýë èëãý.

Ýìãýí, ýìãýí ÷ ãýæ äýý, àâãàé ÷ ãýìýýð þìóó, ¿ë ìýäýã áóóðàë ñàí÷èã, ñóëàðñàí æàâæ,

àíüñàãà, õ¿ç¿¿íèé ¿ð÷ëýýã íü àíçààðàõã¿é áîë çàëóóõàí ÷ ãýæ áîëîõîîð õèæýýë íàñíû ýõíýð

ìýíä óñ ñîëüæ, ºâºëæºº äóëààí, òîõèòîéã õýëýëöýýä, çàã ºðäºí öàé ÷àíàâ.


Íèéëìýë ºã¿¿ëáýð, àñàðãàà ñóâèëãàà, óéëààí ìàéëààí, õýëõýý õîëáîî,äýýëèéí ýñã¿¿ð




Õèéë÷èí õ¿¿ ñàíõ¿¿ãèéí ¿ëäýãäëýý óðüäààñ ñóäàëæ, òîîöñîíîî äàõèí çýýë àâàõóóëàõààð

ñýð¿¿í, øóóãèàí äýðëýí õýâòýõ àðçãàð ¿ñòýé, ÿðàí í¿¿ðòýé, Óäâàë íýðò íàãàö ðóóãàà þëäòýé

òîëãîéãîî èëáýí àÿàðõàí îéðòîâ.


Ñîíãóóëèéí õóóëü, òîðãóóëü íîãäóóëàõ, òîîñ øîðîî, æîíõóó çóóðàõ, òîãëîîì íààäàì




Ñàðëàãèéã àíõ Òºâäèéí öàñò îðíîîñ ä¿¿ã¿¿ðäýæ àâ÷ èðñýí ãýõ áºãººä ìàõ íü áîòãèðñîí õàð

øºë áîëíî. Õîíõ äàìàð õîðæèãíîæ, õî¸ð ëàì áóâòíàíà. Òýð ÷ºòãºð àëü äèâàíãàðûí

äèâààæèíä òîíèëñîí àæ. Ãàçàð øîðîîíû àæèëä æîîòóó, çýýò¿¿, õ¿ðç, ëîîì õýðýãòýé. Çààâàë

æóóç òýðãýýð çóãààëàõ øààðäëàãàã¿é. Àçõ¿¿ áàéâàë ¸îç õ¿¿ãýýð öîõèíî. Õ¿¿äèé ä¿¿ðýí ìºíãº

õ¿¿ëýâ õýìýýí ç¿¿äëýâ.


Øóóãèõ øààãèõ, øèéãýõ õ¿¿ãýõ, øèâðýý áîðîî, øààçãàéí øàõòíàà, áàðõèðàà òýìýý




Õºõºº ºâëèéí õ¿éäýñ, õºõºº øóâóóíû ñàíãàñ. Àòãà ãóðèë àñãàðàõ, ¿ìõ ìàõ ¿ìõëýõ, ÷èìõ

áóäàà ÷èìõëýõ. Ò¿¿õèé óñ óóâààñ ò¿¿õèé ÿð øàâíà. ¯ãýýð ¿õ¿¿ëýõýýð èëäýýð ¿õ¿¿ë. Ëõ¿íäýâ

ãóàé ãóàíçíààñ åýâýí, ãîéìîí, øèéãóà õóäàëäàæ àâàâ. Áóëãà,ñóóñà, õ¿äýð, óóëü, òîíøóóë,

ñàðûã àí àãíóóðûí õóóëèàð àãíàæ óñòãàõûã õîðèãëîæýý. Ýðäýíèéí õ¿¿ ñàí àðâèäòóãàé.

2. “àãíóóðûí” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




ªíººãèéí ìîíãîë õ¿í öàã õóãàöààã åâðîï ìàÿãààð òîîëæ áàéíà. Ýðò öàãò áîë öàã õóãàöààã

íàðèéí õóâü, õóâü, ìº÷, öàã ãýõ ìýòýýð òîîë áàéæýý. ¯¿íä íàðèéí õóâü íü ñåêóíïä, õóâü íü

ìèíóò, ìº÷ íü àðâàí òàâàí ìèíóò, öàã íü äºðâºí ìº÷ áóþó æàðàí õóâü þì. Åâðîïûí òîîëëûã

àðãûí òîîëîë, Àçûí òîîëëûã áèëãèéí òîîëîë ãýíý.

2. “õóãàöààã” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Ñààíä äàéðóóëàí ºðººë òàòàíãè áîëñîí ¿ë òàíèõ õ¿äýð ÷èéðýã ýð, ºâäãºº íóãàëàí áàäàð

áàðèí ãóéëãà ãóéõ àõóéä çýýë ø¿¿ðäýõ öýâýðëýã÷ àìàíäàà þì áóâòíàí, ýð÷ëýí øóóãèõ äàëàé

äýýã¿¿ð íèñýõ öàõëàéã õàðàí ñàíààøèðíà.

2. “ñàíààøèðíà” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Çàðëàë óíøèæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ äýýð í¿¿ðýý óãààãààã¿é óäñàíäàà õàð öàðàéòàé þì øèã

õàðàãäàõ, ¿¿ðýã ¿¿ð÷, ñàâàà ìîä òóëñàí, çýðëýãøñýí áàéðûí ýöýíõèé õ¿í õ¿ð÷ èðýâ.

Ñýãñèéòýë óðò óðãàñàí òîëãîéí ¿ñýíä íü áóóðàë ñóóãààã¿é ìºðòºº áèò¿¿ óðãàñàí ñàõàë íü

õàðèí áóóðàëòàæ ÿâàà àæ.

¯ñòýé äýýëýý çàì çóóðàà ìóëçëóóëñàí óó, ýñâýë èäýõ þìíààñ ºã÷èõñºí ¿¿, õ¿íèéõ

áîëîëòîé ººðò òîìäñîí áîãèíî õàíöóéòàé íýã ìóó íýëèéñýí íîîðõîé þì ºìññºí íü áèåèéã

íü á¿ëýýö¿¿ëäýãã¿é áîëîëòîé.

2. “òîìäñîí” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Âàíãèéí õ¿ðýýíèé óðä õàðàãäàõ Áóëãàí óóëûí øóâòàðãà Áàéøèíò, ªëèéí äàâààíû ìîäîä ¿ë

ìýäýã íîãîîí òóÿà òàòàí, æàðãàëòàé õîñóóäûí á¿ëýýí àìüñãàë ëóãàà àäèë ñàëõèí óðüõíààð

¿ëýýæ, õºõ òýíãýð ñàéõàí á¿ñã¿éí í¿ä øèã òóíãàëàãõíààð ìèøýýñýí õàâðûí íàëãàð ºäºð

Ëõàì òîõîéí ÷èíýý áÿöõàí ¿ðýý òýâðýí “Õ¿¿äýý íýð õàéðëà” õýìýýí îðæ èðñýí ñýí.

2. “òóíãàëàãõíààð” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Áîð òàëûí çîî íÿëõàð÷ äýëõèé ýýýæ äýëýãíýýä

Ýâò øóâóóäûí öóâàà ¿¿ëýí ñ¿âýã÷èéã ñ¿âëýýä

¯¿ëýí ãèâë¿¿ðèéí öààíààñ ñàðàí øàãàëçñààð

Á¿ðäñýí óñíàà îðîîä è÷èíã¿éðýí öýìöýãíýõ ¿åñ

Öýðãýýñ áóóñàí çàëóó áîëçîîò õ¿íäýý çîðèîä

Öýìöãýð øàðãûí çàäãàé ñóìàí õàòèðààíä îí öàã íèñýí èðíýì.

2. “øóâóóäûí” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Èí÷ õîðîì á¿ðèéí ýðèõýí öóâàà õýëõýæ

Ýðäýíèéí àëòàí ¿ñãèéí óðàí ìýëìèé àìñõèéõ çàìã¿é

Öýöãèéí áàëàíä ýðâýýõèé øàíäàæ áèåñèéã õººöºëäººä

Öýí òîãîðóó áàéãàëèéí çàÿàíû öàì á¿æãýý äýãëýýä

Äýýä òýíãýðò ãóäàéñàí ãóðâàí ìàðàë òîõèîãîîä

Äýëõèéí äàãóóë àíèâàëçàí æèëèéõ¿é îí öàã ÿàðàí íèñ÷ îäíîì.

2. “õººöºëäººä” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Áàéãàëü åðòºíöèéí ìºíõèéí õºäºëãººí ãýíýò çîãñîæ, ýíý ë õýâýýð á¿õ þì õºøñºí øèã

ñàíàãäàõóéä, ÷èõ ä¿ëèéðýí, ãàãöõ¿¿ òàðõè òîëãîé áèò¿¿ í¿ðãýëýí áàéõ ìýò áàéñíàà, õýíãýðýã

ìºãººðñ æèíãýíýí æèíãýíýæ, íýí àëñààñ á¿¿ð ò¿¿ð ñîíñòîí óäòàë õàíãèíàñààð áàéõ íü

øóóãèàíò îð÷ëîíãèéí äóóäëàãà ìýò àâàé. Ñóëüäñàí ìîðèí õºëºðñºí ÷èõýý ãàíõóóëæ, õààÿà

íýã òóðãèàä, áºæèð áºæèð àëõàõàä, öîíîñîí øîðîî ¿ë ìýäýã øèðõèéíý.

2. “õºäºëãººí” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Îäîî ãîâèéí ìàë÷íû àìüäðàë íýí õ¿íäýð÷ áàéíà. Ýðò öàãò áîë çýýð îîíûí àðüñààð ãóòàë

õóâöñàà õèéæ, ºâºë õàâðûí õàòóó òàð÷èã öàãèéã äàâäàã áàéñàí áîë ºíºº ¿åä õÿìä òºñºð

¿íýòýé ýäýëãýý ñàéòàé, äààâóó äààëèìáà õîìñòîæ, èëò ¿ã¿éëýãäýõ áîëñíûã íèé íóóã¿é

õýëìýýð áàéíà.

2. “õîìñòîæ” ãýñýí ¿ãèéã óòãàò õýñãýýð çàäàëæ,òàéëáàðëà.




Íýãýí õýðýì ìîäíû äàìæèí ìº÷èð äýýð ¿ñðýí õàðàéæ áàéãààä óíòàæ áàéñàí ÷îíûí äýýð

ãýíýò îé÷æýý. ×îíî äàâõèéí áîñîí õàðàéæ, ò¿¿íèéã ø¿¿ðýí èäýõèéã çàâäñàíä õýðýì “Íàìàéã

òàâüæ ºãºº÷” õýìýýí ãóéâ.

2. “÷îíî” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õ¿íèé ãàð áîë ÿìàãò þìàíä õ¿ð÷ áàéäàã ó÷ðààñ õÿëáàðõàí õèðòýæ áîõèðäîíî. Ãàðàà ÿìàãò

àðèóí öýâýð áàéëãàõã¿é áîë ýëäýâ õàëäâàðò ºâ÷íèé íÿí íààëäàæ, õóìñ õóðóóíû çàâñàðò

ºñºæ ¿ðæèíý. Èéìýýñ ãàðàà óãààæ, öýâýðëýõã¿é áîë ºâ÷èí òàðààõ àþóëòàé.

2. “õ¿í” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ìîíãîë÷óóä ÿìàð íýãýí áóðõàí ø¿òýýí ø¿òýæ áàéñàíã¿é. Õàðèí “äýýä ø¿òýýí-òýíãýð”,

“äýðãýäýõ ø¿òýýí-ýöýã ýõ”, “äîîðõ ø¿òýýí-ãàçàð” ãýñýí öîðûí ãàíö ¿çýë áàðèìòëàëòàé

áàéñààð ºíººã õ¿ðëýý. Äýýðõ õºõ òýíãýðòýý á¿õ àìüäðàë, ¿éëñýý äààòãàí ø¿òíý. Äîîðõ áîð

äýëõèéãýý òýæýýæ òýòãýõ, òóëæ áîñîõ, øèíãýæ óóñàõ ãàçàð ìèíü ãýæ ø¿òíý. Äýðãýäýý áàéõ

ýöýã ýõýý à÷òàíû äýýä à÷òàí ãýæ á¿õ íàñààðàà à÷èéã íü õàðèóëàõûí òºëºº ýðìýëçýíý. ªºð

óëñ ¿íäýñòýíä òºäèéëºí ñàéí îéëãîãäîõã¿é ýíý ¿ãèéí öààíà ã¿íçãèé óòãà àãóóëãà íóóãäæýý.

2. “áóðõàí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ãîâèéí çàëóóñ õîò ñóóðèíû ãÿë öàë àìüäðàë, ýðõ ÿìáûã øîõîîðõîõ áîëñíîîð àäóóíä

ýðýìãèé ìîíãîë çàíãàà ãýýæ, ìàëààñ õîëäîõëîîð ñóíàëçñàí ñàéõàí óóðãà õóéâ, ãàíçàãà

þóãàà ñàãñàëçóóëñàí áîðæèãîí õèéöòýé ýìýýë ãºëºì ÷ í¿äíèé ãýì áîëæ áàéíà. ¯¿íèéã òºð

çàñàãòàà õàíäàæ õóðëûí ýíý èíäðýýñ ñîíîðäóóëúÿ ãýæ ªìíºãîâü àéìãèéí Ñýâðýé ñóìûí

ìàë÷èí Ãýíäýí ãóàé õýëñýí þì.

2. “ìàë÷èí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õ¿ç¿¿ òîëãîéã¿é áàéòàë ìºðãºìòãèé, õºë ãàðã¿é áàéòëàà ã¿éìõèé, íóãàñ íóðóóã¿é áàéòëàà

äààìòãàé, íóãàëóóð õîîëîéã¿é áàéòàë õ¿íãýíýìòãèé.

2. “òîëãîé” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Äîëèíãîðûí íàñ ãó÷ààä, öàðàé íü ìàõëàã õºõ, íóðóó ºíäºð, áèå òýãø, ãýçýã á¿ä¿¿í õàð, çàí

íü òºëºâ, óõààí ñýðãýëýí áîëîâ÷ ¿ñýã òàíèõã¿é, ãàãöõ¿¿ õàð áîð àæèëä ãàâøãàé, àäóó ìàëä

äàäàìãàé íýãýí. Ò¿¿íèé ýõíýð Ìÿäàã íàñ õîðèí õî¸ð, ààø çàí ñàéòàé, àæèë ñàéòàé ÷ áàÿí

Áîëäûí çàðö. Àëñ ãàçðààñ òýí¿¿÷èëæ ÿâñàí àäãèéí ÿäóó àéëûí á¿ñã¿é.

2. “çàðö” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí á¿ðýí õóâèëëààð õóâèëãà.




Áàÿí Áîëäûí íàñ íü äº÷ººä, òîëãîé íü õàëçàí, ãýäýñ íü á¿ä¿¿í, ñàõàë íü áèò¿¿, í¿ä íü

óëáàð, çàí íü òºâ áîëîâ÷ çàëü íü èõ áîëîëòîé. ×èñ÷¿¿íýýñ äýýø õóâöàñ ¿ë ýäëýõ áºãººä

ñàéí õóâöàñã¿é. Ò¿¿íèé ýõíýð Äýæèä íàñ äº÷ õýð, ààø çàí õóðäàí, ¿ã õýë øèð¿¿í, ñàíàà

ñýòãýë ñàéíã¿é, ýä þìàíä õàðàì÷ áèëýý. Áîëä õýäèéãýýð øóëóóí õ¿í áîëîâ÷ ýõíýð íü

ýëäâýýð ýâäýíý.

2. “ýâä” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òîäîòãîí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ñ¿ðýíõ¿¿ ¿¿íèéã ñîíèðõîõ íü áàãà, ò¿¿íèéã øèìòýõ íü èõ òóë, ÷èãëýñýí ç¿ã øóíàæ, äàâõèí

ºíãºðºõ áºãººä øóâóóí ñààðàë ¿äýø áîëòîë ºãëººíèé õýâýýð õàòèðñààð íàðèéí ñàéõàí

äºðâºí õºë íü óóë, óõààãèéí òîîñûã áóäðóóëñààð ÿâàõàä íü îéð çýðãýëäýý ñóóñàí àéëûí

õºãøèä çàëóóñ ò¿¿íèé áàðààã õàðæ ãàéõíà. Èéì ñàéõàí ìîðü óíàñàí õ¿í õààøàà ÿâíà ãýæ

øèðòñýýð õîöîðíî . Øóâóóí ñààðàë ìîðü íü Ñ¿ðýíõ¿¿ãèéí óíàà, ñ¿¿ìýëçýí ñ¿¿ìýëçýí…

õàðàãäàõ íü Ñ¿íæèäìààãèéí íóòàã.

2. “øóíà” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òîäîòãîí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Äýëõèéä õîñã¿é äóó

Óðòûí äóó áîë ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé äóóíû óðëàãèéí ñîíãîäîã õýëáýð, îðãèë íü þì. Äóóíä

ìîíãîë îðíû òàë õýýðèéí óóæèì àÿñ, îé õºâ÷èéí ñ¿ð æàâõëàí, õ¿í çîíû àìüäðàë, ñýòãýëèéí

óâèäàñ á¿ðýí øèíãýñýí áàéäàã. Ýíý äóó íü ºíãºº ãýíýò ººð÷ëºí, ºãñºæ, óðóóäàí,

øóðàíõàéëàõ çàâñàðò íü óðàí íóãàëààãààð õ¿íèé ñýòãýë ñàíààã ÷èìýãëýõ ìýò. “Óðòûí äóóíû

ãàéõàìøãèéã õýëýõýä õýö¿¿. ßàãààä ãýâýë òýð íü ÿðóó íàéðàã, ò¿¿õ, óãñààòíû ç¿é, õºãæèì,

äóóëàà÷èéí àâèàç¿éí îëîí áàÿëãèéã ººðòºº àãóóëñàí áàéäàã” ãýæ äóó ñóäëàà÷ ýðäýìòýä

áè÷æýý.

2. “àãóóë” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òîäîòãîí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Óóðûí òýðýãíèé ò¿¿õ

Ìàíàé óëñ ìÿíãà õî¸ð çóóí êèëîìåòð óðò òºìºð çàìòàé. Àíõíû òºìºð çàìûã 1939 îíä

Ýðýýí öàâààñ ×îéáàëñàí õîò õ¿ðòýë 237 êèëîìåòð óðò ýíý çàì ç¿¿í ãóðâàí àéìãèéã Îðîñ

óëñòàé õîëáîæ, 2 äàõü òºìºð çàì íü Îðîñûí Íàóøêà ºðòººíººñ Óëààíáààòàð õîò õ¿ðòýë

òàâüæ 1949 îíä àøèãëàëòàíä îðóóëæýý. Òºìºð çàì íü ìàíàé îðíûã õºðø óëñóóäòàé õîëáîæ,

ìàøèí òåõíèê, òºõººðºìæ, áàðàà, ìàòåðèàëûí èõýíõèéã òýýâýðëýæ áàéíà. Îðîñûí õîëáîîíû

óëñ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Õÿòàä Àðä Óëñ, àçè, åâðîïûí áóñàä óëñòàé òºìºð çàìààð øóóä

õîëáîãäñîíîîð ýäèéí çàñãèéí õýëõýý õîëáîî óëàì ºðãºæèæ, à÷àà òýýâýðëýëò ýðñ íýìýãäñýí

áàéíà.

2. “òàâü” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Òóëãàíä àðãàëûí ãàë ÷èìýýã¿éõýí àñíà. Ñýãñ¿¿ðãýí äýýë íºìðºí ãàëûí çàõàä ñóóãàà ºâãºí

ãààíñàà õààÿà íýã ÷èìýýã¿é ñîðæ, ãàë øèðòýí áîäëîãîøèðíî. Ãàäàà õîòîëñîí ¿õýð ìàë ÷

àíèð ÷èìýýã¿é áºãººä ýíý çóóð õºäºëæ áàäàð÷ áàéãàà þì ãýâýë ãàíöõàí òóëãàí äàõü ãàë

àòàë òýíäýýñ ÷ ÷èìýý ¿ë ãàðíà. Áè àíèð ÷èìýýã¿éä àâòàí ãàëûí òóõàé áîäîí ñóóíà.

Ýíýõ¿¿ àíèð ÷èìýýã¿é àñäàã ãàë ãàãöõ¿¿ òàëûí ìàë÷èí “ìîíãîë” áèäýíä áàéõ àãààä ýíý

ãàëûã ø¿òýí ýöýã ºâãºä ìèíü àìü çóóæ èðæýý.

2. “àñ” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Òàøàà íü òýâõèéæ, õàâèðãàíû ÿñ íü çóðàéñàí ÿëãóóí ñààðàë ìîðü íü òîãòîæ ÿäàí, ãóà

ñàéõàí äºðâºí õºëººðºº ýýëæëýí ãàçàð öàâ÷èëæ, óðàí ñàéõàí òîëãîéãîî èéø òèéø ñýæèõ íü

àãààðò äýãäýæ, ¿¿ëýíä óìáàí àëäàõ áîëîâ÷, äýýð íü óíàñàí ¿çýñãýëýíò îõèí àæèãã¿é ñóóæ

¿ã¿¿ëýëäýõ áºãººä ¿ã õýëýëöýí õè÷ýýíã¿éëýí ààøëàõ íü áàãà õ¿¿õýä ìýò õºíãºìñºã ýåâýð¿¿,

õàñûí ºíãºòýé äºðâºëæèí öàãààí ø¿äýý ÿðàëçóóëàí ¿å ¿å èíýýìñýãëýí ìèøýýõýä íü ¿íñýæ

øèìáýë õàíàøã¿é áèçýý.

2. “òîãò” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ò¿¿õ

Èæèéãýý í¿äíèé õîð ãàðãàõ ãýýä õàæóóëààä îðõèìîãö ë “Àà, ÷è õýâòýýä àâàâ óó?” ãýñýí øèã

óéëààä óíàäàã ¿ð áàéäàã. Ò¿¿í ë¿ãýý àäèë ò¿¿õ ãýäýã áîë õ¿íèéã óíòàõ ãýýä ç¿¿ðìýãëýìýãö ë

¿ðãýëæ ñýðýýãýýä ýõýëäýã “õýë ìýäýõã¿é õ¿¿õýä” þì. ªíãºðñíèé ò¿¿õ íü ¿ðãýëæ äóóäàæ

ñýðýýäýã “õýë ìýäýõã¿é õ¿¿õýä” þì.

2. “óéë” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Öýöýã á¿õýí îíäîî. Ãàë àäèë óëàëçàí áàéäàã ñàðíàé, òýíãýð àäèë öýíõýðëýí áàéäàã óäâàë,

óñíû àð äýýð ÷èìýã áîëñîí àëòàðãàíà, óóë òàëûí ÷èìýã áîëñîí ä¿íæèíãàðàâ, ñàëõèíä

áºíæèãíºõäºº äóóãàðàõ íü ë äóòóó áàéäàã õîíõîí öýöýã, ñàö áàñ öýöýãëýõäýý ãýðýëòýõ íü ë

äóòóó áàéäàã àëòàí çóë, ÿíàã õàëóóí ñýòãýëèéí áýëýã áîëñîí áýð öýöýã, ÿðóó ¿çýìæèéí

òýìäýã áîëñîí õàéòàí öýöýã, àëü öýöãèéã òîîëæ áàðàõ âý.

2. “ áîë” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ãàëò òýðýãíèé öîíõîîð õàòàí Òóóëûí òîðãîí àðòàé òóíãàëàã àðèóõàí óñûã õàðààä

øàëãàëòàíä óíààä òîëãîé áºõãºð ÿâñàí ìèíèé øàíàëàë, öýýæíèé ãóíèã ãýýãäýí àðèóñ÷

ñýòãýë ñýðãýýä ÿâ÷èõëàà. Í¿äýíä óíàñàí ñ¿¿äýð, ç¿ðõýíä õóðãàñàí óéòãàðûã õàòàí Òóóëûí

óñàí óãààæ òîðãîí äîëãèîñîíäîî òîãëîí àâ÷ îäñîí áèç ýý ãýæ áîäîãäîíî. Öýðýíïàãìà

ýã÷èéí ÿâóóëñàí òýðëýã, çàõèäàë õî¸ðûã Äýíäýâ àõàä õ¿ðãýæ ºãººä, òýð ýðèéí õºøèæ õºðñºí

ñýòãýëèéã á¿ëýýö¿¿ëæ ìàãíàéíûõ íü ¿ð÷ëýýñèéã òýíèéëãýâýë ñóðãóóëüä îðæ ÷àäààã¿é ÷ ãýëýý

ìèíèé íàñíû õýðýã á¿òýõ þì øèã áîäîãäîíî.

2. “ óéä” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Íÿëõûí ãýíýí àéäñûã ìèíü

Õºõººðºº ¿ðãýýñýí èæèé

Íàðàíä íàìàéã ¿íñ¿¿ëýõ ãýæ

Äºðººíä õ¿ðãýñýí ààâ

Ñ¿¿ äýâñýæ òîññîí

Õî¸ð õàëóóí óóë

Ñ¿¿äðýýñ õ¿ðòýë õàðàìëàæ ºñãºñºí

Èæèé ààâ õî¸ð.

2. “ ¿íýñ” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




“Åðòºíöºä õ¿í áîëæ òºðºõ íü ìàø ÷óõàë” õýìýýí äýýäýñ ìýðãýä íîìëîæýý. Õºâã¿¿í ñàÿ

íÿðàéëìàãö ºëñºâ÷ ººðºº èäýæ ¿ë ÷àäíà. Äààðàâ÷ ººðºº ºìñºæ ¿ë ÷àäíà. Öàðàé ºíãèéã

øèíæèëæ, óéëáàë ò¿¿íèé óë çîâíèíî. Øºíèéí íîéðûã ¿ë áîäîí ýíýðýíã¿é ñóâèëíà. ªâäºõ,

óíòàõ, èäýõèéã ãýýíý. Ýõ áîëñîí õ¿í àðâàí ñàð áîëòîë õ¿÷ òàìèðûã áàðæ, øàíàëàí òýýæ,

ãàíö áèåä çîâëîí õ¿ëýýí òýñâýðëýæ íÿðàéëñíûã òóéëààñ õ¿íäýòãýí ñàíàãàëçâàë çîõèíî.




Ñýòãýëèéí öàíãàà

Öóñíû ãàë

Íàñíû õºë

Õîðâîîãèéí àðãàìæàà

Àçûí òýíãýð ¿ð ìèíü äýý

Ààâ ýýæ õî¸ðòîî èð äýý, èð.

2. “ èð” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õýäèéãýýð èõ ýðäýìòýé ìýðãýí áîëîâ÷

Õýðýâ áóñäàä º÷¿¿õýí ýðäýì áàéâààñ ñóðòóãàé

Õýçýýä òýð ìýò ñóðàëöàæ ÿâáààñ

Õýòýðõèé õàìãèéã ìýäýã÷ áîëîõ áîëíî.

2. “ ñóð” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Íîìèí õºõ òýíãýðèéí äîîð ñîõîð íîìèí îð÷ëîí åðòºíöèéí ãýðýë ãýãýýã ýñ ¿çýâ÷ ººðèéíõºº

ºâºðìºö àìüäðàëààð æàðãàëòàéõàí àæ òºðºõ àæýý. Ìºíãºí õàçààðûí ãàí àìãàéã òàñ çóóí

õàäóóðàõ øàðãàë ìîðèíû íóðóóí äýýð äºðººãºº òàñ æèéí, æîëîîãîî øóäàðãààð àòãàí

äàðöàãëàõ áîð õ¿¿ã õàðàõàä íýí áàõäàëòàé.

2. “¸âîð ” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Çóíû øºíèéí ¿äýø Ã¿íæèéí ñ¿ìèéí ýðãýí òîéðîí íàì ã¿ì àãààä ýðò äýýð íýãýí öàãò ýíä

õààä, íî¸ä, õàòàä òýðã¿¿òýí ÿìáàòíóóä çóãààöàí åðòºíöèéí ò¿ìýí æàðãàëä óìáàæ áàéñàí áóé

çà.

2. “ õàäàð” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ýíý òóøàà òàâüñàí ÷ºäºð òóøàà, ñàíäëûí òóøàà ÷ºòãºð àâñàí ìýò àëãà áîë÷èõæýý. Õàøèí

õýýðýý óíààä òàðâàãà çóðàì àãíàíõàí çºíãººðºº òàéâàí ÿâñàí òýð õ¿í ãýíýò

èéíõ¿¿ áóõèìäóó, ñàíäðóó, áóäëèó áîë÷èõ ãýæ äýý.

2. “ ñàíäàð” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Äàâðàõ, õýòðýõ, á¿ðýëãýõ, ñ¿éòãýõ, äàâàìãàéëàõ, èõýðõýã ÿðüäàã, áàðäàì õººð¿¿ ãîî÷èéã

îìãîðõîã áàðäàì ãýíý. Òàâüòàðã¿é, ä¿éëãýð, õºíãºí áàëìàä, àãñàí ñîãòóóã äîëãèí áàëìàä

ãýíý. Ãýíýí, ìóíõàã, ýðã¿¿ õàðàíõóé, óõààí ñýõýýã¿é, ìàíãóó ìýýíýãèéã òýíýã ìóíõàã ãýíý.

2. “ õýòýð ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õàøèí ìîõîî, ãýäýí ãîäîí, äîðîé ìº÷èä, õîéðãî çàëõóó, ìàðòàõ ìóíãèíàõûã ¿õýýíö äîðîé

ãýíý. Äîãøèí, õýäýð õýðöãèé, îìãîëîíã õàòàí äîãøèí ãýíý. Àðãàëàí ãýíýä¿¿ëýõ, çóñàð

çóéãàð, ìýëçýõ áóöàõ, óðâàõ íÿöàõûã çàëüõàé ãàæóó ãýíý. Õàòãàõ, ã¿òãýõ, óíàãààõ, íýðìýõ,

áÿëäóó÷ëàõ, ñàéìøðàõûã õîâ÷ áÿëäóó÷ ãýíý.

2. “ ìýëç ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õ¿ðýë èë¿¿ð, áîëîð ñîðóóë

Ýýæèéí èë¿¿ð, õàéðóóë, áàðèóë ãóðàâ

Ýã÷èéí ýýð¿¿ë, õàéðóóë, áàëëóóð ãóðàâ

Ýëýý, õýðýý, ãàëóó ãóðàâ ýðãýí äýýã¿¿ð ýðãýëäýíý.

Ìÿíãàí õààíû ìÿíãàí ìºíãºí áºìáºãèéã

Ìÿíãàí õààíû ìÿíãàí ìºíãºí áºìáºã áèø ãýýä

ßìàð ìÿíãàí õààíû ìÿíãàí ìºíãºí áºìáºãèéã

Ìÿíãàí õààíû ìÿíãàí ìºíãºí áºìáºã ãýõ þì áý?

2. “ õàéð” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õîòãîð äîòîð îãîòîð îãîòíî.

Çóðãààí íàñòàé áóðõè

Çóðìàíä ç¿¿ñýí óðõè

Çóóí ìîäíû ãîðõè

Ç¿¿í ÷èõíèé ãàðõè.

Àðûí òýð íóóð

Àðãàã¿é òîì íóóð

Àâäðûí òýð í¿¿ð

Àëàãã¿é õ¿ðýí í¿¿ð.

2. “ ç¿¿” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ìºíãºí õîíõ

Õºíãºí õîíõ

Ãàíãàí äàíõ

Íèìãýí ëîíõ.

Óóë, óóëü, óë ãóðâàí íýð ¿ã

Óëàéõ, óéëàõ, óëëàõ ãóðâàí ¿éë ¿ã.

Öàñ, öààñ, öàðñ öàâ öàãààí

Çîñ, çýñ, öóñ öºì óëààí.

Ãýðèéí ãàíö òîì äàí òóóðãà

Ãàëûí ãàíö òîì ãàí òóëãà.

2. “ õºòºë ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Õºðø ºâºº ººðºº

Õºðñ øîðîî óõààä

Íàðñ, öàðñ òàðèëàà.

Ààâûí õàð ìîðèéã

Ýýæèéí àëàã ìîðü ãýæ

Ýýæèéí àëàã ìîðèéã

Ààâûí õàð ìîðü ãýæ ìàðãàëäàâ.

Æàð ãàðóé îîíî

Çóó ãàðóé çýýð.

2. “ õºäºë ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Øèðìýí òîãîî

Øèðìýë øèðäýã

Øèðýí áîãö

Øèëýí áºãæ.

Õóø íàìàð ºâºëã¿é

Íîâ íîãîîíîîðîî áàéõààñ

Õóñ íàìàð ºâºëã¿é

Íîâ íîãîîíîîðîî áàéäàãã¿é.

2. “ õ¿ëõ ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Òóéëûí îëîí

Òóóëàéí àðüñ

Òóóëûí ãîëûí

Òóëûí õàéðñ.

Öîõ, ÷èõ, äóõ ãóðàâ ãýýä

Öîõ, ÷èõ, äóõ ãóðâàà òîîëîîðîé.

Óñ ñàéòàé áóëàã

¯ñ ñàéòàé áóëãà.

2. “ çàëáèð” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Òàðàãíû òàõèð õàëáàãà

Òàðâàãàíû ìàõèð õàëáàãà.

Òàðãàí òàðëàí ñàðëàã

Äàðãàð òîðãîí òýðëýã.

Àðàã øýýçãèé ìîä

Àëàã øààçãàéí ºä.

Àðûí óóëûí àñãà

Àâäðûí óðäàõ àäàñãà.

2. “ îñãî” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ýð¿¿, íóðóó, äýë¿¿, áóëóó äºðâèéí

Àëü íü íóãàñòàé âý?

Ìèíèé ìîðü çýýðä ìîðü

Ã¿éäýë ñàéòàé òàðãàí ìîðü

×èíèé ìîðü õóë ìîðü

Õîë îéðäîî àëäàðòàé ìîðü.

Íîãòîîðîî íîãòîëáîë íîãòëîîðîé

×àãòààðàà ÷àãòàëáàë ÷àãòëààðàé.

2. “ ãýëäýð ” ãýñýí ¿ãèéã öàãààð òºãñãºõ íºõöºëèéí õóâèëëààð õóâèëãà.




Ç¿éð öýöýí ¿ã

ªíäºð óóëûã õàéðõàí ãýæ äóóä

ªâãºí íàñòàíòàé çîëãîâîë ààâ ãýæ áîä

Àÿí çàìä ãàðàõûí ºìíº õýë àì, õýð¿¿ë øóóãèàíààñ òýâ÷èí öýýðëý.

Àðõèéã àõìàä íàñòàé õ¿íèé äýðãýä óóäàãã¿é

Ãààíñíû òîëãîé õýýðýýñ îëáîë àâàõûã öýýðëý

Ãàëûí õàé÷èéã àíãàéëãàæ òàâèõûã öýýðëý.

2.“ñýðãý” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.


¿¿ñëýý, ÷àíààðàé, õè÷ýýâýë, àìàðúÿ,áîäóóçàé



Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí õóóëü øèíý÷ëýãäýí, áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë áàðèìòëàë

áàòëàãäàí, ýíý õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí áîëîâñðîëûí íèéò áàéãóóëëàãóóäàä ìºðäºæ ýõýëíý.

Ãýíýò äàéñíû ñóì ýõ îðíîî ñýòãýëäýý òýýæ ÿâñàí áààòàðëàã ýðèéí öýýæèíä òóñàõàä í¿äèéã

íü öóñ á¿ðõýâ.

2.“òàøóóðàà ºðãººä” îíöîëñîí ¿ãèéã á¿òöýýð çàäàëæ,òóñ á¿ðèéã íýðëýæ áè÷.


Õàñ òàìãà, õàæóóëæ õýâòýõ, ãýðèéí õàÿã, õèéë õºãæèì, õèðñíèé ýâýð



Áºâ áººðºíõèé

Áºíäãºð áºìáºãèéã

Áºíäãºð áººðººð íü

Áºìáºð¿¿ëýí áºìáºð¿¿ëýí ºíõð¿¿ëíý.

Á¿òýí íîìûí ñàéõàí äàðäàñ

Á¿ä¿¿í ìîäíû æààõàí òàéðäàñ.

2.“ºíõºð” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.




Òýð óðò õºðºº

Ýíý õóðö ñýðýý.

Ñ¿ðýã ãàëóó

Ñ¿ðëýã óóëñ.

Øàð øàð íàð øàðíà

Øîð øîð ãîë óðñàíà.

Àÿãàíä õèéñýí àéðàã

Àéðãàíä õèéñýí àÿãà.

2.“óðñ” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.




Ñýð ñýð ñàëõè

Ñ¿ð ñ¿ð ¿ëýýíý.

Àëàã òóãàë

Àðàã ñàâàð.

Îðîîöîëäîîòîé îëîí îëñíû

Îðîîöîëäîîã íü îëîõ ãýýä

Îðîîöîëäîîã íü îëîëã¿é

Îðîîöîëäîîòîé íü îëëîî.

2.“¿ëýý” ãýñýí ¿ãèéã áèåýð òºãñãºõ íºõöºëººð õóâèëãààðàé.




Ìîäíû øèëì¿¿ñ

Í¿äíèé ñîðìóóñ.

Õóëàí æîðîî

Ñóðàí æîëîî.

Ãîëûí ÷óëóó ìºëãºð

Óóëûí ÷óëóó áàðçãàð.

Õóñ ìîäîí ñàíäàë

Õóø ìîäîí øàë.

2.“ñîðìóóñ” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Ñàâðûã õóñààð çîðíî

Øàâðûã óñààð çóóðíà.

Øàíõ ñàéòàé øàðãà

Ñàâàã ñàéòàé ñàðëàã.

Ýðã¿¿ áÿðóó

¯¿ãýýð ÿâàâ óó,

Ò¿¿ãýýð ÿâàâ óó.

Òàðüñàí àðâàí õóø

Òàéðñàí ãóðâàí õóñ.

2.“áÿðóó” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Õóð äýëòýé õóë ìîðü

Õóðä èõòýé áîð ìîðü

Õóâ ÷èõòýé õàð ìîðü

Àëü íü ÷ àÿòàéõàí ìîðü.

Ýíý øèëì¿¿ñ

Øèíý øèëì¿¿ñ

Øèíý øèëì¿¿ñ

Òîì øèëì¿¿ñ.

2.“ìîðü” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Ø¿ðýí õººðºãíèé õèëýí äààëèí

Øèëýí õººðºãíèé õ¿ðýí äààëèí.

Îðîî áóóðàë äîðîî áóñãàíà

Æîðîî ñààðàë æîëîî äóãòàðíà.

Ýðõ õî¸ð õóâ õàð èøèã

Èõýð ìóõàð èæèë èøèã.

Ìàëààñ ñààñàí øèíãýí ñ¿¿

Òàëààñ ò¿¿ñýí øèíýõýí ø¿¿.

2.“õººðºã” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº

ñîðü¸ ¹336


Óðüä ýðò óðãàñàí

Óðä óóëûí óëèàñ óó

Óðò óðò óðãàñàí

Óðä ãîëûí õàéëààñ óó.

Ýðýýí òàõèíû ýðýýí äààõü

Ýðýýí äàõíû ýðýýí äààõü

Èâ èæèëõýí ýðýýí äààõü.

2.“óóë” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Ãóðâóóë ã¿éæ ãóðãóóë áàðèíà

Äºðâ¿¿ë ã¿éæ ã¿ðâýë áàðèíà.

ªºðèéíõºº ºðººíèé îðûã

ªãëºº ººðºº õóðààãààðàé.

Óóëûí áóãà óóëàíäàà óðàìäàíà

Óëààí áóõ óóðàíäàà óðàìäàíà.

2.“áóõ” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Ñ¿¿ëýí ø¿¿ð

Ñ¿ðëýí ø¿¿ð õî¸ðûí

Ñ¿¿ëýí ø¿¿ð íü áºõ ¿¿

Ñ¿ðëýí ø¿¿ð íü áºõ ¿¿?

Ìÿíãàí ãàíãàí ìºíãºí ãîðõèíû

Íýã ãàíãàí ìºíãºí ãîðõè íü

Íèìãýí õºíãºí ìºíãºí ãîðõè.

2.“ø¿¿ð” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




ªíäºð äýýðýýñ

Áºíäãºð ºíäºã

Áºíäºã áºíäºã

Áºìáºðºí ºíõºðíº.

Àðûí óóëûí àðâàí òàâàí òàðâàãàíû

Òàâ íü ÿàñàí òàðãàí òàðâàãà âý?

Àëàã ¿ðýý ÷ àëàã àäóóíäàà àëãà

Àëãà áîëñîí àðäàã ¿ðýý ÷ àëãà.

2.“òàðâàãà” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Ã¿éäýëòýé ã¿éäýëã¿é ìîðèéã

Ã¿éëãýæ áàéãààä ã¿éäëèéã íü ìýäíý.

Ã¿éëãýæ ¿çýõã¿é áîë

Ã¿éäýëòýé ã¿éäýëã¿éã íü ìýäýõã¿é.

Õàð õýýð ¿ðýý

Ãàðààíä ò¿ð¿¿ëæ ãàðàâ óó

Áîð õýýð ¿ðýý

Áàðèàíä ò¿ð¿¿ëæ îðîâ óó.

2.“ã¿é” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Æîðîî ìîðèíû æîëîîã íü äàðâàë

Æîðîî íü îðîõîîñ

Æîðîî ìîðèíû æîëîîã íü äàðàõã¿é áîë

Æîðîîãîîð ÿâàõã¿é.

Õààíû øàð àëòàí áºìáºã

Õàòíû õºõ ìºíãºí áºìáºã

Óëñûí óëààí õ¿ðýë áºìáºã.

2.“äàð” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Áàðòàà èõòýé ºðòºº õýðòýé çàìààð

Åðã¿¿ëæ õàòèðóóëàõäàà ÿäðààã¿é þì ÷èíü

Áàðòàà áàãàòàé ºðòºº õýðòýé çàìààð

Åðã¿¿ëæ õàòèðóóëàõäàà ÿäðàõã¿é.

Õýðìýí äýýð óíàñàí õÿðóóã

Õýðýý èðýýä õºëººðºº ñóóãààä

Õýëýýðýý äîëîîõûã ¿çýâ ¿¿.

2.“õàòèð” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Íàðñ ìîäíû íààíà

Íàéìàí öàðñ ìîä

Öàðñ ìîäíû öààíà

Íàÿí íàðñ ìîä.

Ààâûí àëàã ìîðü

Àðãàìæààãàà ÷èðýýä

Àðààð ãàðàâ óó, ºâðººð ãàðàâ óó.

2.“÷èð” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Àðûí àðâàí òàâàí òàðãàí òàðëàí

Õàð ñàðëàãèéí òàðãèéã

Òàðàã áèø ãýæ ýñ óóãààä

ßìàð àðâàí òàâàí òàðãàí òàðëàí

Õàð ñàðëàãèéí òàðãèéã

Òàðàã ìºí ãýæ óóõ âý?

Èë ¿ãòýé õ¿í

Èð ñàéòàé õóòãà.

2.“óó” ãýñýí ¿ãèéã íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




×àâãàíöûí õ¿¿

×àöàðãàíàòûí àðààð

×àöàðãàíà÷èëáàë ÷àöàðãàíà÷ëààðàé.

Öàãààí, óëààí õî¸ð äóíãèéí

Öàãààí íü óëààí äîòîðòîé

Óëààí íü öàãààí äîòîðòîé.

2. “÷àâãàíö” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


Ìîíãîë áè÷ãýýð ººðèéãºº

ñîðü¸ ¹346


Õîéãóóð ÿâàà õîðü ãàðóé

Õîíãîð àëàã ãàëóó

Õîéãóóð ãàðàõ íü óó

Óðäóóð ãàðàõ íü óó.

Äàëàíãèéí ýíãýðèéí

Äàëàí öàãààí ãýðèéí

Äàí öàãààí äààâóóí á¿ðýýñ.

2. “ãàëóó” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Áàëëóóðààð áàëëàæ çóðàã çóðëàà

Äàëëóóðààð äàëëàæ çóðàì àãíàëàà.

Òýð ýðýã äýýð õàð òàðëàí áÿðóó

Øàð ýðýã äýýð áîð òàðëàí áÿðóó.

2. “áàëëóóð” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Õ¿ì¿¿ñèéã ºíãº ºíãèéí ëÿíõóà öýöýãòýé ç¿éðëýæ áîëîõ áºãººä òýãýõäýý òîãòìîë óñàíä

óðãàäàã öýíõýð, óëààí, øàð, öàãààí ºíãèéí ëÿíõóàòàé ç¿éðëýæ áîëîõ áà òýäãýýð íü öóãààðàà

óñàíä óðãàäàã õýäèé ÷ íýã õýñýã íü óñàí äýýð, íºãºº íü óñíû ãàäàðãà äýýð, ãóðàâ äàõü íü

óñíààñ äýýø óñàíä õ¿ðýëã¿é óðãàäàã áèëýý.

2. “óñ” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Òîìîîõîí ãóàëèí ìîä èõ ìºðºíä õºâæ ÿâæ áîëîõ áºãººä òýð íü áàðóóí ç¿¿í ýðãèéí

àëèíä ÷ ýñ îéðòâîë èõ ìºðíèé òýõèé äóíä ýñ æèâáýë óñíû õàÿëãà ò¿¿íèéã ýðýã äýýð ãàðãàæ

ýñ õàÿâàë õ¿í ò¿¿íèéã ýñ áàðüæ òîãòîîâîë óñíû ýðã¿¿ëãýä ýñ îðâîë äîòðîîñîî ýñ ºìõºðâºë

õºâñººð ÿâààä ýöýñ íü äàëàé òýíãèñò õ¿ðíý.

2. “ìºðºí” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.




Àëñûí äºðººíä äºðººëºõèéí öàãò èæèé,

- Çàìäàà ñàéí ÿâààðàé,ìèíèé õ¿¿ õýìýýí áàðóóí õàöðûã ìèíü ¿íýñýí õîöîðíî.

Àëñûí àÿíààñ äºðºº ìóëòëàí áóóõûí öàãò èæèé,

-Ñàéí ÿâæ èðýâ ¿¿, ìèíèé õ¿¿ õýìýýí ç¿¿í õàöðûã ìèíü ¿íýñýí óãòàíà.

Õàãàöëààð õóâààãäñàí èæèéí õàéð ñàÿ á¿òýí áîëæ, íàäàä øèíãýíý.

2. “äºðºº” ãýñýí ¿ãèéã íýðèéí íºõöºëººð á¿ðýí õóâèëãààðàé.


монгол бичгийн хэрэглэгдэхүүн

Documents