1

สาระการเรยนร

ความหมายและทมาของนาฏศลป นาฏศลป เปนค าสมาส แยกเปน 2 ค า คอ “นาฏ” กบค าวา “ศลปะ”

“นาฏ” หมายถง การฟอนร า หรอความรแบบแผนของการฟอนร า นบแตการฟอนร าพนเมอง ของชาวบาน เชน ร าโทน ร าวง ตลอดจนขนไปถงการฟอนทเรยกวา ระบ าของนางร า ระบ าเดยว ระบ าค ระบ าหม

“ศลปะ” ไดแก สงทมนษยสรางขน สรางอยางประณต ดงาม และส าเรจสมบรณ ศลปะเกดขนดวยทกษะ คอ ความช านาญในการปฏบต

ความเปนมาของนาฏศลป นาฏศลปกมววฒนาการมาจาการเอาชนะธรรมชาตเชนเดยวกบศลปะอน ๆ

ซงกมววฒนาการเปนขนตอนดงน ขนท 1 เมอมนษยเกดอารมณอยางใดกแสดงอารมณนนออกมา เชน ดใจกตบมอ หวเราะ เสยใจ

กรองไห ขนท 2 เมอมนษยเจรญขนรจกใชกรยาแทนค าพ ดอยางทเรยกวา “ภาษาใบ” เชน กวกมอเขา หมายถง

ใหเขามาหา โบกมอออก หมายถง ใหออกไป ขนท 3 ตอมาพวกนกปราชญไดดดแปลงกรยาเหลาน

ประดษฐทาทางใชแทนค าพดใหสวยงามแสดงความรนเรงสนกสนาน โดยมกฎเกณฑสวนสดงดงามตรงตาตรงใจเปลยนแปลงปรบปรงใหดยงขนตามยคตามสมยและความนยม

ดงนนค าวา “นาฏศลป” นอกจากจะหมายถง การฟอนร าหรอระบ าแลวยงตองถอเอาความหมายของการรองและการบรรเลงเขารวมดวย หรออาจกลาวไดวา

“นาฏศลป” หมายถง ศลปะการละครและฟอนร า นาฏศลปประจ าชาตไทย ไดแก โขน ละคร และระบ า ทง 3

ประเภทนเปนของทมมาแตโบราณรกษาแบบแผนถายทอดกนมาเปนเวลาหลายรอยป และไดปรบปรงใหประณตงดงามขนตามล าดบ แมวาแตเดมเราจะไดมาจากชาตอนกตามแตกไดรบการปรบปรงจนเปนรปลกษณะของไทย และเขากบรสนยมของคนไทยกถอวาเปนของไทย

2

ประโยชนในการศกษาวชานาฏศลป ประโยชนโดยทางตรง ใชเปนวชาชพ ผทศกษาวชานาฏศลป อยางจดเจน ช านช านาญ สามารถยดเปนอาชพได

เพราะในกจกรรมตาง ๆ วชานาฏศลปเขาไปมสวนรวมอยเสมอ เปนการบรหารรางกายใหมสขภาพสมบรณ โดยเฉพาะวชานาฏศลปนน

ในขณะฝกหดนยวาเปนการออกก าลงกายอยางดเยยม ไดบรหารรางกายทวทกสวน ประโยชนทางออม ไดชอวาเปนชาวไทยทสมบรณ รจกวฒนธรรมของชาตตน การเรยนรวชานาฏศลปในปจจบน

ชาวตางประเทศใหความสนใจมาก ไดเขามาสนใจศกษาคนควา แตพวกเราชาวไทยถาหากไมสนใจแลว วฒนธรรมในแขนงนกจะตกไปอยในมอตางชาต ตอไปเมอเราตองการศกษากคงจะตองอาศยขอมลจากพวกเขา แลวอยางนจะไดชอวาเปนวฒนธรรมไทยไดอยางไร พวกเราชาวไทยควรศกษาศลปวฒนธรรมของเราเองไวใหด จะไดชอวาเปนชาวไทยทแทจรง

มจตใจอานโยน นาฏศลปชวยใหผเรยนมจตใจออนโยน มสต และมสมาธท ม นคง ไมหว นไหวไปกบสงรอบขาง ซงท าใหผนนมความสามารถในขณะปฏบตงานตาง ๆ ไดผลมประสทธภาพเพมมากขน นอกจากนนชวยผอนคลายและความเครยดของจตใจ ดงจะเหนไดวา ศลปนในแขนงนมอายยนยาว มสขภาพดเปนสวนมาก

ชวยปรบปรงบคลกภาพใหงดงามยง ขน ผทเรยนนาฏศลปจะมลกษณะพเศษเหนไดเดนชด อาท ขณะเวลานง หรอ ยน จะสงางาม เพราะไดรบการฝกฝนวธการนงยนมาเปนอยางด ในขณะเดยวกนเปนผทรจกควบคมอารมณไมตนตระหนก และกลาทจะแสดงออก สงตาง ๆ เหลาน เปนผลจากประสบการณในการแสดงทงสน

ทกลาวมานเปนเพยงสวนนอย นาฏศลป มคณประโยชนตอผเรยนอเนกอนนตประการไมสามารถน ามาบรรยายไดหมด บางอยางเปนสงทเหนไดชด บางอยางเปนสงทซอนอย ผทศกษาเทานนจงจะเหนประโยชน พวกเราเยาวชนไทยผซงในอนาคตจะเปนผทมสวนในการพฒนาและบรหารประเทศชาตใหเจรญรงเรอง ควรจะมสวนรวมในการอนรกษฟนฟและศกษา ศลปวฒนธรรมทางดานนาฏศลปดนตรใหคงอยคชาตไทยสบไป

3

สนทรยภาพของการแสดงนาฏศลป สนทรยภาพ ตามความหมายในพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ.2525 หมายถง ความงามในธรรมชาตหรองานศลปะ ทแตละบคคลสามารถเขาใจและรสกได หรอความเขาใจและรสกของแตละบคคลทมตอความงามในธรรมชาตหรองานศลปะซงในทนหมายถง ความงามในงานศลปะทางดานการแสดงนาฏศลป

ในการศกษาทางดานสนทรยภาพของการแสดงนาฏศลปนน เปนไปตามหลกการทางสนทรยศาสตร ซงเปนวชาเกยวกบความรสกในการรบรความงาม ไดแก หลกเกณฑดานความงาม ลกษณะตาง ๆ ของความงาม คณคาตาง ๆ ของความงามและรสนยม ซงเกยวของกบการศกษาความเปนอย พฤตกรรมและจตใจของมนษย ในดานความรสก การตอบสนองตอสงสวยงามและสงทเปนประโยชนตอมวลชน โดยมความสมพนธกบประสบการณโดยตรงทสรางความพอใจและมผลตอความรสกเฉพาะตนตลอดจนมการสอบสวน และเปดเผยหลกเกณฑความงามใหเหนเดนชด ไดดวย

ดงนน การศกษาดานสนทรยภาพของงานนาฏศลปจงหมายถง การศกษาและพจารณาในเรองการแสดงทาทาง อากปกรยา การรายร าของศลปะแหงการละคร และการฟอนร า ซงมความเกยวของกบดนตรทเปนองคประกอบทชวยใหการแสดงนาฏศลปมความสมบรณจงตองน าความงามทางดานดนตรในการแสดงนาฏศลปมาพจารณารวมกนดวยทงน เพอใหการพจารณาและประเมนคาความงามของการแสดงนาฏศลปมความถกตอง และครอบคลมตามหลกการนาฏศลป ตลอดจนเปนไปตามหลกการทางสนทรยศาสตรดวย

นาฏศลปไทย ประกอบดวย ระบ า ร า ฟอน โขน และละคร ซงเปนงานศลปะทมคณคา และมรปแบบของความงามหรอสนทรยะ 3 ดาน สนทรยะทางวรรณกรรม สนทรยะทางดนตร และการขบรอง และสนทรยะทางทาร า ดงน

1. สนทรยะทางวรรณกรรม หมายถง ความงามทางตวอกษร โดยเฉพาะค าประพนธประเภทรอยกรอง ทมความงามทางตวอกษรของกวหรอผประพนธทมศลปะในการใชถอยค าซงกอใหเกดการโนมนาว ความรสกในแงของคตสอนใจทมคณประโยชนในการเสรมสรางปญญา โดยความงามของวรรณคดประเภทรอยกรองนนประกอบดวย ความงามของเนอหาสาระและศลปะการใชถอยค า การเลนค า เลนอกษร เลนสระ และเลนเสยง ใหมรสสมผสนอกและสมผสใน เพอชวยในการเสรมคณคาทางสนทรยะของนาฏศลปไทยงขน ดงพจารณาไดจากบทรอยกรองในวรรณคดไทยเหลาน

ตวอยางวรรณคด จากเรองอเหนา ตอนลานางจนตรหรา

ทใหสนทรยะในดานความรสกและแงคดในดานความรก

4

โอวาอนจจาความรก พงประจกษดงสายน าไหล ตงแตจะเชยวเปนเกลยวไป ทไหนเลยจะไหลคนมา สตรใดในพภพจบแดน ไมมใครไดแคนเหมอนอกขา ดวยใฝรกใหเกนพกตรา จะมแตเวทนาเปนเนองนตย โอวานาเสยดายตวนก เพราะเชอสนหลงรกจงช าจต จะออกชอลอช วไปทวทศ เมอพลงคดผดแลวจะโทษใคร

ตวอยางวรรณคด จากเรองขนชางขนแผน ทใหสนทรยะในดานความรสกและอารมณทเปนภาพพจน ลกกแลดแมแมดลก ตางพนผกเพยงวาเลอดตาไหล สะอนร าอ าลาดวยอาลย แลวแขงใจจากนางตามทางมา เหลยวหลงยงเหนแมแลเขมน แมกเหนลกนอยละหอยหา แตเหลยวเหลยวเลยวลบวบวญญา โอเปลาตาตางสะอนยนตะลง

2. สนทรยะทางดนรและการขบรอง ความงามทไดจากดนตรและการขบรองนนตองอาศยทงผ บรรเลง

ผรอง และผฟง เนองจากในเพลงไทยมกจะมทงการบรรเลงดนตรและการขบรองไวดวยกน ตลอดจนมผฟงเพลงทมาชวยกนสรางสนทรยะทางดนตรและการขบรองรวมกน โดยแตละฝายตองอาศยหลกการดงตอไปน

2.1 สนทรยะจากผบรรเลงดนตร ผบรรเลงจะตองมความรความช านาญในการรองและการสงใหค ารองมความแตกฉานทจะชวยใหการแสดงมความสมจรงยงขน สามารถรกษาลลาจงหวะไดตรงตามสถานการณและอารมณ ตลอดจนมกลเมดในการบรรเลงทไมซ าซาก จนท าใหคนเบอหนาย ซงควรมการเปลยนท านองใหแปลกแหวแนวออกไปบาง อยางไรกตามการบรรเลงทใชเครองดนตรชนดเดยว จะใหรสสมผสและสนทรยะไดดกวา และงายกวาการบรรเลงรวมกบเครองดนตรหลาย ๆ ชนด แตทงนผบรรเลงจะตองมความช านาญดวย ดงเหนไดจากผบรรเลง ระนาดเดยว หรอจะเขเดยว เปนตน

2.2 สนทรยะจากผรอง ผขบรองเพลงจะตองมการเตรยมความพรอมในการรองเพลงโดยฝกใชระดบเสยงทเหมาะสมกบเสยงของตน มวธการองทถกตองตามท านอง และจงหวะของเพลง รองไดชดเจนถกอกขระ รองตรงกบระดบเสยงของดนตร ฝกหายใจใหถกตอง จะท าใหเสยงไมขาดหวน ในดานการศกษาเนอเพลงควรมการแบงวรรคตอนใหพอดกบความหมายตามอกขรวธ และตความเพอใสอารมณและความรสกลงในบทเพลง เมอถงเวลาแสดง ผรองจะตองมความมนใจในการแสดงออกรจกใชเสยงและอารมณตามบทบาทของตวละครรวมทงสงเกตอารมณผฟงดวย

5

2.3 สนทรยะจากผฟง โดยผฟงจะตองมความพรอมในการฟงดวยการมศรทธามสมาธในการฟง และมความรพนฐานในการฟงบาง นอกจากนควรมการศกษาเนอเพลง และท านองเพลงเพอใหเกดความซาบซงความสามารถสรางอารมณใหคลอยตามไปกบผบรรเลงดนตรและ ผรองตลอดจนควรท าใจใหสบายเพลดเพลน และพยายามตดตามถอยค าตามบทรองใหตลอดทงเพลงดวย

3. สนทรยะของทาร า ความงามของทาร าอยางมสนทรยะนนพจารณาไดจากความถกตองตามแบบแผนของทาร า ไดแก ทาร าถกตอง จงหวะถกตอง สหนา อารมณความรสกทสอดคลองไปกบทาร า ท านองเพลงและบทบาทตามเนอเรอง ทาร าสวยงาม มความแตกฉานดานทาร า มทวงทลลาเปนเอกลกษณของตน ถายทอดทาร าออกมาไดเหมาะสมตรงตามฐานะและบทบาททไดรบไมมากหรอนอยเกนไป สงเหลานเปนการชมและพจารณาการแสดงทเปนช นสง ผชมเองกจะตองมเกณฑและประสบการณในการชมนาฏศลปไทยไมนอยไปกวาผแสดงเชนกน

การแสดงนาฏศลปทมสนทรยภาพทางวรรณกรรม ดนตร การขบรอง และทาร าเปนการผสมผสานความงามของศลปะเหลานใหหลอมรวมกนเปนหนง ซงตองมทงความกลมกลนในดานความออนชอย ตอเนองสอดคลองเขากนไดด อนเปนการสะทอนถงอารมณของเรองราวมความขดแยงในดานของแงคด หรอคตสอนในทมความสมจรงตามเรอง หากแตผชมแตละคนอาจไดรบแง คดทมากนอยแตกตางกน ตามประสบการณในการรบรของแตละคน และมจดเนนของเรองราวหรอสาระส าคญของเรองทน าไปสผชมการแสดงไดอยางชดเจน กอใหเกดความเขาใจและซาบซงทางจตใจกบงานนาฏศลปนน ๆ อนจะน าไปสงานนาฏศลปทมคณคาแหงสนทรยภาพอยางแทจรง

นาฏศลปกบบทบาททางสงคม นาฏศลปเปนศลปะแขนงหนงทสรางสรรคสนทรยะดานจตใจและอารมณใหกบคนในสงคม และมอทธพลตอการด าเนนชวตของมนษยทสามารถสะทอนภาพวธชวตและกจกรรมของคนในสงคม ทงทเปนกจกรรมสวนตวและกจกรรมสวนรวม ดงพจารณาไดจากบทบาทของนาฏศลปทมผลตอการด าเนนชวตของมนษยในดานตาง ๆ ดงน 1. บทบาทในพธกรรมรฐพธและราชพธ การแสดงนาฏศลปในพธกรรมตาง ๆ สามารถแสดงถงความเชอในพลงเหนอธรรมชาตของภตฝปศาจ และสงศกดสทธทงหลาย เชน การฟอนร าในพธล าผฟา เพอรกษาโรค หรอสะเดาะเคราะหของภาคอสาน การฟอนผมดผเมงในภาคเหนอ ทจะมผหญงมาเขาทรงและฟอนร ารวมกนเปนหมเพอการสะเดาะเคราะหหรอรกษาโรค การแสดงแกบนในลกษณะละครแกบน หรอลเกแกบน เปนตน และยงมการฟอนร าบชาสงศกดสทธ และบชาครบาอาจารยตาง ๆ เชน การร าไหวครมวยไทย การร าอายธบนหลงชาง การ าถวายมอในพธไหวครนาฏศลป เปนตน

6 2. บทบาทในการสรางสรรค มนษยมการพบปะสงสรรคกนในโอกาสตาง ๆ ทงในหมเครอญาต เพอนฝง และคนในสงคม หรอทองถนเดยวกน เชน ในงานวนเกด งานประเพณ และงานเทศกาลตาง ๆ เปนตน ดงเหนไดจากงานบญ ประเพณสงกรานต หรองานเฉลมฉลองตาง ๆ จะมการแสดงนาฏศลปตาง ๆ เชน การฟอนร า โขน ลเก เปนตน ซงเปนโอกาสใหผคนในทองถนทงหญงและชายไดพบปะสงสรรคและสนกสนานกบการแสดงตาง ๆ รวมกน 3. การสอสาร นาฏศลปเปนกระบวนการหนงทางการสอสารทท าใหมนษยสามารถเขาใจกนไดโดยใชภาษาทาทาง หรอทาร าทมความหมายจากการเคลอนไหวรางกายประกอบการพดหรอการเลาเรองตาง ๆ หรอภาษาทาทางในละครใบทสามารถสอความหมายใหผชมเขาใจไดโดยการแสดงออทางสหนา อารมณและดนตรประกอบทชวยกระตนอารมณใหเขาใจยงขน ซงทาทางหรอทาร าตาง ๆ น อาจก าหนดขนจากการเลยนแบบลกษณะธรรมชาต เชน กรยาทาทางของมนษยหรอสตวและทาทางทมนษยก าหนดขนจากขอมลทางวฒนธรรม เชน เทวรป ภาพจ าหลก เปนตน 4. บทบาทในทางการศกษา นาฏศลปเปนการศกษาทางดานศลปะแขนงหนงทพฒนา ควบคมากบความเจรญของมนษย โดยเฉพาะความเจรญทางดานศลปะวฒนธรรมทมการสรางสรรค และท านบ ารงศลปะใหรงเรอง ดวยการสรางสถาบนการศกษาดานนาฏศลป เชน วทยาลยนาฏศลปของกรมศลปากร ทเนนการเรยนการสอนดานนาฏศลปใหกบนกเรยนนกศกษาของไทย และโรงเรยนสอนการแสดงหรอการร านาศลปขององคกรเอกชนตาง ๆ ทจดการเรยนขนเปนระยะสน ๆ ใหกบเยาวชนไทยหรอผสนใจทวไป เพอเปนการเสรมสรางบคลกภาพ ความกลาแสดงออก และคณภาพชวตของผศกษา รวมทงยงเปนการสรางนาฏยศลปนใหมความเชยวชาญ และสามารถใชนาฏศลปเปนอาชพเลยงตนเองได

5. บทบาทในการอนรกษ และเผยแพรเอกลกษณของชาต นาฏศลปเปนการแสดงเอกลกษณ ประจ าชาตอยางหนง เปนเครองหมายแสดงถงศลปวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะโดดเดน หรอแตกตางจากชนชาตอน ๆ โดยเฉพาะนาฏศลปไทยทมเอกลกษณดานทาร า เครองแตงกาย และดนตรไทยประกอบการแสดง ซงยงมความหลากหลายในแตละทองถนของประเทศ ไดแก ใน ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต กมการแสดงนาฏศลปทแตกตางกนออกไป โดยแตละทองถนใดมการเผยแพรงานนาฏศลปของทองถนออกไปใหกวางไกล ทงในทองถนใกลเคยงและในตางประเทศทอยหางไกล เพอสงเสรมการทองเทยว และการถายทอดศลปวฒนธรรมประจ าชาต เชน ในงานเทศกาลศลปวฒนธรรมและมหกรรมนานาชาต ตลอดจนใหการสนบสนนการสรางสรรคผลงานนาฏศลปใหเพมพนและสบทอดไปยงคนรนตอ ๆ ไป

7 ซงนบเปนภารกจของคนในทองถนหรอประเทศชาตนน ๆ ทตองมารวมมอกน โดยเรมจากความรก ความชนชม และภาคภมใจในงานนาฏศลปไทย ของเยาวชนไทยในสหรฐอเมรกา ทมาจดแสดงนาฏศลปทโรงละครแหงชาต ซงแสดงใหเหนถงความชนชมในงานนาฏศลปของชาตตน ทแมจะอยถงตางประเทศกยงหาการท านบ ารงรกษา และสบทอดศลปวฒนธรรมของบรรพบรษใหคงอย และเปนทแพรหลายตอไป

6. บทบาทในการสงเสรมพลานามย นาฏศลปเปนการเคลอนไหวรางกายใหสวยงาม และมความหมาย ตองใชการฝกหดและฝกซอมใหจดจ าทาทางตาง ๆ ได จงเปนการออกก าลงกายอยางหนงทมการใชก าลงยกแขน ขา มอ หรอเคลอนไหวศรษะและใบหนา เพอใหเกดทาทางและความสนกสนานไปพรอม ๆ กน เชน การร ากระบกระบอง เซง การร าดาบสองมอ การร าพลอง การ างาว กเปนการผสมผสานทาทางนาฏศลปกบศลปะการกฬาแบบไทย ๆ นอกจากนในปจจบนยงมการเตนแอโรบก หรอการเตนออกก าลงกายประกอบเพลง ซงเปนการน านาฏศลปมาประยกตใชในการออกก าลงกาย และความแขงแรงใหกบรางกาย

การสรางสรรคงานนาฏศลปเพอสบสานภมปญญาไทย การแสดงนาฏศลปไทย ไมวาจะเปน ระบ า ร า ฟอน โขน และละคร ลวนเปนการแสดงออกถงความร

ความสามารถ หรอภมปญญาของคนไทยในดานศลปวฒนธรรมทองถนทผานการเรยนรฝกฝนถายทอดกนมายาวนานจนเปนมรดกของชาตทเปนเอกลกษณประจ าชาตไทยสบมาจนถงปจจบน

จากการศกษาความเปนมาของนาฏศลปไทย พบวา ทเรมตนมาจากการเลยนแบบธรรมชาต เชน ทาทางของมนษยและสตวในอรยาบถตาง ๆ แลวน ามาเปนแบบอยางในการแสดงทาร า หรอ ทาทางประกอบการแสดง ตลอดจนการแสดงอารมณ และความรสกผานทางแววตา และใบหนาในการแสดงทเปนธรรมชาต และสามารถสอความหมายใหเขาใจรวมกนได ตอมา ไดมการประดษฐทาทางการแสดงและการรายร าใหออนชอยงดงาม และมความซบซอนมากขน ตลอดจนการสรางสรรคองคประกอบทางนาฏศลป ทงทางดานบทละคร ฉาก การแตงกาย การแตงหนา อปกรณการแสดง ดนตรประกอบ และศลปะการแสดงใหสอดคลองกลมกลน และมความสมพนธกนเปนความงามหรอเกดสนทรยะทางนาฏศลปทสมบรณ

8

9

ความหมายของนาฏยศพท นาฏยศพทหมายถงศพทเฉพาะในทางนาฏศลป เปนชอของลกษณะทาร าของไทยนาฏยศพททใชกนเกยวกบ ทาร าไทยนนมมาก ถาแยกตามลกษณะของการใชจะแบงออกเปน 3 หมวดคอ 1. หมวดนามศพท ไดแก 1.1 วง - วงบน วงลาง วงหนา วงกลาง และวงพเศษ 1.2 จบ - จบหงาย จบคว า จบปรกหนา จบปกขาง จบหลง และจบชายพก 1.3 การใชเทา - ยกเทา รวมเทา เหลอมเทา กระดกหลง กระดกเสยว และกาวหนา ( กาวหนา กาวขาง และกาวไขว ) 2. หมวดกรยาศพท แยกออกเปน 2 พวกคอ 2.1 ศพททใชเรยกเฉพาะขณะทใชทา 2.1.1 สวนศรษะ คอ ไหล - เอยง ลกคอ กลอมไหล เอยงไหล 2.1.2 สวนมอ แขน - สลดมอ มวนมอ คลายมอ กรายมอ ฉายมอ ปาดมอ รวมมอ 2.1.3 สวนล าตว - ใชตว ( ตวพระใชเกลยวขางตวนางใชเกลยวหนา ) 2.1.4 สวนขา เทา - ยด ยบ กระทบ ( เขาและกน ) ตบเทา แตะเทา วางหลง กระทง กะเทาะ วางสน ฉายเทา ซอยเทา ขยน สบเทา ถดเทา 2.2 ศพทเสรม 2.2.1 ไดแก ศพททเรยกเพมเตมเพอเสรมทาร าใหงาม เชน ทรงตว ลดวง สงมอ ตงเอว เปดคาง กนเขา ฯลฯ 2.2.2 ไดแก ศพททเรยกทาร าทไมถกตองตามก าหนดไว เชน วงลา วงหก ร าลน ร าแอ ร าเลอย ร าขยมตว ร าลกจงหวะ ฯลฯ 3. หมวดนาฏศพทเบดเตลด เชน ตวพระ ตวนาง ตลกตามพระ นางตลาด นางกษตรย นายโรง ฯลฯ

10

สาระการเรยนร

ความหมายของค าวา "นาฏยศพท"

การศกษาทางดานนาฏศลปไทย ไมวาจะเปนการแสดงโขน ละคร หรอระบ าเบดเตลดตางๆกด ทาทางทผแสดงแสดงออกมานนยอมมความหมายเฉพาะ ยงหากไดศกษาอยางดแลว อาจท าใหเขาใจในเรองการแสดงมากยงขนทงในตวผแสดงเอง และผทชมการแสดงนนๆ สงทเขามาประกอบเปนทาทางนาฏศลปไทยนนกคอ เรองของนาฏยศพท ซงแยกออกไดเปนค าวา "นาฏย" กบค าวา "ศพท"ดงน นาฏย หมายถง เกยวกบการฟอนร า เกยวกบการแสดงละคร ศพท หมายถง เสยง ค า ค ายากทตองแปล เรอง เมอน าค าสองค ามารวมกน ท าใหไดความหมายขนมา ซงมผกลาวไวดงน นาฏยศพท หมายถง ศพททเกยวของกบลกษณะทาร าทใชในการฝกหด เพอใชในการแสดงโขน ละคร เปนค าทใชในวงการนาฏศลปไทย สามารถสอความหมายกนไดทกฝายในการแสดงตางๆ

ประเภทของนาฏยศพท

นาฏยศพทแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ

1. นามศพท หมายถง ศพททเรยกชอทาร า หรอชอทาทบอกอาการกระท าของผนน เชน วง จบ สลดมอ คลายมอ กรายมอ ฉายมอ ปาดม กระทบ กระดก ยกเทา กาวเทา ประเทา ตบเทา กระทง กระเทาะ จรดเทา แตะเทา ซอยเทา ขยนเทา ฉายเทา สะดดเทา รวมเทา โยตว ยกตว ตไหล กลอมไหล

2. กรยาศพท หมายถง ศพททใชเรยกในการปฏบตบอกอาการกรยา ซงแบงออกเปน

ศพทเสรม หมายถง ศพททใชเรยกเพอปรบปรงทาทใหถกตองสวยงาม เชน กนวง ลดวง สงมอ ดงมอ หกขอ หลบศอก เปดคาง กดคาง ทรงตว เผนตว ดงไหล กดไหล ดงเอว กดเกลยวขาง ทบตว หลบเขา ถบเขา แขงเขา กนเขา เปดสน ชกสน

ศพทเสอม หมายถง ศพททใชเรยกชอทาร าหรอทวงทของผร าทไมถกตองตามมาตรฐาน เพอใหผร ารตว และแกไขทาทของตยใหดขน เชน วงลา วงคว า วงเหยยด วงหก วงลน คอดม คางไก ฟาดคอ เกรงคอ หอบไหล ทรดตว ขยมตว เหลยมลา ร าแอ ร าลน ร าเลอย ร าล าจงหวะ ร าหนวงจงหวะ

นาฏยศพทเบดเตลด หมายถง ศพทตางๆทใชเรยกในภาษานาฏศลป นอกเหนอไปจากนามศพท และกรยาศพท เชน จบยาว จบสน ลกคอ เดนมอ เอยงทางวง คนตว ออนเหลยม เหลยมลาง แมทา ทา-ท ขนทา ยนเขา ทลายทา นายโรง พระใหญ - พระนอย นางกษตรย นางตลาด ผเมย ยนเครอง ศพทแทน

11

การร าตบท การร าตบทคอ การน าเอานาฏยศพทมาใชนนเอง เพอเปนการบอกความหมาย และแสดงอารมณออกมา ซงหลกส าคญในการร าตบทคอ

ตดทายอยออกไป ค านงถงความสวยงาม และสอความหมายใหเดนชด อยาใหทาเหลอมกบค าพด พยายามเลยงทาซ า ทาวรรคตดๆกน อยาท ามอซ าเพยงทาเดยว การออกทาควรค านงถงบคลกของตวละคร ค านงถงการเอยงศรษะ

ลกษณะการร าตบทของไทยจะม 3 ลกษณะ คอ เกยวกบกรยามอแบ เกยวกบกรยามอจบ และเกยวกบกรยามอช นอกจากนในการแสดงโขน - ละคร ยงมการร าตบทเกยวกบการเลยนแบบสตวเขามาเกยวของ ซงกรยาของการเลยนแบบสตวทมมกจะเปนลกษณะของสตวเหลาน เชน ทานก ทาไก ทาเปด ทาปลา ทากง ทาป ทาหอย ทาง ทากบ ทากระตาย ทาเตา ทาจระเข ทาชาง ทามา ทาวว ทาควาย ทากวาง ทาเสอ ทาชะน และทาลง เปนตน

จบ จบ คอการหงายมอออกมาขางหนาแลวเอานวหวแมมอมาจรดขอแรกของนวช นวทงสองเหยยดตง

สวนนวทงสามทเหลอใหเหยยดตงแลวกรดนวออกไปเปนรปพด การจบมอตองหกขอมอเขาหาล าแขนใหมากทสด

๑.จบหงาย เปนการจบโดยหงายทองแขนและฝามอขนใหปลายนวช ขนขางบน แลวหกขอมอเขาหาล าแขน

12

๒.จบคว า เปนการจบโดยคว าทองแขนและฝามอลง ใหปลายนวชลงขางลางแลหกขอมอลงมา

๓.จบหลง เปนการจบโดยเหยยดแขนใหตง สงแขนไปขางหลงของล าตว แลวพลกล าแขน

สวนลางหงายขนใหปลายนวทจบช ขนขางบน หกขอมอเขาหาล าแขน

๔. จบปรกขาง เปนการจบโดยหงายทองแขนและฝามอขน ใหปลายนวช ขนขางบน แลว

ยกล าแขน หกขอศอกขน หนปลายจบเขาหาศรษะใหปลายนวมออยระดบแงศรษะ หกขอมอ

เขาหาล าแขน

๕.จบปรกหนา เปนการจบโดยหงายทองแขนและฝามอขน ใหปลายนวช ขนขางบน แลวยก

ล าแขนขน หกขอศอกใหปลายนวจบหนเขาหาใบหนา จบอยระดบหนา

13

14

สาระการเรยนร

ความหมายของค าวา “ละคร” และ “ละคอน” ค าวา “ละคอน” และ “ละคร” น ยงใชกนสบสนอยมาก จงมปญหาวาจะใชค าไหนจงจะด และมเหตผล จงขอน าหลกฐานงานคนควาของนกปราชญ และผรทงหลายมาประมวลไวเ ปนแนวทางการพจารณา คอ

พระยาศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) บรรยายไวเปนค ากลอน ในหนงสอ “ไวพรจนประพนธ” วา “ ซงวาร าลคร นกเลงฟอนรเตนต า โอดครวญหวนล าล า ระรเรอยเจอยจบใจ เขาเลาวาเดมท ยงไมมลครไทย ชาตรซงมใน เมองนครกอนเปนคร ฝกครอบมอบสอนให ลครไทยไดเฟองฟ เลองลอระบอด เตนร าเรองเมองนคร ครนนานกาลกกลาย ตว นะ หายคลายเคลอนถอด เรยกวาดลคร สะกด ร พอเปนพยาน ”

พระยาศรสนทรโวหารสนนษฐานวาค าวา “ละคร” เลอนมาจากค าวานครศรธรรมราชซงอยในดนแดนใตสดของไทย

เดมนครศรธรรมราชไมขนอยกบใคร แตอยในอาณาจกรของศรวชย นกโบราณคดบอกวานครศรธรรมราชน ชาวตางประเทศเรยกวา ลกอร (Ligor) เปนอาณาจกรทตงขน 400 ปกอนครสตศกราช กลาวกนวามการละเลนแบบละครเจรญรงเรองมากทเมองลกอรน

นกโบราณคดสนนษฐานวา ค า ลกอร กคอละครนนเอง เพราะค าวา “ ล ” สระอหายไปกลายเปนสระ “ ะ ” สวนค าวา “ กอร ” กแบบเดยวกบนครวดของเขมรฝรงเรยกวา องกอรวด องกอรเปนนครไดฉนใด ลกอร ละกอรกเปนละครไดฉนนน ดงนนพอสรปจากการสนนษฐานครงนไดวา

1. ละครเลอนมาจากค าวานคร หนงสอพธไหวครต าราครอบโขนละครกมวา “ เทเลเทเส ยงวา ซดมาลอยมา เมองละครแกวขา นบเราฤาเรา ”

2. ละครมาจากค าวา ลกอร ซงวบตมาเปน ละกอร แลวเปน ละคร สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ไดทรงบนทกเชงอรรถไวใน “

ต านานละคอนอเหนา ” วา “ ค าวา “ ละคร ” นน เดมมกเขาใจกนวามาแตค า “ นคร “ ดงเชนคนเรยกมองนครศรธรรมราช

และเมองนครล าปางวา “ เมองละคร ” แตทจรงเหนจะไมใชเชนนน มละครทเมองชวา อยาง 1 เรยกวา “ ลางนดรโย” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระราชด ารวา จะมาแตศพทเดยวกบค า “ ละคร ” นเอง แตตนศพทจะเปนอยางไร ยงหาไมพบ ”

15

จากสมดไทยเรอง “ ร าพนพลาป ” ของทานสนทรภ มค ากลอนตอนหนงวา “ แมเหมอนหมายสายใจไปดวยพ จะชวยชชมตลงเหลาสงขร

ประคองเคยงเอยงเอกเขนกนอน รองละคอนอเหนาเขามาลากา ” จากพระราชนพนธเรอง “ มทนะพาธา ” ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงใชค าวา “

ละคร ” กนเรอยมา สมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟา ฯ กรมพระนครสวรรควรพนต

เมอทรงแปลเรองอเหนาจากฉบบภาษามลาย และพมพเมอ พ .ศ. 2493 ตลอดทงเลม ทรงใชค าวา “ ละคร ” เชน ทรงใชวา

“ ผเจาของเรองนกลาววา นทานนเปนเรองกระยาหงนโลกสวรรค ช นฟาใครจะท าเปนบทละคอน ” แลวทรงท าเชงอรรถไวดวยวา

“ ค ามลาย ลาคอน หรอ ละลาคอน แปลวา เรองทเลนละคอน ไมใชตวละคอน ” จากหลกฐานทกลาวมาขางตนน จะเหนไดวานกปราชญและเจานายแตกอนกไดพยายามคนควา

เพอจะใหกระจางวา ควรจะใชค าวา “ ละคอน ” หรอ “ ละคร ” ดและปรากฏวามการใชทง 2 ค า ในสมยรชกาลท 4 และท 5 ใชค าวา “ ละคร ” ในสมยรชกลาท 6 และรชกาลท 7 ใชค าวา “ ละคร ” ในปจจบนนกมผใชทง 2 ค าทง “ ละคร ” และ “ ละคอน ” แตในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานใชค าวา “ ละคร ” และกรรมการช าระปทานกรมกพจารณาตกลง เมอวนท 3 กนยายน 2514 ใหเขยนวา “ ละคร ” จงจะถก แตการทผใดจะเขยนอยางไรนน กพจารณาไตรตรองตามความคดเหนและความเหมาะสมกแลวกน

ความหมายของละคร ละคร คอ การแสดงเลยนชวตโดยมการองร าท าเพลงประกอบ แยกได 2 อยาง

1. ตามความหมายกวาง ๆ หมายถง การละเลนทแสดงกรยาทาทางซงจะเปนร า หรอ เตน กเรยกละคร นนคอพวกระบ าตาง ๆ

2. ตามความหมายเฉพาะหลกวชา การแสดงทตองมเนอเรองเปนส าคญ ไดแก ละคร ลเก และ เสภา เปนตน

นยามค าวา “ การละครไทย ”

ค าวา “ ละคร ” เมอเพม “ การ ” เขามา กลายเปน “ การละคร ” ท าใหมความหมายกวางออกไปอกมาก “ การ ” ตามพจนานกรมราชบณฑตยสถาน แปลวา “ กจ งาน ธระ หนาท ” เพราะฉะนนไมวาสงใดทเปนงาน , เปนธระ, เปนหนาทของละคร จะอยในวชานทงหมด บรรดาเครองอปกรณตาง ๆ ในการแสดงละคร เชน สถานทแสดง ดนตร เพลงรอง วธแสดง บทละคร ฯลฯ ตลอดจนระบ า กรวมอยใน “ การละคร ” ทงสน

16 แตทวา เมอเอาค าวา “ ไทย ” มาตอทายเปน “ การละครไทย ” จงท าใหมความหมายแคบเขามาใหอยในวงการแสดงเฉพาะทเปนของไทย เปนศลปะ และวฒนธรรมไทยเปนสญลกษณอนแลเหนไดวาเ ปนไทย แมการแสดงนน ๆ จะไดรบแบบแผนหรออทธพลในทางวฒนธรรมจากชาตอน แตไดดดแปลงปรบปรงจนเปนรปลกษณะของไทยแลว กถอวาเปนไทย วรรณกรรมประเภทละคร ไมวาจะเปนของประเทศใด หรออยในสมยใดยอมมลกษณะเฉพาะของ “ ละคร ” ซงแตกตางจากนวนยาย โคลง กลอน และบทประพนธประเภทอนในขอทวา บทละครนนไมใชเขยนส าหรบอาน แตเขยนขนเพอแสดงใหคนด

เนองจากละครเปนศลปะทจะตองเสนอตอผชมในรปของการแสดง ระยะเวลาแสดงจงเปนสงจ าเปนทผประพนธจะตองค านงถง นนคอผประพนธละครมเวลาจ ากดในการเสนอละคร ฉะนนจะตองมการเลอกเฟน (Selectivity) เฉพาะฉากทเดน และเหมาะสมในการน าเรองนน ๆ มาเสนอ ปญหานผเขยนนวนยาย จะไมประสบมากนก เพราะจะเสนอเรองของตวละครกตว จนละเอยดลออแคไหน ผอนกสามารถใชเวลาอานไดอยางอสระ อาจจะใชเวลาเปนวนหรอเปนเดอน อานจบแลวยอนไปอานอกเฉพาะตอนทตดใจอย หรอขณะทรสกเบอหรอยงไมวาง ทจะอานใหจบ อาจทงคางไวกอน แลวมาอานตอในโอกาสตอไปกได แตละครมเวลาเปนเครองบงคบ ถาผเขยนเขยนทกแงทกมมของตวละครมาเสนออยางละเอยด กตองใชเวลาแสดงเปนวนหรอเปนเดอน และผชมกคคงจะไมมเวลานงชมไดตลอดเรอง การเขยนบทละครทด ผเขยนจะตองเลอกเฟนฉากทเปนหวใจของเรองเปนแกนส าคญซงน าไปสความเขาใจเรองราวในนสยของตวละคร และในเนอหาหรอทศนคตทผประพนธตองการใหผชมไดรบ เนองจากละครเปนศลปะและวรรณกรรมทตอง “ แสดงใหเหน ” คอ ศลปะทรวมศลปะหลายแขนงเขาดวยกนและความส าเรจของการละครขนอยกบการทศลปะแขนงตาง ๆ เหลานรวมกนไดอยางเหมาะสมไมมการกาวกาย และขดกนในเชงศลปะ และน าภาพสะทอนชวตในทศนะของผเขยนออกมาสสายตาของผชมไดอยางนาสนใจ มคณคาในดานศลปะและวรรณคด และใหแงคดทจะน าไปสความเขาใจชวต และธรรมชาตของมนษย

17

องคประกอบของบทละคร การเขยนบทละครนน นอกจากผสรางสรรคบทละครจะเปนผทมปฏภาณไหวพรบ และไดรบการฝกฝนใหเกดความช านาญ น าเสนอความร ความคดจนตนาการ ตลอดจนประสบการณถายทอดผานบทละคร ไดอยางมความหมายแลว บทละครทไดรบการสรางสรรคจะตองมจดมงหมายในการน าเสนอใหบทละครมคณคาตอผชม ไมวาจะเปนคณคาตอชวตประจ าวน คณคาตอจตใจรวมทงคณคาตอการสรางสรรคสงคม แตบทละครจะสมบรณไดนนจ าเปนตองใหความส าคญตอการสรางสรรคตามองคประกอบของบทละคร ซงองคประกอบของบทละครทส าคญดงน

1. โครงเรอง เปนการก าหนดใหเหตการณหรอเรองราวด าเนนไปอยางมล าดบ มเหตมผลมความตอเนอง เหตการณหรอเรองราวจะตองสมพนธกนในแตละฉากแตละตอน อาจเรยกไดวาหากตดฉากใดหรอตอนใดออกไปอาจท าใหการด าเนนโครงเรองไมสมบรณ โครงเรองทดนนจะตองท าใหผชมเขาใจวาไดเกดเหตการณอะไรขนกบเรองราวในละคร อกทงในการวางโครงเรองนนจะตองตระหนกถงสวนประกอบทส าคญในการก าหนดโครงเรอง คอ

1.1 การปพน คอ การวางแนวทางวาจะน าเสนอบทละครในแนวทางใด 1.2 การเตรยมเรอง คอ การล าดบวาเหตการณใดจะน าไปสเหตการณใด 1.3 จดเรมเรอง คอ จดเรมตนของเหตการณท าใหเกดเหตการณอน ๆ ตามมา 1.4 เหตการณกระตน คอ

เหตการณทเปนสวนหนงใหตวละครตองตดสนใจกระท าเหตการณหนง ๆ 1.5 จดสงสดของเรอง คอ เหตการณส าคญของเรองราว 1.6 จดจบของเรอง คอ เรองราวทเปนบทสรปของละคร หรอสรปตวละคร

2. ลกษณะนสยและบคลกภาพของตวละคร ตวละครจะถกก าหนดบทบาทใหมบคลกลกษณะเปนเชนไรนน ขนอยกบทศนคตของตวละครตอสอสงตาง ๆ หรอเหตการณตาง ๆ ทน ามาสวถการด าเนนชวตของตวละคร ซงลกษณะนสยและบคลกภาพของตวละคร จะเปนการวางบทบาทหรอก าหนดบทบาทโดยผสรางสรรคบทละคร โดยจ าเปนจะตองก าหนด ชอ อาชพ เพศ วย การศกษาชวตความเปนอยในสงคม รวมทงกรยามารายาทตาง ๆ เพอสะทอนใหเหนอปนสย ใจคอของตวละครนน ๆ และตวละครทก าหนดบทบาทขนนนจะตองมความชดเจนในลกษณะภายนอก เชน ผวพรรณ รปราง

18

หนาตาหรอไมกจะตองชดเจนในเรองของความรผดชอบ ความมคณธรรม และคณความดของตวละครนน ๆ แทนการบอกลกษณะภายนอกอยางชดเจนกได

3. แกนของเรอง จะเกยวของกบแงคด และความคดเหนทไดศกษาจากการชมละครของผชม หรอแกนของเรองนจะเปนบทสรปของละครวาในทายทสดแลว ผชมไดรบอะไรบางจากการชมละครเรองน ผชมแตละคน อาจจะไดรบบทสรปไมเหมอนกนกได ขนอยกบความคด ความรสก และประสบการณของผชมผนน ในการวางแกนของเรองผสรางสรรคบทละครจะตองตงแนวทางในการเสนอบทละคร เชน สนนกสนาน เศรา โสก อจฉารษยา เปนตน แลวน าแนวทางเหลานถายทอดผานผแสดงแตละคนทสวมบทบาทตามทก าหนด และตามความเหมาะสมของบทบาท โดยแกนของเรองนนจะตองสงเสรมใหผชมไดไตรตรองอยางใชวจารณญาณอยางถวนถ จงจะเปนการน าเสนอบทละครทดและสรางสรรคแกผชม

4. ลกษณะการใชภาษา การถายถอดเหตการณและเรองราวตาง ๆ ทเกดขนผานการคดจนตนาการ

และประสบการณของผสรางสรรคบทละครออกมาเปนค าพด ซงอาจเปนในรปแบบของบทรอยกรอง รอยแลว โคลง กลอน หรอบทเจรจากได การสรางสรรคผลงานทดจะตองมการใชบทพดหรอบทเจรจาทเหมาะสมกบเหตการณ และลกษณะนสยของตวละคร การใชบทเจรจาในละครแตละเรองจะตองสะทอนใหเหนถงนสย ความคด รวมทงอารมณของผแสดงจะตองมความชดเจน มความหมาย มความคมคายเพอน าเสนอใหนาสนใจ มชวตชวา และเหมาะสมกบตวละครนน ๆ รวมทงจะตองมลกษณะทเหมอนกบธรรมชาตทพ ดคยอยในชวตประจ าวน เพอความสมจรงและนาตดตามชม

5. เพลงประกอบ เปนการถายทอดความคด จนตนาการทผสรางสรรคบทละครตองการถายทอดออกมา โดยใหผแสดงขบรอง หรอน ามาเปนเพลงประกอบการแสดง ซงแสดงตาง ๆ จะตองสอดคลองกบบทละคร มความหมายสะทอนใหเหนความคดและนสย รวมทงความรสกของตวละครแทนการเจรจา เพลงประกอบจะตองสมพนธกบองคประกอบอน ๆ ในบทละคร เพอใหเกดความสมบรณ และมความนาสนใจในการน าเสนอผลงานละครตอผชม

6. ลกษณะลลาของตวละคร หมายถง การแสดงละครจะสะทอนใหเหนภาพตาง ๆ ไมวาจะเปนบทบาททแสดงผานลลา ทาทาง ใบหนา การเคลอนไหว ลกษณะตาง ๆ ของผแสดง ซงจะสมบรณแบบไดนนจะตองแสดงใหเกดความสมจรง

19

เมอถายทอดผานลลาแลวอาจไมตองใชบทเจรจาเพราะลลาทาทางใบหนา และการเคลอนไหวสามารถสอใหเหนภาพตาง ๆ ความคด จนตนาการอยางชดเจนแลว

ววฒนาการละครไทยสมยตาง ๆ การละครไทยมมาตงแตสมยโบราณ เปนศลปะ และวฒนธรรมไทย

เปนสญลกษณอนแลเหนไดวาเปนไทย แมวาการแสดงนนๆจะไดรบแบบแผนหรออทธพลในทางวฒนธรรมมาจากชาตอนกตาม แตไดดดแปลงปรบปรงจนเปนรปลกษณะของไทยแลวกถอวาเปนไทย

ประวตการละครไทยสมยตางๆ มดงน

1. สมยนานเจา การศกษาเรองการละคร และนาฏศลปไทยในสมยน พบวา ไทยมนยายเรองหนง คอ เรอง "มโนหรา" ซงปจจบนนกยงมอยในประเทศจนตอนใตในอาณาจกรนานเจาเดมนนเอง นยายเรองนน คอ "นามาโนหรา (Namanora) เปนนยายของพวกไต พวกไตคอไทยเรานเอง แตเปนพวกทไมอพยพลงมาจากดนแดนเดม เรองนามาโนหรานจะน ามาเลนเปนละครหรอไมนนยงไมมหลกฐานปรากฏเดนชด สวนการละเลนของไทยนานเจานนมพวกระบ าอยแลว คอ ระบ าหมวก และระบ านกยง

2. สมยสโขทย สมยนไมมหลกฐานเกยวกบการละครนก เปนสมยทเรมมความสมพนธกบชาตทนยมอารยธรรมของอนเดย เชน พมา มอญ ขอม และละวา ไทยไดรจกเลอกเฟนศลปวฒนธรรมทดของชาตทสมาคมดวย แตทงนมไดหมายความวา ชาตไทยแตโบราณจะไมรจกการละครฟอนร ามากอน เรามการแสดงประเภทระบ าร าเตนมาแตสมยดกด าบรรพแลว เมอไทยไดรบวฒนธรรมดานการละครของอนเดยเขา ศลปะแหงการละเลนพนเมองของไทย คอ ร า และระบ า กไดววฒนาการขน มการก าหนดแบบแผนแหงศลปะการแสดงทง 3 ชนดไวเปนทแนนอน

20

และบญญตค าเรยกศลปะแหงการแสดงดงกลาวแลวขนตนวา "โขน ละคร ฟอนร า" สวนเรองละครแกบนกบละครยก อาจมสบเนองมาตงแตสมยสโขทยนนแลวเชนกน

3. สมยกรงศรอยธยาละครไทยเรมจดระเบยบแบบแผนใหรดกมยงขน มการตงชอละครทเคยเลนกนอยใหเปนไปตามหลกวชานาฏศลปขน มการแสดงเกดขนในสมยนหลายอยาง เชน ละครชาตร ละครนอก ละครใน โขน การแสดงบางอยางกรบวฒนธรรมเพอนบาน และวฒนธรรมตางชาตเขามาผสมได ละครไทยเรมจดระเบยบแบบแผนใหรดกมยงขน มการตงชอละครทเคยเลนกนอยใหเปนไปตามหลกวชานาฏศลปขน มการแสดงเกดขนในสมยนหลายอยาง เชน ละครชาตร ละครนอก ละครใน โขน การแสดงบางอยางกรบวฒนธรรมเพอนบาน และวฒนธรรมตางชาตเขามาผสมได

4. สมยกรงธนบร สมยนเปนชวงตอเนองหลงจากทกรงศรอยธยาเสยแกพมาเมอป พ .ศ. 2310 เหลาศลปนไดกระจดกระจายไปในทตางๆ เพราะผลจากสงคราม บางสวนกเสยชวต บางสวนกถกกวาดตอนไปอยพมา ครนพระเจากรงธนบรไดปราบดาภเษกในปชวด พ.ศ. 2311 แลว ทรงสงเสรมฟนฟการละครขนใหม และรวบรวมศลปนตลอดทงบทละครเกาๆทกระจดกระจายไปใหเขามาอยรวมกน ตลอดทงพระองคไดทรงพระราชนพนธบทละคร เรองรามเกยรตขนอก 5 ตอน คอ

ตอนหนมานเกยวนางวานรน ตอนทาวมาลวราชวาความ ตอนทศกณฐตงพธทรายกลด (เผารปเทวดา)

ตอนพระลกษณถกหอกกบลพท ตอนปลอยมาอปการ

มคณะละครหลวง และเอกชนเกดขนหลายโรง เชน ละครหลวงวชตณรงค ละครไทยหมนเสนาะภบาล หมนโวหารภรมย นอกจากละครไทยแลวยงมละครเขมรของหลวงพพธวาทอกดวย

5. สมยกรงรตนโกสนทรการละครตางๆ ลวนไดรบการสนบสนนจากพระมหากษตรยแหงพระบรมราชจกรวงศสบเนองตอกนมาเปนล าดบตงแต การละครตางๆ ลวนไดรบการสนบสนนจากพระมหากษตรยแหงพระบรมราชจกรวงศสบเนองตอกนมาเปนล าดบตงแต

21 สมยรชกาลท 1 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ไดทรงฟนฟรวบรวมสงตางๆทสญเสย และกระจดกระจายใหสมบรณ ในรชสมยนไดมการรวบรวมต าราฟอนร าขนไวเ ปนหลกฐานส าคญทสดในประวตการละครไทย มบทละครทปรากฏตามหลกฐานอย 3 เรอง คอ

- บทละครเรองอณรฑ - บทละครเรองรามเกยรต - บทละครเรองดาหลง พระราชนพนธตามเคาความของเจาฟากณฑลทเรยกวา

อเหนาใหญ

สมยรชกาลท 2 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เปนสมยทวรรณคดเจรญรงเรอง เปนยคทองแหงศลปะการละคร มนกปราชญราชกวทปรกษา 3 ทาน คอ กรมหมนเจษฎาบดนทร กรมหลวงพทกษมนตร และสนทรภ มบทละครในทเกดขน ไดแก เรองอเหนา ซงวรรณคดสโมสรยกยองวาเปนยอดของบทละครร า และเรองรามเกยรต สวนบทละครนอก ไดแก เรองไกรทอง คาว ไชยเชษฐ สงขทอง และมณพชย

สมยรชกาลท 3 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เปนยคทละครหลวงซบเซา เนองจากพระองคไมสนบสนน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเลกละครหลวงเสย แตมไดขดขวางผจะจดแสดงละคร ท าใหเกดคณะละครของเจานาย และขนนางขนแพรหลาย หลายคณะ หลายโรง และมบทละครเกดขนมากมาย

สมยรชกาลท 4 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สมยนไดเรมมการตดตอกบชาวตางชาต โดยเฉพาะชาวยโรปบางแลว พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จงทรงโปรดเกลาฯ ใหฟนฟละครหลวงขนอกครงหนง พรอมทงออกประกาศส าคญเปนผลใหการละครไทยขยายตวอยางกวางขวาง ดงมความโดยยอ คอ

พระราชทานพระบรมราชานญาต ใหคนทวไปมละครชาย และหญง เพอบานเมองจะไดครกครนขน เปนเกยรตยศแกแผนดน

แมจะมละครหลวง แตคนทเคยเลนละครกขอใหเลนตอไป

หามบงคบผคนมาฝกละคร ถาจะมาขอใหมาดวยความสมครใจ

ส าหรบละครทมใชของหลวง มขอยกเวนคอ - หามใชรดเกลายอด เครองแตงตวลงยา และพานทองหบทองเปนเครองยก - บทท าขวญหามใชแตรสงข - หวชางหามท าสเผอก ยกเวนหวชางเอราวณ

22

มประกาศกฎหมายภาษมหรสพ พ.ศ. 2402 เกบจากเจาของคณะละครตามประเภทการแสดง และเรองทแสดง

สมยรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การละครในยคนเรมมการเปลยนแปลง เนองจากการละครแบบตะวนตกหลงไหลเขาสวงการนาฏศลป ท าใหเกดละครประเภทตางๆขนมากมาย เชน ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ ละครรอง ละครพด และลเก ทรงสงเสรมการละครโดยเลกกฎหมายการเกบอากรมหรสพเมอ พ .ศ. 2450 ท าใหกจการละครเฟองฟขนกลายเปนอาชพได เจาของโรงละครทางฝายเอกชนมหลายราย นบตงแตเจานายมาถงคนธรรมดา

สมยรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ในสมยนไดชอวาเปนสมยทการละคร และการดนตรทงหลายไดเจรญรงเรองถงขดสด นบไดวาเปนยคทองแหงศลปะการละครยคท 2 พระองคไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงกรมมหรสพขน เพอบ ารงวชาการนาฏศลป และการดนตร และยงทรงเปนบรมครของเหลาศลปน ทรงพระราชนพนธบทโขน ละคร ฟอนร าไวเปนจ านวนมาก

สมยรชกาลท 7 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว การเมองเกดภาวะคบขน และเศรษฐกจของประเทศทรดโทรม เสนาบดสภาไดตกลงประชมกนเลกกรมมหรสพ เพอใหมสวนชวยกการเศรษฐกจของประเทศ และตอมาจงกลบฐานะมาเปนกองขนอก จนกระทงเมอ พ.ศ. 2478 กองมหรสพจงอยในสงกดกรมศลปากร ขาราชการศลปนจงยายสงกดมาอยในกรมศลปากร ในสมยนมละครแนวใหมเกดขนคอ ละครเพลง หรอทเปนทรจกกนวา "ละครจนทโรภาส" ตลอดทงมละครหลวงวจตรวาทการเกดขน

ประเภทของละครไทย

23 ละคร หมายถง การแสดงเปนเรองเปนราว โดยน าประสบการณและจนตนาการของมนษยมาผกเปนเรอง มจดมงหมายเพอใหเกดความบนเทงและสนกสนาน โดยมนกแสดงสอความหมายใหกบผชม ละครเปนการแสดงศลปะอยางหนง ทมทมาแตดกด าบรรพคกบมนษยชาต มอยดวยกนทกชาตทกภาษา มความประณต ละเอยดออน ตามความนยมของมนษยในสงคมนน ตลอดจนสงแวดลอมทเกดขนในสงคม ละครเปนการแสดงทสะทอนใหเหนถงลกษณะชวตความเปนอย คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณ และศลปวฒนธรรมในดานตาง ๆ ของชาตนน ๆ ไดเปนอยางด

ตลอดทงยงเปนเครองบนเทงใจทจะท าใหมนษยไดเขาใจ และอยรวมกนอยางสนตสข ประเภทของการละครไทย แบงออกได 3 ประเภท

1. ละครร าแบบมาตรฐาน 1.1 ละครโนราชาตร 1.2 ละครนอก

1.3 ละครใน 2. ละครร าแบบปรบปรง

2.1 ละครดกด าบรรพ 2.2 ละครพนทาง 2.3 ละครเสภา 2.4 ละครชาตรเขาเครอง

3. ละครรวมสมย 1.1 ละครรอง

- รองลวน ๆ - รองสลบพด

3.2 ละครพด 3.3 ละครสงคต

ละครชาตร

24

เปนละครร าทเกาแกทสด มมาตงแตสมยอยธยา เปนละครชนดแรกทแสดงเปนเรอง มการรายร าตามบทรองทมเนอเรอง แรกเรมผแสดงเปนชายลวน มตวละครเพยง 3 ตว คอ นายโรง (พระเอก) นาง และตลก หรอจ าอวด ซงแสดงเปนตวประกอบอน ๆ ดวย ตามเนอเรอง เชน ฤาษ มา ยกษ พราน เสนา

เรองทแสดง ละครชาตรนยม แสดงเรอง มโนหรา และรถเสน การแตงกาย สมยโบราณผแสดงเปนชายลวน แตงกายไมสวมเสอ นงสนบเพลา เชงกรอมเทา

นงผาหยกรงจบโจงไวหางหงส มหอยหนา เจยระบาด รดสะเอว สวมสงวาล กรองคอ ทบทรวง ศรษะสวมเทรด(เซด)

การแสดง เรมดวยพธบชาคร เปนการเบกโรง เรมแสดงโดยตวละครออกนงเตยง ตวละครตองรองเอง มลกครบ มคนบอกบท จบการแสดงจะมการร าซดอกครงพรอมทงวาอาคมถอยหลง ร าเวยนขวา เรยกวาคลายยนต เปนการถอนอาถรรพณ

ดนตรประกอบ เปนเครองดนตรเบา ๆ เหมาะทจะขนยายรอนเรไปแสดงทตาง ๆ ดนตรมเพยง ป 1 เลา โทน(ชาตร) 1 ค กลองเลก(กลองชาตร) 1 ค ฆองค 1 ราง

เพลงรอง ในสมยโบราณตวละครมกจะเปนผดนกลอนและรองเปนท านองเพลงราย และปจจบนเพลงรองมกมค าวา ชาตร อยดวย เชน รายชาตร รายชาตรกรบ รายชาตร 2 รายชาตร 3 รายชาตร ชาตรตะลง

สถานทแสดง โบราณใชเสา 4 ตน ปก 4 มม เปนสเหลยมจตรส มเตยง 1 เตยง จะลงเสากลางซงถอวาเปนเสามหาชยอก 1 เสา เสากลางนส าคญมาก (ในสมยกอนจะตองใชไมชยพฤกษ) เปนเสาทพระวสสกรรมเสดจมาประทบเพอปกปองผองภยอนตราย จงไดท าเสาผกผาแดงปกไวตรงกลางโรง เสานใชเปนทผกซองคล (ซองใสไมรบตาง ๆ ) ในภายหลง เพอสะดวกในการแสดงทตวละครจะหยบไดตามตองการโดยรวดเรว

25

ละครนอก

เปนละครทพฒนามาจากละครชาตร แตเดมคงมตวละครเพยง 3 – 4 ตว ตอมามการแสดงละครกนอยางแพรหลายทวไปในหมราษฎร มการเลนเรองตาง ๆ มากขน ตองเพมตวละครขนตามเนอเรองผแสดงยงคงเปนชายลวน แตการแตงกายไดประดษฐเพมเตม เปลยนแปลงใหประณตงามขน

เรองทแสดง ในสมยกรงศรอยธยา นยมเลนกนหลายเรอง ลวนแตเปนประเภทจกร ๆ วงศ ๆ นทานชาวบาน นทานชาดก มคตสอนใจ เชน การเกด คาว ไชยทต พกลทอง พมพสวรรค พณสรยวงศ มโนราห โมงปา มณพชย สงขทอง สงขศลปชย สวรรณศลป สวรรณหงส โสวต

ในสมยกรงรตนโกสนทร มบทพระราชนพนธละครนอก ในรชกาลท 2 อก 6 เรอง คอ สงขทอง ไชยเชษฐ ไกรทอง มณพชย คาว สงขศลปชย ทง 6 เรองน พระราชนพนธขนเพอใหละครผหญงของหลวงแสดง

การแตงกาย คงแตงอยางชาวบานธรรมดา เพราะเปนละครชาวบาน เพยงแตใหรดกมสะดวกในการท าบท และใชผาโพกหรอหมพอใหรวาเปนหญงหรอชาย

ผแสดง ผแสดงตองเปนคนแคลวคลอง วองไว มไหวพรบ ปฎภาณช านาญทงร าและรอง มลกครบ หากเปนบทเลาหรอ บรรยาย ลกคจะรอง และผแสดงตองพดเอง เลนตลกเอง มคนบอกบทให เรมมผหญงแสดงละครนอก ในสมยรชกาลท 2 แตเปนละครหลวง

การแสดง ด าเนนเรองราวอยางรวดเรว แทรกตลกขบขน ไมเครงครดขนบประเพณ ตลกจะเลนกบเจาฟา เจาแผนดนและมเหสกได การรายร าดวยทาทางกระฉบกระเฉง วองไว

เพลงรองและดนตร เดมใชวงปพาทยเครองหาบรรเลงประกอบการแสดง ปจจบนเปลยนแปลงตามความใหญโตของงาน เพลงรองสวนมากเปนเพลงช นเดยว หรอสองช นทมจงหวะรวบรด ด าเนนเรองดวยเพลงรายนอก ระดบเสยงในการรองและบรรเลงใชทางนอก เหมาะกบเสยงผชาย

สถานทแสดง โรงละครเปนรปสเหลยมดได 3 ดาน (เดม) ก นฉากผนเดยวโดยไมตองเปลยนแปลงไปตามทองเรอง มประตเขาออก 2 ทาง หนาฉากตรงกลางตงเตยงส าหรบตวละครนง ดานหลงฉากเปนสวนส าหรบละครพกแตงตว

26

ละครใน เปนละครทแสดงในวง ไดน าวธการเลนเดนเรองอยางละครนอก มาใหเหลาระบ าในพระราชฐานแสดง

โดยน าบททเคยแสดงโขนคอเรองรามเกยรต และอณรท มาแสดงโดยนางในราชส านก จงเรยกวาละครนางใน หรอ ละครขางใน ละครในพระราชฐาน ตอมาเรยกสน ๆ วา ละครใน

เรองทแสดง แสดงเฉพาะ 3 เรอง คอ รามเกยรต อณรท และอเหนา การแตงกาย เครองแตงกายประณตงดงาม ตามแบบของกษตรย เชน มมงกฎ สงวาล ทบทรวง

เจยระบาด หอยหนา สนบเพลา พระภษา ฉลองพระองค ฯลฯ เรยกวาผนเครอง ผแสดง เปนหญงฝายใน หามบคคลภายนอกหดละครใน ตอมาสมยรชกาลท 1 ม ละคนในผชายแสดง

เชน นายทองอยเปนอเหนา การแสดง ทาร า ตองประณตงดงามแบบราชส านก ละครในมงดศลปะการรายร า ตองใหแชมชอยมลลา

รกษาแบบแผน และจารตประเพณ ดนตร ใชวงปพาทยเหมอนละครนอก ใชทางในซงมระดบเสยงเหมาะกบผหญงทเรยกวา “นางใน ”

และมนเปนเพลงทมมลาทวงท านองคอนขางชา วจตรพสดาร เหมาะกบลลาทาร า เพลงรอง ปรบปรงใหมท านองและจงหวะนมนวล สละสลวย ตวละครไมรองเอง มตนเสยงและลกค

มกมค าวา “ ใน ” อยทายเพลง เชน ชาปใน โอโลมใน สถานทแสดง เดมแสดงในพระราชฐานเทานน ตอมาแสดงไมจ ากดสถานท

27

ละครดกด าบรรพ

เปนละครทเกดขนในสมยรชกาลท 5 ก าเนดขน ณ ทบานเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน (ม.ร.ว.หลาน กญชร) ตงอยระหวางถนนอษฎางคกบถนนบานหมอ ชอ “โรงละครดกด าบรรพ” เจาพระยาเทเวศรวงศววฒนไดเดนทางไปยโรปป พ .ศ. 2434 และมโอกาสไดชมโอเปรา (Opera) ซงทานชนชมในการแสดงมาก เมอกลบมาจงคดท าละครโอเปราใหเปนแบบไทยนอกจากทานจะเปนผสรางโรงละครด าด าบรรพ สรางเครองแตงกายและอปกรณการแสดงแลว ทานยงไดรบความรวมมอจากผรวมงานทส าคญ ไดแก

1. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ ทรงพระนพนธบทเลอกสรรปรบปรงท านองเพลง ออกแบบฉาก และก ากบการแสดง

2. หลวงประดษฐไพเราะ (ตาด ตาตะนนทน) เปนผจดท านองเพลงควบคมวงดนตรและปพาทย 3. หลวงเสนาะดรยางค (ทองด ทองพรฬห) เปนผควบคมและฝกสอนการขบรอง 4. หมอมเขม กญชร ณ อยธยา ภรรยาของเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน

เปนผปรบปรงและประดษฐทาร า และฝกสอนใหเขากบบทและล าน าท านองเพลง ละครดกด าบรรพ ไดน าออกแสดงครงแรกป พ.ศ.2442 เนองในโอกาสตอนรบเจาชายเฮนร

พระอนชาของสมเดจพระเจากรง ปรสเซย ซงเปนพระราชอาคนตกะของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จนไดรบความนยมตลอดมา จนกระทงในป พ.ศ.2452 เจาพระยาเทเวศรวงศววฒน เกดอาการเจบปวย ถวายบงคมลาออกจากราชการ ท าใหตองเลกการแสดงละครดกด าบรรพไป นบแตเรมแสดงละครดกด าบรรพจนเลกการแสดงรวมระยะเวลา 10 ป

ละครดกด าบรรพ มลกษณะ ดงน 1. การแสดงจดบนเวท มฉากและเครองกลไกประกอบ ใหผดรวาเปนสถานทไหน มสภาพอยางไร

เวลาใด เกดปรากฎการณใดขน โดยใชเทคนคใหม ๆ เขาชวย 2. ใชความจรงเปนหลก เลนใหสมจรง 3. ไมมบททกลาวถงกรยาอาการตาง ๆ ของตวละคร เพราะผดเหนอยแลวสาใครท าอะไร

มเฉพาะบทพดของตวละคร 4. มการแทรกการอานท านองเสนาะ เชน อานฉนท เพลงเดก เพลงพนเมอง ขบเสภา เหเรอ ฯลฯ

28

5. การฟอนร ามนอย เพราะตองการความรวดเรว จงมการร าใชบทเปนพน แตฉากสดทายตองสวยงามกวาฉากอน ๆ มกมฟอนร างาม ๆ แบบละครใน มตวละครมาก ๆ

6. ผแสดงตองร าและพดเอง ตองเปนผทมรปงาม ร างาม และเสยงไพเราะ 7. การแตงกาย แตงแบบละครใน แตไมนยมสวมหวโขน เพราะท าใหดงมงาม จะใชการเขยนหนาแทน 8. ดนตรปพาทย ใชปพาทยไมนวมเครองใหญ แตยกเวน ไมใชเครองบางอยางทหนวกห เชน

ระนาดทอง และฆองเลก

ละครพนทาง

ค าวา พนทาง หมายถงการแสดงละครร าทมมาจากตางแบบ ตางชาต ตางภาษา น ามาผสมกนทงทาร า เพลงรอง และค าพด การแตงกายเปนการแสดงละครร าทไดรบการปฏรปเปนอกรปแบบหนง โยยดแนวทางละครนอกเปนหลก ( หรออาจจะเรยกวา ละครแบบผสมกคงจะได )

ทมาของละครพนทาง ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มคณะละครเกดขนมากมายอาท 1. คณะละครของพระองคเจาสงหนาถราชดรงคฤทธ ( พระบดาของเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน ) 2. คณะละครของเจาพระยามหนทรศกดธ ารง 3. คณะละครของพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนพงศ 4. คณะละครของเจาจอมมารดาแพ ( เจาคณพระประยรวงศ ) คณะเหลานเปนคณะทมชอเสยง และมทานาทสบทอดการแสดงตอมา นอกจากนยงมทอางถงไดอกประมาณ 16 คณะ ชาวคณะเปนของเจาทางภาคเหนอ เชน เชยงใหม ล าปาง หรอของทางภาคใต มของเจาพระนครศรธรรมราช เจาเมองภเกต ฯลฯ เจาพระยามหนทรศกดธ ารง เปนเจาของคณะละครและคณะดนตรปพาทยทเดนมากมาตงแตปลาย ร.4 จนถง ร.5 แตเดมคณะของทานแสดงละครนอก และรเรมเกบเงนคนเขาดละครเปนคณะแรก ทานเปนผชอบพลกแพลง จงเปลยนแปลงการแสดงละครนอก ประเภทจกร ๆวงศๆ มาเปนการแสดงทมเนอเรองประเภทพงศาวดารชาตตางๆท าใหเกดแบบแผนละครร าร าท เรยกวา ละครพนทาง ขน ตอมาพระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ ทรงแตงบทละครและการแสดงละครแบบพนทาง เรองพระลอ ใหคณะละครหลวงนฤมตร แสดงในงานฉลองตนลนจ ณ พระราชวงสวนดสต ตาม พระราชประสงคของ ร.5 นบไดวา กรมพระนราฯเปนผสบสานการแสดงละครพนทางของเจาพระยามหนทราใหไดรบความนยม

บทละคร แตงขนใหมตามเคาโครงเรองพงศาวดารของชาตตางๆ ทใกลเคยงประเทศไทย อาท ลาว พมา มอญ จน ชวา ฯลฯ มาผกเปนเรองราวตามแบบแผนของละครร าใหมโครงเรองทสนกเราใจแทรกฟอน ร า เตน

29 มศลปะการยกทพ การกระท าพธตางๆ ไวในบทละครและบรรจเพลงรอง ค าพด ส าเนยงตางชาตไวอยางแนบเนยน ทรงแตงเปนบทละคร มค าวา เมอนน บดนน หรอ มาจะกลาวบทไป เหมอนละครร าชนดอนๆมเพลงหนาพาทย และทาร าตามเชอชาต เรองทเดนๆ คอ เรองราชาธราช พระลอ สามกก อาบหะซน ไกรทอง ฯลฯ

การแสดง ใชแนวละครนอกคอ แทรกมขตลก และใชเพลงรองทางนอก มนกรองทงตนบท ละลกค รองด าเนนเรอง ผแสดงตองร าและพดเอง การพดจะตองใชส าเนยง หรอถอยค าจากภาษาตางชาตทปรากฏในบทละคร เชน พมา มกจะขนตนพยางคแรกวา เหนา ( หรอ เฉนา ) ทางส าเนยงของมอญ มเสยง สง ต า สวนค าพดของจนกจะมส าเนยงจน ( พดไมขดเจน ) บางครงกจะใชภาษาจนมาใชทงหมด ดงเชนในเรองราชาธราช ตอน สมงพระรามอาสา ทพจนยกทพเขาประชดกรงองวะ มศลปะการยกทพของจนตามธรรมเนยมของการแสดงงว ในการแสดงละครเรองพระลอ กรมพระนราฯจะทรงใชภาษาพนๆของลาวมาเปนค าพด เชน ค าวา เผอ ขานอย ไผ ปน แมนกอ

ผแสดง คดเลอกจากผทร าคลอง ร าเก พดฉาดฉาน และส าคญ คอ มไหวพรบ ปฏภาณในการแสดงด ทาร า

ผประดษฐทาร าจะตองมความรศลปะการรายร าและจงหวะของชาตตางๆน ามาประยกตเขากบทาร าของไทยใหเขากบเนอเรอง ท านองเพลงรอง เพลงปพาทย กลาวไดวา การแสดงละครพนทาง อดมไปดวยศลปะทาร าของไทยผสมกบตางชาตไดอยางแนบเนยนทงอรยาบถ เพลงหนาพาทย ศลปะการเกยวพาราสและการตอสดวยอาวธตางๆ อาท การรบดวยเพลงทวนของจนกบเพลงทวนไทยในเรองราชาธราชตอนสมงพระรามรบกบทหารเอกจนทช อกามน ในสมย ร.5 นเจาพระยามหนทรศกดธ ารง และทานเจาพระยาเทเวศรวงศววฒนไดน านทานค ากลอนเรองพระอภยมณ ตอนพบนางละเวง มาจดท าเปนบทละคร และใชการแตกาย ทาร า เพลงรอง ฝายนางละเวงเปนแบบฝรง มาผสมกบทาร า การแตงกาย เพลงรองทางไทยของพระอภยมณ ปรากฏวามผชนชมเปนอนมาก และใน พ.ศ. 2495 กรมศลปกรไดจดแสดงละครเรองนตามบททมมาแตเดม การแตงกายของนางละเวงจะแตงแบบพระนางเจาวคตอเรยแหงประเทศองกฤษ นางจะถอพด ผาเชดหนา มเดกถอชายกระโปรงม Lady in Waiting ( นางสนองพระโอษฐ ) มระบ า Minuet ( มนเอท ) มเพลงทมชอเสยงเกาแกคอเพลง Home Sweet Home ใหนางละเวงร าตอนละเวงนงเมอง การบรรเลงประกอบการแสดงใชวงปพาทยเครองหา เครองค ทส าคญคอ ตองมเครองดนตรประกอบ อาท

บรรเลงเพลงลาว ใชแคนเปา บรรเลงเพลงฝรง ใชกลองฝรง

30

บรรเลงเพลงจน ใชกลองจน ผาง ฉาบใหญ กลองตอก ละแตว บรรเลงเพลงมอญ ใชปมอญ เปงมางคอก ตะโพน บรรเลงเพลงพมา ใชกลองยาว บรรเลงเพลงตะลง ใชกลองชาตร โทนชาตร

การแตงกาย ไดมการปฏรปการแตงกายใหม ไมใชเครองพระ-นาง อยางโขน ละครนอก ละครใย

แตแตงตามเชอชาตตางๆตามยคสมย อาท พมานงโสรง ใสกระปองแบบพมา โดยพยายามจ าลองมาจากภาพเขยน ( เพราะการคมนาคมและการใชเทคโนโลยไมสะดวกเทาสมยน ) จงอาจจะมขอผดพลาด

ฉาก มฉากประกอบการแสดงเชนเดยวกบละครดกด าบรรพ ผใหก าเนดละครพนทาง ทานแรก คอ เจาพระยามหนทรศกดธ ารง ตอมาทานทสรางสรรคใหละครพนทางมชอเสยง คอ พระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ ทานเปนผสรางบทและเปนเจาของคณะละคร หลวงนฤมตร ตงอยทแพรงนรา ( เมอเปนละครรองใชชอ คณะปรดาลยฯ ) หมอมหลวงตวน วรวรรณ พระชายาของกรมพระนราฯเปนผบรรจเพลงรองและเพลงดนตร เจาจอมมารดา ( ใน ร.4 ) เปนพระราชมารดาของกรมพระนราฯเปนผประดษฐทาร าโดยเฉพาะเรองพระลอ ทานคดทาฟอนเหมอนภาคเหนอมาผสมกบทาร าของละครหลวง

สรป ความแตกตางทเหนเดนชดระหวางละครพนทางและละครร าดงเดม คอ 1. บทละคร สรางบทใหมใชพงศาวดาร หรอนยายเปนเคาโครง 2. เพลงรองและดนตร สรางเพลงและบรรจเพลงทมลลา

ทวงท านองสอดคลองกบเนอเรองและเชอชาต 3. ทาร า น าศลปการแสดงของตางชาตมาประยกตใหกลมกลนกบทาร าทมอยเ ดม 4. การพด ใหพดตามส าเนยงของตางชาตจรงๆ 5. การแตงกาย แตงตามเชอชาตทปรากฏในเรอง 6. แนวการแสดง ด าเนนตามแบบแผนละครนอก

31

ละครเสภา เสภามก าเนดมากจากการเลานทาน เมอการเลานทานเปนทนยมแพรหลาย

ท าใหเกดมการปรบปรงแขงขนกนขน ผเลาบางทานจงคดแตงเปนกลอน ใสท านอง มเครองประกอบจงหวะ คอ “กรบ” จนกลายเปน ขบเสภาขน เสภามมาแตโบราณสมยกรงศรอยธยา สนนษฐานวามขนในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ราว พ.ศ. 2011 เสาภาในสมยโบราณไมมดนตรประกอบ จนถงสมยพระบาทสมเดจพระพทธเ ลศหลานภาลย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมปพาทยบรรเลงประกอบเสภา

สมยรชกาลท 3 นยมเพลงอตรา 3 ช น เพลงทรองและบรรเลงในการขบเสภา ซงเคยขบเพลง 2 ช น กเปลยนเปน 3 ช นบาง และใชกนมาจนปจจบนน

สมยรชกาลท 5 ไดมผคดเอาตวละครเขาแสดงการร าและท าบทบาท ตามค าขบเสภาและรองเพลง เรยกวา “เสภาร า” สมยนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกวชวยแตเสภาเรอง นทราชาครต เพอใชขบเสภา ในเวลาทรงเครองใหญ มเหตการณเปลยนแปลงคอ พวกขบเสภาส านวนแบบนอก คอ ใชภาษาพนบาน มาสนใจส านวนหลวง

สมยรชกาลท 6 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพกบพระราชวรวงศเธอ

32 กรมหมนกวพจนสปรชา ชวยกนช าระเสภาขนชางขนแผน แกไขกลอนใหเชอมตอกน และพมพเปนฉบบหอสมดแหงชาตเปนครงแรก เมอ พ.ศ. 2460 เปนแบบแผนของการแสดงขบเสภา ซงตอมากลายเปนละครเสภา

ผแสดง นยมใชผแสดงชายและหญง ตามบทเสภาของเรอง การแตงกาย แตงกายตามทองเรองคลายกบละครพนทาง เรองทแสดง มกจะน ามาจากนทานพนบาน เชน เรองขนชางขนแผน ไกรทอง

หรอเรองจากบทพระราชนพนธในรชกาลท 6 เชน เรองพญาราชวงสน สามคคเสวก การแสดง ละครเสภาจ าแนกตามลกษณะการแสดงไว ดงน

1. เสภาทรงเครอง สมยรชกาลท 4 วงปพาทยไดขยายตวเครองใหญ เมอปพาทยโหมโรงจะเรมดวย “เพลงรวประลองเสภา” ตอดวย “เพลงโหมโรง” เชน เพลงไอยเรศ เพลงสะบดสะบง หรอบรรเลงเปนชดสน ๆ

2. เสภาร า เกดขนในสมยรชกาลท 5 กระบวนการเลน มคนขบเสภาและเครองปพาทย บางครงกใชมโหรแทน มตวละครออกแสดงบทตามค าขบเสภา และมเจรจาตามเนอเรอง เสภาร ามแบบสภาพและแบบตลก ผรเรมคอ ขนรามเดชะ (หวง) บางทานวา ขนราม (โพ) ก านนต าบลบานสาย จงหวดอางทอง ซงเลาลอกนวาขบเสภาด ผแตงเรองขนชางขนแผน ตอนขนแผนเขาหองนางแกวกรยา สมยรชกาลท 6 ขนส าเนยงวเวกวอน (นวม บณยเกยรต) รวมกบนายเกรนและนายพน คดเสภาตลกขนอกชดหนงเลยนแบบขนชางขนแผน โดยแสดงเรองพระรถเสนอตอนฤาษแปลงสาร

ดนตร มกนยมใชวงปพาทยเครองหาบรรเลง และมกรบขยบประกอบการขบเสภา เพลงรอง มลกษณะคลายละครพนทาง แตจะมการขบเสภาซงเปนบทกลอนสภาพ

แทรกอยในเรองตลอดเวลา สถานทแสดง แสดงในโรงบนเวท มการเปลยนฉากตามทองเรองอยางละครดกด าบรรพ

ละครสงคต

ค าวา “สงคต” หมายถง การรวมเอาการฟอนร าและการละคร พรอมทงดนตรทางขบรอง และดนตรทางเครองดวย ละครสงคตหมายถง ละครทมทงบทพดและบทรองเปนสวนส าคญเสมอ จะตดอยางไรอยางหนงออกไมได

33 ละครสงคตเปนละครทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงรเรมขน โดยมววฒนาการจากละครพดสลบล า ตางกนทละครสงคตมบทส าหรบพด และบทส าหรบตวละครรองในการด าเนนเรองเทา ๆ กน

ผแสดง ใชผชายและผหญงแสดงจรงตามเนอเรอง การแตงกาย แตงตามสมยนยม ค านงถงสภาพความเปนจรงของฐานนะตวละครตามเนอเรอง

และความงดงามของเครองแตงกาย เรองทแสดง นยมแสดงบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ม 4 เรอง ไดแก

เรองหนามยอกเอาหนามบง ทรงเรยกวา “ละครสลบล า” เรอววาหพระสมทร เรยกวา “ละครพดสลบล า” เรองมกาโดและว งต ทรงเรยกวา “ละครสงคต”

การแสดง มงหมายทความไพเราะของเพลง ตวละครจะตองรองเองคลายกบละครรอง แตตางกนทละครรองด าเนนเรองดวยบทรอง การพดเปนการเจรจาทวนบท สวนละครสงคตมงบทรองและบทพดเปนหลกส าคญในการด าเนนเรอง เปนการแสดงหมทงดงาม ในการแสดงแตละเรองจะตองมบทของตวตลกประกอบเสมอ และมงไปในทางสนกสนาน

ดนตร บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวม เพลงรอง ใชเพลงช นเดยวหรอเพลง 2 ช น มล าน าทไพเราะ

ละครรอง

ละครรองเปนศลปะการแสดงแบบใหม ทก าเนนขนในตอนปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดปรบปรงขนโดยไดรบอทธพลจากละครตางประเทศ ตนก าเนนละครรองมาจากากรแสดงของชาวมลาย เรยกวา “ บงสาวน ” ไดเคยเลนถวายรชกาลท 5 ทอดพระเนตรครงแรกทเมองไทรบร และตอมาละครบงสาวนไดเขามาแสดงในกรงเทพฯ โรงทเลนอยทขางวงบรพา พระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ ทรงแกไขปรบปรงเปนละครรองเลนทโรงละครปรดาลย คณะละครนตอมาไดเปลยนเรยกชอวา “ละครหลวงนฤมตร” บางครงคนยงนยมเรยก “ละครปรดาลย” อย ตอมาเกดคณะละครรองแบบปรดาลยขนมากมาย เชน คณะปราโมทย ปราโมทยเมอง ประเทองไทย วไลกรง

34 ไฉวเวยง เสรส าเรง บนเทงไทย นาครบนเทง ไดนยมกนมาจนถงสมยรชกาลท 6 และรชกาลท 7 และครงหลงสด คอ โรงละครนาคบนเทงของแมบนนาค กนโรงละครเทพบนเทงของแมชอย

นอกจากนไดก าเนนละครรองขนอกแบบหนง โดยสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ทรงดดแปลงละครของชาวตะวนตกจากละครอปรากรทเรยกวา “โอเปอเรตก ลเบรตโต” มาเปนละครในภาษาไทย และไดรบความนยมอกแบบหนง

ละครรองจงแบงออกเปน 2 ชนด คอ 1. ละครรองสลบพด ในพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธวงศ 2. ละครรองลวน ๆ ในสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร

(รชกาลท 6) ผแสดง

ละครรองสลบพด ใชผหญงแสดงลวน ยกเวนแตตวตลก หรอจ าอวด ใชผชายแสดง ละครรองลวน ๆ ใชผชายและผหญงแสดงจรงตามเนอเรอง

การแตงกาย ละครรองสลบพด แตตามฐานะของตวละคร ละครรองลวน ๆ แตแบบละครพนทาง หรอตามลกษณะของตวละครในเรอง

เรองทแสดง

ละครรองสลบพด แสดงเรอง ตกตายอดรก ขวดแกวเจยระไน เครอณรงค กาก ภารตะ สาวเครอฟา ละครรองลวน ๆ แสดงเรอง สาวตร

การแสดง

ละครรองสลบพด มทงทบรองและบทพด ยดถอการรองเปนสวนส าคญ มลกคคอยรองรบอยในฉาก ยกเวนแตตอนทเปนการเกรนเรองหรอด าเนนเรอง ลกคจะเปนผรองทงหมด

ละครรองลวน ๆ ตวละครขบรองโตตอบกน และเลาเรองเปนท านองแทนการพด ด าเนนเรองดวยการรองเพลงลวน ๆไมมบทพดแทรก มเพลงหนาพาทยประกอบอรยาบถของตวละคร จดฉากประกอบตามทองเรอง ใชเทคนคอปกรณแสงสเสยง เพอสรางบรรยากาศใหสมจรง

ดนตร ละครรองสลบพด บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวม หรอาจใชวงมโหรประกอบ

ในกรณทใชแสดงเรองเกยวกบชนชาตอน ๆ ละครรองลวน ๆ บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวม

เพลงรอง

35

ละครรองสลบพด ใชเพลงช นเดยวหรอเพลง 2 ช น ในกรณทตวละครรองใชซออคลอตามเบา ๆ เรยกวา รองคลอ

ละครรองลวน ๆ ใชเพลงช นเดยวหรอเพลง 2 ช น ทมล าน าท านองไพเราะ สถานทแสดง

แสดงตามโรงละครทวไป

ละครพด ละครพดเรมขนในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

ใหมการแสดงละครพดสมครเลนเปนครงแรก เนอเรองละครพดทแสดงในสมยน ดดแปลงมาจากบทละครร าทรจกกนอยางแพรหลาย

พ.ศ. 2422 หลงจากทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระราชนพนธลลตนทราชาครต จบ บรบรณแลว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมาคม “แมจกสโวไซเอต” โดยมสมเดจฯเจาฟาภาณรงษสวางวงศ เปนนายกสมาคมจดการแสดงละครเรองนขน

36 ทรงเปนผก าหนดตวละครเอง โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกรมหมนทวากรวงษประวต เปนอาบหะซน พระองคเจาจตรเจรญ คอ สมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ เปนตวนางนอซาตอล

พ.ศ. 2425 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรราโปรดเกลาฯ ใหจดการแสดงละครเรอง อเหนาในงานเฉลมพระราชมนเทยร พระทนงจกรมหาปราสาท ละครทแสดงในครงนเปนละครร า แตมบทเจรจาททรงพระราชนพนธเองบาง ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพระเจานองยาเธอ กรมหลวงพชตปรชากรและเจานายพระองคอน ๆ แตงถวายบาง

พ.ศ. 2447 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ทรงส าเรจการศกษา และเสดจนวตประเทศไทยแลว ทรงตง “ ทวปญญาสโมสร ” ขนในพระราชอทยานสราญรมย แตในสมยเดยวกนนไดมการตง “สามคยาจารยสโมสร ” ซงมเจาพระยาธรรมศกดมนตรเปนประธานอยกอนแลว กจกรรมของ 2 สโมสรทคลายคลงกน คอการแสดงละครพดแบบใหมทไดรบอทธพลจากละครตะวนตก สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ ทรงมสวนรวมในกจกรรมการแสดงละครพดของทง 2 สโมสรน จงไดถวายพระเกยรตวาทรงเปนผใหก าเนดละครพด

ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนยคทองของละครพด ประชาชนใหความสนใจตอละครประเภทนมาก เพราะเหนวาเปนของแปลกและแสดงไดงาย พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงสนบสนนละครพดอยางดยง ทรงพระราชนพนธบทละครพดทดเดนเปนจ านวนมาก และทรงรวมในการแสดงดวยหลายครง

ละครพดแบงไดเปนประเภทใหญ ๆ คอ

1. ละครพดลวน ๆ หรอละครพดแบบรอยแกว 2. ละครพดแบบรองกรอง 3. ละครพดสลบล า

ผแสดง

ละครพดลวน ๆ ในสมยโบราณใชผชายแสดงลวน ตอมานยมใหผแสดงเปนชายจรงหญงแท ละครพดแบบรอยกรอง ใชผแสดงทงชายและหญง

มบคลกและการแสดงเหมาะสมตามลกษณะทบงไวในบทละคร น าเสยงแจมใสชดเจนด เสยงกงวาน พดฉะฉาน ไหวพรบด

ละครพดสลบล า ใชผแสดงทงชายและหญง เหมอนละครพดแบบรอยกรอง

37 การแตงกาย

ละครพดลวน ๆ แตงกายตามสมยนยม ตามเนอเรอง ละครพดแบบรอยกรอง แตงใหเหมาะสมถกตองตามบคลกของตวละคร

และยคสมยทบงบอกไวในบทละคร ละครพดสลบล า การแตงกายเหมอนละครพดลวน ๆ หรอแตงกายตามเนอเรอง

เรองทแสดง

ละครพดลวน ๆ เรองทแสดงเรองแรก คอ เรอง “โพงพาง” เมอ พ.ศ. 2463 เรองตอมาคอ “เจาขาสารวด” ทงสองเรอง เปนพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

ละครพดแบบรอยกรอง จ าแนกตามลกษณะค าประพนธดงน คอ 1. ละครพดค ากลอน จากบทประพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เชน เรองเวนสวาณช

ทรงแปลเมอ พ.ศ. 2459 เรองพระรวง ทรงพระราชนพนธเมอ พ.ศ.2460 2. ละครพดค าฉนท ไดแก เรองมทนะพาธา พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

ทรงพระราชนพนธเมอ พ.ศ. 2466 3. ละครพดค าโคลง ไดแก เรองสนาฬกา ของอจฉราพรรณ (อาจารยมนตร ตราโมท) ประพนธเมอป พ.ศ.

2469 ละครพดสลบล า ไดแก เรองชงนาง และปลอยแก ซงเปนของนายบว ทองอน

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงพระราชนพนธบทรองแทรก โดยใชพระนามแฝงวา “ศรอยธยา” และทรงแสดงเปนหลวงเกยรตคณเมอ พ.ศ. 2449

การแสดง ละครพดลวน ๆ การแสดงจะด าเนนเรองดวยวธพดใชทาทางแบบสามญชนประกอบ

การพดทเปนธรรมชาต ลกษณะพเศษอยางหนงของละครชนดนคอ ในขณะทตวละครคดอะไรอยในใจ มกจะใชวธปองปากพดกบผด ถงแมจะมตวละครอน ๆ อยใกล ๆ กสมมตวาไมไดยน

ละครพดแบบรองกรอง การแสดงจะด าเนนเรองดวยวธพดทเปนค าประพนธชนด ค ากลอน ค าฉนท ค าโคลง

ละครพดสลบล า ยดถอบทพดมความส าคญในการด าเนนเรองแตเพยงอยางเดยว บทรองเปนเพยงสอดแทรกเพอเสรมความ ย าความ

ดนตร ละครพดลวน ๆ บรรเลงโดยวงดนตรสากลหรอวงปพาทยไมนวม

แตจะบรรเลงประกอบเฉพาะเวลาปดฉากเทานน ละครพดแบบรอยกรอง บรรเลงดนตรคลายกบละครพดลวน ๆ

38

ละครพดสลบล า บรรเลงดนตรคลายกบละครพดลวน ๆ แตบางครงในชวงด าเนนเรอง ถามบทรองดนตรกจะบรรเลงรวมไปดวย

เพลงรอง ละครพดลวน ๆ เพลงรองไมม ผแสดงด าเนนเ รองโดยการพด ละครพดแบบรอยกรอง เพลงรองไมมผแสดงด าเนนเรองโดยการพดเปนค าประพนธชนดนน ๆ ละครพดสลบล า มเพลงรองเปนบางสวน โดยท านองเพลงขนอยกบผประพนธทจะแตงเสรมเขามาในเรอง

ละครเพลง

เปนละครของเอกชนทเกดขนภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ละครทมชอเสยง คอ

ละครจนทโรภาส เปนละครของนายจวงจนทน จนทรคณา (พราณบรณ) สงหนงทพรานบรณท าเปนหลก คอ ปรบปรงจากเพลงไทยเดมทมท านองเออน มาเปนเพลงไทยสากลทไมมท านองเออน นบเปนหวเลยวหวตอของการเปลยนแปลงเพลงไทยเดมมากทเ ดยว

ผแสดง จะใชผแสดงทเปนทงผชายและผหญง แสดงจรงตามบทบาทในเรอง การแตงกาย แตงกายตามสภาพความเปนจรงของเนอเรอง เรองทแสดง ไดแก จนทรเจาชา โจะโจซง ฝนสงฟา คนหนงยงจ าได ดนตร นยมบรรเลงดวยวงดนตรสากล เพลงรอง จะเปนเพลงทประพนธขนใหม

โดยประยกตจากเพลงไทยเดมมาเปนเพลงไทยสากลตามจงหวะและท านอง ทผประพนธก าหนดขนใหกบผแสดงไดขบรองในระหวางแสดง

สถานทแสดง แสดงบนเวท มการจดฉากเหมอนละครหลวงวจตรวาทการ

ละครหลวงวจตรวาทการ

39

หลงจากการเปลยนแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 กรมศลปากรไดรวมรวมศลปน โขน ละคร และนกดนตร ขนมารวมกนใหมอกครงหนงตงเปนกองขนในกรมศลปากร ทงไดตงโรงเรยนนาฏดรยางคศาสตรขน ฝกฝนนกเรยนดวยเพอรกษาศลปะของชาตไวมใหเสอมสญ ในระยะนหลวงวจตรวาทการ (กมเหลยง วฒนปฤดา) ด ารงต าแหนงอธบดกรมศลปากร เปนทงนกการทตและนกประวตศาสตร ทานจงมองเหนคณคาทางการละครทจะใชเปนสอปลกใจ ใหประชาชนเกดความรกชาต เนอหาจะน ามาจากประวตศาสตรตอนใดตอนหนง บทละครจะมทงรก รบ อารมณสะเทอนใจ ความรกทมตอครก ถงแมจะมากมายเพยงไร กไมเทากบความรกชาต ตวเอกของเรองเสยสละชวต พลชพเพอชาต ดวยเหตทละครของทานไมเหมอนการแสดงละครทมอยกอน คนทงหลายจงเรยกละครของทานวา “ ละครหลวงวจตรวาทการ ”

ผแสดง จะใชผแสดงทเปนทงผชายและผหญง แสดงจรงตามบทบาทในเรอง การแตงกาย แตงกายตามเนอเรองและใหถกตองตามประวตศาสตรทเกยวของในเรองนน ๆ เรองทแสดง ไดแก ราชมน พระเจากรงธน ศกถลาง เจาหญงแสนหว พระมหาเทว เบญจเพส นานเจา

อนสาวรยไทย พอขนผาเมอง ดาบแสนเมอง ชนะมาร เจาหญงกรรณการ สหราชเดโช ตายดาบหนา ลานเลอดลานรก เพชรรตน-พชรา ลกพระคเณศ ครฑด า โชคชวต อานภาพ พอขนรามค าแหง อานภาพแหงความเสยสละ อานภาพแหงความรก อานภาพแหงศลสตย และเลอดสพรรณ

ดนตร บรรเลงดวยวงดนตรไทยและวงดนตรสากลประกอบกน เพลงรอง มทงเพลงไทยเดมและเพลงไทยสากล ซงการใชเพลงไทยสากลจะม 3 ลกษณะ คอ 1. เพลงไทยสากลทใหตวละครรองโตตอบกน มกเปนเพลงรก เชน เพลงดวงจนทร

ในบทละครเรองเลอดสพรรณ 2. เพลงไทยสากลทใหตวละครรองประกอบการแสดง

เนอรองและทวงท านองมกสอดคลองกบบรรยากาศในทองเรอง เชน เพลงยากเยน ในบทละครเรองเลอดสพรรณ

3. เพลงไทยสารกลอกประเภทหนง คอ เพลงปลกใจ ซงมกแทรกอยในบทละครประวตศาสตรของทานแทบทกเรอง เชน เพลงเลอดสพรรณ ในบทละครเรองเลอดสพรรณ

สถานทแสดง แสดงไดทกสถานท และจะมการจดฉากทวจตรบรรจงประกอบการแสดง

40

ลเก

เกดขนในสมยรชกาลท 5 ค าวา ลเก ในภาษามลาย แปลวา ขบรอง เดมเปนการสวดบชาพระในศาสนาอสลาสวดเพลงแขกเขากบจงหวะร ามะนา พวกแขกเจาเซนไดสวดถวายตวเปนครงแรกในการบ าเพญพระราชกศล เมอ พ.ศ. 2423 ตอมาคดสวดแผลงเปนล าน าตาง ๆ คดลกหมดเขาแกมสวด รองเปนเพลงตางภาษา และท าตวหนงเชดโดยเอาร ามะนาเปนจอกม ลเกจงกลายเปนการเลนขน ตอมามผคดเลนกเลอยางละคร คอ เรมรองเพลงแขก แลวตอไปเลนอยางละครร า และใชปพาทยอยางละคร

ลเกม 3 แบบ คอ 1. ลเกบนตน เรมดวยรองเพลงบนตนเปนภาษามลาย ตอมากแทรกค าไทยเขาไปบาง

ดนตรกใชร ามะนา จากนนกแสดงเปนชด ๆ ตางภาษา เชน แขก ลาว มอญ พมา ตองเรมดวยชดแขกเสมอ ผแสดงแตงตวเปนชาตตาง ๆ รองเอง พวกรต ามะนาเปนลกค มการรองเพลงบนตนแทรกระหวางการแสดงแตละชด

2. ลเกลกบท คอ การแสดงผสมกบการขบรองและบรรเลงเพลงลกบท รองและร าไปตามกระบวนเพลง ใชปพาทยประกอบแทนร ามะนา ตางกายตามทนยมในสมยนน ๆ แตสฉดฉาด ผแสดงเปนชายลวน เมอแสดงหมดแตละชด ปพาทยจะบรรเลงเพลง 3 ช น ทเปนแมบทขนอก และออกลกหมดเปนภาษาตาง ๆ ชดอน ๆ ตอไปใหม

3. ลเกทรงเครอง เปนการผสมผสาน ระหวางลเกบนตนและลเกลกบท มทาร าเปนแบบแผน แตงตวคลายละครร าแสดงเปนเรองราว ๆ อยางละคร เรมดวยโหมโรงและบรรเลงเพลงภาษาตาง ๆ เรยกวา “ออกภาษา” หรอ “ออกสบสองภาษา” เพลงสดทายเปนเพลงข า พอปพาทยหยด พวกตร ามะนากรองเพลงบนตน แลวแสดงชดแขก เปนการค านบคร ใชปพาทย ตอจากนนกแสดงตามเนอเรอง ลเกทแสดงในปจจบนเปนลเกทรงเครอง

วธแสดง เดนเรองรวดเรว ตลกขบขน การแสดงเรมดวยโหมโรง 3 ลา จนแลวบรรเลงเพลงสาธการ

ใหผแสดงไหวคร แลวจงออกแขก บอกเรองทจะแสดง สมยกอนมการร าถวายมอหรอร าเบกโรง แลวจงด าเนนเรอง ตอมาการร าถวายมอกเลกไป ออกแขกแลวกจบเรองทนท การรายร านอยลงไปจนเกอบไมเหลอเลย คงมเพยงบางคณะทยงยดศลปะการร าอย

ผแสดง เดมใชผชายลวน ตอมานายดอกดน เสอสงา ใหบตรสาวชอละออง แสดงเปนตวนางประจ าคณะตอมาคณะอนกเอาอยางบาง บางคณะใหผหญงเปนพระเอก เชน คณะก านนหน บานผกไห อยธยา การแสดงชายจรงหญงแทนน คณะนายหอมหวล นาคร เรมเปนคณะแรก ผแสดงตองมปฏภาณในการรองและเจรจา ด าเนนเรองโดยไมมการบอกบทเลย

41 หวหนาคณะจะเลาใหฟงกอนเทานน นอกจากน การเจรจาตองดดเสยงใหผดปกตซงเปนเอกลกษณ ของลเก แตตวสามญชนและตวตลกพดเสยงธรรมดา

เพลงและดนตร ด าเนนเรองใหเพลงหงสทองช นเดยว แตดดแปลงใหดนไดเนอความมาก ๆ แลวจงรบดวยปพาทย แตถาเลนเรองภาษา กใชเพลงทมส าเนยงภาษานน ๆ ตามทองเรอง แตดนใหคลายหงสทอง ตอมานายดอกดน เสอสงา ไดดดแปลงเพลงมอญครวญของลเกบนตนทใช กบบทโศก มาเปนเพลงแสดงความรกดวย

เรองทแสดง นยมใชเรองละครนอก ละครใน และเรองพงศาวดารจน มอญ ญวน เชน สามกก

ราชาธราช ฉนใดเวอง การแตงกาย แตตวดวยเครองประดบสวยงาม เลยนแบบเครองทรงกษตรย จงเรยกวาลเกทรงเครอง

“สมยของแพง” กลดเครองแตงกายทแพรวพราวลงไป แตบางคณะกยงรกษาแบบแผนเดมไว โดยตวนายโรงยงแตงเลยนแบบเครองทรงของกษตรยในสวนทมใชเครองตน เชน นงผายกทอง สวมเสอเขมขาบหรอเยยรบบ แขนใหญถงขอมอ คาดเขมขดนอกเสอ ประดบเครองราชอสรยาภรณตาง ๆ แตดดแปลงเสยใหม เชน เครองสวมศรษะ เครองประดบหนาอก สายสะพาย เครองประดบไหล ตวนางนงจบยกทอง สวมเสอแขนกระบอกยาว หมสไบปกแพรวพราว สวมกระบงหนาตอยอดมงกฎ ทแปลกกวาการแสดงอน ๆ คอสวมถงเทายาวสขาวแทนการผดฝนอยางละคร แตไมสวมรองเทา

สถานทแสดง ลาดวด ตลาด สนามกวาง ๆ โดยปลกเพงสงระดบตา ดานหนาเปนทแสดง ดานหลงเปนทพกทแตงตว

42 สาระการเรยนร

นาฏศลปสากล ประวตนาฏศลปสากล

นาฏศลป เปนธรรมชาตแหงการแสดงออกไปโดยสากลออกโดยสากลของมนษยชาต แสดงออกทางการเคลอนไหวรางกายทมระบบและงดงาม ซงก าเนดขนมาพรอมกบธรรมชาตของมนษยหรอพฤตกรรมปกตของมนษยทเรยกกนวา ภาษากาย หรอภาษาทาทาง ในการแสดงออกทางความรสก และอารมณของมนษยออกมาทางรางกาย เชน การเดน การนง การยน การกน การแสดงอาการเจบปวด การแสดงอาการเสยใจหรอดใจ เปนตน สงเหลานเปนภาษากายทเปนภาษาสากล ทางนาฏศลป

ตอมาเมอมนษยมการพฒนาดานดนตรโดยน าวสดจากธรรมชาตมาประดษฐเปนเครองดนตร เชน การน ากงไมมาเคาะตกนใหเกดเสยงดง การน าหนงสตวมาขงหนาไมท าเปนกลอง และการรองเพลง เปนตน ซงเมอมนษยเกดความสนกสนานครนเครงไปกบดนตรจงท าใหมการขยบเขยอนรางกาย หรอเตนร าตามจงหวะดนตรไปดวย และมการพฒนาทาทางการเตนร าใหเขากบจงหวะดนตรทชาเ รว หรอซบซอนมากขน ท าใหลลาทาเตนหรอทาร าตาง ๆ มความหลากหลายแตกตางกนออกไป โยเหนไดจากการเตนร าประกอบพธเซนไหวสงศกดสทธ และในงานรนเรงสงสรรคของชนเผาตาง ๆ ซง มพนฐานมาจากการเลยนแบบธรรมชาตของสงมชวตในโลกนนเอง

ดงนน การก าเนดของนาฏศลปโลก หรอนาฏศลปสากล จงเกดขนจากธรรมาชาต และความเชอถอศรทธาในสงศกดสทธทงหลาย ดงน

1. การก าเนดของนาฏศลปจากธรรมชาต เรมจากมนษยรจกการเตนร า จากการเลรยนแบบการเคลอนไหวของสงมชวตในโลกทงจากสตว พช

และมนษยดวยกนเอง เชน การรองและเตนของคนปาบางเผา เปนตน จากกนนกไดมการพฒนาทาทางและการขยบเยอนรางกายตามความรสกของมนษยทแสดงถงอารมณ เชน ดใจ เสยใจ โกรธ หวโหย และอรยาบถตาง ๆ ของมนษยตามความเปนจรง ซงเปนทมาของการแสดงละครทเรมตนจากละครพด โดยการพด ท าทาทางการ แสดงอารมณตาง ๆ และการสวม เครองแตงกายตามบทละคร ซงเปนเรองราวทมาจากชวตจรงของมนษย แตกตางกนไปตามความเชอ คานยม และอารยธรรมของแตละชนชาต

2. การก าเนดของนาฏศลปจากความเชอถอศรทธาในสงศกด สทธทงหลาย มนษยตองอยรวมกนในสงคม และมสญชาตญาณแหงความกลว

จงท าใหมนษยพยายามหาสงยดเหนยวจตใจ ดวยการนบถอสงศกดสทธ เทวดา เทพเจา และอ านาจลลบตาง ๆ ซงพฒนาเปนความศรทธาในลทธศาสนาตอไป

43 โดยมการเซนไหวบชาใหสงศกดสทธคมครองใหปลอดภยหรอออนวอนขอใหสงศกดสทธชวยดลบนดาลใหสมปรารถนา เชน พธบชายญของชนเผาตาง ๆ ในดนแดนตะวนตกเมอดอตกาล ซงจะมการบรรเลงดนตรพนเมองและเตนร าประกอบ เปนตน

ส าหรบประวตความเปนมาของนาฏศลปสากลทเหนเดนชด คอ ศลปะการละครของชาวตะวนตก หรอทเรยกวา ละครตะวนตกนน เรมตนขนตงแตสมยกรกโบราณ และสมยโรมนตามล าดบ

ละครตะวนตกในสมยกรกโบราณ เรมตนจากการแสดงเรองราวเกยวกบเทพเจาไดโอนซส (Dionysus) ซงเปนเทพเจาแหงความอดมสมบรณขนในเทศกาลบชาเทพเจาองคน จดขนปละครงโดยมการแสดงละครเรองดงกลาวทโรงละครกลางแจง ซงจะมอฒจนทรโอบรอบเวทใหคนดละครกน จากนนกมการพฒนาเปนละครเกยวกบเรองของมนษย ซงยงมแกนเรองเกยวกบความเชอทางศาสนา และศลปวฒนธรรม ประเภทของละครในสมยกรกจะมทงละครโศกนาฏกรรม และสขนาฏกรรม ซงจะใชนกแสดงผชายทงหมดแสดงเปนตวละครหลาย ๆ ตว ดวยการเปลยนหนากากไปเรอย ๆ และมผแสดงเพยง 3 คนเทานน

ละครตะวนตกในสมยโรมน เรมจากน ารปแบบของละครกรกโบราณ ในเรองพธกรรมทางศาสนาทเกยวกบการบชาเทพเจา ตอมากไดมการปรบปรง โดยเพมการเตนร าและใชทาทางแสดงอารมณมากขน ตวละครมลกษณะของสามญชน ทเนนการแสดงแบบตลกโปกฮาตามแนวละครประเภทสขนาฏกรรมมากขน รวมทงมการยกเลกการใสหนากากแบบละครกรกในตวละครตลกจงท าใหนกแสดงสามารถแสดงอารมณภายในและความสามารถในการแสดงไดมากขน ซงนบเปนความกาวหนาทางละครตะวนตกทพฒนาจนถงปจจบน อยางไรกตามละครตะวนตกในสมยโรมนไดลดบทบาทลงเรอย ๆ เนองจากละครสวนใหญเปนประเภทสขนาฏกรรมทไมคอยไดแกนสาร และไมไดมวตถประสงคเพอรบใชเทพเจา จงท าใหศาสนจกรแหงกรงโรมไดออกค า สงหามใหคนไปดละคร จนในทสดโรงละครทกโรงในกรงโรมตองปดลง ซงนบเปนการปดฉากความเจรญรงเรองทางละครตะวนตกลงในยคแรกน

ตอมาละครตะวนตกกไดมการพนตวขนในยคกลางของประเทศในทวปยโรป เชน องกฤษ ฝรงเศส อตาล เปนตน โดยในชวงกลางศตวรรษท 19 ไดมการพฒนารปแบบของการแสดงละครเปนการแสดงรวว (Music Hall) ซงเปนการแสดงทไมเปนเรอง โดยมทงการพดคนเดยว การรองเพลง การเตนร า และการแสดงมายากล รวมทงยงมการแสดงละคนแพนโทไมน (Pantomine) ในองกฤษทเปนการแสดงละครทมดนตรและการเตนร าประกอบ จนมาถงในศตวรรษท 20 ตอนตน รปแบบการแสดงละครเรมหนเขาสการสะทอนสภาพความเปนจรงในสงคมโยแสดงละครตามแบบชวตจรงมากยงขน จากนนจงพฒนามาเปนละครในยคปจจบน

44

ดงนนนาฏศลปสากลจงมประวตความเปนมาทยาวนานเคยงคมากบวถการด าเนนชวตของมนษยในสงคมโลก โดยมการพฒนาและเผยแพร อารยธรรมทางนาฏศลปสากลไปยงประเทศตาสง ๆ ทวโลกจนถงปจจบน

สาระการเรยนร

การแสดงพนบานของไทย ความหมายของการแสดงพนบาน

การแสดงพนบานของไทย เปนวฒนธรรมของชาวบานทมความสมพนธเกยวเนอง เกอกลตอกน โดยมความสมพนธกบวฒนธรรมพนบานในสาขาอน ๆ อกดวย เชน ศลปะ ดนตร วรรณกรรม ตลอดจนสมพนธกบสภาพวะแวดลอมของสงคมในยคสมยนน ๆ เนอหาสาระมงให ความสนกสนานบนเทงใจ บางครงเปนการสอนใจหรอเตอนใจชาวบาน เพอใหกระท าหรอละเวนการกระท า ตลอดจนเปนสงสะทอนใหเหนสงคมและวฒนธรรมไทยยคนนสมยนน การแสดงพนบานจงมใชเพยงรนเรงบนเทงใจเทานน แตจะเปนจดหมายเหตใหคนรนใหมไดศกษาสงคมในยคนนไดอยางด ลกษณะของการแสดงพนบาน ดงทไดกลาวมาแลวแตตอนตนวา ลกษณะเดนของการละเลน การแสดงดนตร วรรณกรรมตาง ๆ เหลานจะเปนสงทเรยบงาย กฎเกณฑคอนขางปรบเปลยนไดตลอดเวลา ดงนน ลกษณะของการแสดงพนบานจงเรยบงาย และเปนไปตามสภาวะแวดลอมทางธรรมชาต และสงคมเปนสวนใหญ การแสดงพนบานแบงคราว ๆ ได 3 ประเภท คอ

1. การแสดงพนบานทเลนเปนเรอง 1. การแสดงพนบานทเนนการรายร า 2. การแสดงพนบานทดดแปลงมาจากพธกรรม หรอศลปะของการตอสปองกนตว

การแสดงพนบานของภาคใต

45

1. การแสดงทเลนเปนเรอง ประกอบดวย 1.1 โนรา เปนศลปะการแสดงทไดรบความนยมมากทสดในภาคใต บางคนเรยกวา มโนราห

ดงเดมเปนการแสดงเฉพาะเรองพระสธนกบนางมโนราห โดยตดตอนมาจากวรรณคดตอนพรานบญจบนางมโนราหไปถวายพระสธน การเดนเรอง รปแบบ เปนลกษณะเดยวกนกบ ละครชาตร ทแพรหลายนยมเลนกนอยในภาคกลาง โนรามการร ามบทเจรจาและด าเนนเรองเปนเรองเปนราว ผนวกกบบทละครเรองพระสธน มบททสนก สวยงาม ตนเตนเราใจ ตอนพรานบญจบนางกนรทงเจดลงเลนน าในสระ เปนความงามของการรายร า การตดตามไปหานางมโนราหของพระสธน ลานแตเปนบททนาตดตาม จงไดถกถายทอดลงในการแสดงโนรา ของภาคใตทงหมด

และในความดงเดมของโนราแลว เมอนายโรงหรอโนราใหญ (ตวเอก , หวหนาคณะ) ออกมาร าแลวกจะจบเรองตาง ๆ แสดงตอเรยกวา “ จบบทสบสอง ” จะแสดงเรองยอ ๆ สบสองเรอง เชน พระสธนมโนราห พระรถเมร ลกษณาวงศ และเรองอน ๆ อก นอกจากผวาจางไปแสดงจะขอใหจบตอนใดเรองใดใหจบเปนเรองยาว ๆ เลยกได แลวแตจะตกลงกน

ผแสดง โนรา คณะหนง ๆ จะมประมาณ 15 – 20 คน แลวแตขนาดของคณะ อาจมถง 25 คนกได เปนผชายลวน ประกอบไปดวย

หวหนาคณะ หรอนายโรง หรอโนราใหญ (แลวแตจะเรยก) 1 คน หมอไสยศาสตร 1 คน ผร าอยางนอย 6 คน อยางมาก 10 คน นายพราน (พรานบญ) 1 คน ทาส (คนใช ตวประกอบ ตวตลก) 1 คน นกดนตร และลกค จ านวน 5 – 6 คน ตาเสอ (ผชวยขนเครองและชวยดแลทวไป) 1 – 2 คน เครองดนตร (ดเรองเครองดนตรพนบานภาคใต) สถานทแสดง แตเดมไมมการยกพนเวทเหมอนโรงละครชาตรภาคกลาง

โรงโนราจะแสดงบนพนดน โดยใชเสอป ตวโรงเปนสเหลยมมหลงคามงดวยจาก มเสากลาง 1 ตนมแครไมไผสงราว 50 เซนตเมตร ส าหรบตวแสดงนงเรยกวา “ นก ” ดานซายและขวาของนกเปนทส าหรบดนตรและลกคนง

การแตงกาย แบบดงเดมจะแตงกายแบบทรงเครองกษตรย ประกอบดวยเทรด (ชฎา) สงวาล ปกนกแอน หางหงส ทบทรวง สนบเพลา ชายไหว ผาหอยขาง ก าไลตนแขน ก าไลขอมอ และสวมเลบยาว ไมสวมเสอ เทรดจะสวมเฉพาะตวนายโรงหรอโนราใหญเทานน สวนนายพรานจะสวมหนากากเปดคาง หนากากเปนสแดงส าหรบใช “ ออกพราน ” สวนหนากากพรานสขาวจะใชส าหรบนายพรานทาส ถอกนวาเปนหนาศกดสทธ

46

ความเชอและพธกรรมในการแสดง แตดงเดม การเดนทางไปแสดงทตาง ๆ จะตองเดนทางโดยตนเอง (เดนเทา) จะเรยกวา “ โนราเดนโรง ” กอนจะออกเดนทาง นายโรงจะชวยกนขนเครองทจะใชแสดงมาวางไวกลางบาน และหมอไสยศาสตรจะท าพธพรอมกบบรรเลงดนตร เพอขอความเปนสรมงคล ระหวางเดนทางไปจะตกลองเปนระยะ ๆ บอใหชาวบานรวาจะไปแสดงทใด เปนการประชาสมพนธไปในตว และหากเดนทางผานสถานทหรอสงศกดสทธกจะมบรรเลงดนตรเปนการแสดงคารวะ และอาจมการร าถวายมอดวย

เมอถงสถานทจะแสดง จะน าเอาอปกรณตาง ๆ กองไวกลางโรง เมอจะถงเวลาแสดงหมอไสยศาสตรกจะท าพธเบกโรงดวยคาถา หมากพล เทยนและเงน จะขอขมาเจาทเจาทางจะขอเชญเทวดาสงศกดสทธมาปกปกรกษา อยาใหมอนตรายใด ๆ จากนนลกคกจะลงโรง (โหมโรง) สกพกหนง เมอคนดหนาตาแลว นายโรงกจะขบบทบชาคร และผแสดงออกร า โดยเรมจากผแสดงทยงไมคอยเกงไปจนถงคนเกง ๆ และสดทายกอนนายโรงจะออก ตวนายพรานหรอตวทาสหรอตวตลก จะออกมารองตลก ๆ จากนนนายโรงหรอโนราใหญจะออกร า ซงทกคนจะคอยดโนราใหญ เพราะจะเปนผทร าสวยทสด เมอนายโรงร าจบ กอาจจะเลกการแสดงหรออาจแสดงตอดายเรองพระสธน มโนราห พระรถเมร ฯลฯ หรอทเรยกวา “ จบบทสบสอง ” จนดก เมอโนราใหญหรอนายโรงถอดเทรดออก กจะเปนอนจบการแสดง

ปจจบนน โนราไดเรมมการพฒนาไปจากเดม กลาวคอ เมอประมาณ 50 ปมาแลว ไดน าเอาสตรเขามารวมร าดวย การแตงกายจงเรมมการสวมเสอและน าเอาเรองตาง ๆ จากนยายแตงขนเองเปนเรองรก โศก หรอเอาเหตการณปจจบนเขาไปในบทรอง แตกยงคงเรยกวา การแสดงโนรา แมจะไมไดแสดงเรอง พระสธนมโนราหกตาม เครองดนตรปจจบนมการเพมเครองดนตรสากลเขาไปเชน กตารไฟฟา ออรแกน กลองชด สถานทกเปลยนแปลงไป เชน แสดงในโรงภาพยนตร โรงแรม ฯลฯ มการองเพลงลกทงสลบฉาก แตกยงคงรกษาเอกลกษณของบทรอง ส าเนยงภาษา และเครองดนตรหลกยงคงใชประกอบการแสดงอย (ดเรองดนตรพนบานภาคใต)

1.2 หนงตะลง เปนการแสดงพนบานของภาคใต ทมมานานจนยงหาตนตอตงเดมไมไดวาเรมมาตงแตยคใด สมยใด คงมการบนทกไวในระยะหลง ทเปนหลกฐาน แตกไมไดเปนเครองยนยนวาเรมมมาเมอใด เทาทมการจดบนทกไวในสมยรชกาลท 5 มการน าเอาหนงตะลงจากภาคใตมาแสดงถวายใหทอดพระเนตรทพระราชวงบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา เมอพทธศกราช 2419

การแสดงหนงตะลง แตเดมจะเลนแตเรองรามเกยรตเทานน ตอมาการตดตอสอสารกาวหนาขน เรมเอาวรรณคดตาง ๆ เขาไปแสดง เกยวกบเรองจกร ๆ วงศ ๆ จนปจจบนหนงตะลงน าเอานวนยายรก โศก

47 เหตการณบานเมองปจจบนเขาไปแสดง บางคณะกแตงบทเองแบบนวนยาย มพระเอก นางเอก ตวโกง ตวอจฉา (นางตอแหล)

ดงเดม การเลนหรอเชดหนงตะลงในชวงหวค า จะเรมจากการออกลงขาวลงด าหรอทเรยกวาจบลงหวค า ปจจบนนกไมพบแลว

ผแสดง หรอ คนเชด ในคณะหนงตะลงจะประกอบไปดวย นายหนง 1 คน (เจาของคณะ) เชดตวหนง พากย และเจรจา

ซงคณะมกจะใชชอของนายหนงเปนชอคณะ เชน หนงจเลยม กงทอง ลกค 5 – 6 คน จะรองรบและเลนดนตรดวย เวทหรอโรงหนงตะลง จะปลกเปนเพงหมาแหงน สงจากพนดนราว 150 – 170 เซนตเมตร

เปนโรงสเหลยม เปดทางดานหลง มบนไดขนดานหลง ใชพนทราว 8 – 9 ตารางเมตร ดานหนาโรงจะมจอผาขาวขอบน าเงนขงเตมหนาโรง มตะเกยงเจาพายเปนแสงสองตวหนงใหเกดภาพ หนาจอมหยวกกลวย ( ตนกลวย) ทงตนวางอย ขอบลางของจอดานในใชส าหรบปกตวหนงทใชเชดตามเรองลกคและดนตรจะนงอยถ ดจากนายโรง ดานขางของโรงจะใชจากหรอทางมะพราวท าเ ปนฝา หลงคามงดวยจาก

ตวหนง จะท าจากหนงววแกะ ขนาดจะตางกนไปตามบทบาทของหนง เชน รปเจาเมอง รปยกษ รปฤาษจะมขนาดใหญกวารปอน ๆ คณะหนง ๆ จะมตวหนงราว 150 – 200 ตว เวลาเกบหนงจะแยกกนเกบ เชน ยกษ พระ นาง จะแยกกน รปฤาษ เทวดา ตวตลกจะเกบไวบนสด (เกบเปนแผงซอน ๆ กน มไมไผผสานเปนเสอล าแพนหนบอยทงบนและลาง และใชเชอกผกเกบเปนแผง ๆ)

ขนตอนในการแสดง หนงตะลงนยมแสดงเวลาประมาณสามทมและสทม เพราะจะเปนชวงคนดเสรจจากภารกจประจ าวนแลว การแสดงสวนใหญอาจเลกถงสวางกม หนาโรงหนงตะลงจะมเสอปนอนดกน ใครงวงกหลบ ตนขนมากมาดกนตอไปอก กอนจะมการแสดงจะโหมโรง หรอ เรยกวา ลงโรงเพอเรยกคนด โดยจะมตวหนงปกอยหนาจอ โดยใชรปปราสาทปกไว จากนนเมอมคนดมาหนาตาแลว กจะเรมจบลงหวค า หรอ เปนการสรบกนระหวางลงขาวกบลงด า โดยลงด าจะเปนลงเกเร ลงขาวจะปราบลงด า และเมอลงขาวจบลงด ามาไดกจะน ามาใหฤาษลงโทษ และถอวาฤาษเปนผมฤทธปดรงควานจากลงไมดได จากนนกจะเชดรปพระราม ทศกณฑ ตอสกน เมอจบตอนนแลวกจะเปนบทไหวคร จากนนกจะเรมบอกเรอง แนะน าคณะหนงตะลง และเรมด าเนนเรองไปจนจบ

1.3 มะโยง เปนการแสดงทนยมกนในอดตในสจงหวดชายแดนภาคใต ทนบถอศาสนาอสลาม ลกษณะการแสดงคลายกบการแสดงโนรา และการแสดงมะโยงจะใชในงานมงคลตาง ๆ เชน งานแตงงาน การท าบญเขาสหนต งานบญสะเดาะเคราะห งานบญมงคลตาง ๆ

48

ตนเคาดงเดมนาจะมาจากการแสดงละคร “ ราตร ” หรอ ชาตร แถวอนเดยตอนใต และขณะน ยงมการแสดงอยางนอยแถบตอนเหนอของมาเลเซย ในสจงหวดชายแดนภาคใตของไทย ปจจบนนหาดเกอบไมไดแลว คงมการอนรกษไวเพอการศกษา ทมหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดปตตาน

การแสดงของมะโยง จะใชผแสดงราว 15 – 20 คน เปนคณะใหญมนายโรง 1 คน หมอไสยศาสตร 1 คน ผแสดง 7 – 8 คน ลกคและผเลนดนตร 5 – 6 คน

ดนตรประกอบดวยกลองมลาย 1 ใบ ซอสามสาย 1 คน (หรออาจใชไวโอลนแทน) ฆองใหญ 1 ค แตร 1 อน

สถานทแสดงดงเดมปลกโรงตดพนดน ใชเสอป มหลงคากนแดด ฝน การแตงกายของนกแสดง ตวพระนงกางเกงขายาวแลวนงโสรงพบครงตว สามเสอแขนสนเขารป

มผาโพกศรษะ เหนบกรชทเอว ถอมดหวายเปนอาวธ ตวนางนงโสรงปาเตะ สวมเสอกะบายอแขนยาว มผาลกไมคลองคอ ผมเกลามวย มดอกไมแซมผม ตวตลกจะนงโสรงไมสวมเสอคาดพงดวยผาขาวมา และพาดบาดวยผาขาวมาอก 1 ผน มมดเหนบเอว สวมหนากาก ตวประกอบอน ๆ กแตงกายชดพนเมองเรยบ ๆ งาย ๆ

การเรมแสดง จะมหมอไสยศาสตรท าพธปดรงควาน และขอความเปนมงคลสผแสดงและผชม ดนตรจะบรรเลงโหมโรง นายโรงหรอผเลนซอจะมาบรรเลงกลางเวท โดยมตวพระนางนงอยเปนครงวงกลม หวหนาทางผด พวกลกคกจะรองเพลงคลอเสยงซอ ผแสดงกจะร าไปรอบ ๆ เวทการแสดงจะมอย 2 ชวง ชวงแรกจะเปนการองเพลงและร า เนอหาของเพลงจะเปนการเกยวกน หรออาจมการเตนรองเงงดวย ใชเวลาชวงแรกประมาณหนงช วโมงเศษ ๆ จากนนในชวงท 2 กจะเปนการแสดงเปนเรอง ๆ ทนยมกนมากคอ เรองเปาะสตง หรอพระสธน เรองสงขทอง ในการแสดงกจะมตวตลกคอยน าเรอง และบทตลกแทรกอยเสมอ จนจบเรอง ในราว 2 ช วโมง

บทเพลงทรอง ส าเนยงและลลาจะลากเสยงยาวคลายเพลงของชาวเปอรเซย ดนตรจะบรรเลงคลอไป เมอจบทอนหรอวรรคหนง ๆ ลกคกจะรองรบ

2. การแสดงทเนนการรายร าหรอระบ าร าฟอน การแสดงของภาคใตเปนทนาสงเกตอยประการหนงคอ การแสดงทเกยวกบระบ าร าฟอน จะมอยไมกอยาง เนองจากชาวบานแถบภาคใตโดยเฉพาะในสจงหวดชายแดน คอ ยะลา นราธวาส สตล และจงหวดปตตาน ทมผนบถอศาสนาอสลามอยเ ปนจ านวนมาก และเครงครดในศาสนา จงไมนยมการสนกสนานรนเรงมากนก การแสดงของภาคใตทจดอยในประเภทระบ าร าฟอนจงมอย 2 ประเภท คอ ซมเปง และ รองเงง

2.1 การแสดงซมเปง เปนการแสดงของชาวไทยมสลมแถบชายแดนภาคใตของไทยลลาทาทางการแสดงคลายกบรองเงง โดยนกวชาการไดสนนษฐานวา นาจะไดตนแบบมาจากการเตนร าของพวกสเปนทเขามาท าการคาขายกบหวเมองในแถบมลาย

49 เพราะในความเชอดงเดมชาวมสลมไมนยมใหชายหญงแสดงการรายร าคกน จงนาเชอวาคงไดรบอทธพลมาจากตางชาต เพราะการเตนซมเปงเปนการเตนชายคกบหญง และทนาพจารณาตามหลกภาษากรอนหรอเพยนอาจเปนไดวาจากการเตนร าแบบสเปน หรอ ซมเปง ในอดตการแสดงซมเปงเปนทนยมอยในวงแคบ ๆ และคอย ๆ ขยายออกไปสชาวบาน และกซบเซาลงอก จนมการฟนฟกนขนอกเมอประมาณ 4 – 5 ป ทผานมา ปจจบนพอหาชมไดบาง

การแสดงซมเปง ใชแสดงในโอกาสเมอมงานรนเรง และตอนรบแขกบานแขกเมองผมาเยอน การแสดงมกจะใชตามลานกวาง ๆ เปนสถานทเตนร า ส าหรบเวลานนแสดงตอนใดกไดไมจ ากดวาจะเปนกลางวนหรอกลางคน

เครองดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง ม ร ามะนาเลก 1 หรอ 2 ใบ ซอสามสาย 1 คนฆอง 1 ลก ในปจจบนมการเพมไวโอลน และกตาร เพมจงหวะและน าเสยงเพลงใหเกดความสนกสนาน การเตนแตเดมจะนยมใชผแสดงเพยงคเดยว นกดนตรอกประมาณ 4 – 5 คน แตปจจบนนเพมเปน 4 ค หรอ 6 ค แลวแตโอกาส

การแตงกายของผแสดง จะแตงกายแบบผด และสวยงามประณต ชายจะโพกผาดนทองหรอใสหมวกสด า เรยกวา ซอเกาะ สวมเสอคอกลมแขนยาว จะเปนผาชดเดยวกบกางเกง และสวมผาโสรงเนออยางด มเสนลายสทองสลบดแวววาว โดยโสรงจะพบทบสงพอดเขา ปลอยใหกางเกงลงมาถงขอเทา ฝายหญงแตงกายแบบผดพนเมอง นงผาปาเตะยาวกรอมเทา ลวดลายสวยงาม สวมเสอผาลกไมโปรงแขนกระบอก เขารป ปดสะโพก หรอบางแบบยาวถงหวเขา มผาคลองคอโปรงบาง

การเตนดคลายจงหวะรมบาของฝรง แตตอมาไดก าหนดทาเตนเพมมากขน การเตนจะไมมการจบมอแบบของฝรง ส าหรบสถานทใชในการแสดงไมจ ากด คงยกเวนไวคอ ศาสนสถาน หรอ บานของผน าศาสนา

2.2 การแสดงรองเงง เปนการแสดงทนยมอยในแถบสจงหวดชายแดนภาคใต เขาใจวาจะเปนการแสดงทไดรบอทธพลมาจากชาวตะวนตก ในยคของการเรมตดตอการคาขายกบชาวสเปน หรอชาวโปรตเกส ทมาตดตอคาขายกบชาวมลาย และเลอนไหลมาสสจงหวดชายแดนภาคใต

แตดงเดมการแสดงรองเงงจะมเฉพาะในวงแคบ คอ เฉพาะในบานของขนนางหรอเจาผครองนครเมองเทานน โดยมการฝกหดขาทาสบรวารตาง ๆ เอาไวอวดหรอเอาไวตอนรบแขกเมองผมาเยยมเยอน ตอมาคอย ๆ แพรหลายออกไปสชาวบานโดยผานทางการแสดงมะโยงของชาวบานเมอหยดพกกอาจเอาการเตนรอง เงงออกมาแสดงคนเวลา ผแสดงมะโยงกอาจออกมารวมเตนดวย การแสดงรองเงงจงเรมแพรหลายขนเปนล าดบ

50

ในชวงตอ ๆ มา หลงจากการเตนรองเงงแพรหลายมากขนไปสชาวบานมากขน

การเตนและธรรมเนยมกเปลยนไป เชน คณะเตนรองเงงทเปนหญง กเปดโอกาสทใหผชมทเปนผชายขนไปเตนคด วยได (ในลกษณะร าวงของภาคกลาง) โดยเสยสตางคคาขนไปเตน

จ านวนผแสดงแตละคณะไมจ ากดผเตน แตนกดนตรจะม 4 – 5 คน ผแสดงอาจจะมากกวา 4 คกได ดนตรประกอบดวยร ามะนา 1 – 2 ลก ฆอง 1 ค ไวโอลน 1 ตว วาระทใชแสดงไมจ ากด แตใชเฉพาะงานมงคลเทานน

สถานทตามลานกวางบรเวณบานหรอาจจะบนเวท ตามแตความเหมาะสม การแตงกายเหมอนกบการแสดงซมเปง

แตอาจจะประณตบรรจงและใชผาทดจะมราคาและสวยงามมากกวาการแตงกายของซมเปง ทาการเตนรองเงง แตดงเดมมลลาคอนขางชาปานกลาง

ตอมาน าเอาจงหวะของตะวนตกเขาไปปะปนมากขน เชน น าเอาจงหวะรมบา แซมบา กวลาชาเขาไปผสม ท าใหสนกสนานขนไปอกและใชเครองดนตร เชน กตารเขาไปผสม ท าใหครกครนเขาไปอก

การเตนหรอแสดงรองเงง จะไมมพธหรอขนบธรรมเนยมอน ๆ แตจะเรมเมอดนตรบรรเลงฝายชายจะเขาไปโคงฝายหญง เพอเชอเชญใหออกเตน ไมมการจบมอกนแตอยางใด เมอจบเพลงหนง ๆ กจะโคงใหกน ฝายชายและฝายหญงจะยนคนละฝงของเวท หนหนาเขาหากน ทง 2 ฝาย มลลาทนมนวลเหมอนเตนลอยอยบนอากาศอยางแผวเบา การยกแขนขนลงอยางมจงหวะและลลา

3. การแสดงทดดแปลงมาจากศลปะการตอสปองกนตว ในภาคใตมการตอสปองกนตวในอดตอยประเภทเดยวคอ “ ซละ ” หรอออกเสยงวา “ สละ ” แตปจจบนไดมการน าลลาทาทางของซละมาใชในการแสดงเพออวดความคลองแคลววองไง และมลลาทนาสนใจอยไมนอย

51 ต านานดงเดมกลาววา ซละ มมานานราว 400 ป ตนก าเนนมาจากแถบเกาะสมาตราประเทศอนโดนเซย เมอมการตดตอการคาขายระหวางมลายกบอนโดนเซย ศลปการแสดง หรอกาตอสปองกนตว แบบซละจงถกถายทอดมายงมลาย และท านองเดยวกน เมอการคาขายการตดตอระหวางมลายกบจงหวดชายแดนภาคใตเกดขน การเลอนไหลทางวฒนธรรมดานซละ จงแพรกระจายมาสแถบจงหวดชายแดนของไทย โดยเฉพาะในจงหวดปตตานไดรบอทธพลดานนอยมาก และไดรบซละเขามาแลว น ามาผสมผสานกบการตอสปองกนตวของชาวพนเมอง ลลาทางทางจงเปนแบบฉบบของชาวไทยมสลม

แตเดมเปนการตอใหแพหรอชนะ มาปจจบนเปนลกษณะของกฬาและการแสดงมากกวา สถานทและโอกาสทใชแสดงซละ ไมจ ากดโอกาส สวนสถานทกใชลานบาน สนาม หรอ อาจแสดงบนเวท

ผแสดงจะแตงกายดวยกางเกงขายาวถงครงหนาแขง เปนลกษณะกางเกงจน และมโสรงพบครงนงทบ คาดดวยผาคาดเอว สวมเสอคอกลม มผาโพกหว จ านวนผแสดงนยมแค 2 คน ดนตรบรรเลงประกอบ มกลองมลาย 2 ลก ฆอง 1 ลก ปชวา 1 เลา

การแสดงเรมเมอ ดนตรจะบรรเลงดวยจงหวะและท านองเราใจ ผแสดงจะออกมาไหวครทละคนจนจบ ทงคกจะออกมายนกลางเวท และแสดงความเคารพกน โดยใชมอสมผสกนแลวน ามาแตะทหนาผาก (เรยกวา สาลามต) จากนนกเรมตงทาตอสกน โดยใชไดทงมอและเทา ใครพลาดทาลมลงกจะเปนฝายแพ แตถาเปนการแสดงกจะอวดลวดลายทาทางเสยมากกวาการเขาปะทะกน

52

การแสดงพนบานของภาคกลาง การแสดงพนบานของภาคกลาง แบงไดเปน 3 ประเภท ดงน คอ 1. การแสดงทเลนเปนเรอง

1.1 ลเก เปนการแสดงพนบานทนยมกนมากในภาคกลาง โดยมววฒนาการมาจากการสดงของภาคใตโดยชาวมสลม โดยถอวาเปนการแสดงเพอความเปนสรมงคล ตอมาลเกไดแยกออกเปน 2 สาย ๆ หนง ววฒนาการไปเปนล าตด อกสายหนงววฒนาการมาเปนลเกทรงเครองและววฒนาการตอไปโดยไมหยดยง มการเปลยนแปลงในรปแบบการแตงกาย ดนตร จนปจจบนลเกยงคงมการพฒนาไปเรอย ๆ เชน ลเกลอยฟา แตในปจจบน ความนยมของผชมเรมเสอมถอยตงแตมภาพยนตรเรมเขามามบทบาทตอสงคมไทย ผคนนยมดภาพยนตรมากกวาการดลเก เพราะเหตผลวาเปนของใหม และด าเนนเรองรวดเรวภาพใหญกวาปกต เหนจรงจง เราใจและจบภายในเวลาประมาณ 2 ช วโมง สวนลเกนนคนรนใหมนยมนอยลงเพราะรองชา เดนเรองชา ลเกในปจจบนจงพยายามพฒนาตอไป โดยเนนระบบแสง เสยง ฉาก เครองแตงกาย ดนตรประกอบ ใชเครองดนตรสากลผสมแตยงคงรกษาวงปพาทยไวเปนหลก

ภาพจากเวบไซต http://kanchanapisek.or.th/oncc-cgi/text.cgi?no=5183

ลเก เปนศลปะของชาวบานทถกถายทอดแบบแผนมาจากละครร า แตไมใครยดแบบแผนเครงครดจนเกนไปนก ลเกมขนตอนในการแสดงดงตอไปน คอ - การรอง ผเลนจะรองดวยตนเอง เปนการเจรจาไปดวยในตว กลอนทใชรองจะเปนกลอนหก เมอรองจบทอนหนง วงปพาทยกจะรบครงหนงสลบกนไป ในขณะรองจะใช ตะโพนเปนเครองใหจงหวะเปนวรรค ๆ การเจรจาหลงจากรองกใชเนอหาเดยวกน - เครองดนตร ลเกในยคแรก ๆ ใชแตกลองร ามะนาจนววฒนาการมาเรอย ๆ จงใชวงปพาทย หลงจากน าแบบแผนมาจากละครนอก จากร ามะนากเปลยนไปเปนกลองตะโพนมอญ

53 - การแตงกาย แตเดม แตงกายแบบชาวมสลมแลวมาเปนแตงกายชายใสเสอคอกลมนงโจงกระเบนมผาคาดเอว หญงใสเสอแขนกระบอก นงโจงกระเบนหมสไบ จนตอมาไดพฒนามาเปนเครองทรงปกดนตดลกปดแวววาว สวมใสก าไลทบทรวง ใสชฎาเปนลเกทรงเครอง ตอมานงผาแบบพมาไพลไปขางหนง สวมเสอก กปกเพชรพลอยแพรวพรรณ เครองประดบ ผาแถบคาดหวหญงชดราตรแบบฝรง ปกดนเงนทองหรหราจนสรปรปแบบไมได - แนวการด าเนนเรอง แตเดมเปนการแสดงเรองสน ๆ ไมคอยมสาระมากนก ตอมาน าเอาเรองจากวรรณคดจกร ๆ วงศ ๆ มาเลน จนปจจบนพฒนามาโดยเอานวนยาย ยคปจจบนมาเลน มบทรก โศก อจฉารษยา สวนใหญเปนเรองผวเมย ผวมเมยนอย หรอพระเอกเปนยาจกไปรกนางเอกผสงศกด หรอเมยหลวงอจฉา ตบตกบเมยนอย ไลออกจากบาน ฯลฯ และในเรองมกจะมตวตลกปนอยเพอคลายความเครยด การแสดงแตละครงมกจะไมจบในคนเดยวกน จะเลนตอไป 3-4 คน ตามแตเจาภาพจะหาหรอเปนการจงใจใหคนดตดตาม เมอไปปดวก (หมายความถงไปแสดงตามโรงลเกทจดการแสดงเองโดยไมมผ วาจาง ) 1.2 หนงสด เปนการแสดงพนบานภาคกลางทนยมกนมากอยยคหนง ปจจบนหาดไดยาก มหลงเหลออยไมถง 3 คณะ นบวนแตจะสญไป การแสดงหนงสดเปนการน าเอารปแบบของ โขน หนงตะลง และ ลเก มาผสมผสานกนโดยจะแสดงอยเรองเดยวคอ รามเกยรต แสดงรวดเรว รวบรดกวาการแสดงโขน ตวแสดงจะรองเอง ร าเอง เตนเอง แตงกายแบบเดยวกบโขนแตไมสวยงามอยางโขน จะงดงามอยเพยงตวเอก ๆ เทานน การสวมหวแบบโขนแตจะไมคลมหมดทงหนา จะใสไวบนศรษะ เปดหนา ตางกบโขนซงถาสวมหวจะปดหนาหมด สาเหตทโขนสดหรอหนงสดไมสวมหวปดหนากเพราะจะตองรองเอง ถาครอบหนากจะรองไมได ผแสดงรองเองเจรจาเองโดยอาศยจงหวะของกลองตก และโทนเปนหลก ซงโขนจะตองมผพากย และเจรจาใหผแสดงท าทาทางประกอบเทานน ดงนน การรองเอง เจรจาเองของหนงสดกไดมาจาก ลเก ลลาทาเตนของหนงสดกไดรปแบบมาจากการเชดหนงตะลง การแสดงจะแสดงไดทกโอกาส แลวแตเจาภาพจะจางไป แตทนยมมากกคอ งานเผาศพ จะแสดงหนาไฟตอนสน ๆ และเมอเผาศพเสรจแลวกจะแสดงเปนเรอง ตอนกลางคน งานประจ าป งานวด กไปแสดงได ไมจ ากดโอกาส ฤดกาล แบะสถานท 1.3 ละครชาตร เปนละครพนบานทนยมกนมากในสมยหนง ลกษณะเดนกคอ ผแสดงเปนชายลวน โดยจะมตวเอกอย 3 ตว คอ พระ นาง และจ าอวด นอกนนจะเปนตวประกอบ เชน ทหาร คนใช จะเหนไดวาในสมยกอนละครชาตรจะมตวแสดงนอย เพราะเรองราวไมซ าซอนมากนก และการแสดงจะใชเวลาไมมากเนองจากแตเดมเปนการร าและแสดงเพอบชาเทวดาหรอแกบน แสดงเปนเพยงตอนสน ๆ ในการเลน เพอไหวคร หรอบชาครและกจะเปนการร าซด เพอไลเสนยดจญไร แลวกด าเนนเรอง การรองจะมผบอกบท และผร าผเลนจะรองตามมลกครองรบวรรคทายซ า ๆ กน 3 ครง

54 เมอรองจบแลว กจะมการเจรจากนและบางครงกเลนตลกอาจมสองแงสองงามปนบางตามรสนยมของผชมในสมยนน การน าเรองมาแสดงกจะเปนจกร ๆ วงศ ๆ มกษตรยเปนตวพระเอก แตไมคอยจะเครงครดเรองค าราชาศพทมากนก การแตงกาย ละครชาตรโบราณแตงกายเหมอนละครนอก สวมสนบเพลา ยาวกรอมเทา นงผาหยกรงสง มหางกระเบนหอยลงมาเลกนอย ในลกษณะเปนหางหงส ไมใสเสอแตมสรอยคอและสายสรอยสงวาล ขอมอสวมก าไล นวสวมเลบแหลมยาวเรยว ขอเทาสวมก าไล และมลกกระพรวน ศรษะสวมเทรด (ชฎา) การแตงตวและแตงหนาของละครชาตรโบราณ จะทาตวเหลอง แตงหนาขาว ปากแดง ควด า ตวเหลองโดยใชขมนทา หนาขาวโดยใชดนสอพอง ทาปากดวยชาด ควใชเขมาดนหมอทเกดจากไมฟนตามกนหมอ กนกระทะ เครองดนตรทใชในการเลนละครชาตร ไดแก ป โทน กลองชาตร ฆอง โรงละครชาตรในสมยโบราณ ถอเปนสงส าคญอยางมาก เพราะการเลนเพอบชาเทวดา หรอแกบนสงศกดสทธ และมกจะไปเลนตอหนาสถานทศกดสทธหนาศาลเทพารกษ ดงนนการปลกโรงจงตองมพธกรรมมากกวาการปลกโรงลเกหรอโรงล าตด 1.4 ละครนอก เปนละครพนบานของชาวบาน การทใชชอวา ละครนอก เพราะเปนละครทเลนนอกราชส านก สวนละครทเลนในราชส านกเรยกวาละครใน ละครนอกจงเปนละครของชาวบานอยางแทจรง และผคนใหความสนใจ ตดตามดกนอยางมาก ละครนอกใชแสดงเพอแกบนและแสดงเพอความสนกสนาน การด าเ นนเรอง การแตงกายจงไมใครพถพถนกนมากนก ไมเหมอนกบการแสดงของละคร ในทตองมระเบยบแบบแผนอยางละเอยดละออและเครง- ครดการแสดงในสมยนนไมมการเกบคาด เพราะจะมผวาจางไปเลน - ตวละครระยะตนจะเปนชายลวน เพราะถกหามจากทางการ ตอมาในสมยรชกาลท 4 ไดมพระบรมราชโองการยกเลกขอหามละครนอก จงเรมมผหญงเขามารวมเปนตวแสดงดวยตวละครทส าคญ ๆ ในคณะละครนอกจะประกอบดวย ตวละครหลก ๆ คอ ตวพระ ตวนาง ตวจ าอวด และตวประกอบอน ๆ เชน ทหาร คนรบใช ตามแตเนอเรองนน ๆ ตวพระ หรอตวพระเอก จะแสดงดวยผชายเปนตวเอกของฝายชายจะเปนผทแสดงเกง และรปรางหนาตาทาทางสงา การแตงกายจะตองประณตบรรจง ดสวยงามกวาตวอน ๆ ตวนาง หรอนางเอก จะแสดงดวยหญงทมหนาจดวามความสวยรปรางด และมน าเสยงไพเราะ ตวจ าอวด ไมจ ากดวาจะเปนหญงหรอชายแตสวนใหญจะใชผชายแสดง และมบทบาททางดานตลกใหความสนกสนานแทรกอย เชน เปนตวฤาษ ตาแก คนใช หรอเปนสตวในเรอง

55 ละครนอกคณะทเดน ๆ มคนมาวาจางบอย ๆ จ าเปนจะตองมตวจ าอวดทเกง ๆ เพราะท าใหการด าเนนเรองสนกสนาน ตวแสดงอน ๆ นอกจากทกลาวแลวมาในระยะหลงมการก าหนดตวแสดงเพม เชน พระรอง ตวโกง นางรอง นางอจฉา - ขนตอนในการแสดง แตเดมละครนอกผแสดงจะรองบทดวยตนเอง และตามบททรองตอมามการจดจ าและแตงบทเพมเตมขนและเรมมการนอกบท (นอกค ารอง) ใหตวแสดงรองและมลกครองรบ ทาร าของตวเอกแตละตวจะร าอยางรวดเรวและทนใจผชมด าเนนเรองเรว การแสดงตลกจะแทรกไดทกตอน ไมมกฎเกณฑตายตว แตจะเปนการเลนบทเจรจาไมมบทรอง และลกษณะเดนของตวตลกหรอจ าอวด จะเปนคนโง ๆ เซอ ๆ หตง ซมซาม และมกจะตอลอตอเถยงกบตวเอกของเรองหรอกบพระราชาในลกษณะพดหยอกลอกนได แตมกจะถกพระราชาตหว ตกนดวยไมตะขาบ (ไมไผเหลาใหบางแลวผา เวลาตจะไมเจบแตจะมเสยงดง) การเจรจาระหวางตวเอกกบตวตลกจะด าเนนไปจนคนดไดสนกสนานพอประมาณ ตวเอกจะน าเขาเรองตอไปกจะสลบไปมาอยางนจนจบเรอง - การแตงกาย (เครองแตงกาย) ตวพระ จะนงสนบเพลายาวกรอมเทา นงผาหยกรงรวบเปนชายกระเบน ปลอยชายไปทบสนบเพลา คาดผาคาดเอว และมผาหอยหนาหอยขางคาดผาประดบเครองเพชรพลอยทบ ไมสวมเสอ สวมแตสงวาล และกรองคอ มก าไลรดตนแขนและก าไลขอมอ สวมเลบทองเหลอง ใสชฎา ตวนาง จะนงผาจบหมสไบ สวนตวจ าอวดแตงตวธรรมดา โดยใชผาขาวมาเปนเสอผา เชน เปนฤาษกใชผาขาวมาหมเปนสไบ เปนชางกใชผาขาวมาพนหวแลวมหอยขดลงมาเปนงวงชาง และท าทาเหมอนสตวหรอบทบาทตามนน - การเลอกเรองทแสดง จะเปนเรองจากวรรณคดเกา ๆ ทมตวพระราชา พระมเหสหรอทเรยกวา เรองจกร ๆ วงศ ๆ โดยมกจะตดตอนเอาชวงทตนเตน หงหวง ชงรกหกสวาท ดาทอกนไดอยางเตมท - การใชดนตรประกอบการแสดง ในระยะตน ละครนอกใชวงปพาทย โดยมปนอก โทน 2 ใบ กลองตก กรบ 1 ค ฆองราง และฉง มาในระยะหลงใชวงปพาทยเครองหา ประกอบดวยปนอก ระนาดเอก ฆองวงใหญ ตะโพน กลองทด และฉง เพลงทรองประกอบการแสดงจะมค าวา “นอก” ตอทาย เชน เพลงรายนอก เพลงขนพลบพลานอก - สถานทแสดง แตเดมใชตามลานบานใตตนไมใหญหรอศาลาวด ถาแสดงกลางแจงกจะปลกโรงเปนเพงมเตยงใชนงแสดง ผแสดงและดนตรอยขาง ๆ เตยง ไมมฉากก น คนดกนงหรอยนตามอธยาศย ตอมามฉากมลวดลายเพมเปนปา เปนทองพระโรงตามทองเรอง 1.5 เพลงทรงเครอง เปนการแสดงทดดแปลงมาจากเพลงฉอยโดยน ามาเลนแบบละครโดยใชการแตงกายและเลนเปนเรอง เชน เรองขนชางขนแผน พระอภยมณ สวรรณหงส โกมนทร แกวหนามา มเวทเหมอนโรงลเก

56 มฉากก นและมวงปพาทยบรรเลง ขนตอนในการแสดงจะเรมจากการไหวคร ฝายชายจะไหวครกอน โดยนงยอง ๆ หนาเวทสองมอชพานดอกไมธปเทยนคาก านล จากนนฝายหญงกจะไหวครตอ ปพาทยจะบรรเลงรบดวยเพลงสาธการ - เมอเรมเลนนนฝายชายจะรองเกรน เชอเชญใหฝายหญงออกมารองเลน ฝายหญงกจะออกมารองรบโตตอบ จะเรยกวา “ประ” แลวกจะเรมเลนเขาเรอง โดยมลกคคอยรบแบบเพลงฉอย สวนส าเนยงจะตาง ๆ กนออกไป 2. การแสดงทเนนการรายร า (ระบ าร าฟอน) ในภาคกลางเปนการแสดงออกถงความสนกสนานรนเรง เพอใหผดสนกและเกดอารมณรวมในการแสดง บางครงผดกอาจรวมแสดงดวย 2.1 การร ากลองยาว มชอเรยกหลายชอ เชน เถดเทง เทงบองกลองยาว สนนษฐานวาแตเดมเปนการเลนของพวกทหารพมาในสมยทมการตอสกนปลายสมยกรงศรอยธยา และเขาใจวาคนไทยน ามาเลนในสมยกรงธนบร (หลงจากกรงศรอยธยาแตก) เพราะจงหวะสนกสนานเลนงาย เครองดนตรกคลายของพมา เชน โพกหวแบบพมา นงโสรง เสอคอกลมแขนกวาง แตบางครงจะพบแตงกายตามสบาย โอกาสทแสดงนยมในงานรนเรง เชน ขบวนแหนาค ขบวนแหผาปา กฐนงานฉลอง ขบวนขนหมาก ผร ารวมกจะแตงกายตามสบาย แตจะนยมประแปงพอกหนาใหขาว ทดดอกไม เขยนหนวดเครา แตมไฝ ลลาทาทางอาจจะแปลกพสดาร ทท าใหชวนหวเราะ ยวเยา กนเองในหมพวก หรอคนด และบางครงกอาจไปร าตอนคนดเขามารวมวงสนกไปดวย - เครองดนตร ประกอบดวยกลองยาว หลายขนาดซงจะใหเสยงตางกนออกไป จ านวนไมจ ากด เครองประกอบจงหวะอน ๆ เชน ฉง ฉาบ กรบ โหมง และป - ผร าจะมทงชายและหญง สวนพวกตเครองประกอบจงหวะกจะท าหนาทรองและเปนลกคไปดวยเสรจ

57 - การด าเนนการแสดง เปนทนยมของการร ากลองยาว กอนจะเรมบรรเลงกลองจะมการโหสามลา โดยผน าวงจะโหยาว และลกคจะรองรบดวยค าวา ฮว กลอง ฉง ฉาบ กรบ โหมงจะรวรบสามครง กลองกจะบรรเลงเปนจงหวะประกอบทาร า - การรองประกอบ เปนเพลงงาย ๆ สนกสนาน เนอหาไมเปนสาระ ไมบอกประวต หรอต านานใด ๆ เชน เพลงตอไปน (1) มาแลวโหวย มาแลววา เสอออกจากปาวงมาโทง ๆ ตะละลา กย ฮา.... (2) มาแลวโหวย มาแลววา มาแตของเขาของเราไมมา ตะละลา... (3) ตอนเขาไว เอาไปบานเรา บานเราคนจนไมมคนหงขาว (4) ใครมมะกรดมาแลกมะนาว ใครมลกสาวมาแลกลกเขย เอาวะ เอาเหวย ลกเขย กลองยาว ตะละลา กยฮา (5) เจกตายลอยน ามา เจกตายลอยน ามา ไมนงผา ชฎาแหลมเปยบ การแสดงประกอบอน ๆ ในการร ากลองยาว หรอเถดเทงหรอเทงบอง เปนการเรยกเลยนจากเสยงของกลองยาว ในระยะตอ ๆ มา มการน าการแสดงอยางอนเขามาประกอบ เชน หวโต เจาจก เจาแกละ โดยท ามาจากไมไผสานเปนโครงและใชกระดาษแปะระบายส ท าหนาคนแปลก ๆ หวจะมขนาดใหญมาก ผเลนจะสวมครอบแลวเตนไปตามจงหวะกลองยาว กระตวแทงเสอ จะมผเลนแตงตวเปนเสอ และมนายกระตวกบเมยออกไปปาหาผลไม ไปพบเสอกเกดการตอสกน เมยนายกระตวจะเปนตวตลกใหไดหวเราะ เพราะจะใชผชายแตงตวเปนผหญงเวลาหนเสอผาถงจะหลดลย สนกสนาน ตอนจบนายกระตวกจะแทงเสอตาย ขณะเลนกลองยาวกจะบรรเลงลอมวงไปดวย กระอวแทงควาย จะมผเลนแตงตวเปนควายมเขา และด าเนนเรองมาจากเมยนายกระอวอยากกนตบควายเพราะแพทอง นายกระอวกจะออกลาควายปา ใชกลองยาวบรรเลงใหตวแสดงเตนไปตามจงหวะควายกจะไลขวดนายกระอว บางทกไลขวดคนดรอบ ๆ วง สนกสนานกนไปบางกหกลมเพราะหนควาย 2.2 ร าวง เปนการแสดงพนบานของภาคกลางทนยมเลนกนมานาน สวนใหญจะรองร าวงเลนกนในงานเทศกาลสนกสนาน เชน งานบวชนาค งานมงคลตาง ๆ ทมผคนมารวมกนอยหรอตามเทศกาลงานวดตาง ๆ กจะมการร าวงกน และมชอเรยกอกอยางหนงวา ร าโทน

58 เพราะใชโทนเปนเครองตจงหวะ การร าไมมแบบแผนตายตว แตนยมใหฝายชายไปโคงฝายหญงออกมาร า เนอเพลงงาย ๆ เปนเรองเกยวกบชวตในชนบท หรอหยอกลอกนเอง โดยจะมผรองน า สถานทใชร าวงนยมใชลานนวดขาว ลานบาน ลานวด ตอมาเมอราวสสบกวาปทผานมา (ราว พ.ศ. 2490) มการตงคณะร าวงอาชพขน มกองเชยรมนางร า มการจดสรางเวท และไปจดแสดงตามวดทมงาน โดยเกบสตางคผขนไปร าวง 3. การแสดงทดดแปลงมาจากพธกรรมหรอศลปะการตอสปองกนตว การแสดงของภาคกลางทดดแปลงมาจากการตอสปองกนตว จะมลกษณะทเปนการแสดงความสามารถเฉพาะตว เชน มวยไทย กระบกระบอง ในสมยโบราณ การตอสกบขาศกทมารกรานจะมอยเสมอตงแตสมยสโขทย อยธยา ลพบร และสมยกรงธนบร ดงนนคนไทยจะไดรบการฝกฝนจากครมวย พระสงฆใหรจกการชกมวย การตอสดวยดาบดวยกระบอง ดวยอาวธโบราณตาง ๆ จนมการตงส านกดาบคายมวยตาง ๆ เพอฝกฝนไวปองกนศตร ในประวตศาสตรจะมการสรบกนอยเสมอ ๆ บางครงเปนการตอสดวยกองทพของพระมหากษตรย ยกทพไปตอสกน บางครงชาวบานกตงคายตอสกบขาศกเอง เชน ชาวบานบางระจน ฯลฯ แตหลงจากทความเจรญเรมเขามาสสวรรณภม และกรงรตนโกสนทรตอนตน การตอสดวยดาบดวยกระบกระบองเรมหมดไป เพราะใชการตอสดวยปน ปจจบนจงกลายมาเปนกฬา และการแสดงทประกอบเปนอาชพได เชน มวยไทย ฯลฯ

การแสดงพนบานของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

การแสดงพนบานของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แบงได 3 ประเภท คอ 1. การแสดงทเลนเปนเรอง ประกอบดวย

1.1 หนงตะลงอสาน เปนการแสดงพนบานของภาคอสาน ลกษณะการเลนและอปกรณการแสดงเหมอนหนงตะลงภาคใตนนเอง แตรปรางของตวหนงจะแปลกไปจากภาคใต โดยจะเปนลกษณะรปรางของคนทางภาคอสาน และนยมเรยกชอหนงตามตวตลกของเรอง เชน เรยกวา “หนงบกตอ” หรอ “หนงบกปองบกแกว” หรอเรยกวา “หนงปราโมทย” เปนทนยมกนแพรหลายแถบจงหวดขอนแกน มหาสารคาม อดรธาน ยโสธร รอยเอด อบลราชธาน ตามหลกฐานทปรากฏมมาในราวพทธศกราช 2469

59

โดยอาศยรปแบบมาจากคณะหนงตะลงจากจงหวดอยธยา ทไปแสดงอยในภาคอสาน จงเกดการถายทอดเกดการเ ลยนแบบสบตอกนมา ปจจบนยงมเลนกนอย 2-3 คณะในภาคอสาน

การทชาวทอสานรบเอาหนงตะลงมาแสดง ไมไดน าเอารปแบบทงหมดมา หากแตไดน ามาปบปรงใหเขากบรสนยมของชาวอสาน การพากย การบรรเลงดนตรประกอบไดดดแปลงใชของตนเองทงสน ภาษา ส าเนยง เรองราว เปนของชาวอสานทงหมดทงหมดจนท าใหด กลมกลนไดเปนอยางด

เนอเรองในการแสดงมอยไมมาก เชน เรองรามเกยรต จะด าเนนเรองเหมอนกบของภาคกลาง นอกนนจะเปนเรองของทองถน เชน เรองจ าปาสตน นางแตงออน และเรองศลปชย (สนชย) ตลอดจนเรองจากนทานพนบานอน ๆ อกจ านวนมาก

การพากย ถาเปนเรองทมาจากนทานพนบาน หรอเรองของทองถน จะพากยดวยกลอนล าบทเจรจาจะใชภาษาไทยภาคกลาง ส าหรบตวพระ ตวนาง หรอพวกเจานาย ภาษาถนจะใชเจรจาส าหรบพวกตวตลก หรอพวกทหารไพรพล ขาทาสบรวาร และถาเปนเรองรามเกยรต จะใชบทพากยพระราชนพนธในรชกาลท 1 หรอรชกาลท 2 โดยจะพากยคลายโขน

เครองดนตร ทนยมและเปนตวเอกกคอ แคน ซออ กลอง ตะโพน ฉง ฉาบ บางคณะกใชระนาดเอกเปนตวน า ท านองเพลงกใชของทองถนอสาน

ตวหนง ไมมความประณตเหมอนของภาคใต และจะมลกษณะเฉพาะของหนงแตละตว เชน บกตอ อวนด า กนงอน มขวานเปนอาวธ แตงการแบบขาราชการ จะเปนตวน าเรอง นสยเปนคนซอสตย อารมณด

บกแกว ตวเลก หวลาน นงโสรงตาหมากคก ไมสวมเสอ ไมสวมรองเทา เปนตวตลก กลาหาญชอบเปนผน า ฉลาดแกมโกง

บกปอง หวโต ผมหยก สวมเสอคอกลม นงโจงกระเบน ถอขาวนตดตว ไปไหนมาไหนกบบกแกว แตนสยซอ แสดงอาการเปน ๆ แบบโง ๆ

การแสดง ปลกเปนโรงสง มจอหนงอยดานหนา เวลาเชดใชแสงสองดานศรษะของผเชดตวหนงสงราว 1-2 ฟต คณะหนงจะมผเชด ผพากย และดนตรราว 7-8 คน พากยดวยเสยงของชายและหญงตามตวหนง

60

1.2 หมอล า เปนการแสดงพนบานทเกาแกทสดของชาวอสาน โดยไมสามารถสบคนไดวามมาแตสมยใด ปจจบนยงคงเปนทนยมกนอยางกวางขวางในหมชาวอสาน และมการพฒนารปแบบมาเรอย ๆ แตยงคงรกษาแบบแผน และส าเนยงภาษาอยอยางเหนยวแนน

แตดงเดม หมอล า เรยกวา แอวลาว หรอ ลาวแคน เคยมประกาศหามมใหแอวลาวในสมยรชกาลท 4 ผขบรอง จะเรยกวา หมอล า การรองจะโตตอบกนระหวางชายหญง โดยอาจใชค าผญาหรอใช ค าเกยวพาราส หรออาจใชกลอนสาด (ดา) แลวแตวาเนอเรองจะพาไป บางครงกใชกลอนเดนดง บางครงกใชกลองประชน เรยกวา ล าโจทย การรองกลอนล า หมอล าจะตองล าโดยมแคน เรยกวา หมอแคน เปาแคนคลอใหจงหวะ ส าเนยงทรองจะตางถนกนออกไป เรยกวา “วาดล า” โดยแบงส าเนยงไดดงน วาดอบล วาดขอนแกน วาดพทไธสง และวาดภเขยว หมอล ามหลายชนด และมลกษณะตางกน ดงน ล าพน เปนการล าเลาเรอง ตางกบล ากลอนทโตตอบกน ล าพนอาจเลาเรองประวตศาสตรเลาเรองตลก เลาเรองนทาน หรอเลาเรองจากหนงสอ และจากบทภาษตสอนคน ผล าชนดนเรยกวา “หมอเวา” (เปนภาษาอสานแปลวา เรอง) ล าเรอง เปนการแสดงทพฒนามาจากหมอล ากลอน ในราวปพทธศกราช 2480 โดยมการรองเปนเรอง มตวแสดงเพมขนมา แตงกายแบบลเกภาคกลาง ด าเนนเรองรกโศก ชงรกหกสวาทบางครงเรยก “หมอล าหม” เพราะใชผแสดงหลายคน บางครงกเรยกวา “ลเกลาว” ดนตรประกอบกพฒนาไปมากจากเดมใชเพยงแคน ตอมาเพมพณ กลองชด และบางคณะกอาจมเครองดนตรฝรงเขาไปปน เชน กตาร ล าเพลน เปนหมอล าทพฒนาตอมาจากล าเรอง การแตงกายพฒนาขน เปนการแตงกายดวยชดราตร ชดสน ๆ ฯลฯ ทวงท านองการล าจะรวดเรวขน มบทแทรกรองเพลงลกทง เตนหางเครองแตงกายดวยชดสนมาก ๆ เครองดนตรใชของสากลผสมเขาไปทกอยาง แตยงคงมแคนและพณบรรเลงอยดวย เชน กลองชด แซกโซโฟน ออรแกนไฟฟา ทรมเปต กตาร ฯลฯ ปจจบน หมอล าไดรบการพฒนาไปอยางมากมาย ทงเนอเรอง การรอง ดนตรประกอบจนบางคณะปรบเปลยนไปอยางนาใจหาย แคน พณ อนเปนดนตรประกอบดงเดม ถกตดทงออกไปใชออรแกนไฟฟาแทน การแตงกายคอนขางจะโป เพอดงดดผชม

61 (นาจะเปนทางเสอมมากกวาการพฒนา) การตงชอคณะกใชภาษาฝรงเขามาปะปน เชน หมอล าซง มาจากค าวา Racing ซงหมายถง ร าอยางรวดเรว เดนเรองเรว สนก เราใจ

2. การแสดงทเนนการรายร าหรอระบ าร าฟอน ส าหรบการแสดงพนบานของภาคอสานดานการฟอนร าน แบงออกเปน 2 ประเภท คอ ประเภททไดรบอทธพลมาจากลาว กบประเภททไดรบอทธพลมาจากเขมร ซงมดงตอไปน

2.1 ทไดรบอทธพลจากลาว (อสานภาคเหนอ) เรยกวา วฒนธรรมไทย-ลาว

การฟอนของชาวอสานมวตถประสงคอยสองแบบคอ เพอบชาสงศกดสทธและประกอบพธกรรม อกแบบหนง คอ ฟอนเพอความสนกสนานรนเรง ในงานเทศกาลตาง ๆ (การฟอนเพอบชาสงศกดสทธและประกอบพธกรรมจะกลาวถงในตอนตอไป)

การฟอนเพอความสนกสนานรนเรงในงานเทศกาลตาง ๆ ประกอบดวย ฟอนแมงตบเตา ฟอนเตย

ร ากลองยาว ฟอนบงไฟ จะฟอนในงานเทศกาลงานบญตาง ๆ เชน งานบญพระเวส งานบญบงไฟ งานผาปา งานกฐน งานแตงงาน งานตรษสงกรานต การฟอนเนนเนอหาของการเกยวพาราสกนระหวางชายหญง การออกทาทางจะท าตามชอของการฟอน เชน ฟอนแมงตบเตาจะเลยนแบบแมลงตบเตาชนดหนงของแถบอสาน และประกอบดวยชายหญง ดนตรพนบานใหจงหวะ แคน กลอง ฉง กรบ การแตงกายชดพนเมองอสาน นงผาคลมเขา หมสไบ ชายจะนงกางเกงขากวย สวมเสอมอฮอม มผาขาวมาคาดเอว

เซง ในความหมายดงเดมของชาวอสาน หมายถง ค ารองทมผรองน าแลวลกคจะรบกนตอเปนจงหวะ แลวจะมการฟอนตามค าเซง เชน

เซงบงไฟ ตอมาความหมายกวางออกไป หมายถงการร าทาทางตาง ๆ

62

2.2 ทไดรบอทธพลจากเขมร (อสานใต) เรยกวาวฒนธรรมไทย-เขมร การแสดงของอสานแถบน บางครงเรยกวา อสานใต จะมพนทชายแดนตดตอกบประเทศเขมร ประกอบดวย จงหวดสรนทร บรรมย ศรสะเกษ ส าเนยงภาษาเขมร ดนตรท านองเปนแบบเขมรเชนกนการฟอนร าจะเรยกวา “เรอม” หรอ”เรอม” โดยมการเรอมตาง ๆ ดงน

- เรอมอนเร หมายถง การร ากระทบสาก ใชสากซอม (ต า) ขาวสองอนกระทบกนคลายร าลาวกระทบไม และผร าจะแหยขาลงไประหวางสากสองอน กระโดดขามตามจงหวะทสากกระทบกน และมเสยงกลอง เสยงซอ บรรเลงใหจงหวะ เรยกดนตรทใชประกอบวา “กนตรม” เรอมอนเรนยมเลนเวลากลางคน ตามลานบาน หลงจากต าขาวเสรจแลว การร ามทงชายและหญงแสดงความสามารถในการกระโดด แหยขาเขาไปขณะสากจะกระทบกน โดยไมใหสากตขาของตนเองได

การแตงกาย ชายจะนงโจงกระเบน สวมเสอคอกลมแขนสน ผาคาดเอว และมผาคลองคออก 1 ผน

หญงจะนงซนถงขอเทาสวมเสอแขนกระบอก มสไบพาดเฉยงทบเสอ ดนตร (กลาวแลวในบทดนตรพนบานภาคอสาน) 3. การแสดงทดดแปลงมาจากพธกรรมหรอศลปะการตอสปองกนตว

3.1 การแสดงทดดแปลงมาจากพธกรรม ในภาคอสาน ความเชอเรองผ เรองเทวดา เรองผศกดสทธ เรองตนไมใหญ เรองดอนผปตา จะมอยเปนอนมาก และเชอวาหากท าสงทดงามใหแลว ผหรอสงศกดสทธตาง ๆ จะใหคณ จะอ านวยโชค

63

ดนฟาอากาศกจะดตามไปดวยการบวงสรวงเซนไหว จงปรากฎอยมากในภาคอสาน การแสดงทใชในพธกรรมตาง ๆ ดงน คอ

การร าถวายมอ เปนการฟอนใหสงศกดสทธทนบถอทมความเชออยชม จะมการฟอนตาง ๆ กน เชนการฟอนบชาผไท ผแถน ฟอนบชาผฟา ร าตงหวาย ฟอนผไท หรอฟอนสวยมอ เรอมปลโจล ของชาวไทยเชอสายเขมร

การร าทใชในพธกรรมและดดแปลงมาเปนการแสดง มดงตอไปนคอ 3.1.1 การฟอนผไท หรอฟอนสวนมอ เปนการแสดงของชาวไทย มถนฐานอยแถบจงหวดสกลนคร

นครพนม มกดาหาร และกาฬสนธ มความเชอวาการฟอนนใชส าหรบฟอนบชาพระธาตพนม และพระธาตเชงชม สวนการฟอนของชาวผไทในจงหวดกาฬสนธเปนการฟอนเพอแสดงความกตญญตอบรรพบรษและงานประเพณ นยมฟอนทงชายและหญง เปนหมเปนคณะครงละหลาย ๆ คน

การแตงกาย หญงจะแตงกายดวยชดสด าหรอน าเงนออกคราม เปนเสอคอตงแขนยาว นงผาซนยาวถงขอเทา รมเสอและซนจะขลบดวยผาสขาวหรอแดง กระดมเสอจะท าดวยเหรยญเงนเปนแถวยาวตลอดแนวสาบเสอ ผาสไบแถบเลกหรอแพรวาเฉยงไหล เกลามวยผมประดบดอกไม (มวยผมสง) นวมอสวมเลบยาวงอนปลายแหลม ประดบดวยพ สแดงใสทงสบนว ชายแตงกายดวยชดพนบาน นงกางเกงขากวย เสอมอฮอม คาดเอวดวยผาขาวมา ประแปงหนาขาว ดนตรใชดนตรพนบานของอสานบรรเลง (ดดนตรพนบานอสาน) การฟอนด าเนนเรองของการเกยวพาราสระหวางชายและหญง แสดงทาทางใหเหนวาเปนผกลาหาญ และแขงรางสามารถปกปองหญงสาวได โดยแสดงทาใหดและเขาไปขอความรก หากฝายหญงชอบกจะออกมาฟอนคดวย ทาทางของฝาย มทาตาง ๆ ดงน เชน ทาเสอออกเหลา ทากาเตนกอน ทาหนมาน ทามวนชาง เปนตน

3.1.2 เซงบงไฟ เปนการฟอนเพอพธกรรมในการขอฝน บชาพญาแถน ผซงเปนเทพในการใหความอดมสมบรณ พอถงฤดท านาท าไร ชาวบานกจะชวยกนท าบงไฟจดขนไปบนทองฟา เพอเปนการบชาพญาแถน ชาวบานจะแหบงไฟไปตามบานตางๆ และมกจะไปจดตามทองทงหรอลานวดกวาง ๆ ขณะแหบงไฟไปกจะมขบวนฟอนน าหนาไปดวย พรอมกบมคนน าเซง (รองเปนท านอง) และพวกลกคจะคอยรบเปนจงหวะ พรอมกบมฆอง กลอง ฉง กรบ ประกอบจงหวะ ในขบวนจะมการแสดงทะลง ๆ (เกยวกบเรองเพศ) ซงเชอวาพญาแถนจะชอบ และบนดาลใหฝนตก การฟอนไมมแบบแผนเนนความสนกสนานมากกวา

64

3.1.3 ร าโสทงบง เปนการเลนพนบานของชาวโส ซงเปนชนกลมนอยมถนฐานอยแถบอ าเภอกสมาลย จงหวดสกลนคร และบางแหงในจงหวดนครพนม การเลนโสทงบง แตเดมใชประกอบพธกรรม การรกษาผปวย โสทงบงแปลวา ชาวโสกระแทกกระบอกไมไผ ใชไมไผยาว ประมาณ 3 ปลอง เดนวนรอบ ๆ ไหอ (เครองดมมแอลกอฮอลของชาวบาน) กระทงเดนไปรอบ ๆ และมผรองน าคนหนงวนไปรอบ ๆ สกพกหนงกนงลงดดอ แตปจจบนมการแสดงประกอบ มดนตรพนบานมาผสมซงยงคงมรปแบบเดมอยคอ มกระบอกไมไผกระทงดนเปนจงหวะ และผฟอนทงชายและหญง กจะฟอนไปรอบ ๆ ดวยทาตาง ๆ แตงกายชดพนบาน

3.2 การแสดงทดดแปลงมาจากศลปะการตอสปองกนตว

การแสดงมวยโบราณ ดดแปลงมาจากทาการตอสของชาวอสาน แสดงความกลาหาญแสดงทาทางการตอสดวยความรวดเรวและแขงแรง เลยนแบบทาสตวราย ท าใหคตอสเกรงขามปจจบนใชเปนการแสดงพนบานในเทศกาลตางๆ เชน แหเทยนพรรษา แหปราสาทผง หรองานรนเรงตาง ๆ ในหมบานหรอวดในหมบาน จะเปนการแสดงเฉพาะผชายเทานน

การแตงกาย นงผาโจงกระเบนแตถกขนไปถงขาออน เหนบชายหอยยาวคลายหางมามผาคาดเอวมวนชายพกใหทะมดทะแมง มผาคาดหวหอยชายไวทายทอย มผาประเจยดหรอตะกรดคาดไวทโคนแขนทงสองขาง คนสมยกอนนยมสกลวดลายตามแผนหนาอกและตนขา ปจจบนใชเพอการแสดง จงเขยนลวดลายดวยสด าเปนลายโบราณ เชนหนาอกเขยนเปนรปครฑ เ สอ ง โคนขาเขยนเปนลายตนขาว ลายผกกด

ดนตรประกอบการแสดงพนบานของภาคอสาน (ดเรองดนตรพนบานภาคอสาน) ทาทางการร ามวยโบราณมทงหมด 15 ทา ตงแตทาไหวครจนถงทาทางเลยบแบบสตวรายตาง ๆ เชน

ทาเสอออกเหลา ทายางสามขม ทาทะยานเหยอ ทาเสอลากหาง ทามากระทบโรง ทาชางโขลงทลายปา ฯลฯ

65

โดยทาทางตาง ๆ น มทงทาทปะทะกบคตอส และทาร าอวดทาทาง ทาหลบหลก ทาบก ทาถอย ทาตงรบ ฯลฯ

การแสดงพนบานภาคเหนอ การแสดงพนบานภาคเหนอ แบงไดเปน 3 ประเภท ดงน คอ

1. การแสดงทเลนเปนเรอง ประกอบดวย 1.1 ละครซอ

เปนการแสดงพนบานทชาวบานไดน ามาดดแปลงจากละครซอทเลนในคมวงหลวงของเจานายผครองนครเชยงใหม โดยมผแสดงเปนชายลวนด าเนนเรองตามบทขบซอตามท านองซอเชยงใหม เรองทนยมขบซอกนมากคอนอยไจยา ใชวงปพาทยผสมซออบรรเลงประกอบการแสดง ตอมาชาวบานไดน ามาดดแปลง โดยใชชายหญงแสดงดวยกนและมชางซอ ขบเนอเรองตางๆเจาหงษหนเรองเจาสวตรกบนางบวค าเรองเตานอยอองค า (กระดองทองค า)เรองไกนอยดาวด(ดาวลกไก)

1.2 จาดไต เปนการแสดงพนบานของชาวไทยใหญ หรอทเรยกวา ชาวไต จาดไต หรอลเกไต เปนการดดแปลงมาจากการเฮดความ เปนการขบรองชนดหนงของชาวไต ทบรรยายถงความรกความหวงใย ความคดถงพนองทอยภมล าเนาเดมการแสดงจาดไตนยมอยเฉพาะในแถบจงหวดแมฮองสอน

การแสดงเรมจาก ผแสดงออกมาประกาศเปนภาษาไต วาจะแสดงเรองอะไร ใครจะแสดงเปนตวอะไร และเลาเรองยอ ๆ ใหผชมไดฟงกอนจากนนจะท าพธไหวคร โดยผแสดงจะออกมาหนาโรงนงแบงตามแถวชายหญง มพระพทธรปเครองบชาคร หมากพล บหร ผลไมตามทองถน ผอาวธโสจะท าพธสวดมนตบชาครเปนภาษาไตภาษาบาลและสนสกฤษปนกน จากนนกจะพรหมน ามนตใหผแสดงทกคน ตลอดจนผชมทนงอยหนาเวท ผแสดงจะเขาไปนงอยหลงโรงและจะเรมแสดงเปนฉากๆไป โดยมอปกรณประกอบฉากตามทองเรอง

เวทในการแสดงจะคลายโรงลเก มดนตรประกอบการแสดงอยดานขาง เนอเรองจะเปนการน าเอาต านานของชาวไตในอดตมาแสดง โดยผแสดงจะรองเอง

และออกทาทางตามธรรมชาตไมปรากฏวามการ ร า ทาทางรบหรอทาทางของการตอสจะมการแสดงออกตามแบบฉบบของการฟอนเจง ฟอนดาบของลานนา

2 การแสดงเนนการรายร าหรอระบ าร าฟอน ไดแกการฟอน การฟอน เปนการรายร าของชาวภาคเหนอโดยเฉพาะ

ซงมลลาแชมชอยสวยงามเปนเอกลกษณประถนของชาวลานนา สตรทฟอนจะเรยกวา “ ชางฟอน ” จ านวนผฟอนไมจ ากดชายกฟอนได และเรยกวา “ ชางฟอน” เชนเดยวกน การฟอน อาจมไดทงฟอนเดยวหรอฟอนเปนคณะจ านวนหลาย ๆ

66 คนดวยเหตทดนแดนแถบทางเหนอของไทยตดกบชนชาตชาวตางชาตๆหลายหลายและมหลายเผาพนธ การฟอนจงมลกษณบางอยางแตกตางออกไปตามเผาพนธอนๆ แตลกษณเดนกคอการฟอนจะแชมชอยเนบนาบ นมนวล จนบางคนมองวายดยาด เพราะน าไปเปรยบเทยบกน การฟอนพนบานของชาวลานนา หรอของภาคเหนอจดแบงไวหลายชนดดงตอไปนคอ

1. การฟอนแบบพนบานดงเดม ประกอบดวย

1.1 ฟอนเลบ จะใชสตรลวน แตงกายชดพนเมองสวมเลบยาวดวยทองเหลองเปนกรวยทงสองมอ ยกเวนนวหวแมมอ ลกษณะหรอลลาการฟอน จะมการนดหมายกนกอนวาจะเรมทาใด และตอดวยทาใด ดนตรประกอบใชวงตงนง (กลาวแลวในเครองดนตรพนบานภาคเหนอ)การฟอนเลบจะใชน าขบวนแหครวทาน ทจะน าไปถวายพระในตอนเยน หลงจากวางจากภารกจประจ าวนแลว (ปจจบนใชฟอนเลบเปนการตอนรบแขกบานแขกเมองอกดวย)

1.2 ฟอนปนฝาย ไมสวมเลบมอนยมจงหวงนาน แพร พะเยา และเชยงราย การฟอนปนฝาย จะฟอนคนการขบซอเมอตอนจบ ชางฟอนจะฟอนกรยาเลยนแบบการปนฝาย โดยอาศยปบรรเลงดวยเพลงปนฝาย

1.3 ฟอนแงน นยมฟอนอยกบแถวจงหวดนาน และจงหวดแพร ผฟอนสวนมากจะเปนชางซอชายและหญง เมอขบซอจบแลวกจะฟอนแงน (ฟอนแอน) บางครงกอาจมผรวมชมการฟงการขบซอฟอนดวยกได แตไมใครนยมใหคนอนขนมาฟอน นอกจากชางซอชายและหญงลลาการฟอนไมมรปแบบมกจะปกหลกฟอนแลวแอนตวไปดานหลง แสดงความสามารถในตว ท าใหตวออนเอนตวไปขางหลงใหมากทสด บางคนสามารถฟอนแอนไปคาบสงของรางวลทวางไวทพนไดโดยใชปากคาบสงของขนมากไดรางวลจากผชม ดนตรทใชประกอบจะเปนวงสะลอซงและปจม

1.4 ฟอนหางนกยง เปนการฟอนทใชหางนกยงเปนอปกรณประกอบผฟอนจะถอหางนกยงทงสองมอ และฟอนตามเอกลกษณของชาวลานนา

2. การแบบทไดรบอทธพลมาจากวฒนธรรมหลวง(กรงเทพ) เปนการฟอนทไดรบอทธพลจากวฒนธรรมหลวง ทไดแพรกระจายมายงลานนา

แตคงปรบปรงเพมเตมบางสวนเขาไปเทานน ลลาทาทางยงคงเดม ประกอบดวยการฟอนตอไปน 2.1 ฟอนเลบ เหมอนการฟอนเลบทางพนบาน แตปรบปรงทาและการจดวางรปขบวน การสลบทา

การตอเนองทาหนงไปยงทาหนง การใชดนตรคงเดม 2.2 ฟอนเทยน

รปแบบการฟอนมาจากฟอเลบพนบานเพยงแตเปลยนจากการใสเลบมาเปนถอเทยนจดไฟ

67

นยมฟอนตอนกลางคนท าใหมแสงเทยนวบแวม สรางบรรยากาศไดอกรปแบบหนง ดนตรประกอบคงเดม

2.3 ฟอนรองนาน หรอฟอนนอยใจยา เปนการฟอนของชางฟอนชายหญงฟอนคประกอบละครซอเรองนอยใจยา การฟอนเปนลกษณะของการเกยวกนของหนมสาวดนตรใชวงปพาทย บรรเลงท านอง “ ลองนานนอยใจยา ” มค ารองประกอบดวย

2.4 ฟอนสาวไหม ฟอนไดทงหญงและชายโดยการแตงกายหญงจะแตงดวยชดฟอนเจงตบมะผาบจะแตงกายดวยชดททะทดมะแมงคลองตวในการเคลอนไหวจะนงกางเกงเตยวสะดอทงชายหญง เสอมอฮอม คาดเอวดวยผาสแดง มลลาการฟอนเลยนแบบการสาวเสนไหมของชางสาวไหมทใชในการทอผาไหมดนตรใชกลองก นยาวปจจบนใชวงปพาทย หรอวงสะลอ ซง ปจม และประดษฐทาร าเพมมากขนการแตงเปนชดฟอนเลบ

การแสดงทดดแปลงมาจากพธกรรมหรอศลปะการตอสปองกนตว 3.1 การแสดงทดดแปลงมาจากศลปะการตอสปองกนตว

2.4.1 การตกลองสะบดไชย แตเดมใชตกลอง เพอเอาฤกษเอาชยของกลองทพทจะยกออกไปตอสกบศรตร และเปนการใหสญญาณเหลาทหาร ตลอดจนลลาทาทางองอาจกลาหาญ เปนการเสรมสรางก าลงใจใหเหลาทหารในกองทพ พรอมกบเปนเสยงกกกองท าใหฮกเหม ตอมาเมอการศกสงครามหมดไป กน ามาใชเปนการแสดงพนบานและใชตในงานฉลองเสาหลกเมอง

ลลาทาทางการต ผตจะใชอวยวะทกสวนของรางกายต สลบการใชไมต เชน เอาศรษะโขก ตเขา ตศอก เตะ ใชหลงต จงหวะในการตจะเรมจากชาไปเรว

การแตงกายชดพนบาน นงกางเกงเตยวสะดอ เสอมอฮอม ทงชายและหญง 3.1.2 ฟอนเจง เปนการแสดงศลปะการปองกนตวดวยมอเปลา

แตงกายดวยชดพนบานอวดลายลลาการใชมอเปาตอส มลลาหนาเกรงขาม การสบเทาหรอการกาวเทา ทเรยกเปนภาษาเหนอวา “ ยาง ” มทาเรยกวา “ ขม ” ตงแตยางสามขมไปจนถง 38 ขม ดนตรประกอบการใชกลองเปนตวใหจงหวะ

3.1.3 ฟอนดาบ เปนศลปะการแสดงลลาทาทาง ในการตอสปองกนตวดวยมดดาบจะแสดงลลาดวยดาบเลมเดยว และอกมอหนงจะถอปลอกมด ใชประกอบการปดปอง และกวดแกวงดาบไปดวยความเรว ฟอนไดทงชายและหญง การแตงกายชดพนบาน

68

ในระยะหลง ๆ มการแสดงความสามารถเพมขน โดยมการใชดาบจ านวนมาก และอวยวะตางๆ ในการวางดาบ เชน ใชปากคาบ เหนบรกแร และตามสวนตาง ๆ ของรางกาย บางคนใชถง 18 เลม ดนตรประกอบใชกลองเปนตวใหจงหวะ

3.1.4 ตบมะผาบ เปนการฟอนแสดงความสามารถดวยมอเปลา โดยใชมอทงมอทงสองขางตบไปตามรางกายเสยงอนดง และรวดเรว เปนการขมขวญคตอส แสดงความแขงแรงของรางกาย การตบตงแตศรษะยนปลายเทา ดนตรประกอบใชกลองเปนตวใหจงหวะ

3.2 การแสดงทดดแปลงมาจากพธกรรม

3.2.1 การฟอนผมดผเมง เปนการฟอน เพอเซนไหวสรวงบชาผบรรพบรษของชาวลานนา ซงมหลายจ าพวก เชน ผเจาท ผปยา ผเจานาย ฯลฯ ไดแก การฟอนผมดของชาวเชยงใหมการฟอนผเมงของชาวล าพน มขอปฏบตวา การฟอนนจะฟอนไดเฉพาวงญาตเทานน ซงเชอวาเปนการฟอนขอขมาลาโทษผตาง ๆ ทอาจลวงเกน จะฟอนหลงฤดเกบเกยวขาวแลว ในราวเดอนกมภาพนธ จะมการจดเครองเซนของกนจะมการฟอนปละ 1 ครงเทานน ดนตรประกอบของเมองเหนอไมมบทรอง โดยจะมผฟอนอาวโสออกฟอนกอน 3-4 คนจากนนกจะมญาตพนองฟอนตาม (การฟอนผมดผเมงน ไมสมควรใชเปนการแสดง เพราะเปนเรองของพธกรรมโดยเฉพาะ )

3.2.2 การฟอนรปสตว นยมฟอนกนเพอถวายเปนพทธบชาเมอพระพทธเจาเสดจลงจากดาวดงส มาโปรดในโลกมนษย ชาวบานกจะมาท าบญตกบาตร และบรรดาสสรรพสตวทงหลายในปาหมพานตกจะมาคอยถวายตอนรบพระพทธเจาดวย ผแสดงกจะแตงกายเปนสตวตางๆ เชน ผเสอ กนร สงโต กวาง ผฟอนกจะแสดงทาทาง แสดงความสวยงามของเครองแตงกาย ท าทาทางแบบสตวเหลานน

69 ดนตรใชดนตรพนบานของภาคเหนอ วงสะลอ ซอ ซง

ลลานาฏศลปสากล ทาร านาฏศลปสากล

นาฏศลป เปนศลปะดานการฟอนร า และละครททกชาตทกภาษาตางปฎบตกนจนเปนศลปวฒนธรรมประจ าชาต ซงแสดงถงความเปนอารยประเทศทมความเจรญรงเรองทางดานนาฏศลป

ส าหรบนาฏศลปสากลหรอนาฏศลปตะวนตกทมการน าไปเผยแพรและเปนทรจกไปทวโลกนนมทงการฟอนร าและละคร ซงจะมลลาทางนาฏศลปทเปนลกษณะเฉพาะททกชาตทกภาษาเขาใจ และยอมรบได โดยมกานน านาฏศลปดานนน ๆ มาเผยแพรในประเทศของตน จนกลายเปนนาฏศลปสากลประจ าชาตตาง ๆ ทวโลกดงจะเหนไดจากลลาทาร าและการแสดงนาฏศลปสากลทเปนทรจกกนทวไปในโลก ไดแก บลเลต โอเปรา และละครเพลงบรอดเวย ดงรายละเอยดตอไปน

1. บลเลยหรอระบ าปลายเทา (Ballet) เปนศลปะทผสมผสานทาเตน และดนตรทแสดงอารมณและเรองราวตามเหตการณในบทละคร โดยไมมบทพดหรอเจรจา หากแตใชทาเตนสหนาและดนตรสอใหผชมเกดจนตนาการ และสะทอนภาพออกมาเปนเรองราวได ดงนน ลลา ทาเตนบลเลย จงนบวามความส าคญอยางยงในการแสดงบลเลต

70

โดยไดมการบญญตชอทาเตนบลเลตทเปนสากลและใชเปนมาตรฐานทวโลกไวเปนภาษาฝรงเศส ซงเปนประเทศทเปนตนก าเนดของบลเลต

ลลาทาเตนบลเลต จะเนนทการเคลอนไหวรางกายในทาตาง ๆ ตามจงหวะดนตรใหสอดคลองกลมกลนกน โดยแทรกอารมณความรสกออกทางทาเตนและสหนาของนกเตนทสามารถสอไปยงผชมใหเขาใจเรองราวได โดยการฟงดนตรบรรเลง และดทาทางการเตนประกอบกนไป ฉะนน การออกลลาทาเตนบลเลต จงตองอาศยการทรงตวทดของสวนตาง ๆ ในรางกาย เรมตงแต ศรษะ หวไหล มอ ซโครง สะโพก ขา เทา โยการวางทาทางใหอยในเสนแนวทดและยนในลกษณะทโนมตวไปขางหนาเลกนอยจากขอเทาทอยเหนอปมโคนหวแมเทา โดยผเตนตองมการฝกฝนการแสดงทาทางตาง ๆ อกมาตามทาเตนทสอความรสกและอารมณตาง ๆ ใหเปนไปตามเรองราวทก าหนด เชน ดใจ เสยใจ โศกเศรา โกรธ เปนตน จงมความจ าเปนทจะตองเรมตนการเรยนและฝกซอมตงแตยงเดก เพราะกระดกและกลามเนอของเดกออนท าใหสามารถทรงตว และเคลอนไหวทาตาง ๆ ของบลเลตไดอยางคลองตว ออนชอยและงดงาม

2. โอเปรา (Opera) เปนการแสดงละครทใชเพลงและดนตรเปนหลกในการด าเนนเรองราว ซงเปนการรวมศาสตรทางดานศลปะการเขยนบทละครและบทรอง การแสดง การบรรเลงดนตร การขบรอง การเตนร า การตกแตงและออกแบบเครองแตงกาย อปกรณการแสดง การสรางฉาก และเวทเขาไวดวยกนอยางลงตว และมเอกลกษณเฉพาะตวทสามารถสอให ผชมเขาใจเรองราว และเกดสนทรยะในการชมการแสดงไดอยางซาบซง โดยเฉพาะตวละคร หรอนกแสดงตองเปนผทมความสามารถทงในดานการขบรอง การเตนร า และการแสดง เนองจากโอเปราทกเรองจะตองใชความสามารถ และความช านาญทง 3 ดาน ในการถายทอดอารมณไปสผชม

ในดานลลาทาร านาฏศลปของโอเปรานน ไดแก การแสองบทบาทสมมตและการเตนร าประกอบการแสดง โดยการแสดงทาทางการเคลอนไหว อากปกรยาทแสดงพฤตกรรมและอารมณความรสกตาง ๆ ออกมาตามเรองราว ตลอดจนมการเตนร าประกอบการแสดงในบางฉากของละครซงในบางเรองอาจจะใชการเตนบลเลต ระบ าพนเมอง หรอการเตนร าแบบตาง ๆ ตามความเหมาะสม และสอดคลองกบเรองราว เชน วอลต เปนตน

3. ละครเพลงบรอดเวย (Broadway Musicals) เปนการแสดงละครเพลงเวททก าเนดขนในโรงละครและโรงภาพยนตร บนถนนบรอดเวยในนครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา โดยไดรบแบบอยางมาจากโอเปราชวนหวหรอ Operetta แบบยโรป แลวพฒนาองคประกอบตาง ๆ ของละครใหเปนลกษณะของอเมรกา ซงจะกลาวถงเรองพน ๆ แบบชาวบานหรอชาวเมอง

71

การแสดงละครเพลงบอรดเวย ประกอบดวยดารแสดงบทบาทของตวละครตามเรองราว การขบรอง และการเตนร า บนเวทการแสดงทมฉากและเครองแตงกาย ตลอดจนองคประกอบทางนาฏศลปทสมบรณและมความสวยงามตระการตา โดยเฉพาะในดานการเตนร าทมการพฒนาใหเหมาะสมกบเนอหาของเรอง และชวยสรางความเพลดเพลนสนกสนานเคลาคลอไปกบบทเพลงดนตร และเรองราวตงแตตนจนจบ ท าใหผชมเกดความซาบซงในอรรถรสแหงการแสดงดนตรทมสนทรยภาพและคณคาแหงนาฏศลปสากล

ดงนน ลลานาฏศลปสากล จงเปนศลปะแหงการแสดงทาทาง อารมณ ความรสก นกคดและการเตนร าออกมาเปนเรองราวประกอบดนตร และบทเพลงทสามารถสออารมณ ความคด และเรองราวใหผชมเขาใจไดทวโลก ดวยภาษาและลลานาฏศลปทเปนสากลและเปนทรจกโดยทวไป

เครองดนตรประกอบการแสดงนาฏศลปสากล ดนตรเปนศลปะทจ าเปนในงานนาฏศลปทกประเภท จนอาจกลาวไดวา “ ถาไมมดนตรเกดขนในโลก

กไมอาจมนาฏศลปเกดขนไดเชนกน “ ทงนเพราะการก าเนดของดนตรน ามาสการแสดงนาฏศลปทสมบรณแบบในปจจบน โดยดนตรเปนเครองชวยในการแสดงนาฏศลปได 3 ประการ คอ คณลกษณะของเสยง วถบรรเลง และส าเนยงดนตร

ส าหรบคณลกษณะของเสยงนนมความส าคญในการแสดงนาฏศลป หรอการเคลอนไหวรางการตามจงหวะ และท านองเพลง เชน เพลงส าหรบการเตนบลเลต

72 จะใชเครองดนตรประเภทเครองสในการด าเนนท านองเปนหลก สวนในดานวถลรรเงลดนตรประกอบการแสดงนาฏศลปจะมทงเพลงช นสงทประณตและเพลงพน ทมทวงท านองงาย ๆ ไมซบซอน เชน การแสดงโอเปราจะใชดนตรคลาสสก เปนตน และในดานส าเนยงดนตรจะมลกษณะของความเปนทองถน หรอลกษระเฉพาะของเสยงเครองดนตรแตละประเภทและแตละทองถนทมความแตกตางกน เชน เสยงเครองดนตรสากลกบเสยงเครองดนตรไทย หรอเสยงขลยของประเทศตาง ๆ ทมส าเนยงดนตรทแตกตางกน

ดงนน เครองดนตรทบรรเลงในการแสดงนาฏศลป จงมความส าคญอยางยงในการแสดงนาฏศลปสากลหรอนาฏศลปตะวนตก ดงพจารณาไดจากเครองดนตรทใชบรรเลงในการแสดงบลเลต โอเปรา และละครบรอดเวย ดงน

1. เครองดนตรทใชในการแสดงบลเลต คอ ดนตรทบรรเลงโดยวงออรเคสตรา จงประกอบดวยเครองดนตรในวงออรเคสตรา ไดแก ไวโอลน วโอลา เชลโล เบส ฮารป ปกโกโล ฟลต โอโบ เฟรนชฮอรน คลารเนต บาสซน ทรมเปต ทรอมโบน ทบา ทมปาน กลองใหญ ฉาบ ไทรแองเกล และไซโลโฟน ซงเครองดนตรเหลานจะบรรเลงดนตรเปนเพลงบรรเลงทไพเราะ ลมลก และมลกษณะเปนดนตรบรรยายเรองราวเปนตอน ๆ ตามเนอเรอง โดยใชลลาทาเตนบลเลตเปนสอในการเสนอเรองราว

2. เครองดนตรทใชบรรเลงในการแสดงโอเปรา คอ ดนตรคลาสสกของวงออรเคสตราประกอบดวย ไวโอลน วโอลา เชลโล เบส ฮารป ปกโกโล ฟลต โอโบ เฟรนชฮอรน คลาลเนต บาสซน ทรมเปต ทรอมโบน ทบา ทมปาน ฉาบ กลองใหญ ไทรแองเกล และไซโลโฟน เชนเดยวกบเครองดนตรทใชบรรเลงในการแสดงบลเลต แตตางกนทโอเปราจะมทงผข บรองและผบรรเลงดนตรในวงออรเคสตรา ทรวมกนน าพาบทเพลง และเสยงดนตร ถายทอดอารมณ และเลาเรองราวตงแตตนจนจบ ซงชวยสรางสนทรยภาพทางดนตรและนาฏศลปทไพรเราะสมบรณแบบจนท าใหโอเปราไดชอว า เปนสดยอดแหงศลปะการแสดงในโลกของดนตรคลาสสก

3. เครองดนตรทใชบรรเลงในการแสดงละครเพลงบรอดเวย คอ ดนตรปอป ในระยะแรกและตอมาจงน าดนตรรอกมาใชดวย โดยทวไปใชเครองดนตรสากลตามแบบวงดนตรสากลทวไป ไดแก กตาร เบส คยบอรด และกลองชด แตกตางกนทจงหวะท านองเพลงปอปทฟงสบาย ๆ และเพลงรอกทมความหนกหนวงเรารอน ละครเพลงบอรดเวยนจะมลกษณะเปนละครเพลงเวททมเคาโครงเรองบทการแสดงและบทรอง ตลอดจนทาเตนร าในลกษณะตาง ๆทก าหนดไวอยางแนนอนและมความสอดคลองกนทงเรอง

73

และมเอกลกษณของวฒนธรรมทางดนตรของประเทศสหรฐอเมรกาในฐานะทเปนประเทศตนก าเนดของละครเพลงบอรดเวย

นอกจากเครองดนตรประกอบการแสดงนาฏศลปสากลทกลาวมาทงหมดนแลว ยงมเครองดนตรทใชในการบรรเลงเพลงชดเตนร า ไดแก ฮารปซคอรด ไวโอลน และเครองดนตรในวงออรเคสตรา ดวยจะเหนไดวาดนตรหรอการบรรเลงเครองดนตรประกอบการแสดง จะชวยเพมอรรถรสในการชมการแสดงนาฏศลปทไดจากการฟงเสยงดนตรบรรเลงประกอบการแสดงทสามารถสออารมณ และความรสกใหซาบซงไปกบเรองราว จนเกดเปนสนทรยะแหงการแสดงนาฏศลปสากลทมคณคา และนาจดจ า

เพลงประกอบการแสดงนาฏศลปสากล การแสดงนาฏศลปของประเทศตาง ๆ ทวโลก สวนใหญเปนการผสมผสานศลปะทางดานการฟอนร า ดนตร และขบรองไวดวยกน โดยเฉพาะในการแสดงนาฏศลปสากล หรอนาฏศลปตะวนตกทเหนไดชดเจน และเปนทรจกกนไปทวโลก คอ การแสดงบลเลต โอเปรา และละครเพลงบอรดเวย ทนอกจากจะเนนในดานลลาการแสดง และทาทางการเตนร าประกอบดนตรแลว ยงใหความส าคญกบบทเพลงทใชในการแสดง ดงน

1. เพลงประกอบการแสดงบลเลต เปนเพลงบรรเลงของวงออรเคสตรา ทมความไพเราะ และลมลกในเชงจนตนาการทผสานกบทาเตนบลเลตเปนเรองราวทสออารมณ และความรสกไดอยางเกดสนทรยรสและคณคา โดยเฉพาะบทเพลงบรรเลง โดยนกประพนธเพลงชอดงของโลก คอ โชคอฟสก ในบลเลตทมชอเสยงกองโลก เรอง สวอนเลค (Swanlake) และเรอง The sleeping Beauty นอกจากนยงมบทเพลงบรรเลงในบลเลต เรอง Romeo and Juliette และเรอง Cinderella Ballet suite ทประพนธโดย โปรโตเฟยฟ เรอง Filling Station โดย ว. ทอมสน เรอง Sylvia โดยเดลเบส เรอง Card Game โดยสตราวนสก เรอง Borelo โดยราเวล และเรอง Appalachian spring โดยคอปแลนด เปนตน

2. เพลงประกอบการแสดงโอเปรา เปนเพลงขบรองและเพลงบรรเลงในวงออรเคสตราโดยมโอเวอรเจอร (Overture) เปนเพลงบรรเลงดวยเครองดนตรลวน ๆ ใชเปนเพลงน า หรอ เพลงโหมโรงกอนการแสดงโอเปรา ซงจะเปนเพลงทแสดงถงบรรยากาศของโอเปราทใชระยะเวลาในการบรรเลงประมาณ 5 – 10 นาท โดยมโอเวอรเจอรของโอเปราบางเรองทมความไพเราะเปนทนยมชนชอบ และมกน ามาใชบรรเลงเปนเพลงแรกของการแสดงคอนเสรตทวไป เชน เพลง Overture of the marriage of figaro ของโมซารท เพลง Overture of Fidelio ของเบโธเฟน เพลง Overture of Carmen ของบเซต และเพลง Overture of the Barber of Saville ของรอสซน เปนตน

74

นอกจากนในการด าเนนเรองกยงมวงออรเคสตราบรรเลงเพลง และมไลมโมทฟบรรเลงท านองดนตรตาง ๆ แทนตวละครแตละตว หรอแทนเหตการณและสภาพการณตาง ๆ ในเรอง

เพลงขบรองในการแสดงโอเปรา ไดแก รซเททฟ (Recitative) เปนบทสนทนาทใชการรองแทนโดยมดนตรประกอบ สวนอาเรย (Aria) จะเปนบทเพลงรองเดยวในโอเปราทมลลาดนตรทงดงาม และมบทรองประเภทรอง 2 คน 3 คน 4 คน หรอมากกวาน โดยในโอเปราทมลลาดนตรทงดงามและมบทรองประเภทรอง 2 คน 3 คน 4 คน หรอกมากกวาน โดยเรยกบทรองทมคนรอง 2 คนวา Duo 3 คน เรยกวา Trio 4 คนเรยกวา Quartet 5 คน เรยกกวา Quintet และ 6 คน เรยกวา Sextet เชน ในเพลง Lucia จากเรอง Rigolett เปนตน นอกจากนยงมบทรองประสานเสยง (Chorus) ทมชอเสยง เชน เพลง The Triumphal Chorus จาก Aida และเพลง The Pilgrim’s Chorus จาก Tannhauser เปนตน

3. เพลงประกอบการแสดงละครเพลงบอรดเวย เนนทเพลงขบรองในแนวปอปและแนวรอก และการบรรเลงดนตรประกอบการเตนร า โดยเฉพาะเพลงปอปในละครเพลงของจอรช เอมโคเฮน ทมชอเสยง ไดแก เรอง Give my regards to Broadway เรอง George M ! และละครเพลงของเจอโรม เครน ไดแก เรองเรอเร (Showboat) และเรอง Roberta ซงมเพลงชอวา Smoke gets in your eyes นอกจากนยงมเพลงของโรเจอรสและแฮมเมอรสไตน ทกลายเปนผลงานอมตะและน ามาสรางเปนภาพยนตรทมชอเสยงมาจนถงปจจบนจากละครเพลงบอรดเวย เรอง The Sound of music เรอง South Pacific และเรอง TheKing and I เปนตน

ส าหรบเพลงรอกทมชอเสยงของละครบอรดเวย ไดแก Hair ของแรกน Bye, Bye Birdie ของอดมสและสเตราส Godspell ของเทเบลกและฉวาทซ และ Jesus Christ Superstar ของ โอ ฮอรแกน ฯลฯ นอกจากเพลงประกอบการแสดงนาฏศลปสากลดงกลาวแลว ยงมบทเพลงชดทใชบรรเลงประกอบการเตนร าจงหวะตาง ๆ ทเปนสากลและใชกนโดยทวไป ไดแก Boroque Suite หรอ Dance Suite , English Suites , Frence Suites และ Partita เปนตน ดงนน เพลงประกอบการแสดงนาฏศลปสากลทงทเปนเพลงบรรเลงและเพลงขบรอง จงมความส าคญ และนบเปนเสนหอยางหนงของการแสดงทจะชวยเพมอรรถรส และความสมบรณของงานนาฏศลปทมคณคาไดยงขน

75

การแตงกายประกอบการแสดงนาฏศลปสากล การแสดงนาฏศลปสากลหรอนาฏศลปตะวนตกใหเกดความสวยงามนาชนชอบไดนนตองใชทงองคประกอบภายใน และองคประกอบภายนอกของศลปะการแสดงทประกอบกนเปนการแสดงนาฏศลปทมคณคาของโลก

องคประกอบภายใน ของการแสดงนาฏศลปนนคอ ความสามารถในการแสดงทาทางการเคลอนไหว อากปกรยา อารมณ ควารรสกของนกแสดงออกมาตามบทบาทของตวละครในเรองทตองการน าเสนอ และสอเรองราวไปยงผชมการแสดง

องคประกอบภายนอก ของการแสดงนาฏศลป ไดแก ฉาก เวท เทคนคดานแสง ส เสยง ดนตร และอปกรณการแสดงและเครองแตงกายของนกแสดงทใชประกอบการแสดง และชวยเสรมสรางใหการแสดงเกดความสวยงามตระการตา มความนาสนใจและสมบรณยงขน โดยเฉพาะเครองแตงกายนกแสดงนบวามความส าคญอยางยง

เครองแตงกายนาฏศลปแบงไดเปน 4 ประเภท ไดแก เครองแตงกายปกต หมายถง เครองแตงกายทคนทวไปใชเพอการด าเนนชวต แลวน ามาใชเปนเครองแตงกายภายในการแสดงนาฏศลป

เครองแตงกายประยกต หมายถง เครองแตงกายนาฏศลปทคลายกบเครองแตงกายปกต แตมการดดแปลงใหเหมาะสมกบการแสดงนาฏศลปประเภทนน ๆ หรอตามเรองราวในบทละคร

สวนเครองแตงกายประเพณ หมายถง เครองแตงกายนาฏศลปทมการพฒนาตามทก าหนดรปแบบไวตายตวทงรปทรง สสน และเครองประดบตาง ๆ ตามขนบธรรมเนยมประเพณ ซงมกน ามาใชเปนเครองแตงกายของตวละคร และนกเตนระบ าในการแสดงทเปนเอกลกษณประจ าชาตตาง ๆ และส าหรบ เครองแตงกายสรางสรรค หมายถง เครองแตงกายทประดษฐขนเฉพาะกรณ โดยมผคดสรางสรรคประกอบกบนาฏศลปชดใหม ๆ ทจดขน เพอใหเกดความแปลกตานาสนใจ และสนองความคด และจนตนาการของผสรางสรรคเครองแตงกาย นอกจากนในดานของการออกแบบเครองแตงกายนาฏศลป มหลกทตองค านงอย 6 ประการ

ประการทหนง หนาทใชสอยของเครองแตงกายแตละชด แตละชนทเหมาะสมกบการแสดงและวตถประสงคในการใช เชน ชดของพระเอกและนางเอก เสอคลม หมวก

หนากาก ผาพนคอ รม เปนตน ประการทสอง รปแบบหรอสไตลของเครองแตงกายทมความเหมาะสมและสมพนธกบการแสดงและฉาก

เพอใหเกดความเปนเอกภาพในการแสดง ประการทสาม บคลกตวละครหรอผแสดง โดยเครองแตงกายจะตองบงบอกสถานภาพตาง ๆ ของตวละคร

และชวยเสรมบคลกภาพทเหมาะสมใหกบตวละครนน ๆ ดวย ประการทส การสรางเครองแตงกายโดยใชวสดและโครงสรางเครองแตงกายทเหมาะสมกบการแสดง ประการทหา

76

การถอดเปลยนเครองแตงกายของนกแสดงตองมความสะดวกรวดเรว และ ประการทหก ความประหยดของเครองแตงกาย ทงในดานวสด แรงงาน และเวลา เพอเปนการลดตนทนในการจดแสดงและชวยเพมความคมคา ตลอดจนคณคาของการแสดงไดมาก หลกการของเครองแตงกายนาฏศลปดงกลาวใชกนอยทวโลกและเปนสากล โดยเฉพาะในการแสดงนาฏศลปสากลหรอนาฏศลปตะวนตกทรจกกนด คอ บลเลต โอเปรา และละครเพลงบรอดเวย กลวนแตใชหลกการเชนเดยวกน โดยพจารณาไดจากเครองแตงกายทใชในการแสดงเหลานดงรายละเอยดตอไปน

1. เครองแตงกายบลเลต ประกอบดวยเครองแตงกายส าหรบผหญงและผชายดงน คอ เครองแตงกายบลเลตส าหรบผหญงจะมถงนองยาวสชมพ เพอใชปดรางกายจากเทาถงเอว ชดเสอกางเกงชนเดยวสด ารดรป (leotard) ทสวมทบบนถงนองยาวจากสะโพกถงไหล ชดเสอผาชดกระโปรงสนหรอยาวของตวละครตามเรองราวในบทละคร และรองเทาบลเลต หรอรองเทาปลายเทา (toe – dancing) ทจะชวยใหนกเตนบลเลตมฐานทดในการขยบปลายเทา และเคลอนไหวรางกาย ขนาดของรองเทาควรจะมทวางเพอใหปลายเทาวางแบนราบได และควรจะพอดกบเทาเพอความสบายเทา

2. เครองแตงกายโอเปรา จะใชเครองแตงกายทพถพถนและสวยงามตระการตาตามประเภทและเรองราวของโอเปรา เชน โอเปราเรองขลยวเศษ (The Magic Flute) ของโมซารท เปนเครองเกยวกบอ านาจของขลยวเศษ และการพสจนความรกระหวางเจาชายแหงอยปต และธดาราชนแหงราตรกาล ซงเปนโอเปราประเภทโคมก โอเปรา (Comic Opera) ทมเนอเรองสนกสนานตลกขบขนสะทอนสงคมหรอเหตการณตาง ๆ ในสมยนน และมกมบทสนทนาทใชการพดแทรกระหวางบทรองเพลง ซงในเรองนจะมบทรองเปนจ านวนมาก และเปนละครทใชเครองแตงกายของเจาชายและเจาหญงแหงอยปต ชดแตงกายของขาราชบรพาร และทหารรบใช ตลอดจนชดของนกบวช ประมขสงฆ และชาวบาน หรอชาวเมองในสมยฟาโรหรามเสสท 1 (Ramses I) แหงอยปตโบราณ เปนตน ซงโอเปราเรองนประสบความส าเรจมาก และเปนโอเปราเรองสดทายทโมซารทรประพนธขน

ส าหรบเครองแตงกายบลเลตของผชาย จะสวมถงนองยาวแบบหนาสด า และเสอยดทใสชายไวในถงนองยาว สวมเขมขดเตนร า (dance belt) ทมลกษณะคลายสายรดถงเทายาว (Supporter) ทมสเหมอนถงนองยาวท าดวยผาทหนาแขงแรงเปนยางยด มชดเสอผาของตวละครชายตามเรองราวในบทละคร และใสรองเทาบลเลต เชนเดยวกบนกเตนบลเลตผหญง

3. เครองแตงกายละครเพลงบรอดเวย จะเปนเครองแตงกายตามเรองราว และบคลกของตวละครในเรองทมความงดงามตระการตา และสอดคลองกบเนอเรอง ดนตร เพลง และการเตนร า โดยเปนลกษณะของละครเพลงชวนหส ทใชนกแสดงทมรปรางหนาตาสวยงาม

77

เนอเรองเขาใจงายเปนเรองใกลตว และสามารถท าใหผชามความสนกสนานเพลดเพลนบนเทงใจได เชน ละครเพลงบรอดเวยเรอง The King and I ทน ามาสรางเปนภาพยนตรฮอลลวดดวย โดยละครเพลงเรองนเปนเรองเกยวกบความรกของนางแอนนา และคงมงกฎของประเทศไทย จงท าใหเครองแตงกายมความหรหรา สวยงามตระการตา เชน ชดของกษตรยไทยสมยรชกาลท 4 และขาราชบรพารในสมยนน ตลอดจนชดเสอผาสตรของผดองกฤษคอ นางแอนนา เปนตน

การแสดงนาฏศลปจะประสบผลส าเรจไดจะตองมทงองคประกอบภายใน และองคประกอบภายนอกทสมบรณสอดคลองกลมกลนกนเปนเอกภาพของการแสดง ดงนน เครองแตงกายนาฏศลปจงเปนองคประกอบภายนอกของการแสดงทมความส าคญตอความส าเรจในการแสดงนาฏศลปสากลดวยเชนกน

บลเลต (Ballet)

บลเลต เปนศลปะการละครอยางหนง ซงรวมทงการเตนระบ า ดนตรและจตกรรม

ทาเตนและอากปกรยาเคลอนไหวของผเตนเทานนทบอกใหเราทราบเรองราวและบอกใหทราบถงความรสกของคนในเรองนนได ผเตนจะพยายามถอดถายอารมณตามความหมายของดนตรทก าลงบรรเลงอยนนใหผดทราบ โยไมตองเลนเปนเรองราวอยางละคร นกเตนบลเลตตองเรยนรทาเตนและเสตปตาง ๆ หลายอยางหลายชนด ผเตน จะสามารถถายทอดความรสก อารมณ ศลปะ ความด ความนาสลด สงเวชใจ ฯลฯ ในชวตมนษยออกมา ใหคนดเหนตามไดจากการเตนของตน บลเลตเปนการกระโดดอยางหาวหาญ ทาเสตปตาง ๆ ทผเตนท าไดด การเคลอนไหวแขนขาและรางกายตลอดจนกรยาอาการของผเตนเหลานนกอปรดวยความงามเปนอยางยง และการเตนกจะตองเขากบดนตรอยางถกตองเปนอยางด ท าใหผดเกดความพอใจและมความรสกไดมากกวาการฟงดนตรเพยงอยางเดยว

78 นกเตนบลเลต

นกเตนบลเลตมชวตทตองแขงแกรงทรหดมาก จะตองมสขภาพแขงแรงอยเสมอ ตองฝกกลามเนอใหเคลอนไหวทานน ๆ ไดทกขณะตามตองการ ดงนนจงจะตองฝกฝนทกวน วนละหลายช วโมง การทจะแสดงใหไดด นกเตนบลเลตจะตองเรยนและซอมบทของตน การเรยนและการซอมบทนกนเวลานาน เพราะในการแสดงบลเลตเรองหนง ๆ จะมทาเตนหลายพนทา การซอมกตองท าหลาย ๆ ครงจงจะเตนไดด ในโลกซกตะวนตก คนทอยากจะเปนนกเตนบลเลตกจะตองเรยนและฝกฝนอยหลายปกอนทจะไปขอสมครรวมในขณะบลเลต คณะบลเลตอาจจะมโรงละครของตนเอง และอาจจะไปแสดงตามโรงละครอน ๆ ดวย บลเลตทดเดนไดแก คณะมารธาแกรม (Martha Braham Company) และคณะบลเลตแรมเบรต (The Ballet Rambert) เปนตน ผออกแบบทา (Choregrapher) ค าวา คอรออกระเฟอร (Choregrapher คอรออกเกรอะเฟอะ) หมายถง คนทตดสนวานกเตนบลเลตจะตองท าอยางไรบาง เขาอาจจะเลอกดนตรทเขารกและรจกดเอามาท าเปนบทบลเลต เขาอาจจะตองท างานรวมกบนกแตงเพลงดนตร (คตกร) เพอสรางสรรคบลเลตขนมา ซงอาจจะใชเพลงดนตรใหมเพลงใดเพลงหนงประกอบการเลน คอรออกระเฟอร จะเปนคนจดแจงเรองการเคลอนไหวและอากปกรยาตาง ๆ ทงหมดของผเตนบลเลตนบตงแตการเคลอนไหวศรษะ มอ หรอเทา แตเพยงเลกนอย ไปจนถงแบบกการเตนบลเลตตลอดหมดทงเรอง

ผออกแบบทา ยงตองท างานรวมกบผออกแบบฉากและเครองแตงกายดวย ผออกแบบฉากและเครองแตงกาย คอผทจะตดสนวาใชเสอผา และจะจดฉากจดเวทอยางไร จากนนเขาจงเรมท างานโดยตรงกบผเตนบลเลต และสอนวธเตนให บลเลตแบบโรแมนตคและแบบแคลสสค

79 การเตนบลเลตเมอเรมแรกนน เปนเพยงการเตนร าในราชส านกของอตาลและฝรงเศส ในครสตศตวรรษท 17 เมอผเตนไดคดประดษฐสเตป (Step) ตาง ๆ และคดประดษฐทาเคลอนไหวตาง ๆ มากขน บลเลตจงไดกลายเปนศลปะการบนเทงเรงรมยอยางหนงไป จะยายจากราชส านกไปแสงดตามโรงละคร เรองละครบลเลตทเปนทนยมแพรหลายในปจจบนบางเรองเปนแบบโรแมนตก ซงมมาตงแตศตวรรษท 19 ทรจกกนดทสด ไดแกเรอง คอพพเลย (Coppelia) และกแซลล (Gisella) เปนตน เรองกแซลลกบชายคนรกของเธอนน เขยนโดยกวชาวฝรงเศสชอ เทโอฟย โกตเอย (Theophile Gautier) ในศตวรรษท 19 นนเอง ในระยะตอมากไดมบลเลตแคสสสคเกดขน โดยเฉพาะอยางยงในรสเซย “เรอง” มความส าคญนอยลงไป แตการเตนพฒนาขน จนกระทงกลมกลนเขากบดนตรเปนอยางด บลเลตแบบแคลสสคทรจกกนดทสด ไดแกเรอง สวอนแลค (Swan Lake) และเจาหญงนทรา (The Sleeping Beauty) ซงทงสองเรองน ไชคอฟสก เปนผประพนธเพลงดนตร เรอง เลสซลฟดส (Les Sylphides) เปนบลเลตแบบแคลสสกทโชแปงเปนผประพนธเพลงดนตร บลเลตในสมยปจจบน (Modern Ballet)

ในตนครสตศตวรรษท 20 คณะบลเลตของรสเซยบรษทหนง (ชอ Ballet Russes) มชอเสยงมาก ผอ านวยการ คอ ดอากเลฟ (Serge Diaghilev) คณะนไดสรางสรรคบลเลตส าคญ ๆ ขนหลายเรอง ซงมคตกวทมชอเสยงหลายคนประพนธเพลงดนตรใหทรจกกนดทสด ไดแกเรอง นกไฟ (The Firebird) และเปตรอกคา (Petrouchka) โดย สตราวนสก (Stravinsky) เปนตน ทงสองเรองนเปนบลเลตทมชวตชวา หวาดเสยวระทกใจ และมเรองราวสนกตนเตนด และใชนกเตนมากคน

80

ละครเพลงบรอดเวย (Broadway Musicals, ค.ศ.1860 - ปจจบน)

ภาพจากเวบไซต www.uaf.edu/theatre/ archives/rain

ละครเพลงบรอดเวย (Broadway Musicals) เปนวฒนธรรมทางดนตรของประเทศสหรฐอเมรกาโดยแท เปนละครเพลงเวท (Musical Theater) มเคาโครงเรอง มบทบาทแสดงและเพลงรวมทงการเตนร าในลกษณะตาง ๆ ทก าหนดไวอยางแนนอนไมมการเปลยนแปลง จงมชอเรยกตามชอของถนนทตงโรงละคร คอ ละครเพลงบรอดเวย

ประวตละครเพลงบรอดเวย

81

ละครเพลงเวทหรอละครเพลงบรอดเวย แบงไดเปน 4 ยคตามลกษณะของละครเพลงทเปลยนไป เรมในปลายศตวรรษท 19 เปนตนมา ซงเปนยคทเรมมละครเพลงเวทเกดขนในสหรฐอเมรกา

ยคแรก ของละครเพลงเวทของอเมรกาในตอนปลายของศตวรรษท 19 ถงตนศตวรรษท 20 มลกษณะเปนโอเปราชวนหว หรอ Operette แบบยโรป เคาโครงเรองมลกษณะเหนอจรง เกยวของกบเรองความรกทซาบซง

ยคทสอง จดไววาเปนยคของละครเพลงเวทแบบอเมรกนโดยแท รปแบบการประพนธเคาโครงเรอง และองคประกอบตาง ๆ ของละครเปนลกษณะของอเมรกน เปนเรองพน ๆ แบบชาวบาน ชาวเมอง เพลงเปนลกษณะของเพลงปอป ไมใชแนวโอเปรา มการน าการเตนร าเขามาประกอบ ซงเปนลกษณะการเตนแบบอเมรกนเอง

ยคทสาม จดเปนยคทพฒนามาจากยคทสอง โดยรปแบบของละครเพลงเวทในยคนเนนการเสนอเรองราวทสะทอนชวตจรงมากขน และเรองจากวรรณคด โดยการผสมผสานกลมกลนของเนอเรอง เพลง และการเตนมมากขน ท าใหละครเพลงเวทในยคนมลกษณะเปนละคร (Drama) ทสมบรณแบบมากขนกวาในยคกอน

ยคทส จดเปนยคของรปแบบใหมแหงวงการละครเพลงเวท เรองราวเกยวกบวรบรษความรก ความยงใหญตระการตาหมดไป การน าเสนอเปนเรองทสะทอนชวตของสงคมในแงมมตาง ๆ ซงไมจ าเปนตองจบลงดวยความสขหรอเปนสงทสงคมยอมรบ ละครในยคนเชน Pal Joey (1952) กลาวถงตวละครทไมใชเปนลกษณะของผทเกงกลา แตเปนเรองของชวตในสถานเรงรมยยามราตร

อกรปแบบหนงคอการใชเพลงรอคในการปรนธ ซงเรมมขนในราวชวงป 1950 เปนตนมา ในยคแรก ๆ ไดแก Bye,Bye Birdie (1960) ของอดมสและเสตราส, Hair (1968) ของแรกน,ราโดและแมดเดอร มอต รอคสองเรองทมเนอเรองเกยวกบพระเยซคอ Godspell ของเทเลลกและฉวาทซ และ Jesus Christ Superstar โดย โอ ฮอรแกน, ไรซและเวบเบอร และชวตวยรนเชนเรอง Grease ในป 1972 โดยเจคอบสและเคซ จนในปจจบนเพลงแนวนยงคงมเสนออยเสมอ

นอกจากนยงมรปแบบอน ๆ ซงแตกตางไปจากทกลาวมาแลว เชนเรอง Man Of la Mancha (1965) โดยลหและแดเรยน ซงจดเปนการน าเสนอทนาสนใจมากทสด โดยเนอแทของละครเรองนมลกษณะเปนการแสดงมากกวาจะเปนละครเพลง ฉากหรหราตระการตารวมไปถงแสงสทชวยปลกวญญาณของดอน กโฮเต (Don Quixote) ใหมชวตขนมาไดอยางสมจรง Fiddle On the Roof (1964) โดยบอกและฮารนกซงเปนเรองราวทแปลกออกไปกลาวคอ เปนเรองของชาวยวในประเทศรซเซย ของระยะการเปลยนแปลงทางการปกครองละครเรองนเปนละครเพลงทแสดงบนเวทนานทสดเรองหนงของบรอดเวย

โดยแคนเดอรและเอบบ ซงเปนเรองราวของคนในรานเหลายคสงครามโลกครงท 2 ในนครเบอรลน ละครประเภทแหวกแนวเหลานประสบความส าเรจมากเรองหนงในชวงทศวรรษของป 1970 คอ Evita

82 ซงเปนเรองของ Eva Peron ภรรยาของจอมเผดจการชาวอารเจนตนา ซงไดรบรางวลมากมายและเปนละครทแสดงนานมากเรองหนงเชนกน เพลงทไดรบความนยมมาจากละครเรองนคอ Don’t Cry For Me Argentina โดย ลอยด เวบเบอร อกผหนงทน าเสนอละครเพลงเวทเปนแบบของตนเอง คอ สตเวน ซนไทม (Stephan Soundheim) ซงน าเสนอบทเพลงทมทวงท านองไพเราะ ลกซง เตมไปดวยอารมณความรสก และเรองราวของละครมกเกยวกบชวตของวยกลางคน ลกษณะของละครทซนไทมน าเสนอไมใชมแนวเพลงแบบคลาสสกหรอปอป จดเปนอกลกษณะหนงตางหาก ดวยความแปลกใหมทเปลยนแปลงไปตงแตยคแรกทละครเพลงเวทของอเมรกนเรมมขนบนถนนบรอดเวยในมหานครนวยอรก ท าใหเอกลกษณละครเพลงเวทอเมรกนยนหยดอยไดจนถงทกวนน และเปนทรจกทงในอเมรกาและทงโลกดวย เหตนเองผสรางภาพยนตรจงนยมน าละครเพลงบรอดเวยไปสรางเปนภาพยนตร เชนเรอง Holly Dolly, West Side Story, The Sound Of Music, The King And I และ My Fair Lady เปนตน ภาพยนตรเหลานลวนเปนภาพยนตรอมตะ

ปจจบนรปแบบของการบนเทงมการกาวหนาตามเทคโนโลยทพฒนาไปแตดวยความมเอกลกษณ ความโดดเกนในการน าเสนอความบนเทงไดในวงกวาง จงท าใหละครเพลงบรอดเวยอยไดตลอดมาจนถงปจจบน

กษณะละครเพลงบรอดเวย ละครเพลงเหลานมกจะเปนแนวเบา ๆ เปนสวนใหญ และมบางตอนทขบขนแทรกอยเสมอ

จงรจกกนในอกชอหนงคอ ละครเพลงชวนหว (Musical Comedy) ละครเพลงเวทเหลานมการจดท าโดยเนนองคประกอบตาง ๆ แตกตางกนออกไป ไมวาจะเปนแสง เสยง ฉาก หรอเพลง ซงมหลายแนวตงแตแนวคลาสสก เชน เรองโอคลาโอมา , เรอเร หรอแนวรอค เปนตน

ลกษณะเฉพาะของเพลงละครเวท ทแตกตางไปจากโอเปราไดแก การแกไขปรบปรงในระยะหนงทงทางดานเนอเรอง การแสดง เพลงประกอบของการแสดง การแสดงละครประเภทนมกจะเนนหนกทงในดานเนอเรอง บทรองและท านองเพลงรวมไปถงการเตนร าทใชประกอบเพลง ซงมจดมงหมายทจะสรางขนเพอเปนเพลง “ฮต” บทรองจงมความส าคญมากลกษณะของการประพนธเพลงจงเปนการท างานเปนคณะระหวางผประพนธท านอง และเนอเรอง ซงตางไปจากโอเปราทเนนเฉพาะผประพนธเพลง นอกจากนผมความส าคญมากอกพวกหนงคอ ผคดทาเตนประกอบเพลง ซงเปนผมสวนชวยใหละครประสบความส าเรจเปนทนยมของผชมดวย

83

ผแสดง จดเปนองคประกอบส าคญ ซงมลกษณะแตกตางไปจากผแสดงโอเปรา คอ ผแสดงละครเพลงเวทตองไดรบการฝกฝนในเรองการรองเพลง แตการรองมใชเปนเพยงองคประกอบทส าคญทสดของผแสดง การแสดงจดเปนเรองส าคญและเนนมากเชนกนนอกจากนนรปราง ความสวย หรอ ความหลอของผแสดงจดเปนสงส าคญ และเนนมากเชนกน นอกจากนนรปราง ความสวย หรอความหลอของผแสดงจดเ ปนสงส าคญ ซงโอเปราอาจจะใชผแสดงทดไมสมกบบทบาท แตมเสยงรองทดได แตละครเพลงเวทตองการนางเอก หรอ พระเอกทเหมาะสมกบบทบาทอยางแทจรง และผแสดงละครเวทเหลานจกจะกลายเปนดาราทมชอเสยงในวงการอน ๆ ดวย หลงจากแสดงละครเวท เชน เปนดาราภาพยนตร ดาราโทรทศน ดาราแสดงตามสถานเรงรมณ และมหลายคนทสามารถทงรอง เตน และแสดงไดเปนอยางด

สงทตางจากโอเปราในประการถดมา คอ เคาโครงเรอง ตลอดจนองคประกอบตาง ๆ ของละครเพลงเวทไดรบการจดท าขนโดยดตลอด หรอผชมเปนแนวทางการผลตละครแตละเรอง จงแตกตางกนไปตามแนวความนยมของสงคมในแตละยด

เคาโครงเรองของละครเพลงเวทมอยดวยกนหลายลกษณะ ซงมกจะมเคาโครงในลกษณะของเหตการณทนาจดจ า หรอเหตการณทเปนประวตศาสตรของสหรฐอเมรกา เคาโครงเรองประเภทตอมา คอ เรองแนวเทพนยายในลกษณะของซนเดอเรลลา เคาโครงเรองอกประเภทหนงคอเรองราวสะทอนชวตความเปนอยแทจรงของสงคม

สนทรยของละครเพลงบรอดเวย ละครเพลงบรอดเวยน ผสรางสรรคตองการเนนเพอสรางความบนเทงใหกบผชม

พยายามท าใหการแสดงเปนทเขาใจงาย ผชมสามารถรบรเรองราวทใกลตว ท าใหรสกสนกเปนทชนชอบ เมอผสรางสรรคพฒนารปแบบ เนอหาสาระของละครมากขนองคประกอบของละครตาง ๆ เรมมการบรรจงสรางสรรคเพอเนนความงดงามของศลปะดวยโดยมไดละทงความงาย และเนนความบนเทงอยเชนเคย สนทรยของละครเพลงบรอดเวย จงอยทความพอดของการน าเสนอคณคาของศลปะและความงายในเนอหาสาระ ผชมละครเพลงบรอดเวยจงชนชอบ และตดตามชมเสมอ

84

จดเดนเบองแรกของละครเพลงบรอดเวย ไดแกฉาก เครองแตงกายอนตระการตาผนวกกบพนฐานส าคญในเรองการสรางสรรคเพลง และดนตร รวมทงการเตนทมการพฒนาใหเหมาะสมกบเนอหาของเรอง ประกอบกบแสง ส เสยง และเทคนคของการจดฉาก การเปลยนฉาก และความนกไมถงขององคประกอบ ในเรองเหลานท าใหเปนทประทบใจผชมในความแปลกใหมอยเสมอ ประการสดทายไดแกเนอเรองของละคร ซงมกจะเปนเรองใกลตวผชม ท าใหผชมสามารถตดตามเรองราวไดตลอดเวลา

ความทนสมยของเรองราว และองคประกอบของละครทมการพฒนา โดยใชคอมพวเตอรเขามาควบคม

ท าใหละครดสมจรงสมจงมากขน จดเดนทท าใหผชมชนชอบละครประเภทนทส าคญอกประการหนงคอ ผแสดงมความสามารถสง ทงในดานการรองเพลง การเตนร าและการแสดง สนทรยของละครเพลงบรอดเวย จงอยทความงดงามของตวละครในขณะแสดงเอง

ภาพจากเวบไซต www.uaf.edu/theatre/ archives/rain/party.jpg

แจส (Jazz)

แจส (Jazz) (ค.ศ. 1900 – ปจจบน)

แจสเปนดนตรของชาวอเมรกนโดยแท ซงมอทธพลมากส าหรบเพลงยคใหม ๆ ในปจจบน รวมทงมผประพนธเพลงหลายทานน าแนวดนตรแจสไปใชในการประพนธดนตรคลาสสก

85

ภาพจากเวบไซต http://www.afrc.af.mil/HQ/Band/MEDIA/Jazz%20Ensemble.jpg

ดนตรแจส ผรเรมรปแบบดนตรแจสไดแก ชนผดด าชาวอเมรกน ซงเปนชนเชอชาตอฟรกน ลกษณะโดยทวไปของแจส คอ ดนตรทใชการสรางสรรคแบบอมโพรไวเซช น การใชจงหวะขด จงหวะตบทสม าเสมอ และสสนทโดดเดนรวมทงลกษณะเฉพาะของการบรรเลงดนตร แจส เปนค าทเรมใชกนประมาณป ค.ศ. 1917 แตดนตรแจสเรมไดยนกนมาแลวเมอประมาณ ค.ศ. 1900 ดวยเหตทดนตรทแสดงกนสด ๆ ไมมโนต จงไมมหลกฐานใด ๆ เหลออยใหทราบวาดนตรแจสมก าเนดมาเมอใดอยางแนชด

ตงแตยคเรมแรกของแจสเปนตนมา ดนตรแจสมการพฒนารปแบบแตกตางกนออกไปหลายประเภท เชน แบบนวออรลน หรอดกซแลนด สวง บบอบ คล ฟรแจส และแจสรอค เปนตน นกดนตรแจสทเดนดง เชน หลยส อารมสตรอง ดยค แอลลงตน เบนน กดแมน ชารล ปารเกอร และเกลน มลเลอร เปนตน ดนตรแจสมผลตอดนตรแบบอน ๆ ทวโลก ไมวาจะเปนดนตรปอป หรอดนตรคลาสสก ซงผประพนธเพลงหลายคน น าเอาลกษณะของดนตรแจสไปใชในการประพนธเพลงเชน ราเวล สตราวนสก และคอปแลนด เปนตน

ประวตและประเภทของดนตรแจส ดนตรแจสในระยะแรก เปนผลจากการผสมผสานวฒนธรรมดนตรของอฟรกาตะวนตก

อเมรกาและยโรป ชนผวด าอเมรกนในระยะแรกทถกน ามาในประเทศสหรฐอเมรกาในฐานะทาสมาจากประเทศแถบอฟรกาตะวน

86 ตก เชน กานา และไนจเรย ดนตรของชาวอฟรกนแถบตะวนตกทเปนตนก าเนดของดนตรแจสมลกษณะการสรางสรรคแบบอมโพรไวเซช น การเนนทจงหวะกลองและจงหวะทซบซอน ทเรยกวา การโตตอบหรอ Call and respond เปนลกษณะของเพลงแถบอฟรกนตะวนตก ซงพบไดในเพลงแจสคอการรองโตตอบของนกรองเดยวกบกลมนกรองประสานเสยง หรอการโตตอบกนของเครองดนตรเดยวหรอกลมเครองดนตรเดยว ลกษณะการโตตอบนพบไดเสมอในเพลงสวดในโบสถของชนผวด าอเมรกน ในยคเรมตนนดนตรของชนผวด ามอทธพลตอรปแบบของดนตรแจสมากไมวาจะเปนเพลงประกอบการท างาน เพลงประเภทสปรชวลส (Spirituals) เพลงสวดกอสเปล (Gospel hymns) และเพลงเตนร าประเภท เคกวอลค เปนตน ดนตรเหลานสวนใหญสญหายไปหมดเนองจากไมมการบนทกเปนตวโนตไว

ดนตรอกรปแบบหนงทมอทธพลและมความสมพนธกบดนตรแจสอยางมากคอ วงดนตรแบบอเมรกน (American band tradition) ซงไดรบความนยมในชวงปลายศตวรรษท 19 และตนศตวรรษท 20 ในชวงเวลานนแทบทกเมองจะมวงดนตรของตนเองเพอแสดงในงานตาง ๆ เครองดนตรทใชในวงประเภทน มกประกอบดวย ทรมเปท คอรเนท ทรอมโบน ทบา คลารเนท และกลองประเภทตาง ๆ ดนตรประเภทนมอทธพลตอรปแบบและจงหวะของดนตรแจสในยคแรก

ดนตรอกสองประเภททมอทธพลตอรปแบบดนตรแจส คอแรกไทม และบลส (Ragtime and Blues) ซงเกดขนในเวลาเดยวกนกบวงดนตรแบบอเมรกน

แรกไทม เปนดนตรทนยมกนในชวงระหวาง 1890 – 1915 ลกษณะของแรกไทม คอดนตรส าหรบเปยโนใชจงหวะขดเปนหลก หรอจงหวะมารช ในขณะทการบรรเลงเปยโนมอขวาเปนแนวท านองทใชจงหวะขด มอซายจะรกษาจงหวะตบในลกษณะของเพลงมารช ผทจดเปนราชาเพลงราไทม คอ สกอต จอปลน (Scott Joplin) เพลงเดน ๆ เชน Maple Leaf Rag

บลส เปนดนตรทเรมรจกกนในราว 1890 ลกษณะส าคญคอการใชเสยงรองหรอเสยงของเครองดนตรทเพยนจากเสยงในบนไดเสยง ซงเรยกวา เบนท หรอบลโนต และการสไลดเสยง การรองแตละวรรคจะมการอมโพรไวเซช นไปจากท านองเดม เชนเดยวกบการบรรเลงโดยเครองดนตร แบสซ สมธ (Bessie Smith) เปนนกรองทมชอเสยงเปนทรจกจากการรองเพลงบลส โดยเฉพาะเพลง Lost Your Head Blues และ Put it Right There

87

ลกษณะดนตรแจส ดนตรแจสมลกษณะแตกตางกนไปหลายประเภท เชนเดยวกบดนตรในศตวรรษท 20

ซงมหลายรปแบบดงกลาวแลว เปนการยากทจะกลาวถงลกษณะดนตรแจสใหครบถวนเนองจากดนตรแจสมหลายประเภท สงทกลาวตอไปนเปนเพยงลกษณะทว ๆ ไปของดนตรแจส ในชวง 1900 ถง 1950

1. สสน ดนตรแจสมกบรรเลงดวยวงขนาดเลกประมาณสามถงแปดคน ทเรยกวา วงคอมโบ หรอวงลกษณะใหญขนมาทเรยกวา บกแบนด ซงใชนกดนตรประมาณ 10 – 20 คน โครงสรางส าคญของการบรรเลงคอเครองท าจงหวะ ซงจะเลนจงหวะในลกษณะเดยวกบ บางโซคอนตนวโอของเพลงในยคบาโรค ในสวนนมกบรรเลงดวย เปยโน เบส และเครองต บางครงอาจม บนโจ หรอกตารดวย เครองท าจงหวะเหลานชวยท าใหการประสานเสยงนาสนใจขนดวย ดนตรแจสยคใหมมกมผ บรรเลงเครองท าจงหวะทใชเครองดนตรนานาชนด รวมทงการใชมอท าใหเกดเสยงตาง ๆ ดวย

เครองด าเนนท านองหรอเครองดนตรเดยวทใชแสดงความสามารถของผบรรเลงดนตร มกประกอบดวยเครองดนตรประเภทเครองลมไมและเครองลมทองเหลอง นอกจากนยงใชมทท าใหไดสสนของเสยงตาง ๆ ออกไปอก แนวการบรรเลงเครองดนตรเหลานของผบรรเลงแตละคนมกจะไดสสนเฉพาะตว ท าใหผฟงเพลงประเภทแจสทราบวาเพลงทฟงนนใครเปนผบรรเลงซงตางไปจากดนตรคลาสสกทผบรรเลงพยายามบรรเลงใหตรงตามความตองการของผประพนธเพลงหรอโนตทปรากฏอย ดงนนการแยกเสยงทรมเปทของผบรรเลงทรมเปทเพลงเดยวกนระหวางผ บรรเลงสองคนทบรรเลงเพลงคลาสสก

2. การสรางสรรคแบบอมโพรไวเซชน ลกษณะส าคญประการหนงของดนตรแจส คอการสรางสรรคแบบอมโพรไวเซช น คอการคดทวงท านอง จงหวะ หรอการประสานเสยงในขณะบรรเลง การอมโพรไวเซช นจดเปนเอกลกษณส าคญของการบรรเลงดนตรแจส ซงผบรรเลงจะเสนอท านองหลกกอน จากนนเครองดนตรเดยวบางชนจะแปรเปลยนท านองโดยการอมโพรไวเซช น บางครงการแปรเปลยนท านองอาจเปนการบรรเลงรวมกนของเครองดนตรเ ดยวสองหรอสามชน แตละตอนของการแปรเปลยนและท านองหลกมชอเรยกเฉพาะวาคอรส (Chorus) ดงนนเพลงนนอาจจะม 4 – 6 ตอนหรอ 4 – 6 คอรส เปนตน โดยตอนแรกเปนการเสนอท านองหลก

3. จงหวะ ท านอง และเสยงประสาน จงหวะขด (Syncopation) และจงหวะสวง เปนลกษณะจงหวะเดนของดนตรแจส สวงเกดจากการบรรเลงจงหวะตบผนวกกบความรสกเบาหรอลอย ความมพลงแตผอนคลายในทและการรกษาจงหวะสม าเสมอ ท าใหผฟงดนตรมความรสกอยากเคลอนไหวยกยายไปตามจงหวะดนตร

88

ท านองกเชนเดยวกบจงหวะ มกมการรองใหเพยนไปจากเสยงทควรจะเปนตามบนไดเสยงเมเจอรหรอไมเนอรทแจสใชอย เสยงเพยนมกจะต ากวาเสยงทควรจะเปน ปกตมกเกดขนในเสยงต าแหนงทสาม หา และเจดของบนไดเสยง ลกษณะเชนนเรยกวา เบนทหรอบลโนต (Bent or Blue Notes) ส าหรบเรองเสยงประสานแมจะใชหลกการตามดนตรคลาสสก แตไดมการพฒนาการสรางคอรดแปลก ๆ การจดเรยงของคอรดตามแนวทางของดนตรแจส ท าใหการประสานเสยงของดนตรแจสมเอกลกษณเฉพาะตว

ลกษณะของดนตรแจสหลง 1950 มการเปลยนแปลงเกดขนอยางมากเนองจากการพฒนาไปของเครองดนตรตาง ๆ และแนวคดของผสรางสรรคดนตรแจส ไมวาจะเปนเรองของจงหวะ การประสานเสยง รปแบบและสสน เชน มการน าเครองดนตรบางชนดเขามาผสมวง เชน ฟลท ฮอรน เชลโล การใชเสยงอเลคโทรนค เปยโนไฟฟา เปนตน เกดรปแบบดนตรแจสใหมขน เชน ฟรแจส แจสรอคหรอฟวช นและคลแจส

สนทรยของแจส ความเปนแจส คอ ความแปลกใหมจากการสรางสรรคของผบรรเลง หรอขบรอง

ทใชปฏภาณความสามารถของตนเองในการแสดงออก ท าใหผฟงไดรบสงทสดใหมทกครงในการแสดง เปนลกษณะดงเดมประการส าคญของแจส สงนคงจะเปนสนทรยของแจสดวยประการหนง นอกจากนการแสดงออกทอสระ แตอยในกรอบของโครงสราง ท าใหเหนความงดงามในความ เฉพาะ ของเครองดนตรแตละเครองนบเปนเสนหประการส าคญของแจส ทท าใหผชมชนชอบในดนตรประเภทน

แตเดมมา แจสถอก าเนดจากดนตรอฟรกนทมลกษณะจงหวะทซบซอน และความโหยหวนล าลกของความรสกทโหยหาอสรภาพของชาวผวด าอเมรกน ท าใหแจสเปนดนตรทสอความรสกลกๆ เศราๆ ไดอยางเดนชด ซงเปนสงส าคญทท าใหผชมซาบซงในความรสกทตนไดสมผส จากการถายทอดผานโสตศลปของศลปนแจส

องคประกอบอน ๆ ไดแกการจดวงดนตรทมหลายลกษณะ การพฒนารปแบบจนมแจสหลายประเภท และการน าแจสมาผสมผสานกบดนตรของแตละชาต แตละทองถนท าใหเกดความหลายหลาก และเหมาะสมกบผฟงในแตละสงคม แตละประเทศ แจสจงเปนทชนชอบของผฟงมากขน

สนทรยของแจสจงอยทความหลากหลายของโสตศลป ทผสรางสรรคสามารถคดคนเพอน าเสนอกบผฟง ความงายของการสรางสรรคเนองจากแนวท านอง จงหวะทเราใจ สสนและเทคนคของการขบรองและบรรเลงเครองดนตรท าใหแจสเปนดนตรทนาฟง ผฟงตองศกษาถงความหมายของการสรางสรรค ตองมความเขาใจเบองตน จงสามารถฟงเพลงเหลานแลวรสกไพเราะ เหนคณคาและเกดความซาบซงได

89 สาระการเรยนร

การวจารณงานนาฏศลป องคประกอบของนาฏศลป

นาฏศลป เปนศลปะแหงการฟอนร าและละคร โดยมการประดษฐทาทางการรายร าใหสวยงามมการแสดงอารมณ การเคลอนไหวทาทางและอากปกรยาตาง ๆ ตามบทบาทการแสดงในละครหรอโขน ตลอดจนมดนตรประกอบการฟอนร า หรอละคร ทจะชวยใหการแสดงนาฏศลปมความสมบรณยงขน ดงนนการแสดงนาฏศลปจงเปนศลปะแขนงหนงทมความส าคญ และควรคาแกการอนรกษณใหอยคสงคมไทยสบไป

ส าหรบความส าคญของนาฏศลปนน นอกจากจะเปนการแสดงถงอารยธรรมประจ าชาตทงในดานวฒนธรรม ความเปนอย จตใจ และความสามารถทจะน าไปสความเจรญรงเรองของประเทศดวยการทประชาชนมหวใจเปนศลปะแ ละซาบซงในคณคาของศลปะ ทชวยสรางความสวยงาม ความสข และความเจรญมาสประเทศชาต และสงคมโลก รวมทงนาฏศลปยงเปนศลปะรวมทเปนแหลงรวมเอกลกษณส าคญของชาตมารวมเขาไวดวยกน ไดแก ศลปะการรายร า การแสดงดนตร การแตงหนา การประดษฐอปกรณการแสดง การสรางฉาก และเวทการแสดง อนเปนองคประกอบทส าคญของการแสดงนาฏศลปทดและสมบรณแบบ

ดงนน องคประกอบของนาฏศลปจงประกอบดวย ศลปะทางดานนาฏกรรม วรรณกรรม ดนตร จตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม ดงน

2. นาฏกรรม คอ งานทเกยวกบการร า การเตน การท าทาทาง หรอการแสดงทประกอบขนเปนเรองราวในละครหรอโขน เปนตน ซงจะประกอบดวยลลาการแสดงของนกแสดงหรอตวละครตลอดจนทาทางการรายร า และการเคลอนไหวตาง ๆ ในการแสดงนาฏศลปใหออกมาออนชอยงดงาม และสอถงอารมณของการแสดงออกนนไดดวย

90

3. วรรณกรรม คอ งานประพนธทเปนเรองราว โดยใชภาษาเปนสอใหผชมการแสดงละครเกดจนตนาการ หรออารมณตามทผ ประพนธตองการใหเกดขน จากบทละครทเขยนใหตวละครแสดงออกมา ซงนบเปนความงามทเกดขนจากการประพนธวรรณกรรม ทางดานบทละคร และบทภาพยนตร ประกอบดวย งานเขยนทงรอยแลวและรอยกรองทมการสมผสคลองจอง การเลนค า และเลนเสยงสงต า เสมอนเสยงดนตรจากากรพดและแสดงอารมณตามบทพดในการแสดงนาฏศลปหรอละครเรองนน ๆ

4. ดนตร คอ เสยงทประกอบกนเปนท านองเพลง หรอเครองบรรเลงทมเสยงดง ท าใหรสกเพลดเพลน หรอเกดอารมณรก โศกเศรา รนเรงไดตามท านองเพลง ซงเปนองคประกอบสวนหนงทส าคญในงานนาฏศลป โดยดนตรทใชประกอบในการแสดงนาฏศลปนน มทงเครองดนตรประเภท ดด ส ต เปา ประกอบดนไปตามความเหมาะสมของรปแบบการแสดงนาฏศลปประเภทตาง ๆ โดยเฉพาะวงปพาทย ซงเปนทนยมในการน ามาบรรเลงประกอบการแสดงละครหรอโขน

5. จตรกรรม คอ ศลปะการวาดเขยน หรอวาดภาพ ในงานนาฏศลป ไดแก การเขยนฉากการเขยนลวดลายในเครองแตงกาย และการแตงหนานกแสดง เปนตน โดยเปนการเขยนภาพทแสดงความรสกและอารมณสะเทอนใจออกมาบนวสดตาง ๆ เชน ฉากละคร ฝาผนง ประต โดยเฉพาะจตรกรรมในสมยโบราณ มลกษณะเปนศลปะเลาเรอง เชน พทธประวต ชาดก หรอเรองจากวรรณคดทน ามาสรางเปนละคร เชน เรองอเหนา พระอภยมณ หรอขนชางขนแผน เปนตน ซงตองมการตกแตงฉากละครใหวจตรงดงามตามสถานการณในบทละคร

6. ประตมากรรม คอ ศลปะการปน การแกะสลกและการหลอรปตาง ๆ ในงานนาฏศลป ไดแก การสรางเครองแตงกายและอปกรณการแสดงตาง ๆ เชน การสรางหวโขน เครองประดบตกแตงเวททเปนรปหลอ รปปน และงานแกะสลกตาง ๆ เปนตน ซงงานประตมากรรมในการแสดงนาฏศลปจะมลกษณะเปนนนต า นนสง หรอภาพลอยตว ทใหความรสกและสะทอนอารมณทสอดคลองกนสถานการณในบทละครเรองนน ๆ ท าใหผชมการแสดงเกดอารมณคลอยตามไปกบการแสดง

7. สถาปตยกรรม คอ ศลปะแหงการกอสรางในงานนาฏศลป ไดแก การสรางฉากและเวทการแสดง โดยฉากการแสดง หมายถง การจ าลองสถานทตามสถานการณของเรองราวในของแสดงนาฏศลป ทจะชวยก าหนดสถานท บงช ยคสมย ใหบรรยากาศและสามารถสนบสนนกจกรรมการแสดงใหเกดความสมจรง สวนเวทการแสดงนนใชเปนสถานทในการแสดงนาฏศลปจรง ๆ

91

โดยตองมขนาดรปรางและการออกแบบทเหมาะสมกบรปแบบและประเภทของการแสดงนาฏศลปตลอดจนทศนวสยในการดการแสดงของผชมดวย รปแบบเวทการแสดงประกอบดวย เวทดไดดานเดยว สองดาน สามดาน สดาน และเวทแบบประเพณนยม โดยการกอสรางฉากและเวทการแสดงทเหมาะสมและสอดคลองกบองคประกอบตาง ๆ นาฏศลปจะชวยเสรมสรางใหการแสดงนาฏศลปมความสมบรณยงขน

ศลปวจารณในงานนาฏศลป การแสดงนาฏศลป เปนศลปะแหงการแสดงออกทางการฟอนร า และละคร โดยมการผสมผสานศลปะดานตาง ๆ ไวอยางรอบดาน โดยเฉพาะดานดนตรและการขบรองทหลอมรวมกนเปนนาฏศลปจนไมอาจแยกออกจากกนได ดงนนในการชมการแสดงและวเคราะหการแสดงนาฏศลปจงตองค านงถงองคประกอบของนาฏศลป และสนทรยะของการแสดงนาฏศลป เพอน ามาเปนหลกในการพจารณาและวจารณงานนาฏศลปทมคณภาพตอไป ส าหรบองคประกอบของนาฏศลปนน ประกอบดวย ศลปะทางดานนาฏกรรม ดนตร วรรณกรรม จตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม โดยตองมการผสานองคประกอบเหลานเขาดวยกนอยางลงตว และสอดคลองกนทงระบบใหเปนความงามทเปนหนงเดยวในงานนาฏศลปทแสดงออกมาสสายตาผชม ทงนเพอใหเกดความสมบรณของการแสดงนาฏศลปนบตงแตบทละคร ดนตรประกอบ การตกแตงอปกรณ การแสดง การสรางฉาก และเวทการแสดง ซงจะท าใหผชมการแสดงเกดความเพลดเพลนสนกสนานมอารมณรวมในการตดตามเรองราวจนจบเรอง

สวนในดานสนทรยะของการแสดงนาฏศลป ทงในดานสนทรยะทางวรรณคด สนทรยะทางดนตรและการขบรอง และสนทรยะของทาร า ทหลอมรวมกนเปนความงามของนาฏศลปทควรแกการชนชม และซาบซงในงานแสดง นบตงแตความงามของวรรณคดทรอยเรยงกนเปนเรองราวในบทละคร โดยเฉพาะบทรอยกรองในวรรณคดทน ามาสรางเปนละคร เชน ในเรองอเหนา และขนชางขนแผน เปนตน และความงามทางดนตรและการขบรองทตองอาศยความสามารถของผบรรเลงดนตร และผขบรองในการแสดงตาง ๆ รวมทงวฒภาวะ และสภาพความพรอมของผฟงดนตร และการขบรองดวย ตลอดจนความงามของทาร าในการแสดงนาฏศลปทมความออนชอยสวยงามและถกตองตามแบบการร า นอกจากนยงหมายถง ความงามของผดทควรมความพรอมทางพนความรในงานนาฏศลปพอสมควร และมอารมณรวมในการชมการแสดงนาฏศลปนน ๆ ดวย

การวเคราะหองคประกอบของนาฏศลป และสนทรยภาพของการแสดงนาฏศลปนน จะตองตงอยบนพนฐานของหลกเกณฑในการพจารณางานศลปะทวไป และศลปะการละคร

92 คณสมบตของผวจารณทด ความมงหมายของการละคร และประโยชนของการวจารณตามหลกการทาง ศลปวจารณ ในงานนาฏศลป ดงน

1. หลกเกณฑในการพจารณางานศลปะ เนองจากนาฏศลปไทยจดเปนศลปะรวม ดงไดกลาวมาแลว ดงนน หลกเกณฑในการพจารณา เพอวพากษวจารณจงควรพจารณาองคประกอบตาง ๆ ดงน

1.1 ความถกตองชดเจนของเนอหาสาระ ตามแนวคด เรองราว และวตถประสงคของการแสดง 1.2 แนวคดหรอคณคาทมประโยชน 1.3 ความงาม ความเหมาะสมกลมกลนขององคประกอบ รปแบบ สดสวน เทคนค วธกา 1.4 ความคดรเรมสรางสรรค 1.5 การเลอกใชวสดอปกรณอยางคมคา ชาญฉลาดและเหมาะสม 1.6 ผลงานมความเปนเอกภาพ

2. หลกเกณฑในการวจารณงานศลปะการละคร

จากหลกเกณฑในการพจารณางานศลปะท าใหสามารถน ามาก าหนดเปนหลกเกณฑส าหรบการวจารณงานศลปะการละคร ไดดงน

2.1 บทประพนธ เนอเรองมความสอดคลองกบเหตผล มความสมพนธเชอมโยง เหตการณและมเอกภาพหรอไม หากเปนละครร า บทกลอนควรมความไพเราะ ส านวนภาษาด และมเนอหาสอดคลองเหมาะสมตอกระบวนขบรอง และกระบวนทาร า

2.2 ความสามารถของผแสดง นอกจากบทดแลว ผแสดงตองมคณภาพดวย ทงฝมอ การแสดง บคลก รปราง น าเสยง ความเหมาะสมตามอปนสยของตวละครทจะสวมบทบาทเปนตวละครในเรองไดอยางเหมาะสม

2.3 เครองแตงกาย การออกแบบ การศกษา การจดเตรยมเครองแตงกายของละคร ตองมความชดเจนถกตองตามรปแบบของการแสดงนน ๆ รวมทงตองศกษาถงประวตศาสตร สงคมศาสตรประเพณวฒนธรรม การแตงกายใหถกยคสมยตามเหตการณและขอเทจจรงในเนอเรอง เพราะการแตงกายของละครจะเปนการสงเสรมในการบงบอกฐานนะ และอปนสยของตวละครไดดวย

2.4 ดนตร เปนองคประกอบทส าคญ และจ าเปนอยางหนงในการแสดงละครโดยดนตรประกอบการแสดง เชน ในละครร าของไทย จ าเปนตองมการจดเตรยมเครองดนตรและผบรรเลงรวมทงจดประเภทของวงใหถกตองตามร

93

ปแบบของละครนน ๆ เชน ในการแสดงโขนนงราวจะตองจดเตรยมวงปพาทย 2 วง หากเปนละครดกด าบรรพ กตองใชวงปพาทยดกด าบรรพประกอบการแสดง เปนตน และในทนอาจหมายรวมถงนกรองประกอบการแสดงดวย ซงทงนกดนตรและนกรองจะตองมความรความสามารถในการบรรเลงและขบรองไดอยางถกตองและช านาญในละครแตละประเภท จงจะเปนการชวยสงเสรมบทบาทการแสดงใหกบนกแสดงบนเวทดวย

2.5 ความถกตองของรปแบบการแสดง ผวจารณควรค านงถงจารตธรรมเนยมแบบแผนทมมาแตโบราณ เชน เอกลกษณในการแสดงของละครในกบละครนอก สามารถเหนไดอยางชดเจน หรอไม ละครพนทาง การออกแบบทาร า ดนตรทบรรเลง เครองแตงกายตรงตามเชอชาต สญชาตของตวละครหรอไม เปนตน

2.6 ฉาก แสง ส เสยงและเทคนคในการแสดง มความพรอม สมบรณ สวยงามชวยสงเสรมอารมณ บรรยากาศ ตามเนอเรองหรอไม

2.7 คณคา ประโยชนทไดรบจากการแสดงละคร ในการแสดงละครแตละเรอง แตละตอนทงผประพนธบท และผก ากบ จะตองเขาใจในแกนเรอง และมแนวคด สาระ หรอความมงหมายทจะสะทอน หรอน าเสนอใหแกผชม เพอน ากลบไปคดประเมนคณคาวาเกดประโยชนในดานใดบาง เชน ความบนเทง ความร ความรสกผชอบช วด พฒนาระดบจตใจตนเอง หรอเพออนรกษศลปวฒนธรรมทางดานการแสดงของชาต เปนตน

การวจารณงานละคร จงความส าคญเพอทจะน าความคดเหน และผลทไดจากการวจารณอยางมคณภาพไปปรบปรง และพฒนางานดานละครใหมความกาวหนาตลอดจนสามารถสรางสรรคงานละครไทยใหดยงขนตอไป

3. คณมบตของผวจารณทด คณสมบตของนกวจารณงานศลปะ โดยเฉพาะการละครควรประกอบไปดวยหลกเกณฑ ดงน

1.1 เปนผมใจรก มความสนใจ และตดตามงานศลปะอยเสมอ 1.2 มความเปนธรรม ไมอคตล าเอยง 1.3 รจกยอมรบในผลงานหรอความคดเหนของผอน 1.4 มพนฐานความรในสงทวจารณ 1.5 มประสบการณโดยตรงและท างานทเกยวของ 1.6 เปนนกคดและสนใจความรความกาวหนาใหม ๆ เสมอ 1.7 เคารพในคานยมและแนวคด ดวยการใหเกยรตตอผลงานของผอน

94

4. ความมงหมายของการละครในการวจารณนาฏศลปไทย โดยเฉพาะดานการแสดงโขนและละคร นอกจากตองใชเกณฑการวจารณและตวผวจารณทมความเพยบพรอมดวยคณสมบตและประสบการณแลว พบวาการน าเสนอละครของไทย มความมงหมายทจะถายทอดสงตาง ๆ เพอสนองตอบตอผชมในดานตาง ๆ ดงน

1.1 การตอบสนอมทางอารมณ หมายถง เมอไดชมการแสดงละครแลว ผชมเกดความเพลดเพลน สนกสนาน บนเทงใจ เปนการพกผอนหยอนใจ และผอนคลายความตงเครยด เปนตน

1.2 การตอบสนองทางความคดและสตปญญา หมายถง คณคาของละครทผชมไดรบจากการประเมนสาระทไดรบวามแงคดอะไรบางจากการแสดงน เชน ในละครเรอง “ สแผนดน ” ของหมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช ทมตวละครเอกของเรองคอ แมพลอยเปนผหญงทถกเลยงดมาจากในรวในวงตงแตสมยรชกาลท 5 และมชวตอยมาจนถงสมยรชกาลท 8 ซงชวงนมเหตการณเปลยนแปลงทางขนบธรรมเนยมความเปนอยของคนไทยจากแบบเกาส แบบใหม โดยแมพลอย คอ สญลกษณของผหญงไทยสมยเกาทมกจะตกใจและกงวลใจกบสงใหม ๆ ในท านองเดยวกนลก ๆ ของแมพลอยจะมความคดทางการเมองทตรงขามกนโดยเฉพาะอนทเปนลกเลยงของแมพลอยจะมความคดทางการเมองทอยในฝายตอตานการเปลยนแปลงการปกครองจากระบบสมบรณาญาสทธราชยเปนระบบประชาธปไตย ในขณะทอนลกชายจรง ๆของแมพลอยกลบสนบสนนฝายตองการเปลยนแปลงการปกครองดงกลาว ดงนนอนและอนจงเปนสญลกษณของความคดทางการเมอง 2 ฝาย ทแตกตางกนของคนไทย หรอในเรอง “ ผหญงคนนนชอบญรอด ” ของโบตน ใหความคดทดและควรน ามาเปนแบบอยางในดานความวรยะอตสาหะและความเปนคนดของผหญงคนหนงทมฐานะทยากจน ขาดการศกษาแตรจกใชสตปญญาและเหตผลในการด าเนนชวต จนในทสดกสามารถบรรลเปาหมายของชวตตามทตงใจไวได

1.3 การตอบสนองทางจตใจ หมายถง ละครไทยชวยจรรโลงจตใจ ยกระดบจตใจและสรางส านกในดานคณธรรม จรยธรรมแกผชมดวย ซงเปนคณคาของละครทางดานจตใจของมนษยทมมาตงแตสมยแรกเรมของละครหรองานนาฏศลป ซงมก าเนดของมาจากพธบวงสรวงเทพเจาและสงศกดสทธทงหลายจนกลายเปนความเชอถอ

95

ศรทธาทางลทธศาสนาทมผลงานการยดเหนยวจตใจของมนษยโดยตรง เชน การล าผฟาหรอล าผแถน โดยอญเชญผฟาหรอเทวดามาประทบทรง เพอมาชวยรกษาอาการเจบไขไดปวยตามความเชอของคนอสาน การไหวครเพอบชาและระลกถงพระคณครบาอาจารยทใหความร และสงสอนศลปะวชาการตาง ๆ และการแสดงละครหรอลเกแกบนเพอเปนการตอบแทนสงศกดสทธทไดใหความชวยเหลอตามสงทไดบนบานศาลกลาวไว เปนตน

ประโยชนของการวจารณ คอ สงทจะเปนผลอนไดรบจากการเปนนกวจารณทางศลปะ ไดแก

1. ไดฝกความสามารถและประสบการณในการประเมนผลงานทางศลปะการแสดงนาฏศลป เพอฝกความถนดและทกษะความช านาญใหเพมมากยง ขน

2. เปนแนวทางส าหรบการพฒนาตนเองชวยใหเปนผรจกเหตผล และยอมรบความจรง 3. เปนขวญและก าลงใจใหกบผสรางสรรคงานศลปะ เปรยบเสมอนกระจกเงาให กบศลปน

ผแสดงหรอสรางสรรคงานศลปะ 4. เพอพฒนาความกาวหนาของวงการศลปะโดยสวนรวม