ҮНДЭСНИЙ АУДИТИЙН ГАЗАР

Санхүүгийн тайлангийн аудитийн гарын авлага

АГУУЛГА

1 дүгээр бүлэг Оршил

2 дугаар бүлэг Санхүүгийн аудитын зорилтууд

3 дугаар бүлэг Эрсдэлийн аудит

4 дүгээр бүлэг Томилгоо

5 дугаар бүлэг Төлөвлөлт

6 дугаар бүлэг Объект дээрх ажил

7 дугаар бүлэг Дуусвар болгох

8 дугаар бүлэг Санхүүгийн тайлангийн талаархи тайлан

9 дүгээр бүлэг Дахин хяналт

10 дугаар бүлэг Бусдын ажлыг ашиглах

11 дүгээр бүлэг Залилан

12 дугаар бүлэг Зэрэгцүүлэлт

13 дугаар бүлэг Санхүүгийн тайлантай хамт хэвлэгдсэн бусад мэдээлэл

14 дүгээр бүлэг Үйлчлүүлэгчтэй харилцах

1

ХАВСРАЛТУУД

А- Төлөвлөлтийн маягтууд

А-1-Санхүүгийн аудитын эрсдэлийн удирдлагын хяналтын хуудас

А-2-Гадаад орчинг ойлгох

А-3-Дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын хяналтыг тодорхойлох,

баримтжуулах, үнэлэх ба сорих

А-4-Материаллаг байдлыг тодорхойлох маягт

А-5-МТ-ийн нарийн түвэгтэй байдлыг үнэлэх хуудас

А-6-Дотоод аудитын чиг үүргийн үнэлгээ

А-7-Аудитын арга хандлагын хураангуй

А-8-Аудитын төлөвлөлтийн тэмдэглэл

А-9-Аудитын төлөвлөлтийн хяналтын хуудас

В-Объект дээрх ажлын маягтууд

В-1-Мэдээллийн системийн баримтжуулалт, үнэлгээ ба сорил

В-2-МТ-ийн системийн үнэлгээ

В-3-Аудитын асуудлын бүртгэл

В-4-Хөтлөгч хуваарь

В-5-Ажлын баримт материалын загвар

В-6-Аудитын түүврийн сорилтыг баримтжуулах загвар

В-7-Дансны аудитын хураангуй

С-Дуусвар болгох үеийн маягтууд

С-1-Аудитыг дуусвар болгох хяналтын хуудас

С-2-Тайлангийн хураангуй

С-3-Менежментийн захидал

С-4-Аудитыг дуусвар болсон тухай тайлан

2

1 дүгээр бүлэг: ОРШИЛ

1. Бидний аудитын ажлын үндсэн зарчмууд бол хууль тогтоох байгууллагын

өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлага, хараат бус байдал, голч байдал болон

мэргэжлийн өндөр түвшин юм. Эдгээр зарчим өөрчлөгдөөгүй хэдий ч,

орчин нөхцөлд шинэ тутамд тулгарч буй сорилт, мэргэжлийн стандартыг

хангаж ажиллахын тулд аудитын арга барил маань өөрчлөгдөж байна.

Сүүлийн үед дараах өөрчлөлтүүд тохиолдов:

Засгийн газрын чиг үүргээ хэрэгжүүлэх болон ажлаа хууль тогтоох

байгууллагад тайлагнах арга хэлбэрт томоохон өөрчлөлтүүд

гарсан;

Манай аудитаас хууль тогтоох байгууллага болон үйлчлүүлэгч нар

их зүйл хүлээх болсон;

Нягтлан бодогчийн олон улсын холбооны (НБОУС) Аудит,

баталгаажуулалтын олон улсын стандартын зөвлөлөөс (АБОУСЗ)

Аудитын олон улсын стандартыг (АОУС) бэлтгэж коджуулсан;

Компьютерын тусламжтай хийх аудитын арга хэрэгсэл эрчимтэй

хөгжиж байгаа.

2. Эдгээр өөрчлөлт бидний ажилд олон талаар нөлөөлсөн бөгөөд энэхүү

гарын авлага болон үүнд орсон шинэ арга хандлагад тусгагдсан болно.

3. Гарын авлага боловсруулахад төрийн аудитын байгууллагын болон

тухайн мэргэжлийн хүрээн дэх шилдэг туршлагыг тусгасан. Бидний

баримтлах гол бодлого бол НБОУХ-ноос гаргасан АОУС-д бүх талаар

нийцүүлж ажиллах явдал юм. Энэхүү гарын авлага АОУС-уудыг нөхөн

баяжуулах бөгөөд харин тэдгээрийг орлохгүй: бидний хийх аудитад

тэдгээрийг хэрхэн хэрэглэх удирдамж заавраар хангахын хамт засгийн

газрын хууль ёсны аудитор болох Ерөнхий аудиторын үүрэг

хариуцлагаас үүдэх асуудлыг хөндөнө.

4. Санхүүгийн аудитын бодлогуудыг (САБ) тод үсгээр бичсэн бөгөөд

тэдгээрийг аудиторууд заавал дагаж мөрдөнө. Удирдамж заавар болох

бусад материалыг ч мөн оруулсан. Энэхүү гарын авлагын аль хэсэг нь

3

заавал мөрдөх, аль хэсэг нь аудиторуудыг зааварлах зорилгоор орсныг

тогтоохдоо бид төрийн аудитын байгууллагуудад стандартыг тууштай

нэвтрүүлэхийн хамт шийдэл гаргах эрх чөлөөг аудиторуудад олгох

үүднээс заавал мөрдөх хэсгийг аль болох багасгахыг хичээсэн.

2 дугаар бүлэг: САНХҮҮГИЙН АУДИТЫН ЗОРИЛТУУД

Оршил

1. Энэ бүлэгт төрийн аудитын байгууллагын санхүүгийн аудитын ажлын

зорилтуудыг тодорхойлсон ба эдгээр зорилтыг тус байгууллагын ерөнхий

зорилгын хүрээнд харуулав. Энэ нь гэрчлэх аудит, эрсдэлийн аудит

болон үйлчлүүлэгчид үзүүлэх үйлчилгээг хамаарна. Энэхүү бүлэгт

тусгагдсан бодлого, Зааврыг мөрдсөнөөр “Санхүүгийн тайлангийн

аудитын зорилт ба баримтлах ерөнхий зарчмууд” хэмээх АОУС 200

болон “ Аудитын нотлох зүйл” хэмээх АОУС 500-гийн холбогдох хэсгүүд

мөрдөгдөх юм.

Ерөнхий зорилтууд

2. Бид санхүүгийн болон гүйцэтгэлийн аудитын бүхий л ажлаараа дараахь

зорилгыг дэвшүүлдэг:

Улс нийтийн хөрөнгө нөөцийг сайтар бүртгэж, ашиглаж байгаа эсэх

талаархи хараат бус баталгаа, мэдээлэл, зөвлөгөөгөөр хууль

тогтоох байгууллагыг хангах;

Санхүүгийн удирдлага болон төрийн төв байгууллагуудын олох

мөнгөний үнэ цэнийг сайжруулах.

3. Дээрх зорилгод дараахь 3 арга замаар хувь нэмэр оруулах нь бидний

санхүүгийн аудитын зорилт юм.

I. Бидний шалгаж буй санхүүгийн тайлангууд нягтлан бодох

бүртгэлийн холбогдох болон бусад шаардлагын дагуу

бэлтгэгдсэн бөгөөд тэдгээрт тусгагдсан ажил гүйлгээнүүд

тэдгээрийг зохицуулж буй эрх мэдлийн хүрээнд хийгдсэн

4

эсэхийг үнэн шударга байр сууринаас зохих ёсоор

илэрхийлэгдсэн буюу шударга илэрхийлсэн гэсэн

үндэслэлтэй баталгаагаар хууль тогтоох байгууллагыг

хангах;

II. Төрийн төв байгууллагууд дахь үнэн зөв байдал, зүй зохис

болон санхүүгийн хяналтад оршиж буй эрсдэлүүдийг

тодорхойлж, үнэлж, шалгаж, ноцтой сул талуудыг нь хууль

тогтоох байгууллагад тайлагнах;

III. Санхүүгийн удирдлага, хяналт, тайлагналыг нь

сайжруулахад туслахуйц ажил хэрэгч зөвлөгөөг үйлчлүүлэгч

байгууллагуудад өгөх.

4. Эдгээрээс эхнийхийг нь бид гэрчлэх (баталгаажуулах) аудит, удаахыг нь

эрсдэлийн аудит хэмээн нэрлэдэг. Үйлчлүүлэгчид өгөх ажил хэрэгч

зөвлөмжүүд санхүүгийн аудитын дээрх хоёр чиглэлийн аль алинаас урган

гарах учиртай.

Гэрчлэх аудит

САБ 2.1 Гэрчлэх аудит хийхэд дараахь зүйлийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй:

Санхүүгийн тайлан материаллаг хэмжээний буруу илэрхиилэл, зөрчлөөс

ангид эсэхийг зохих итгэлтэйгээр тодорхойлохын тулд АОУС-д

агуулагдаж буй Аудитын стандартын дагуу аудитын хангалттай зохистой

нотлох зүйл олж авахад чиглэсэн горим хэрэгжүүлэх;

Санхүүгийн тайлангууд холбогдох хууль тогтоомж,НББ-ын стандарт

болон Сангийн яамнаас гаргасан дүрэм журмын дагуу бэлтгэгдсэн

эсэхийг магадлах үүднээс тэдгээрийн ерөнхий толилуулгыг үнэлэх;

Санхүүгийн тайлангийн талаархи санал дүгнэлтээ ойлгомжтой илэрхийл.

5. Санхүүгийн тайлангууд нь гэрчлэх ажлын маань тусгалын цэг юм. Эдгээр

нь ерөнхийдөө:

Жил тутам бэлтгэгддэг;

Хууль тогтоох байгууллага, Засгийн газар, Сангийн яйманд өргөн

баригддаг

Олон нийтэд нээлттэй байдаг.

6. Эдгээр нийтлэг хүчин зүйлсийн зэрэгцээ хууль тогтоох байгууллагын

хэрэгцээ шаардлага өөрчлөгдөж, төсвийн байгууллагууд шинээр

5

байгуулагдаж засгийн газрын үйл ажиллагаанд өөрчлөлт гарч байгаагийн

улмаас сүүлийн жилүүдэд олон төрлийн санхүүгийн тайлангууд үүсэж бий

боллоо.

7. Үйлчлүүлэгчдийн маань удирдлага санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэж,

толилуулах үүрэгтэй бөгөөд харин Ерөнхий аудитор хангалттай, зохистой

нотлох зүйлд тулгуурлан тэдгээрийн талаархи санал дүгнэлтээ

боловсруулж илэрхийлэх үүрэгтэй. Шаардлагатай нотлох зүйлийг

тодорхойлох ба цуглуулж үнэлэх, үр дүнг тайлагнахад баримтлах

горимуудыг энэхүү гарын авлагын дараагийн бүлгүүдэд авч үзсэн. Эдгээр

горимуудад Аудитын олон улсын стандартын шаардлагууд тусгагдсан

болно.

Гэрчлэх аудитын хамрах хүрээ

8. Байгууллагын удирдлага санхүүгийн тайлангуудаа толилуулахдаа

тэдгээрт агуулагдсан мэдээллийн талаар батламж мэдэгдэл гаргадаг ба

тэдгээр батламж мэдэгдлийг сорьж шалгах нь аудитын зорилго юм.

Тиймээс тэдгээр батламж мэдэгдлүүдийг бид аудитын зорилтууд гэж үзэх

ба харин аккруэл сууриар бэлтгэгдсэн санхүүгийн тайлангуудын хувьд

тэдгээр нь дор дурдсан байдлаар илэрхийлэгддэг:

Оршин байх: тухайн өдөр хөрөнгө, өр төлбөр оршиж байгаа,

Эрх ба үүрэг: тухайн өдөр хөрөнгө, өр төлбөр байгууллагад хамаатай

байх

Тохиолдсон байх: байгууллагад хамаатай ажил гүйлгээ, үйл явдал

тухайн хугацаанд тохиолдсон байх

Иж бүрэн байх: бүртгэгдээгүй хөрөнгө, өр төлбөр, ажил гүйлгээ, үйл

явдал буюу дэлгэж харуулаагүй зүйл үгүй байх

Толилуулга ба илчлэл: аливаа зүйлийг холбогдох санхүүгийн

тайлагналын баримтлалын дагуу дэлгэн харуулж, ангилж, тодорхойлсон

байх

9. Санхүүгийн бүх тайлангийн хувьд нийтлэг эдгээр батламж мэдэгдлүүдээс

гадна засгын газрын байгууллагуудын хувьд бид найм дахь батламж

мэдэгдлийг нэмж хэрэглэдэг:

6

Үнэн зөв байдал: ажил гүйлгээ нь түүнийг зохицуулж буй хууль тогтоомж

болон холбогдох хууль тогтоомжоор олгогдсон эрх бүхий байгууллага,

хууль тогтоох байгууллага, сангийн яамнаас гаргасан дүрэм журамд

нийцэж байх.

10.Өөрт нь хариуцуулсан хөрөнгийг гагцхүү хууль тогтоох байгууллагаас

зөвшөөрч баталсан тоо хэмжээ, зориулалтаар ашиглана гэсэн Ерөнхий

менежерийн үүрэг хариуцлагыг энэ батламж мэдэгдэл илэрхийлж байгаа

юм.

11.Засгийн газрын бүхий л үйл ажиллагааны бүрэн эрх УИХ-аас олгогддог.

Удирдаж буй байгууллагынхаа хийсэн ажил гүйлгээг үнэн зөв байлгах нь

Ерөнхий менежерүүдийн үүрэг юм. Энэ эрхийг хууль тогтоомжид шууд

зааж өгөх буюу эсвэл холбогдох сайд болон Сангийн яамнаас

хариуцуулсан байж болно.

Баталгаажуулалтын шинж чанар

12.Аудитын санал дүгнэлт нь санхүүгийн тайлангууд материаллаг хэмжээний

буруу илэрхийлэл, зөрчлөөс ангид гэсэн үндэслэлтэй баталгаа өгдөг. “

Үндэслэлтэй баталгаа” ба “материаллаг”гэсэн нэр томъёог ойлгох нь

аудит болон аудитын санал дүгнэлтийг ойлгоход чухал ач холбогдолтой.

13.Санхүүгийн тайлангийн талаар санал дүгнэлт гаргах явцад аудиторууд

бүрэн дүүрэн баталгаа олж авч чадахгүй бөгөөд боломжгүй. Бүх ажил

гүйлгээг шалгах нь боломжгүй бөгөөд хэт их зардалтай учраас аудит нь

зөвхөн түүвэр шалгалтууд байдаг. Хэдийгээр 100% шалгах боломж

байлаа ч гэсэн бидний шалгалтаар хуурамч бичиг баримт, гуравдагч

этгээдтэй хуйвалдсан зэрэг зальт үйлдлийг байнга илрүүлж чадахгүй

учраас шалгагдсан зүйлсийг үнэн зөв гэж баталж чадахгүй. Ийм л учраас

бид үндэслэлтэй баталгаа олж авах шаардлагатай байдаг. Гэхдээ

аудитын үр дүнд санхүүгийн тайлангуудад итгэл төрүүлэх үүднээс

үндэслэлтэй баталгааг харьцангуй өндөр түвшинд тогтоох ёстой. Тиймээс

бүх баталгаажуулах аудитын хувьд 95%-ийн баталгаа олж авахыг бид

зорьж байна.

14.Санхүүгийн тайлангууд ямарч алдаа мадаггүй байх ёстой гэж шаардах нь

үндэслэл муутай. Дотоод хяналтын ямарч тогтолцоо нягтлан бодох

бүртгэлийн иж бүрэн, алдаа мадаггүй байдалд баталгаа өгч чадахгүй

7

бөгөөд хүний алдаа, залилангаас ч хамгаалж чадахгүй бөгөөд хүний

алдаа, залилангаас ч хамгаалж чадахгүй. Тиймээс энгийн ч бай аливаа

санхүүгийн тайланд удирдлагын зүгээс шийдэл гаргаж, тооцоолох

шаардлага байдаг. Зайлшгүй тохиолдох энэ яг таг биш байдлын түвшинг

санхүүгийн тайлангууд байдлыг зөвхөн үнэн, шударга харуулж, шударга

бөгөөд зохих ёсоор толилуулсан байх шаардлагаар хүлээн зөвшөөрч

байгаа юм. Санхүүгийн тайлангийн хэрэглэгч шийдвэр гаргахдаа туйлын

төгс яг таг мэдээлэл шаарддаггүй учраас бид хэрэглэгчид чухам юу

хэрэгтэйг анхаарах нь зүйтэй. Тиймээс хэрэв:

“ …мэдээллийг орхигдуулах буюу эсвэл буруу тайлагнах нь

санхүүгийн тайланд үндэслэн хэрэглэгчийн гаргах эдийн засгийн

холбогдолтой шийдвэрт нөлөөлөхөөр байвал уг мэдээллийг материаллаг гэж

үзнэ.Орхигдуулсан буюу буруу илэрхийлсэн тухайн нөхцөл байдалд

тодорхойлсон зүйл, алдааны хэмжээнээс материаллаг байдал хамаардаг.

Өөрөөр хэлбэл материаллаг байдал нь босго буюу эцсийн цэг болохоос бус

тухайн мэдээлэл ашигтай байхын тулд эн тэргүүнд хангах чанарын шинж

биш юм.”

15.Материаллаг байдал нь математикийн ерөнхий тодорхойлолттой адилгүй

бөгөөд тоо, чанарын аль алиныг агуулна. Тиймээс материаллаг байдлыг

үнэ цэн, шинж чанар болон агуулга талаас нь авч үзнэ. Үнэ цэнээр

материаллаг байдлыг тодорхойлохдоо санхүүгийн тайлангийн

хэрэглэгчдийн тэвчих магадлалтай алдааны дээд түвшинг мэргэжлийн

шийдэлдээ тулгуурлан тогтооно. Бид бүх тохиолдолд хэрэглэгдэх

материаллаг байдлын тогтмол түвшинг тогтоохгүй хэдий ч аудитын бусад

байгууллагын жишгээр 0.5%-аас 2% хүртэл тогтоохыг санал болгож

байгаа бөгөөд энэ нь шийдэл гаргах, төрийн аудитын байгууллага даяар

жигд байдлыг хангахад тус дөхөм үзүүлнэ. Энэ хэмжээ бол зөвхөн

аргачиллын зориулалттай бөгөөд аудитын газрын захирал тодорхой хувь

хэмжээг сонгож хэрэглэнэ. Нэмэлт тайлбар, түүний дотроос

материаллаг түвшинг тодорхойлоход ашиглагддаг цахим загваруудыг

Хавсралт А-4-өөс үзэж болно.

16.Материаллаг байдлыг санхүүгийн тайлангийн түвшинд болон тусдаа

дансны үлдэгдэл, ажил гүйлгээний ангилал, илчлэлийн хувьд авч үзнэ.

Илчлэлийн шаардлага, эсвэл асуудлын эмзэг чанараас хамааран зарим

зүйлийн хувьд хэрэглэгч нар санхүүгийн тайланг бүхэлд нь авч үзэхэд

8

хэрэглэдгээс илүү өндөр нарийвчлал шаардаж болно(жишээ нь дээд

удирдлагын цалин урамшуулал буюу эсвэл алдагдал, залилан) Иймэрхүү

тохиолдолд бид материаллаг байдлын ерөнхий түвшинг бууруулахгүй

бөгөөд харин өндөр нарийвчлал шаардагдаж буй хэсэгт аудитынхаа

горимыг нэмэгдүүлнэ.

Эрсдэлийн аудит

САБ 2.2 Гэрчлэх аудитыг үнэн зөв байдал, зүй зохис болон санхүүгийн

хяналтад учрах эрсдэлүүдийг шалгах ажлын хөтөлбөрөөр нэмж баяжуулбал

зохино.

17.Эрсдэлийн аудит нь санхүүгийн тайланд санал дүгнэлт өгөхөд

шаардагддагаас илүү нэмэлт ажил бөгөөд хууль ёсны аудитор

болохынхоо хувьд хууль тогтоох байгууллагын өмнө хүлээсэн Ерөнхий

аудиторын өргөн үүрэг хариуцлагаас урган гарч байгаа юм. Гэрчлэх аудит

нь санхүүгийн тайлангуудад жил бүр эерэг баталгаа гаргаж өгдөг бол

эрсдэлийн аудит нь тухайн жилийн санхүүгийн тайлангийн багцуудад өгөх

тодорхой баталгаатай холбоогүй:

Үүний үр дүн нь албан ёсны аудитын санал дүгнэлт хэлбэрээр гардаггүй

бөгөөд харин удирдлагад буюу хууль тогтоох байгууллагад тайлан

хэлбэрээр хүргэгддэг.

Энэ нь санхүүгийн тайлан гэхээсээ илүү байгууллага ба түүний үйл

ажиллагааг голлон авч үздэг.

Энэ нь байгууллагын үйл ажиллагааг бүхэлд нь хамардаггүй боловч

хэтдээ гол эрсдэлтэй чиглэлүүдийг бүрэн хамарч болно.

Эрсдэлийн аудитын гурван гол элемент нь үнэн зөв байдал,зүй зохистой

болон санхүүгийн хяналт юм.

Үнэн зөв байдал

18.Үнэн зөв байдлыг 9 дэх заалтад тодорхойлсон. Энэ нь гэрчлэх аудитод

чухал бөгөөд материаллаг хэмжээний зөрчил оршиж байгаа эсэх талаар

үндэслэлтэй баталгаа олж авахын тулд аудитын хангалттай бөгөөд

зохистой нотлох зүйл цуглуулж үнэлнэ. Эрсдэлийн аудитын ажил маань

үүнээс хальж, санхүүгийн тайлагналын үүднээс үзэхэд материаллаг бус

хэдий ч ноцтой зөрчил байж болох эрсдэлийг хамарна. Засгийн газрын

9

байгууллагуудын бүхий л үйл ажиллагаа ямар нэгэн хэлбэрээр УИХ-аас

зөвшөөрөгдөж батлагдсан байдаг гэж өмнө тайлбарласан. Тиймээс

мөнгөн дүн нь нийт зардалтай харьцуулахад бага хэдий ч эрх мэдлийн

аливаа зөрчилд хууль тогтоох байгууллага зүй ёсоор соргог ханддаг.

Ерөнхий аудитор ийм зөрчлүүдийн талаар жил тутам санал дүгнэлт өгөх

боломжгүй бөгөөд хэт өргөн хүрээг хамрах учраас утгагүй юм. Харин

санал дүгнэлт гаргахад шаардагдах ажлыг нөхөж баяжуулахад бид

эрсдэлийн аудитын ажлаа ашиглана.

Зүй зохис

19.Зүй зохис гэдэг нь зардал, орлогыг захиран удирдахдаа улс нийтийн ажил

хэргийг эрхлэн хөтлөх арга ухааны талаархи хууль тогтоох байгууллагын

ойлголт хүлээлтэд нийцүүлж ажиллах шаардлага юм.

20.Үнэн зөв байдал нь бүрэн эрхэд нийцэх явдал бол зүй зохис нь зан төлөв,

биеэ авч явах стандартад нийцэх явдал бөгөөд энэ нь хэдийгээр хууль

тогтоомж,дүрэм журамд тэр бүр бичдэггүй боловч улс нийтийн сан

хөмрөгийг удирдахад чухал гэдгийг нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн.

21.Зүй зохисыг үнэлэхдээ бусдаар мөрдүүлэх дүрэм гарахаас зайлсхийвэл

зохино. Боломжтой бол үйлчлүүлэгчдийн мөрддөг дүрэм журмыг улсын

хэвшилд нэгэнт тогтсон, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн практиктай

харьцуулан шалгах, ингэхдээ урьд өмнөх жишээ, холбогдох удирдамж

зааврыг ашиглах нь зүйтэй.

Санхүүгийн хяналт

22.Санхүүгийн хяналт нь улс нийтийн сан хөмрөгийн зохистой бүртгэл

хамгаалалтыг сайжруулах, зүй зохис, үнэн зөв байдлыгалдагдуулсан

аливаа зөрчлийг урьдчилан сэргийлж, илрүүлэхэд чиглэсэн удирдлагын

ба горимын багц хяналтууд юм. Эдгээр хяналтыг шалгах нь гэрчлэх

аудитын нэг зорилт мөн хэдий ч тэдгээрийн үр нөлөөний талаар санал

дүгнэлт өгөх шаардлага мэргэжлийн практикт байдаггүй. Эрсдэлийн

аудитын ажил наад захын энэхүү шаардлагаас хальж, үйлчлүүлэгч

байгууллагын санхүүгийн хяналтын тогтолцооны үр нөлөөг хэд хэдэн

жилийг хамруулан шалгаж удирдлагад нь тайлагнах бөгөөд ноцтой

дутагдал илэрвэл хууль тогтоох байгууллагад тайлагнана.

10

Гэрчлэх аудиттай холбогдох нь

23.Гэрчлэх болон эрсдэлийн аудитын ажлын хооронд тодорхой уялдаа

холбоо бий. Хэдийгээр материаллаг байдлын өөр өөр түвшинд ч гэсэн

хоёулаа үнэн зөв байдлыг авч үздэг бөгөөд шалтгаан нь өөр ч гэсэн аль

аль нь санхүүгийн хяналтыг авч үздэг. Зүй зохисыг алдагдуулах

эрсдэлүүдийг гэрчлэх аудитоор ихэвчлэн орж илрүүлэх бөгөөд тэдгээрийг

эрсдэлийн аудитаар мөшгин шалгана. Хэдийгээр энэхүү гарын авлагын

ихэнх хэсэг АОУС-тай холбогдож, гэрчлэх аудитад голлон хамаарч байгаа

боловч олон зарчим нь эрсдэлийн аудитод мөн адил хэрэглэгдэж

болно.Эрсдэлийн аудитын тодорхой бодлогуудыг 3 дугаар бүлэгт авч

үзнэ.

Үйлчлүүлэгчид үзүүлэх үйлчилгээ

САБ 2.3 Санхүүгийн удирдлага, хяналт, улс нийтийн хөрөнгийн төлөө хүлээх

хариуцлагыг нь сайжруулахад туслах ажил хэрэгч зөвлөмжөөр

үйлчлүүлэгчдээ хангахад аудитын ажлыг ашиглавал зохино.

САБ 2.4 Санхүүгийн удирдлага, хяналт, улс нийтийн хөрөнгийн төлөө хүлээх

хариуцлагыг сайжруулахад хувь нэмэр оруулах нэмэлт үйлчилгээ, зөвлөгөө

авах хэрэглэгчийн хүсэлтэд уриалган хандаж байх нь зүйтэй.

24.Аудитын гэрчилгээ нь санхүүгийн тайлангуудын талаархи жил тутмын

баталгааг хууль тогтоох байгууллагад өгөх бөгөөд Ерөнхий аудиторын

тайлан нь онцлог ач холбогдолтой жич асуудлуудад тэдний анхаарлыг

хандуулна. Эдгээрээр дамжуулан санхүүгийн удирдлага, хяналт,

тайлагналыг сайжруулах зорилго агуулж байгаа юм. Мөн олон нийтэд

Тайлагнахаас өөр хэлбэрээр ч энэ зорилгод үйлчилж болно.

25.Гэрчлэх аудитын арга хандлага нь зөвхөн санал дүгнэлтээ дэмжих

хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах төдийгүй мөн үйлчлүүлэгчдэд

ажил хэрэгч зөвлөгөө өгч болох асуудлуудыг олж тогтоох зориулалттай.

Үүний зэрэгцээ эрсдэлийн аудит нь үйлчлүүлэгчдэд анхаарлыг нь татаж

болох асуудлуудаар тодорхой баталгаа буюу эсвэл ажил сайжруулах

зөвлөмжүүд өгөх учиртай. Энэхүү зөвлөгчийн үүрэг роль нь зүгээр нэг

дайвар бүтээгдэхүүн төдийгүй, аудитын салшгүй нэг хэсэг юм.

11

26.Ердийн аудитын ажлаас маань хальсан хэдий ч мэргэжлийн мэдлэг,

туршлагадаа тулгуурлан ямар нэгэн зүйл санал болгох боломжтой

чиглэлээр туслахыг хүссэн үйлчлүүлэгчдийн хүсэлтэнд мөн уриалган

хандвал зохино. Үүнд жишээ нь дараахь зүйл багтаж болно:

Ашиглагдаж байгаа буюу боловсруулж буй нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцооны талаархи зөвлөгөө

Үйлчлүүлэгчийн удирдах зөвлөл буюу зөвлөгч нарын багын гишүүнчлэл

Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн ажилтнуудад сургалт хийх буюу

үйлчлүүлэгчийн семинар, хурал дээр үг хэлэх.

27. Аливаа тохиолдолд аудиторууд хараат бус байдлаа алдагдуулахаас

буюу сонирхолын зөрчилд хүргэж болзошгүй ямар нэг зүйл хийхээс

болгоомжлох ёстой. Хавсралт А-1-д үйлчлүүлэгч бүрийн шинж байдал

болон аудитын ажлын чанар, аудитын санал дүгнэлтийн оновчтой

байдалд нөлөөлж болзошгүй эрсдэлийг үнэлхэд аудиторт туслах

эрсдэлийн удирдлагын хяналтын хуудсыг үзүүлсэн.

3 дугаар бүлэг: ЭРСДЭЛИЙН АУДИТ

Оршил1. Энэ бүлэгт эрсдэлийн аудитын талаархи бодлого, удирдамжийг

тодорхойлов. Үүнд ийм аудит хийх шалтгаан, шалгах асуудлыг

тодорхойлох, аудитыг төлөвлөх арга, шаардагдах нотлох зүйлийн

стандарт болон үр дүнг тайлагнах арга хэлбэрийг тайлбарласан

болно.

Эрсдэлийн аудитын зориулалт

САБ 3.1 Эрсдэлийн аудитын ажил нь Ерөнхий аудиторын өргөн хүрээтэй үүрэг

хариуцлагад нийцэх бөгөөд мэргэжлийн шилдэг стандартаар хийх гэрчлэх

аудитыг нөхөж баяжуулах ба харин түүнийг орлохгүй юм.

2. Санхүүгийн аудитын талаархи Ерөнхий Аудиторын үүрэг хариуцлага

хууль тогтоомжоор тодорхойлогдсон бөгөөд хууль тогтоох

байгууллагын хэрэгцээ шаардлагыг хангах үүднээс олон жил бүрэлдэж

бий болсон. Эдгээрийг хангахын тулд “ Санхүүгийн аудитын

зорилтууд” хэмээх 2 дугаар бүлэгт (САБ 2.2) гэрчлэх аудитыг үнэн зөв

12

байдал, зүй зохис болон санхүүгийн хяналтад учрах эрсдэлүүдийг

шалгах ажлын хөтөлбөрөөр нэмж баяжуулбал зохино гэж заасан.

3. Бидний хийх гэрчлэх аудит нь санхүүгийн тайлангийн талаархи санал

дүгнэлтээ дэмжих чиглэлээр хувийн хэвшлийн аудиторуудын хийдэг

ажилтай шууд харьцуулах боломжтой бөгөөд бид ижил стандартын

дагуу ажилладаг. Гэхдээ Ерөнхий аудиторын өргөн хүрээтэй үүрэг

хариуцлагыг хэрэгжүүлэхийн тулд бид түүнээс хальж ажиллах ёстой.

Энэхүү нэмэлт ажлын зарим нь тодорхой хуулиар зохицуулагддаг

бөгөөд зарим нь Ерөнхий аудиторын шалгах, гэрчлэх, тайлагнах болон

ийм зүй зохис, үнэн зөв байдлыг авч үзэх ерөнхий үүрэг хариуцлагад

багтана. Ерөнхий менежщрүүдэд зориулсан удирдамж зааврууд дээрх

асуудлыг зохих ёсоор анхаарах учиртай. Түүнчлэн ноцтой зөрчил,

зохисгүй байдал болон санхүүгийн хяналтын догогдлыг илрүүлж

тайлагнахыг хууль тогтоох байгууллага Ерөнхий аудитороос хүлээж

байдаг.

Эрсдэлийн аудитын хамрах хүрээг төлөвлөх

САБ 3.2 Зөрчил, зохисгүй байдал гарах, санхүүгийн хяналт доголдох ноцтой

эрсдэл байж болзошгүй хэсгийг олж тогтоох үүднээс бид үйлчлүүлэгчдийнхээ

үйл ажиллагааг үе үе хянаж, тэдгээрийг шалгах эрсдэлийн аудитын ажлын

хөтөлбөрийг оновчтой хугацааг хамруулан боловсруулах нь зүйтэй.

4. Тухайн үйлчлүүлэгчийг хариуцсан аудитын газрын газрын захирал

эрсдэлийн аудитын ажлын хөтөлбөр боловсруулна. Ноцтой бөгөөд

болзошгүй бүхэрсдэлийг илрүүлж, шалгах, шаардлагатай бол

тодорхой хугацаанд тайлагнахад хөтөлбөр чиглэгдэнэ. “ Ноцтой

байдал”-ын сорил нь “ материаллаг байдал”-ын сорилоос өөр бөгөөд

энэ нь гэрчлэх ба эрсдэлийн аудитын ажлын хоорондын гол ялгаа юм.

Ноцтой асуудал гэдэгт хууль тогтоох байгууллагын сонирхлыг татна

хэмээн бидний туршлагаасаа мэдэх болсон асуудлууд буюу

санхүүгийн тайланд нь Ерөнхий аудитор санал дүгнэлт өгөөгүй ч гэсэн

тайлагнавал зохих асуудал хамаарч болно. Тоо, чанарын элементийн

аль алиныг агуулдаг материаллаг байдлаас ялгаатай нь гэвэл ноцтой

байдал бараг бүхэлдээ чанарын ойлголт юм. Чухам юуг ноцтой гэж

үзэхийн тулд аудитын газрын захирал шийдэл гаргах бөгөөд

13

туршлагаас үзэхэд хууль тогтоох байгууллага дараахь зүйлийг байнга

анхаарч байдаг:

Санхүүгийн хяналтын догогдол, улс нийтийн хөрөнгийг

үрэгдүүлсэн буюу үрэгдэхэд хүргэх зохисгүй байдал

Хүлээлгэсэн итгэлийг ялангуяа өндөр албан тушаалтны зүгээс

урвуулан ашиглах

Санамсаргүй алдаанаас бус, харин зориудын үйлдэл,

санаархлаас үүдэлтэй хохирол буюу зөрчил

Улс нийтийн ажлаас олсон хувийн ашиг завшаан

Ижил төрлийн байгууллагуудын хувьд нийтлэг дутагдал

догогдол болон бусад байгууллагуудад байж болох асуудал

шалгагдсан байгууллагаас олдох тохиолдох.

Энэ жагсаалтад хууль тогтоох байгууллагын сонирхох асуудлуудыг зөвхөн

жишээ болгон оруулав. Энд тусгагдаагүй өөр олон асуудал байж болно.

5. Гэрчлэх аудитаас ялгаатай нь эрсдэлийн аудитын үр дүнгээр жил

тутам эерэг баталгаа гаргаж өгөхийг бид зорилго болгодоггүй.

Үйлчлүүлэгчдийн тоо, хэмжээ, цогц байдал болон шалгах асуудлуудын

шинж чанар нь иям боломж олгодоггүй. Түүний оронд ноцтой

эрсдэлүүдийг тохиромжтой хугацааг хамруулан судлах нь бидний

зорилго юм. Юуг тохиромжтой гэж үзэх нь аудитын газрын захирлын

шийдэх асуудал боловч илрүүлсэн эрсдэлүүдийн ноцтой байдал,

гэрчлэх аудитаар хамарсан хүрээ (материаллаг байдлын түвшин

багатай жижиг үйлчлүүлэгчдийн хувьд том үйлчлүүлэгчдийнхийг

бодвол эрсдэлийн аудитын ажил бага хийгдэх магадлалтай) болон

үйлчлүүлэгч байгууллагын дотоод аудитын нэгжээс хийсэн ажлын цар

хэмжээ, чанарыг харгалзан үзэх хэрэгтэй.

6. Эрсдэлийн аудитын ажлын үр ашигтай, үр нөлөөтэй хөтөлбөр

боловсруулахын тулд үйлчлүүлэгч болон түүний үйл ажиллагааг

сайтар ойлгож авах хэрэгтэй. Тиймээс тухайн аудиторууд гэрчлэх

болон эрсдэлийн аудитын ажлын аль алиныг хариуцан хийх нь

нийтлэг. Жил тутмын гэрчлэх аудитыг төлөвлөж, хэрэгжүүлэх явцад

олж авсан мэдлэг эрсдэлийн аудитын хөтөлбөрийг боловсруулах

суурь болж өгнө. Санхүүгийн хяналтын орчинг хянах, ажил гүйлгээ,

хяналтыг сорих, үйлчлүүлэгч байгууллагын ажилтнуудтай ярилцах

зэрэг нь үйлчлүүлэгч байгууллага дахь эрсдэлийн шинж чанар, цар

14

хэмжээний талаар мэдээлэл өгнө. Хэрэв санхүүгийн тайланд

материаллаг нөлөө үзүүлэх магадлалтай байвал тэдгээрийг гэрчлэх

аудитын хүрээнд мөшгиж шалгах бөгөөд харин ноцтой байж

болзошгүй боловч материаллаг биш бол эрсдэлийн аудитын

хөтөлбөрт тусгаж шалгана.

7. Эрсдэлийн аудитын хөтөлбөр уян хатан байвал зохино. Эрсдэлийн

шинэ чиглэлийн шинж тэмдэг бүхий мэдээлэлд аудитын нийт

ажилтнууд соргог хандвал зохино. Ийм мэдээллийг дотоод аудитын

тайлан, сонин хэвлэл болон УИХ-ын хэлэлцүүлэг, УИХ-ын гишүүд,

олон нийтээс Ерөнхий аудиторт ирүүлсэн захиа, бусад эх сурвалжаас

авч болно. Төрийн аудитын байгууллагын нийт ажилтнууд ийм

асуудлыг холбогдох газрын захирлын анхааралд хандуулах үүрэгтэй

бөгөөд газрын захирал эрсдэлийн аудит хийх эсэхийг шийднэ.

Эрсдэлийн аудитын төлөвлөгөө

САБ 3.3 Бид эрсдэлийн аудит бүрт төлөвлөгөө бэлтгэх бөгөөд түүнд шалгах

эрсдэлүүд, хэрэглэх арга хандлага, гүйцэтгэх ажилтнууд, төсөв, гарах үр

дүнгийн хэлбэрийг зааж өгнө. Төлөвлөгөөнд аудитын дэлгэрэнгүй хөтөлбөрийг

хавсаргана.

8. Эрсдэлийн аудитын төлөвлөгөөг үйлчлүүлэгч бүрийн хувьд гаргасан

эрсдэлийн аудитын хөтөлбөрийн хүрээнд бэлтгэн. Аудитын

төлөвлөгөөг Ерөнхий аудитор батална. Эрсдэлийн аудит олон янз

байдаг учраас бүх тохиолдолд мөрдөгдөх эрсдэлийн аудитын

төлөвлөгөөний нарийвчилсан загварыг гаргах боломжгүй бөгөөд

шаардлагагүй юм. Гэхдээ уг ажлыг зөвшөөрөх эсэхийг шийдэхэд

хангалттай мэдээллийг төлөвлөгөөнд тусгах хэрэгтэй. Тиймээс

төлөвлөгөөнд дараахь зүйлийг оруулах нь зүйтэй:

а. Шалгах эрсдэлүүд болон тэдгээр нь хэр ноцтой талаархи тодорхой

мэдээлэл. Энэ нь уг ажлыг хийх үндэслэл болж өгнө. Энэ нь тэгэхлээр

уг ажил эрсдэлийн аудитын ерөнхий хөтөлбөртэй хэрхэн нийцэж

байгаа, эрсдэлийг хэрхэн тодорхойлсон, дотоод аудит буюу

хөндлөнгийн бусад аудиторууд түүнийг хэр гүнзгий шалгасан, болон уг

асуудлыг гэрчлэх аудитаар шалгаад мухарлах боломжгүйн

шалтгааныг тодорхой болгож өгнө.

15

б. Хэрэглэх арга хандлага. Энэ нь аудитын дэлгэрэнгүй хөтөлбөрөөр

дэмжигдэх бөгөөд санал болгож буй арга хандлага тухайн эрсдэлийг

авч үзэхэд тохиромжтой эсэхийг тодорхойлоход хангалттай мэдээлэл

өгөх учиртай.

в. Гүйцэтгэх ажилтнууд ба төсөв,

г. Гарах үр дүнгийн хэлбэр. Энэ нь уг ажлын үр дүнгээр хууль тогтоох

байгууллагад хандсан тайлан гарах (бид зөвхөн эрсдэл илрүүлээд

зогсохгүй, улмаар уг эрсдэл ноцтой зөрчил, зохисгүй байдал буюу

алдагдалд хүргэснийг олж мэдсэн тохиолдолд л ихэвчлэн хэрэглэнэ),

эсвэл үйлчлүүлэгч байгууллагад зориулсан тайлан гарах эсэхийг зааж

өгнө.

9. Хүндэтгэлтэй хандах үүднээс эрсдэлийн аудитын төлөвлөгөөг

үйлчлүүлэгчтэйгээ хэлэлцэж, уг ажлыг хийх шалтгаан болон аргыг тайлбарлаж

өгнө. Зарим тохиолдолдп энэ нь тохиромжгүй байж болох бөгөөд санал

солилцох эсэхийг газрын захирал шийднэ.

Эрсдэлийн аудитын нотлох зүйл

САБ 3.4 Тодорхойлсон эрсдэл оршиж байгаа бөгөөд ноцтой гэж дүгнэх, хууль

тогтоох байгууллага буюу үйлчлүүлэгч байгууллагад хандсан тайлан дахь

тэрхүү дүгнэлтийг дэмжихийн тулд хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах

хэрэгтэй.

10..Хангалттай зохистой нотлох зүйл гэдэг нэр томъёо санхүүгийн

тайлангийн ердийн аудиттай (гэрчлэх ажил) холбоотой хэрэглэгддэг бөгөөд энэ

нь аудитын санал дүгнэлтийг дэмжихэд шаардагдах нотлох зүйлийн тоо, чанар,

учир холбогдол, найдвартай чанарыг илэрхийлнэ. Аудитын нотлох зүйлийн

шинж чанарын талаар “Объёкт дээрх ажил” хэмээх 6 дугаар бүлэгт илүү

дэлгэрэнгүйтайлбарласан бөгөөд үндсэн зарчмууд нь гэрчлэх ба эрсдэлийн

аудитын аль алинд хэрэглэгдэнэ.

11. Хангалттай ба зохистой байдлыг аудитын зорилготой холбон авч үзэх

ёстой. Гэрчлэх ажлын хувьд бидний зорилго бол тухайн жилийн санхүүгийн

тайлангийн багцын талаар санал дүгнэлтэд хүрэх явдал юм. Бид өөрсдийн

хийсэн эрсдлийн үнэлгээ, материаллаг байдлын талаархи байр суурь, аудитын

баталгаажуулалтын загварт зарим талаар тулгуурлан бидэнд шаардагдах

нотлох зүйлийн тоо, чанар, учир холбогдол, найдвартай чанарын талаархи

мэргэжлийн байр сууринд хүрнэ. Эрсдэлийн аудитын хувьд бидний зорилго бол

16

тухайн эрсдэл оршин байгаа эсэх болон тэр нь хэр зэрэг ноцтой талаар

дүгнэлтэд хүрэх явдал юм. Ерөнхийдөө үүнд шаардагдах нотлох зүйлийн

стандарт гэрчлэх аудитынхаас доогуургүй байх бөгөөд ижил арга техник

хэрэглэгдэнэ.

12. Ямар нотлох зүйл шаардлагатайг тогтоохдоо бид үйлчлүүлэгчдэд буюу

хууль тогтоох байгууллагад тодорхой нарийвчлалтай тайлагнана гэдгээ ямагт

санаж байх нь чухал. Тиймээс бидний арга техник, нотлох зүйл ба илрүүлсэн

зүйлсийн хангалттай, зохистой байдал шалгалт сорилтод нээлттэй байх болно.

Эрсдэлийн аудитын тайлагнал

САБ 3.5 Ерөнхий аудитор тохиромжгүй гэж үзээгүй л бол бид эрсдэлийн

аудитынхаа үр дүнг үйлчлүүлэгчиддээ тайлагнавал зохино.

САБ 3.6 Аль нэг яамны бүтцэд ордоггүй улсын байгууллагад эрсдэлийн аудит

хийсэн тохиолдолд бид тухайн байгууллагад өөрт нь болон (Ерөнхий аудиторын

зөвшөөрсний дагуу) санхүүжүүлэгч яаманд нь тайлагнана.

САБ 3.7 Ноцтой зөрчил, зохисгүй байдал буюу санхүүгийн хяналтын догогдлыг

илрүүлсэн тохиолдолд хууль тогтоох байгууллагад тайлагнахад бэлтгэх бөгөөд

энэ нь тухайн жилийн санхүүгийн тайланд өгсөн Ерөнхий аудиторын санал

дүгнэлтэд нөлөөлөх эсэхийг судалж үзнэ.

13. Эрсдэлийн аудитын үр дүнг үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдах албан

тушаалтнуудад менежментийн захидал буюу тайлан хэлбэрээр гол төлөв

хүргэнэ. Эдгээр эрсдэлийг бууруулж, санхүүгийн хяналтыг сайжруулахад

чиглэсэн ажил хэрэгч зөвлөгөө өгөгдөнө. Бид ажлынхаа хамарсан хүрээг

тодорхой болгож, хийсэн ажил болон илрүүлсэн зүйлсээр дэмжигдээгүй ямар

нэгэн баталгаа өгөхгүй байх нь чухал.

14. Эрсдэлийн аудитын үр дүнг үйлчлүүлэгчдэд танилцуулж болохгүй цөөн

хэдэн тохиолдол байж болно. Энэ нь ихэвчлэн үйлчлүүлэгчийнхээ гол

ажилтнуудын зан төлөвт урьдчилан үнэлгээ хийсэн тохиолдлууд болно. Хэрэв

бидний үнэлгээний үрдүн сэтгэл түгшээхүйц байвал тэдгээр ажилтнуудын

хариуцсан хэсэгт илүү гүнзгий шалгалт хийнэ. Гол ажилтнуудын талаар таагүй

зүйл олж тогтоовол аудитын газрын захирал энэ тухай үйлчлүүлэгч

байгууллагын дарга, ерөнхий менежер, үйлчлүүлэгч байгууллагын аудитын

хороо (хяналтын зөвлөл) буюу санхүүжүүлэгч яаманд нь мэдэгдэж болно.

Ингэхдээ Ерөнхий аудитораас зөвшөөрөл авна.

17

15. Яамны бүтэц ордоггүй улсын байгууллага буюу доод шатны бусад

байгууллагад эрсдэлийн аудит хийсэн бол санхүүжүүлэгч яаманд нь тайлагнах

асуудлыг ямагт анхаарч байх хэрэгтэй. Харъяа байгууллагууд нь төсвөө зохих

журмын дагуу зарцуулж, санхүүгийн ба удирдлагын оновчтой хяналт

нэвтрүүлсэн эсэхийг санхүүжүүлэгч яамдын Ерөнхий менежерүүд тусгайлан

анхаарах үүрэгтэй. Энэ үүргээ хэрэгжүүлэхэд нь бидний тайлан тусална.

Хүндэтгэлтэй хандах үүднээс санхүүжүүлэгчид нь аливаа мэдээллийг дэлгэн

илчлэхээс өмнө шалгагдсан байгууллагаас зөвшөөрөл хүсэж болно. Хэрэв тэд

зөвшөөрөл өгөхгүй байвал анхаарлыг нь хандуулах ёстой гэж үзсэн

асуудлуудыг санхүүжүүлэгч байгууллагад нь шууд тайлагнахаар шийдэж болно.

Энэ шийдвэрийг Ерөнхий аудитор гаргана.

16. Эрсдэлийн аудит бүрийн дүнг хууль тогтоох байгууллагад тайлагнах

шаардлагагүй боловч аудитын үр дүн хууль тогтоох байгууллагад танилцуулбал

зохих тийм ач холбогдолтой эсэхийг аудитын газрын захирал байнга эрэгцүүлж

байх хэрэгтэй. Энэ нь тухайн байгууллагын санхүүгийн тайлантай хамт

хэвлэгдсэн тайланд буюу эсвэл тусдаа тайланд тусгагдсан байж болно.

Санхүүгийн тайлангийн талаар тайлагнах асуудлыг зохицуулах зарчмуудыг 8

дугаар бүлэгт авч үзсэн.

4 дүгээр бүлэг:ТОМИЛГОО

Оршил

1) Энэ бүлэгт аудиторын аудитын ажилд томилох бодлого, удирдамжийг авч

үзсэн. Үүнд аудитын ажилд тохоон томилох, шинэ ажилд томилох

бодлого, удирдамж, төсвөөс санхүүжилт авсан байгууллагад хандах

болон ажлын нөхцлийг зөвшилцөх асуудлыг тайлбарлана. “Санхүүгийн

аудитын зорилтууд” хэмээх 2 дугаар бүлэгт тайлбарласанчлан санхүүгийн

аудитын үндсэн зорилго нь засгийн газрын зарлага, орлого, хөрөнгийг

сайтар бүртгэж буй эсэх талаар хөндлөнгийн баталгаа, мэдээлэл,

зөвлөгөөгөөр хангах явдал юм. Үүнд холбогдох дүрэм журам болон улсын

ажлыг гүйцэтгэх арга барилын талаархи хууль тогтоох байгууллагын байр

суурийг баримталж буй эсэхэд өгөх баталгаа хамаарна. Энэ зорилгод

дараахь арга замаар хүрнэ:

Ерөнхий аудитор аудитороор нь томилогдсон байгууллагад хийх

аудит, үүний дотор гэрчлэх ажил ба эрсдэлийн аудит;

18

Ерөнхий аудитор аудитороор нь томилогдоогүй байгууллагад хийх

аудит.

Хууль ёсны томилгоо

2) Ерөнхий аудитор улс нийтийн данс тооцооны Ерөнхий аудиторын хувьд

хууль тогтоох байгууллагын хувьд баталсан хөрөнгийг гүйцэтгэх эрх

мэдлийн байгууллага хэрхэн ашиглаж, бүртгэсэн талаар хараат бус

баталгаа гаргаж хууль тогтоох байгууллагад өгөх чухал үүргийг

гүйцэтгэнэ. Түүний хараат бус байдалд хууль тогтоох байгууллагаас өгч

буй ач холбогдол нь олонхи аудитын хувьд тэрбээр хуулиар тохоон

томилогдсон аудитор бөгөөд шалгагдагч байгууллагын удирдлага буюу

улс төрч нар үүнийг өөрчилж чадахгүйд оршино.

3) Хууль ёсны томилгооны гол хэдбэрүүдийг дор тайлбарлав.

Санхүүгийн тайлангийн аудит болон тайлан

4) Төрийн аудитын тухай Монгол улсын хуульд заасанчлан Засгийн газар

болон бусад байгууллагууд жилийн эцсийн санхүүгийн тайлангаа нягтлан

бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын дагуу гаргаж Төсвийн

байгууллагын удирдлага, санхүүжилтын тухай хуулиар тогтоосон

хугацаанд төрийн аудитын байгууллагад ирүүлнэ.

5) ҮАГ-ын аудит хийх бүрэн эрхийн дотроос санхүүгийн аудитын гол

чиглэлүүд дараахь аудитаас бүрдэнэ.

Улсын Их Хурлаас бусад төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд

санхүүжилтийн эх үүсвэрээс нь үл хамааран аудит хийх. Улсын Их

Хурлын зөвхөн санхүүгийн тайланд аудит хийх бөгөөд хэрэв Улсын Их

Хурлаас хүссэн тохиолдолд бусад үйл ажиллагаанд нь аудит хийх,

Төсвөөс санхүүжилт авсан, төсвийн орлого бүрдүүлдэг буюу төрийн

өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн үйл

ажиллагаанд аудит хийх,

Засгийн газрын тусгай зориулалтын сан, төсвөөс олгосон санхүүгийн

дэмжлэг, эргэж төлөгдөх нөхцлөөр ашиглуулж байгаа төсвийн хөрөнгө

болон олон улсын байгууллага, гадаад орны Засгийн газар, байгууллага,

иргэдээс Монгол Улсын Засгийн газар, төсвийн бусад байгууллагад

19

олгосон зээл, тусламж, хандивын ашиглалт, зарцуулалт, үр дүнд аудит

хийх,

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, түүний үр дүнд аудит хийх,

Тагнуулын байгууллага, зэвсэгт хүчин, цагдаагийн гүйцэтгэх албанд

зориулсан төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтад Монгол Улсын Ерөнхий

аудитор болон Улсын Их Хурлаас итгэмжлэгдсэн ажилтан аудит хийнэ.

Засгийн газрын жилийн эцсийн санхүүгийн нэгдсэн тайланд аудит хийх,

Шаардлагатай гэж үзсэн бусад асуудлууд.

Гэрээгээр хийх аудит

6) ҮАГ олон улсын байгууллага, гадаад орчны санхүүжилтээр ажилладаг

байгууллага, аж ахуйн нэгж, төсөл, хөтөлбөрийн үйл ажиллагаанд тэдний

хүсэлтээр аудит хийж болно.

Хянан шалгах эрх

7) Төрийн аудитын тухай Монгол Улсын хуулийн 21 дүгээр зүйлд заасны

дагуу төрийн аудитын байгууллага, түүний ажилтнууд бүрэн эрхээ

хэрэгжүүлэхэд шаардагдах аливаа мэдээллийг бүрэн хэмжээгээр,

чөлөөтэй, шуурхай авах эрхтэй. Энэ хуулийн 15.1-д заасан байгууллага,

албан тушаалтан Үндэсний аудитын газраас шаардсан мэдээллийг

хугацаанд нь саадгүй гаргаж өгөх үүрэгтэй.

Шинэ томилгоо

САБ 4.1 Засгийн газрын байгууллага шинээр байгуулагдсан буюу эсвэл одоо

ажиллаж байгаа байгууллага санхүүгийн тайлан шинээр гаргасан тохиолдолд

Ерөнхий аудиторыг аудитороор нь томилсон хуулийн заалтыг танилцуулна.

8) Засгийн газрын бүтэц болон засгийн газрын байгууллагуудын ашигладаг

санхүүгийн тайлагналын арга техник байнга өөрчлөгдөж байна. Аудитын

нийт ажилтнууд өөр өөрсдийн хариуцсан салбарт гарч буй өөрчлөлтүүдэд

соргог хандах хэрэгтэй бөгөөд тэдгээр нь төсвийн хөрөнгө зарцуулах

шинэ байгууллага байгуулагдах буюу одоо ажиллаж буй байгууллагын

санхүүгийн тайлагнал, аудит хийх журам өөрчлөгдөхөд хүргэж болох юм.

Бидний зорилго бол санхүүгийн аливаа тайлан шинээр гарах тохиолдолд

20

Ерөнхий аудитор хууль ёсны аудитор нь болохыг баталж ойлгуулах явдал

юм. Үүний тулд хэлэлцэгдэж буй өөрчлөлтийг аль болох эрт мэдэж хууль

тогтоомжид санал өгөх хэрэгтэй. Ийм өөрчлөлтүүдийг үйлчлүүлэгч маань

бидэнд мэдээлж болох хэдий ч бид ажлынхаа хүрээнд дараахь зүйлийг

хийх нь зүйтэй:

Санхүүгийн тайлагнал болон аудитын чиглэлээр хэлэлцэгдэж буй аливаа

өөрчлөлтийг аль болох эрт мэдэгдэхийг үйлчлүүлэгчдээсээ хүсэх,

Үйлчлүүлэгч байгууллагын талаархи хууль тогтоох байгууллагын

хэлэлцүүлэг, хэвлэлийн нийтлэлийг байнга хянаж байх,

Сангийн яамтай холбоотой ажиллах,

Ажлын нөхцөл

САБ 4.2 Гэрээгээр хийгдэх бүх аудитын хувьд шалгагдагч байгууллагын

удирдлагын төлөөлөгчтэй аудитын ажлын захидлыг тохиролцоно.

9) АОУС 210 аудиторууд ажлын нөхцлийг тохиролцож, бүртгэхтэй

холбоотой стандарт, удирдамжийг тогтоосон. Холбогдох талууд өөрсдийн

үүрэг хариуцлагыг тодорхой ойлгоход нь тусалдаг учраас АОУС-г мөрдөж

ажиллах нь бидний баримтлах бодлого юм. Гэхдээ АОУС нь компанийн

буюу бизнесийн байгууллагуудын аудитын байр сууринаас бичигдсэн

бөгөөд Ерөнхий аудиторын хийх аудитын онцлог шинж, түүний өргөн

хүрээтэй үүрэг хариуцлагыг дараахь удирдамжинд тусгасан болно.

Ажлын захидлын хүлээн авагч

10)Ажлын нөхцлийг харилцан тохиролцох үйлчлүүлэгчийг АОУС-д аудитын

тайлангийн хүлээн авагч гэж тодорхойлсон. Аудитын ажлын нөхцлийг

шалгагдагч байгууллагын удирдлагын төлөөлөгчтэй гол төлөв

тохиролцоно. Энэ нь ихэвчлэн Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах

албан тушаалтан байна.

11)Захиалгаар хийх аудитын хувьд, аудитын тайланг хүлээн авагч этгээдтэй

ажлын нөхцлийг тохирно.

Ажлын захидлын агуулга

21

12)Ажлын захидлыг аудит нэг бүрийн онцлог нөхцөлд тохируулан

боловсруулах боловч наад зах нь дараахь зүйлийг агуулна:

Санхүүгийн тайланг бэлтгэх болон түүнд аудит хийх талаархи удирдлага

болон Ерөнхий аудиторын үүрэг хариуцлагыг дэлгэрэнгүй мэдээлэх,

Санхүүгийн тайланд хийх хамрах хүрээний товчоо,

Төрийн аудитын тухай хуулийн дагуу гүйцэтгэлийн аудит хийх болон

санхүүгийн тайлангийн аудитаар шалгах боломжгүй асуудлаар хууль

тогтоох байгууллагад тайлагнах Ерөнхий аудиторын бүрэн эрхийг

тайлбарлах,

Үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдлагатай тохирсон бусад үйлчилгээний

талаархи дэлгэрэнгүй мэдээлэл,

Төлбөр нэхэмжлэх үндэслэл.

Ажлын захидалд гарын үсэг зурах

13)Ажлын захидалд ихэнхдээ тухайн аудитыг хариуцсан газрын захирал

гарын үсэг зурна. Олны анхаарал татсан буюу тухайн үйлчлүүлэгчийг

эмзэглүүлсэн аливаа аудитын ажлын захидалд Ерөнхий аудитор гарын

үсэг зурна.

Ажлын захидлыг зөвшилцөх

14)Ажлын захидлыг тохиролцох нь үйлчлүүлэгчтэй гэрээний харилцаа

тогтоож өгөх бөгөөд тиймээс холбогдох талуудын эрх, үүрэг, хариуцлага

тодорхой байх нь чухал. Ажлын захидлыг илгээхээс өмнө сайтар хянаж

байвал зохино. Шаардлагатай бол хуулийн зөвөлгөө авна.

Ажлын нөхцлийг шинэчлэх

15)Ажлын захидал он дамжин хүчинтэй байх нь зүйтэй боловч ажлын

захидлыг шинэчлэх шаардлагатай эсэхийг аудитын газрын захирал жил

бүр судалж байх үүрэгтэй. Энэ нь дараахь тохиолдолд шаардагдаж

болно:

Үйлчлүүлэгч аудитын зорилт, хамрах хүрээг буруу ойлгосон санагдвал,

Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайлагналын журамд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт

орсон бол

22

Ерөнхий аудитор буюу үйлчлүүлэгчид хамаарах эрх зүйн холбогдох

зохицуулалтад өөрчлөлт орсон бол,

Аудитын мэргэжлийн шаардлагад өөрчлөлт орсон бол.

23

5 Дугаар бүлэг: ТӨЛӨВЛӨЛТ

Оршил

1. Энэ бүлэгт гэрчлэх аудитын төлөвлөлтийн талаархи төрийн аудитын

байгууллагын бодлого, удирдамжийг тодорхойлсон. Үүнд аудитын үр

ашигтай, үр нөлөөтэй арга хандлагыг боловсруулахад шаардагдах

алхмуудыг авч үзэв. Эдгээрийг Зураг 1-д хураангуйлан үзүүлэв. Энэ бүлэгт

орсон бодлого удирдамжийг АОУС, тухайлбал “ Төлөвлөлт” хэмээх АОУС

300 болон “ Бизнесийн талаархи мэдлэг” хэмээх АОУС 310-д нийцүүлэн

боловсруулсан.

Төлөвлөлтийн зорилго

САБ 5.1 Бид аудитыг өртөг зардлын хувьд үр ашигтай хийх үүднээс ажлаа

төлөвлөвөл зохино. Тухайн аудитад ашиглахаар сонгосон арга хандлагын

үндэслэлийг бид аудитын ажлын баримт материалд баримтжуулна.

2. Аудитын төлөвлөгөө бэлтгэх үеийн бидний зорилт бол аудитын санал

дүгнэлтийг дэмжих хангалттай зохистой нотлох зүйлийг хамгийн бага

зардлаар цуглуулах боломж олдохуйц аудитын арга хандлагыг

боловсруулах явдал юм. Энэ бүлэгт төлөвлөлтийн үйл явцын алхам

бүрийг тусад нь авч үзсэн хэдий ч тэдгээр нь хоорондоо харилцан

уялдаатай бөгөөд тэдгээрийн аль нь ч дангаараа хангалтгүй гэдгийг санаж

байвал зохино. Алхам бүр төлөвлөлтийн ерөнхий зорилтод хувь нэмэр

оруулна.

3. Төлөвлөлтийн үйл явц болон аудит бүхэлдээ үйлчлүүлэгч, түүний үйл

ажиллагааны талаархи ойлголтод үндэслэдэг. Бид энэхүү ойлголтыг

дараахь зүйлд ашиглана.

Аудитын материаллаг байдлыг тодорхойлох. Бидний ойлголт

санхүүгийн тайлангийн талаархи Ерөнхий аудиторын гэрчилгээг

хүлээн авагчид нөлөөлж болзошгүй алдаа буюу орхилтын хэмжээг

тогтоох боломж олгоно.

Материаллаг буруу илэрхийлэл буюу зөрчил гарах эрсдэлийг

нэмэгдүүлдэг хүчин зүйлсийг олж тогтоох. Бидний ойлголт нь

байгууллагын түвшний эрсдэлүүдийг эхлээд олж тогтоох, улмаар

тодорхой данс, аудитын зорилтод тэдгээрийн үзүүлэх нөлөөг

тодорхойлох боломж олгоно.

24

Санхүүгийн тайланг бүхэлд нь хамарсан хүлээн зөвшөөрөхүйц

түвшний баталгаа өгөхийн хамт сорилыг эрсдэлийн тодорхой хүчин

зүйлсэд чиглүүлсэн арга хандлага боловсруулах.

ЗУРАГ 1-ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ҮЙЛ ЯВЦ

Зорилт

Материаллаг байдал, эрсдэл, аудитын арга хандлагыг

тодорхойлох үүднээс хангалттай ойлголт олж авах.

Үйлчлүүлэгчээ ойлгох

Үйл ажиллагаа ба зохион байгуулалт

Санхүүгийн тайлагналын шаардлага

Эрх зүй, зохицуулалтын орчин

Парламент ба олон нийтийн сонирхол

Бүртгэлийн үйл явц

Компьютерийн нэвтрэлт

Хяналтын орчин

Дүн шинжилгээний хяналт

Өөдрөг үйл ажиллагаа

Данснууд

Алдаа, зөрчлийг тэвчиж болох түвшинг тодорхойлох

Материаллаг байдал

Материаллаг байдлыг үнэ цэнээр нь

Материаллаг байдлыг шинж чанараар нь

Аудитын гэрчилгээний хэрэглэгчдийн санаа бодол

Буруу илэрхийлэл, зөрвлийн эрсдэлийг нэмэгдүүлэгч хүчин

зүйлс болон тэдгээр эрсдэлийг бууруулагч хяналтуудыг олж

тогтоох.

Эрсдэлийн үнэлгээ

Байгууллагын эрсдэл

Дансны эрсдэл

25

Эрсдэлийг бууруулагч хяналт

Санхүүгийн тайланг бүхэлд нь хамарсан хүлээн зөвшөөрөхүйц

түвшний баталгаа өгөхийн хамт эрсдэлийн тодорхой хүчин

зүйлсэд голлон анхаарах арга хандлага боловсруулах

Төлөвлөгөөг эцэслэх

Эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсэд тохирсон аудитын арга хандлага

Бусад зүйлсэд хэрэглэх аудитын арга хандлага

Үйлчлүүлэгч болон бизнесийг ойлгох

САБ 5.2 Бид үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийг сайтар ойлгох хэрэгтэй.

4. Дараахь шинж бүхий аудитын хандлага боловсруулахын тулд бид

үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийг ойлгож авна.:

Үр ашигтай. Бид хамгийн их эрсдэлтэй хэсэгт нөөцөө чиглүүлж, хамгийн

бага зардлаар зорилтоо биелүүлэх аргыг сонгоно.

Үр нөлөөтэй. Санхүүгийн тайлангийн талаархи Ерөнхий аудиторын

санал дүгнэлтийг дэмжих хангалттай тохиромжтой нотлох зүйл олж

авна.

Үнэ цэн нэмсэн. Бид үйлчлүүлэгчиддээ санхүүгийн удирдлага,

хяналтын талаар тэдний нөхцөл байдалд тохирсон ажил хэрэгч

зөвлөгөө өгнө.

Хавсралт А-2-т үйлчлүүлэгчийн бизнесийг ойлгоход зориулсан

стандарт загварыг үзүүлэв. (ҮАГ900)

5. Ихэнх үйлчлүүлэгч нар нийтлэг шинж чанартай хэдий ч тус бүрдээ өөрийн

гэсэн онцлогтой. Бид ижил төстэй үйлчлэгчийн талаархи мэдлэгээ

төлөвлөлтөд ашигладаг боловч үйлчлүүлэгч тус бүрийн хувьд дараахь

зүйлийг хийнэ:

Дараахи зүйлстэй танилцах:

o үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа ба зохион байгуулалт,

o үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайлангууд

o Зохицуулалтын орчин (дүрэм журам)

o үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааны нийтлэг эрхзүйн орчин,

26

үйлчлүүлэгч болон түүний санхүүгийн тайланг хууль тогтоох

байгууллага ба олон нийтийн зүгээс хэрхэн сонирхлыг олж тогтоох

үйлчлүүлэгчийн нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явц болон компьютерын

нэвтрэлтийн түвшинг ойлгож авах

хяналтын ерөнхий орчин, ялангуяа зөрчил, хууль бус үйлдэл,

залилангаас урьчилан сэргийлэх хяналтуудыг үнэлэх,

урьдчилсан шинжилгээний горим хэрэгжүүлэх

өөдрөг үйл ажиллагааны урьчилсан үнэлгээ хийх,

санхүүгийн тайланг данснуудын түвшинд шинжлэх

6. Аудитыг үр ашигтай, үр нөлөөтэй төлөвлөж, гүйцэтгэхийн тулд аудитын

багийн нийт гишүүд үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийг ойлговол зохино.

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа ба зохион байгуулалт

САБ 5.3 Бид:

үйлчлүүлэгчийн зорилтууд болон тэдгээрийг хэрэгжүүлдэг арга

хэрэгслүүдийг ойлгох

Гол албан тушаалтнууд болон тэдгээрийн үүрэг хариуцлагыг олж мэдэх,

үйлчлүүлэгчийн зохион байгуулалтын бүтэц болон газар зүйн байршилтай

танилцах хэрэгтэй.

7. Санхүүгийн тайлан нь аливаа бизнесийн байдал болон түүний

гүйцэтгэлийн талаархи тайлан бөгөөд тухайн бизнес арилжааны буюу

арилжааны бус байхаас үл хамаарна. Санхүүгийн тайланг ойлгож,

тайлбарлаж, аудит хийхийн тулд бид тухайн бизнесийг ойлгох хэрэгтэй.

Ингэхдээ гол төлөв дараахь асуудлыг авч үзнэ:

Үйлчлүүлэгч ямар үйлчилгээ үзүүлдэг вэ?

Эдгээр үйлчилгээний эрх зүйн үндэс нь юу вэ?

Тэд хэрхэн санхүүждэг вэ?

Засгийн газрын бусад байгууллагатай хэрхэн харилцдаг вэ?

Тухайн бизнес тогтвортой юу, аль эсвэл томоохон өөрчлөлт

төлөвлөгдөж байгаа юу?

Түүний хэрэглэгчид нь хэн бэ?

Үйлчилгээгээ хэрэглэгчдэд хэрхэн хүргэдэг вэ?

Түүний гүйцэтгэлийг хэрхэн үнэлж дүгнэдэг вэ?

8. Үйлчлүүлэгчийн зохион байгуулалтыг ойлгож авах нь эрсдэлийн үнэлгээ

хийх болон хэнтэй харилцвал зохих, ажлаа хаана гүйцэтгэхээ тогтооход

тустай. Дараахь асуудлыг авч үзэх хэрэгтэй:

27

Ерөнхий менежер буюу эсвэл санхүү хариуцсан захирал нь хэн бэ?

Тухайн байгууллага дотор бидэнтэй харилцах гол хүн хэн байж болох

вэ?

Үйлчлүүлэгчийн удирдлагын багийн гол гишүүд нь хэн болох, тэд ямар

үүрэг хариуцлага хүлээдэг вэ?

Тэнд аудитын хороо байдаг эсэх ба түүний үүрэг роль нь юу вэ?

Тухайн байгууллагын зохион байгуулалтын бүтэц нь ямар вэ? Энэ нь

төвлөрсөн бүтэц үү, аль эсвэл төвлөрөлгүй бүтэц үү?

Газар зүйн хувьд хаана хаана голлон байршдаг бөгөөд тэдгээрийн

хооронд бизнес хэрхэн хуваарилагддаг вэ?

9. Мэдээллийг өмнөх онуудын тоо баримт, шалгагдагч байгууллагын

удирдлага, дотоод аудитын ажилтнуудтай хийсэн ярилцлага, хууль

тогтоомж, бодлого, горимын гарын авлага, дотоод аудитын тайлан, төсөв,

удирдах зөвлөлийн хурлын тэмдэглэл, түр хугацааны буюу удирдлагын

бүртгэл болон байгууллагын үйл ажиллагаанд хийсэн ажиглалтаас олж

авч болно.

Санхүүгийн тайлагналын шаардлагууд

САБ 5.4 Бид үйлчлүүлэгчийнхээ санхүүгийн тайлан болон шаардагдах аудитын

санал дүгнэлтийн хэлбэрийг ойлгох хэрэгтэй.

10.Санхүүгийн тайлангууд бол бидний аудитын тусгалын цэг бөгөөд аудитын

эхэнд тэдгээртэй танилцана. Ихэнх үйлчлүүлэгч нар дараахь гурван

суурийн аль нэгээр санхүүгийн тайлангаа бэлтгэдэг:

Авлага ба төлбөр (мөнгөн бүртгэл)

Хагас акрруэл (тохируулсан мөнгөн бүртгэл)

Бүрэн аккруэл

11.Бидний судалж шалгах асуудлууд санхүүгийн тайлангийн бүртгэлийн

сууринаас хамаарч харилцан адилгүй байх боловч дараахь зүйлсийг

хамарч болно:

Мөрдөж буй нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого тохиромжтой эсэхийг

ижил төстэй байгууллагууд, санхүүгийн тайлагналын стандарт болон

Сангийн яамны заавар журмуудтай харьцуулан үзэх,

Нягтлан бодох бүртгэлийн шинэ тунхаглалуудын нөлөөлөл,

Үйлчлүүлэгчийн зүгээс ихээхэн шийдэл, тооцоолол шаардсан үлдэгдэл

баланс.

28

12.Санхүүгийн тайлангуудын хэлбэр загвар хэдийгээр Сангийн яамны

тодорхойлох асуудал боловч бид тайлагналын оновчтой байдлыг

ерөнхийд нь анхаарч үзэх хэрэгтэй. Түүнийг сайжруулж өөрчлөх

боломжтой гэж үзвэл уг асуудлыг үйлчлүүлэгчид танилцуулна.

Зохицуулалтын орчин

САБ 5.5 Үйлчлүүлэгчдийн үйл ажиллагаагаа эрхэлдэг зохицуулалтын орчинг

бид ойлгох хэрэгтэй.

13.Ажил гүйлгээ нь түүнийг зөвшөөрсөн эрх зүйн хэрэгсэлтэй нийцсэн эсэхийг

аудитын санал дүгнэлтэд харгалзана. Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн үйл

ажиллагаанд холбоотой эрх зүйн бүхий л баримт бичгийг мэдэж авах

хэрэгтэй. үүнд дараахь зүйлс багтана:

Хуучин болон хожим гарсан хууль тогтоомж,

Холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу эрх мэдэл олгогдсон албан

тушаалтан буюу байгууллагаас гаргасан дүрэм журам (жишээ нь

Сангийн яамны холбогдох албан тушаалтан)

14.Санхүүжилт, татаасын нөхцөл буюу эсвэл агентлагийн үйл ажиллагааг

зохицуулагч санхүүгийн зааврууд үүний бас нэг жишээ байж болно. Хууль

тогтоомжийг тайлбарлахад хүндрэл учирвал үйлчлүүлэгчтэй зөвлөлдөх

хэрэгтэй. Хэрэв үүнийг энэ арга замаар зохицуулж чадахгүй бол хуулийн

зөвлөгөө авах нь зүйтэй.

15.Зардлын үнэн зөв байдлын талаархи санал дүгнэлтэд холбогдох

удирдамж, заавар, дүрэм журмыг үйлчлүүлэгч мөрдсөн эсэхийг мөн

харгалзана. Эдгээр нь уг үйлчлүүлэгчид тусгайлан хамаарахгүй байж

болох (төсвийн зардлын нэг зүйлийг нөгөө рүү шилжүүлэх буюу хэвийн

бус, хачирхалтай зардал зэрэг асуудлыг хамарч болно) бөгөөд бид

тэдгээрийг анхааралтай судалж, тухайн аудитад учир холбогдолтой

эсэхийг тодорхойлно.

Нийтлэг эрх зүйн орчин

САБ 5.6 Үйлчлүүлэгч болон түүний бизнест хамаатай эрх зүйн ба тохируулагч

орчин, ялангуяа дараахь зүйлд хамаарах хууль тогтоомж, дүрэм журмыг ойлгож

авах хэрэгтэй:

Нийцэл нь үйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага байх_ эсвэл

29

Үл нийцэл нь торгууль буюу санхүүгийн томоохон алдагдал учруулах

эвдрэл гэмтэлд хүргэх, аль эсвэл үйлчлүүлэгч үйл ажиллагаагаа

амжилттай үргэлжлүүлж чадах эсэх асуудлыг хөндөхөд хүргэж болно.

16.Шалгагдагч байгууллагын үйл ажиллагаагаа эрхлэх эрх зүйн орчинг

бүрдүүлж буй гол хууль тогтоомж, дүрэм журмуудтай бид танилцана. Энд

бид ажил гүйлгээ хийх эрх мэдлийг сонирхоогүй бөгөөд харин тухайн

байгууллага улсын хэвшлийнх эсэхээс үл хамааран мөрдөгдвөл зохих эрх

зүйн орчинг анхаарч үзнэ. Жишээ нь:

Түлш, эрчим хүчний яамны хувьд хүрээлэн буй орчны хууль тогтоомж,

эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай холбоотой хууль тогтоомж (тэдгээр нь

бохирдсон материалтай харьцах асуудалд хамаатай) болон эрчим

хүчний үйлдвэрлэлд хэрэглэгддэг бусад дүрэм журмыг авч үзнэ.

17.Хууль тогтоомж, дүрэм журмыг зөрчих нь торгууль, шүүхийн зарга зэрэг

санхүүгийн үр дагавартай учраас байгууллагын бизнесээ эрхэлж буй эрх

зүйн орчинг ойлгох нь чухал. Удирдлагаас лавлагаа авах болон

үйлчлүүлэгчийн бизнес, тохируулагч орчны талаархи мэдлэгээ ашиглан

энэ талаар ойлголт авч болно.

Хууль тогтоох байгууллага ба олон нийтийн сонирхол

САБ 5.7 Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа болон санхүүгийн тайланг хууль тогтоох

байгууллага ба олон нийт хэр зэрэг сонирхохыг бид олж тогтоох хэрэгтэй.

18.Бид ихэнхдээ хууль тогтоох байгууллагын нэрийн өмнөөс аудит хийдэг

бөгөөд энэ нь цаад утгаараа олон нийтийн өмнөөс аудит хийдэг гэсэн үг

юм. Бидний шалгадаг үйлчлүүлэгчдийн зарим нь маш их анхаарал татдаг

бол заримыг нь хүмүүс бараг мэддэггүй. Сонирхол татах эсэхээс үл

хамааран аудитыг ижил стандартаар хийдэг хэдий ч ажлаа төлөвлөж

байхдаа үүнийг мэдэж байх хэрэгтэй. Хууль тогтоох байгууллагын зүгээс

хандуулах сонирхол хэт их байх нь үйлчлүүлэгчид дарамт учруулж,

аудитын эрсдэлийг нэмэгдүүлж болно. Энэ нь түүнчлэн тухайн аудитыг

анхаарлын төвд оруулж, Ерөнхий аудиторт учрах эрсдэлийг ч

нэмэгдүүлнэ. Дараахь хүчин зүйлс ийм сонирхол байгааг илтгэнэ:

Хэвлэлд их бичигдсэн,

Хууль тогтоох байгууллагын зүгээс олон удаа асууж байсан.

Үйлчлүүлэгч болон түүний үйл ажиллагааны талаар хууль тогтоох

байгууллага авч хэлэлцсэн.

30

19.Жишээлбэл, статусыг нь өөрчлөх, үйл ажиллагааг нь хянахаар зэхэж

байгаатай холбогдуулан тухайн аудитад хандуулах сонирхол аудитын

явцад нэмэгдэх эсэхийг бид харгалзах хэрэгтэй.

Нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явцыг ойлгох

САБ 5.8 Бид нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явц, дээд түвшний удирдлагын

мэдээллийн тогтолцоо, ерөнхий дэвтэр болон түүний гол дэд-тогтолцоонуудыг

ойлгож авах хэрэгтэй.

20.Бид санхүүгийн тайлан бэлтгэдэг тогтолцоо, ерөнхий дэвтэрт нэгтгэгддэг

гол дэд-тогтолцоонууд болон тэдгээр нь санхүүгийн тайлан дахь үлдэгдэл

балансуудтай хэрхэн холбогддогийг ойлгож авах хэрэгтэй. Гол дэд

тогтолцоонууд дараахь зүйлийг хамарч болно:

Худалдан авалтыг захиалах,хүлээн авах, боловсруулах,

Төлбөр хийх

Борлуулалтыг нэхэмжлэх,

Авлага болон орлогын баримтыг боловсруулах,

Зардлын бүртгэл

Бараа материалын болон зардлын бүртгэл,

Үл хөдлөх хөрөнгө болон элэгдлийн бүртгэл,

Цалин болон боловсон хүчний тэмдэглэл,

Журнал боловсруулах тогтолцоо

21.Санхүүгийн бус тогтолцооны мэдээллийг санхүүгийн тогтолцоо хэрхэн

хэрэглэдэг болон байгууллагын удирдлага байгууллагаа хэрхэн

удирддагийг ойлгох хэрэгтэй. Тиймээс тухайн бизнесийн хувьд суурь

болох санхүүгийн бус аливаа тогтолцоог шалгах нь тохиромжтой байж

болно. Бидний шалгалт ойлголтоо тодорхой болгоход шаардагдах наад

захын зүйлийг хамрах нь зүйтэй.

22.Бид ажил гүйлгээний чухал ангиллуудыг тодорхойлох, бүртгэх,

боловсруулах, нэгтгэх , тайлагнах болон хөрөнгийн төлөөх хариуцлагыг

хангахад ашигладаг бүртгэл хөтлөлт болон горимыг ойлгож мэдэх

хэрэгтэй. Бид системтэй боловсрогдсон ажил гүйлгээний чухал

ангиллуудыг тийнхүү боловсрогдоогүй ажил гүйлгээнүүдээс ялгаж үзэх

хэрэгтэй.

31

Компьютер хэр зэрэг нэвтэрснийг ойлгох

САБ 5.9 Бид үйлчлүүлэгчийнхээ мэдээллийн технологийн тогтолцооны

ашиглалтыг шалгаж, компьтер хэр зэрэг нэвтэрснийг тодорхойлох, компьтерт

суурилсан санхүүгийн тогтолцооны нарийн түвэгтэй байдлыг үнэлэх хэрэгтэй.

23.Компьтерт суурилсан тогтолцоо нь том жижиг аль үйлчлүүлэгчийн

хэрэглэдэг санхүүгийн хяналт, тайлагналын тогтолцооны нэг хэсгийг

бүрдүүлнэ. Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тогтолцоо хэр зэрэг компьтержсэн

болон компьтерийн системийн нарийн түвэгтэй байдлын түвшинг

тодорхойлохын тулд бид гүнзгий шалгалт хийнэ. Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн

системд гүнзгий шалгалт хийх удирдамжийг Хавсралт В-1-д байгаа

ҮАГ905 маягтад өгсөн. Хавсралт В-2-т ҮАГ905 маягттай хамт

хэрэглэх асуулгын хуудсыг үзүүлэв.

24.Компьтерт суурилсан санхүүгийн тогтолцоог бага ашигладаг тохиолдолд

бид МТ-ийн нарийвчилсан шалгалт хийх хэрэггүй байж болно. Хэрэв

санхүүгийн МТ-ийн систем их хэмжээгээр ашиглагддаг бөгөөд тэрхүү

систем нь ажил гүйлгээг боловсруулах буюу эсвэл санхүүгийн тайлан

бэлтгэхэд чухал бол бид илүү нарийвчилсан шалгалт хийх хэрэгтэй.

25.Хэрэв МТ-ийн системийг нарийвчлан шалгах хэрэгтэй бол бид МТ-ийн

аудитын мэргэжилтний туслалцааг авах хэрэгтэй бөгөөд ялангуяа

системийг ид боловсруулж байгаа болон МТ-ийг эрчимтэй хэрэглэж

байгаа, эсвэл үйлчлүүлэгчийн компьтерийн систем маш чухал буюу

нарийн технологитой тохиолдолд ийм шаардлага бий.

Хяналтын орчинг ойлгох

САБ 5.10 Бид хяналтын орчин-байгууллага дахь дотоод хяналтын ач

холбогдлын талаархи удирдлагын ерөнхий хандлага, мэдлэг, үйлдлийг ойлгож

авах хэрэгтэй.

26.Хяналтын орчин нь үйлчлүүлэгчийн бүртгэлийн үйл явц болон дотоод

хяналт төлөвлөгдөж, хэрэгжиж, ажиллаж байгаа нөхцлүүдээс бүрдэнэ. Бид

ойлголтдоо тулгуурлан хяналтын орчин нь нягтлан бодох бүртгэлийн

32

тогтолцоо болон үр нөлөөтэй дотоод хяналтад тааламжтай эсэх талаар

дүгнэлт хийхийг эрмэлздэг бөгөөд тодорхой бүртгэл хэсгүүд нь

хэрэглээний систем болон хяналтуудын заримынх нь буюу бүгдийнх нь үр

нөлөөг ихэсгэж, багасгаж байгаа эсэхийг тодорхойлно. Хэрэв бид

хяналтын орчны талаархи ойлголтоо тулгуурлан нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцоо, хяналтын үр нөлөөт байдалд ихээхэн эргэлзэж байвал энэ

тухай үйлчлүүлэгч болон Аудитын хороонд цаг алдалгүй тайлагнах

хэрэгтэй. Түүнчлэн, улс нийтийн хөрөнгөнд ноцтой эрсдэл учирсан эсэх

болон улмаар тэр хүрээнд эрсдэлийн аудит хийх хэрэгтэй эсэхийг судалж

үзнэ.

27.Хяналтын орчны талаар ойлголт авахын тулд дараахь зүйлийг авч үзэх

хэрэгтэй:

Удирдлагын зан төрх, үзэл бодол, ажлын арга барил, санхүүгийн алдаа

мадаггүй тайлан гаргах хүсэл зориг,

Ажиллах орчин болон соел

Нягтлан бодох бүртгэлийн найдвартай тогтолцоо боловсруулж,

ажиллуулах талаархи удирдлагын хүсэл зориг,

Бизнестээ хяналт тавих удирдлагын чадвар:

Байгууллагын зохион байгуулалтын бүтэц,

Эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг хуваарилах арга,

Хянан удирдах болон хяналт шинжилгээ,

Гүйцэтгэх дээд удирдлагын хяналтын арга.

Зөрчил, хууль бус үйлдэл, залилангийн эсрэг

хяналтууд

САБ 5.11 Дараахь зорилгоор үйлчлүүлэгчийн бий болгосон хяналтын горимыг

бид ойлгох хэрэгтэй:

үнэн зөв байдлыг хангах,

үйлчлүүлэгч бизнесээ эрхэлж буй эрх зүйн болон тохируулагч орчинг

баримтлах,

удирдлага, ажилтнууд болон гуравдагч этгээдийн зүгээс үйлдэх залиланг

урьдчилан сэргийлж, илрүүлэх.

33

28.Ерөнхий менежер болон түүнтэй адилтгах албан тушаалтнуудын үүрэг

хариуцлагыг холбогдох дүрэм журам, удирдамж зааварт тусгасан. Үүнд

дараахь зүйлийг хангахад чиглэгдсэн үүрэг хариуцлага багтана:

Санхүүгийн оновчой горимууд мөрдөгдөж байгаа

Улс нийтийн хөрөнгийг оновчтой бөгөөд сайн удирдаж, хамгаалж

байгаа

Хөрөнгийг мөн адил хянаж, хамгаалж байгаа

Хөрөнгийг зөвхөн хууль тогтоох байгууллагаас баталсан хэмжээ,

зориулалтаар ашиглаж багаа.

29.Удирдлага нь залилангаас урьдчилан сэргийлж, хэрэв залилан үйлдэгдвэл

шуурхай илрүүлэх үр нөлөөтэй хяналтыг бүрдүүлж ажиллуулах үүрэгтэй.

Энэ үүргээ гүйцэтгэхийн тулд Ерөнхий менежер хяналтын үр нөлөөтэй

горим хэрэгжүүлэх ёстой. Бид үнэн зөв байдал, хууль ес болон залиланг

урьдчилан сэргийлж, илрүүлэх явдлыг хангах үүднээс тогтоосон хяналтын

тодорхой горимыг баримтжуулж бүртгэнэ. Эдгээр горим үр нөлөөтэй

эсэхийг бид үнэлэх бөгөөд хэрэв тийм биш бол аудитын төлөвлөгөөнд

хэрхэн нөлөөлөхийг нь судалж үзнэ. Хяналтын үр нөлөөтэй горим

дутагдаж байгаа нь материаллаг буруу илэрхийлэл буюу зөрчил гаргах

эрсдэл их байгааг илтгэнэ.Эрсдэлүүд болон хяналтын горимуудыг

баримтжуулж үнэлэх загвар маягтыг Хавсралт А-3-т үзүүлэв.

Урьдчилсан шинжилгээний горим

САБ 5.12 Үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийг ойлгох, эрсдэл гарч болзошгүй

хэсгийг тодорхойлохын тулд бид урьдчилсан шинжилгээний горим хэрэгжүүлнэ.

30.Урьдчилсан шинжилгээний горим хэрэгжүүлэхийн гол зорилго нь

санхүүгийн тайлан дахь бүртгэгдсэн үнэ цэн бидний хүлээж байсан үнэ

цэнээс зөрж буй хэсгийг илрүүлэх, улмаар аудитын нөөцийг тийш нь

хандуулах боломжтой болох явдал юм. Шинжилгээний горим нь тэгэхлээр

байгууллагын түвшин дэхь эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж

тогтоох боломжтой.

31.Аудитын төлөвлөлт жил тутмын санхүүгийн тайлан бэлэн болохоос өмнө

хийгддэг. Тиймээс ихэнхдээ засварын хугацааны санхүүгийн тайлан,

тооцоолол буюу төсөв, удирдлагын бүртгэл, өмнөх жилийн санхүүгийн

тайланд үндэслэн горимоо зохиох шаардлагатай байдаг.

34

32.Тоон мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийдэг программ хангамж энэ үе шатанд

болон түүнчлэн объект дээрх ажлын үед ч ашигтай хэрэгсэл болно.

Шинжилгээг сар, улирал болон бүтэн жилийн тоон мэдээлэл дээр хийж

болно. Техник хэрэглэх эсэх нь үйлчлүүлэгчийн удирдлага компьтерийн

тоон мэдээллийг тохиромжтой байдлаар гаргаж өгөх эсэх, мөн жилийн

турш ийм горимыг үе үе хийх өртөг зардлаас шалтгаална.

33.Төлөвлөлтийн үе шатанд боловсронгуй нарийн техник гэхээсээ энгийн

зэрэгцүүлэлт, харьцааны тооцооллоос бүрдэх шинжилгээний горимуудыг

гар аргаар хэрэгжүүлэх магадлалтай. Жишээ нь, хамгийн сүүлийн тайлант

хугацааны мэдээлэл буюу төсвийг өмнөх жилийн бүртгэл болон төсөвтэй,

аль эсвэл ижил төстэй байгууллагынхтай хаьцуулах. Түүнчлэн санхүүгийн

бус тоон мэдээлэл болон санхүүгийн тайлан дахь тоон дүнтэй холбогдох

хамаарлыг нь судалж үзэх шаардлага байж болно. Таамаглагдаагүй

зөрүүнүүдийг урьдчилсан төлөвлөлтийн үед олж тогтоосон бусад

мэдээлэлтэй харьцуулан мөшгин шалгаж, үнэлэх хэрэгтэй.

Өөдрөг үйл ажиллагааны урьдчилсан үнэлгээ

САБ 5.13 Санхүүгийн тайлагналын шаардлагад заасан тохиолдолд

үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд өөдрөг үйл ажиллагааг үндэс

болгох нь тохиромжтой эсэхийг урьдчилан үнэлэх хэрэгтэй.

34.Санхүүгийн тайлангуудаа аккруэл буюу хагас аккруэл сууриар бэлгэдэг

үйлчлүүлэгчдийн ихэнх нь тэдгээрийг өөдрөг үйл ажиллагааны

үндэслэлээр бэлтгэх шаардлагатай байдаг. Өөдрөг үйл ажиллагааны

үндэслэлийн утга агуулга болон аудитад үзүүлэх түүний нөлөөг “ Өөдрөг

үйл ажиллагаа” хэмээх АОУС 570-д тайлбарласан.

35.Үйлчлүүлэгч маань цаашид амжилттай ажиллах чадавхитай эсэхийг

төлөвлөлтийн үе шатанд урьдчилан үнэлэх бөгөөд гарсан үр дүнг

байгууллагын түвшин дэх эрсдэлийн үнэлгээнд харгалзана. Ихэнх

үйлчлүүлэгчдийн хувьд энэхүү урьдчилсан үнэлгээ байгууллагын ирээдүйн

талаархи засгийн газрын тайлан болон удирдлагатай хийсэн уулзалтын үр

дүнд голлон тулгуурладаг.

Данснууд

35

САБ 5.14 Бид санхүүгийн тайланг ижил шинж чанар, ажил гүйлгээний урсгал

бүхий хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, зарлагыг тусгасан данснуудын түвшинд

шинжлэх хэрэгтэй.

36.Бид хэдийгээр санхүүгийн тайлангийн талаар ерөнхий санал дүгнэлт

гаргах зорилттой ч үр нөлөөтэй аудит хийхийн тулд түүнийг данс бүрээр нь

шинжилнэ. Энэ нь ижил шинж чанартай, ижил аргаар боловсруулагддаг,

ижил хэлбэрийн хяналтад байдаг ажил гүйлгээний урсгал, балансын эргэн

тойронд аудитаа төлөвлөх боломж олгоно. Дансыг тодорхойлох нь газрын

захирлын шийдэх асуудал бөгөөд үүнд дараахь зүйлийг харгалзан үзнэ:

Томоохон ажил гүйлгээний хэлбэрүүд,

Нягтлан бодох бүртгэлийн ба санхүүгийн тайлагналын үйл явц,

Төрөл бүрийн ажил гүйлгээнүүдийн эрсдэлийн үнэлгээ болон алдаанд

өртөх магадлал,

Байгууллагын хэрэгжүүлдэг хяналтын тогтолцоо

o Бид хэт цөөн болон хэт олон данснуудыг тодорхойлохын

хоорондын зохистой тэнцвэрийг олохыг байнга хичээнэ.

37.Данс бүрийн талаархи бидний ойлголт эрсдэлийг үнэлэх ба аудитыг

нарийвчлан төлөвлөхөд хангалттай байвал зохино. Үүний тулд наад зах нь

дараахь зүйлийг сайн ойлгох шаардлагатай:

Тухайн дансны гол бүтээгдэхүүн хэсгүүд болон ажил

гүйлгээний хэлбэрүүд,

Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн үйл явц болон

хяналтууд,

Тухайн дансны эмзэг байдал

Материаллаг байдал

САБ 5.15 Бид төлөвлөлтийн материаллаг байдлыг тодорхойлж, түүнийг тооцсон

шалтгаан, үндэслэлүүдийг баримтжуулах хэрэгтэй.

38. “Санхүүгийн аудитын зорилтууд” хэмээх 2 дугаар бүлэгт материаллаг

байдлын утга агуулгыг тайлбарлаж, материаллаг байдлыг үнэ цэн талаас

нь болон шинж чанар талаас нь тодорхойлсон. Материаллаг байдал нь

аудитын ажлыг төлөьлөж боловсруулах болон аудитын үр дүнг үнэлж

тайлагнах арга хэлбэрт нөлөөлнө. Энэ хэсэгт зөвхөн төлөвлөлтийн үе

шатны материаллаг байдлыг авч үзсэн. Эрсдэлийн үнэлгээнд үзүүлэх

36

материаллаг байдлын нөлөөг энэ бүлгийн дараагийн хэсгүүдэд,

тайлагналд үзүүлэх түүний нөлөөг 8 дугаар бүлэгт тус тус авч үзсэн.

39.Төлөвлөлтийн үе шатанд материаллаг байдлыг гол төлөв үнэ цэн талаас

нь авч үзнэ. Материаллаг байдлыг үнэ цэн талаас нь тогтоох удирдамжийг

“Материаллаг байдлыг тодорхойлох” маягтад үзүүлсэн.Энэ маягтын

загвар болон түүнийг хэрхэн бөглөх талаар зааврыг Хавсралт А-4-т

өгсөн болно.Энэ удирдамжийг хэрэглэхийн тулд газрын захирал болон

менежер материаллаг байдлын тохиромжтой суурийг тодорхойлно.

Мөнгөн сууриар бэлтгэгдсэн санхүүгийн тайлангийн хувьд уг суурь нь гол

төлөв нийт зардал буюу орлого байдаг.. аккруэл сууриар бэлтгэгдсэн

санхүүгийн тайлангийн хувьд материаллаг байдлын суурь нь дараахь

зүйлсийн аль нэг нь байна:

Нийт зардал

Нийт орлого

Эргэлтийн хөрөнгө

Нийт хөрөнгө

Цэвэр хөрөнгө

40.Сонгосон материаллаг байдлын суурьт хэрэглэх “ Материаллаг байдлыг

тодорхойлох” маягтад өгөгдсөн хувь хэмжээ нь зөвхөн удирдамжийн

зориулалттай бөгөөд дээд хязгаарийг заасан болно. Газрын захирал

болон менежер нар санхүүгийн тайлангийн багц бүрт материаллаг

байдлын тохиромжтой түвшинг тогтоох бөгөөд ингэхдээ уг санхүүгийн

тайланг хууль тогтоох байгууллагын зүгээс хэр зэрэг сонирхож байгааг

харгалзана.

Эрсдэлийн үнэлгээ

САБ 5.16 Бид байгууллагын түвшинд болон тодорхой дансны аль алинд

хамаатай хүчин зүйлсийг харгалзан эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж

тогтооход үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийн талаархи ойлголтоо ашиглана.

41.Аудитаар материаллаг хэмжээний алдаа, зөрчил илрэхгүй байх эрсдэлийг

хүлээн зөвшөөрөхүйц түвшинд хүртэл багасгах үүднээс аудитын арга

хандлагыг боловсруулдаг. Аудитын сорилуудын шинж чанар, цар хүрээ,

чиглэл нь материаллаг хэмжээний алдаа, зөрчил гарах эрсдэлийн

үнэлгээнээс хамаарна.

37

42.Эрсдэлийн түвшин нь аудитын шийдлийн асуудал боловч бидний загвар

уламжлалт эрсдэлийн хоёр түвшин тусгагдсан.

Хэвийн эрсдэл: Ажил гүйлгээ нь бизнесийн хэвийн үйл явцад эмх

цэгцтэй хийгддэг, удирдлагын ба хяналтын орчин сайтай, ажил

гүйлгээний шинж чанар нь алдааны эрсдэлийг нэмэгдүүлдэггүй

тохиолдолд бид тодорхой хэмжээний уламжлалт баталгаа өгөх бөгөөд

сорилтыг тэр хэмжээгээр багасгана.

Өндөр эрсдэл: Дээрх шинж чанарууд үл хамаарах аливаа данс болон

зорилтуудын хувьд нарийвчилсан болон хяналтын сорилтоос

шаардлагатай бүх баталгааг гарган авна.

43.Аудитын арга хандлагын нэг гол шинж нь тусгал юм. Бид үйлчлүүлэгч бүрт

яг ижил горим, сорил хэрэглэхийг оролддоггүй, харин үйлчлүүлэгч бүр

харилцан адилгүй бөгөөд түүнд тохируулан аудитаа хийх ёстой гэж үздэг.

Үүний нэгэн адил, тодорхой үйлчлүүлэгчдийн хувьд ч гэсэн ижил арга

хандлага сорилыг аудитын бүх хүрээ, зорилтуудад ижил хэмжээгээр

хэрэглэх албагүй. Эрсдэлийн ерөнхий байдлыг бүхэл байгууллагын

хэмжээнд тодорхойлдоггүй учир эрсдэлийн үнэлгээнд үүнийг харгалзан

үзнэ. Бид:

Эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж тогтоон, эрсдэлийн шинж

чанар болон эрсдэлийг өндөр гэж үнэлсэн шалтгааныг баримтжуулна.

Нөлөөнд өртсөн данс, аудитын зорилтуудыг олж тогтооно.

Эрсдэлийг бууруулахын тулд удирдлагын зүгээс хэрэгжүүлж буй

хяналтуудыг олж тогтооно.

44.Бид эрсдэлийн үнэлгээг хэдийгээр аудитын төлөвлөлтийн явцад хийдэг

боловч аудитын турш түүнийг эргэж хянаж байдаг. Үйлчлүүлэгчийн үйл

ажиллагаа болон удирдлагад тухайн жилд орсон өөрчлөлтүүд эрсдэлийг

дахин үнэлэхэд хүргэж болно. Түүнчлэн, эрсдэлийн анхны үнэлгээтэй

нийцэхгүй алдааны түвшинг аудитын горимоор олж тогтоох болно. Аль ч

тохиолдолд бид төлөвлөлтийн үеийн төсөөллөө эргэн харж, аудитын

горимынхоо шинж чанар, цар хүрээг өөрчлөх хэрэгцээтэй эсэхийг судалж

үзнэ. Хавсралт А-3-т аудитыг төлөвлөх үед олж тогтоосон эрсдэлүүд

болон тэдгээр эрсдэлийг илрүүлэхийн тулд үйлчлүүлэгчийн нэвтрүүлсэн

хяналтуудыг бүртгэх загвар маягтыг үзүүлэв.

Эрсдэлийг олж тогтоох

38

45.Эрсдэлийг олж тогтоох үйлявц нь төлөвлөлтийн үеийн турш үргэлжлэн

явагддаг. Хялбаршуулах үүднээс дараахь зүйлсийг хооронд нь ялгаж үзнэ.

Байгууллагын эрсдэлүүд: үйлчлүүлэгчид дээрээс доош хийсэн

хяналтаас олж тогтоосон бөгөөд хэд хэдэн дансанд нөлөөлж болох

эрсдэлүүд,

Дансны эрсдэлүүд: Данс бүрт хийсэн хяналтаар олж тогтоосон бөгөөд

холбогдох ажил гүйлгээний урсгалын онцлог шинж чанараас үүдэлтэй

эрсдэлүүд

Байгууллагын эрсдэл

46.Үйлчлүүлэгчийг ойлгож мэдэх урьдчилсан ажил байгууллагын түвшин дэх

эрсдэлийг олж тогтооход хангалттай байх хэрэгтэй. Эрсдэлийн хүчин

зүйлсийн иж бүрэн жагсаалт гаргах боломжгүй боловч ихэнх байгууллагын

хувьд дараахь асуудлыг судалж үзнэ.

Хяналтын орчин: ялангуяа санхүүгийн дотоод хяналт болон санхүүгийн

алдаа мадаггүй тайлагналын талаархи удирдлагын хүсэл зориг,

Байгууллагад учрах гадны дарамт шахалт: засгийн газар,

санхүүжүүлэгч, хэрэглэгчдийн зүгээс тодорхой үр дүнд хүрэхийг

шаардсан хүчтэй дарамт шахалтад байгууллага ажилладаг тохиолдолд

тухайн байгууллагыг хөндлөнгөөс төдийлөн сонирхдоггүй тохиолдолтой

харьцуулахад эрсдэл ихтэй байна.

Ажилтнуудын туршлага, мэргэжлийн мэдлэг: ажилтнууд туршлагатай,

сайтар сургагдаж, сайн хянаж удирддаг бол эрсдэл ихэнхдээ бага

байдаг. Шилжилт хөдөлгөөн ихтэй, сургалт хийх хүсэл зориг дутмаг,

хяналт удирдлага муу бол эрсдэл ихэсдэг.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцооны найдвартай байдал: туршиж

сорьсон системээр ажил гүйлгээ хийгддэг бол эрсдэл гол төлөв бага

байна. Шинэ систем, гар ажиллагаа их шаарддаг системүүд болон

нэмэлт, өргөтгөл хийгдсэн системүүд эрсдэл ихтэй байдаг.

Байгууллагын тогтвортой байдал: нэг чиг үүргийг олон жил ижил арга

барилаар гүйцэтгэж буй тогтвортой байгууллага эрсдэл багатай байдаг.

Чиг үүргийг нэмэх буюу хасах, зохион байгуулалтын буюу газар зүйн

байршлын хувьд хязгаарлалт тавих замаар хийгдсэн томоохон

өөрчлөлт эрсдэлийг ихэсгэх хандлагатай байдаг.

39

47.Бид байгууллагын түвшинд олж тогтоосон эрсдэлүүдийг тодорхой данс

болон аудитын зорилтуудтай холбож үзэх чадвартай байх хэрэгтэй.

Жишээлбэл, байгууллагын удирдлага гүйцэтгэлийн тодорхой зорилтыг

биелүүлэх дарамт шахалтад ажиллаж байгаа бол тухайн зорилтод чухал

хамаатай бөгөөд булхай орох магадлалтай данснуудад эрсдэлийн

тодорхой хүчин зүйлс байж болно.

Дансны эрсдэлүүд

48.Дээрээс доош чиглэсэн хяналт нь аудитын горимоор гаргаж ирэх ёстой

эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийн эхний шинж тэмдгээр хангадаг боловч

дангаараа бүгдийг нь илрүүлэх боломжгүй юм. Тиймээс бид данс нэг

бүрийг дэлгэрэнгүй хянадаг бөгөөд энэ нь тэдгээрт агуулагдаж буй ажил

гүйлгээний урсгал буюу үлдэгдэл балансад хамаарах эрсдэлүүдийг олж

тогтооход чиглэгддэг. Дахин хэлэхэд, хэвийн эрсдэлээс өндөр эрсдэлтэй

шинж чанарын иж бүрэн жагсаалт гаргах боломжгүй бөгөөд гэхдээ тэдгээр

нь дараах ангиллуудын аль нэгт хамаарч болно.

Нарийн түвэгтэй дүрэм журмаар зохицуулагддаг ажил гүйлгээнүүд:

Дүрэм журам хэдий чинээ нарийн түвэгтэй байна, алдаа гарах эрсдэл

төдий чинээ их байна. Энэ нь дүрэм журмыг ойлгоогүй буюу буруу

тайлбарласнаас, аль эсвэл хэрэгжүүлэхдээ гаргасан энгийн алдаанаас

үүдэн гарч болно. Бид материаллаг хэмжээний алдаа гарах эрсдэлийг

л сонирхож байгаагаа санаж байх нь зүйтэй.

Гуравдагч этгээдээр гүйцэтгүүлсэн үйлчилгээ болон хөтөлбөрүүд:

Ихэнх үйлчлүүлэгч маань эцсийн хэрэглэгчдээсээ алслагдсан бөгөөд

төлөөний агентаар дамжуулан ажиллахаас өөр аргагүй байдаг. Ихэнх

тохиолдолд тэд шууд, өдөр тутмын хяналтаа зарим талаар алддаг.

Хийгдсэн бараа, үйлчилгээг бус харин нэхэмжлэл, мэдэгдлийг үндэслэн

төлбөр хийж, баримт бүрдүүлсэн. Бараа, үйлчилгээний баримтыг

нягтлан шалгах нь, жишээлбэл, нэхэмжлэгч санхүүжилт авах шалгуурыг

хангасныг нягтлахаас илүү хялбар.

Бизнесийн хэвийн үйл явцаас гадуурхи ажил гүйлгээнүүд. Ийм ажил

гүйлгээ тооны хувьд цөөн хэдий ч үнийн хувьд харьцангуй их байж

болох бөгөөд тиймээс материаллаг хэмжээний үр дагавартай байдаг.

Тэдгээрийг жич үндэслэлээр, шинж чанарыг нь мэдэхгүй ажилтнууд

боловсруулдаг учраас буруу илэрхийлэгдэх магадлалтай байдаг.

40

Ажил гүйлгээний бүртгэлийн тооцооллууд. Нягтлан бодох бүртгэлийн

тооцоололтой холбоотой эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлс зайлшгүй

байдаг. Тооцооллыг дэмжих үнэмшилтэй нотлох зүйл тэр бүр байдаггүй

бөгөөд шийдлүүд нь хийсвэр, санал бодол нь зөрчилтэй байж болно.

Хугацааны эцсийн тохируулга. Энэ нь тооцоолол болон бизнесийн

хэвийн үйл явцаас гадуурхи ажил гүйлгээний аль алиных нь шинж

чанарыг агуулдаг. Энэ хоёртой холбоотой эрсдэлүүд түүнд

хадгалагддаг.

Эрсдэлийг бууруулагч хяналтууд

САБ 5.17 Бид эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж тогтоохын хамт тэдгээр

эрсдэлийн хүчин зүйлсийг үр нөлөөтэй бууруулагч хяналтуудыг олж тогтоохыг

хичээх хэрэгтэй.

49.Байгууллагын түвшинд болон дансны түвшинд хийх бидний ажил

материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл гарах эрсдэлийг ихэсгэгч

эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж тогтоодог бөгөөд тэдгээрийг данс

болон зорилтуудтай холбож өгнө. Удирдлагын зүгээс эдгээр эрсдэлийн

тодорхой хүчин зүйлсийг бууруулагч хяналтууд тогтоосон эсэхийг бид нэг

бүрчлэн судална.

50.удирдлага сайтай байгууллагад үр нөлөөтэй хяналт тогтсон байх нь элбэг.

Бидний хувьд уламжлалт гэж тооцогддог эрсдэл үйлчлүүлэгчийн хувьд

бизнесийн эрсдэл байж болно. Жишээ нь:

нарийн түвэгтэй дүрэм журмын хувьд удирдлага тэдгээр дүрэм журмыг

нийт ажилтнуудад ойлгомжтой заавар болгон бэлтгэж, хуулийн

зөвлөхөөр зөвшөөрүүлэх хэрэгтэй.

Гуравдагч этгээдээр хийлгэсэн үйлчилгээний хувьд удирдлагад

хөндлөнгийн буюу дотоод аудиторын хараат бус шалгалт шаардагдаж

болно.

үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдлага нэхэмжлэлийн үндсэн дээр

төлбөр хийхдээ нэхэмжлэгч талын нөхцөл байдлын талаар бусад эх

сурвалжаас нотлох зүйл авах буюу эсвэл мөрдөн шалгах эрхээ

хэрэгжүүлж болно.

Хэвийн бус ажил гүйлгээний хувьд,удирдлага дотоод шалгалтыг ердийн

нөхцлөөс өндөр түвшинд хийх хэрэгтэй байж болно.

41

51.Эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлс байгаа боловч тэдгээрийг бууруулагч

хяналт байхгүйг олж тогтоосон тохиолдолд удирдлагын зүгээс нэвтрүүлэх

боломжтой ямар хяналтууд байгааг судална. Хэрэв тийм хяналт байвал

үйлчлүүлэгч байгууллагад даруй мэдэгдэх бөгөөд шаардлагатай бол

тэрхүү хяналтыг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар зөвлөгөө өгнө.

Төлөвлөгөөг эцэслэн боловсруулах

САБ 5.18 Бид аудитын эрсдэлийг хүлээн зөвшөөрөхүйц түвшинд хүртэл

багасгах, өртөг зардлын хувьд үр ашигтай аудитын арга хандлага

боловсруулбал зохино.

52.Ийнхүү сонгосон энэ арга хандлага нь:

үйлчлүүлэгч болон түүний бизнесийн талаархи ойлголтыг тусгана.

Төлөвлөлтийн материаллаг байдлын талаархи шийдлийг харгалзана.

Эрсдэлийн үнэлгээгээр олж тогтоосон эрсдэлийн тодорхой хүчин

зүйлсэд анхаарал хандуулна.

53.Бидний хийх эрсдэлийн үнэлгээ болон аудитын горимууд 95%-ийн

баталгаа өгөх учиртай. Өртөг зардлын хувьд үр ашигтай аудитын арга

хандлага нь үүнд хүргэх бөгөөд дараахь зорилтуудын зохистой хослол юм.

I. Түүвэрлэлтийн эрсдэлийг багасгах-төлөөлж чадахгүй түүвэр

сонгосны улмаас материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл,

зөрчлийг аудитын горимоор илрүүлэхгүй байх эрсдэл

II. Аудитын зардлыг багасгах-цагийн ерөнхий хуваарь, болзошгүй

тасалдлын талаархи үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээг тооцон

ажилтнуудын бүрэлдэхүүн, нийт ажиллах цагийг үр ашигтай

тодорхойлох

III. Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо, хяналтын талаар ажил

хэрэгч зөвлөмж өгөх боломжийг ихэсгэх

IV. Зүй зохис болон аудитаар шалгахад тусгайлан зориулагдаагүй

боловч Ерөнхий аудиторт нэмэлт тайлан бэлтгэхэд хүргэж

болзошгүй бусад зорилтуудын талаархи баталгааг нэмэгдүүлэх.

54.Аудитын баталгаажуулалтын загварыг ойлгох нь өртөг зардлын хувьд

хамгийн үр ашигтай арга хандлагыг тодорхойлоход тустай ба аудиторууд

аудитын баталгаажуулалтын загварыг мэдэж авах хэрэгтэй. Түүнчлэн

аудиторууд өртөг зардлын хувьд хамгийн үр ашигтай аудитын арга

хандлагыг оновчтой сонгохын тулд хэрэглэх боломжтой аудитын

42

горимуудын төрлүүдийг ойлгох шаардлагатай. Эдгээр горимуудыг “ Объект

дээрх ажил” хэмээх 6 дугаар бүлэгт авч үзсэн. Боломжит горимуудыг дор

жагсаав:

Хяналтын сорилууд:

o Аудитын багаар,

o Дотоод аудитын ажлыг ашиглах замаар

Нарийвчилсан горимууд:

o Статистикийн буюу статистикийн бус түүвэрт суурилсан шууд

сорилууд,

o 100% сорилт

o Урьдчилан таамагласан шинжилгээний горимууд

o Бусад аудиторын ажлыг ашиглах

o Гуравдагч талын шинжээчийн ажлыг ашиглах

Компьютерийн тусламжтай гүйцэтгэх аудитын арга техникийг хяналтын сорил

болон нариявчилсан горимын аль алинд ашиглаж болно. Тохиромжтой арга

техниктэй байх нь хяналтын сорил болон нарийвчилсан горимын үр ашигтай

хослолыг сонгоход тус дөхөмтэй.

Нарийвчилсан горимын түвшингүүд

55.Ямар хэмжээний баталгаа шаардаж байгаагаас хамааран нарийвчилсан

горимыг гурван түвшний аль нэгээр гүйцэтгэнэ. Тэдгээрийг

баталгаажуулалт буурах дарааллаар жагсаавал,

онилсон (өндөр)

стандарт

хамгийн бага

Ерөнхийдөө шаардаж буй баталгаажуулалтын түвшин хэдий чинээ доогуур

байна, горимын цар хэмжээ төдий чинээ бага байна. Бидний хэрэглэх горимын

түвшин нь эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлийг олж тогтоосон эсэх болон

хяналтуудыг ашиглахаар төлөвлөж байгаа эсэхээс хамаарна. Нөхцөл байдал

бүрт тохирох арга хандлагыг дараахь хэсгүүдэд тайлбарласан болно.

Аудитын арга хандлагыг эрсдэлийн тодорхой хүчин

зүйлсэд тохируулан боловсруулах

43

САБ 5.19 Эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж тогтоосон аудитын зорилт

бүрийн хувьд бид:

эрсдэлийг бууруулагч хяналтуудад найдаж, хамгийн бага түвшний

нарийвчилсан горим хэрэгжүүлнэ. ЭСВЭЛ

онилсон нарийвчилсан горим хэрэгжүүлнэ.

56.Эрсдэлийг бууруулагч хяналтууд байгааг олж тогтоосон тохиолдолд бид

тэдгээрт тулгуурлахаар төлөвлөх ба нарийвчилсан горимын цар хэмжээг

багасгаж болно. Холбогдох хяналтыг олж тогтоон, сорьж шалгах нь

онилсон нарийвчилсан горим хэрэгжүүлснээс илүү үр ашигтай байж болно.

Гэхдээ онилсон нарийвчилсан горим нь хяналтын сорил болон хамгийн

бага түвшний нарийвчилсан горимын хослолоос гол төлөв илүү үр ашигтай

байдаг. Олж тогтоосон эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийн үр нөлөөг

нарийн тодорхойлж, тохиромжтой онилсон горим боловсруулахад энэ нь

зарим талаар батлагддаг. Жишээлбэл, тухайн нэг төлбөрт нөлөөлж буй

эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг хэрэв олж тогтоовол бид уг эрсдэлийг

зөвхөн тухайн байршилд хийгдсэн төлбөрт нөлөөлсөн хэмээн тусгаарлах

боломжтой юм. Тухайн байршлийн хувьд бид онилсон нарийвчилсан горим

хэрэгжүүлж болох бөгөөд бусад байршлын хувьд нарийвчилсан горимын

түвшинг стандарт түвшинд хүртэл бууруулж болно.

Аудитын арга хандлагыг бусад орчинд тохируулан

боловсруулах

САБ 5.20 Эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлс олж тогтоогоогүй аудитын

зорилтуудын хувьд бид:

Нягтлан бодох бүртгэлийн холбогдох тогтолцоо ба хяналтуудын

найдвартай байдлыг нотлох бөгөөд хамгийн бага түвшний нарийвчилсан

горим хэрэгжүүлнэ.

Стандарт түвшний нарийвчилсан горим хэрэгжүүлнэ.

Хяналтуудад тулгуурлах

57.Хяналтын орчны талаар ойлголт авах явцад зарим буюу эсвэл өүх дотоод

хяналт үр нөлөөгүй гэж үзэхэд хүргэх ноцтой дутагдал олж илрүүлж болно.

Хэрэв тэгсэн бол бид хяналтуудад тулгуурлахгүй бөгөөд бүх баталгааг

нарийвчилсан горимоор олж авахаар төлөвлөнө.

44

Удирдлагын анхаарал татсан асуудлууд

58.Хяналтуудын талаар ажил хэрэгч зөвлөгөө өгөхийг удирдлага хүсдэг

учраас бид хяналтын талаар тодорхой хэмжээний ажил гүйцэтгэдэг.

Тодорхой хяналтуудыг олж тогтоон, сорьж шалгаснаар бидний ойлголт

нэмэгдэж, менежментийн захидалдаа оновчтой зөвлөмж өгөх боломж

бүрдэнэ. Гэхдээ зарим нөхцөлд хяналтын орчин болон нягтлан бодох

бүртгэлийн үйл явцыг ойлгох чиглэлээр төлөвлөлтийн үе шатанд хийсэн

ажлаараа удирдлагын хүсэлтэд хариу өгөх боломж бүрдэж болно. Тиймээс

бид бүх баталгааг нарийвчилсан горимоор олж авахын хамт ажил хэрэгч

зөвлөмж өгөх боломжтой.

Тайлагнах хугацаа

59.Тайлагнах хугацаа шахуу буюу эсвэл обеъкт дээр хийх гол шалгалтын үед

нөөц бололцоо хүрэлцэхгүй тохиолдолд бид зарим нарийвчилсан горимоо

завсрын хугацааны баримт материалд хийж болно. Хэрэв бид завсрыэ

хугацааны орлого буюу зардлын балансыг шалгах бол сүүлчийн очилтоор

дараахь хоёр арга хандлагын аль нэгийг үйлдэж буй хугацааны хувьд

хэрэглэж болно.

Хяналтад найдах стратегийг хамгийн доод түвшний нарийвчилсан

горимтой хамтруулах

Стандарт түвшний харийвчилсан горим

Байршлын тоо

60.Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг байршлын тоо аудитын

төлөвлөгөөнд нөлөөлнө. Үйлчлүүлэгч хэдий чинээ том байна, хяналтад

найдах нь төдий чинээ үр ашигтай арга хандлага байж болно. Хэрэв үйл

ажиллагаа эрхэлдэг байршлын тоо олон бол тухайн жилд тодорхой хэсэг

байршлыг очиж шалгах ба дараагийн жилүүдэд бусдыг нь ээлжлэн шалгах

нь зүйтэй. Түүнчлэн дотоод аудит болон бусад аудиторын ажилд татан

оролцуулах хэрэгтэй байж болно.

Дотоод аудиторуудын үүрэг

45

61.Хяналтад найдах эсэхээ шийдэхэд дотоод аудиторуудын ажил нөлөөлж

болно. Жишээ нь, хэрэв дотоод аудиторууд нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцооны найдвартай байдлыг дээшлүүлэх хяналтын сорил хийсэн

бөгөөд тэдний ажлын зарим хэсгийг бид сорьж шалгах боломжтой бол

эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлсийг олж тогтоогоогүй аудитын

зорилтуудын хувьд хяналтад найдах стратегийг хэрэглэх нь гол төлөв илүү

үр ашигтай болно. Бид дотоод аудиторуудын ажлыг ашиглаж болох эсэх,

хэрэв тийм бол тэр хэмжээгээр ашиглаж болохыг мэргэжлийн стандартаас

лавлаж тодорхойлно. Дотоод аудитын ажлыг ашиглах талаарх бодлогыг

10 дугаар бүлэгт тайлбарласан болно. Хавсралт А-6-д үйлчлүүлэгчийн

дотоод аудитын чиг үүргийн үнэлгээ хийх стандарт загварыг үзүүлсэн.

Компьютерийн хэрэглээний ангилал

62.Хэрэв бид компьютерийн орчинг цогц нарийн гэж ангилсан бол хяналтад

найдах стратеги ихэвчлэн хэрэглэх бөгөөд эрсдэлийн тодорхой хүчин

зүйлс олж тогтоогоогүй аудитын зорилтуудын хувьд нягтлан бодох

бүртгэлийн тогтолцооны найдвартай байдлыг нотолно. Хэрэв бид дан ганц

нарийвчилсан арга хандлагыг хэрэглэсэн бол нягтлан бодох бүртгэлийн

тогтолцооны найдвартай байдлыг батлах хэрэгцээтэй эсэхийг судалж үзэх

ёстой. Нарийвчилсан горимд ашиглах нотлох зүйлсийг компьютераар

боловсруулж гаргадаг тохиолдолд (компьютерийн нарийн цогц орчинд энэ

нь элбэг тохиолддог) энэ нь чухал ач холбогдолтой.

63.Компьютерийн нарийн цогц орчинтой үйлчлүүлэгчдэд хийж буй аудитад

компьютерийн аудитын мэргэжилтнүүдийг татан оролцуулах нь зүйтэй

бөгөөд нэг буюу хоёр нарийн цогц дэд системтэй бусад үйлчлүүлэгчдийн

хувьд ч тэднийг оролцуулах хэрэгтэй байж болно. Хэрэв компьютерийн

аудитын мэргэжилтэн оролцож байгаа бол тэд дараахь зүйлд тусална:

Нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явцыг ойлгохын тулд бидний хэрэглэх

мэдээллийг олж авч үнэлэх

Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцооны найдвартай байдлыг

дээшлүүлэх хяналтуудыг олж тогтоон, сорьж шалгах

64.Тэд мөн аудитын төлөвлөгөө боловсруулахад тусална. Хавсралт А-5-д

үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн системийн нарийн цогц байдлыг тодорхойлох

болон компьютерийн аудитын мэргэжилтэн татан оролцуулах эсэхийг

шийдэхэд хэрэглэгдэх стандарт загварыг үзүүлсэн. Газрын захирал

46

болон аудитын менежер аудитын төлөвлөгөөг боловсруулах,

компьютерийн аудитын мэргэжилтнүүдийн ажлыг зохих ёсоор хянаж байх

үүрэгтэй.

Аудитын төлөвлөлтийн тэмдэглэл бэлтгэх

САБ 5.21 Бид аудитын ерөнхий төлөвлөгөөг хүлээгдэж буй хамрах хүрээ болон

аудитын хэрэгжилтийг тодорхойлсон тэмдэглэлд нэгтгэнэ. Энэхүү төлөвлөлтийн

тэмдэглэлд аудитын хамрах хүрээний хураангуй болон төлөвлөсөн аудитын

арга хандлага тусгагдана.

65.Аудитын төлөвлөлтийн тэмдэглэл болон дагалдах бичиг баримтад

аудитын гол чиглэлүүдэд хийсэн шинжилгээ болон төлөвлөлтийн гол

шийдвэрүүдийн хураангуй тусгагдах шаардлагатай. Үүнд дараахь зүйлс

тусгагдана.

Шалгагдагч байгууллагын үйл ажиллагааны болон санхүүгийн нөхцөл

байдлын товч тойм

Аудитад дүрэм журмын үзүүлэн нөлөө

Гол баримтын дэлгэрэнгүй, тохиолдсон болон тохиолдож болох үйл

явдал буюу өөрчлөлтүүд, байгууллагын үйл ажиллагаа, орчин болон

аудитад тэдгээрийн үзүүлж болох үр нөлөө

Аудитын хамрах хүрээ, аудит хийх бүрэн эрх, дансны хэлбэр,

шаардагдах санал дүгнэлтийн хэлбэр болон тайлагналын бусад

шаардлагуудын тодорхойлолт. Уг аудитад шаардагдах нэмэлт ажлыг

үүнд тодруулж өгнө.

Санхүүгийн тайланг бэлтгэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн зарчмууд

болон тэдгээрийн хүлээн зөвшөөрөгдөх байдал

Санхүүжилтын эх үүсвэр, санхүүгийн зорилтууд болон байгууллагын

санхүүгийн байдлын товч үнэлгээ

Төлөвлөлтийн материаллаг байдал

Олж тогтоосон тодорхой эрсдэлүүд, учирч болох томоохон хүндрэл

бэрхшээлүүд, санхүүгийн тайлан дахь онцгой анхаарал шаардах бусад

зүйлс. Эдгээрийг дараахь зүйлсээс ишлэл татна:

Нөлөөлөлд өртсөн данснууд/ аудитын зорилтууд

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүд

Аудитын холбогдох хөтөлбөрүүд

47

Хяналтын ерөнхий орчин, эрсдэл бууруулагч хяналтууд, тэдгээрийн

найдвартай байдлын товч үнэлгээ. Үүнийг илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл

рүү ишлэл хийнэ.

Хэрэглэх аудитын арга хандлагын товч тойм, өөрөөр хэлбэл нийцлийн

түвшин болон нарийвчилсан горимууд

үйл ажиллагаагаа хэвийн үргэлжлүүлэх үйлчлүүлэгчийн чадварын

талаарх тэмдэглэл

Байршил олонтой үйлчлүүлэгчийг шалгах талаархи санал

Дотоод аудит, бусад аудитор, мэргэжилтнүүдийн хийсэн ажлыг ашиглах

цар хэмжээ болон тодорхойлолт. Үүнд харилцах хүмүүсийн нэрс,

ажлын хугацаа, мөн чанарыг тусгана.

Багийн гол гишүүд, төсөвлөгдсөн нийт цаг болон зардал

66.Төлөвлөлтийн тэмдэглэл нь удирдлагын зүгээс аудитын явцыг тогтмол

хянаж шинжлэх үндэслэл болохын хамт туслах ажилтнууд юу хийх

шаардлагатайгаа ойлгох, ажилтнууд ажлаа дуусган хүлээлгэж өгөхөд тус

дөхөмтэй. Аудитын төлөвлөлтийн тэмдэглэл бэлтгэх загвар маягтыг

Хавсралт А-8-д үзүүлэв.

Аудитын дэлгэрэнгүй хөтөлбөр боловсруулах

САБ 5.22 Аудитын арга хандлагаа тодорхойлж, аудитын төлөвлөлтийн

тэмдэглэл бэлтгэсний дараа аудитын дэлгэрэнгүй хөтөлбөр боловсруулна.

Сонгосон аудитын арга хандлагаа хэрэгжүүлэх үүднээс аудитын багийн мөрдөх

горимуудыг хөтөлбөрт тайлбарлаж өгнө.

67.Аудитын хөтөлбөрүүд нь сонгосон аудитын горимуудыг хэрэгжүүлэх

талаар аудитын багийн гишүүдэд заавар өгнө. Хэрэгжүүлбэл зохих

тодорхой хяналтууд болон нарийвчилсан сорилуудыг Аудитын арга

хандлагын хураангуй маягтад бүртгэнэ. Энэ маягтад аудитын

төлөвлөлтийн бүх үр дүнг хураангуйлан туёгаж, данс бүрийн хувьд

тодорхойлсон аудитын арга хандлагыг тайлбарлана. Энэ нь төлөвлөлтийн

үе шатанд олж тогтоосон эрсдэлүүдийг тэдгээр эрсдэлийн нөлөөнд өртсөн

данс бүрийн талаар баталгаа олж авахын тулд обеъкт дээрх ажилд

хэрэглэсэн сорилуудтай холбож өгдөг. Энэ маягтын загварыг Хавсралт А-

7-д үзүүлсэн. Энэ маягтыг цахим хэлбэрээр бэлтгэнэ.

48

6 дугаар бүлэг:ОБЪЕК ДЭЭРХ АЖИЛ

Оршил

1. Энэ бүлэгт объект дээрх ажлын талаархи бодлого, удирдамжийг авч үзсэн.

Үүнд төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэх явцад олж авах нотлох зүйлийн шинж

чанарыг тодорхойлсон бөгөөд хяналтын сорил, нарийвчилсан горимыг

49

хэрхэн хэрэгжүүлэх, энэ ажлын үр дүнг хэрхэн үнэлж, цэгцэлж

баримтжуулах бүдүүвчийг тайлбарласан. Энэ бүлэгт авч үзсэн бодлого,

удирдамжийг мөрдөх нь “Аудитын нотлох зүйл” хэмээх АОУС 500,

“Шинжилгээний горим” хэмээх АОУС 520, “ Нягтлан бодох бүртгэлийн

тооцооллын аудит” хэмээх АОУС 540, “ Аудитын түүвэрлэлт ба бусад

сонголтод сорилын горимууд” хэмээх АОУС 530-г дагаж мөрдөх нөхцлийг

хангана. Аудитын объект дээрх ажлыг гүйцэтгэх болон баримтжуулах

явцад тууштай байдлыг хангах зориулалттай хэд хэдэн загвар маягт бий.

Эдгээр загвар нь аудитын ажлын чанарыг өндөр байлгахад мөн үйлчилнэ.

Эдгээр загварыг Хавсралт В-1-ээс В-7-д үзүүлсэн бөгөөд эдгээр загварыг

ашиглах товч зааврыг энэ бүлгийн төгсгөлд оруулсан.

Нотлох зүйлийн шинж чанар

САБ 6.1 Бид аудитын санал дүгнэлтдээ тулгуур болгох үндэслэлтэй дүгнэлт

гаргахын тулд аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авбал зохино.

2. Аудитын санал дүгнэлтэд дэмжлэг болох нотлох зүйлийг хэрхэн олж авах

талаар аудитын төлөвлөгөөнд зааж өгнө. Энэ нь гол төлөв хяналтын сорил

болон нарийвчилсан горимын хослолоос бүрдэнэ. Бидний олж авах нотлох

зүйл хангалттай бөгөөд зохистой байх ёстой. Хангалттай болон зохистой

гэдэг нь харилцан уялдаатай ойлголт бөгөөд хяналтын сорилоор ба

нарийвчилсан горимоор олж авсан аудитын нотлох зүйлсийн аль алинд

хамаарна.

Хангалттай гэдэг нь олж авсан нотлох зүйлийн тооны хэмжүүр

Зохистой гэдэг нь нотлох зүйлийн чанар буюу найдвартай байдал,

мөн түүнчлэн аудитын тодорхой зорилтод хэр зэрэг учир

холбогдолтойг хэмжих хэмжүүр юм.

3. Ер нь, аудитын нотлох зүйл эцсийн шийдвэрлэх гэхээсээ илүү үнэмшүүлэх

шинжтэй байдаг бөгөөд тиймээс аудитын тухайн зорилтод дэмжлэг болох

өөр өөр эх сурвалжаас буюу өөр өөр шинж чанартай нотлох зүйл

эрэлхийлна.

Нотлох зүйлийн хангалттай байдал

4. Бид аудитын төлөвлөгөөг боловсруулахдаа юуг хангалттай нотлох зүйл

гэж үзэх талаар увьдчилсан үнэлгээ хийнэ. Энэ нь бидний хийсэн

50

эрсдэлийн болон материаллаг байдлын үнэлгээ, аудитын

баталгаажуулалтын загвараас урган гарна. Гэхдээ энэ нь объект дээрх

ажил эхлэхээс өмнө хийсэн төсөөллүүдэд үндэслэсэн гэдгийг санаж байх

нь чухал. Хэрэв объект дээрх ажлын үеэр эдгээр төсөөлөл багтахгүй

байвал санал дүгнэлтэд дэмжлэг болох нотлох зүйлийн тоо хэмжээг эргэж

харах нь зүйтэй.

Нотлох зүйлийн найдвартай байдал

5. Нотлох зүйлийн найдвартай байдал нь түүний эх сурвалж болон шинж

чанараас хамаарна. Юуг найдвартай нотлох зүйл гэж үзэх нь аудитор

мэргэжлийн үүднээс шийдэх асуудал бөгөөд ерөнхийдөө:

Хөндлөнгийн эх сурвалжаас авсан аудитын нотлох зүйл байгууллагын

бүртгэлээс олж авсанаас илүү найдвартай

Нягтлан бодох бүртгэл, дотоод хяналтын холбогдох тогтолцоо үр

нөлөөтэй байгаа үед байгууллагын бүртгэлээс олж авсан аудитын

нотлох зүйл илүү найдвартай.

Аудиторын шууд олж авсан аудитын нотлох зүйл байгууллагаас авсан

нотлох зүйлээс илүү найдвартай.

Баримт бичиг, бичгээр өгсөн мэдүүлэг зэрэг аудитын нотлох зүйл аман

мэдүүлгээс илүү найдвартай.

Баримтын үндсэн эх түүний хуулбар, телекс, факсаас илүү найдвартай.

Өөр өөр эх сурвалжаас авсан буюу өөр шинж чанартай нэгж нотлох зүйлс

хоорондоо зөрөхгүй бол аудитын нотлох зүйл илүү үнэмшил төрүүлнэ. Хэрэв үл

авцалдаа илэрвэл бид түүнийг арилгахын тулд ямар нэмэлт горим

шаардлагатайг тодорхойлох ёстой.

Аудитын нотлох зүйл олж авах

6. Аудитын объект дээр ажиллах явцад аудитын нотлох зүйлийг олон эх

сурвалжаас болон хяналтын сорил, нарийвчилсан горимын аль алиныг

дэмжих олон арга замаар олж авч болно. Аудитын нотлох зүйлийг олж

авах гол арга замуудыг дараахь байдлаар ангилна.

51

Шалгалт: данс бүртгэл, баримт бичиг буюубиет хөрөнгөд хийх шалгалт,

хяналтын сорил болон нарийвчилсан горимын аль алиныг гүйцэтгэхэд

үүнд бид ихээхэн найдлага тавих магадлалтай.

Ажиглалт: үйл явцыг өрнөж байхад нь ажиглах. Энэ нь дорвитой нотлох

зүйл гаргаж өгөх магадлал муутай ч, аудитын жим үлдээдэггүй

хяналтуудыг сорьж шалгахад хэрэгтэй байж болно. Гэхдээ дэргэд нь аудит

хийгдэж байгаа нь үйл явц өрнөх арга замд нөлөөлж болох учраас түүний

найдвартай байдал нь хязгаарлагдмал юм.

Асуулга ба тулган баталгаажуулалт: тухайн байгууллагад ажилладаг

буюу ажилладаггүй мэдлэг бүхий хүмүүсээс мэдээлэл эрэлхийлэх. Үүнийг

хяналтын болон нарийвчилсан сорилын аль алинд ашиглаж болно. Тулган

баталгаажуулалт нь нягтлан бодох бүртгэлийн данс бүртгэлд агуулагдаж

буй мэдээллийг бататгах үүднээс явуулсан асуулгыэ хариу юм.

Тооцоолон бодолт: үндсэн баримт, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлт

арифмктикийн хувьд алдаагүй эсэхийг шалгах. Энэ нь нарийвчилсан

сорилын гол хэсэг бөгөөд бид нотлох зүйл бүрдүүлдэг учир энэ нь маш

найдвартай юм.

Шинжилгээний горим: санхүүгийн мэдээллийн зүйлсийн хоорондын буюу

санхүүгийн болон санхүүгийн бус мэдээллийн зүйлсийн хоорондын уялдаа

холбоонд хийх шинжилгээ. Нотлох зүйлийн эх сурвалж болохын хувьд

түүний найдвартай байдал нь шалгасан уялдаа холбооны үнэмшилтэй

байдал болон ашиглагдсан мэдээлэлд тавигдсан хяналтуудаас ихээхэн

хамаарна.

Аудитын сорилт

7. Аудитын төлөвлөгөөнд хяналтын сорилууд, нарийвчилсан шинжилгээний

горимуудын хослолыг тусгах бөгөөд газрын захирлын зөвшөөрсөн

нарийвчилсан сорилууд ямар үр дүнтэй байхаас хамаарч Ерөнхий

аудиторын санал дүгнэлтийг дэмжих хандлагатай зохистой нотлох зүйл

гаргаж өгнө. Шаардлагатай сорилуудыг тодорхойлсон аудитын

дэлгэрэнгүй хөтөлбөрийг төлөвлөгөөнд хавсаргана. Дараахь заалтуудын

аудитын сорилын гурван гол хэлбэр бүрт зориулсан арга хндлагыг товч

тайлбарлана.

52

Хяналтын сорил

САБ 6.2 Хяналтад найдахаас өмнө бид тэдгээр хяналт тухайн хугацааны турш

үр нөлөөтэй, тууштай ажиллаж байсан эсэхийг нотлох сорил гүйцэтгэвэл

зохино.

САБ 6.3 Хяналтууд үр нөлөөтэй гэдэг нь сорилоор нотлогдвол бид хамгийн бага

түвшний нарийвчилсан горим гүйцэтгэнэ. Хэрэв хяналтууд үр нөлөөтэй биш гэж

дүгнэвэл бид түүнд найдаж болохгүй бөгөөд аудитынхаа төлөвлөгөөг эргэн

хянана.

8. Бид хяналтын сорилын хоёр арга хандлага хэрэглэж болох бөгөөд

тэдгээрийг “ Төлөвлөлт” хэмээх 5 дугаар бүлгийн “ Аудитын төлөвлөлтийн

тэмдэглэл бэлтгэх” гэсэн хэсэгт тайлбарласан.

Эрсдэлийг бууруулагч хяналтын сорилууд- тодорхой эрсдэлд чиглэсэн

нэг хяналтыг сорьж шалгахад ашиглана.

Хяналтад найдах стратеги- аудитын нэг буюу хэд хэдэн зорилтод

хамаатай хяналтуудын ерөнхий тогтолцоог сорьж шалгах болон түүнд

найдах тохиолдолд хэрэглэнэ.

9. Хяналтад найдах стратегийг хэрэглэхээс өмнө гол хяналтуудыг олж

тогтоохын тулд тогтолцооны хяналтын үнэлгээ хийнэ. Энэ нь үйл

ажиллагаа зохих ёсоор явагдаж байгааг илтгэх нотлох зүйл олж авахын

тулд сорьж шалгах тэрхүү гол хяналтууд юм. Үйлчлүүлэгчдийн ихэнх нь

комдьютерт суурилсан тогтолцооноос ихээхэн хамааралтай бөгөөд хэрэв

хяналтад найдах стратегийг хэрэглэх гэж байгаа бол бид мэдээллийн

технологийн хяналтын горимуудыг үнэлэх хэрэгтэй болно.

10.Хяналт тухайн хугацааны турш үр нөлөөтэй бөгөөд тууштай ажиллаж

байсныг нотлохын тулд бид сорилын аль нэг аргыг хэрэглэж болно.

Эдгээрийг дор товчлон тайлбарлавал:

Асуулга ба тулган баталгаажуулалт. Энэ нь гол төлөв хяналт хариуцсан

удирдах ажилтнаас амаар авах асуулга юм. Тулган баталгаажуулалт нь

энгийн даган мөшгих сорилоос эхлээд хяналт сайн ажиллаж байсан эсэхийг

нягтлах давтан гүйцэтгэх сорил байж болно.

Ажиглалт. Аудитын жим үлдээдэггүй хяналтыг сорьж шалгахад үүнийг

ашиглаж болно. Хяналтыг ажиглалт хийж сорихдоо аудит хийж буй

санхүүгийн жилийн хугацаанд хийх нь чухал. Тиймээс ажиглалтын сорил

төлөвлөлтийн үед буюу эсвэл завсрын шатанд объект дээр очих үед гол

төлөв хийгдэнэ.

53

Түүвэрлэлт. Тухайн хугацаанд хийгдсэн ажил гүйлгээний түүвэрт үндэслэн

хяналтын үйл ажиллагааг сорих.

11.Тухайн хугацаанд цөөн тооны ажил гүйлгээнд хяналт хэрэгжсэн

тохиолдолд бүх ажил гүйлгээг сорьж шалгана. Хэрэв түүвр сонгож авах

шаардлагатай бол Аудитын түүвэрлэлтийн талаархи АОУС 530-д

тусгагдсан удирдамжийг мөрдөх ёстой.

12. Хэрэв түүвэрлэлтийн аргыг хэрэглэх бол эрсдэлийг бууруулагч

хяналтуудыг сорих түүврийн хэмжээ ерөнхийдөө их бөгөөд алдааг тэвчиж

болох хэмжээ бага байдаг. Улмаар эрсдэлийг бууруулагч хяналтын сорил

нь хяналтад найдах стратегийн хэсэг болох сорилуудаас илүү өндөр

төвшний баталгаа шаарданав

13. Хяналтын сорилын үр дүнг үнэлхэд хялбар. Хэрэв хяналтыг сорьж

шалгахдаа асуулга ба тулган баталгаажуулалт, аль эсвэл ажиглалт хийсэн

бол бидний сорилууд нэг бол амжилттай, эсвэл амжилтгүй болно. Хэрэв

түүвэрлэх арга хэрэглэсэн бөгөөд түүвэрт илэрсэн алдаа нь хүлээн

зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс бага байвал бид баталгаажуулалтын

төлөвлөсөн төвшинг баримталж хамгийн бага түвшний нарийвчилсэн

горим хэрэгжүүлнэ. Хэрэв илэрсэн алдаа хүлээн зөвшөөрөгдөх дээд

хэмжээнээс их байвал бид аудтын төлөвлөгөөгөө эргэж харах ёстой. Энэ

нь нарийвчилсан горимоос бүх баталгаагаа олж авна гэсэн үг. Хэрэв

хяналтын аливаа доголдол олж тогтоовол түүний шалтгааныг судалж,

эрсдэлийн аудитийн ажилын хөтөлбөрт нөлөөлөх эсэхийг тогтооно. Гол

хяналтуудын аливаа доголдлыг удирдлагад нь тайлагнана.

Шинжилгээний нарийвчилсан горимууд

САБ 6.4 Бидний хэрэгжүүлэх шинжилгээний нарийвчилсан горимууд нь

бүртгэгдсэн дүн материаллаг хэмжээгээр буруу илэрхийлэгдээгүй гэж дүгнэхийн

тулд бүртгэгдсэн дүнг санхүүгийн ба санхүүгийн бус мэдээллээс гаргаж авсан

хүлээгдэж дүнтэй харьцуулна.

САБ 6.5 Хэрэв шинжилгээний нарийвчилсан горим бидний тооцсон тэвчиж

болох зөрүүнээс илүү алдааг урьдчилан тогтоовол бид түүнээс баталгаа

авахгүй бөгөөд аудитын төлөвлөгөөгөө эргэж хянана.

14.Шинжилгээний горим нь шинжилгээний нарийвчилсан горимыг хэрхэн

хэрэгжүүлэх болон үр дүнгий нь хэрхэн үнэлхийг тайлбарлаж өгнө. Ийм

горимыг аудитын мөрөөр анхаарах асуудлыг олж тогтоох үүднээс

54

мэдээлэл хоорондын уялдаа холбоог шалгадаг гарцын хяналтаас ялгаж

зааглах нь чухал.

15.Шинжилгээний нарийвчилсан горимууд хэрэглэхийн давуу тал нь нийт

олонлогийг шалгаж, түүвэрлэлтийн эрсдэлийг арилгадагт оршино. Тэдгээр

нь үнэмшилтэй холбогдох мэдээллээс хүлээгдэж буй дүнг гаргах болон

тэрхүү хүлээгдэж буй дүнг бодит бүртгэгдсэн дүнтэй харьцуулахаас

бүрдэнэ. “ Шинжилгээний горим “ хэмээх АОУС 520-ийн дараахь ишлэл нь

хүлээгдэж буй болон бүртгэгдсэн дүнгүүдийн хоорондын зөрүүний хүлээн

зөвшөөрөгдөх хэмжээг хэрхэн тогтоохыг тайлбарлана.

“Шинжилгээний нарийвчилсан горимыг боловсруулж хэрэгжүүлэхдээ

хүлээгдэж буй дүнгээс зөрсөн, цаашид мөшгин шалгалгүй хүлээн зөвшөөрч

болох зөрүүний хэмжээг аудитор судалж үзнэ. Ийнхүү судлах нь

материаллаг байдал болон баталгааны хүсүүштэй түвшинд нийцэж буй

эсэхээс юуны өмнө шалтгаална. Энэхүү дүнг тодорхойлохдоо тодорхой

дансны үлдэгдэл, ажил гүйлгээний анга буюу илчлэл тодруулга дахь буруу

илэрхийллүүд нийлээд үл хүлээн зөвшөөрөх хэмжээнд хүрэх боломж бий

эсэхийг судалж үзнэ. Материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл гарах

эрсдэл ихсэхийн хэрээр аудитор хүлээгдэж буй дүнгээс зөрсөн, цаашид

мөшгин шалгалгүй хүлээн зөвшөөрч болох зөрүүний хэмжээг багасгах

замаар баталгаажуулалтын хүсүүштэй түвшинг өндөрсгөнө”

Хэрэв зөрүү нь хүлээн зөвшөөрөх түвшингээс хэтэрч, бид загвараа өөрчилж

чадахгүй бол шинжилгээний нарийвчилсан горимоос төлөвлөсөн баталгаагаа

авч чадахгүй бөгөөд улмаар дэлгэрэнгүй сорил хийх ёстой. Гэхдээ бидний

хийсэн эрсдэлийн үнэлгээ хүчин төгөлдөр хэвээр эсэхийг нягтлах үүднээс

тэрхүү зөрүүний шалтгааныг олж тогтоохыг байнга эрмэлзэх хэрэгтэй.

16.Шинжилгээний нарийвчилсан горимоос баталгаа олж авахын тулд бид

хүлээгдэж буй дүнг тооцоход ашигласан мэдээллээ бататгах ёстой. Хэр

зэрэг бататгах нь газрын захирал болон менежерийн шийдэх асуудал

боловч тухайн мэдээллийг гаргаж авсан санхүүгийн тогтолцооны

найдвартай байдалд хийсэн бидний үнэлгээнээс хамаарна.

Дэлгэрэнгүй сорил

САБ 6.6 Дэлгэрэнгүй сорилоор аудитын зорилтыг сорьж шалгахаар төлөвлөх

тохиолдолд бид холбогдох олонлогийг олж тогтоох бөгөөд:

55

Олонлогоос түүвэр сонгох түүвэрлэлтийн тохиромжтой арга техник

хэрэглэх ба тэдгээр түүврийн хувьд дэмжих нотлох зүйлийг шалгах, аль

эсвэл

Нийт олонлогийн хувьд дэмжих нотлох зүйлийг шалгах хэрэгтэй.

САБ 6.7 Хэрэв бидний дэлгэрэнгүй сорилууд, түүний дотроос нягтлан

бүртгэлийн тооцооллын сорилууд алдаа илрүүлбэл санхүүгийн тайланд

материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл байгаа эсэх, аль эсвэл түүнд

тусгагдсан санхүүгийн ажил гүйлгээнүүдэд материаллаг хэмжээний зөрчил

байгаа эсэхийг тодорхойлох үүднээс тэрхүү алдааны нөлөөг үнэлэх хэрэгтэй.

САБ 6.8 Хэрэв түүврийн зүйлсэд дэлгэрэнгүй сорил хийсэн бол тэдгээрийн эх

олонлогт байж болзошгүй алдааг тооцоолох хэрэгтэй.

17.Дан ганц хяналтын сорилууд болон шинжилгээний горимоос аудитын

зорилт бүрт холбогдох хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах боломж

ховор.

18.Дэлгэрэнгүй сорилын хүрээнд олонлог дхаь бүх ажил гүйлгээ буюу эсвэл

түүвэрлэж авсан ажил гүйлгээнүүдийн талаар нотлох зүйл олж

авна.Жишээ нь онилсон нарийвчилсан горим хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд

жижиг олонлогийн хувьд эрсдэлийн тодорхой хүчин зүйлс олж тогтоосон

тохиолдолд бид бүх ажил гүйлгээг сорьж шалгаж болно. Жишээ нь

яамнаас агентлагт санхүүжилтийг нь сар бүр төлсөн тохиолдолд бид бүх

төлбөрийг сорьж шалгаж болно. Хэрэв олонлог дахь бүх ажил гүйлгээг

сорьж шалгах боломжгүй буюу эсвэл өртөг зардал ихтэй бол түүвэрлэх

аргыг ашиглана.

19.Бүх дэлгэрэнгүй сорилын хувьд бид дараахь зүйлсийг тодорхой зааж өгөх

хэрэгтэй.

I. Сорилтын зорилт

II. Юуг алдаа гэж үзэх

III. Хамрах олонлог

Хэрэв зөвхөн түүвэрлэсэн ажил гүйлгээнүүдийг сорьж шалгах тохиолдолд:

Түүврийг сонгож авсан эх үүсвэр болон түүнийг санхүүгийн

тайлантай тулган тохируулах горим

Сонголт хийх арга

20. Хэрэв түүвэрлэж авсан ажил гүйлгээнд алдаа илэрвэл энэ нь

системчлэгдсэн аль эсвэл санамсаргүй эсэхийг тодорхойлох үүднээс

тухайн алдааны мөн чанар, нөхцөл байдлыг судална. Улмаар

56

системчлэгдсэн алдааг олонлогын тодорхой хэсэгт, санамсаргүй алдааг

нийт олонлогт хамааруулан тооцоолно. Түүвэрлэсэн баримтуудад хийх

бүх дэлгэрэнгүй сорилыг баримтжуулах стандарт загварыг Хавсралт

В-6-д үзүүлсэн. Энэ загварт алдааг түүврийн нийт олонлогийн үнэнд

автоматаар тооцоолох арга мөн тусгагдсан.

21.Сорил тус бүрийн үр дүнг үнэлсний дараа тэдгээр үр дүнг нэгтгэнэ:

Аудитын бүх зорилтыг хамруулан данс тус бүрийн түвшинд,

Бүх дансыг хамруулан санхүүгийн тайлангийн түвшинд

Сорилын үр дүн санхүүгийн тайланд материаллаг хэмжээний буруу

илэрхийлэл буюу зөрчил үгүй эсэхийг дүгнэх боломж олгож буй эсэхийг

тодорхойлох нь мэргэжлийн шийдэл шаардана.

22.Бүх сорилын үр дүнг нэгтгэх үед тооцоолсон нийт алдаанууд материаллаг

хэмжээний буруу илэрхийлэл буюу зөрчил байж болзошгүйг илтгэн

харуулж болно. Ийм тохиолдолд бид дараахь нэмэлт ажлын аль нэгийг

хийх хэрэгтэй.

Нэг буюу хэсэг олонлог дахь томоохон түүврийг сорьж шалгах ба гарч

болзошгүй алдааны дээд доод хязгаарыг ойртуулах замаар тооцоолсон

алдааны түвшинг бууруулах

Олонлог бүр дэх алдааны түвшинг алдаа мадаггүй тоолох

23.Хэрэв дэлгэрэнгүй сорил аль нэг дансанд материаллаг хэмжээний буруу

илэрхийлэл буюу зөрчил илрүүлээгүй бол бил баталгаажуулалтын

төлөвлөсөн түвшинг баримтлана.

24.Хэрэв санхүүгийн тайланд материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл

байна гэж дүгнэвэл санхүүгийн тайландаа зохих илчлэл тодруулга буюу

залруулга тохиргоо хийхийг үйлчлүүлэгчээс шаардана. Хэрэв тэд

зөвшөөрөхгүй бол бид аудитын санал дүгнэлтээ хязгаарлана. “ Санхүүгийн

тайлангийн талаархи тайлан” хэмээх 8 дугаар бүлгийг үз. Хэрэв

материаллаг хэмжээний зөрчил байна гэж дүгнэвэл санал дүгнэлтийнхээ

үнэн зөв байдлын хэсгийг хязгаарлах бөгөөд учир нь зөрчлийг удирдлага

залруулчихаж чадахгүй.

25.Зарим үед материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл буюу зөрчил байж

болох ч түүнийг тоолох боломжгүй гэж дүгнэж болно. Энэ нь бидний ажлын

хамрах хүрээний хязгаарлалтаас шалтгаалан гол төлөв тохиолддог “

Санхүүгийн тайлангийн талаархи тайлан” хэмээх 8 дугаар бүлгийг үз.

57

Нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоолол

САБ 6.9 Бидний хэрэгжүүлэх нарийвчилсан горим нягтлан бодох бүртгэлийн

тооцооллын талаархи аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл гаргаж өгөх

учиртай. Тухайлбал, нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоолол дараахь шинжийг

агуулсан эсэх талаар хангалттай нотлох зүйл олж авах хэрэгтэй.

I. Тухайн нөхцөл байдалд үндэслэлтэй

II. Зохистой илчилж тодруулсан

26.Хэмжих нарийн хэрэгсэл байхгүй тохиолдолд санхүүгийн тайлан дахь

аливаа зүйлийн дүнг ойролцоогоор илэрхийлэхийг нягтлан бодох

бүртгэлийн тооцоолол гэнэ.

27.Энэ нь хэдийгээр аккруэл буюу хагас аккруэл сууриар бүртгэл хөтлөхөд

гол төлөв хамаатай боловч мөнгөн суурьт бүртгэлд ч бас тааралдаж

болно. Жишээ нь:

Төсвийн хувиарлалтын дансны алдагдлын тайлан дахь нийт боломжит

өр төлбөрийг тооцоолох

Мөнгөн гүйлгээний нэг бүрчилсэн бүртгэл байхгүй тохиолдолд үнийн

дүнг төсвийн хувиарлалтын дансан дахь зардал, орлогын ангиллуудаар

хуваарилан тооцоолох.

28.Нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоололд аудит хийхэд дараахь арга

хандлагын аль нэгийг буюу заримыг хэрэглэж болно.

Тооцоолол хийхдээ удирдлагын ашигласан үйл явцыг хянаж, сорих

Удирдлагын бэлтгэсэнтэй харьцуулахын тулд хараат бус тооцоолол

ашиглах

Хойшхи үйл явдлуудыг хянах

Эдгээр арга хандлага нь энэ бүлгийн эхэнд тайлбарласан аудитын гурван

ерөнхий арга хандлага, тухайлбал, хяналтыг сорьж шалгах, шинжилгээний

горим хэрэгжүүлэх буюу дэлгэрэнгүй сорил хийх аргуудыг тусгасан болно.

29.Удирдлагын ашигласан үйл явцыг хянаж сориход дараахь алхмууд

хийгдэнэ.

Мэдээллийг үнэлэх болон тооцоололын үндэс болсон төсөөллийг судлах

Тооцоололд хэрэглэсэн бодолтуудыг сорьж шалгах

Боломжтой бол өмнөх онуудад хийсэн тооцооллыг тухайн үеийн бодит үр

дүнтэй харьцуулах

Удирдлагын хяналт тавих, зөвшөөрөл өгөх горим журмыг судлах

58

30.Бид хараат бус тооцоолол хийж буюу олж аваад удирдлагын бэлтгэсэн

нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоололтой харьцуулж болно. Хараат бус

тооцоолол ашиглахдаа бид ихэвчлэн мэдээллийг үнэлж цэгнэж,

төсөөллүүдийг судалж тооцоололд хэрэглэсэн бодолтын горимыг сорьж

шалгана. Түүнчлэн өмнөх үеүдэд хийж байсан хараат бус тооцооллыг

тухайн үеийн бодит үр дүнтэй харьцуулах нь оновчтой байж болно.

31.Тайлант хугацаа дууссанаас хойш хийгдсэн ажил гүйлгээ, тохиолдсон үйл

явдлууд удирдлага буюу захирлуудын хийсэн нягтлан бодох бүртгэлийн

тооцооллын талаар аудитын нотлох зүйл гаргаж өгч болно. Ийм ажил

гүйлгээ, үйл явдлуудыг хянах нь нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоолол

хийхэд ашигласан үйл явцыг хянаж сорих буюу эсвэл нягтлан бодох

бүртгэлийн тооцооллын үндэслэлийг үнэлэхэд хараат бус тооцоолол

ашиглах хэрэгцээ шаардлагыг багасгах буюу бүр арилгаж болно.

32.Эдгээр горимын үр дүнг үнэлэхэд бид мэргэжлийн шийдлээ ашиглана.

Бидний хийх ажил нотлох зүйлээр дэмжигдсэн дүнгийн тооцоолол болон

санхүүгийн тайланд тусгагдсан дүнгийн тооцооллын зөрүүг гаргаж ирнэ.

Ийм зөрүү нь залруулга тохируулга хийхийг шаардаж буй эсэхийг

тодорхойлох ёстой. Гэхдээ нэгэнт шинжилгээний нарийвчилсан горим

учраас санхүүгийн тайлан дахь дүн хүлээн зөвшөөрөгдөх үр дүнгийн

урьдчилан тооцсон хэмжээнд байвал үндэслэлтэй гэж үзнэ.

Алдаа болон хяналтын догогдлыг мөшгин шалгах

САБ 6.10 Бид илрүүлсэн алдаа буюу хяналтын догогдлын шалтгаан, шинж

чанарыг мөшгин шалгавал зохино.

33.Алдаа буюу хяналтын догогдол бүхэн анхаарал татах учиртай бөгөөд

тэдгээрийг хэрхэн яагаад тохиолдсоныг нь эхэлж мэдэлгүй зөвхөн

материаллаг бус гэж ангилах, аль эсвэл ерөнхий үнэлгээндээ зүгээр л

дурдах нь хангалтгүй юм. Ийм ойлголтгүйгээр санхүүгийн тайланд үзүүлэх

нөлөөг нь тооцоолоход хүндрэлтэй төдийгүй, хамгийн гол нь дараахь

зүйлсийг хийх боломжгүй болно.

I. Алдаа буюу догогдлын ноцтой бадлыг үйлчлүүлэгчид мэдээлэх, хэрэв

тохиромжтой бол тогтолцоо, горим журмыг хэрхэн сайжруулах талаар

үйлчлүүлэгчид ажил хэрэгч зөвлөмж өгөх

II. Бидний хийж буй аудитад ямар үр дагавар учруулахыг сайтар судлах.

Зөвхөн бүрэн дүүрэн мөшгин шалгаснаар уг алдаа, догогдол жишээ нь

59

эрсдэлийн үнэлгээ буюу удирдлагын тайлбар мэдүүлгийн найдвартай

байдлыг эргэж хянахад хүргэх эсэхийг тодорхойлох боломжтой болно.

34.Эдгээр асуудлыг илрүүлсэн даруй мөшгин шалгах нь яухал бөгөөд

ингэснээр удирдлагын зүгээс засаж залруулах арга хэмжээг шуурхай авах,

аудитын горимд өөрчлөлт оруулах хугацаатай болох боломж бүрдэнэ.

Аудитын төлөвлөгөөг шинэчлэх

САБ 6.11 Объект дээрх ажлын туршид бид аудитын горимын үр дүнд буюу

буёад эх сурвалжаас олж авсан анхаарал татахуйц бөгөөд төлөвлөлтийн үеийн

төсөөллүүд, аудитын горимыг эргэж хянахад хүргэхүйц аливаа асуудалд соргог

хандвал зохино.

35.Аудитын төлөвлөгөө тухайн цаг үед байсан нотлох зүйл болон

төсөөллүүдэд үндэслэн боловсруулагддаг. Тиймээс энэ нь тэдгээр

төсөөлөл өөрчлөгдөөгүй нөхцөлд л хүчин төгөлдөр бөгөөд хэрэв нөхцөл

байдал өөрчлөгдвөл түүнийг эргэж хянахгүйгээр цаашид баримтлан

ажиллаж болохгүй.

36.Аудитын төлөвлөгөө нь алдаа буюу хяналтын догогдлын таамагласан

түвшинд үндэслэгдэж хийгддэг. Дээр дурдсан аудитын сорилын удирдамж

хэрэв аудитын сорилын үр дүнд хүлээгдэж байснаас өндөр түвшний алдаа

буюу хяналтын догогдол илэрвэл аудитын горимоо эргэж хянах

шаардлагатайг тайлбарласан. Энэ нь гэхдээ аудитын төлөвлөгөөг эргэж

хянавал зохих цорын ганц нөхцөл байдал биш юм. Дараахь зүйлс аудитад

ямар үр дагавар үзүүлж болохыг аудитын багийн гишүүн бүр судлах

үүрэгтэй.

Аудитын горимоос шууд олж аваагүй, гэхдээ үйлчлүүлэгчээс олж авсан

мэдээлэл нь төлөвлөлтийн үе шатанд олж тогтоогоогүй байсан

эрсдэлүүдийг зааж өгч болно. Энэ нь жишээлбэл үйлчлүүлэгчийн

ажилтнуудтай ярилцлага хийх, сроьж шалгасан зүйлтэй шууд

холбоогүй нотлох зүйлийг баримтжуулах, үйлчлүүлэгчийн ажлыг газар

дээр нь ажиглах явцад гарч ирж болно.

Гуравдагч этгээдээс шууд буюу эсвэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл,

хууль тогтоох байгууллагын баримт материалаас олж авсан мэдээлэл.

Бид заримдаа зөрчил, зүй зохисгүй байдлын шинж тэмдгийн талаар

олон нийтээс захидал хүлээн авдаг бөгөөд ийм асуудлууд мөн хууль

тогтоох байгууллагын хэлэлцүүлэг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр

60

сөхөгдөж болно. Эдгээр нь бидний аудитад ямар үр дагавар үзүүлэхийг

байнга судалж байх хэрэгтэй.

37.Аудитын төлөвлөгөө уян хатан байх шаардлагатай. Төлөвлөсөн арга

хандлага маань аудитын үе шат бүрд тохиромжтой хэвээр эсэхийг судлах

ба үйлчлүүлэгчийн үзүүлдэг үйлчилгээ, орлого, зарлагын хэмжээ, шинж

чанар өөрчлөгдсөн г.м төлөвлөгөөнд өөрчлөлт оруулахыг шаардсан

томоохон үйл явдлуудыг хянаж шинжлэх хэрэгтэй.

Объект дээрх ажлыг баримтжуулах

САБ 6.12 Аудитын ажлын баримт материалд хэрэгжүүлсэн аудитын горимууд,

гаргасан дүгнэлтүүд болон аудитын санал дүгнэлтэнд үзүүлсэн үр дагаварыг

баримтжуулах хэрэгтэй. Шийдэл ашигласан бүх томоохон асуудлын

үндэслэлийг түүнд тэмдэглэх нь зүйтэй.

38.Ажлын баримт материал нь гүйцэтгэсэн ажлын чухал бүртгэл болж өгөх

бөгөөд шаардагдах бүх ажлыг бүрэн гүйцэтгэсэн эсэхийг магадлахад

аудиторуудад тусалж, гаргасан санал дүгнэлтийг дэмжих нотлох зүйлээр

ханган, хийсэн аудитын ажлыг хянах боломж олгоно.

39.Объект дээрх ажлыг тэмдэглэсэн баримт материалд наад зах нь дараахь

зүйлс байвал зохино:

o Төлөвлөгөөнд тусгагдсан аудитын бүх горим хэрэгжсэн эсэх, хэрэв

төлөвлөснөөс өөрөөр хэрэгжсэн бол тэгэх үндэслэл, зөвшөөрөл байсан

эсэх

o Аудитын горимын үр дүн, илрүүлсэн аливаа алдаа, хяналтын догогдлыг

тодорхой гаргаж тавих

o Бүх алдаа, хяналтын догогдлуудыг мөшгин шалгасан бөгөөд

үйлчлүүлэгчтэй шаардлагатай хэмжээнд хэлэлцсэн

o Шийдэгдээгүй буюу үйлчлүүлэгчид мэдэгдвэл зохих аливаа асуудлууд

o Объект дээрх ажлаас хийсэн аудиторын дүгнэлтүүд, тэдгээр дүгнэлтийг

гаргахад ашигласан шийдэл болон тэдгээрийн үндэслэл шалтгаан.

40.Үйлчлүүлэгчтэй харилцсан бүх бичиг баримтыг уулзалтын

тэмдэглэлүүдийн хамт хадгалах нь зүйтэй. Боломжтой бол уулзалтын

тэмдэглэлийг үйлчлүүлэгчид танилцуулж зөвшөөрүүлэх хэрэгтэй.

41.Баримтжуулалт сайн хийгдсэн эсэхийг шалгах хялбар арга бол тухайн

аудиттай холбоогүй боловч туршлагатай аудитор цугларсан нотлох

61

зүйлийг төвөггүйхэн нягталж, гаргасан дүгнэлтийг ойлгож дэмжих

боломжтой байх явдал юм.

42.Объект дээрх ажлыг баримтжуулахад ашиглах стандарт загваруудыг

хавсаргав. Хавсралт В-3 нь аудитын явцад хөндөгдсөн бүх асуудал,

алдаа, хүндрэл бэрхшээл, ажиглалтуудыг бүртгэх загвар юм. Мөн энэ

загварт асуудал тус бүрийг хэрхэн шийдвэрлэснийг бүртгэх зай бий.

Хавсралт В-4-т данс бүрт санхүүгийн гол мэдээллүүдийг бүртгэх

болон аудитын явцад гарах аливаа өөрчлөлтийг мөшгих хуваарийг

үзүүлсэн. Энэ хавсралтад тухайн жилийн дүн болон өмнөх жилийн

дүнгийн хоорондын шинжилгээг мөн оруулсан. Хавёралт В-5 нь аудитын

бүх сорилыг баримтжуулах ажлын баримт материалын стандарт

загзар юм. Хавсралт В-6-д түүвэрлэсэн баримтуудад хийсэн бүх

дэлгэрэнгүй сорилуудыг баримтжуулах стандарт загварыг үзүүлсэн.

Энэ нь загварт алдааг түүврийн нийт олонлогийн үнэнд автоматаар

тооцоолох арга мөн тусгагдсан. Хавсралт В-7-д данс бүрийн хүрээнд

хийгдсэн аудитын ажлыг хураангуйлах болон данс бүрийн үнийн дүнгийн

талаар дүгнэлтэнд хүрэх загварыг үзүүлэв.

7 дугаар бүлэг: ДУУСВАР БОЛГОХ

Оршил

1. .Энэ бүлэгт аудитыг дуусвар болгох талаархи бодлого, удирдамжийг авч

үзсэн. үүнд санхүүгийн тайланг бүхэлд нь хянах, хойшхи үйл явдлуудыг

хянах, өөдрөг үйл ажиллагааны суурь ашиглах нь оновчтой эсэхийг

дүгнэх, удирдлагын тайлбар мэдүүлэг олж авах, шалгалтын журналд

ажлын үр дүнг нэгтгэх,гэрчилгээний журналыг бүрдүүлж аудитын

62

гэрчилгээнд гарын үсэг зух асуудал тусгагдсан. Дуусвар болгох горимын

зорилт нь санхүүгийн тайлангууд илчлэл тодруулгын бүх шаардлагад

нийцсэн эсэх, аудитын гэрчилгээний зохистой хэлбэрийг тогтоохын тулд

аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл олж цуглуулсан эсэх, аудитын

нотлох зүйл ажлын баримт материалд зохих ёсоор баримтжуулагдсан

эсэхийг нягтлах явдал юм.

2. Энэ бүлэгт авч үзсэн бодлого, удирдамжийг мөрдсөнөөр “ Өөдрөг үйл

ажиллагаа” хэмээх АОУС 570, “ Хойшхи үйл явдлууд” хэмээх АОУС 560

болон “ Удирдлагын тайлбар мэдүүлэг” хэмээх АОУС 580-ыг мөрдөх юм.

Санхүүгийн тайланг бүхэлд нь хянах

САБ 7.1 Аудитын дуусвар болгох үе шатанд санхүүгийн тайланг бүхэлд нь

хянах хэрэгтэй. Хянахдаа дараахь зүйлийг судалж үзнэ.

Санхүүгийн тайлангууд хууль тогтоомжийн шаардлагад нийцэж

байгаа эсэх

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого нь дансны төрөл чиглэлд

тохирсон, зохих ёсоор дэлгэн илчлэгдсэн, тууштай хэрэгжсэн бөгөөд

тухайн байгууллагад тохирсон эсэх

Санхүүгийн байгууллагууд бүхэлдээ байгууллагын талаархи бидний

мэдлэг болон аудитын горимын үр дүнтэй нийцэж байгаа эсэх

Санхүүгийн тайланд байгаа илчлэл тодруулгын хэлбэр шударга эсэх

3. Санхүүгийн тайланг бүхэлд нь хянах хоёр гол зорилго бий:

Санхүүгийн тайлан дахь илчлэл тодруулга ба мэдээлэл нь зохих ёсоор

толилуулах буюу үнэн зөв, шударга байр суурь илэрхийлэхэд

оновчтой эсэх, санхүүгийн тайлангууд хууль тогтоомж болон Сангийн

яамнаас гаргасан журам зааврын дагуу бэлтгэгдсэн эсэхийг нягтлах

Санхүүгийн тайланд толилуулсан мэдээллийг шүүмжлэлтэй байр

сууринаас харах, тэр нь байгууллагын талаархи бидний мэдлэг,

аудитын горимын үр дүнтэй нийцэж буй эсэхийг нягтлах

3. Энэ үйл явцад тус дөхөм болох үүднээс цаашид санхүүгийн тайлангийн

төрлүүдээр хяналтын хуудас тусгайлан гаргах шаардлага бий.

63

4. Аудитын төлөвлөлтийн үе шатанд байгууллагын нягтлан бодох

бүртгэлийн бодлогыг судалж үздэг бөгөөд дуусвар болгох үе шатанд

түүнийг аудитын горимын үр дүнтэй харьцуулан дахин судалж үзнэ.

5. Санхүүгийн тайланд толилуулсан мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийж хянах

дэлгэрэнгүй удирдамжийг “Объект дээх ажил” хэмээн 6 дугаар бүлэгт

өгсөн болно. Ийнхүү хянахад дараахь зүйлийг анхаарна:

өмнө нь олж авсан мэдээлэл, тайлбарууд болон аудитын явцад

өмнө нь гаргасан дүгнэлт санхүүгийн тайланд зохих ёсоор

тусгагдсан эсэх

хяналтын явцад санхүүгийн тайлангийн тодруулга болон илчлэл

тодруулгад нөлөөлөхүйц ямар нэгэн шинэ хүчин зүйл илэрсэн эсэх

санхүүгийн тайлан дахь мэдээллийг холбогдох бусад тоо

баримттай харьцуулах нь санхүүгийн тайлангууд бүхэлдээ

байгууллагын бизнесийн талаархи бидний мэдлэгтэй нийцэж буй

эсэх талаар дүгнэлт хийхэд дөхөмтэй үр дүн өгсөн эсэх

санхүүгийн тайлангийн тодруулгад асуудлыг сайн, эсвэл саар

талаас нь харуулах гэсэн удирдлагын хүсэл зоригоос шалтгаалан

зохисгүй нөлөө орсон эсэх

тухайн аудитын явцад болон өмнөх оны аудитаар тогтоогдсон

залруулагдаагүй нийт буруу илэрхийллүүдийн санхүүгийн тайланд

үзүүлж болзошгүй нөлөө.

Санхүүгийн тайланг хянахын өмнө аудитын ажлын баримт материал дахь

Хөтлөгч хувиартай тулгаж магадлах ёстой. Энэхүү Хөтлөгч хураарь нь

үйлчлүүлэгчийн шалгах баланстай тохирч байх учиртай. Эдгээр шалгалт нь

санхүүгийн тайлангууд нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтөд үндэслэн зохих ёсоор

бэлтгэгдсэн эсэхийг нягтлана. Хэрэв санхүүгийн тайлангийн шинэ төсөл хүлээж

авбал тулгаж магадласан төсөлтэй харьцуулж, бүх тохируулгыг ажлын баримт

материалд зохих есоор тусгаж шалгасан эсэхийг нягтлах ёстой. Ихээхэн

тохируулга, өөрчлөлт хийгдсэн бол санхүүгийн тайланг дахин хянана.

Хойшхи үйл явдлуудыг хянах

САБ 7.2 Санхүүгийн тайлан болон бидний гэрчилгээнд хойшхи үйл явдлууд

хэрхэн нөлөөлөхийг судалж үзнэ. Бид дараахь хугацаанд тохиолдсон үйл

явдлыг анхаарна.

64

Тайлант хугацааны эцэс болон аудитын гэрчилгээний огнооны хооронд

Аудитын гэрчилгээний огноо болон санхүүгийн тайланг хэвлэж нийтэлсэн

огнооны хооронд

Санхүүгийн тайлан хэвлэн нийтлэгдсэнээс хойш, гэхдээ холбогдох

байгууллагад танилцуулахаас өмнө.

Тодорхойлолт

6. Хойшхи үйл явдлуудыг АОУС 560-д тайлант хугацааны эцсээс хойш,

санхүүгийн тайланг гишүүд болон тэдгээртэй адилтгах этгээдэд

танилцуулахаас өмнө тохиолдсон холбогдох үйл явдлууд ба илрүүлсэн

баримтууд гэж тодорхойлсон

7. Санхүүгийн тайлангуудыг Сангийн яаманд хүргүүлсэн огноог хойшхи үйл

явдлуудын төгсгөл гэж үзнэ.

8. САБ 7.2-т хойшхи үйл явдалтай холбоотой өөр өөр хоёр хугацааг заасан.

Аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурсан огноо

Санхүүгийн тайлангуудыг хэвлэж нийтэлсэн огноо

Эдгээр огноо хойшхи үйл явдлын хугацааг гурав хувааж байгаагаараа

чухал юм. Бидний ажлын хамрах хүрээ, үүрэг хариуцлага, хойшхи үйл

явдал, тохиолдсон цаг хугацаанаас хамааралтай.

9. Аудит хийгдсэн санхүүгийн тайланг ҮАГ хэвлэж УИХ-д танилцуулах үүрэг

хүлээсэн тохиолдолд уг тайланг УИХ-д хүргүүлсэн огноогоор санхүүгийн

тайланг хэвлэж нийтэлсэн огноог тооцно. Аудит хийгдсэн санхүүгийн

тайланг холбогдох сайд Засгийн газар, УИХ-д танилцуулдаг буюу эсвэл

Засгийн газар УИХ-д танилцуулахаас нь өмнө Удирдлагын зөвлөлөөр

хэлэлцдэг Засгийн газрын агентлагууд, бусад байгууллагын хувьд

Ерөнхий менежер дараахь этгээдэд хүргүүлсэн огноогоор нь санхүүгийн

тайланг хэвлэж нийтэлсэн огноог тооцно:

o Сайд буюу

o Зөвлөлийн гишүүд

Энэ хоёрын аль алинд хүргүүлдэг тохиолдолд, аль эрт хүргүүлсэн огноог нь

тайланг хэвлэн нийтэлсэн огноо гэж тооцно.

Бидний ажлын хамрах хүрээ

65

Тайлант хугацааны эцэс болон аудитын гэрчилгээний огнооны

хооронд тохиолдсон хойшхи үйл явцууд

10.Аудитын гэрчилгээний огноо хүртэлх хугацаанд тохиолдсон материаллаг

хэмжээний бүх хойшхи үйл явдлуудыг олж тогтоосон бөгөөд санхүүгийн

тайланд зохих тохируулга буюу илчлэл тодруулга хийгдсэн гэсэн

баталгаа олж авах үүднээс аудитын горим хэрэгжүүлэх ёстой. Гэхдээ,

хойшхи үйл явдлуудыг шалгах нь ялангуяа нягтлан бодох бүртгэлийн

тооцоололд аудит хийх тохиолдолд дансны сорилтын салшгүй хэсэг

байдаг. Тиймээс тайлант хугацааны эцсээс хойш хүлээн авсан

нэхэмжлэлүүдийг хянах замаар аккруэлуудыг шалгаж болно.

11.Түүнчлэн санхүүгийн тайланд тохируулга буюу илчлэл тодруулга хийхийг

шаардсан хойшхи үйл явдлуудыг олж тогтоох тусгай горим хэрэгжүүлнэ.

Эдгээр горимыг объект дээр очиж аудит хийх үед гүйцэтгэх бөгөөд

аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурах үед эргэж хянана. Эдгээр горимд

дараахв зүйл багтаж болно.

Хойшхи үйл явдлуудыг олж тогтоох горимуудыг нь мэдэх үүднээс

удирдлагад асуулга тавих

Зөвлөлийн хурал болон удирдлагын бусад хурлын тэмдэглэлийг

унших

Санхүүгийн хамгийн сүүлийн мэдээлэл, жишээлбэл, тайлант

хугацааны дараахь удирдлагын бүртгэл, төсөв, мөнгөн гүйлгээний

прогнозыг хянах

Удирдлагаас тайлбар мэдүүлэг бичүүлж авах

Тайлант хугацааны эцсээс хойш гарсан бөгөөд шалгагдагч

байгууллагад нөлөөлөхүйц УИХ, Засгийн газар, Сангийн яамны

шийдвэрийг судлах. Тухайлбал, санхүүгийн тайланд тохируулга буюу

илчлэл тодруулга хийхийг шаардсан аливаа шийдвэр, тайлан, шинэ

хууль тогтоомжийн үр дагаврыг судлах

Хойшхи үйл явдлуудыг хянах стандартын программ боловсруулж ашиглах

шаардлага бий. Энэ программ нь аудитын ажил нэг бүрийн хэрэгцээнд тохирч

байх нь зүйтэй.

12.Аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурах горимыг хэр зэрэг шинэчлэх нь

объект дээр очиж аудитын гол шалтгааныг хийснээс хойш хэр их хугацаа

өнгөрснөөс шалтгаална. Объект дээр очиж шалгаснаас хойш нилээд

66

хугацаа өнгөрсөэ бол бид одоогийн байдлыг анхааралтай ажиглаж,

эрсдэлийн чиглэл, болзошгүй өөрчлөлтийн талаар ямар нэгэн өөрчлөлт

гарсан эсэхийг судална. Объект дээр очиж аудит хийснээс хойш нэг их

удахгүй аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурсан бол бид зөвлөлийн

хурлын тэмдэглэлийг хянах, удирдлагад асуулга тавих, удирдлагаас

тайлбар мэдүүлэг бичүүлж авахаар горимоо хязгаарлаж болно.

Аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурсан болон санхүүгийн

тайланг хэвлэж нийтэлсэн огнооны хооронд тохиолдсон

хойшхи үйл явдлууд

13.АОУС 560 аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурсан болон санхүүгийн

тайланг хэвлэж нийтэлсэн огнооны хооронд тохиолдсон материаллаг

хэмжээний хойшхи үйл явдлуудыг санхүүгийн тайланг хэвлэн нийтлэхээс

өмнө олж мэдвэл санхүүгийн тайланд өөрчлөлт хийх шаардлагатай

эсэхийг судалж, уг асуудлыг Ерөнхий менежер буюу Удирдах зөвлөлтэй

хэлэлцэн, аудитын гэрчилгээнд ямар үр дагавартайг нь авч үзнэ.

Санхүүгийн тайланг хэвлэн нийтэлсэн болон хүргүүлсэн

огнооны хооронд тохиолдсон хойшхи үйл явдлууд

14.АОУС 560 Санхүүгийн тайланг хэвлэн нийтэлсэн болон хүргүүлсэн

огнооны хооронд тохиолдсон материаллаг хэмжээний хойшхи үйл

явдлуудыг эрж хайхыг аудиторуудаас шаардаагүй. Хэрэв, ийм үйл

явдлуудын талаар энэ хугацаанд олж мэдвэл бид 14 дэх заалтад

заасантай ижил арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ.

15.Гэхдээ төрийн аудитын байгууллагын үүрэг хариуцлага хувийн хэвшлийн

аудиторуудынхаас илүү өргөн хүрээтэй юм. Аудитын гэрчилгээний огноо

болон санхүүгийн тайланг хүргүүлсэн өдрийн хооронд нилээд хугацаа

өнгөрсөн байвал бид хойшхи үйл явдлуудын хяналтаа хүргүүлсэн өдрийн

байдлаар шинэчлэнэ.

16.Санхүүгийн тайланг нэгэнт хэвлэж нийтэлснийх нь дараа засаж өөрслөх

боломжгүй учраас санхүүгийн тайлангийн хэвлэн нийтэлсэн огноо чухал

юм. Гэхдээ бид гэрчилгээгээ татан авах буюу эсвэл нэмэлт тайлан гаргаж

өгөх боломжтой.

67

Өөдрөг үйл ажиллагаа

САБ 7.3 Үйл ажиллагаагаа ойрын ирээдүйд амжилттай үргэлжлүүлэх

үйлчлүүлэгчийн чадаврыг судалсан эсэхээ аудитыг дуусвар болгох үе шатанд

бид нягтална. Өөдрөг үйл ажиллагааны үндэслэлд нөлөөлж болохуйц

асуудлуудын хяналтыг аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурах өдрийн байдлаар

шинэчлэх нь зүйтэй.

17.Өөдрөг үйл ажиллагааны талаархи үүрэг хариуцлагыг “ Өөдрөг үйл

ажиллагаа” хэмээх АОУС 570-д тайлбарласан. АОУС өөдрөг үйл

ажиллагааны үндэслэл үйлчлүүлэгчдэд хэрхэн хамаарах, санхүүгийн

тайланг бэлтгэхэд түүнийг ашигласан бол тэр ньтохиромжтой эсэхийг

хэрхэн шалгахыг тайлбарласан.

18.Санхүүгийн тайланг баталсан өдрөөс хойш үйлчлүүлэгч наад зах нь нэг

жилийн хугацаанд үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэхэд хангалттай нөөц,

боломжтой эсэхийг мэдэх үүднээс мөнгөн гүйлгээний прогноз болон

төсвийг аудитыг дуусвар болгох үе шатанд хянана. Түүнчлэн,

үйлчлүүлэгчийн ирээдүй улс төрийн хувьд тодорхойгүй байгааг нотлох

зүйл бий эсэх, аль эсвэл үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааг ихээхэн хумих

улс төрийн шийдвэр гарсан эсэхийг судална.

Удирдлагын тайлбар мэдүүлэг

САБ 7.4 Аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авахад чухал

тохиолдолд Ерөнхий менежер буюу Гүйцэтгэх захирлаас санхүүгийн тайлангийн

хувьд материаллаг асуудлаар тайлбар мэдүүлэг бичүүлж авна. Түүнчлэн ажил

гүйлгээний үнэн зөв байдлыг хангах үүрэг хариуцлагаа хүлээн зөвшөөрч байгаа

талаар Ерөнхий менежер буюу Гүйцэтгэх захирлаас тайлбар мэдүүлэг бичүүлж

авна.

19.Удирдлагаас тайлбар мэдүүлэг авах гурван шалтгаан байдаг

Аливаа асуудалд хамаатай баримтын талаархи мэдлэг дан ганц

удирдлагаар хязгаарлагдах тохиолдолд

Зардлын үнэн зөв байдлын төлөөх удирдлагын үүрэг хариуцлагыг

хүлээн зөвшөөрүүлэх

Санхүүгийн тайланг бэлтгэх удирдлагын үүрэг хариуцлагыг хүлээн

зөвшөөрүүлэх

68

Үүрэг хариуцлагын талаархи мэдэгдлийг хавсаргасан санхүүгийн тайлангийн

гарын үсэг зурагдсан хувийг хүлээн авснаар бид хамгийн сүүлийн үеийн нотлох

зүйл олж авч байгаа юм.

20.Олдох боломжтой гэж үзэж болох аудитын бусад нотлох зүйлийг

удирдлагын тайлбар мэдүүлгээр оруулж болохгүй. Гэхдээ зарим үед,

жишээлбэл, удирдлагын санаархлыг нотлох зүйл шаардлагатай буюу

эсвэл тухайн асуудал ихэнхдээ эрэгцүүлэл, санал бодлын шинжтэй байх

тохиолдолд тэдгээр нь олдох боломжтой цорын ганц нотлох зүйл байдаг.

21.Удирдлагын тайлбар мэдүүлэгт Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах

этгээд гарын үсэг зурах бөгөөд учир нь тэрбээр дараахь зүйлийг шууд

хариуцна:

Нягтлан бодох бүртгэлийг зохих ёсоор нь хөтлөх

Санхүүгийн тайланг бэлгэх

Санхүүгийн ажил гүйлгээний үнэн зөв байдлыг хангах

Санхүүгийн ажил гүйлгээний үнэн зөв байдал

22.Санхүүгийн ажил гүйлгээний үнэн зөв байдлын төлөөх Ерөнхий

менежерийн үүрэг хариуцлага ихээхэн чухал бөгөөд түүнийгээ хэрхэн

хэрэгжүүлсэн талаар жил тутам албан ёсоор тайлагнана. Тайлбар

мэдүүлэг бичүүлж авах замаар үүнийг хийнэ.

Аудитын хураангуй

САБ 7.5 Бид аудитын горимуудаа хийж дуусгаад илрүүлсэн зүйлсийнхээ

хураангуйг бэлтгэнэ. Энэхүү хураангуйд аудитын гол асуудлууд тэдгээрийг

шийдвэрлэсэн байдал, зөвшилцсөн тохируулгуудыг тайлбарлаж, аудитын

гэрчилгээний тохиромжтой хэлбэрийг оруулж өгнө. Хураангуйг ахлах аудитор,

аудитын менежер болон газрын захирал нар хянаж гарын үсэг зурна.

23.Хураангуй нь аудитаар илрүүлсэн зүйлсийг тайлбарласан дээд зэргийн

товчлол юм. Энэ нь хэдийгээр товч баримт бичиг боловч аудитын

гэрчилгээний хэлбэрийг оновчтой сонгосон гэдгийг нотлох зүйлсийг

хураангуйлан хариулах хангалттай мэдээлэл агуулах учиртай. Үүнд наад

зах нь дараах зүйлс тусгагдана:

I. үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа болон зорилгын хураангуй

69

II. үйлчлүүлэгч үйл ажиллагаагаа эрхэлж буй зохицуулалтын орчны

хураангуй

III. Аудитын арга хандлагын тайлбар, хяналтын сорилууд болон

нарийвчилсан горимын хоорондын тэнцвэр

IV. Олж тогтоосон гол эрсдэлүүдийн хураангуй

V. Байгууллагын зарлага, орлогын талаархи тайлбар

VI. Гол балансын талаархи тайлбар

VII. чухал дансан дахь нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын тайлбар

VIII. Аудитын горимын үр дүнгийн тайлбар

IX. Зарчмын буюу шийдлийн шинжтэй хэцүү асуултууд бүхий хэсгүүдийн

нарийн ширийн зүйлс

X. Аудитын асуудлууд болон тэдгээрийг шийдвэрлэсэн байдлын

хураангуй

XI. чухал боловч материаллаг бус залруулагдаагүй алдаанудын талаархи

тайлбар

XII. Анхаарал татахуйц бусад чухал асуудлын хураангуй

XIII. Шийдэгдээгүй асуудлууд, жишээлбэл, төсвийн зардлын зүйл хооронд

мөнгө шилжүүлэх талаар Сангийн яамны зөвшөөрөл буюу эсвэл

санхүүгийн тайланд өөрчлөлт хийхийг зөвшөөрсөн захидал хүлээгдэж

байгаа

XIV. Дараа жилүүдийн аудитаар авч үзэх асуудлуудын хураангуй

XV. Аудитын гэрчилгээний тохирох загварын талаархи дүгнэлт

24.Зөрчилгүйгээс өөр аудитын санал дүгнэлт гарах тохиолдолд, аль эсвэл

Ерөнхий аудиторын тайлан нийтлэгдэх тохиолдолд бүрэн үндэслэлийг нь

хураангуйд тусгаж өгөх хэрэгтэй. Аудитын тайлагналын талаархи бүрэн

хэмжээний удирдамжийг “ Санхүүгийн тайлагналын талаархи тайлан”

хэмээх 8 дугаар бүлэгт өгсөн болно.

Аудитыг дуусвар болгох хяналтын хуудас

25.Аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурахын өмнө Аудитыг дуусвар болгох

хяналтын хуудсыг бөглөх ёстой. Хяналтын хуудас нь дуусвар болгох

горимыг хянахад тус дөхөм болох зорилгоор боловсруулагдсан. Уг

Хяналтын хуудсын хувийг Хавсралт С-1-д хавсаргав.

70

Шалгалтын журнал

26.Хураангуй болон дуусвар болгох хяналтын хуудсыг товч тэмдэглэлийн

хамт шалгалтын журналд хавсаргана. Энэхүү журналыг Ерөнхий аудитор

шаардлагатай бол авч хянах боломжтой. Хураангуйг бэлтгэх загварын

жишээг Хавсралт С-2-т үзүүлэв.

Гэрчилгээний журнал

САБ 7.6 Санхүүгийн тайланг дагалдах албан бичиг, залруулга хийхийг

зөвшөөрсөн баримт бичгийн хамт газрын захирлын баталсан аудитын гэрчилгээ

бүхий гэрчилгээний журналд хавсаргана.

САБ 7.7 Гэрчилгээний журналд ахлах аудитор, аудитын менежер болон газрын

захирал нар гарын үсэг зурах ба аудитын гэрчилгээнд тохирсон тодорхой

баталгааг өгнө. Үүнйиг Ерөнхий аудиторт гарын үсэг зуруулахаар өгнө.

27.Гэрчилгээний журналыг үндэслэн Ерөнхий аудитор аудитын гэрчилгээнд

гарын үсэг зурна. Гарын үсэг зурахын өмнө гэрчилгээний журналыг

газрын захирал зөвшөөрч баьалсан эсэхийг Ерөнхий аудитор нягтална.

Шалгалтын журналд өгөгдсөн мэдээлэл гэрчилгээний журналд давтагдах

ёсгүй боловч Ерөнхий аудитор шалгалтын журналыг тэр бүр уншихгүй

учир зарим тодорхой асуудлаархи дүгнэлтүүдийг гэрчилгээний журналд

товч дурдах хэрэгтэй.

28.Аудитын менежер гэрчилгээний журналыг бэлтгэж газрын захирлаар

хянуулна. Санал болгож буй санал дүгнэлтийн хэлбэр шалгалтын журнал

болон аудитын ажлын баримт материалтай нийцэж байгаа эсэхийг

нягтална. Гэрчилгээний журнал дараахь зүйлийг агуулна.

а. Аудитын гэрчилгээний хэлбэрт тодорхой баталгаа өгөх товч тэмдэглэл.

Энэхүү тэмдэглэлд дараахь зүйл тусгагдана:

Шалгалтын журналд нэгтгэгдсэн үр дүн

Санал дүгнэлтийн заалтад хэрэглэх томъёолол

Санал болгож буй хязгаарлалтын товч тайлбар

Шалгагдагч байгууллага санхүүгийн тайлангаа тухайн өдрийн

байдлаар хянана гэсэн баталгаа

Ерөнхий аудиторын тайлан шаардлагатай эсэх

Ерөнхий аудиторын тайлангийн төслийн хувь.

71

б. Гарын үсэг зурагдсан санхүүгийн тайлан, Ерөнхий аудиторт хаягласан

дагалдах албан бичиг болон өөрчлөлт залруулга хийхийг зөвшөөрсөн бусад

албан бичиг

в. Гарын үсэг зурагдсан санхүүгийн тайлан ба төсвийн хувиарлалтын

дансны хувьд хөрөнгө, өр төлбөрийн тусдаа тайлан

г. Ерөнхий аудиторын гарын үсэг зуруулахаар бэлтгэсэн аудитын

гэрчилгээний бүрэн эрх

тайлбар захидал

д. Дарж ангилан хэрэгсэхгүй болгосон хуудсууд.

8 дугаар бүлэг: САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН

ТАЛААРХИ ТАЙЛАН

Оршил

72

1. Энэхүү бүлэгт санхүүгийн тайлангийн талаархи тайлантай холбоотой

бодлого, удирдамжийг авч үзсэн. Энэ нь аудитын санал дүгнэлтийг

агуулсан гэрчилгээ болон санхүүгийн тайлантай хамт хэвлэгдэж болох

Ерөнхий аудиторуудын аливаа нэмэлт тайлангийн аль алиныг хамарна.

Энэ бүлэгт тусгагдсан бодлого нь санхүүгийн тайлан хэрэглэгчдэд

тодорхой бөгөөд мэдээлэл агуулсан тайланг өгөх зорилттой юм.

2. Энэ бүлэгт орсон бодлого, удирдамж “ Санхүүгийн тайлангийн талаархи

аудиторын тайлан” хэмээх АОУС 700-г мөрдүүлэхэд чиглэгдэнэ.

3. Энэ бүлэгт буй “ санхүүгийг тайлан” хэмээх нэр томъёо нь орлого,

зарлагын тайлан баланс, мөнгөн гүйлгээний тайлан болон хүлээн

зөвшөөрөгдсөн олз, гарз, аудиторын санал дүгнэлтийг хамарсан хүрээнд

олж тогтоосон бусад тэмдэглэл, тайлбаруудыг өөртөө багтаана.

Гэрчилгээний загвар

САБ 8.1 Төрийн аудитын тухай хуулийн дагуу хийгдсэн санхүүгийн аудитын

тайланг Ерөнхий аудиторын “гэрчилгээ” гэнэ.

САБ 8.2 Аудитын гэрчилгээ дараахь зүйлээс бүрдэнэ.

Гарчиг ба хүлээн авагчийн хаяг

Аудит хийгдсэн санхүүгийн тайлан болон ашигласан нягтлан бодох

бүртгэлийн зарчмын тухай оршил заалт

Захирлууд болон аудиторуудын үүрэг хариуцлага

Илэрхийлсэн санал дүгнэлтийн үндэслэл

Санхүүгийн тайлангийн талаархи санал дүгнэлт

4. Төрийн аудитын тухай хуулийн дагуу санхүүгийн тайланд аудит хийх

тохиолдолд санхүүгийн тайлангийн талаархи Ерөнхий аудиторын санал

дүгнэлт бүхий тайланг “гэрчилгээ” гэж нэрлэнэ. Энэ нь түүнийг Ерөнхий

аудиторын гаргах эрх, үүрэг бүхий бусад тайлангуудаас ялгаж өгөх

бөгөөд санхүүгийг тайланг “гэрчлэх” хууль ёсны шаардлагыг нь

илэрхийлж байгаа юм.

5. АОУС 700 эдгээр элементүүдийг дээр дурдсан дарааллаар бичихийг

шаарддаггүй боловч уншигчид тайланг ойлгоход нь туслах үүднээс

стандарт загвар тогтоохыг зорьж буй учраас ихэнх аудиторууд энэ

дарааллыг баримталдаг. Стандарт загвар нь улсын болон хувийн

хэвшлийн аудиторуудын тайлангийн хувьд нийтлэг байх нь зүйтэй.

73

6. АОУС 700 хэсэг бүрийн гарчгийн томъёллыг тодорхойлоогүй боловч

тухайн хэсэгт тусгагдсан асуудлын агуулгыг илэрхийлсэн гарчиг байх

ёстой. АОУС 700-д өгөгдсөн санхүүгийн тайлангийн талаархи аудиторын

тайлангийн жишээнүүд зохих томъёоллуудыг санал болгож байгаа бөгөөд

тэдгээрийг тухайн нөхцөл байдалд тохируулан өөрчлөх боломжтой.

Гарчиг ба хүлээн авагчийн хаяг

САБ 8.3 Аудитын гэрчилгээ нь аудитын хууль буюу гэрээний нөхцлөөр

тодорхойлогдсон этгээдэд хаяглагдана.

7. АОУС 700-д зааснаар гарчиг нь аудиторын тайланг бусад мэдээллээс

ялгаж өгдөг бөгөөд тайлан нь хууль тогтоомж буюу гэрээний нөхцлөөр

тодорхойлсон этгээдэд хаяглагдах ёстой. Хүлээн авагчийг

тодорхойлохдоо хэний нэрийн өмнөөс аудит хийгдсэнийг харгалзан үзнэ.

8. Ерөнхий аудиторын бүрэн эрхэд үл хамаарах аудитын хувьд захиалагч

этгээдэд гэрчилгээг хаяглана.

Үүрэг хариуцлагын талаархи мэдээлэл

САБ 8.4 Аудитын гэрчилгээнд санхүүгийн тайлан гаргагч байгууллагын

удирдлага болон аудиторын үүрэг хариуцлагыг тодорхой зааглаж өгнө.

9. АОУС 700 аудиторуудын үүрэг хариуцлага болон шалгагдагч

байгууллагын захирал, эсвэл түүнтэй адилтгах албан тушаалтны үүрэг

хариуцлагыг тайланд зааглаж өгөхийг шаарддаг. Шалгагдагч байгууллага

санхүүгийн тайландаа “захирлуудын” үүрэг хариуцлагын талаархи

мэдэгдлийг хавсаргаж ирүүлбэл аудитын тайланд түүнийг иш татаж

болно. Бидний шалгадаг байгууллагуудын хувьд захирлуудынхтай

адилтгах үүрэг хариуцлага олон хүмүүс буюу бүлэглэлд хуваарилагдан

оноогдсон байж болно. Гэхдээ төрийн байгууллагуудын хувьд Ерөнхий

менежер санхүүгийн тайлангийг талаар онцгой үүрэг хариуцлага хүлээнэ.

Үүрэг хариуцлагын талаархи мэдэгдэлд дурдсан албан тушаалын нэр

санхүүгийн тайланд гарын үсэг зурсан хүний албан тушаалтай тохирч

байх учиртай.

10.Санхүүгийн тайлангаа аккруэл сууриар бэлтгэдэг байгууллагын Ерөнхий

менежерийн үүрэг хариуцлага мөнгөн сууриар бэлтгэдэг

байгууллагынхаас ихээхэн ялгаатай. Энэ нь мөнгөн болон аккруэл суурьт

74

бүртгэлийг хөтлөхөд шаардагдах шийдлийн түвшин харилцан адилгүй

байдагтай холбоотой бөгөөд улмаар үүрэг хариуцлагын талаархи

мэдэгдэлд тусгагдана.

11.Бүх байгууллагын хувьд нийтлэг зарим үүрэг хариуцлага байдаг учир

мэдэгдэлд дараахь зүйл байнга тусгагдана.

I. Санхүүгийн тайланг бэлтгэх шаардлагын үндэслэл

II. Санхүүгийг тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, улс

нийтийн санхүүгийн зүй зохис, үнэн зөв байдлыг хангах үүрэг

хариуцлагаг

III. Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах албан тушаалтанд оногдох

тухай.

12.Ерөнхий менежер бүхий байгууллагуудын хувьд хууль тогтоомж, дүрэм

журмар тодорхойлогдсон тэдний үүрэг хариуцлагыг дурдаж өгч болно.

13.Үүрэг хариуцлагын талаархи мэдэгдэлд хийх ишлэл лавлагаа нь

шалгагдагч байгууллагын нөхцөл байдлаас шалтгаална. Үүнд санхүүгийн

тайланг гаргах асуудлыг зохицуулсан хууль тогтоомж болон санхүүгийн

тайланг гаргах үүрэг хариуцлагыг хүлээсэн албан тушаалтан хамаарна.

Санал дүгнэлтийн үндэслэл

САБ 8.5 Аудитын гэрчилгээнд аудитын санал дүгнэлтийн үндэслэлийг

илэрхийлэх тодорхой мэдээллийг оруулж өгнө.

14. АОУС 700 санал дүгнэлтийн үндэслэлийг тайланд тусгай хэсэг болгон

тайлбарлахыг заасан. Гэрсилгээний энэ хэсэгт дараахь зүйл орно:

Ерөнхий аудитор аудитыг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хийж

гүйцэтгэсэн тухай мэдэгдэл

Аудитын стандартыг баримталсан тухай мэдэгдэл болон хэрэв

баримтлаагүй бол түүний шалтгаан

Аудитын үйл явцад дараахь зүйл хийгдсэн тухай мэдэгдэл:

Санхүүгийн тайлан дахь дүн, илчлэл тодруулга болон ажил

гүйлгээнүүдийн үнэн зөв байдалд холбоотой нотлох зүйлийг

түүвэрлэн шалгасан

Санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд ерөнхий нягтлан бодогч,

зөвлөлийн гишүүд, хариуцлагатай бусад ажилтны хийсэн чухал

тооцоолол, шийдлийг үнэлсэн

75

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого нь тайлагнагч байгууллагын

нөхцөл байдалд тохирсон, тууштай хэрэгжсэн, зохих ёсоор

дэлгэн илчлэгдсэн эсэхийг судалсан

Санхүүгийн тайлан материаллаг буруу илэрхийллээс ангид эсэх

талаар үндэслэлтэй баталгаа олж авах зорилгоор аудитыг төлөвлөж,

гүйцэтгэсэн гэсэн мэдэгдэл, мөн санхүүгийн тайлагналын ерөнхий

толилуулгыг аудитор үнэлсэн тухай мэдэгдэл

Аудитын хамрах хүрээ хязгаарлагдсан бол эдгээр мэдэгдлийг засварлаж

өөрчилнө.

Санал дүгнэлтээ илэрхийлэх

САБ 8.6 Санхүүгийн тайланд бүртгэгдсэн ажил гүйлгээнүүд үнэн, шударга, зохих

ёсоор илэрхийлэгдсэн, шударга илэрхийлэгдсэн бөгөөд үнэн зөв эсэх талаар

тодорхой илэрхийлсэн санал дүгнэлтийг аудитын гэрчилгээнд оруулах ёстой.

15.Төрийн байгууллагуудын санхүүгийн тайлангийн хувьд Ерөнхий аудитор

хоёр хэсгээс бүрдсэн санал дүгнэлт өгнө. Эхний хэсэг нь санхүүгийн

тайлангийн толилуулгын талаархи стандарт санал дүгнэлт байх бөгөөд үг

хэллэг нь санхүүгийн тайлан бэлтгэхэд ашигласан нягтлан бодох

бүртгэлийн сууриас шалтгаална. Мөнгөн суурьт төсвийн санхүүгийн

тайлангаас бусад санхүүгийн тайлангийн хувьд холбогдох хууль

тогтоомж, дүрэм журмыг баримтлана. Хоёр дахь хэсэг нь санхүүгийн

тайланд бүртгэгдсэн ажил гүйлгээний үнэн зөв байдалд хамаарна. Аль ч

тохиолдолд энэ нь орлого, зарлагыг хууль тогтоох байгууллагаас баталж

зөвшөөрсөн зориулалтаар бүрдүүлж зарцуулсан болон ажил гүйлгээг

холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу гүйцэтгэсэн эсэхэд чиглэгдэнэ.

Ингэхдээ хууль тогтоомжийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх

шаардлагагүй.

16.Түүнчлэн дараахь зүйлийн талаар Ерөнхий аудитор санал дүгнэлтээ

гаргах болмж олж авах аудитын горимыг хэрэгжүүлнэ:

o Байгууллага нягтлан бодох бүртгэлийг зохих ёсоор хөтөлсөн эсэх ба

очиж шалгаагүй салбаруудаас нь аудит хийгдсэн газруудынхтай ижил

дүн мэдээ ирүүлсэн эсэх

o Санхүүгийн тайлан нь нягтлан бодох бүртгэл, дүн мэдээтэй тохирч буй

эсэх

76

17.Санхүүгийн тайлангуудтай хамт нийтлэгдсэн бусад мэдээлэл тэдгээр

тайлантай нийцэж буй эсэхийг бид мөн судална. Хэрэв эдгээр

шаардлагын аль нэг хангагдаагүй бол Ерөнхий аудитор энэ тухай

гэрчилгээнд тэмдэглэнэ. Үүний зэрэгцээ аудит хийхэд шаардагдсан

аливаа мэдээлэл тайлбарыг олж авч чадаагүй бол энэ тухай мөн

тайлагнана.

Зөрчилгүй санал дүгнэлт

Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

18.Санхүүгийн тайланд орлого, төлбөрийг зохих ёсоор толилуулсан буюу

байдлыг үнэн, шударга илэрхийлсэн бөгөөд түүнийг нягтлан бодох

бүртгэлийн холбогдох шаардлагын дагуу бэлтгэсэн гэж газрын захирал

үзвэл зөрчилгүй санал дүгнэлт өгнө. Ийм шийдэл гаргахын тулд газрын

захирал дараахь зүйлд итгэл үнэмшилтэй болох ёстой:

Санхүүгийн тайлангуудыг холбогдох хууль тогтоомж, дүрэм журам,

Сангийн яамны заавар, засгийн газрын нягтлан бодох бүртгэлийн

шаардлага болон холбогдох нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын

дагуу бэлтгэсэн

Санхүүгийн тайланг сайтар ойлгохтой холбоотой бүх мэдээллийг

зохих ёсоор илчилж тодруулсан

Санхүүгийн тайлан бэлтгэхэд нягтлан бодох бүртгэлийн оновчтой

бодлогыг тууштай баримталсан.

Санхүүгийн ажил гүйлгээний үнэн зөв байдал

19.Санхүүгийн тайлангууд материаллаг зөрчлөөс ангид бөгөөд тиймээс

тэдгээрт тусгагдсан санхүүгийн ажил гүйлгээнүүд холбогдох хууль

тогтоомжид нийцсэн гэж газрын захирал үзвэл зөрчилгүй санал дүгнэлт

өгнө. Ийм шийдэл гаргахын тулд газрын захирал дараахь зүйлд итгэл

үнэмшилтэй болох ёстой:

Ажил гүйлгээнүүд холбогдох хууль тогтоомжид нийцсэн

Ажил гүйлгээнүүд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу эрх бүхий

байгууллагаас гаргасан дүрэм журамд нийцсэн.

Сангийн яамны зөвшөөрлийг шаардлагын дагуу олж авсан

Санхүүгийн ажил гүйлгээнүүд нь төсвийн хууль тогтоомжоор

зөвшөөрөгдсөн ажил гүйлгээний хүрээнд хийгдсэн.

77

20.Хэрэв газрын захирал дээрх асуудлыг аль нэгэнд эргэлзэж байвал

зөрчилгүй санал дүгнэлт өгч болохгүй. Санал дүгнэлтийн үг хэллэг

оновчтой, товч бөгөөд аудитын гэрчилгээний бусад хэсэгт байж болох

аливаа зүйлийг иш татаагүй байх нь чухал. Аудитын гэрчилгээний “ санал

дүгэнлт” хэсэгт санхүүгийн тайланд агуулагдсан алв нэг мэдээллийг

онцлон тэмдэглэх хэрэггүй бөгөөд ийм ишлэл нь санал дүгнэлтийг

хязгаарласан шалтгаан.

Угийн тодорхойгүй байдал

21.АОУС 700-г батлан гаргахаас өмнө, угийн тодорхойгүй байдлыг бий

болгосон асуудлууд аудиторын санал дүгнэлтийг хязгаарлах үндэслэл

болж байсан. Энэ байдал одоо өөрчлөгдёөэ. АОУС 700-д заасанчлан

аудиторууд санхүүгийн тайлангийн өнгө аяст “угийн тодорохойгүй байдал”

нөлөөлж болох эсэх, мөн ямар санал дүгнэлт өгснөөё үл хамааран ийм

тодорхойгүй байдлыг санхүүгийн тайланд зохих ёсоор дэлгэн харуулсан

эсэхийг судлах шаардлагатай.

22.Ирээдүйн үйл явдлын үр нөлөөг удирдлага хэрхэн төсөөлж байгаа нь

санхүүгийн тайланд тусдаг. Удирдлагын хувьд санхүүгийн тайлан

батлагдах өдрийн байдлаар нэмэлт мэдээлэл олж авах замаар эдгээр үл

нөлөөг тойрсон тодорхойгүй байдлыг арилгах боломжгүй байж болох юм.

Хэрэв энэ тодорхойгүй байдал нь материаллаг байх тохиолдолд түүний

шалтгаан, санхүүгийн боломжит үр нөлөөг санхүүгийн тайланд

тайлбарлах хэрэгтэй. Аудитаар удирдлагын байр суурийг дэмжих

хангалттай нотлох зүйл байгаа эсэхийг үнэлнэ. Үүнд дараахь зүйлч орно.

o Тодорхойгүй байдалтай холбоотой нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого

оновчтой эсэх

o Тодорхойгүй байдалтай холбогдуулан хийсэн тооцоолол үндэслэлтэй

эсэх

o Тодорхойгүй байдлын илчлэл тодруулга зохистой эсэх

23.Угийн тодорхойгүй байдлыг аудитын хамрах хүрээний хязгаарлалтаас

ялгаж зааглах нь чухал. Тодорхойгүй байдлын бүх тохиолдолд уг “

тодорхойгүй байдал” нь ирээдүйн үйл явдалд холбоотой бөгөөд

удирдлага эрх мэдлийнхээ хүрээнд үүнийг шийдвэрлэх бүх арга хэмжээг

авсан эсэхийг нягтлах хэрэгтэй. Хэрэв эдгээр сорилын аль нэг нь ёөрөл

78

дүн илрүүлбэл энэ нь хамрах хүрээ хязгаарлагдсан байж болзошгүй гэсэн

үг юм.

24.Зарим тохиолдолд тодорхойгүй байдлын зэрэг болон тайлангуудын өнгө

аяст үзүүлэх боломжит үр нөлөөнөөс нь түүнийг суурь шинжтэй нэж үзэж

болно. Угийн тодорхойгүй байхдаа суувь шинжтэй эсэхийг тодорхойлохын

тулд бид дараахь зүйлийг судлах хэрэгтэй:

I. Санхүүгийн тайланд тусгагдсан тооцоолол өөрчлөгдөж болзошгүй

эрсдэл

II. Тодорхойгүй байдлын боломжит нөлөөний цар хүрээ

III. Санхүүгийн тайланд эдгээр нөлөөний үзүүлэх үр дагавар

25.Хувийн хэвшлийн хувьд суурь шинжтэй тодорхойгүй байдал нь ихэнхдээ

өөдрөг үйл ажиллагаанд эргэлзэхэд хүгэх асуудлуудтай холбогдон гардаг

бөгөөд тиймээс төрийн байгууллагад гарах магадлал бага. Гэхдээ хэрэв

суурь шинжтэй тодорхойгүй байдал байна гэж газрын захирал дүгнэсэн

бөгөөд санхүүгийн тайландаа зохих ёсоор дэлгэж харуулсан бол санал

дүгнэлтээ хязгаарлахгүйгээр тайлбар заалт оруулах замаар уншигчдын

анхааралд хүргэнэ. Тайлбар заалт тусдаа гарчигтай байх ба “ санал

дүгнэлтийн үндэслэл” хэсгийн дараа орох нь зүйтэй.

26.Хэрэв санхүүгийн тайланд тусгагдсан угийн тодорхойгүй байдлын нөлөөг

тооцоолохдоо материаллаг алдаа гаргасан буюу эсвэл тодорхойгүй

байдлыг зохих ёсоор дэлгэн харуулаагүй гэж газрын захирал дүгнэвэл

бид үл зөвшөөрөх үндэслэлээр хязгаарлалттай санал дүгнэлт өгнө. Хэрэв

угийн тодорхойгүй байдлыг нягтлан бодох бүртгэлт хэр зохистой тусгасан

буюу дэлгэн харуулсаныг ямар нэг шалтгаанаар үнэлэх боломжгүй

байсан бол бид санал дүгнэлт өгөхөөс татгалзана.

Хязгаарлалттай санал дүгнэлт

27.Санхүүгийн тайлан залилан, алдаа буюу бусад зөрчлөөс үүдэлтэй

материаллаг буруу илэрхийллээс ангид гэдэгт газрын захирал итгэлтэй

болж чадаагүй бол Ерөнхий аудитор санал дүгнэлтээ хязгаарлана.

Төсвийн санхүүгийн тайлангийн хувьд төсвийн хуулиар зөвшөөрөгдсөн

зардлын хэмжээг хэтрүүлсэн тохиолдол бүрт хязгаарлалттай санал

дүгнэлт өгнө.

79

28.Зөрчилгүйгээс өөр гурван хэлбэрийн санал дүгнэлт гаргаж болно: “-ийг эс

тооцвол” сөрөг, болон санал дүгэнлт өгөхөөс татгалзах. Эдгээр нь

дараахь нөхцөлд хэрэглэгдэнэ:

Үл зөвшөөрөх

Материаллаг:

Санал дүгнэлтийн хэсэг дэхь тайлбар заалт. Хязгаарлалттайг эс тооцвол

Ихээхэн материаллаг буюу түгээмэл:

Сөрөг үр нөлөөний хувьд

Хамрах хүрээний хязгаарлалт

Санал дүгнэлтийн үндэслэл хэсэг дэх тайлбар заалт

Хязгаарлалттай

Татгалзал

29.Хязгаарлалттай санал дүгнэлт өгөх буюу эсвэл санал дүгнэлт өгөхөөс

татгалзахын өмнө хязгаарлалт хийхэд хүргэсэн нөхцөл байдлыг

байгууллагын удирдлагатай сайтар хэлэлцэх бөгөөд санхүүгийн

тайландаа залруулга хийх буюу тайланд тусгагдсан тоонуудыг дэмжих

нэмэлт мэдээлэл гаргаж өгөх боломжийг тэдэнд олгох хэрэгтэй.

30.Аудитын гэрчилгээнд зөрчилгүйгээс бусад төрлийн санал дүгнэлтийн

шалтгааныг тайлбарлаж, боломжтой бол санхүүгийн тайланд үзүүлэх

нөлөөллийг нь тооцоолох хэрэгтэй. Санал дүгнэлт хязгаарлагдсан гэдгийг

уншигчдад ойлгуулах үүднээс жишээлбэл, “Сөрөг санал дүгнэлт” буюу

эсвэл “нягтлан бодох бүртгэлийг хөтлөлийг зөвшөөрөхгүйгээс үүдсэн

хязгаарлалттай санал дүгнэлт” гэсэн гарчиг оруулж өгнө.

31.Хэрэв санхүүгийн тайлангийн тэмдэглэлд асуудлыг дэлгэрэнгүй

тайлбарласан бол, “санал дүгнэлт” хэсгийн тайлбар заалтад дахин

давтахаас зайлсхийх үүднээс тэмдэглэл рүү ишлэл хийж болно. Гэхдээ

тэмдэглэл рүү ишлэл хийх нь нөхцөл байдал, тухайлбал асуудлын гол

агуулга болон санхүүгийн тайланд үзүүлэх нөлөөллийг уншигчдад

хангалттай ойлгуулж чадахгүй.

32.Аудитын гэрчилгээний үг хэллэг нь Ерөнхий аудиторын шийдэх асуудал

бөгөөд энэ талаар Ерөнхий менежертэй зөвшилцөх шаардлагагүй. Гэхдээ

түүнийг шалгагдагч байгууллагын удирдлагатай хэлэлцэж, бодит

баримтыг үнэн зөв тусгасан эсэхийг нягтлах нь зүйтэй.

Аудитын хамрах хүрээний хязгаарлалт

80

САБ 8.7 Ажлын хамрах хүрээ хязгаарлагдсан бөгөөд энэ нь зөрчилгүй санал

дүгнэлт илэрхийлэхэд хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах боломж

олгоогүй гэж газрын захирал үзсэн бол дархааь зүйлийг нягтална.

Аудитын гэрчилгээний санал дүгнэлтийн хэсэгт хамрах хүрээг

хязгаарлахад хүргэсэн хүчин зүйлсийн тодорхойлолт орсон эсэх

Хамрах хүрээний хязгаарлалтын болзошгүй нөлөө ихээхэн материаллаг

буюу түгээмэл бөгөөд санхүүгийн тайланд ямар нэгэн санал дүгнэлт

илэрхийлэх боломжгүй бол аудитын гэрчилгээнд санал дүгнэлт өгөхөөс

татгалзана

Хязгаарлалтын нөлөө төдийлөн материаллаг биш буюу түгээмэл бус

бөгөөд татгалзал шаардахгүй бол хязгаарлалттай санал өгнө.

33.Санхүүгийн тайлангийн батламж мэдэгдэл бүрийн хувьд хангалттай,

зохистой нотлох зүйл олж авах аудитын горим боловсруулна. Хэрэв

эдгээр горимыг гүйцэтгэхэд саад болсон, нөхцөл байдлаас үүдэлтэй

хязгаарлалт байвал газрын захирал дараахь зүйлийг судална:

o Тодорхой тоо, илчлэл тодруулгыг дэмжих, олдох боломжтой

мэдээллийн тоо хэмжээ, төрөл хэлбэр

o Хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах үүднээс хэрэгжүүлэх

боломжтой өөр горимууд бий эсэх

o Хангалтгүй нотлох зүйл бүхий асуудлын санхүүгийн тайланд

үзүүлэх болзошгүй нөлөө.

34.Өөр хувилбарын горим байхгүй бөгөөд тухайн асуудал материаллаг бол

аудитын хамрах хүрээ хязгаарлагдсан үндэслэлээр санал дүгнэлтийг

хязгаарлах шаардлага гарч болно. Энэ нь хамрах хүрээний хязгаарлалт

шалгагдагч байгууллагын хяналтад байсан эсэхээс үл хамаарна.

35.Хэрэв аудитын ажлын хамрах хүрээнд материаллаг хязгаарлалт байсан

бол аудитын гэрчилгээний “ санал дүгнэлтийн үндэслэл” хэсгийн тайлбар

заалтад хамрах хүрээг хязгаарлахад хүргэсэн хүчин зүйлсийг тодорхойлж

бичнэ. Санал дүгнэлтийн хязгаарлалтыг “-ийн талаар хэрэв хангалттай

нотлох зүйл олж авах боломжтой байсан бол хийх шаардлагатай гэж

үзэж болох байсан залруулгуудыг эс тооцвол” гэсэн томъёогоор

илэрхийлнэ.

36.Хамрах хүрээний материаллаг хязгаарлалт нь аудитыг Аудитын

стандартын дагуу гүйцэтгэсэн ба шаардлагатай гэж үзсэн бүх мэдээлэл,

тайлбарыг олж авах үүднээс аудитыг төлөвлөж хэрэгжүүлсэн гэсэн эерэг

81

мэдээллийг “санал дүгнэлтийн үндэслэл” хэсэгт бичих боломжийг

Ерөнхий аудиторт олгодоггүй. Тиймээс тэдгээр тайланг засах ёстой. Энэ

нь аудитын гэрчилгээний бусад хэсэгт бичих үг хэллэгийг мөн санал

болгоно.

Санал дүгнэлт өгөхөөс татгалзах

37.Хамрах хүрээний хязгаарлалтын санхүүгийн тайланд үзүүлж болзошгүй

нөлөө ихээхэн материаллаг буюу түгээмэл бөгөөд санхүүгийн тайлан

бүхэлдээ буруу болох үндэслэлтэй бол “татгалзах” шаардлага гарна.

Улмаар санхүүгийн тайланд орлого, төлбөрийг зохих ёсоор тусгасан буюу

байдлыг үнэн шударга илэрхийлсэн эсэхийг Ерөнхий аудитор хэлэх

боломжгүй болох бөгөөд тиймээс санхүүгийн тайлангийн талаар санал

дүгнэлт өгч чадахгүй юм.

38.Дараахь тохиолдолд санал дүгнэлт өгөхөөс татгалзах нь зохимжтой:

Нягтлан бодох бүртгэлийн хөтлөлт ихээхэн догогдолтой бөгөөд утга

төгөлдөр санхүүгийн тайлан бэлтгэх боломжгүй

Санхүүгийн тайлангийн олон чухал хэсэгт нөлөөлөхүйц аудитын

нотлох зүйл ихээхэн учир дутагдалтай бөгөөд санхүүгийн тайлангийн

талаар ямар нэгэн санал дүгнэлт өгч чадахгүй байх

Удирдлагын тайлбар мэдүүлэг санал дүгнэлтийг дэмжих нотлох

зүйлийн чухал элемент бөгөөд удирдлагын шударга чанарт эргэлзэх

ноцтой шалтгаан байгаа бол

Санал зөрөлдөөн

САБ 8.8 Хэрэв санхүүгийн тайлан дахь аливаа асуудлыг нягтлан бодох

бүртгэлд тусгасан болон илчилж тодруулсан байдлыг газрын захирал эс

зөвшөөрсөн , аль эсвэл санхүүгийн тайланд зөрчилтэй ажил гүйлгээг тусгасан

бөгөөд уг асуудал санхүүгийн тайлангийн хувьд материаллаг шинжтэй бол

дараахь зүйлийг судална:

Гэрчилгээнд дараахь зүйлийг тодорхойлсон

— санал зөрөлдөөнд хүргэсэн хүчин зүйлс

— санхүүгийн тайланд үзүүлэх үр дагавар

— санхүүгийн тайланд үзүүлэх нөлөөний тоо хэмжээ

82

санал зөрөлдөөнд хүргэсэн асуудлын нөлөө ихээхэн материаллаг буюу

түгээмэл бөгөөд санхүүгийн тайлан ноцтой алдаатай бол гэрчилгээнд

сөрөг санал дүгнэлт бичнэ.

39.Хэрэв аливаа асуудлыг нягтлан бодох бүртгэлд тусгасан буюу санхүүгийн

тайланд илчилж тодруулсан байдлыг газрын захирал эс зөвшөөрвөл

тухайн асуудлын талаар хангалттай мэдээлэл олж авах бөгөөд бүртгэл

хөтлөлтийг шударга толилуулаагүй, зохих ёсоор илчилж тодруулаагүй

буюу бодит баримтыг буюу илэрхийлсэн гэж дүгнэнэ. Хэрэв санал

зөрөлдөөн санхүүгийн тайланд материаллаг нөлөөтэй гэж үзвэл САБ 8.8-г

мөрдлөгөг болгоно. Аудитаар материаллаг зөрчил олж тогтоовол үүнтэй

ижил зарчим баримтлана.

40.Хэрэв Ерөнхий Аудитор үл зөвшөөрөх шалтгаанаар санал бодлоо

хязгаарлахаар шийдвэрлэвэл ийнхүү хязгаарлах болсон шалтгаан болон

санхүүгийн тайланд үзүүлэх нөлөөг тайлбарласан тайлбар заалтыг

“санал дүгнэлтийн үндэслэл” хэсэгт оруулж өгнө. Хэдийгээр санал

дүгнэлтийг хязгаарлахад хүргэсэн асуудлын талаар санхүүгийн

тайлангийн тэмдэглэл рүү ишлэл хийх нь зохимжтой ч гэсэн санал

зөрөлдөөний агуулгыг уншигчдад ойлгуулах үүднээс санал дүгнэлтийг

хязгаарлах болсон шалтгаан, түүний нөлөөг аудитын гэрчилгээнд зааж

өгөх нь зүйтэй.

41.Хэрэв санхүүгийн тайлангийн хувьд материаллаг боловч санхүүгийн

тайланг бүхэлд нь буруу болгохуйц хэмжээний материаллаг биш буюу

түгээмэл биш нэг буюу хэд хэдэн асуудлыг бүртгэлд тусгасан, аль эсвэл

илчилж тодруулсан бадлыг Ерөнхий аудитор эс зөвшөөрвөл санал

дүгнэлтийг харгалзана.Гэхдээ санхүүгийн тайлан бүхэлдээ будлиантай

болсны учир шалтгаан нь материаллаг зүйлс болон тархалт биш байх

юм. “Санал зөрөлдөөнд хүргэсэн асуудлын нөлөөг эс тооцвол” гэсэн үг

хэллэг ашиглан санал дүгнэлтийг хязгаарлана.

Сөрөл санал дүгнэлт

42.Санхүүгийн тайлан дахь ихээхэн материаллаг буюу түгээмэл асуудалтай

газрын захирал санал нийлэхгүй бөгөөд санхүүгийн тайлан ноцтой

алдаатай гэж дүгнэвэл сөрөг санал дүгнэлт өгөх нь зохимжтой.

83

Өмнөх тайлант үеийн дүйц тоо

43.Хэрэв ерөнхий аудитор өмнөх тайлант үед хязгаарлалттай санал дүгнэлт

өгсөн бөгөөд одоогийн тайлант үед дүйц тоо буруу илэрхийлсэн байж

болзошгүй гэж эргэлзэж байвал одоогийн тайлант үеийн санал дүгнэлтэд

үзүүлэх нөлөөг үнэлэх хэрэгтэй болно. Хэрэв дүйц тоог хууль тогтоомж,

дүрэм журмаар шаарддаг бөгөөд дүйц тоо материаллаг бол хамрах хүрээ

хязгаарлагдсан үндэслэлээр одоогийн тайлант үеийн санхүүгийн тайланд

хязгаарлалттай санал дүгнэлт өгнө. Ингэхдээ дараахь заалтыг санал

дүгнэлтийн хэсгийн эхэнд бичнэ.

“ Холбогдох үйл явдал”-ийн талаар хэрэв хангалттай нотлох зүйл олж

авах боломжтой байсан бол хийх шаардлагатай гэж үзэж болох байсан

200? ……………дуусвар болсон жилийн дүйц тоонд хийх залруулгыг эс

тооцвол”.

Гарын үсэг зурах ба огноо тавих

САБ 8.9 Санхүүгийн тайлан болон аудит хийгдсэн санхүүгийн тайлан

бүрэлдэхүүнүүд нь багтдаг тайлан дахь санхүүгийн бусад бүх мэдээллийг

ерөнхий нягтлан бодогч, захирлуудын зөвлөл болон түүнтэй адилтгах албан

тушаалтан зөвшөөрч батлахаас нааш газрын захирал гэрчилгээний журналд

гарын үсэг зурж болохгүй.Санхүүгийн тайлангийн талаархи гэрчилгээний огноо

нь тэрхүү тайлангийн талаар санал дүгнэлтээ илэрхийлсэн тайланд Ерөнхий

аудитор, буюу түүний төлөөлөл гарын үсэг зурсан огноо болно.

САБ 8.10 нэр бүхий газрын захиралд эрхээ шилжүүлснээс бусад тохиолдолд

Ерөнхий аудитор санхүүгийн тайлангийн талаархи гэрчилгээнд өөрөө гарын үсэг

зурна.

44.Санхүүгийн тайлангуудыг Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах албан

тушаалтан баталж, шаардлагатай бүх нотлох зүйлийг судалж дуусахаас

нааш санхүүгийн тайлангийн талаар санал дүгнэлт өгөхгүй. Санхүүгийн

тайлангуудыг батлах болон аудитыг дуусвар болгох, аудитын ажлын

баримтыг хянахын хооронд засвар гарвал дараахь арга хэмжээг авна:

o Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах албан тушаалтан санхүүгийн

тайланг тухайн өдрийн байдлаар нь батална гэсэн баталгаа гаргуулж

авах

84

o Нягтлан бодох бүртгэлийн лавлагааны хугацаа гарын үсэг зуруулах үе

хүртэл үргэлжилж дууссанаас хойшхи үйл явдлуудыг хянах

45.Ерөнхий аудиторын гэрчилгээжүүлэх бүх санхүүгийн тайлангийн хувьд

газрын захирал дараахь зүйлийг хийнэ.

Ерөнхий аудитор тайланд гарын үсэг зурах өдрийг лавлах

Ерөнхий менежер буюу түүнтэй адилтгах албан тушаалтан

тайлангуудыг тухайн өдрийн байдлаар батлах эсэхийг лавлах

Үүнийг тэмдэглэж гэрчилгээний журналд хавсаргах хэрэгтэй.

46.Ялгаж танихад дөхөм болгох үүднээс АОУС 700-д заасны дагуу

аудиторын тайланд гарын үсэг зурж, аудиторуудын ажлын хаягийг бичих

шаардлагатай.

47.Газрын захирал шалгагдагч байгууллагын нөхцөл байдлыг харгалзан

аудитын гэрчилгээг байршуулах хамгийн тохиромжтой байрлалыг

судална. Шалгагдагч байгууллага санхүүгийн тайлан болон жилийн

тайлангийнхаа эхийг бэлтгэж хэвлүүлдэг тохиолдолд гэрчилгээг

байрлуулах байрлалыг газрын захирал шалгагдагч байгууллагатай ярьж

зөвшилцөнө. Хэрэв шалгагдагч байгууллага өөр саналгүй бол гэрчилгээг

санхүүгийн тайлангийн өмнө, захирлуудын үүрэг хариуцлагын талаархи

мэдэгдлийн дараа байрлуулахыг хүсэх нь зүйтэй.

Гарын үсэг зурах эрхийг шилжүүлэх

48.Төсвийн ерөнхийлөн захирагч, Засгийн газар, орон нутгийн санхүүгийн

нэгдсэн тайлан болон олон улсын байгууллагын санхүүжилт бүхий төсөл,

хөтөлбөрийн санхүүгийн тайлангийн талаархи аудитын гэрчилгээнд

Ерөнхий аудитор гарын үсэг зурна.

49.Аудитын санал дүгнэлтэнд Ерөнхий аудиторын нэрийн өмнөөс гарын үсэг

зурах эрхийг Ерөнхий аудитор бусад ажилтнууддаа олгож болно. Аудитын

төлөө эцсийн хариуцлагыг Ерөнхий аудитор хүлээх учраас бусад ажилтан

гарын үсэг зурахдаа “Ерөнхий аудиторыг төлөөлж” гэж заах ба албан

тушаал, овог нэрээ тодорхой бичнэ.

50.Хязгаарлалттай санал дүгнэлт өгөх буюу санал дүгнэлт өгөхөөс татгалзах

тохиолдолд Ерөнхий аудитор гарын үсэг зурах нь зүйтэй.

Ерөнхий аудиторын тайлан

85

САБ 8.11 Ерөнхий аудитор дараахь тохиолдолд тусгай тайлан гаргана.

Санхүүгийн тайлангийн талаар санал дүгнэлт өгөхөөс татгалзсан буюу

сөрөг санал дүгнэлт өгсөн.

Төсвийн санхүүгийн тайланд зардал хэтрүүлсэн нь тогтоогдсон

Санхүүгийн тайлантай холбогдсон, хууль тогтоох байгууллагын

анхааралд толилуулах шаардлагатай бусад чухал асуудал байна гэж

үзвэл.

51.Хууль тогтоох байгууллагад тайлагнах Ерөнхий аудиторын бүрэн эрхийг

Төрийн аудитын тухай хуулиар тодорхойлсон. Санхүүгийн тайлан буюу

төрийн байгууллага төсвийн хөрөнгийг хэрхэн захиран зарцуулж байгааг

илүү сайн ойлгуулахад тус дөхөм болох асуудлуудыг хууль тогтоох

байгууллагын анхааралд толилуулахад Ерөнхий аудиторын энэхүү бүрэн

эрх чиглэгдэнэ.

Хязгаарлалтын талаархи тайлан

52.Санхүүгийн тайлангийн талаархи санал дүгнэлт хязгаарлагдах

тохиолдолд Ерөнхий аудиторын тайланг тусад нь гаргах шаардлагатай

эсэхийг газрын захирал судалж үзнэ. Дараахь тохиолдолд тусдаа тайлан

гаргах шаардлагатай байдаг.

Хамрах хүрээний хязгаарлалт ихээхэн түгээмэл бөгөөд санал дүгнэлт

өгөхөөс татгалзах шаардлагатай болгосон

Санал зөрөлдөөн ихээхэн гүнзгий бөгөөд сөрөг санал дүгнэлт өгөхөд

хүргэсэн

Хуваарилагдсан төсвийн зардлыг хэтрүүлсэн

Эхний хоёр тохиолдол хяналт бүрэн алдагдсан буюу санхүүгийн тайланг бүхэлд

нь буруу болгоход хүргэхүйц санал зөрөлдөөнтэй холбоотой. Гуравдах

тохиолдолд, зардал хэтрүүлсэн үндэслэл, шалтгааныг мөнгөн дүнгээс нь үл

хамааран хууль тогтоох байгууллагад танилцуулах шаардлагатай.

53.Дээр дурдсанаас өөр шалтгаанаар хязгаарлалттай санал дүгнэлт өгөх

тохиолдолд Ерөнхий аудиторын тайланг тусад нь гаргах шаардлагатай

эсэхийг газрын захирал судална. Энэ нь дараахь нөхцөлд тохиолдож

болно.

Тухайн байгууллага өмнө нь хязгаарлалттай санал дүгнэлт авч байсан

түүхтэй.

86

Тухайн байгууллагын санхүүгийн тайланг хууль тогтоох байгууллагаас

сонирхож байгаа

Санхүүгийн хяналт алдагдсан, залилан, материаллаг зөрчил гарснаас

санал дүгнэлтийг хязгаарлах болсон

Тухайн байгууллагын статус саяхан өөрчлөгдсөн буюу удахгүй

өөрчлөгдөх гэж байгаа

Дараахь тохиолдолд тусдаа тайлан гаргах шаардлаггүй.

Санхүүгийн тайлангийн стандарт буюу нягтлан бодох бүртгэлийн

удирдамж чиглэлийг баримтлаагүй техникийн шинжтэй асуудлаас

шалтгаалан санал дүгнэлтийг хязгаарласан бол

Санал дүгнэлтмйн хязгаарлалт нь гэрчилгээн дэх үндсэн мэдээлэлгүйгээр

бүрэн тайлбарлагдах боломжтой бол

Зөрчилгүй санхүүгийн тайлангийн талаархи тайлан

54.Санал дүгнэлт зөрчилгүй байх тохиолдолд ч Ерөнхий аудитор санхүүгийн

тайлантай хамт тусдаа тайлан гаргаж болно. Ижил зарчим энд мөн

үйлчилнэ. Санал дүгнэлтэд хэдийгээр материаллаг нөлөөгүй ч гэсэн

аудитын явцад илэрсэн, хууль тогтоох байгууллагын анхааралд

толилуулах шаардлагатай асуудлуудыг газрын захирал анхаарч судална.

55.Эдгээр нь дараахь гурван ангилалын аль нэгд хамаарна:

Ноцтой боловч материаллаг бус зөрчлүүд. Зарим үед санхүүгийн

тайлангийн хувьд материаллаг биш ч гэсэн хууль тогтоох

байгууллагын анхааралд хандаалбал зохих асуудлууд аудитаар

тогтоогддог. Энэ нь дан ганц шалгагдагч байгууллагад төдийгүй мөн

бусад байгууллагад ч хамаатай зарчмын чухал асуудлууд буюу эсвэл

хууль тогтоох байгууллагаас өмнө нь сонирхож байсан асуудлууд

байж болно.

Зохисгүй үйлдлүүд. Аудитын санал дүгнэлтэд зүй зохисыг хэдийгээр

тодорхой авч үздэггүй ч гэсэн төрийн ажлыг эрхлэн гүйцэтгэх хэм

хэмжээг зөрчсөн үйлдэл нь хулль тогтоох байгууллагад танилцуулбал

зохих асуудал мөн. Тухайлбал, хувийн болон улсын ажлыг хооронд нь

ялгаж зааглаагүй, ажилд томилох, гэрээ контракт хийхдээ шударга

өрсөлдүүлж чадаагүй, хэт үрэлгэн хандаж дайлж цайлсан зэрэг

асуудлыг тайлагнаж болно.

87

Санхүүгийн сул хяналт. Ерөнхий аудитор санхүүгийн хяналтын

талаар санал дүгнэлт өгөх үүрэггүй боловч залилан, алдааны улмаас

төсвийн хөрөнгийг ноцтой эрсдэлд оруулж буй санхүүгийн хяналтын

догогдлыг хууль тогтоох байгууллагад танилцуулж байх нь зүйтэй.

Тайлангийн асуулга

56.Тайлан бүр тухайн нөхцөл байдалд тохирч хийгдэх учиртай тул Ерөнхий

аудиторын тайлангийн нэг хэвийн загвар гаргах боломжгүй юм. Гэсэн

хэдий ч тайланд дараахь зүйлийг тодорхой зааж өгөх хэрэгтэй:

Шалгалтын хамарсан хүрээ

Ерөнхий аудитор яагаад үүнийг тайлагнах шаардлагатай гэж үзсэн

Тайлагнаж буй зөрчил, зохисгүй байдал, хяналтын догогдлын шинж

чанар

Тайлагнасан асуудалтай холбогдож санхүүгийн тайлангийн талаархи

санал дүгнэлтийг хязгаарласан эсэх

57.Тайланг эцэслэн гаргахаас өмнө шалгагдагч байгууллагын Ерөнхий

менежертэй хэлэлцэнэ. Энэ нь дараахь зүйлийг нягтлахад тусална.

o Бүх материаллаг болон холбогдох баримтууд тусгагдсан

o Бодит баримтууд маргаангүй

o Бодит баримтын толилуулга болон түүнээс гаргасан дүгнэлтүүд

нь шударга.

o Бодит баримт болон түүнээс гаргасан дүгнэлтүүдийг тайланд

тодорхой зааглаж өгсөн.

o Дүгнэлттэй Ерөнхий менежер санал нийлээгүй аливаа зүйлсийг

зохих ёсоор толилуулсан

9 дүгээр бүлэг: ДАХИН ХЯНАЛТ

Оршил

1. Энэ бүлэгт санхүүгийн аудитын ажлыг дахин хянах талаархи бодлого,

удирдамжийг авч үзсэн. үүнд удирдлагын анхан ба хоёрдахь шатны

88

дахин хяналт, стандартын баталгаажуулах дахин хяналт, чанарын

шалгалтын дахин хяналт болон гадагш гэрээлсэн аудитын дахин хяналт

хамрагдсан болно. Энэхүү бүлэгт тусгагдсан бодлогын зорилт нь

санхүүгийн аудитын ажил өгөгдсөн санал дүгнэлтийг дэмжиж, Аудитын

олон улсын стандартын шаардлагыг хангаж байхад оршино

2. Энэхүү бүлэг дэхь бодлого, удирдамж Аудитын олон улсын стандарт,

тухайлбал “Аудитын ажлын санарын хяналт” хэмээх АОУС 220-г

мөрдүүлэхэд чиглэгдэж боловсрогдсон болно.

Удирдлагын дахин хяналт

САБ 9.1 Аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурахаас өмнө бүх аудитыг наад зах

нь хоёр түвшинд дахин хянана.

3. Аудитын ажил нь тогтоосон горимыг мөрдөх болон шийдэл гаргахын аль

алиныг шаарддаг. Дахин хяналт нь дотоод хяналтын нэг хэсэг бөгөөд

аудитын чанар, үр ашгийг анхаарч, дараахь зүйлийг батлах үүрэгтэй:

o Аудитын төлөвлөгөө батлагдсанаас хойшхи чухал үйл явдлуудыг

тооцож үзэхэд төлөвлөлтийн үеийн анхны төсөөллүүд

тохиромжтой эсэх

o Аудитын баг аудитын төлөвлөгөөг сайн хэрэгжүүлсэн ба аудитыг

төрийн аудитын байгууллагын бодлого, Аудитын олон улсын

стандартын дагуу гүйцэтгэсэн эсэх

o Ажлын баримт материалд аудитын багийн гүйцэтгэсэн ажил,

ялангуяа мэргэжлийн шийдэл гаргасан ажлыг зохих ёсоор

баримтжуулсан бөгөөд гэрчилгээ буюу тайланд илэрхийлсэн

дүгнэлтийн үндэслэлийг тайлбарласан эсэх

o Санхүүгийн тайлан дахь тоон дүн, батламж мэдэгдлүүд ажлын

баримт материалтай уялдаж байгаа бөгөөд тэр нь улмаар

үйлчлүүлэгчийн нягтлан бодох бүртгэлийн хөнгөлттэй тохирч

байгаа эсэх

o Санхүүгийн тайлан ойлгомжтой толилуулагдсан бөгөөд санхүүгийн

тайлангийн агуулга, хэлбэр загварын талаар Сангийн яамнаас

гаргасан заавар болон холбогдох бусад дүрэм журмын дагуу

хийгдсэн эсэх

89

o Гэрчилгээ ойлгомжтой илэрхийлэгдсэн, Аудитын олон улсын

стандарттай нийцсэн бөгөөд тухайн нөхцөл байдалд тохиромжтой

эсэх

o Санхүүгийн тайлан болон аудитын гэрчилгээг үйлчлүүлэгчийн

холбогдох албан тушаалтантай хэлэлцэж зөвшилцсөн эсэх

o Сөхөгдсөн аливаа чухал асуудлыг үйлчлүүлэгчийн удирдлага,

захирлуудын зөвлөл, аудитын хорооны анхааралд толилуулсан

эсэх

Анхан шатны дахин хяналт

САБ 9.2 Аудитын менежер төрийн аудитын байгууллагын бодлого, АОУС-г

мөрдүүлэх үндсэн үүрэгтэй. Үүний тулд Аудитын менежер ажлын бүх баримт

материалыг дахин хянах ба ийнхүү дахин хянаснаа баримтжуулах ёстой.

Анхан шатны дахин хяналтыг аудитын менежер ахлах аудиторт хариуцуулж

болох хэдий ч ерөнхий хариуцлагыг өөрөө хүлээнэ.

4. Дахин хянагч ажлын баримт материал бүрт овог нэр, огноо тавьж дахин

хяналтыг баримтжуулах бөгөөд гэхдээ энэ нь ажлын баримт материал

бүрийг ижил хэмжээнд шалгана гэсэн үг биш. Хяналтын түвшин

ньдансны шинж чанар, материаллаг байдал, байгууллагын эрсдэл болон

аудитын шийдлээс хамаарна. Мөн хуулийн зөвлөгч, компьютерийн

мэргэжилтэн зэрэг бусад ажилтны гүйцэтгэсэн ажлыг ч дахин хянана.

5. Анхан шатны дахин хянагч асуудлын бүртгэлд өмнө нь нэгэнт тусгагдсан

асуудлуудын талаар тайлбар өгөх ба газрын захирлын цаашид

анхаарвал зохих арга хэмжээ авах зөвлөмж өгнө. Хэрэв газрын захирал

аль болох эрт арга хэмжээ авах шаардлагатай чухал асуудлууд байвал

ажлын баримт материалыг бүрдүүлж дуусахыг хүлээлгүй танилцуулах

хэрэгтэй.

6. Аудитын менежер аудит бүрийн төгсгөлд байнusy файлуудыг дахин

хянаж хэрэгцээгүй хуучирсан материалыг хасаж, шинэ материал нэмж,

одоо хэрэглэж буй материалуудыг шинэчлэнэ. Энэ дахин хяналтыг

байнгын файл бүрт баримтжуулна.

Хоёрдахь шатны дахин хяналт

САБ 9.3 Газрын захирал дараахь зүйлийг нягтлах зорилгоор ажлын баримт

материалын дахин хяналтыг хангалттай хэмжээнд гүнзгийрүүлэн хийнэ.

90

I. Аудитыг Аудитын олон улсын стандарт болон төрийн аудитын

байгууллагын бодлогын дагуу хийсэн эсэх

II. Журнал болон ажлын баримт материал нь санхүүгийн тайлангийн

талаархи гэрчилгээ буюу тайланд дэмжлэг болох хангалттай, зохистой

нотлох зүйл агуулсан эсэх

III. Санал болгож буй гэрчилгээ буюу тайлан тохиромжтой бөгөөд аудитын

нотлох зүйлээр дэмжигдэж буй эсэх

Түүнчлэн аудитын менежерийн бэлгэсэн ажлын бүх баримт материалыг газрын

захирал дахин хянана.

7. Дахин хяналт хийх цар хэмжээг газрын захирал өөрөө шийдэх бөгөөд энэ

нь аудитын багын мэдлэг, туршлага, аудитын нарын түвэгтэй байдал

болон Ерөнхий аудитор, төрийн аудитын байгууллагад учрах эрсдэлийг

газрын захирал хэрхэн үнэлснээс шалтгаална. Үүнд дараахь зүйл гол

төлөв хамаарна.

Аудитын төлөвлөгөө

Шалгалтын, гэрчилгээний болон тайлангийн журналууд

Анхаарал хандуулах асуудлын хураангуй ба ажлын баримт

материалын бүх файлын хөтлөгч хуваарь

Аудитын хөтөлбөр дуусвар болсон бөгөөд гарын үсэг зурагдсан

Аудитын бүх чухал шийдлүүдийг дэмжих нотлох зүйлс

үйлчлүүлэгчтэй харилцсан бичиг захидал

Аудитын менежерийн үйлдсэн эх баримтууд

8. Газрын захирал шалгасан ажлын баримт материалууддаа овог нэр,

огноо тавьж дахин хяналтыг баримтжуулна. Газрын захирал дахин

хяналт хийхдээ санал дүгнэлтээ илэрхийлэх боломж олгохуйц

хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авах зорилтын үүднээс

төлөвлөлтийн үе шатанд олж тогтоосон гол эрсдэлүүдийн талаар ямар

арга хэмжээ авсан талаар аудитын менежертэй хийсэн ярилцлагад

тулгуурлана.

Стандартын баталгаажуулах дахин хяналт

9. Стандартын баталгаажуулах дахин хяналт нь аудитын багаас хараат бус

менежер буюу захирлын хийх гэрчилгээжүүлэлтийн өмнөх дахин хяналт

91

юм. Дахин хяналт мэргэжлийн шийдэл ашигласан гол хэсгүүдэд

чиглэгдэнэ.

САБ 9.4 Дараахь тохиолдолд сахнүүгийн аудитад стандартын баталгаажуулах

дахин хяналт хийнэ.

Батлагдсан аудитын төлөвлөгөө эмзэг асуудал буюу аудитын ноцтой

эрсдэлүүдийг олж тогтоосон

Газрын захирал дараахь зөвлөмж өгсөн

o Аудитын гэрчилгээ нь зөрчилгүйгээс өөр санал дүгнэлттэй буюу

эсвэл сөрөг санал дүгнэлттэй байх ёстой.

o Тодорхой асуудлыг онцлох үүднээс тайлбар заалт нэмэх

шаардлагатай

o Тайлан ер нь шаардлагагүй боловч тайлан гаргах нь зүйтэй.

САБ 9.5 Чухал буюу нарийн түвэгтэй шийдэл гаргасан тохиолдолд дээр

дурдсанаас бусад нөхцөлд стандартын баталгаажуулах дахин хяналт хийхийг

газрын захирал шаардана.

САБ 9.6 Дахин хяналтын үр дүнг газрын захиралд тайлагнана. Дахин хянагчийн

гаргаж тавьсан бүх асуудлыг хангалттай хэмжээнд шийдвэрлэхээс нааш газрын

захирал гэрчилгээний журналд гарын үсэг зурахгүй байж болно.

10. Ерөнхий аудитор болон төрийн аудитын байгууллагад ноцтой эрсдэл

учруулж болзошгүй аудитуудад стандартын баталгаажуулах дахин

хяналт чиглэгдэх учиртай. Энэ нь гэрчилгээжүүлэхийн өмнө аудитын

шийдлүүдийг хөндлөнгийн түншээр хянуулах замаар дээрх эрсдэлийг

багасгахад дөхөм үзүүлнэ.

11. Стандартын баталгаажуулах дахин хяналт хийгдэх үед дахин хяналт

хийсэн нотлох зүйл, гол асуудлуудаар дахин хянагчийн өгсөн санал

дүгнэлт болон Ерөнхий аудитор гэрчилгээг төлөвлөсөн хэлбэрийн дагуу

гаргах боломжтой гэсэн баталгааг ажлын баримт материалд оруулсан

байвал зохино.

12. Стандартын баталгаажуулах дахин хяналтыг гэрчилгээ олгохоос өмнө нь

хийх нь зүйтэй. Хэрэв дахин хянагчийн гаргаж тавьсан аливаа

материаллаг асуудлыг шийдвэрлээгүй бол Ерөнхий аудитор аудитын

тайланд гарын үсэг зурахгүй.

13. Эдгээр дахин хяналт нь бусад ямар нэгэн горимыг орлохгүй. Аудитын

менежер болон газрын захирал хийгдсэн ажлын чанарыг бүрэн хариуцах

92

бөгөөд ямар санал дүгнэлт илэрхийлэх талаар Ерөнхий аудиторт зөвлөх

үүрэгтэй.

Санал зөрөлдөөнийг шийдвэрлэх

14. Дахин хянагч ба газрын захирал нар санал нийлэхгүй бол Ерөнхий

аудиторт хамтдаа хандана. Хэрэв зөвшилцөлд хүрэхгүй бол Ерөнхий

аудитор маргааныг хагалж өгнө. Зөвшилцөлд хүрсэн тохиолдолд ажлын

баримт материалд холбогдох хүмүүс гарын үсэг зурна.

Чанарын шалгалтын дахин хяналт

САБ 9.7 Хангалттай, зохистой нотлох зүйл цуглуулж үнэлсэн ба төрийн аудитын

байгууллагын хийсэн санхүүгийн аудитууд мэргэжлийн стандарт болон

байгууллагын бодлогод нийцэж байгаа гэсэн баталгааг Ерөнхий аудиторт өгөх

хангалттай хэмжээнд чанарын шалгалтын дахин хяналтыг жил бүр хийнэ.

САБ 9.8 Дахин хяналтыг мэдлэг, туршлагатай, дахин хянаж буй аудитаас

хамааралгүй ажилтан хийж гүйцэтгэнэ.

САБ 9.9 Дахин хяналтыг ажил хэрэгч байдлаар хийх ба түүний тайланд зөвхөн

чухал асуудлыг хөндөж, гүйцэтгэлийг нь дан ганц шүүмжлэх бус харин засаж

сайжруулах зөвлөмж оруулна.

15. Чанарын шалгалтын дахин хяналт нь аудитын багаас хараат бус

менежер буюу захирлын хийх гэрчилгээний дараахь хяналт юм. Дахин

хяналт нь мэргэжлийн шийдэл орсон бол хэсгүүд болон төрийн аудитын

байгууллагын бодлогын мөргөлтөнд чиглэгдэнэ.

16. Аудитын ажил төрийн аудитын байгууллагын бодлого, Аудитын олон

улсын холбогдох стандарттай нийцсэн бөгөөд оновчтой шийдэл гаргасан

эсэхийг нягтлах үүднээс чанарын шалгалтын дахин хяналтыг

хийдэг.Дахин хяналт хийх захирал буюу менежерийг Ерөнхий аудитор

томилно.

17. Дахин хяналтаар дараахь зүйлийг тодорхойлно.

Аудитыг зохих ёсоор төлөвлөсөн бөгөөд олж тогтоосон эрсдэлүүдийг зохих

ёсоор анхаарсан эсэх

93

Санхүүгийн тайланд тусгагдсан зардал, орлогын үнэн зөв байдлын талаархи

Ерөнхий аудиторын санал дүгнэлтийг дэмжих хангалттай ажил хийгдсэн

эсэх

Шийдэл орсон хэсгүүдийн талаархи дүгнэлтийг ажлын баримт материалд

тайлбарлаж нотлох зүйлээр дэмжиж, баримтжуулсан эсэх

Ерөнхий аудиторын гэрчилж буй санхүүгийн тайлан буюу санхүүгийн бусад

мэдээлэл Сангийн яамнаас гаргасан заавар, холбогдох бусад дүрэм

журмын дагуу толилуулагдсан эсэх

Гэрчилгээ буюу тайлангийн үг хэллэг тухайн нөхцөлд тохиромжтой бөгөөд

Аудитын олон улсын холбогдох стандарттай нийцэж буй эсэх

Ажлын материал баримтжуулалтын талаархи Аудитын олон улсын

стандартын шаардлагыг хангаж буй эсэх

18. Хэрэв дахин хянагч болон газрын захирал нар санал зөрвөл Ерөнхий

аудиторт хамтдаа хандана. Хэрэв зөвшилцөлд хүрэхгүй бол стандартын

баталгаажуулах дахин хяналтынхтай ижил горим мөрдөгдөнө. Энэ

талаар 14 дэх заалтад өгүүлсэн.

19. Дахин хяналт хийсэн багийн гишүүд тайлангаа Ерөнхий аудиторт

танилцуулна. Мөн нэгдсэн тайланг жил бүр Ерөнхий аудиторт

танилцуулна.

20. Дахин хяналт хийх ажилтан санхүүгийн тайлан бэлтгэх талаар Сангийн

яамнаас гаргасан шаардлага, Улсын хэвшлийн нягтлан бодох бүртгэлийн

олон улсын стандарт, Аудитын олон улсын стандарт, холбогдох бусад

удирдамж зааврын талаар мэдлэгтэй бөгөөд чанарын шалгалтыг дахин

хянахаар Ерөнхий аудиторуудаас томилолт авсан байвал зохино.

Гадагш гэрээлсэн аудитын дахин хяналт

САБ 9.10 Газрын захирал гэрээлэгчийн гүйцэтгэсэн аудитын ажлын хамарсан

хүрээ ба чанар Ерөнхий аудиторын зорилгод тохирч байгаа эсэхийг нягтлах,

хангалттай нотлох зүйл олж авах бөгөөд гэрээлэгчийн илрүүлсэн зүйлсийг

судалж үзэх нь зүйтэй.

21. Стандарт гэрээгээр бол анхан ба хоёр дахь шатны дахин хяналтын

горимыг гэрээлэгч пүүс гүйцэтгэх шаардлага тавигддаг бөгөөд эдгээр

алхамыг төрийн аудитын байгууллага давхардуулан хийхгүй. Газрын

дарга дараахь зүйлийг нягтлана:

94

I. Төлөвлөсөн арга хандлагыг мөрдөж ажилласан, шаардлагатай

түвшний баталгааг аудитын ажлаас олж авсан, анхаарал татсан бүх

чухал асуудлыг шийдвэрлэсэн буюу аль эсвэл хязгаарлалттай

санал дүгнэлт өгөхийг санал болгосон эсэхийг аудитын түнш хянаж

баталсан.

II. Санхүүгийн тайлангийн талаар санал дүгнэлт гаргахдаа

алдаануудыг үнэлж тооцсон

III. Зөрчлийн шинжтэй асуудлуудыг тусгайлан судалсан бөгөөд

материаллаг биш боловч ноцтой зөрчлүүдийг Ерөнхий аудиторын

тайланд оруулахаар олж тогтоосон.

95

10 дугаар бүлэг: БУСДЫН АЖЛЫГ АШИГЛАХ

Оршил

1. Энэ бүлэгт бусад аудитор, шинжээчдийн ажлыг ашиглах талаархи

бодлого, удирдамжийг авч үзсэн. Үүнд дотоод аудиторууд,

хөндлөнгийн бус аудиторууд болон бусад салбарын

мэргэжилтнүүдийн ажлыг ашиглах асуудал тусгагдсан. Энэ бүлэг

гэрээний үндсэн дээр бусад аудиторуудаар хиилгэж буй ажилд

хамаарахгүй.

2. Энэхүү бүлэгт орсон бодлого, удирдамж “Дотоод аудитын ажлыг

харгалзах” хэмээх АОУС 610 , “Бусад аудиторын ажлыг ашиглах”

хэмээх АОУС 600 болон “Шинжээчийн ажлыг ашиглах” хэмээх

АОУС 620-ыг мөрдүүлэхэд чиглэгдсэн

Хөндлөнгийн аудиторуудын үүрэг хариуцлага

САБ 10.1 Бусад байгууллага, хүмүүсийн ажлыг ашиглахдаа энэ нь бидний

зорилгод тохиромжтой эсэхийг нягталбал зохино.

3. Бусдын ажлыг аудитын нотлох зүйлийн эх сурвалж болгон ашиглах

нь үр нөлөөтэй бөгөөд үр ашигтай байх явдал олонхи аудитад

тохиолддог. Гэхдээ бид хөндлөнгийн аудитор болохын хувьд

аудитын санал дүгнэлтийн талаархи үүрэг хариуцлагаа хүлээж,

санал дүгнэлтийг дэмжих аудитын горимыг тодорхойлно. Тиймээс

хэрэв аудитын ийм нотлох зүйлд найдах бол энэ нь бидний

зорилгод тохиромжтой бөгөөд бусад эх сурвалжийн нотлох зүйлтэй

нийцэж буй эсэхийг магадлана.

4. Бусдын ажлыг ашиглаж болох тохиолдлын жишээнд дараахь

зүйлийг нэрлэж болно

Дотоод аудиторуудын баримтжуулсан тогтолцоо

Дотоод аудиторуудын гүйцэтгэсэн сорилт

Хөндлөнгийн бусад аудиторуудын гүйцэтгэсэн салбар

байгууллагын аудит

Дотоод буюу хөндлөнгийн бусад аудиторуудын гарагж

өгсөн буцалтгүй тусламж / санхүүжилтийн баримт

Мэрэгшсэн хэмжигч/ үнэлгээчдийн гаргаж өгсөн газар ба

барилгын үнэлгээ.

96

Дотоод аудиторуудын ажлыг ашиглах

САБ 10.2 Үйлчлүүлэгч бүрийн дотоод аудитын чиг үүргийг үнэлж, хэрэв энэ нь

Сангийн яам болон Засгийн газраас тавьж буй стандартыг хангаагүй гэж үзвэл

удирдлагад нь тайлагнана.

Ерөнхий асуудал

5. “Дотоод аудит гэдэг нь нягтлан бодох бүртгэл, дотоод хяналтын

тогтолцоог хянаж үнэлэх үүднээс байгууллагын удирдлагын

байгуулсан үнэлгээний буюу хяналт шинжилгээний үйл ажиллагаа

юм. Тиймээс, түүнийг байгууллагын дотоод хяналтын тогтолцооны

нэг хэсэг гэж үзэж болно. Энэ чиг үүргийг “ Дотроосоо” буюу тухайн

байгууллагыг харъяалах дээд байгууллага, эсвэл гуравдагч тал

хэрэгжүүлж болно.

6. Засгийн газрын байгууллагуудын хувьд дотоод аудитын оновчтой

зохицуулалтыг ерөнхий менежерүүд хариуцна.

7. Хэдийгээр дотоод аудитын ажлыг ашиглахаар төлөвлөөгүй ч гэсэн

энэ нь үйлчлүүлэгчийн маань дотоод хяналтын тогтолцооны нэг

асуудал гэдгийг санаж байх хэрэгтэй. Тиймээс, Засгийн газрын

байгууллагуудын дотоод аудитын чиг үүргийн үр нөлөөг ерөнхийд

нь үнэлнэ. Ийнхүү үнэлэхдээ шалгагдагч байгууллагын хэмжээ,

цогц байдал болон хүчтэй аудиттай байх хэрэгцээ шаардлагыг

харгалзан үзнэ.

8. Засгийн газрын байгууллагуудад ийм ерөнхий үнэлгээг хийхэд

ажлыг нь ашиглахыг хүсэж буй үйлчлүүлэгч байгууллагын дотоод

аудитын чиг үүргийг нарийвчлан үнэлэхэд баримталдаг зарчмуудыг

мөн адил мөрдөнө. Нарийвчилсан үнэлгээг хийх удирдамжийг 15

ба 16 дахь заалтад өгсөн болно. Хэрэв дотоод аудитын чиг үүрэгт

томоохон өөрчлөлт ороогүй бол Засгийн газрын байгууллагуудад 3-

4 жил тутамд ерөнхий үнэлгээ хийх ба уг үнэлгээг дунд нь жил

тутам шинэчилж байна.

9. Дотоод аудитын ажлыг ашиглахад дараахь зүйл хамаарна:

Дотоод аудитын чиг үүргийн өөрийнх нь үйл ажиллагаанаас олж авсан

баталгаа

97

Төрийн аудитын байгууллагын хяналт удирдлагын дор дотоод

аудиторуудыг ашиглаж шууд туслалцуулах

Санхүүжилт, тусламжийн нэхэмжлэхийг гэрчлэх зорилгоор дотоод

аудитыг ашиглах

10.Дотоод аудитын чиг үүргийн өөрийнх нь үйл ажиллагаанаас

баталгаа олж авах нь “ Дотоод аудитын ажлыг харгалзах” хэмээх

АОУС 610-д хамаарах асуудал бөгөөд энэ тухай 12-18 дахь

заалтад авч үзсэн. Шууд туслалцуулахаар дотоод аудиторуудыг

ашиглах асуудлыг судлах үед эдгээр заалт мөн адил хамаатай

бөгөөд энэ тохиолдолд анхаарах нэмэлт асуудлыг 19-23 дахь

заалтад тусгасан болно.

11.Санхүүжилт, тусламжийн нэхэмжлэхийг гэрчлэх зорилгоор дотоод

аудитыг ашиглах асуудлыг 48 ба 49 дэхь заалтад авч үзсэн.

Дотоод аудитын чиг үүргээс баталгаа олж авах

САБ 10.3 Аудитыг төлөвлөхдөө аудитын үр нөлөөтэй арга хандлага

боловсруулахад тус дөхөм болох үүднээс үйлчлүүлэгчийнхээ дотоод аудитын

чиг үүргийн ажиллагааг судалж хангалттай ойлголт олж авах хэрэгтэй.

САБ 10.4 Дотоод аудитын нэгжүүдтэй хамтран ажиллаж, аудитын хамрах хүрээг

уялдуулан зохицуулж, боломжтой бол давхардлыг арилгах хэрэгтэй.

САБ 10.5 Дотоод аудитын үүрэг, цар хүрээг судалсны үр дүнд дотоод аудитын

зарим ажилд тулгуурлах нь боломжтой бөгөөд хүсүүштэй гэж дүгнэвэл дотоод

аудитын чиг үүргийг үнэлнэ.

САБ 10.6 Хэрэв дотоод аудитын тодорхой нэг ажлыг ашиглахаар төлөвлөж

байвал тэр нь бидний зорилгод хангалттай, учир холбогдолтой, найдвартай

эсэхийг батлах үүднээс уг ажлыг үнэлнэ.

12.Аудитын санал дүгнэлт илэрхийлэх үүрэг хариуцлагыг бид

хүлээдэг хэдий ч дараахь асуудлаархи нотлох зүйлийг дотоод

аудит гаргаж өгч болно.

Санхүүгийн хяналтын ерөнхий орчин

Дотоод хяналтын тогтолцооны ажиллагаа, үүний дотор үнэн зөв байдал,

зүй зохис болон яамны зорилтын хэрэгжилтийг нягтлах үүднээс тогтоосон

хяналтын ажиллагаа

98

Мөрдөн шалгагдсан буюу дотоод хяналтын бусад ажилд хамрагдсан

тодорхой дансны үлдэгдэл

13.Төрийн аудитын байгууллага дотоод аудиттай хамтран ажиллах

шаардлагатай бөгөөд аудитын хамрах хүрээг уялдуулан

зохицуулах, давхардлыг арилгах, дотоод аудитын ажлаас баталгаа

олж авах нь зүйтэй. Яам буюу үйлчлүүлэгчтэй тогтоох энэхүү

харилцаанд дараахь зүйл хамрагдана:

Дотоод аудитын албаны даргатай уулзах

Дотоод аудитын төлөвлөгөөг хянах

Төрийн аудитын байгууллагын аудитын төлөвлөгөө, ажлын баримт

материалтай танилцах боломжийг дотоод аудитад олгох

Дотоод аудиттай илүү нягт уялдуулах үүднээс боломтой тохиолдолд

аудитын төлөвлөгөө, горимыг уян хатан өөрчлөхөд бэлэн байх

14.Хяналтын орчны үнэлгээнд ашиглах, дотоод аудитын аль нэг

ажлыг ашиглах боломжтой эсэх талаар увьдчилсан үнэлгээ хийх

үүднээс дотоод аудитын үүрэг, цар хүрээний талаар хангалттай

ойлголт авахыг эрмэлзэх хэрэгтэй.

15.Хэрэв хөндлөнгийн аудитор дотоод аудитын ажилд тулгуурлахаар

бодож төлөвлөж байвал, аудитын төлөвлөлтийн үе шатны нэг хэсэг

болгож дотоод аудитын чиг үүргийг илүү гүнзгий үнэлэх

шаардлагатай. Ийнхүү үнэлэхэд дотоод аудитын ажлын өмнөх

туршлага, дахин хяналт тус болно. Ийм үнэлгээг тогтмол хийх

хэрэгтэй.

16.Энэ үнэлгээний чухал шалгуур нь:

o Дотоод аудитын чиг үүргийн эрх хэмжээ:

Дээд удирдлагад тайлагнадаг уу?

Удирдах зөвлөл/ аудитын хороонд шууд тайлагнах эрхтэй юу?

Түүний зөвлөмжийн мөрөөр удирдлага хариу өгөх / арга хэмжээ

авах үүрэгтэй юу?

Бүрэн хэмжээний шалгалт хийх эрхтэй юу? Аль эсвэл ажлын цар

хүрээ нь ихээхэн хязгаарлагдмал уу?

o Дотоод аудитын чиг үүрэгт хамаарах байгаа нөөцүүд

чиг үүргийг удирдах буюу хэрэгжүүлэх хангалттай тооны ажилтнууд

болон чадавхи бий юу?

o Дотоод аудитын ажлын чанар болон баримтжуулалт

99

Дотоод аудитын ажлыг зохих ёсоор төлөвлөж, хянаж удирдан, дахин

хянаж, баримтжуулдаг уу?

Төрийн аудитын байгууллагын төлөвлөлтийн стандарт маягтуудын багцад ийм

үнэлгээний гол асуудлыг тусгасан асуулгын хуудас бий.

17.Дотоод аудитын чиг үүрэг хангалттай эрх хэмжээ, хараат бус

байдал, нөөц чанартай гэж үнэлэгдсэн бөгөөд түүний ажлын зарим

хэсгийг ашиглах боломжтой гэж тогтоосон бол түүний тохиромжтой

эсэхийг магадлах үүднээс уг ажлыг үнэлэх хэрэгтэй. Ийнхүү

үнэлэхэд дараахь зүйлийг анхаарна:

Уг ажлыг гүйцэтгэсэн ажилтан болон түүний дарга, менежерийн

мэргэжлийн мэдлэг

Гүйцэтгэсэн ажилд дотоод аудитын удирдлагын хийсэн дахин

хяналтын түвшин

Гаргасан дүгнэлтийг дэмжих нотлох зүйлийн хангалттай байдал.

18.Өмнөх 17 дахь заалтад тодорхойлсон горимын үр дүнгээс хамаарч

дотоод аудиторуудын ажлыг зохих хэмжээгээр сорьж шалгах буюу

эсвэл давтан гүйцэтгэх шаардлагатай эсэхийг тогтооно.

Шууд туслалцуулахаар дотоод аудиторуудыг ашиглах

САБ 10.7 Бидний нэрийн өмнөөс дотоод аудитаар хийлгэх аливаа шууд ажлыг

төлөвлөж, шалгаж, дахин хянах хэрэгтэй.

19.Дотоод аудиторууд дотоод аудитын зориулалтад үл хамаарах

хөндлөнгийн аудитын зорилтыг хэрэгжүүлдэггүй. Гэхдээ энэ нь

хамтарч ажиллах боломжгүй гэсэн үг биш бөгөөд харин ч

үйлчлүүлэгч нар дотоод аудиторуудаа төрийн аудитын

байгууллагаас хийх хөндлөнгийн аудитад туслалцуулж, аудитын

өртөг зардлыг багасгах хүсэлтэй байж болно.

20.Шууд туслалцуулахаар дотоод аудиторуудыг ашиглах асуудлыг

судалж үзэхэд 15-18 дахь заалтад дурдсан дотоод аудитын чиг

үүргийг үнэлэх, дотоод аудитын тодорхой ажлыг үнэлэх зарчим сөн

адил хамаарна. Гэхдээ үүнд анхаарах нэмэлт асуудлыг дор авч

үзсэн болно.

21.Манай аудитын зориулалтаар дотоод аудиторуудын гүйцэтгэх

нарийвчилсан сорил буюу хяналтын сорилыг зөвхөн төрийн

аудитын байгууллагын хяналт удирдлагын дор баримтжуулалтын

100

стандартын дагуу хийлгэх нь зүйтэй. Энэ нь аливаа буруу

ойлголтоос зайлсхийх, санамж бичгийг дотоод аудиттай

зөвшилцөх, өөрийн шаардлагыг тодорхойлоход ашигтай.

22.Дотоод аудитын шууд туслалцааг ашиглахаар төлөвлөхдөө уг

ажлыг гүйцэтгэх дотоод аудитын ажилтны мэргэжлийн мэдлэгийг

анхааралтай судлахаас гадна тухайн аудитын ажил түүнийг

сонирхлын аливаа зөрчилд оруулах эсэхийг анхаарна. Үүнтэй

холбогдуулан уг дотоод аудитор шалгагдаж буй үйл ажиллагааны

талаар өмнө нь ямар нэгэн үүрэг хариуцлага хүлээж байгаагүй

байвал зохино.

23.Дотоод аудиторуудын ажлын үр дүнг төрийн аудитын байгууллагын

баримталдаг стандартын дагуу дахин хянана. Энэ үе шатанд

тухайн дотоод аудиторын мэргэжлийн мэдлэг, хараат бус байдлыг

хийсэн ажлынх нь чанар, баримтжуулалттай харьцуулан дахин

хянана.

Хөндлөнгийн бусад аудиторуудын ажлыг ашиглах

Ерөнхий асуудал

САБ 10.8 Хөндлөнгийн бусад аудиторуудын ажлыг ашиглахдаа дараахь зүйлийг

гүйцэтгэнэ:

I. Тэдний мэргэжлийн бэлтгэл, туршлага, бусад нөөцийг үнэлэх

II. Тэдний ажлын нөхцөл бидний зорилгод тохиромжтой эсэхийг нягтлах

III. Тэд бидний тавьж буй шаардлагыг бүрэн ойлгосон бөгөөд ажлыг нь

ашиглах гэж байгааг мэдсэн эсэхийг нягтлах

IV. Тэдний ажлаар илрүүлсэн чухал зүйлсийг ашиглах эрхтэй байх

V. Тэдний ажил бидний зорилгод тохиромжтой эсэхийг магадлахын тулд

түүнийг үнэлэх

24.Бидний ашиглаж болох хөндлөнгийн бусад аудиторуудын ажил

дараахь зургаан хэлбэртэй байна:

Толгой байгууллагад аудит хийх тохиолдолд, нэгдсэн тайланд

нэгтгэгддэг салбар байгууллагын данс тооцоонд хийсэн аудит

Тухайн аудиторууд бидэнтэй нэг багт хамтран ажиллаж байгаа

тохиолдолд, байгууллагад хийсэн аудитын ажил

101

үйлчлүүлэгч маань доод шатны байгууллагаа бүхэлд нь буюу

хэсэгчлэн санхүүжүүлдэг тохиолдолд доод шатны байгууллагын

данс тооцоонд хийсэн аудит

Тодорхой санхүүжилт, тусламжийн нэхэмжлэхийн гэрчилгээ

Ерөнхий аудитор аудитын гэрчилгээнд гарын үсэг зурах үүрэг

хариуцлагаа хадгалж үлдсэн тохиолдолд, хувийн аудитын

компаниар гэрээлж хийлгэсэн аудитын ажил

Аудит хийх үүрэг хариуцлагыг хүлээж авсан байгууллагын өмнөх

оны аудит

Урьд оны тоо баримтад өмнөх аудитор аудит хийсэн тохиолдолд, гадагш

гэрээлсэн аудитын ажил болон шаардлагатай горимыг энэ бүлэгт авч үзээгүй

болно.

25.Бидний ашиглахыг хүсэж буй хөндлөнгийн бусад аудиторуудын

ажил ямар хэлбэртэй байхаас үл хамааран, аудитын санал дүгнэлт

гаргах нь бидний үүрэг хариуцлага мөн. Тиймээс ийм ажилд

тулгуурлах тохиолдолд тэр нь бидний зорилгод тохиромжтой

эсэхийг нягтлах хэрэгтэй.

Үндсэн аудитор ба бусад аудиторын харилцаа

САБ 10.9 Үндсэн аудитораар ажиллахыг зөвшөөрөхөөс өмнө санхүүгийн үндсэн

буюу бүлэг тайлангийн талаар санал дүгнэлт гаргахад хангалттай баталгаа олж

авч чадах эсэхээ судалж үзнэ.

26.АОУС 600-д “үнэдсэн аудитор” ба “бусад аудиторын” харилцааг авч

үзсэн. Үндсэн аудитор нь бусад аудиторын аудит хийсэн нэг буюу

хэсэг бүрэлдэхүүн хэсгийн санхүүгийн мэдээллийг багтаасан

байгууллагын санхүүгийн тайлангийн талаар тайлагнах үүрэг

хариуцлага хүлээдэг. АОУС-д “бүрэлдэхүүн хэсэг” гэж үндсэн

аудиторын хийсэн санхүүгийн тайланд санхүүгийн мэдээлэл нь

орсон хэлтэс, салбар, охин компани, хамтарсан байгууллага,

хамсаа компани болон бусад байгууллагыг хэлнэ гэж

тодорхойлсон.

27.Бил аудитаа “ бүрэлдэхүүн хэсэг” гэсэн ухагдахууныг санхүүгийн

тайлангийн үнэн зөв байдлын батламж мэдэгдэлтэй холбогдуулан

доод шатны байгууллагад өгсөн санхүүжилтийг хамрах байдлаар

өргөжүүлж хэрэглэнэ. Гэхдээ үйлчлүүлэгчийн санхүүжилтээр

102

санхүүжсэн байгууллагад аудит хийх буюу эсвэл тусгай буцалтгүй

тусламж буюу санхүүжилтийн нэхэмжлэхийг гэрчлэхэд анхаарах

нэмэлт асуудлууд бий.

28.Нэг байгууллагад хийх аудитыг бусад аудитын багтай хувааж хийх

ба аль аль баг нь аудитын тайланд гарын үсэг зурах тэгш эрхтэй

байх жинхэнэ хамтарсан аудит төрийн аудитын байгууллагын хувьд

ховор тохиолдоно. Энэ тохиолдолд “ үндсэн аудитор” ба “бусад

аудиторын” холбогдолтой асуудал адилхан үйлчилнэ.

29.Хамтарсан аудит төрийн аудитын байгууллагад ховор тохиолддог

хэдий ч санхүүгийн тайланд Ерөнхий аудитор гэрчилгээ олгохын

өмнө бусад аудитораар аудит хийлгэх шаардлага тавигддаг

тохиолдолд “ давхар гэрчилгээ” бүхий аудитууд байж болно. Ийм

тохиолдолд “үндсэн аудитор” ба “бусад аудиторын” асуудал

адилхан үйлчлэх бөгөөд Ерөнхий аудитор үндсэн аудитор болохын

хувьд аудитын гэрчилгээний төлөөх үүрэг хариуцлагаа бүрэн

хүлээнэ.

30.Санхүүгийн үндсэн тайлангийн талаар санал дүгнэлт гаргахад

хангалттай баталгаа олж авах боломжтой эсэхийг үнэлэхдээ

дараахь зүйлийг харгалзана:

Бид шууд аудит хийдэггүй нэгдсэн байгууллагын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн

материаллаг байдал

Шууд аудит хийгээгүй бүрэлдэхүүн хэсгүүд дэх буруу илэрхийллийн

эрсдэл болон тэдгээр нь санхүүгийн үндсэн тайлангийн хувьд

материаллаг байх боломж

Шууд аудит хийгээгүй бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн талаар нэмэлт горим

хэрэгжүүлэх бидний чадвар

Бусад аудиторын мэргэжлийн мэдлэг, байр суурь

31.Шаардагдах түвшний баталгаа олж авна гэдэгт ямар нэг байдлаар

эргэлзэж байвал энэ тухай толгойлох байгууллагын анхааралд

хүргэж, салбар нэгжийн аудитын журмыг зохистой байдлаар

өөрчилж болно.

103

Хөндлөнгийн бусад аудиторын мэргэжлийн бэлтгэл,

туршлага, нөөцийг үнэлэх

32.Энэ үнэлгээнд дараахь хүчин зүйл хамрагдана:

“мэргэжлийн аудитор”-ын эрх авсан эсэх

Нэр хүнд ба байр суурь

o Улсдаа болон олон улсад сайтар танигдсан компани мөн эсэх

Хэмжээ:

o Аудитын пүүс тухайн жилийн шаардлагатай цаг үед холбогдох

газарт ажил үүрэг гүйцэтгэх хангалттай нөөцтэй эсэх

Мэргэжилтний мэдлэг боловсрол

o Аудитын пүүс шаардагдах мэдлэг боловсролтой мэргэжилтнүүдтэй

эсэх

Тухайн үйлчлүүлэгчид буюу төрийн аудитын байгууллагын шугамаар

бусад байгууллагад хийсэн өмнөх аудитын чанар

Аудитын төлөвлөлтийн үе шатанд хөндлөнгийн бусад

аудиторуудтай хамтран ажиллах

33.Бид төлөвлөлтийн үйл явцын нэг хэсэг болгож дор дурдсан

шаардлагыг тавих үүднээс тайлагналын албан ёсны зааврыг бусад

аудиторуудад хүргүүлэх эсэхийг судална:

I. Тайлангийн хэлбэр загвар, үг хэллэг ба тайлагнах эцсийн хугацаа

II. Аливаа нэмэлт ажил

III. Онцгой анхаарал шаардах бусад асуудлууд

Хөндлөнгийн бусад аудиторын илрүүлсэн зүйлийг

харгалзан үзэх

34.Бусад аудиторууд илрүүлсэн чухал зүйлээ дараахь байдлаар

тайлагнаж болно:

I. Зөвшилцсөн журмын дагуу бидэнд шууд тайлагнах

II. Илрүүлсэн зүйлээ ажлын баримт материалдаа баримтжуулах бөгөөд

түүнийг нь бид харилцан тохиролцсоны дагуу дахин хянах эрхтэй байх

III. Илрүүлсэн зүйлээ аудитын тайландаа тусгах

104

IV. Захирал буюу удирдлагад өгсөн тайлан буюу менежментийн захидалтай

танилцах боломжийг бидэнд олгох

35.Эдгээр илрүүлсэн зүйлсийн шинж чанар, ач холбогдлыг бидний

хариуцаж буй санхүүгийн үндсэн тайлантай уялдуулан авч үзэх

хэрэгтэй.

Хөндлөнгийн бусад аудиторын ажлын тохиромжтой

байдлыг үнэлэх

36.Бидний зорилгод тохиромжтой эсэхийг нь нягтлах үүднээс бусад

аудиторын гүйцэтгэсэн ажлын чанар, цар хүрээг үнэлэх хэрэгтэй.

Ийм үнэлгээг олон янзын аргаар үнэлж болох бөгөөд түүний дотор:

Харилцан ажилласан болон санал солилцсон ерөнхий байдал

Бусад аудиторын гүйцэтгэсэн горимуудын хураангуйг бичүүлж авах

Бусад аудиторын ажлын баримт материалыг дахин хянах

37.Хэрэв дээрх үнэлгээгээр бусад аудиторын ажлыг тохиромжтой гэж

үзвэл гэрчилгээнд бусад аудиторууд руу ишлэл хийхгүй.

38.Хэрэв бусад аудиторын ажлыг тохиромжтой гэж үнэлээгүй бол

дараахь зүйлийг судална:

Нэмэлт горим хэрэгжүүлэхийг бусад аудиторуудаас шаардах эсэх

өөрсдөө нэмэлт горим гүйцэтгэх эсэх

гэрчилгээнд үзүүлэх үр дагавар

Доод шатны байгууллагын аудитыг шалгах

САБ 10.10 Санхүүжүүлэгч байгууллагын санхүүгийн тайлангийн талаархи санал

дүгнэлтийг дэмжих үүднээс доод шатны байгууллагын хөндлөнгийн аудиторын

ажлыг ашиглахыг эрмэлзэх хэрэгтэй.

САБ 10.11 САБ 10.8 болон САБ 10.9-ийн шаардлагуудыг хангах боломжгүй бол

дараахь зүйлийг хийнэ.

Аудитын бэлтгэл ажил дахь аливаа догогдлыг санхүүжүүлэгч

байгууллагад тайлагнах

Аудитын горимын өөр хувилбарыг судлах

өөрсдөө тухайн байгууллагад нэвтрэх эрхээ хэрэгжүүлэх

нэвтрэх эрхгүй бол, гэрчилгээнд үзүүлэх үр дагаврыг судлах

105

39.Төсвөөс шууд буюу шууд бус санхүүждэг доод шатны байгууллагын

жишээнд их сургуулиудыг нэрлэж болно.

40.Доод шатны байгууллагуудад олгосон санхүүжилт нь ялангуяа

санхүүжүүлэгч байгууллагын санхүүгийн тайлангийн үнэн зөв

байдлын батламж мэдэгдэлтэй холбогдуулан санхүүжүүлэгч

байгууллагын санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн хэсэг болдог

41.Иймээс санхүүжүүлэгч болон доод шатны байгууллагын аль

алиных нь бүртгэлд санхүүжилтийг зөв тусгасан эсэхийг шалгахаас

гадна доод шатны байгууллага санхүүжилтийг хэрхэн ашигласныг

шалгах хэрэгтэй.

42.Санхүүжүүлэгч яамны удирдлага доод шатныхаа байгууллагад

санхүүгийн оновчтой хяналт, түүний дотор зардлын үнэн зөв

байдлыг хангах хяналтыг тогтоох үүрэг хариуцлага хүлээнэ. Энэ

үүрэг хариуцлагын нэг элемент нь САБ 10.8-ын шаардлагыг хангах

хөндлөнгийн аудитын оновчтой зохицуулалт хийх явдал юм.

43.Санхүүжүүлэгч байгууллагын удирдлагатай харилцаж тэд бидний

шаардлагыг бүрэн ойлгосон эсэх, түүнийг доод шатны

байгууллагын аудиторын ажлын нөхцөлд зохих ёсоор тусгасан

эсэхийг нягтлах нь чухал. Зохих ёсны хөндлөнгийн аудит, хяналт

шинжилгээний бусад журам тогтсон нөхцөлд байгууллагад шууд

нэвтрэх эрх ерөнхийдөө шаардлагагүй байдаг хэдий ч шууд

нэвтрэх зарчмыг тохиролцож байх нь зүйтэй. Хэрэв шууд нэвтрэх

зарчмыг тохиролцоход хүндрэл гарвал энэ тухай Ерөнхий аудиторт

мэдэгдэнэ.

44.Хэрэв эдгээр шаардлагыг бүрэн хангаж чадахгүй бол энэ тухай

санхүүжүүлэгч байгууллагад тайлагнах ба аудитын горимын өөр

хувилбар, түүний дотор доод шатны байгууллагад нэвтрэх

асуудлыг судалж үзнэ. Түүнчлэн хууль тогтоох байгууллагад тусдаа

тайлан гаргаж өгөх хэрэгтэй эсэхийг судална. 7318

Аудитын горимын өөр хувилбар

45.Санхүүжилтийн орлогыг доод шатны байгууллага үнэн зөв

ашигласан эсэх талаар шаардагдах түвшний баталгаа олж авах

өөр хувилбарын горимд дараахь зүйл хамаарна:

106

Дээд шатны байгууллагын өөрийнх нь гүйцэтгэсэн хяналт шинжилгээний

горимууд, үүний дотор хэрэв боломжтой бол дотоод аудитын чиг үүргээ

хэрэгжүүлж доод шатны байгууллагын зардлыг сорьж шалгасныг нь

дахин хянаж сорих

Мэдээлэлд нэвтрэх, хянан шалгах төрийн аудитын байгууллагын эрхээ

хэрэгжүүлэх

46.Дээд шатны байгууллагын доод аудитын ажлыг ашиглахаар

төлөвлөх тохиолдолд энэ бүлгийн САБ 10.2 ба 10.7-д дурдсан

асуудлуудыг анхаарна.

47.Мэдээлэлд шууд нэвтрэх нь аудитын санал дүгнэлтийг дэмжих

ажилд тэр бүр шаардлагагүй байдаг. Ер нь хөндлөнгийн

аудиторуудын ажлыг ашиглах, санхүүжүүлэгч байгууллагын хяналт

шинжилгээний журмыг дахин хянаж сорих замаар хангалттай

баталгаа олж авах боломжтой. Гэхдээ бид мэдээлэлд шууд нэвтрэх

шаардлагатай гэж үзсэн бөгөөд тэд үүнд татгалзсан бол аудитын

гэрчилгээнд үзүүлэх үр дагавар, хамрах хүрээ хязгаарлагдсанаас

санал дүгнэлтийг хязгаарлах шаардлага бий эсэхийг судална.

Санхүүжилт, тусламжийн төлбөрийг дэмжих аудитын

гэрчилгээг ашиглах

48.Яам, агентлагууд тодорхой үйл ажиллагаа, төслийг санхүүжүүлэх

зардлыг аймаг, сумдад олгодог. Ийм санхүүжилт, тусламж авсан

байгууллагууд уг хөрөнгийг хэрхэн зарцуулсан талаархи дотоод

буюу хөндлөнгийн аудиторын санал дүгнэлт, гэрчилгээ ямар нэг

хэлбэрээр шаардлагатай байдаг.

49.Ийм гэрчилгээг аудитын нотлох зүйл болгон ашиглахаар төлөвлөх

тохиолдолд энэ бүлгийн САБ 10.2-оос САБ 10.7 эсвэл САБ 10.8 ба

10.9-д тусгагдсан асуудлуудыг харгалзана.

50.Хэрэв ямар нэг шалтгаанаар гэрчилгээ байхгүй бол дараахь

зүйлийг харгалзана:

Ийм гэрчилгээг хууль тогтоомжоор шаарддаг бөгөөд гэрчилгээжээгүй

төлбөрийг зөрчил гэж үзэх эсэх

Уг гэрчилгээ нь аудитын нотлох зүйлийн зөвхөн нэг л хэлбэр бөгөөд

түүнийг алга байлаа гэхэд шаардагдах баталгааг өгч чадах аудитын

нотлох зүйлийн бусад эх сурвалж байж болох эсэх.

107

51.Дээр дурдсан зүйлийн үр дүнгээс хамаарч аудитын гэрчилгээнд

үзүүлэх үр дагавар болон хамрах хүрээ хязгаарлагдсан буюу үл

зөвшөөрөх үндэслэлээр санал дүгнэлтээ хязгаарлах нь

тохиромжтой эсэхийг судлах хэрэгтэй болно.

Бусад мэргэжилтний ажлыг ашиглах

САБ 10.12 Мэргэжилтнүүдийн ажлыг ашиглахдаа дараахь зүйлийг гүйцэтгэнэ.

Тэдний бодитой хандлага, мэргэжлийн мэдлэгийг үнэлэх

Тэдний ажил бидний зорилгод тохиромжтой эсэх талаар хангалттай,

зохистой нотлох зүйл олж авах

52.Санхүүгийн тайлангийн тодорхой нэг батламж мэдэгдлийн алдаа

мадаггүй байдлыг тодорхойлоход тусгай тохиолдолд мэргэжилтний

ажлыг ашиглаж болно. Газар ба барилгыг үнэлэхэд мэргэжлийн

үнэлгээчин ашиглах нь үүний жишээ юм. Ийм мэргэжилтнүүдийг

шалгагдагч байгууллага буюу эсвэл аудиторууд татан оролцуулж

болно.

53.Бид тухайн мэргэжилтний мэргэжлийн байр суурь, хараат бус

байдлыг судалж, шаардагдах ур чадвар, мэргэжлийн мэдлэг

эзэмшсэн эсэхийг нь нягтална. Үүнд тухайн мэргэжилтний дараахь

зүйлийг судална.

I. Мэргэжлийн зохих байгууллагаас олгосон мэргэжлийн гэрчилгээ буюу

лиценз зөвшөөрөл

II. Туршлага, нэр хүнд

III. Ашиг сонирхлын аливаа зөрчилгүй эсэх

54.Аудитын холбогдох зорилтыг хэрэгжүүлэхэд мэргэжилтний ажлын

хамрах хүрээ хангалттай эсэхийг нягтлах хэрэгтэй. Хэрэв

мэргэжилтнийг шалгагдагч байгууллага татан оролцуулсан бол бид

ажлын нөхцлийг нь хянан үзэх хэрэгтэй. Хэрэв тухайн

мэргэжилтнийг бид өөрсдөө ажиллуулж байгаа бол манай

шаардлагыг тусгасан тодорхой зааврыг бичгээр өгвөл зохино.

55.Бид мөн дараахь зүйлийг харгалзана:

Ашиглаж буй гол эх сурвалжийн баримт мэдээллийн алдаа мадаггүй,

тохиромжтой байдал

Ашигласан төсөөлөл ба арга, тэдгээрийг тууштай хэрэглэсэн эсэх

Мэргэжилтний ажлын үр дүн

108

Мэргэжилтний илрүүлсэн зүйлсийг санхүүгийн тайланд зохих ёсоор

тусгасан эсэх

56.Хэрэв мэргэжилтний ажил аудитын зорилтыг хангасан гэж үзвэл

аудитын тайланд түүнийг иш татахгүй.

11 дүгээр бүлэг: ЗАЛИЛАН

Оршил

1. Энэ бүлэгт залилантай холбогдох үүрэг хариуцлагын талаархи бодлого,

удирдамжийг авч үзсэн. Үүнд залиланг тодорхойлж, байгууллагын

удирдлага ба аудиторуудын үүрэг хариуцлагыг зааж өгөн, аудитыг

төлөвлөх, гүйцэтгэх, тайлагнахад залилан болон залилангийн эрсдэлийг

хэрхэн авч үзэхийг тайлбарласан.

2. Энэхүү бүлэгт орсон бодлогуудыг баримтжуужлснаар “Санхүүгийн

тайлангийн аудитад залилан ба алдааг анхаарах аудиторын үүрэг

хариуцлага” хэмээх АОУС 240-ийн гол элементүүдийг бүрдүүлэх юм.

Түүнчлэн, энэхүү бүлэгт ажил гүйлгээний үнэн зөв байдлын талаар

засгийн газрын байгууллагуудад тусгайлан хэрэглэх нэмэлт удирдамжийг

өгсөн болно.

Залилан ба авилгалын тухай тодорхойлолт

3. “ Залилан” гэдэгт шударга бус буюу хууль бус санхүүгийн давуу тал олж

авахын тулд хуурч мэхлэх явдал, мөн түүнчлэн байгууллагын нягтлан

бодох бүртгэл буюу санхүүгийн тайлан дахь санаатай буруу илэрхийлэл,

орхигдуулсан тоон дүн буюу илчлэл тодруулга хамаарна. Бид нягтлан

бодох бүртгэл буюу санхүүгийн тайланд буруу илэрхийлэл буюу эсвэл

өөр замаар хийгдсэн хулгайг үүнд мөн хамааруулж үзнэ.

4. Авилгалыг дараахь байдлаар тодорхойлсон:

“аливаа хүний үйлдэлд нөлөөлж болох урамшуулал, шагналыг санал

болгох, өгөх, хөөцөлдөх буюу хүлээн авах”

Эх үүсвэр: Chartered Institute of Public Finance Accountants- CIPFA-UK ( Улсын санхүү,

нягтлан бодогчдын мэргэжлийн институт)

5. Энэ нь хувь хүн гуравдагч этгээдэд шууд ашиг хонжоо олгох зорилгоор

өөрийн албан үүргийг зохих ёсоор гүйцэтгэхэд харш үйлдэл буюу эс

109

үйлдэл хийсний төлөө шагнал урамшуулал хэлбэрээр хахууль авах явдал

юм.

6. Залилангийн хэргийг Монгол Улсын хуулиар шийдвэрлэх бүрэн

боломжтой

7. Дээр тодорхойлсончлон “залилан” гарсан тохиолдолд үйлчлүүлэгчид

учрах алдагдал илэрхий мэдэгддэг бол “ авилгал” гарсан тохиолдолд

авилгач ажилтан тухайн үйлдлээсээ ашиг хонжоо олж болох бөгөөд харин

үйлчлүүлэгчид ямар нэгэн хохирол учрахгүй, санхүүгийн тайланд нөлөө

үзүүлэхгүй байж болно.

8. Үйлчлүүлэгч байгууллагын ажилтан буюу удирдлагын үйлдсэн шударга

бус үйлдлийн аль аль нь залиланд хамаарна. Дотоод залилан нь

байгууллагаас буюу гуравдагч этгээдээс олж авсан ашиг хонжоо байж

болно. Сүүлчийнх нь үйлчлүүлэгчид шууд хохирол учруулахгүй боловч

итгэлийг урвуулан ашигласан тохиолдолд нөхөн төлүүлэх хариуцлага

оногдуулж болно. Улсын төсвөөс санхүүжилт, тусламж хүссэн хуурамч

нэхэмжлэл гаргах буюу эсвэл ханган нийлүүлэгч тал хуурамч буюу

давхардсан нэхэмжлэл гаргах нь гадны залилангийн жишээ юм.

9. Дээрх хоёр ангиллын залилан аудитын санал дүгнэлтэнд нөлөөлж болно.

Аливаа залилан угаасаа зөвшөөрөлгүй хийгддэг, тийм ч учраас энэ нь

зөрчил бөгөөд хэрэв материаллаг хэмжээний залилан илрүүлсэн бол

аудитын санал дүгнэлтийн үнэн зөв байдлын хэсэгт хязгаарлалт өгнө.

10.Залилан үйлдэгдсэн эсэхийг зөвхөн шүүх шийднэ. Залилангийн сэжиг

илэрсэн бөгөөд гэхдээ шүүхээр батлагдаагүй нөхцөл байдалтай бид гол

төлөв тулгардаг. Ийм нөхцөл байдалд бид зөрчил гарсан эсэхийг тогтоож,

тайлагнах байр сууринаас хандана.

Удирдлагын үүрэг хариуцлага

11.Ерөнхий менежер буюу захирал залиланг урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх

бололцоотой бүх алхмыг авч хэрэгжүүлэх үүрэгтэй.

12.Залилангаас урьдчилан сэргийлэхэд дараахь зүйлийг хийх

шаардлагатай.

үйл ажиллагааг шударга хийсэн бөгөөд хөрөнгийг сайтар

хамгаалсан гэсэн үндэслэлтэй баталгаа олж авах алхмуудыг

хэрэгжүүлэх

110

Зальт буюу шударга бус үйлдлийг хориглох, хэрэв гарсан бол

илрүүлэхэд зориулсан журам тогтоох ба

Санхүүгийн мэдээлэл найдвартай бөгөөд байгууллага буюу

санхүүгийн тайланд хэрэглэгдэж буй эсэхийг нягтлах

13.Залилан ба авилгалыг илрүүлэх нь удирдлагын үндсэн үүрэг хариуцлага

юм. Тэдний илрүүлэх үүрэг нь урьдчилан сэргийлэх үүргийнх нь

үргэлжлэл юм.

14.Ерөнхий менежерүүд тухайн санхүүгийн жилд хийгдсэн ажил гүйлгээ

болон байгууллагын ажил байдлыг зохих ёсоор шударга толилуулсан

санхүүгийн тайлан бэлтгэх үүрэгтэй. Тиймээс материаллаг хэмжээний

залилан, алдаа гарсан тохиолдолд тэд нягтлан бодох бүртгэлийг

залруулж, уг асуудлыг гарсан санхүүгийн тайландаа зохих ёсоор тусгах

буюу илчилж тодруулах үүрэгтэй.

Аудиторуудын үүрэг хариуцлага

САБ 11.1 Залилан санхүүгийн тайланд материаллаг хэмжээний нөлөө үзүүлж

болзошгүй гэсэн байр сууринаас аудитын горимыг төлөвлөж, хэрэгжүүлэх ба үр

дүнгий нь үнэлж тайлагнана.

САБ 11.2 санхүүгийн тайланд материаллаг хэмжээгээр нөлөөлөхгүй ч байсан

ноцтой залилангийн эрсдэл бүхий хэсгүүдийг үнэлэх, шалгах, тайлагнах үүднээс

эрсдэлийн аудит хийх нь зүйтэй.

15.Залилан буюу авилгах гарахаас урьдчилан сэргийлэх нь аудиторуудын

үүрэг хариуцлага биш. Гэхдий бид жил бүр гэрчлэх аудит хийдэг. Дээр нь

тодорхой асуудлаар эрсдэлийн аудит хийдэг нь урьдчилан сэргийлэх

зорилгод үйлчилж болно.

16.гэрчлэх аудит хийхдээ залилан гарч болох эрсдэлд байнга мэдрэмжтэй

хандах хэрэгтэй. Хэдийгээр бид бүх залиланг илрүүлэх үүрэггүй ч гэсэн

бидний аудитын горим материаллаг хэмжээний залиланг илрүүлнэ гэсэн

үндэслэлтэй хүлээлт бий болохуйц хангалттай байх шаардлагатай.

“Үндэслэлтэй хүлээлт” гэдэг ухагдахуун залилангийн шинж чанар болон

үнэ цэнийн аль алинд хамаатай.

17.Үүнээс гадна, бидний хийх эрсдэлийн аудитын ажил материаллаг бус

залилангийн эрсдэлийг санхүүгийн тайланг зөвхөн гэрчлэхэд

шаардагдахаас илүү гүнзгий шалгах боломж олгодог. Бүх залиланг

илрүүлнэ гэсэн үнэмлэхүй баталгааг энэ ажил өгч чадахгүй, гэхдээ

111

бодлоготой хэрэгжүүлж чадвал цаашдаа засгийн газрын байгууллагууд

дахь залилангийн ноцтой эрсдэлийг шалгаж, тайлагнана гэсэн хүлээлт

бий болгох юм.

Аудитын төлөвлөлт

САБ 11.3 Гэрчлэх аудитыг төлөвлөхөд залилангийн улмаас санхүүгийн тайланд

материаллаг хэмжээний буруу илэрхийлэл тусгагдах буюу материаллаг

хэмжээний зөрчилтэй ажил гүйлгээг бүртгэж болзошгүй эрсдэлийг үнэлэх

хэрэгтэй.

САБ 11.4 Эрсдэлийн үнэлгээндээ тулгуурлан залилангаас үүдсэн материаллаг

буруу илэрхийлэл, зөрчлийг илрүүлж, үнэлэх үндэслэлтэй хүлээлт бий болгох

үүднээс аудитын горимыг боловсруулах хэрэгтэй.

18.Бидний аудит үйлчлүүлэгч ба түүний бизнесийн талаархи ойлголт болон

буруу илэрхийлэл буюу зөрчлийн тодорхой эрсдэлийн тодорхойлолтод

үндэслэдэг. Залилангийн эрсдэлийг ихэсгэгч хүчин зүйлсийн иж бүрэн

жагсаалт гаргах боломжгүй боловч үүнд дараахь зүйлс орох магадлалтай:

Дотоод залилангийн хувьд:

- удирдлагын шударга байдал буюу мэргэжлийн мэдлэгт эргэлзээ

төрүүлсэн өмнөх туршлага буюу жишээ. Жишээ нь, нэг хүн буюу бүлэглэл

давамгайлсан, гол ажилтнуудын шилжилт хөдөлгөөн ихэссэн, хэрэгцээгүй

нүсэр бүтэцтэй байх

- Дотоод хяналтын тогтолцооны төлөвлөлт, үйл ажиллагаан дахь сул

талууд. Жишээ нь цөөн тооны хүмүүст хэт их эрх мэдэл төвлөрсөн ажил

үүргийг оновчтой зааглаж хувиарлаагүй, удирдлага нь хяналтыг

хэрэгсдэггүй.

- Хэвийн бус ажил гүйлгээнүүд. Жишээ нь, хэлхээ холбоотой талуудтай

хийсэн ажил гүйлгээ, үзүүлсэн үйлчилгээтэй харьцуулахад илүү төлбөр

хийсэн

- Аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авахад учирсан

бэрхшээлүүд. Жишээ нь, бүртгэл хангалтгүй, аудитын асуулгад

булзааруулсан буюу хожимдуулсан хариулт өгөх, аудитын ажилд

удирдлагын зүгээс хамтач бус хандах

- Эмзэг асуудал гэдгээр шалтаглан мэдээлэлд нэвтрэх эрх хязгаарлагдсан

нөхцөл байдал

Гадны залилангийн хувьд:

112

- нэхэмжлэгч буюу төлбөр төлөгч өөрийгөө-гэрчилгээжүүлсний үндсэн дээр

төлбөр хийсэн буюу орлого цуглуулсан байх

- өөрийгөө-гэрчилгээжүүлсэн нэхэмжлэх буюу орлогын баримтыг дэмжих

бусад баримтад нотлох зүйл олдохгүй байх

- хуурамч нэхэмжлэх буюу мэдэгдэлд хүлээлгэдэг шийтгэлийн арга

хэмжээг олон нийтэд төдийлөн мэдээлдэггүй байх

- завшсан зүйлтэй нь харьцуулахад шимтгэлийн хэмжээ доогуур буюу

эсвэл үйлчлүүлэгч байгууллага шимтгэлийн арга хэмжээг бүрэн авч

байгаагүй.

19.Залилангийн эрчдэлийг үнэлэхдээ үйлчлүүлэгчид буюу засгийн газрын

байгууллагуудад байгаа нэгэнт олж тогтоосон залилангийн түвшин,

хэлбэрийн талаархи мэдээллийг бүрэн ашиглах хэрэгтэй. Үүнд дараахь

зүйл багтана:

үйлчлүүлэгчийн алдагдлын бүртгэл

үйлчлүүлэгчийн дотоод аудитын нэгж буюу бусад хянан шалгах чиг үүрэг

бүхий нэгжээс гаргасан тайлангууд

Холбогдох яамдаас гаргасан тайлангууд

20.Хэрэв материаллаг залилангийн эрсдэлийг олж тогтоосон бол тухайн

эрсдэлийг тусгайлан шалгахаар аудитын горимыг боловсруулна. Бидний

хэрэглэх арга техник тохиолдол бүрт харилцан адилгүй бөгөөд гэхдээ

дараахь зүйлийг багтааж болно.

Хэвийн бус ажил гүйлгээг олж тогтооход компьютерийн тусламжтай

гүйцэтгэх аудитын арга техникийг хэрэглэх

үр дүнгийн уялдаа холбоог сорьж шалгахын тулд олон төрлийн, олон эх

сурвалжийн нотлох зүйлийг цуглуулж үнэлэх

үйлчлүүлэгчийн хяналтын горимыг үнэлж сорих

Санхүүгийн тайлан дахь тоо баримтын хоорондын гэнэтийн буюу хэвийн

бус харьцааг олж тогтоох шинжилгээний горим

21.Материаллаг хэмжээний гадны залиланг олж тогтоосон бол

үйлчлүүлэгчийн хяналтын горимын тохиромжтой байдалд анхаарлаа

хандуулах хэрэгтэй. Санхүүжилт буюу тусламж хүссэн нэхэмжлэлийн

хуурамч баримтыг хэрэв хуурамч гэдэг нь илэрхий л биш бол аудитаар

тэр бүр олж тогтоохгүй бөгөөд бидэнд мөрдөн байцаах эрх байхгүй. Ийм

нөхцөлд дараахь горимыг хэрэгжүүлнэ.

113

Залилангийн эрсдэлийн эсрэг авч буй үйлчлүүлэгчийн стратеги, түүний

дотор дараахь чиглэлээр удирдлагаас авсан арга хэмжээг дахин хянах

- залиланд өртөмтгий байдал, тухайлбал, гадны залилангаас учирч болох

алдагдлыг үнэлэх

- залилантай-тэмцэх төлөвлөгөө боловсруулах

- мөрдөн шалгах горим тогтоох

- боловсон хүчний үр нөлөөтэй бодлого бий болгох

- санхүүжилт, тусламж, тэтгэлэг авч байгаа хүмүүс нэхэмжлэх, мэдэгдлээ

өгөхдөө үнэнч шударга байх, эс тэгвээс торгож шийтгэх асуудлыг

онцолсон олон нийтэд мэдээлэх бодлого тогтоох

үйлчлүүлэгчийн зүгээс залиланг урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэхэд

хэрэглэдэг хяналт, горимыг дахин хянах, түүний дотор:

- үйлчлүүлэгчийн зүгээс нэхэмжлэх буюу мэдэгдлийг дэмжихэд шаардагдах

нотлох зүйлийн чанар, шинж байдлыг дахин хянах

- Санхүүжилт, тусламж, тэтгэлэг олгохоос өмнө үйлчлүүлэгчийн

хэрэгжүүлдэг хяналтын горимыг шинжлэх

- Санхүүжилт, тусламж, тэтгэлэг олгосны дараа үйлчлүүлэгчийн

хэрэгжүүлдэг нарийвчлан нягтлах горимыг шалгах

- Залилангийн шинж тэмдгийг үйлчлүүлэгч хэрхэн мөрдөн шалгасныг дахин

хянах

- Байгууллагын доторхи залилангийн талаархи ойлголт, түүний дотор

ажилтнуудад өгсөн сургалт

22.Эрсдэлийн үнэлгээгээр залилангийн ноцтой эрсдэл үүсгэж болзошгүй

хяналтын болон горимын алдаа догогдлыг олж тогтоосон бол бид энэ

тухай удирдлагад нь шуурхай мэдэгдэх үүрэгтэй. Байгууллагын

удирдлага залиланг урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх үүрэгтэй бөгөөд энэ

үүргээ хэрэгжүүлэхэд нь бид тэдэнд учирч буй эрсдэлийг мэдээлэх,

эрсдэлийг багасгах хяналтын оновчтой горимыг зөвлөх замаар тусална.

23.Ийм нөхцөлд хууль тогтоох байгууллагын өмнө Ерөнхий аудиторын

хүлээсэн үүрэг хариуцлагыг хэрэгжүүлэх үүднээс санхүүгийн тайланд

санал дүгнэлт гаргахад шаардагдахаас илүү их ажил хийх шаардлагатай

эсэхийг судална. Энэ нь дараахь тохиолдолд хамаарах магадлалтай

үйлчлүүлэгчийн зүгээс зохих арга хэмжээ авахгүй байна гэж бид

мэдэрвэл

Удирдлагын дээд түвшинд залилан үйлдсэн бол

114

Объект дээрх ажил

САБ 11.5 Бид алдаа, хяналтын догогдол буюу хэвийн бус ажил гүйлгээ олж

тогтоосон бол тэдгээр нь залилан оршин байгааг илтгэж буй эсэхийг судлах

хэрэгтэй.

САБ 11.6 Аудитын горим буюу бусад мэдээлэл залилан үйлдэгдсэн байж

болохыг илтгэж байвал дараахь зүйлийг хийэ.

I. Газрын захиралд даруй мэдэгдэх

II. Аудитын санал дүгнэлтэд үзүүлж болзошгүй нөлөөллийг үнэлэхэд

хангалттай аудитын нэмэлт буюу шинэчилсэн горим хэрэгжүүлэх

III. үйлчлүүлэгч байгууллагын зохих түвшний удирдлагад өөрсдийн

илрүүлсэн сэжигтэй зүйлсийг тайлагнах

IV. Илрүүлсэн сэжигтэй зүйлсийг холбогдох эрх бүхий байгууллагуудад

тайлагнах хэрэгтэй эсэхийг судлах

САБ 11.7 Хэрэв тодорхой хөтөлбөр буюу үйл ажиллагаа залиланд өртөнө

гэдгийг мэдэж байвал залилангийн цар хүрээ, аудитын санал дүгнэлтэд үзүүлэх

нөлөөг нь үнэлэхэд хангалттай аудитын горим гүйцэтгэнэ.

24.САБ 6.10-т заасанчлан аудитын явцад илрүүлсэн аливаа алдаа,

хяналтын догогдлын шалтгаан, шинж чанарыг мөшгин шалгах

шаардлагатай. Ингэхдээ тухайн алдаа нь үнэн хэрэгтээ зальт ажил

гүйлгээ, нөхцөл байдалд соргог хандах шаардлага бий. Бид аудит

хийхдээ шалгагдагч байгууллагын удирдлага болон ажилтнуудыг шударга

бус гэж шууд төсөөлж болохгүй нэгэн адил тэдний эргэлзээгүй шударга

гэж дүгнэж болохгүй.

25.Сорилд тэнцээгүй бол ямар нэгэн зүйл буруу хийгджээ гэсэн үг.Ийм

тохиолдолд залилан үйлдэгдсэн байж болох дараахь нөхцөл байдалд

онцгой анхаарал хандуулна.

Байвал зохих нотлох зүйлс алга байх

Нотлох зүйлийг санаатай өөрчилсөн буюу хөндлөнгөөс гар хүрч оролдсон

Байгууллагын ажилтан ажил гүйлгээнээс ямар нэг байдлаар санхүүгийн

ашиг хонжоо олсон байж болох ба үүнийг урьдчилан сэргийлэх хяналт

байхгүй.

Ажил гүйлгээнээс санхүүгийн ашиг хонжоо олох боломжтой албан тушаал

хашиж буй ажилтан хяналтанд захирагдахгүй эрх мэдэлтэй байх

18 дахь заалтад дурдсан эрсдэлийн хүчин зүйлс байх

115

26.Аудитын ажлын үр дүнд буюу бусад этгээдээс авсан мэдээллээс залилан

үйлдэгдсэн байж болох сэжиг илэрвэл газрын захиралд шуурхай

мэдэгдэх хэрэгтэй. Газрын захирал дараахь асуудлыг шийднэ.

Нэмэлт буюу шинэчилсэн горим хэрэгжүүлэх эсэх

Байгууллагын удирдлага буюу эрх бүхий бусад байгууллагад өгөх

тайлангийн шинж чанар, цаг үеэ олсон байдал

27.Нэмэлт буюу шинэчилсэн горимын цар хүрээг газрын захирал шийдэх

бөгөөд дараахь зүйлийг харгалзана.

Ерөнхий аудиторын санал дүгнэлтэд үзүүлэх боломжит нөлөөг үнэлэх

хэрэгцээ шаардлага бий эсэх

Бидний сэжиг таамаг, ялангуяа үйлчлүүлэгчийн ажилтан буюу удирдлага

орооцолдсон байж болох талаархи бидний байр суурь

Хожим цагдаагийн мөрдөн байцаалтанд саад болох магадлалтай аливаа

үйлдлээс зайлсхийх хэрэгцээ шаардлага бий эсэх

28.Залилангийн сэжиг таамгийн талаар байгууллагын удирдлагатай хийсэн

ярилцлага, уулзалтын тэмдэглэл болон хийсэн сорилуудын дэлгэрэнгүй

бүртгэлийг харгалзах хэрэгтэй. Илрүүлсэн зүйлсээ байгууллагын

удирдлагатай хэлэлцэх үед мөрдөн байцаалтад буй асуудалд холбогдсон

хүн байлцаагүй эсэхийг нягтлах хэрэгтэй.

29.Залилан үйлдэгдсэн гэсэн үндэслэлтэй сэжиг таамаг байвал сэжиг

таамагтай холбогдуулан олж авсан аудитын бусад нотлох зүйлийн

найдвартай байдлыг эргэж харах хэрэгтэй. Жишээ нь, хэрэв

байгууллагын дээд удирдлага залилан үйлдсэн гэсэн сэжиг таамаг

байвал ийнхүү сэжиглэгдсэн хүмүүсээс хүлээж авсан тайлбар мэдүүлэг

эргэлзээ төрүүлэх нь ойлгомжтой.

30.Тухайн нөхцөл байдлаас шалтгаалан үйлчлүүлэгчид уг асуудлыг ямар

түвшинд тайлагнах нь тохиромжтойг газрын захирал шийднэ. Хамгийн гол

нь газрын захирал уг сэжиг таамгийг үндэслэл сайтай гэж үзмэгц нэн

даруй тайлагнах ёстой. Тайланд сэжиг таамгийн үндэслэл, шинж чанарыг

тодорхой зааж өгөх ба үйлчлүүлэгч байгууллагын зохих түвшний

удирдлагын сэжиглэгдээгүй гишүүдэд танилцуулах нь зүйтэй.

31.Байгууллагын удирдлага бидний сэжиг таамгийг цагдаа, авилгалтай

тэмцэх агентлаг, тохируулагч байгууллага, санхүүжүүлэгч яам буюу

Сангийн яаманд тайлагнах үүрэгтэй байж болно. Хэрэв тийм шаардлага

байгаа бол дараахь зүйлийг хийх ёстой.

116

I. Байгууллагын удирдлага үүрэг хариуцлагаа бүрэн ойлгосон эсэхийг

нягтлах

II. Уг асуудлыг шуурхай тайлагнасан гэсэн нотлох зүйл олж авах

III. Ийм нотлох зүйл байхгүй буюу байгууллагын дээд удирдлагын шударга

чанарт эргэлзэж байвал бид асуудлыг өөрсдөө шууд тайлагнах

32.Хэрэв бид өөрсдөө шууд тайлагнах нь зүйтэй гэж үзвэл энэ тухай

Ерөнхий аудиторт танилцуулж зөвшилцөнө.

33.Санхүүжилт, тусламж авагчдын зүгээс залиланд өртөх магадлалтай

үйлчлүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагаа, хөтөлбөрүүдийг бид мэдэж

байж болно. Үйлчлүүлэгч байгууллага олон төрлийн хяналт шалгалт бий

болгох ёстой бөгөөд зарим тохиолдолд залиланг илрүүлж мөшгин шалгах

нэгжтэй байж болно. Ийм тохиолдолд гадны залилангийн үнэ цэнийг

үндэслэлтэй тооцоолж чадах эсэхээ тодорхойлохын тулд үйлчлүүлэгчийн

өөрийнх нь ажлын үр дүнг ихэвчлэн ашиглана. Үүнд жишээлбэл дараахь

зүйл хамаарна.

Мөшгин шалгахад ашигласан аргын зохистой байдлыг шалгах

Мөшгин шалгалтын хамрах хүрээ тохиромжтой эсэхийг үнэлэх

Мөшгин шалгалтын үр дүнг үнэлэх

Ерөнхий аудиторын гэрчилгээ ба тайлан

САБ 11.8 Хэрэв санхүүгийн тайланд залилангийн сэдэлтэй материаллаг ажил

гүйлгээ тусгагдсан гэж үзвэл, бид аудитын санал дүгнэлтийнхээ үнэн зөв

байдлын хэсгийг хязгаарлана.

САБ 11.9 Хэрэв залилангийн сэдэлтэй материаллаг ажил гүйлгээг санхүүгийн

тайланд зохих ёсоор илчилж тодруулаагүй байвал бид аудитын санал

дүнэлтийнхээ үнэн шударга илэрхийлэгдсэн гэсэн хэсгийг хязгаарлана.

САБ 11.10 Хэрэв залилангийн сэдэлтэй материаллаг ажил гүйлгээ байгаа эсэх

талаар санал дүгнэлт гаргахад хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авч

чадахгүй тохиолдолд хамрах хүрээ хязгаарлагдсан үндэслэлээр санал

дүгнэлтийнхээ үнэн зөв байдлын хэсгийг хязгаарлана.

34. “ Санхүүгийн тайлангийн талаархи тайлан” хэмээх 8 дугаар бүлэгт

аудитын тайлан ба гэрчилгээний талаархи дэлгэрэнгүй бодлого,

удирдамж өгөгдсөн болно.

35.Залилангаас үүдсэн материаллаг зөрчил аудитын санал дүгнэлтийн үнэн

зөв байдлын хэсгийг хязгаарлахад хүргэх бөгөөд түүнд санхүүгийн ажил

117

гүйлгээнүүд “залилангийн талаархи дэлгэрэнгүй мэдээлэл”-ийг эс тооцвол

холбогдох дүрэм журамд нийцэж байна гэж бичнэ. Шүүхээр батлагдах

хүртэл “залилан” гэдэг нэр томъёог аудитын санал дүгнэлтэд хэрэглэж

болохгүй. Санал дүгнэлтэд зохих зөвшөөрөлгүй алдагдлын тоо хэмжээ,

шинж чанарыг л зөвхөн тусгаж өгнө. Зөвхөн “залилангийн сэжиг” гэж

үйлчлүүлэгчийн нэрлэсэн гадны залилангийн тохиолдолд үүнээс өөрөөр

бичиж болно.

36.Хэрэв залилан буюу залилангийн сэжиг таамгийг санхүүгийн тайланд

зохих ёсоор дэлгэрэнгүй илчилж тодруулсан гэж үзвэл санхүүгийн

тайлангийн тодруулгад зөрчилгүй санал дүгнэлт өгч болно. Юуг зохистой

илчлэл тодруулга гэж үзэх нь тухайн нөхцөл байдлаас шалтгаалах

боловч алдагдлыг илчилж тодруулах талаархи нягтлан бодох бүртгэлийн

заавар журмын шаардлагыг харгалзан үзнэ.

37.Материаллаг залилан үйлдэгдсэн эсэх талаар санал дүгэнлт өгөхөд

хангалттай нотлох зүйл байхгүй нөхцөл байдал үүсэж болно. Энэ нь

залилангийн түвшинг үндэслэлтэй үнэлэхэд үйлчлүүлэгчийн горим

хангалтгүй байх, эсвэл аудитын өөр горим байхгүй тохиолдолд хамаарна.

Ийм тохиолдолд санал дүгнэлтийн үнэн зөв байдлын хэсгийг хязгаарлах

бөгөөд санал дүгнэлтийн үндэслэл хэсэгт хамрах хүрээ хязгаарлагдахад

хүргэсэн хүчин зүйлсийг тайлбарлаж өгнө. Иям нөхцөл байдал цөөн

тохиолдох ба гадны залиланд хамаатай гэж үздэг.

38.Хэрэв санал дүгнэлтийн үнэн зөв байдлын хэсэгт хамрах хүрээний

хязгаарлалт байсан гэж дүгнэсэн бол санал дүгнэлтийн толилуулгын

хэсэгт үзүүлэх нөлөөг судлах хэрэгтэй. Ийм хязгаарлалт нь бидний

сонирхож буй асуудлын шинж чанар, цар хүрээ, тухайн санхүүгийн

тайланд хамаарах илчлэл тодруулгын шаардлагаас хамаарна.

118

12 дугаар бүлэг: ЗЭРЭГЦҮҮЛЭЛТ

Оршил

1. Энэ бүлэгт эхний үлдэгдэл болон зэрэгцүүлэлтийн талаар баримтлах

бодлого, удирдамжийг авч үзсэн. Эдгээр бодлого, удирдамжийг “Анхдагч

аудит-Эхний үлдэгдэл” хэмээх АОУС 510, “Зэрэгцүүлэлт” хэмээх АОУС

710-г мөрдүүлэх үүднээс боловсруулсан болно.

Зэрэгцүүлэлтэд хийх аудит

САБ 12.1 Өмнөх тайлант хугацааны санхүүгийн тайлангаас авсан тоон дүн

материаллаг буруу илэрхийлэгдээгүй бөгөөд одоогийн тайлант хугацааны

санхүүгийн тайланд зохих ёсоор тусгагдсан гэсэн аудитын хангалттай зохистой

нотлох зүйл олж авах хэрэгтэй.

2. Тайлант хугацааны эхэнд буй дансны үлдэгдлийг “эхний үлдэгдэл” гэж

АОУС 510-т тодорхойлсон. Тэдгээрийг аккруэл болон хагас аккруэл

сууриар бэлтгэсэн бүх санхүүгийн тайлангаас харж болно. Тэдгээр нь

өмнөх тайлант хугацааны эцсийн үлдэгдэл дээр үндэслэдэг бөгөөд

тиймээс өмнөх тайлант хугацаанд хийгдсэн ажил гүйлгээ, хэрэглэсэн

нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг тусгаж байдаг. Тэдгээр нь одоогийн

тайлант хугацааны санхүүгийн тайланд материаллаг хэмжээгээр

нөлөөлөх ямар нэгэн алдаа, буруу илэрхийллээс ангид бөгөөд нягтлан

бодох бүртгэлийн зохистой бодлогыг тууштай баримталсан буюу хэрэв

өөрчлөгдсөн бол түүнийг зохих ёсоор бүртгэж, илчилж тодруулсан гэсэн

нотлох зүйл олж авах хэрэгтэй.

3. Одоогийн тайлант хугацааны санхүүгийн тайлангийн нэг хэсэг болох

өмнөх тайлант хугацааны дүйц тоон дүн болон холбогдох бусад илчлэл

тодруулгыг АОУС 710-т “зэрэгцүүлэлт” гэж тодорхойлсон.Өмнөх тайлант

хугацаанд тохируулга хийгдсэн буюу эсвэл нягтлан бодох бүртгэлийн

бодлогод өөрчлөлт орсноос бусад тохиолдолд эхний үлдэгдлүүд нь

балансын зэрэгцүүлэлттэй уялдах болно. Бид дараахь нотлох зүйлийг

олж авах хэрэгтэй:

Зэрэгцүүлэлтэд ашигласан нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого

одоогийн тайлант хугацааныхтай уялдаатай эсэх, хэрэв тийм биш

бол зохих ёсоор тохируулга, илчлэл тодруулга хийгдсэн эсэх

119

Зэрэгцүүлэлт нь өмнөх тайлант хугацаанд толилуулсан тоон дүн,

илчлэл тодруулгатай тохирч байгаа бөгөөд одоогийн тайлант

хугацааны санхүүгийн тайлангийн хувьд материаллаг алдаагүй

эсэх

Холбогдох хууль тогтоомж буюу нягтлан бодох бүртгэлийн

стандартыг харгалзан зэрэгцүүлэлтэд тодруулга хийгдсэн

тохиолдолд санхүүгийн тайланд зохих ёсоор илчилж тодруулсан

эсэх

4. Ихэнх нөхцөлд бил өмнөх тайлант хугацааны санхүүгийн тайланд аудит

хийчихсэн бөгөөд түүнл ямар нэгэн тохируулга хийгдээгүй байдаг.

Тиймээс бид өмнөх хугацааны аудитын ажилдаа тулгуурлаж, дансны

үлдэгдлүүдийг зөв хуулж авсан болон зэрэгцүүлэлт нь өмнөх аудитын

ажлын баримт материалтай тохирч байгаа эсэхийг шалгахар аудитын

горимоо хязгаарлаж болно. Хэрэв өмнөх тайлант хугацаанд тохируулга

хийгдсэн бол тэдгээр тохируулгын үндэслэлийг сорьж, зэрэгцүүлэлт ба

эхний үлдэгдлийг зохих ёсоор дахин тооцсон эсэхийг нягтална.

Анхлан тайлагнаж буй байгууллагад хийх аудит

5. Засгийн газар улсын үйлдвэрийн газрууд УҮГ болон хэрэгжүүлэгч

агентлагуудыг шинээр байгуулж болно. Хэрэгжүүлэгч агентлагууд нь

яамдын бүрэлдэхүүн хэсэг буюу эсвэл харъяа байгууллага байж болно.

6. Аккруэл суурьт бүртгэлийн нэвтрэлтийн одоогийн шатанд байгуулагдсан

хэрэгжүүлэгч агентлаг. УҮГ-уудын хувьд бүрэн бүрэн хэмжээний

тайлагнагч байгууллага болтол нэг 2 жилийн шилжилтийн үеийг туулж

болно. Энэ шилжилтийн үед агентлагууд “дадлагын” буюу “туршилтын”

хэлбэрээр аккруэл суурьт санхүүгийн тайланг мөнгөн суурьт санхүүгийн

тайлангийн хамт гаргаж болно. Шилжилтийн энэ үеийн зорилго нь

хэрэгжүүлэгч агентлагынхаа хувьд санхүүгийн тайлагналын анхны бүтэн

жилийн эхний үлдэгдлийг тодорхойлох боломжийг байгууллагын

удирдлагад олгох явдал юм.

7. Туршилтын санхүүгийн тайлан нь санхүүгийн тайлагналын албан ёсны

шаардлагаас гадуур буюу нэмэлт шинжтэй юм. Тиймээс агентлагын

бэлтгэсэн туршилтын санхүүгийн тайланд албан ёсоор аудит хийлгэх

шаардлагагүй. Энэ нь агентлаг бүрэн аккруэл суурьт санхүүгийн

тайлангаа гаргасан эхний жилийн хувьд бид эхний үлдэгдлүүд хүчин

120

төгөлдөр эсэхийг батлахын тулд аудитын нэмэлт горим хэрэгжүүлэх

хэрэгтэй гэсэн үг.

8. Хэрэв дээр дурдсан болон бусад нэмэлт горимыг хэрэгжүүлээд

хэрэгжүүлэгч агентлаг буюу бусад байгууллагын эхний үлдэгдлүүдийн

талаар аудитын хангалттай зохистой нотлох зүйл олж авч чадаагүй бол

аудитын гэрчилгээнд үзүүлэх үр дагаврыг нь судалж үзнэ.

Одоогийн аудиторын хувьд эхний үлдэгдэлд аудит

хийх

9. Хэрэв бид анх удаа тухайн аудитад томилогдсон бол өмнөх

аудиторуудаас шууд лавлагаа авалгүй эхний үлдэгдэл болон

зэрэгцүүлэлтийн талаархи аудитын нотлох зүйлийг олж авах боломжтой.

Шаардагдах нотлох зүйлийн тоо хэмжээ дараахь асуудлаас шалтгаална:

Байгууллагын мөрддөг нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого

Өмнөх тайлант хугацааны санхүүгийн тайланд аудит хийгдсэн эсэх, хэрэв

тийм бол аудиторын санал дүгнэлт хязгаарлагдсан эсэх

эхний үлдэгдлүүд, түүний дотор буруу илэрхийллийн эрсдэлийн шинж

чанар

одоогийн тайлант хугацааны санхүүгийн тайлангийн хувьд эхний

үлдэгдлийн материаллаг байдал

10.Одоогийн тайлант хугацааны аудитын ажил эхний үлдэгдлийн талаар

зарим баталгаа өгч болох бөгөөд хэрэв ийм баталгаа өгч чадахгүй бол

бид байгууллагын удирдлагатай зөвшилцөж, өмнөх тайлант хугацааны

нягтлан бодох бүртгэлийг дахин хянаж болно.

11.Бид зэрэгцүүлэлтийн талаар санал дүгнэлт илэрхийлдэггүй бөгөөд

тиймээс зэрэгцүүлэлттэй холбогдуулж гүйцэтгэх горимын цар хэмжээ

эхний үлдэгдлүүдтэй холбогдуулж хийх горимынхоос бага байна. Аливаа

буруу илэрхийллийн материаллаг байдлыг одоогийн тайлант хугацаанд

холбон авч үзнэ.

121

13 дугаар бүлэг: САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНТАЙ ХАМТ

ХЭВЛЭГДСЭН БУСАД МЭДЭЭЛЭЛ

Оршил

1. Энэ бүлэгт аудит хийгдсэн санхүүгийн тайланг агуулсан баримт бичиг

дэхь бусад мэдээллийг харгалзан үзэх талаархи бодлого, удирдамжийг

авч үзсэн. Үүнд бидэнд олдож болох бусад мэдээллийн төрөл, бидний

хийх дахин хяналтын цар хүрээ, шинж чанар, хэрэв дахин хяналтаар

бусад мэдээлэл болон санхүүгийн тайлангийн хооронд үл авцалдаа,

буруу илэрхийлэл олж тогтоовол авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга

хэмжээг хамруулсан. Энэ бүлэгт орсон бодлогууд нь бусад мэдээлэл дэхь

үл авцалдаа буюу буруу илэрхийлэл нь хэрэглэгчдийг төөрөгдүүлээгүй,

санхүүгийн тайлангийн илтгэл хүлээх байдлыг алдагдуулаагүй эсэхийг

нягтлах үүднээс боловсрогдсон.

2. энэ бүлэгт багтсан бодлого, удирдамж, “Аудит хийгдсэн санхүүгийн

тайланг агуулсан баримт бичиг дэх бусад мэдээлэл” хэмээх АОУС 720-г

мөрдүүлэхэд чиглэгдсэн болно.

Бусад мэдээллийн төрлүүд

3. Санхүүгийн тайлангаа аккруэл сууриар гаргадаг зарим үйлчлүүлэгч аудит

хийгдсэн санхүүгийн тайлангаа жилийн тайлан буюу түүнтэй адилтгах

баримт бичигт хавсаргадаг.

4. Ийм жилийн тайланд өмнөх үг бичигддэг. Өмнөх үгийн талаар 7-10 дахь

заалтад авч үзсэн. Үүний зэрэгцээ бусад “тайлан” буюу тайлбарууд

хавсаргаж болно. Зарим нийтлэг жишээг дор дурдвал:

Гүйцэтгэх захирал буюу Ерөнхий менежерийн тайлан

Байгууллагын үйл ажиллагааны дахин хяналт

Гүйцэтгэлийн талаархи болон зорилт биелэгдсэн эсэх талаархи

тайлбар

5. Эдгээр тайлан буюу тайлбар санхүүгийн ба санхүүгийн бус мэдээлэл

агуулж болно. Жишээ нь, байгууллагын үйл ажиллагааг дахин хянах нь

тодорхой үйл ажиллагааны нийт буюу цэвэр зардал зэрэг санхүүгийн

мэдээлэлд гол төлөв хамаарна. Гүйцэтгэлийн талаархи тайлбарт

санхүүгийн бус мэдээлэл ба санхүүгийн мэдээлэл гол төлөв багтдаг.

122

6. Санхүүгийн мэдээллийг санхүүгийн тайлангаас иш татах буюу эсвэл

бусад эх үүсвэрээс олж авч болно. Бусад эх үүсвэрийн мэдээллийг

санхүүгийн тайлангаас шууд нягталж болохгүй ч гэсэн энэ нь санхүүгийн

тайлангийн илчлэл тодруулгатай ямар нэг байдлаар холбогдож болох

юм.

Тайлангийн өмнөх үе

7. Энэ нь хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн захирлын тайлантай

ерөнхийдөө адил бөгөөд УҮГ, агентлагуудын хувьд мөн шаардагддаг.

8. Байгууллагын захирлын тайлан дахь мэдээлэл санхүүгийн тайлантай нь

нийцэж байгаа эсэхийг аудиторууд судлах үүрэгтэй.

9. Өмнөх үг дараахь шаардлагыг хангасан байна.

Санхүүгийн тайлангийн агуулгад ойрхон байх

Захирлын тайлантай адил төстэй байх

Санхүүгийн мэдээллийг ашигласан байх

10.Үл авцалдаа буюу буруу илэрхийлэл жилийн тайлангийн хаа нэгтээ биш,

харин өмнөх үгэнд илэрвэл санхүүгийн тайлангийн итгэл хүлээх чанарт

ихээхэн нөлөө үзүүлдэг учраас аудиторууд өмнөх үгийг онцгой анхаарна.

Бусад мэдээлэлд хийх дахин хяналтын шинж чанар,

цар хүрээ

САБ 13.1 Бид санхүүгийн тайлан болон аливаа баримт бичигт хэвлэгдэх бусад

бүх мэдээллийг унших хэрэгтэй бөгөөд аудит хийгдсэн санхүүгийн тайлантай

илэрхий үл авцалдсан буюу буруу илэрхийлсэн зүйл эдгээр мэдээлэлд байгаа

эсэхийг судална.

САБ 13.2 Хэрэв бусад мэдээлэлд санхүүгийн тайлангаас шууд магадлаж болох

мэдээлэл орсон байвал бид нийцлийг нь шалгах хэрэгтэй.

11.Хэрэв бид тусдаа ажлын нөхцлийн дагуу нэмэлт үүрэг хүлээгээгүй л бол

бусад мэдээлэл зохих ёсоор илэрхийлэгдсэн эсэх талаар тайлагнах

үүрэггүй. Гэхдээ санхүүгийн тайлан ба бусад мэдээллийн хоорондын үл

авцалдаа, бусад мэдээлэл дэхь буруу илэрхийлэл нь санхүүгийн

тайлангийн ба Ерөнхий аудиторын санал дүгнэлтийн итгэл хүлээх чанарт

муугаар нөлөөлдөг.

123

12.Энэ үүднээс бид санхүүгийн буюу санхүүгийн бус бүх бусад мэдээллийг

унших бөгөөд бизнесийн талаархи хуримтлуулсан мэдлэгтээ тулгуурлан

буруу илэрхийлэл буюу үл авцалдаа байгаа эсэхийг судална.

13.Санхүүгийн тайланг дагалдах тайлан болон тайлбарууд ихэвчлэн

санхүүгийн тайлангаас нь шууд лавлах боломжтой санхүүгийн мэдээлэл

агуулж байдаг бөгөөд жишээлбэл,

Өмнөх үгэнд тусгагдсан үр дүнгийн талаархи дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Гүйцэтгэх захирлын тайланд тусгагдсан орлого, ашгийн өсөлтийн тухай

тайлбар

14.Ийм мэдээлэл санхүүгийн тайлангийн холбогдох илчлэл тодруулгатай

нийцэж байгаа эсэхийг нягтлах үүднээс бид бүх мэдээллийг шалгана.

Буруу илэрхийлэл буюу үл авцалдааг олж тогтоосон

нөхцөлд авах арга хэмжээ

САБ 13.3 Хэрэв бид буруу илэрхийлэл буюу үл авцалдаа олж тогтоовол

санхүүгийн тайлан буюу бусад мэдээлэл алдаатай эсэх, зохих өөрчлөлт хийх

хэрэгцээтэй эсэхийг судална.

САБ 13.4 Зохих өөрчлөлт хийгдээгүй тохиолдолд бид:

I. Санхүүгийн тайлан материаллаг хэмжээгээр буруу илэрхийлэгдсэн бол

аудитын санал дүгнэлтийг хязгаарлана

II. Бусад мэдээлэл ихээхэн буруу бөгөөд санхүүгийн тайлантйа хамт

уншигдах магадлалтай бол аудитын гэрчилгээнд тайлбар заалт оруулна.

15.Хэрэв бид үл авцалдаа буюу илт буруу илэрхийлэл олж тогтоовол энэ нь

санхүүгийн тайлан дахь аливаа мэдээлэлд эргэлзээ төрүүлж буй эсэхийг

юуны өмнө судална. Иймээс бид аудитын холбогдох нотлох зүйл болон

түүнээс урган гарсан дүгнэлтийг бусад мэдээлэлтэй харьцуулан дахин

шалгаж, санхүүгийн тайлан алдаатай эсэх, бусад мэдээлэл алдаатай

эсэх, аль эсвэл хоёуланд нь алдаа байгаа эсэхийг тус тус тодорхойлно.

Холбогдох тайланд зохих өөрчлөлт хийх асуудлыг байгууллагын

удирдлагатай хэлэлцэж шийдвэрлэнэ.

16.Хэрэв санхүүгийн тайлан материаллаг хэмжээгээр буруу бөгөөд

үйлчлүүлэгч зохих өөрчлөлт хийхээс татгалзвал бид аудитын гэрчилгээг

хязгаарлана.

124

17.Хэрэв үл авцалдаа буюу буруу илэрхийлэл харьцангуй бага бөгөөд энэ нь

санхүүгийн тайланд шууд холбоо багатай тайлан буюу тайлбарт

тусгагдсан бол өөрчилж залруулаагүй явдал нь санхүүгийн тайлангийн

илгэл хүлээх чанарыг төдийлөн алдагдуулахгүй буюу хууль тогтоох

байгууллагыг ноцтой төөрөгдүүлэхгүй байж болно. Энэ тохиолдолд

хэдийгээр бид тухайн асуудлыг байгууллагын удирдлагад өгөх тайландаа

хөндөх үүрэгтэй боловч аудитын гэрчилгээнд тэр бүр дурдахгүй.

18.Хэрэв үл авцалдаа буюу буруу илэрхийллийг ноцтой гэж үзсэн, аль эсвэл

энэ нь санхүүгийн тайлантай холбож ойлгох магадлалтай тайлан буюу

тайлбарт тусгагдсан бол зохих арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Газрын

захирал хэрэв бусад мэдээлэлд залруулга өөрчлөлт хийхгүй бол энэ нь

төөрөгдүүлэхэд хүргэх бөгөөд санхүүгийн тайлангийн үнэмшилтэй

байдлыг алдагдуулна гэдгийг Ерөнхий менежерт мэдэгдэнэ.

19.Ингэсний дараа ч зохих өөрчлөлт хийгдээгүй бол бид Ерөнхий аудиторын

гэрчилгээнд тайлбар заалт оруулна. Энэ нь санхүүгийн тайлангийн

талаархи санал дүгнэлтийг хязгаарлахгүйгээр уншигчдын анхаарлыг энэ

асуудалд хандуулж, үл авцалдаа буюу буруу илэрхийлэл болон тайлан

дахь тэдгээрийн байршлыг тодорхой зааж өгнө.

125

14 дүгээр бүлэг: ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧТЭЙ ХАРИЛЦАХ

Оршил

1. Энэ бүлэгт үйлчлүүлэгчтэй харилцах талаархи бодлого, удирдамжийг авч

үзсэн. Үүнд харилцах зориулалт, төлөвлөлтийн үе шатанд харилцах,

удирдлагад өгөх тайлан, хэнтэй харилцах, асуудлыг тусгасан. Энэ бүлэгт

орсон бодлогын зорилт нь үйлчлүүлэгчдэд ойлгогдсон бөгөөд үнэлэгдсэн

үр нөлөөтэй аудит хийх явдал юм.

2. Энэ бүлэгт багтсан бодлого, удирдамж АОУС, тухайлбал “Засаглах

удирдлагатай аудитын асуудлаар харилцах” хэмээх АОУС 260-ыг

мөрдүүлэх үүднээс боловсруулагдсан.

3. Энэхүү бүлэгт орсон “удирдлагад өгөх тайлан” гэсэн нэр томъёонд

санхүүгийн аудитын ажлаас урган гарсан үйлчлүүлэгчид гаргаж өгөх бүх

тайлан, түүний дотор менежментийн захидал, эрсдэлийн аудитын

талаархи тайлан болон очиж шалгасан тухай тайланг хамруулж ойлгоно.

Харилцах зориулалт

САБ 14.1 Бид үйлчлүүлэгчтэйгээ зохих арга хэрэгслээр, зохих түвшинд, аудитын

бүх чухал үе шатанд харилцаж байх нь зүйтэй.

4. Сайн харилцаа холбоо нь сайтар удирдсан аудитын чухал шинж чанар

юм. Энэ нь үр ашигтай, үр нөлөөтэй аудит хийхэд бидэнд хэрэгтэй бөгөөд

аудитын үйл явцыг үйлчлүүлэгчдэд ойлгуулахад туслах төдийгүй

санхүүгийн удирдлага, нягтлан бодох бүртгэлийг үр дүнтэй өөрчлөхөд

туслах арга хэрэгсэл юм.

5. Төрийн аудитын байгууллагын санхүүгийн аудитын арга хандлага

үйлчлүүлэгчид ашиг тус өгөх зориулалтаар боловсрогдсон. Санхүүгийн

тайлангийн талаар санал дүгнэлт өгөх ажил маань зөвлөгөө өгөхүйц

асуудлуудыг олж тогтоож болох бөгөөд ийнхүү олж тогтоохгүй байлаа ч

гэсэн эрсдэлийн аудитын ажил маань тодорхой асуудлаархи баталгаа

буюу сайжруулах зөвлөмж өгөх боломжтой. Хэрэв бид үйлчлүүлэгч

байгууллагынхаа бүх түвшний ажилтнуудтай ажил хэрэг харилцаа

тогтоож, үйлчилгээ үзүүлэхийг хүсэж байвал бүх шатанд сайн харилцаа

холбоотой байх нь чухал. Бидний бүх харилцаа холбоо асуудлыг үүсгэх

биш, харин түүнийг шийдвэрлэхэд чиглэгдэж байвал энэ зорилго

биелэгдэнэ.

126

6. Энэхүү бүлэгт өгөгдсөн удирдамжийн хүрээнд газрын захирал

үйлчлүүлэгч тус бүртэй харилцах стратегийг боловсруулах үүрэгтэй. Үүнд

аудитын ямар үе шатуудад үйлчлүүлэгчтэй харилцах, харилцааны утга

агуулга, үйлчлүүлэгч байгууллагын хэнтэй нь харилцах, ямар аргаар

харилцах зэргийг нарийвчлан зааж өгнө.

Ажлын нөхцөл

7. Хуульд заагдсан ажлаас бусад тохиолдолд ажлын нөхцлийг

үйлчлүүлэгчид албан ёсоор мэдэгдэнэ. Ажлын нөхцлийн талаархи

дэлгэрэнгүй удирдамжийг “Томилгоо” хэмээх 4 дүгээр бүлэгт өгсөн болно.

Аудитын төлөвлөлт

САБ 14.2 Бид аудитын төлөвлөгөөг үйлчлүүлэгчтэйгээ хэлэлцэж, саналаа

илэрхийлэх боломж олгоно.

8. Аливаа аудитын төлөвлөлтийн үе шатанд үйлчлүүлэгчтэй сайн

харилцаатай байх нь чухал. Энэ нь олон зорилгод үйлчлэх бөгөөд

хамгийн гол нь:

Аудитын үйл явцыг ойлгоход үйлчлүүлэгчдэд туслах

Удирдлагын ажил хэрэгч зөвлөмжийг санал болгох эхний

боломжоор хангах

Аудитаар анхаарч судлуулахыг хүсэж буй санаа зовоосон

асуудлуудыг тодорхойлох боломжийг үйлчлүүлэгчид олгох.

9. Олонхи үйлчлүүлэгч маанч аудит, түүний арга хандлагатай танил биш

байдаг. Тэд биднийг санхүүгийн тайланд санал дүгнэлт өгдөг бөгөөд

санхүүгийн аудитын үр дүнгээр тайлан гаргадаг л гэж мэддэг. Харин

биднийг ажлаа хэрхэн гүйцэтгэдэг, дүгнэлт хэрхэн гаргадагийг мэдэхгүй

байж болно. Бид үүнийг нуух шаардлагагүй. Хэдийгээр дэлгэрэнгүй

танилцуулах шаардлагагүй асуудлууд байж болох ч гэсэн бид аль болох

нээлттэй, шударга байхыг хичээх хэрэгтэй. Бид үйлчлүүлэгчдэд аудитын

ерөнхий арга хандлага болон түүнийг тухайн аудитын явцад мэдээлэл

авах, хүмүүстэй яарилцах зэрэгт тулгарч болзошгүй хүндрэлээс

зайлсхийхэд тустай юм.

127

10.Аудитыг саадгүй гүйцэтгэхэд шаардагдах захиргааны зохицуулалтыг

үйлчлүүлэгчтэй хэлэлцэж тохиролцоно. Төлөвлөлтийн үе шатанд гол

төлөв дараахь зүйлийг хийнэ.

үйлчлүүлэгчийн зүгээс гаргаж өгөх шаардлагатай мэдээлэ, хуваарь,

тулган тохируулга болон тусламж, тэдгээрийг бэлэн болгох хугацааг

тохиролцох

Аудитад ашиглах нөөц, тухайлбал, аудитад оролцох ажилтнууд,

тэдгээрийн хувиарийг үйлчлүүлэгчид танилцуулах

Аудитын хөлсийг тохирох

Менежментийн захидлыг бэлтгэх, зөвшилцөх, бэлэн болгох цагийн

хуваарийг тохиролцож, төгсгөлийн уулзалтыг товлох

Санхүүгийн тайланд гарын үсэг зурах, түүнийг гэрчилгээжүүлэх, хэвлэх

цагийн хуваарийг тогтоох.

11.Төлөвлөлтийн үйл явц тодорхой эрсдэл, бэрхшээлтэй асуудлыг олж

тогтоох, тэдгээрт ахнаарлаа төвлөрүүлэхэд чиглэгддэг. Энэ мэдээлэл дан

ганц бидэнд үнэ цэнэтэй төдийгүй мөн үйлчлүүлэгчид ч ашигтай. Том

яамдын удирдлага үйл ажиллагааны нарийн ширийн зүйлийг төдийлөн

мэдэхгүй байж болно. Харин жижиг агентлагуудын хувьд тэд том

байгууллагынх шиг мэргэжилтний дэмжлэг туслалцаа авах боломжгүй

байдаг. Дээрх тохиолдолд бидний хийх эрсдэлийн үнэлгээ болон

тогтолцооны хяналт байгууллагын удирдлагад үнэтэй мэдээлэл өгч

болно.

12.Бид аудитыг аль болох өртөг зардал багатай гүйцэтгэх ёстой боловч

үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээ, тулгамдсан асуудалд соргог хандах хэрэгтэй.

Бид аудитын арга хандлагаа тодорхойлох явцад тэдний санал бодлыг

сонсох нь зүйтэй. Хэдийгээр үйлчлүүлэгч биднийг чиглүүлэх эрхгүй ч

гэсэн бид зөвхөн бага өртөг зардлаар санал дүгнэлт гаргах төдийгүй мөн

үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээг аль болох хангахуйц арга замаар аудитын арга

хандлагаа боловсруулна.

13.Иймэрхүү хэлэлцүүлэг хийх журам үйлчлүүлэгч, аудит бүрийн хувьд

харилцан адилгүй бөгөөд газрын захирлын шийдэх асуудал юм. Зарим

тохиолдолд албан ёсны танилцуулга хийх нь зохимжтой бол бусад

тохиолдолд уулзалт ярилцлага хийхэд хангалттай байж болно. Хамгийн

гол нь аль аль тал хэлэлцүүлэг өрнүүлж харилцан ойлголцсон байх явдал

юм.

128

Удирдлагад өгөх тайлан

САБ 14.3 Аудит бүрийн төгсгөлд бид удирдлагад зориулсан тайлан гаргана.

Хэрэв аудитын явцад санхүүгийн тогтолцоонд ноцтой догогдол, гэмтэл

илрүүлбэл энэ тухай шуурхай тайлагнана.

САБ 14.4 Удирдлагад өгөх тайланд орох аливаа асуудал аудитын горимоор олж

цуглуулсан найдвартай мэдээлэлд тулгуурлах ёстой.

САБ 14.5 Удирдлагад өгөх бүх тайланд бидний ажлын хамарман хүрээ болон

улмаар бидний өгч буй тайлбар, зөвлөмжид хамаарах хязгаарлалтуудыг

тодорхой зааж өгнө.

14.Үйлчлүүлэгч нар биднээс зөвхөн санхүүгийн тайлангийн талаархи санал

дүгнэлт төдийгүй, түүнээс ч илүү зүйл хүсэн хүлээдэг. Энэ хүлээлтийг

хангах чишлэлээр аудитын арга хандлагыг боловсруулах хэрэгтэй бөгөөд

боломжтой бол дараахь зүйлийг хийнэ.

Аудитын явцад шалгасан нягтлан бодох бүртгэл, дотоод хяналтын

тогтолцооны төлөвлөлт, үйл ажиллагааны талаар санал бодлоо

илэрхийлж, сайжруулах санал зөвлөмж өгөх

Арвилан хэмнэлт, үр ашиг, үр нөлөөний асуудлаар ажил хэрэгч бусад

зөвлөгөө өгөх

үнэн зөв байдал, зүй зохисын шаардлага, төсвийн нягтлан бодох

бүртгэлийн дүрэм журам олон Ерөнхий менежерийн баримтлах бусад

албан ёсны удирдамжийг зөрчсөн байвал энэ талаар тайлагнах

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааг зохицуулах санхүүгийн баримт бичигт

тусгагдсан шаардлага зөрчигдсөн бол энэ тухай тайлагнах

Санхүүгийн тайлан дахь залруулсан буюу залруулаагүй алдаа, нягтлан

бодох бүртгэлийн тодорхой бодлого, практик арга ажиллагааны талаархи

санал бодол зэрэг анхаарал татсан бусад асуудлыг мэдэгдэх

15.Үйлчлүүлэгчид тустай, учир холбогдолтой, дэмжлэг болно гэж үзсэн

асуудлуудыг тэдэнд мэдэгдэнэ. Дараахь тохиолдолд үүний нөлөө буурч

болох юм.

Танилцуулсан мэдээллийн аль нэг хэсэг алдаатай байх

Зөвлөмж нь бүрхэг буюу хийсвэр байх

Тайланд ялих шалихгүй зүйл нуршсан буюу мэдээлэл давтагдсан байх

16.Тайланг шуурхай гаргах хэрэгтэй. Байгууллагын удирдлагад хүргүүлэлгүй

удвал энэ нь яаралтай биш гэсэн сэтгэгдэл төрүүлж, хөндсөн асуудлын ач

холбогдлыг бууруулах талтай. Бодлого ёсоор тайланг аудит дууссаны

129

дараа л удирдлагад хүргүүлнэ. Тайланг боловсруулах, зөвшилцөх, бэлэн

болгох цагийн хуваарийг аудитын төлөвлөгөө бэлэн болонгуут

үйлчлүүлэгчтэй тохиролцоно. Тайланг хүргүүлэхдээ дараагийн аудитаас

өмнө тогтолцоо, хяналтыг сайжруулах боломж олгохуйц хугацааг

бодолцоно.

17.Тайланд тусгагдах зөвлөмжийг аудитын багийн анхаарлыг татсан

мэдээлэлд үндэслэн боловсруулдаг. Аудитын нийт ажилтнууд тайлангийн

ач холбогдол болон түүний санхүүгийн удирдлага, хариуцлагыг

сайжруулах боломжийг ойлгож мэдэж байх хэрэгтэй.

18.Ийм мэдээллийг олж цуглуулах ажлыг аудитын төгсгөлд хийнэ гэж үлдээх

хэрэггүй. Аудитын багийн гишүүн бүр аливаа асуудлыг олж тогтоовол гол

агуулгыг нь тусгайлан тэмдэглэж, тайланд нэгтгэн оруулахаар бэлтгэх

үүрэгтэй.

19.Санал бодлоо боловсруулахдаа бэрхшээлтэй асуудал болон түүний үр

дагаврыг зүгээр л тайлагнахаасаа илүү түүний гол шалгааныг

тодорхойлоход анхаарах нь чухал. Жишээ нь, хэрэв нягтлан бодох

бүртгэлийн үйл явцад олон тооны алдаа тааралдвал энэ нь хяналт

удирдлага дутагдсан, сургалт хийгдээгүй, ажилтнуудын туршлага

хангалтгүй, тогтолцоо гажсан зэргээс шалтгаалсан эсэхийг

тодорхойлохыг хичээнэ.

20.Үйлчлүүлэгчид хэлж буй зүйлд маань аудитын санал дүгнэлттэй үл

авцалдан зүйл үгүй гэдэгт итгэлтэй байх ёстой. Хэт дөвийлгөсөн

шүүмжлэл зөрчилгүй санал дүгнэлттэй тохирохгүй байж болно. Хэрэв

залруулагдаагүй алдааг аудитын явцад илрүүлсэн гэж дурдсан бол бид

зүгээр л тухайн алдааны учир шалтгааныг тайлбарлаж, ийм алдааг

цаашид хэрхэн урьдчилан сэргийлж, илрүүлж, залруулж болох талаар

зөвлөмж өгөх нь зүйтэй. Түүнчлэн хожим авч хэрэгжүүлсэн залруулах

арга хэмжээнүүдийг тэмдэглэж, аудитын санал дүгнэлтийн үүднээс

материаллаг биш алдаануудын нийлмэл нөлөөг авч үзсэнээ

тайлбарлана.

21.Хэрэв аудитын гэрчилгээ хязгаарлалттай буюу тайлбар заалттай байх

ёстой гэж үзвэл удирдлагад өгөх тайлан нь түүнийг орлохгүй.

22.Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоонд ноцтой догогдол, гажиг илэрвэл

удирдлагад нь нэн даруй тайлагнана. Залилангийн сэжиг таамагтай

130

холбогдсон горимыг “Залилан” хэмээх 11 дүгээр бүлэгт тайлбарласан

болно.

Үйлчлүүлэгчийн оролцоо

23.Байгууллагын удирдлага зарим санал бодлыг хасах буюу зөөлрүүлж

өгөхийг хүсэж болзошгүй. Заримдаа ийм хүсэлт үндэслэлтэй байж болох

бөгөөд хэрэв бид өөрсдийн санал бодлыг зөв гэж итгэлтэй байвал

өөрчлөх шаардлагагүй. Ийм тохиолдолд бид удирдлагын байр суурийг

өөрсдийн санал бодолтой хамт тэмдэглэж өгнө. Санхүүжилт авсан буюу

салбар байгууллага дахь дутагдал догогдлыг зааж тэмдэглэх тохиолдолд

чухал санал бодлыг орхигдуулж болохгүй. Ийм тохиолдолд яамны

удирдлага тухайн асуудлаархи тайлангийн хувийг авах бөгөөд уг

төлөвлөгөө хэрэгжсэн эсэхийг нягтлах боломжтой. Бидний илрүүлсэн

асуудлыг үйлчлүүлэгч нэгэнт шийдвэрлэсэн тохиолдолд ч, үүссэн

асуудал болон авсан арга хэмжээг дурдаж өгнө.

Санамж

24.Бид ихэвчлэн хоёр төрлийн санамж оруулдаг: нэг нь ажлын хамарсан

хүрээг заасан, нөгөө нь тайланг зөвхөн удирдлагад зориулж бэлтгэсэн

тухай.

25.Бид тайланд санамж оруулахаас зайлсхийх бөгөөд ялангуяа олон санамж

агааулсан өмнөх хураангуй үг буюу оршлоос зайлсхийх хэрэгтэй.

Санамжийг хуудасны дор жижиг үсгээр бичихэд л хангалттай. Энэ нь

түүний эрх зүйн агуулгыг бууруулахгүй бөгөөд бидний захидлыг илүү

ажил хэрэгч болгоно.

Бид хэнтэй харилцах вэ?

САБ 14.6 Төрийн аудитын байгууллага болон үйлчлүүлэгчийн хоорондын

харилцаа харилцаж буй асуудалд тохиромжтой түвшинд хийгдэнэ.

САБ 14.7 Яамны харъяа бус улсын байгууллага, буюу эсвэл яамнаас

санхүүжилт авдаг жижиг байгууллага, агентлагийг шалгаж байгаа тохиолдолд

бид:

Удирдлагад өгөх тайлан болон харилцсан бусад бичиг баримтын хувийг

санхүүжүүлэгч яаманд нь өгнө.

131

Аудитаар хөндөгдсөн чухал асуудлуудыг санхүүжүүлэгч яаманд нь

тайлагнана

САБ 14.8 Үйлчлүүлэгч ба бидний харилцсан бичиг захидал нууц байна. Бид

харилцсан бичиг захидлынхаа агуулгыг САБ 14.7-д зааснаас бусад

тохиолдолд үйлчлүүлэгчийн зөвшөөрөдгүй гуравдагч этгээдэд дэлгэж

болохгүй.

26.Үйлчлүүлэгчтэй харилцах асуудлыг газрын захирал хариуцна. Бодлого,

зөвлөгөөтэй холбоотой асуудлууд, завсрын болон төгсгөлийн аудитын

дараагаар удирдлагад хүргүүлэх тайланд газрын захирал гол төлөв

гарыН үсэг зурна. Бусад тохиолдолд аудитын менежер, аудитын багийн

ахлагч нарт энэ эрхээ шилжүүлж болно. Хамгийн гол нь тухайн асуудлаар

үйлчлүүлэгчтэй харилцвал зохих хүнийг аудитын баг дотроос зөв сонгох,

мөн түүнчлэн үйлчлүүлэгчийн хамгийн тохиромжтой хүнийг зөв олж

харилцахад анхаарах хэрэгтэй.

27.бид жилийн санхүүгийн тайлангийн ауди дуусмагц Ерөнхий менежерт

бичгээр танилцуулна. Ерөнхий менежер санхүүгийн тайланг биечлэн

хариуцах ба бид түүнд аудит дууссаныг мэдэгдэхийн хамт гол

асуудлуудыг танилцуулна. Тайланд ач холбогдлоороо харилцан адилгүй

асуудлууд тусгагдаж болох бөгөөд энэ тохиолдолд бид шаталсан тайлан

бэлтгэж гол асуудлуудыг Ерөнхий менежерт, бусад асуудлыг Санхүүгийн

албаны дарга, Ерөнхий нягтлан бодогч буюу тэдгээртэй адилтгах албан

тушаалтанд танилцуулж болно. Хэрэв ийм шаталсан тайлан гаргах бол

энэ тухай холбогдох талуудад мэдэгдэх хэрэгтэй.

28.Завсрын хугацаны аудит, хяналт шалгалт, эрсдэлийн аудит буюу бусад

ажлын тайланг илэрсэн зүйлийн талаар зохих арга хэмжээ авах хамгийн

тохиромжтой хүнд хаяглана.

29.САБ 14.7-д байгууллагын санхүүжүүлэгч яаманд шууд тайлагнах

нөхцлийг тодорхойлсон. Аудитаар хөндөгдсөн бөгөөд тайлагнавал зохих

асуудалд дараахь зүйлс хамаарна:

Дотоод хяналтын догогдол, зохисгүй үйлдэл, залилан буюу бусад

зөрчлөөс хүлээсэн алдагдал

Зөвлөл, гүйцэтгэх захирал, бусад албан тушаалтан улс нийтийн

хөрөнгийг удирдах үүрэгтэй хүмүүст тавигддаг санхүүгийн шударга

байдлын өндөр стандартыг хангаагүй тохиолдлууд

Байгууллага үрэлгэн буюу тансаг шинжтэй зардал гаргасан тохиолдлууд

132

Ийм тайланг үйлчлүүлэгч байгууллагад мэдэгдэлгүй бичиж болохгүй.

Харилцах арга хэлбэр

САБ 14.9 Үйлчлүүлэгчтэй харилцах арга хэлбэр тухайн асуудалд тохиромжтой

бөгөөд үйлчлүүлэгчийн хүсэл сонирхол, хэрэгцуу шаардлагыг аль болох

харгалзсан байна.

30.Үйлчлүүлэгчтэй харилцах олон янзын арга хэлбэр бий. Эдгээр нь албан

ёсны буюу албан бус, бичгээр буюу амаар байж болно. Харилцах арга

хэлбэрийг аудитор сонгоно. Тодорхой арга хэлбэрийг аудитор сонгоно.

Тодорхой арга хэлбэрийг сонгохдоо дараахь зүйлийг анхаарна.

Харилцах асуудлын шинж чанар

үйлчлүүлэгчийн хүсэл сонирхол, хэрэгцээ шаардлага

Харилцах асуудлын ач хологдол

31.Зарим сэдэв албан бус арга хэлбэрээс эхлээд албан ёсны арга хэлбэрээр

танилцуулагддаг. Үйлчлүүлэгчтэй харилцаж буй аль ч шатанд харилцах

арга хэлбэрээ эргэн хянаж, тохиромтой эсэхийг нь нягтлана. Аман буюу

бичгээр хйисэн албан бус уулзалт хэлэлцүүлгүүд албан ёсоор тавих

асуудлыг гаргаж ирэх бөгөөд аудитын баг болон удирдлагын уулзалтын

удиртгал болж өгнө.

32.Асуудал чухал байх тусам албан ёсоор, бичгээр харилцах магадлал

ихэснэ. Зарим асуудал, жишээ нь , ажлын захидал, завсрын хугацааны

буюу төгсгөлийн аудитын талаар удирдлагад өгөх тайлан зэрэг нь заавал

бичмэл хэлбэрээр танилцуулагдана.

33.Харилцах тохиромжтой арга хэлбэрийг сонгохдоо бид үйлчлүүлэгчийн

хэрэгцээ шаардлагыг аль болох харгалзахыг хичээнэ. Энэ хэрэгцээ

шаардлага үйлчлүүлэгчийн доторхи бүлэглэлүүдийн хувьд харилцан

адилгүй байж болно. Жишээ нь, бид аудитын төгсгөлд бичмэл тайланг

удирдлагад хүргүүлдэг хэдий ч, аудитын хороо нь аудитын талаар болон

гол зөвлөмжүүдийн талаар танилцуулга хийхийг биднээс хүсэж болно.

Бичгийн хэв маяг

34.Удирдлагад өгөх тайлан тодорхой бөгөөд товч байх нь чухал. Тайлангийн

чухал шинж чанарууд гэвэл:

Гол асуудлуудыг тодорхой илэрхийлсэн

Логик бүтэцтэй

133

Төрийн аудитын байгууллагын тайлангийн хэв маягтай нийцсэн.

Энэхүү гарын авлагын С-3 ба С-4 хавсралтууд аудитын үр дүнг хэрэглэгчдэд

хүргэхэд ашиглах загваруудыг агуулсан. Хавсралт С-3 Менежментийн

захидлын заавар бол Хавсралт С-4 аудитын тайлангийн загвар юм.

Хавсралт А-1

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ нь хэрэглэгч бүр дэх аудитын эрсдэлийн

түвшинг үнэлэхэд аудиторт туслах зориулалттай хяналтын хуудас юм. Энэ

нь санхүүгийн аудитын үйл явц аудитын буруу санал дүгнэлтэнд хүрч болох

эрсдэл юм.Аудиторын мэдэж байвал зохих аудитын ажлын олон янзын

асуудлуудыг тодорхойлоход энэ маягтыг ашигласнаар аудитын гол үйл явц

дахь эрсдэлүүдийг илүү сайн удирдах магадлалтай.

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааны нарийн түвэгтэй байдал аудитын үйл

явцын нарийн түвэгтэй байдалд нөлөөлдөг учраас маягт нь үйлчлүүлэгчийн

хэрэгжүүлдэг олон янзын үйл ажиллагааг тодорхойлохоос эхэлнэ. Эхний

хэсэгт хэдий олон нүдийг бөглөнө, аудит төдий чинээгээр нарийн түвэгтэй

болно гэсэн үг.Цаашилбал уг маягтад үйлчлүүлэгчийн дээд удирдлагын шинж

байдал,,үйлчлүүлэгчийн нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явцын нарийн

түвэгтэй байдал болон үйлчлүүлэгчийн хувьд сайн ажил хийх аудиторуудын

чадварын талаар асуултууд орсон.

Хяналтын хуудасны асуултуудад “ТИЙМ” гэж хариулах бөгөөд энэ нь

аудиторын санаж явбал зохих бэрхшээлтэй асуудлыг илэрхийлнэ. “ТИЙМ”

гэсэн хариултын тоо аудитын эрсдэлийн түвшинг тодорхойлно.Ерөнхийдөө

5-аас илүү “Тийм “ гэсэн хариулт өгөгдсөн үйлчлүүлэгч аудитын өндөр

рсдэлийн зэрэглэлд орно.

Аудитын эрсдэлийн түвшин төрийн аудитын байгууллагын оролцооны

түвшинг тодорхойлно. Төрийн аудитын байгууллагын оролцооо өндөр гэдэгт

төрийн аудитын байгууллагын өндөр албан тушаалтан аудитын ажлыг

хянан удирдах шаардлагатай гэсэн үг. Ийнхүү хянан удирдахдаа аудитын

134

төлөвлөгөөг анхааралтай хянах, уг үйлчлүүлэгчид аудит хийх ур чадвар,

нөөц бололцоо байгаа эсэхийг нягтална. Энэхүү маягтыг аудитын

төлөвлөлтийн эхний үе шатанд бөглөдөг учраас хөндөгдсөн асуудлуудыг аль

болох эрт шийдвэрлэх боломжтой. Жишээлбэл, хэрэв мэргэжлийн хүмүүс,

хөрөнгө нөөц нэмж шаардагдахаар байвал төрийн аудитын байгууллага

шаардлагатай зохицуулалт хийх боломжтой юм.

САНХҮҮГИЙН АУДИТЫН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА

ХОЛБОГДОХ АСУУДЛЫГ ХАРГАЛЗАН ҮЗЭХ

Данс (үйлчлүүлэгчийн нэрийг

оруулах)

Дансны хэлбэр: Санхүүгийн тайлан

(үйлчлүүлэгчид хамаатай дор

дурдсан нүднүүдийг тэмдэглэ)

Жилийн эцэс…..(дансны жилийн эцсийн

огноог оруулах)………………………………

(шалгагдагч байгууллагын гүйцэтгэдэг үйл

ажиллагааны хэлбэрийг дараахь

нүднүүдэд тэмдэглэ)

Аккруэл данс Даатгал

Орлого ба төлбөр Банк/ санхүү

Агентлаг Тэтгэврийн сан

Орлого /өр зээл/ хөрөнгө оруулалт Хөрөнгө оруулалт/ өрийн удирдлага

Тэтгэврийн сан Буяны арга хэмжээ

Үндэсний зээллэгийн данс Цогц хөрөнгө, өр төлбөрийн

үнэлгээ

Буяны арга хэмжээ МТ-ийн цогц систем

Бусад (тодорхойлох) Бусад (тодорхойлох)

Дүгнэлт: Төрийн аудитын байгууллагын оролцооны түвшин

Дүгнэлт нь энэхүү маягтуудын асуултуудад өгсөн хариултад

үндэслэнэ. Аливаа асуултад “тийм” гэж хариулсан бол энэ нь “улаан дарцаг”

бүхий хариулт гэдгийг анхаар.

135

Сөрөг хариултын тоо (өөрөөр хэлбэл “тийм” гэсэн хариулт)….(тоог оруул)

Олж тогтоосон эрсдэлүүдийг тухайн аудит хийхээр томилогдсон багийн хүрээнд

удирдах боломжтой.

ТАБ-ын оролцооны шаардагдах түвшний үнэлгээ Өндөр?/ Дунд?/ Бага? /сонго/

ТАБ-ын оролцооны түвшний үндэслэл:

Жишээлбэл-Тухайн аудитын цогц асуудлуудыг / багийн ахлагчийн нэрийг

оруул/-аар удирдуулсан туршлагатай баг сайтар судалж танилцсан. Хийх

ажлын хэмжээ маш их бөгөөд орон нутагт очиж шалгах шаардлага байна.

Эдгээр эрсдэлийг харгалзан аудитын багийг сайтар бүрдүүлэх хэрэгтэй/

Санал болгож буй ТАБ-ын аудитын баг:

Газрын захирал…………………./нэр оруулах/…………………………..

Бусад ажилтнууд……………………/нэр оруулах/………………………

САХҮҮГИЙН АУДИТЫН

ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГЫН

ХЯНАЛТЫН ХУУДАС

ТИЙМ/

ҮГҮЙ

“Тийм” гэсэн

хариултын

эрсдэлийн түвшин

(өндөр/дунд/бага)

Удирдах зөвлөлийн гишүүд

(хэрэв хамаатай бол),ахлах

удирдлага, ба хяналтын

орчин

1. Бидний танихгүй удирдах

зөвлөлийн гишүүн буюу ахлах

түвшний удирдлах албан тушаалтан

байгаа юу?

2. Тэдний шударга, үнэнч байдал,

мэргэжлийн мэдлэгт эргэлзэх ямар

нэгэн шалтгаан бий юу?

136

3. Байгууллагын албан

тушаалтнуудын хууль тогтоох

байгууллага, Сангийн яам, холбогдох

бусад байгууллагаас шүүмжилсэн

буюу анхааралдаа авсан явдал бий

юу?

4. Холбогдох мэдээллийг

хөндлөнгийн аудитор, харъяалах

дээд байгууллагад санаатайгаар

дэлгэн илчлээгүй буюу эсвэл хууран

мэхлэх гэсэн ямар нэгэн оролдлого

байсан уу?

5. Шаардлагатай бүх мэдээлэл,

тухайлбал удирдах зөвлөл, ахлах

удирдлагын баримт бичиг болон

холбогдох хурлын тэмдэглэл

зэрэгтэй танилцахад ямар нэгэн

хориг хязгаар байна уу?

6. Ахлах удирдлага болон

аудиторуудын (дотоод, хөндлөнгийн

буюу бусад) хооронд санал бодлын

зөрүү буюу үл ойлголцох явдал

байнга гардаг уу?

7. Ахлах удирдлагын зүгээс хяналт,

үнэн зөв байдал, зүй зохис,хууль

тогтоомж, дүрэм журмыг зохих ёсоор

анхаараагүйг нотлох зүйл байгаа

юу?

8. Санхүүгийн хяналт, МТ-ийн

хяналт, удирдлагын ба санхүүгийн

албан ёсны мэдээллийн чанар,

хугацаанд анхаараагүй явдал бий

юу?

9. “Үнэнч бус” байдал буюу доод

тушаалын ажилтнууд ахлах

137

удирдлагаасаа асуудлыг нуун

дарагдуулах явдал байсан уу?

10. Хяналтын ноцтой сул тал буюу

удирдлагын үүрэг хариуцлагад илт

орхигдсон зүйлийг бид мэдэх үү?

11. Үйлчлүүлэгчийн жилийн тайлан

хангалттай нотлох зүйлгүй тааруухан

буюу шаардлагын хэмжээнд

бэлтгэгдээгүй эсэх, эсвэл энэ ь ямар

нэгэн ноцтой сул талыг илрүүлсэн

эсэх?

12. Менежментийн захидлаар өгсөн

зөвлөмжүүдийг хэрэгсээгүй буюу

дорвитой арга хэмжээ аваагүй юу?

13. Аудитын хороо үр нөлөөгүй буюу

гишүүдийн хараат бус байдал

хангалтгүйг нотлох зүйл байна уу?

14. Үйлчлүүлэгчийн дотоод аудитын

нэгжийн адил гол эрсдэлүүдийг

хамарч чадаагүй буюу эсвэл түүний

тайланг анхааралтай авч үзээгүй

буюу ойшоогоогүй, аль эсвэл

удирдлагын зүгээс өөрчилсөн буюу

зохисгүй байдлаар нөлөөлснийг

нотлох зүйл байна уу?

15. Зорилт/төсвөө биелүүлэхийн

тулд үйлчлүүлэгчийн удирдах албан

тушаалтан бүртгэлийн дүнг зассан

буюу санхүүгийн байдал,

гүйцэтгэлийг байгаагаас нь илүү сайн

харагдуулах үүднээс нягтлан бодох

бүртгэлийн дэвтрийн тоон дүнг

өөрчилсөн гэсэн нотлох зүйл байна

уу?

138

16. Байгууллагын нягтлан бодох

бүртгэлийн бусад бодлогод

маргаантай зүйл байгаа юу?

17. “Өөдрөг үйл ажиллагаа”-тай

холбоотой ямар нэгэн эрсдэл бий

юу?

18. Томоохон залилан, мөнгө угаах

үйлдэлд байгууллагын үйл

ажиллагаа ашиглагдах боломжтой

юу?

ДАНСНЫ НАРИЙН ТҮВЭГТЭЙ

БАЙДАЛ

19. Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн

тайланд хязгаарлалттай санал

дүгнэлт өгөгдөж байсан буюу

өгөхөөр яригдаж байсан уу?

20. Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн

тайланд хязгаарлалттай санал

дүгнэлт өгөх шахаж байсан

тохиолдолд, хязгаарлалт бараг

өгөхөд хүргэсэн асуудал байсаар

байгаа юу?

21. Тухайн данны хувьд үнэн зөв

байдлыг алдагдуулсан ноцтой

асуудал байна уу?

22. Тухайн дансны хувьд илчлэл

тодруулгатай холбоотой ямар нэгэн

ноцтой асуудал байна уу?

23. Шалгагдагч байгууллага чухал

мэдээлэл, төлбөрийн хувьд бусад

байгууллагад тулгуурладаг уу?

24. Шалгагдагч байгууллага гадны

байгууллагаас их хэмжээний

санхүүжилт авдаг уу?

139

25. Тухайн жилд шинэ үйлчилгээ

нэвтрэх буюу одоогийн үйлчилгээ

өөрчлөгдөх үү?

26. Байгууллага нарийн түвэгтэй

буюу шинэлэг МТ-ийн системтэй юу?

27. Санхүүгийн тайлан гаргахад

нэгтгэлийн нарийн түвэгтэй горим

шаардагддаг уу?

28. Тухайн байгууллага чухал буюу

нарийн түвэгтэй хувьчлалд бэлтгэж

байгаа юу?

29. Байгууллагын данс тооцоо буюу

байгууллагыг өөрийг нь олон нийт

буюу хууль тогтоох байгууллагын

зүгээс их хэмжээгээр сонирхож

байгаа юу?

Ёс суртахууны ба

мэргэжлийн шаардлага

30. Шалгагдагч байгууллагын

ажилтнууд, төрийн аудитын

байгууллагын ажилтнууд болон

гэрээт аудитын пүүсийн

ажилтнуудын хооронд бидний хараат

бус байдалд нөлөөлж болзошгүй

ямар нэгэн хэлхээ холбоо байгаа

юу?

31. Гэрээт аудитын пүүсийн

ажилтнууд улсын хэвшлийн нягтлан

бодох бүртгэл, аудитын шаардлагын

талаар хангалттай мэдлэггүйг нотлох

зүйл байна уу?

32. Гэрээт аудитын пүүсийн

ажилтнууд байгууллагын үйл

ажиллагаагаа явуулдаг мэргэжлийн

салбарын талаар хангалттай

140

мэдлэггүйг нотлох зүйл байна уу?

33. Гэрээт пүүсийн аудитын баг

тухайн аудитад ажиллах

ажилтнуудын тоо, мэдлэг, туршлагын

түвшингийн хувьд хангалттай

нөөцгүйг нотлох зүйл байна уу?

34. АОУС 220-д заасны дагуу

чанарын хяналт хийлгэх хэрэгцээг

гэрээт аудитын пүүс зохих ёсоор

анхаараагүй юу?

Хавсралт А-2

Үйлчлүүлэгчийн нэр ба тайлангийн жилийг оруул

Маягтыг ашиглах заавар- Энэхүү маягт үйлчлүүлэгчийн бизнес дэх гол

уламжлалт эрсдэлийг олж тогтоох, тэдгээр эрсдэл нь үйлчлүүлэгчийн

санхүүгийн тайлан дахь данснуудад нөлөөлөх эсэхийг тодорхойлоход аудиторт

туслах зорилготой юм. Доорх маягтын эхний баганад бичсэн мэдээлэл нь

үйлчлүүлэгчийн хүрээлэн буй орчны олон янзын асуудлууд үйлчлүүлэгчид

хэрхэн нөлөөлж болохыг бодож үзэхэд аудиторт тусална. Эхний баганад

дурдсан асуудлууд үйлчлүүлэгч бүрт бүрэн хамаарах албагүй.

Энэ маягтын 2 дахь хэсэгт өгөгдсөн хүснэгт олж тогтоосон уламжлалт

эрсдэлүүдийг данснуудтай холбож өгөх ба аль данс хамгийн олон уламжлалт

эрсдэл агуулж байгааг аудитор харах боломжтой. Энэ нь тухайн дансанд аудит

хийхэд тохирсон арга хандлагыг зөв төлөвлөх боломж олгоно. Уламжлалт

141

эрсдэлийн түвший талаархи аудиторын гаргасан шийдлийг Хавсралт А-7-д

өгөгдсөн Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтад бүртгэнэ.

ҮАГ 900 – Гадаад орчинг ойлгох

Доорх хүчин зүйлс болон гол элементуудийг уншГадаад орчин(А) Эрх мэдэл олгосон хууль тогтоомж?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлсийг тэмдэглэ

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөөг тодорхойл /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүдийг тодорхойл

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтыг 2 дахь хэсэг рүү ишлэл хийж холбо

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааг зохицуулж буй хууль тогтоомж болон тэдгээрийн дагуу хэрэгжүүлж буй үйл ажиллгаануудыг нарийвчлан судла. Холбогдох хүчин зүйлсэд дараахь зүйл хамаарч болно:Улсын их хурлаас баталсан хууль / тодорхой үйл ажиллагааг зөвшөөрсөн буюу хориглосон заалт, сайд ба ажилтнуудын үүрэг хариуцлага, хязгаарлалтууд, олгогдсон эрх мэдэл, төлбөр шимтгэл бүрдүүлэх/ орлого цуглуулах эрх болон тэдгээрийн дүрэм журмыг дурдах/?Бусад хууль тогтоомж?

Олон улсын гэрээ, хэлэлцээр / үйлчлүүлэгчид үүрэг хариуцлага хүлээлгэж буй гэрээ хэлэлцээрийн холбогдох заалт/

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдГадаад орчин(Б) Холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу гарсан дүрэм журмууд?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааг зохицуулж буй хууль тогтоомж болон тэдгээрийн

142

үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаанд үзүүлэх ач холбогдлыг нарийвчлан судлах. Дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Санхүүжилт буюу тусламжийн төлбөр хийх дэлгэрэнгүй дүрэм журам буюу эсвэл дүрэм журмаар тогтоосон гүйцэтгэлийн зорилтууд

Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд дүрэм журмыг үзүүлэх нөлөө

Дүрэм журмаар тодорхойлсон онцлог нөхцөл байдлын мөрдөлтийг хянаж шинжлэх үйлчлүүлэгчийн механизм

УИХ-аас батласан хуулийн хүрээнд гарсан яамны заавар, журмууд

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(В) Парламентийн эрх мэдэл?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Төсвийн тооцооллын хүрээнд тодорхойлогдсоны дагуу парламентаас гаргасан шийдвэрийн зориулалт болон эдгээр зориулалтаар баталсан мөнгөн дүнг судлах. Дараахь хүчин зүйлс байж болно.

үйлчилгээний хүрээнд гаргасан зардлын үнэн зөв байдал ба өмнө нь энэ талаар зөрчил гарч байсан эсэх?

Батлагдсан төсвийг өмнө нь хэтрүүлэн зарцуулж байсан эсэх?

Төсвийн тухай хуулиас бусад хууль тогтоомжоор тодорхойлоогүй үргэлжлүүлэн үзүүлж буй үйлчилгээний ач

143

холбогдол? Батлагдсан зардлын дагуу

олгосон төсөвХүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Г) Төрийн сангийн эрх мэдэл?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Тодорхой зардал болон дансны хасалт хийхэд СЯ-наас тусгай зөвшөөрөл авах шаардлагыг судлах? Дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Хэрилцаа Боловсон хүчний бодлогыг

зохицуулах эрх мэдэл Төлбөр, хураамж болон

бусад орлогыг зохицуулах эрх мэдэл?

Вайрмент /Төсвийн зүйлийн хэмнэлтийг ашиглаж, бусад хэсгийн хэтрэлтийг нөхөх, СЯ-ны зөвшөөрөл авах?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Д) Санхүүгийн байгууллагатай харилцах

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Санхүүжүүлэгч байгууллага болон СЯ-ны зүгээс үйлчлүүлэгчид хэр зэрэг хяналт тавьдаг талаар судла. Дараахь хүчин зүйлс байж болно:

үйлчлүүлэгчийн ахлах албан тушаалтныг томилох зөвшөөрөл

үйлчлүүлэгчийн Удирдах зөвлөл дэх Санхүүжүүлэгч байгууллагын төлөөлөл

Бизнесийн зорилтыг тодорхойлох, байгууллагын ба жилийн бизнес төлөвлөгөөг хянахад санхүүжүүлэгч байгууллагын үүрэг роль

144

үйлчлүүлэгчийн гүйцэтгэлд хийх санхүүжүүлэгч байгууллагын хяналт шинжилгээ

үйлчлүүлэгчийэ гол шийдвэрт санхүүжүүлэгч байгууллагын нөлөөлөх байдал

Удирдлагын мэдэгдэл/ санхүүгийн тайланд тодорхойлсон удирдлагын хяналтын шаардлага

Санхүүжилтийн эх үүсвэрт тавигдах нөхцөл байдлууд?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Е) Улс төрийн орчин?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааг Засгийн газар, хууль тогтоох байгууллага, хэвлэл болон сонирхолын бүлгүүд хэрхэн сонирхож байгаа болон бизнесээ эрхлэх, үр дүнгий нь тайлагнахад нөлөөлж болзошгүй аливаа онцлог хүчин зүйлсийг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Засгийн газрын санаачлагч

Хууль тогтоох байгууллагын сонирхол

Хандивлагч байгууллагууд Хэвлэл мэдээллийн

хэрэгслийн нөлөө/ сонирхол

СЯ-тай харилцах харилцаа

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Ё) Бизнесийн орчин?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

145

эсвэл Үгүй/Үйлчлүүлэгчийн бизнесийн орчин болон зорилтоо биелүүлэхэд нөлөөлж болзошгүй хүчин зүйлсийг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Байрлал өрсөлдөгчид ба бусад

бэлтгэн нийлүүлэгчид хөндлөнгийн зохицуулалт

буюу үйл ажиллагааны хяналт

үйлчлүүлэгч үйлчилгээ нийлүүлэхдээ тулгуурладаг аливаа бэлтгэн нийлүүлэгч болон бусад этгээдийн харилцаа ба нөхцөл байдал

Ажиллах хүчнээс хамааралтай байдал

Санхүүжилтийн арга хэлбэр

Төлбөр хураамж ба орлогын бүрдүүлэлтээс хамааралтай байдал

Эдийн засгийн ерөнхий гадаад хүчин зүйлсэд үйл ажиллагаа, үр дүнгийн эмзэг өртөмтгий байдал

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Ж) Санхүүгийн ба гүйцэтгэлийн тайлангийн шаардлагууд?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа болон түүнийг эрхлэх арга барилд санхүүгийн болон гүйцэтгэлийн тайлагналын шаардлага хэр зэрэг нөлөөлөхийг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Аливаа тусгай буюу хэвийн бус нягтлан бодох бүртгэлийн дүрэм журам бий эсэх?

үйлчлүүлэгчид зориулан боловсруулсан гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүд буюу гүйцэтгэлийн

146

хэмжүүрүүд бий эсэх? Тайлагнасан үр дүн ба

удирдлага /ажилтнуудын шагнал/ урамшууллын хооронд аливаа уялдаа холбоо бий эсэх?

үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд материаллаг байдлаар нөлөөлөхүйц санхүүгийн тайлагналын шаардлагад хийгдсэн аливаа өөрчлөлтүүд бий эсэх?

Урьд өмнө зохисгүй хэрэглэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого, алдаа, жилийн эцэст томоохон буюу хэвийн бус ажил гүйлгээ хийсэн өмнөх жишээ бий эсэх?

Удирдлагын зүгээс аудитын хамрах хүрээг хязгаарлах гэсэн оролдлого

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(З) Ирээдүйн үйл явдал

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Төлөвлөсөн буюу болзошгүй ирээдүйн аливаа үйл явдлууд, түүний дотор үйлчлүүлэгчид нөлөөлж болзошгүй хууль тогтоомжийн өөрчлөлт, шинэ хөтөлбөр / үйлчилгээ, технологийн хөгжил, өөрчлөлт зэргийг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Санхүүжилтийн журмын өөрчлөлт

үйлчлүүлэгчийн хариуцдаг хөтөлбөр, ажил үйлчилгээнд өөрчлөлт оруулах санал

Газар зүйн байршил, бүтэц, эрт тэтгэвэрт гарах ба илүүдэл ажиллах хүчний хөтөлбөр зэрэг шалтгаанаар

147

үйлчлүүлэгчийн зохион байгуулалтыг өөрчлөх санал

Шинэ хууль тогтоомж Технологын ба ажлын

арга барилд орох томоохон өөрчлөлт

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд

Гадаад орчин(Ж) Бусад хүчин зүйлс

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

үйлчлүүлэгчийн бизнес, үйл ажиллагаа болон санхүүгийн тайлагналд нөлөөлж болох бусад гадаад хүчин зүйлсийг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

үйлчлүүлэгчийн эсрэг зарга, батлан даалт, баталгаа зэрэг томоохон болзошгүй өр төлбөрүүд

Байгаль орчныг нөхөн сэргээх үүрэг хариуцлага буюу нөхөн төлбөр

Эрт тэтгэвэрт гаргах үүрэг хариуцлага

Тэтгэврийн сангийн үүрэг хариуцлага

Хяналтын ерөнхий орчныг ойлгох

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин(А) Нягтлан бодогч ба удирдлагын зөвлөл?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн ерөнхий нягтлан

148

бодогч (ЕНБ) болон удирдлагын зөвлөлийн (УЗ) үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

ЕНБ ба Уз-ийн ур чадварын түвшин, туршлага, мэргэжлийн бэлтгэл?

ЕНБ болон УЗ-ийн томилох горим?

Дээд шатны зөвлөлөөс тавьдаг хяналтын цар хүрээ

Удирдлагын хороодыг ашигладаг байдал?

ЕНБ ба УЗ-өөс хөндлөнгийн ба дотоод аудитор, ерөнхий санхүүжтэй хийх уулзалтын давтамж, хойшлуулалт, цаг үеэ олсон байдал?

Санхүүгийн, үйл ажиллагааны болон гол гэрээ контрактын гүйцэтгэлийг хянаж шинжлэхэд ЕНБ ба УЗ-ийн ашигладаг мэдээллийн чанар, цар хэмжээ?

Зарга, мөрдөн шалгалт, залилан, шамшигдуулалт болон зөрчлийг ЕНБ ба УЗ-д мэдээлэх үйл явц?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин

(Б) Хяналтын зөвлөл?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн хяналтын зөвлөлийн үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

үйл явц? Зөвлөлийн гишүүдийн

мэдлэг мэргэшил? Томилолтын нөхцөл? Гүйцэтгэх удирдлагаас

149

хараат бус байдал, бусад зөвлөлийн гишүүдийн харилцаанаас чөлөөтэй байдал, чиг үүрэг ба хариуцлага ЕНБ ба УЗ-иинхээс ялгаатай байдал?

Зөвлөлийн хурлаас гадуур гол шийдвэр гаргах цар хүрээ, уг шийдвэрийг зөвлөлд мэдэгдэх цар хүрээ?

Холбогдох бүх мэдээллийг цаг тухайд нь олж авах зөвлөлийн эрх мэдэл?

ЕНБ ба УЗ-тэй санал зөрөлдөөнийг шийдвэрлэх журам бий эсэх?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин(В) Байгууллагын бүтэц ба эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагын хуваарилалт?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

Үйлчлүүлэгчийн зохион байгуулалтын бүтцийн үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Бүх үйл ажиллагаагаар дамжих мэдээллийн урсгал тохиромжтой эсэх?

Хүний нөөцийн хүрэлцээ оновчтой эсэх, илүү цагаар ажиллуулсан, ажил үүргийн хуваарь хангалтгүйн жишээ бий эсэх?

Сул орон тоо, албан тушаал бий эсэх?

Ажилтнууд сургалт болон ажлын байран дахь хяналт удирдлагын цар хүрээ?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин(Г) Хүний нөөцийн бодлого ба горим?

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

150

Үйлчлүүлэгчийн хүний нөөцийн бодлого, горимын үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Ажилтнуудыг ажилд авах, ажлыг нь танилцуулах, сургах, идэвхжүүлэх, үнэлэх, зөвлөх, тушаал дэвшүүлэх, шагнаж урамшуулах бодлого бий эсэх?

Удирдлагын зүгээс шинээр ажилтан авахад оролцох гол оролцоо

Шинэ ажилтантай ажиллах горим

Ажилтны үйл ажиллагааг үнэлэх систем

Хангалтгүй ажилласан тохиолдолд авах арга хэмжээ тодорхой эсэх?

Ажилтнуудын талаархи ерөнхий мэдээллийг судлах тогтолцоо тууштай сайн ажилладаг эсэх?

Холбогдох үүрэг ролийн талаар ажлын байрн дэлгэрэнгүй тодорхойлолт болон лавлах гарын авлага

Хэрэгцээ шаардлагад үндэслэсэн сургалтын хөтөлбөр

Ажилтнуудын шилжилт хөдөлгөөний цар хэмжээ

Бизнесийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга ажиллагаа, сонирхлын зөрчил, хууль бус ба зохисгүй төлбөр, өрсөлдөөнд харш удирдамж заавар, ёс суртахууны стандартын талаархи бодлого, дүрэм бий эсэх?

Богино хугацааны гүйцэтгэлийн зорилтын биелэлтэд үндэслэсэн цалин хөлсний ба албан тушаал дэвшүүлэх бодлого журам бий эсэх?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүд Үйлчлүүлэгчид Аудитын Нөлөөлөлд Уламжлал

151

Хяналтын ерөнхий орчин(Д) Удирдлагын эрсдэлийг үнэлэх үйл явц?

хамаарах онцлог зүйлс

чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

өртсөн аудитын чиглэлүүд

т эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

үйлчлүүлэгчийн эрсдэлийг үнэлэх үйл явцын үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Удирдлага болон нийт ажилтнуудад хүргүүлсэн байгууллагын зорилт, холбогдох эрсдэлийн шинж байдал, үйлчлүүлэгчийн стратегийн төлөвлөгөө бий эсэх?

Бизнесийн төлөвлөгөө, төсөв түүний дотор зорилт, төлөвлөгөөтэй уялдсан нөөц бий эсэх?

Байгууллагын бүх түвшинд зориулалтыг зохих ёсоор өөрийн болгож авсан бөгөөд уялдаа холбоо бий эсэх?

Зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд учрах байгууллагын ба нэгжийн түвшний эрсдэл, гадаад дотоод эрсдэлийг авч үзсэн эрсдэлийн үнэлгээ, шинжилгээ бий эсэх?

Эрсдэлийн магадлал, нөлөөг авч үзэж, хяналт, өмчлөлийн үүргийг хариуцуулсан эрсдэлийн эрэмбэлсэн тодорхойлолт бий эсэх?

Эрсдэлийг хянаж шинжиж, удирдлагад тайлагнах механизм бий эсэх?

Дотоод хяналтын талаархи өмнөх тайлан

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин

(Е) Санхүүгийн тайлагнал ба төсвийн ерөнхий хяналтын найдвартай байдал

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Уламжлалт эрсдэлийн талаархи ажиглалтын ишлэл

152

нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайлагнал, төсвийн хяналтын найдвартай байдлыг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Стратегийн төлөвлөгөөнд тулгуурласан төсвийн хяналтыг ахлах удирдлага хянаж баталсан бөгөөд хэлбэлзлийн шинжилгээг хяналт ба залруулах арга хэмжээний хэрэгсэл болгон ашигладаг эсэх?

Сар тутум санхүүгийн удирдлагын мэдээлэл, түүний дотор хэлбэлзлийн шинжилгээ бүхий орлого зардлын тайлан, баланс, мөнгөн гүйлгээний тайлан гаргадаг эсэх?

Санхүүгийн мэдээллийг ахлах удирдлага цаг тухайд нь тогтмол хянаж, зөрчил, хэлбэлзлийн талаар холбогдох арга хэмжээ авдаг эсэх?

Удирдлагын тайлангийн мэдээллийг дансны хэвлэмэл мэдээлэлтэй тулган тохижуулж үздэг эсэх?

Дотоод хяналтын үр нөлөөг удирдлагын тайлагнал, дахин хяналт, залруулах арга хэмжээтэй уялдуулан тогтмол үнэлдэг эсэх?

Баланс дээрх биет хөрөнгийн бүртгэлийг тогтмол тулган шалгадаг эсэх?

Дотоод ба хөндлөнгийн хяналтаас өгсөн зөвлөмжийн хэрэгжилт?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин

(Ё) Аудитын хорооны үр нөлөө

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

153

эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Үйлчлүүлэгчийн аудитын хорооны үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Хорооны гишүүдийн хараат бус байдлын цар хэмжээ?

Хорооны гишүүдийн ур чадвар, туршлагын түвшин болон сургалт, дэмжлэгийн цар хүрээ, эрх зүйн болон мэргэжлийн бусад зөвлөгөө авах боломж?

Бичгээр үйлдсэн ажлын нөхцөл болон хамрах хүрээний хязгаарлалт бий эсэх?

Аудитын хороонд гаргаж өгсөн мэдээлэл нь үйлчлүүлэгчийг үр нөлөөтэй хянан шинжлэх боломж олгож буй эсэх?

Байнга уулзалдаж хуралддаг эсэх?

Аудитын хороо жилийн санхүүгийн тайланг хэр гүнзгий судалж үздэг вэ?

Аудитын хороо дотоод хяналт ба эрсдэлийн удирдлагын асуудлыг хэр зэрэг судалж үздэг вэ?

Санхүүжүүлэгч байгууллагын хороо, дотоод аудит, хөндлөнгийн аудиттай харилцах цар хүрээ?

Хүчин зүйлс ба гол элементүүдХяналтын ерөнхий орчин(Ж) Дотоод аудитын үр нөлөө

Үйлчлүүлэгчид хамаарах онцлог зүйлс

Аудитын чиглэлүүдэд үзүүлж болзошгүй уламжлалт эрсдэлийн нөлөө /Тийм эсвэл Үгүй/

Нөлөөлөлд өртсөн аудитын чиглэлүүд

Үйлчлүүлэгчийн дотоод аудитын үр нөлөөг судлах дараахь хүчин зүйлс байж болно:

Ажилтнуудын үр чадвар, туршлагын түвшин, удирдлагаас хараат бус байдал, сургалтын цар хүрээ, засгийн газрын дотоод аудитын стандартыг баримталж буй байдал?

Бичгээр үйлдсэн ажлын нөхцөл

154

болон хамрах хүрээний хязгаарлалт бий эсэх?

Дотоод аудитын төлөвлөгөө бий эсэх ба түүний үндэслэл, хамрах хүрээ

Дотоод аудитад зориулсан нөөцийн цар хэмжээ, сул орон тоо байгаа эсэх

Өмнөх жилүүдийн төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн түүх

Ерөнхмй нягтлан бодогч, зөвлөл, аудитын хороотой харилцах боломж

Өгсөн зөвлөмжийнх нь мөрөөр авсан арга хэмжээний цар хүрээ

2 дугаар хэсэг- Уламжлалт эрсдэлийн маягт

(Тэмдэглэл-Энэ маягтын эхний баганад үзүүлсэн данс нь зөвхөн жишээ

юм.Тэдгээрийн оронд шалгаж буй санхүүгийн тайлан дахь данснуудыг бичих

хэрэгтэй)

Эрсдэл

1

Эрсдэл

2

Эрсдэл

3

Эрсдэл

4

Эрсдэл

5

Уламжла

лт

эрсдэлий

н ерөнхий

үнэлгээ

өндөр үү?

(тийм/үгүй

)

Улам

жлал

т

эрсд

элийг

өндө

р

биш

гэж

үнэл

эх

Орлого

Зарлага-Хэлбэр 1

Зарлага-Хэлбэр 2

Зарлага-Хэлбэр 3

Зарлага-Хэлбэр 4

155

Зарлага-Захиргааны-

Цалин хөлсний

Зарлага-Захиргааны-

Төлбөрийн бус

Үндсэн хөрөнгө- Биет

Хөрөнгө оруулалт

Урт хугацааны зээл

Зээлдэгч/Урьдчилсан

төлбөр

Банкин дахь болон

гар дээрх бэлэн

мөнгө

Зээлдүүлэгч/Аккруэл

Урт хугацаагаар

зээлдүүлэгч

Алдагдлын сан

Нөөц

Хавсралт А-3

ҮАГ 901

ДЭЭД ТҮВШНИЙ САНХҮҮГИЙН УДИРДЛАГЫН

ХЯНАЛТЫГ ТОДОРХОЙЛОХ, БАРИМТЖУУЛАХ, ҮНЭЛЭХ

БА СОРИХ

Маягтыг ашиглах заавар-Энэ маяг үйлчлүүлэгчийн санхрүүгийн

тайлан дахь өндөр түвшинд буй хяналтын эрсдэлийг (ерөнхий хяналтын

хамгийн дээд түвшнээс эхлээд данс бүр дэхь хяналтад төвлөрүүлэн )

тодорхойлох боломжийг аудиторт олгох зорилготой.Энэ маягтын эхний

баганад бичсэн данснууд нь зөвхөн жишээ юм.Тэдгээрийн оронд шалгагдаж буй

санхүүгийн тайлан дахь данснуудыг бичнэ.Данс бүрийн хувьд аудитор

санхүүгийн тайланд бичэгдсэн тоон дүнд нөлөөлж болзошгүй эрсдэлүүдийг

тордорхойлно.Аудитор эдгээр эрсдэлийг үйлчлүүлэгчтэй хэлэлцэж олж

тогтоосон эрсдэлүүдийг авч үзэх хяналтуудыг бүртгэнэ.Хэрэв

156

үйлчлүүлэгчийн тодорхойлсон хяналтууд энэ маягтын хоёр дахь баганад

бүртгэсэн ноцтой эрсдэлүүдийг авч үзэх чадвартай гэж санагдвал, аудитор

уг хяналтууд үр нөлөөтэй байх магадлалтай гэсэн урьдчилсан байр сууриа

гаргах бөгөөд тухайн дансан дахь тоон дүнгийг талаарх аудитийнхаа ихэнх

баталгааг тэдгээр хяналтын сорилоос гарган авах боломжтой юм.

Эдгээр хяналтыг сорьж шалгасны (обьект дээрх ажлын явцад) дараа,

сорилын үр дүнг энэ маягтын 2 дахь хэсгийг ашиглан ажлын тусдаа баримт

материалд бүртгэх бөгөөд даган мөшгих нотлох зүйл гэсэн гарчигтай

баганад үр нөлөөтэй гэж тэмдэглэнэ. Хэрэв хяналтын сорилоор хяналтууд үр

нөлөөгүй гэж тогтоогдсон буюу эсвэл аудитор тохиромжтой гол хяналтыг

эхний удаад олж тогтоож чадаагүй бол, холбогдох дансанд зориулсан

аудитын арга хандлага нь нарийвчилсан сорилд төвлөрнө.Хамгийн нийтлэг

нарийвчилсан сорил бол ажил гүйлгээний түүврийн сорил юм.

1 дүгээр хэсэг –Аудитийн гол чиглэлүүд, олж тогтоосон эрсдэлүүд, Дээд

түвшний санхүүгийн удирдлагын хяналт болон Хяналтын үр нөлөөний

үнэлгээний тодорхойлолт, харилцан хамаарал

АУДИТЫН ГОЛ ЧИГЛЭЛҮҮД ОЛЖ

ТОГТООСОН

ЭРСДЭЛҮҮД

АУДИТЫН

ТУХАЙН ЧИГЛЭЛД

ХАМААТАЙ ГОЛ

ХЯНАЛТУУД

ХЯНАЛТЫН

УРЬДЧИЛСАН

ҮНЭЛГЭЭ

ДАГАН

МӨШГИХ

НОТЛОХ

ЗҮЙЛ

ХЯНАЛТЫ

Н ЭЦСИЙН

ҮНЭЛГЭЭ

Бүх дансанд

тавигдах дээд

түвшний хяналт

Орлого

Зарлага-Захиргааны

зардал

Зарлага (агилал 1)

Зарлага (агилал 2)

Зарлага (агилал 3)

Зарлага- Бусад

Үндсэн хөрөнгө- биет

бус

Үндсэн хөрөнгө- биет

Хөрөнгө оруулалт-

157

Хөрөнгө оруулалт-

Зээл

Зээлдэгч -;

Бусад

Мөнгөн

хөрөнгө&банк

Зээлдүүлэгч-

Худалдааны

зээлдүүлэг, аккруэл

Зээлдүүлэгч<1жил&>

1 жил

Эрсдэлийн сан-

хэлбэр 1

Эрсдэлийн сан-

хэлбэр 2

2 дугаар хэсэг- Дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын хяналтыг сорих

Маягтыг ашиглах заавар – Сорьж шалгахаар слнглж авсан дээд түвшний

санхүүгийн удирдлагын хяналт бүрийн хувьд даган мөшгих сорил, сорилын

дэлгэрэнгүй мэдээлэл, үр дүнг хяналттай холбоотой аудитын холбогдох чиглэл

бүрийн Горимын Хураангуйд баримтжуулах хэрэгтэй.Хэрэв хяналт нэгээс олон

аудитын чиглэлд хамаатай бол, сорилыг зөвхөн нэг газарт баримтжуулах

бөгөөд аудитын бусад чиглэлтэй hyperlink-ээр холбож үр дүнг иш татан лавлах

нь зүйтэй.

Сорьж шалгасан хяналт бүрийн хувьд дараахь мэдээлэл шаардагдана.

ДАГАН МӨШГИХ СОРИЛ Тухайн дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын

хяналттай холбогдуулан хийсэн даган мөшгих

сорилын гүйцэтгэлийг баримтжуул.Хэрэв даган

мөшгих сорил дангаараа аудитын хангалттай

нотлох зүйл өгч, нэмэлт сорил хийх хэрэгцээг

үгүйсгэж байвалсанхүүгийн аудитор даган

мөшгих үе шатны талаархи дүгнэлтээ

баримтжуулах ёстой

158

СОРИЛЫН ДЭЛГЭРЭНГҮЙ

МЭДЭЭЛЭЛ БА ҮР ДҮН

Тухайн дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын

хяналтын сорилын гүйцэтгэл, үр дүнг

баримтжуул

ДҮГНЭЛТ Тухайн дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын

хяналтын үр нөлөөнд хийсэн аудитын багийн

үнэлгээг баримтжуулж, энэ нь тухайн хяналт

үр нөлөөтэй ажиллаж байгаа бөгөөд аудитын

холбогдох гол чиглэлүүд болонхолбогдох

батламж мэдэгдлийн талаар баталгаа олж

авах зориулалтаар түүнд найдаж болно гэсэн

аудитын хангалттай хараат бус баталгаа өгч

байгаа эсэхийг дүгнэнэ.Энэ үнэлгэнд үндэслэн

Аудитын арга хандлагын хураангуй

маягтынг шинэчлэн баяжуулж, аудитын арга

хандлагыг тодорхойлно

Хавсралт А- 4

МАТЕРИЙЛЛАГ БАЙДЛЫГ ТОДОРХОЙЛОХ МАЯГТ

Шараар тэмдэглэсэн нүднүүдэд тоон мэдээлэлийг оруулна.Дэлгэрэнгүй

баримт материалтай hyperlink-ээр холбогдоно.

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягтыг EXCEL дээр бөглөнө.Энэ нь

материйллаг байдлын дүнг хэрхэн тодорхойлсон болон материйллаг

байдлыг тооцоолоход санхүүгийн тайлан дахь аль дүнг үндэс болгосныг

тайлбарлах боломжийг аудиторт олгоно.Энэ нь түүнчлэн материйллаг

байдлыг шинж чанараар нь буюу агуулгаар нь тодорхойлсноо тайлбарлах

боломжийг аудиторт олгоно.(доорх хүснгэтийг үз).Хувь хэмжээ бүхий

баганууд дахь нүднүүд тодорхой хувь хэмжээ тус бүрээс хамааран

материйллаг байдлын олон янзын түвшинг тооцоолох

зориулалттай.Тооцоолсон материйллаг байдлын дүнгүүдээс аудитор нэгийг

нь сонгон авч, “сонгосон төлөвлөлтийн материйллаг байдал” гэсэн нүдэнд

тэмдэглэх бөгөөд дор өгөгдсөн эхний том нүдэнд уг дүнг сонгосон

шалтгаанаа тайлбарлана.

Тоо хэмжээний холбогдолтой асуудал

159

Материаллаг

байдлын суурь

(Үнийн

дүнг

орлуул)

0.5% 1% 2% 5% 10%

Нийт

зарлага(Тайлангийн

оныг оруул)

0 0 0

Цэвэр хөрөнгө

(Тайлангийн оныг

оруул)

0 0 0

Илүүдэл(Ашиг) 0 0

Сонгосон төлөвлөлтийн материаллаг байдал

Хувь хэмжээг сонгосон шалтгаан

Чанартай холбоотой асуудал

Агуулгын хувьд буюу шинж чанарын хувьд материйллаг гэж үзсэн аливаа

зүйлийг дор тайлбарлаж бич:

МТ-ийн нэарийн түвэгтэй байдлыг үнэлэх хуудас

Маягтыг ашиглах заавар – Энэ маягтыг EXCEL дээр бөглөнө.EXCEL-ийн

хувьд үйлчлүүлэгч нар үйл ажиллагаандаа Мэдээлэлийн технологи хэр зэрэг

ашигладгийг тодорхойлох үндсэн асуултууд бүхий хэд хэдэн хуудас

агуулдаг.Асуултуудад хариулахын тулд аудитор хариултын хувилбар бүрийн

160

хувьд урьдчилан томьёолсон дүнг сонгон холбогддох нүдэнд

байрлуулна.Энэхүү эхний хуудас үйлчлүүлэгч бүрийн нийт дүнг бодож гаргах

бөгөөд дор өгөгдсөн тэмдэглэлүүд үйлчлүүлэгч бүрийн онооноос хамааран

аудиторын хиых зүйлийг зааварлана.Эцсийн дүнд аудитын хамгийн оновчтой

санал дүгнэлт гаргахын тулд аль аудитад МТ-ийн аудитын мэргэжлийн мэдлэг

шаардагдахыг тодорхойлоход аудиторт энэ маягт туслана.МТ”той холбогдуулан

аудитын арга хандлагыг дор өгөгдсөн шар нүдэнд тэмдэглэнэ.

Оноо Нарийн түвэгтэй

байдлын зэрэглэл

Аудитын арга хандлага

0-с 100 ЭНГИЙН МТ-ийн аудитын

мэргэжилтний оролцоо

шаардлагагүй.ҮАГ 905

(Шинэчлэгдсэн) маягтыг

үйлчлүүлэгчийн

мэдээлэлийн сестимийг

сорьж шалгахад хэрэглэнэ

101-с 250 ДУНД МТ-ийн аудитын

мэргэжилтний оролцоо

шаардлагагүй.ҮАГ

905(Шинэчлэгдсэн) маягтыг

үйлчлүүлэгчийн

мэдээлэлийн сестимийг

сорьж шалгахад

хэрэглэнэ.Гэхдээ, оноо нь

дунд зэрэглэлийн дээхнэ

хэсэгт байвал, аудитын арга

хандлагыг тодорхойлоход

МТ-ийн мэргэжилтэй

аудиторыг ашиглах асуудлыг

судлах нь зүйтэй.Энэ нь ҮАГ

905 (шинэчлэгдсэн)

Маягтыг бөглөхөд МТ-ийн

мэргэжилтнийг оролцуулна

гэсэн үг юм.

251 ба дээш НАРИЙН ТҮВЭГТЭЙ Аудитын арга хандлагыг

161

тодорхойлоход МТ-ийн

аудитын мэргэжилтний

оролцоо шаардагдах

магадлалтай.Үйлчлүүлэгчийн

мэдээлэлийн сестимийг

сорьж шалгахад ҮАГ 905

(шинэчлэгдсэн) маягт

тохиромжгүй байж

болзошгүй.

Үйлчлүүлэгчийн оноо

Үйлчлүүлэгчийн үнэлгээ

Аудитын арга хандлага

(шөр өнгөөр

тодотгосон нүдэнд

шинэ мөр эхлүүлэхын

тулдALT+ENTER-г дар )

Хавсралт А-6

ДОТООД АУдИТЫН СИГ ҮҮРГИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Маягтыг хэрэглэх заавар- Энэ маягт үйлчлүүлэгчийн дотоод аудитын чиг

үүргийн чадавхийг үнэлхэд аудиторт тусална.Ингэсэнээр аудитор нь дотоод

аудиторуудын хийсэн ажилд хэр зэрэг баталгаа өгөхөө тодорхойлох боломжтой

болно.Түүнчлэн, энэ маягт үйлчлүүлэгчийн дотоод аудитын нэгжийн үйл

ажиллагааг хэрхэн сайжруулах талаар зөвлөмж өгөх боломжийг аудиторт

өгнө.Эхний багана дахь асуултуудын хариултыг 2 дахь баганад бичнэ.Хоёр дахь

баганад бичэгдсэн хариултуудад дэмжлэг болох нэмэлт нотлох зүйл

баримтжууж авсан бол тэдгээр баримтат нотлох зүйлийг хаанаас үзэж болохыг

3дахв баганад зааж өгнө.

0

ЭНГИЙН

162

Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул

Тайлангийн оныг оруул

Дотод аудитын албаны даргын нэрийг оруул

(Тийм/Үгүй) Лавлагаа

А.Хамрах хүрээ

1.Ахлах удирдлага (засгийн газрын

төв байгууллага, ерөнхий нягтлан

бодогч зэрэг г.м.) дотоод аудитын

үүрэг хариуцлагыг тодорхойлж

албан есоор баталсан уу?

2.Дотоод аудитын үүрэг

хариуцлагын хүрээнд дараахь

зүйлсийг үнэлж, тайлагнах асуудал

хамрагддаг уу:

а) санхүүгийн дотоод хяналтын үр

нөлөө, зохистой байдал болон

хэрэглээ?

б) тогтоосон бодлого, горим, хууль,

тогтоомж, дүрэм журмыг хэр зэрэг

мөрдөж байгаа вэ?

в) байгууллагын хөрөнгө, ашиг

сонирхол бүх төрлийн алдагдлаас

хэр сайн хянагдаж, хамгаалагдсан

бэ?

г) байгууллагын дотоодод

боловсруулсан нягтлан бодох

бүртгэлийн болон бусад мэдээлэл

удирдлага, хууль ёсны бүртгэл,

санхүүгийн үндэслэлтэй

гүйцэтгэлийн хэмжүүр гаргахад

найдвартай байж чадах эсэх?

Б.Хараат бус байдал

1.Дотоод аудитын албаныдарга

дээд түвшний удирдлагыг (Ерөнхий

163

нягтлан бодогч, гүйцэтгэх захирал,

аудитын хороо г.м.) шалгах бүрэн

эрхтэй?

2.Дотоод аудитын албаны даргад

байгууллага дотороо шаардагдах

хараат бус байдлаа хадгалах

хангалттай статус бий эсэх (жишээ

нь: дотоод аудитын албаны дарга

удирдлагын зохих зэрэг зиндаатай

бөгөөд Ерөнхий санхүүчид шууд

тайлагнадаг уу? )

3.Дотоод аудит бүх бүртгэл,

хөрөнгө, боловсон хүчин, барилга

байгууламжид нэвтрэх бүрэн эрхтэй

бөгөөд үүргээ биелүүлэхэд

шаардлагатай гэж үзсэн мэдээлэл,

тайлбарыг гаргуулж авах эрхтэй

юү?

4.Дотоод аудитын нэгжийн нийт

ажилтнууд өдөх тутмын шуурхай

буюу удирдлагын үйл

ажиллагаанаас чөлөөлөгдсөн үү?

5.Дотоод аудиторууд хөндлөнгийн

аудиторуудтай чөлөөтөй харьцдаг

уу?

В.Ажиллагсад

1.Дотоод аудитын нэгж зохих

мэргэжлийн мэдлэгтэй, сайтар

сургагдсан,туршлагатай аудитоор

хангагдсан эсэх?

2. Дотоод аудитын нэгжийн дарга

мэргэжлээрээ мэрэгшсэн бөгөөд

дотоод аудитын болон дотоод

аудитыг удирдах туршлагатай эсэх?

164

3. Дотоод аудитын нэгж

компьютерийн аудитын ур

чадварын буюу бусад мэргэжлийн

ур чадвар бүхий ажилтнуудтай юу?

Г. Сургалт

1. Дотоод аудиторууд ажил үүргээ

гүйцэтгэхэд шаардагдах сургалтад

хамрагдах журам гаргасан эсэх?

Д. Төлөвлөлт

1. Ажлын бүх чиглэлийн систем,

дээд системээр тогтоож, эрсдэл

өндөртэй хэсгийг зааж өгч , аудиты

хамрах хүрээний оновчтой

мөчлөгийг илэрхийлсэн аудитын

хэрэгцээ шаардлагыг үнэлэх орчин

үеийн цогц үнэлгээ байна уу? Ийм

үнэлгээг Ерөнхий нягтлан бодогч ба

/ буюу Аудитын хороо баталсан уу?

2. Стратегийн жилийн болон

аудитын дэлгэрэнгүй төлөвлөгөө,

хөтөлбөр боловсруулж, тогтмол

шинэчилдэг үү? Стратегийн болон

жилийн төлөвлөгөө хэрэгцээний

үнэлгээнд үндэслэдэг бөгөөд

Ерөнхий нягтлан бодогчоор

батлагддаг уу? Дэлгэрэнгүй

төлөвлөгөө ба тайлагнах хугацааг

заадаг уу?

3. Хүн хүчний ба бусад нөөцийн

хуваарилалт аудитын хэрэгцээний

үнэлгээтэй улдаж байна уу?

Е. Баримтжуулалт

1. Дотоод хяналтын тогтолцооны

дэлгэрэнгүй мэдээллийг агуулсан

байнгын файлууд бий юү?

165

2. Сорил гүйцэтгэх, дүгнэлтэд хүрэх

үндэслэлийг баримтжуулдаг уу?

3. Хийсэн аудит бүрийн хувьд

аудитын асуулга, хариултын

дэлгэрэнгүйг агуулсан ажлын файл

хөтөлдөг үү?

4.Аудитын ажлын баримт

материал:

a) аудитын зорилт, хамрах

хүрээ болон аудитын үйл

ажиллагааг тэмдэглэдэг үү?

b) Сорилын үр дүн болон үр

дүнгийн үнэлгээг тэмдэглэдэг

үү?

c) Ажлаа зохион байгуулахад нь

аудиторуудад тусалж, арга

зүйгээр хангадаг уу?

d) Ажлын стандарт ба зохистой

байдлыг дахин хянах

боломжийг аудитын менежер,

хянагч нарт олгодог уу?

e) Хожмын аудитад хамаарах

мэдээллээр хангадаг уу?

Ё. Аудитын нотлох зүйл

1.Дүгнэлт нь хангалттай, учир

холбогдолтой, найдвартай нотлох

зүйлээр дэмжигддэг үү?

Ж. Хяналт шинжилгээ ба хянан

шалгалт

1. Ажлын явцыг төлөвлөсөн

хугацаа, төсөвтэй харьцуулсан

тайлант аудитын менежерт тогтмол

өгдөг үү? Урт хугацааны

төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хянаж

166

шинжилдэг үү?

2. Чанарын баталгааны оновчтой

журам тогтоосон уу?

3. Дуусвар болсон ажлыг ахлах

тушаалын нэг буюу хэд хэдэн хүн

дахин хянах горим үйлчилдэг үү?

З. Тайлагнал

1 Дотоод аудитын тайлангуудын

ерөнхий чанар сайн уу? Тэдгээрт

хяналт, бүртгэлийн тогтолцооны үр

нөлөөний талаархи дүгнэлт,

тодорхой томёолсон зөвлөмж,

зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх

төлөвлөгөө тусгагддаг уу?

Тэдгээрийг шалгагдагч

байгууллагын удирдлага ерөнхийд

нь хүлээн авдаг уу?

2.Аудитын шалгалт дууссаны дараа

тайланг шуурхай бичиж гаргадаг

уу?

3. Бодит баримт, дүгнэлт,

зөвлөмжийг шуурхай удирдлагатай

хэлэлцэж зөвшилцдөг үү?

4. Хангалттай арга хэмжээ авсан

эсэхийг тодорхойлох үүднээс

аудитын тайлангийн талаар

ирүүлсэн бүх хариуг давтан шалгах

горим бий юү?

5. Дотоод аудитын газрын ажлын үр

дүнг аудитын хэрэгцээний үнэлгээ,

стратегийн болон жилийн

төлөвлөгөөнд тусгагдсан зорилт,

төлөвлөгөөтэй харьцуулсан тайланг

тогтмол гаргадаг уу?

167

И. Харилцан ажиллагаа

1. Дотоод хяналтын тогтолцоонд

оруулах өөрчлөлтийг төлөвлөх, явц

байдлыг нь хэлэлцэх хуралд дотоод

аудитын ажилтан оролцдог уу?

2. Төрийн аудитын байгууллагатай

тогтмол уулзалт хийдэг үү?

Хавсралт А-7

Аудитын арга хандлагын хураагуй

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягтад үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн

тогтолцоон дахь эрсдэлийг үнэлэхийн тулд аудиторын хийсэн бүхий л ажил

болон гол эрсдэлүүдэд чиглүүлэн хйигдсэн аудитын ажлыг хураануйлан

нэгтгэнэ. Аудит хийгдсэн санхүүгийн тайлан дахь аудитын чиглэлүүдийг

эхний баганад тэмдэглэнэ. Ач холбогдол багатай дансдыг олж тогтооход

хоёрдахь баганыг ашиглана. Эдгээр нь материаллаг байдлын түвшингээс

доогуур үнийн дүнтэй бөгөөд эмзэг биш гэж үзсэн дансдууд байна. Дараагийн

гурван баганад ҮАГ 900 ба ҮАГ 901 маягтаар хийсэн эрсдэлийн үнэлгээ болон

шийдлийг тэмдэглэх бөгөөд мөн данс бүрийн хувьд нийлмэл эрсдэлийн үнэлгээ

болон шийдлийг тэмдэглэх бөгөөд мөн данс бүрийн хувьд нийлмэл эрсдэлийн

урьдчилсан үнэлгээг тэмдэглэнэ. Обеъкт дээрх ажлын үе шат дууссаны

дараа ҮАГ 901 маягтаас Хяналтын эрсдэлийн үнэлгээ болон нийтлэг

эрсдэлийн үнэлгээг эцсийн байдлаар авч дараагийн хоёр баганад бичнэ.

Дараа нь ҮАГ 901 маягтад олж тогтоосон эрсдэлүүдийг тэмдэглэх

багана болон данс бүрийн хувьд хийх хяналтын сорилуудыг бичих багана, данс

бүрт хэрэглэх нарийвчилсан сорилуудыг тэмдэглэх багана бий.

Дараагийн багануудад аудит хийлгэхээр өгсөн дүн, залруулсан

алдаанууд, залруулаагүй алдаанууд, бусад хэсэг рүү шилжүүлсэн алдаанууд

болон ерөнхий аудиторын гэрчлэх эцсийн дүнг тус тус бүртгэнэ. Сүүлийн

хоёр багана нь хангалттай нотлох зүйл олж авсан эсэх, ялангуяа зардлын

168

үнэн зөв байдалтай холбоотой нотлох зүйл олж авсан эсэхийг аудитороос

асуух зориулалттай юм.

Ауди

тын

чиглэ

лүүд

Ач

холбог

долтой

буюу ач

холбог

дол

багатай

Уламжлалт

эрсдэлийн

үнэлгээ өн

дөр эсэх

/тийм, үгүй/

Хяналтын

эрсдэлийн

урьдчилсан

үнэлгээ

/үр нөлөөтэй,

үр нөлөөгүй/

Нийлмэл

эрсдэлийн

эцсийн

үнэлгээ

/Өндөр, Бага/

Хяналтын

Эрсдэлийн

урьдчилсан

үнэлгээ

/үр нөлөөтэй,

үр нөлөөгүй/

Нийлмэл

эрсдэлийн

эцсийн

үнэлгээ

/Өндөр,

Бага/

Олж

тогтоосо

н

эрсдэлүү

д

Хяналтын

сорилын

тодорхойл

олт ба

горимын

хураангуй/

алхмын

лавлагаа

Харий

вчилс

ан

сорил

ын

тодор

хойло

лт

Аудитын

чиглэлий

н тоон

дүнгийн

төсөл

¥

Залруулсан

алдаа олж

тогтоосон ба жич

лаьлагаа

Залруулаагүй

алдаа олж

тогтоосон ба жич

лавлагаа

Бусад хэсэгт

шилжүүлсэн

алдаа олж

тогтоосон ба

жич лавлагаа

Аудитын

чиглэлийн эцсийн

тоон дүн

Батлагдсан

орлого

зардлын тоон

байдал

(Тийм/үгүй)

Шударга

илэрхийлэ

гдсэн

бөгөөд

хангалтта

й

найдварта

й нотлох

зүйлээр

дэмжигдс

эн

аудитын

чиглэлүүд

/Хязгаарл

алт

хийсэн

ажлын

баримт

материал

руу ишлэл

хийх

Деб

ит

¥

Кред

ит

¥

Деб

ит

¥

Кре

дит

¥

Деб

ит

¥

Кре

дит

¥

¥

Хавсралт А-8

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ загвар нь энэхүү аудитыг төлөвлөхөд

хийсэн ажтл болон гаргасан гол шийдвэрүүдийг хураангуйлан харуулагдахад

зориулагдсан.Энэ загвар дахь гарчигууд түүнд тугагдах мэдээлэлийн

хэлбэрийг зааж байгаа болно. Энэ маягтад гол эрсдэлүүүд, сонгож авсан

аудитын арга хандлага болон афдитын бүх үе шатны цаг хугацааны

талаарх Ерөнхий аудиторт дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхөд хангалттай

169

мэдээлэл өгөгдөх учиртай. Энэхүү төлөвлөлтийн тэмдэглэлийг Ерөнхий

аудитор батлах ньаудитын төлөвлөгөө батлагдсаны гол нотлох зүйл болж

өгнө

Үйлчлүүлэгчийн нэр ба тайлангийн нэрийг оруул:

Аудитын төлөвлөлтийн тэмдэглэл

Зориулалт

Энэ баримт бичиг(Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул)-ийн (Тайлангийн жилийг

оруул) оны аудитын төлөвлөгөөний гол үзүүлэлтийг нгэтгэн оруулсан болно

Ерөнхий зүйл

(Үйлчлүүлэгчийн талаарх ерөнхий мэдээлэл болон аудитын холбоотой асуудлыг

оруул) Яамны үйл ажиллагаа болонзохицуулалтын орчны холбоотой

мэдээлэлийг ҮАГ 900 маягтаас олж авч болно. Компьютерийн сестимийн үйл

ажиллагааг МТ-ийн асуулгын хуудас болон нарийн түвэгтэй байдлын үнэлэгч

гэсэн маягтад нэгтгэсэн.Төлөвлөлтийн материаллаг байдлыг (материаллаг

байдлын дүнг оруул) гэж тогтоосон.(Материаллаг байдлын суурь болон

материаллаг байдлын хувь хжмжээг хэрхэн тодорхойлсныг тайлбарла)

Аудитын арга хандлага

(Ацдитын арга хандлагыг хэрхэн тодорхоылсныг бич.Нарийвчилсан буюу

Хяналтын сорилд тулгуурласан арга хандлагын хооронд сонголт хийхэд хэцүү

байсан дансдуудыг тодорхойл)

Аудитын санал дүгнэлтэд учрах эрсдэл

Эрсдэлийг хэрхэн үнэлсэн талаар ерөнхий заалт оруулах ба эрсдэлийн гол

чиглэлийг дор бичнэ.

????

????

Энэ жил онцгой анхаарал шаардах аливаа дансны талаар ерөнхий заалт

оруулах ба тайлангийн жилийн хувьд аудитын нэмэлт асуудал шаардсан

данснуудыг дор жагсаана.

????

????

170

????

????

Цагийн хуваарь

[Санхүүгийн тайланг төрийн аудитын байгууллагад хэзээ хүргүүлэх ба гол

аудитыг хэзээ эхлэх талаархи мэдээлэл бичнэ. Санхүүгийн тайланг гэрчлэхээс

өмнө үйлчлүүлэгчтэй хэзээ уулзалт хийхийг зааж өгнө. Аудитын цагийн

нарийвчилсан хуваарийг Хавсралт А-д үзүүлсэн гэсэн ишлэл лавлагаа хийнэ.]

[Аудитын цагийн хуваарь ёсоор хийж гүйцэтгэнэ гэсэн аудитын багийн

ахлагчийн тэмдэглэл болон уг аудитад оролцох ажилтнууд болон зарцуулах

нөөцийг бичнэ.]

Дүгнэлт

[Төлөтлөлтийн үйл явцын талаархи дүнэлтийг оруул.]

Ахлах аудиторын нэр

Огноо

Хавсралт А [ Хавсралт А-8]

Санал болгож буй цагийн хуваарь Харилцагч хүний

нэрийг оруул

Гүйцэтгэж дуусах

огноог оруул

Төлөвлөлт

Тайланг дуусвар болгох хяналтын хуудсыг

үйлчлүүлэгчид илгээх

Аудитын төлөвлөгөөг батлах

Завсрын хугацааны аудит

Тайлангийн төслийг аудит хийлгэхээр хүргүүлэх

Эцсийн аудитыг эхлэх дуусвар болгох

171

Үйлчлүүлэгч жилийн тайлангийн төслийг бэлтгэх

Аудитын хороо хуралдаж санхүүгийн тайланг

батлах

Балансыг дахин хянаж дуусах

Гарын үсэг зурагдсан тайлбар захидал хүлээн

авах

Санхүүгийн тайлангуудад гарын үсэг зурах

Санхүүгийн тайлангуудыг гэрчлэх ажлыг дуусвар

болгох

Үйлчлүүлэгчид өгөх менежментийн захидлын

төсөл боловсруулах

Үйлчлүүлэгчээс менежментийн захидалд хариу

авах

Үйлчлүүлэгчид өгөх менежментийн захидлын

эцсийн хувилбарыг гаргах

Хавсралт А-9

Аудитын төлөвлөлтийн хяналтын хуудас

Маягтыг ашиглах заавар- Аудитор төлөвлөлтийн үйл явцын бүх гол үе

шатууд дууссан эсэхийг шалгахад энэхүү маягт туслах зориулалттай. Дор

дурдсан зарим гол үе шатуудыг стандарс маягт ашиглаж дуусвар болгох ба

бусдыг нь хийсэн ажлаа тэмдэглэсэн энгийн баримт ашиглан дуусвар

болгоно. Аудитын багийн ахлагч аудитын төлөвлөгөөг батлуулахаар

өгөхөөс өмнө бүх үе шат дор дурдсан үе шат бүрт хийгдэх үйл ажиллагааны

дагуу дуусвар болсон эсэхийг шалгана. Үе шат бүрийг дуусвар болгосныг

батлах анхан шатны дахин хяналт хийсэн хүн тав дахь баганад гарын үсгээ

зурна.

172

[Үйлчлүүлэгчийн нэр болон тайлангийн оныг оруул]

[Дансны болон ажлын баримт материалын ишлэлийг оруул]

Үе шатууд Үйл ажиллагаа Ишлэл Гарын

үсэг

1 Эрсдэлийн

удирдлагын

хяналтын

хуудас

Эрсдэлийн удирдлагын хяналтын хуудсыг

бөглөх ба төрийн аудитын байгууллага тухайн

аудитыг гүйцэтгэх ур чадвар, туршлага,

чадавхитай эсэхийг тодорхойлох

2 Ойлголцох

захидал

Тухайн үйлчлүүлэгчийн хувьд ойлголцох

захидал буюу ажлын захидал шинээр

бэлтгэгдсэн эсэхийг шалгах

3 Бизнесийг

ойлгох

Бизнесийг ойлгох талаархи ҮАГ 900 маягтыг

тухайн санхүүгийн жилээр шинэчлэн

баяжуулах.

Менежментийн захидалд тусгагдах тусгагдах

аливаа асуудлыг удирдлагад тайлагнахаар

тэмдэглэх, байгууллагын хэмжээний

эрсдэлүүдийг ҮАГ 900 маягтын А загварт

бүртгэх, аудитын чиглэл бүрийн уламжлалт

эрсдэлийн ерөнхий үнэлгээг Аудитын арга

хандлагын хураангуй маягтад оруулах

4 Эрх зүйн ба

зохицуулалтын

орчин

Үйлчлүүлэгч эрх зүйн орчин болон

зохицуулалтын бусад шаардлагын мөрдөлтөд

тавих хангалттай зохистой хяналт бүрдүүлсэн

эсэхийг төлөвлөлтийн ажлаар олж тогтоосон

эсэхийг батлах.

5 Нягтлан бодох

бүртгэлийн үйл

явцыг ойлгох

Дээд түвшний удирдлагын мэдээллийн

систем, ерөнхий дэвтэр болон бусад гол

систем зэрэг нягтлан бодох бүртгэлийн бүх

үйл явцыг баримтжуулах

6 Дээд түвшний

санхүүгийн

удирдлагын

хяналт

“Дээд түвшний санхүүгийн удирдлагын

хяналт” ҮАГ 901 маягтын А загварт дараахь

мэдээллийг тухайн санхүүгийн жилээр

шинэчлэн баяжуулах:

Аудитын гол чиглэлүүд

Олж тогтоосон эрсдэлүүд

Дээд түвшний санхүүгийн хяналт

Хяналтын эрсдэлийн урьдчилсан

173

үнэлгээ

7 Даган мөшгих

сорил

ҮАГ 901 маягтын А загварт тодорхойлсон

дээд түвшний хяналт бүрийн хувьд даган

мөшгих сорилыг шаардлагын дагуу хийсэн

эсэхийг батлах.

8 Залилангийн

эрсдэлийн

үнэлгээ

Залилангийн улмаас санхүүгийн тайланд

материаллаг зөрчилтэй ажил гүйлгээг бүртгэх

эрсдэлд тавих удирдлагын хяналтыг

тодорхойлох

9 Мөнгө угаах Мөнгө угаах ажил гүйлгээ данс бүрийн

тооцоонд байж болзошгүй эрсдэлд хийсэн

үнэлгээг баримтжуулах ба энэхүү эрсдэлд

тавих удирдлагын хяналтыг тодорхойлох

10 МТ-н нарийн

түвэгтэй

байдлыг

үнэлэх

МТ-н нарийн түвэгтэй байдлыг үнэлэгч

маягтыг бөглөх

11 Мэдээллийн

системийн

хяналт

Үйлчлүүлэгчийн мэдээллийн систем Мт-ийн

нарийн түвэгтэй байдлыг үнэлэгч дээр

ЭНГИЙН буюу ДУНД гэж үнэлэгдсэн бол

хяналтын болон даган мөшгих горимыг

“Мэдээллийн системийн үнэлгээ” ҮАГ 905

маягтад баримтжуулах

12 Урьдчилсан

шинжилгээний

горим

Санхүүгийн тайланг урьдчилсан байдлаар

ойлгож, аудитаар анхаарах чиглэлүүдийг

тогтоохоор хийсэн урьдчилсан шинжилгээний

горимын гүйцэтгэлийг баримтжуулах

13 Өөдрөг үйл

ажиллагааны

үнэлгээ

Санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд өөдрөг үйл

ажиллагааг суурь болгон хэрэглэх нь

оновчтой эсэхийг тодруулсан урьдчилсан

үнэлгээг баримтжуулах

14 Материаллаг

байдал

Төлөвлөлтийн материаллаг байдлыг

тодорхойлсон болон түүнийг тооцоолсон

үндэслэл, шалтгааныг баримтжуулах.

Чанарын хүчин зүйлс, тухайлбал, шинж чанар

буюу агуулгын хувьд материаллаг байж

болзошгүй аливаа зүйлсийг харгалзан үзсэн

эсэхийг батлах

15 КТГААТ-ийн

ашиглалт

Компьютерийн тусламжтай гүйцэтгэх аудитын

арга техникийг ашиглах боломжийг судалсан

эсэхийг баримтжуулах

174

16 Дотоод

аудитын

үнэлгээ

Аудитын үр нөлөөтэй арга хандлага

боловсруулахад хангалттай ойлголт олж авах

үүднээс дотоод аудитын үйл ажиллагаанд

хийсэн үнэлгээг баримтжуулах

17 Бусдад найдах

боломж

Аудитын чиглэл бүрийн хувьд бусдын хийсэн

ажлаас аудитын баталгаа олж авах

боломжийг судалсан эсэхийг баримтжуулах

18 Олон-байршил

шалгах

стратеги

Үйл ажиллагаа явуулж буй байршлын тоо

олон бол олон-байршлыг шалгах стратеги

тохиромжтой эсэх ба статистикийн

мэргэжилтний оролцоо шаардлагатай эсэхийг

тодорхойлох

19 Аудитын арга

хандлагын

хураангуй

маягт

Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтыг

ашиглан санхүүгийн тайланг аудитын чиглэл

бүрээр шинжлэх ба ингэхдээ ач холбогдолтой

буюу ач холбогдолгүйгээр нь ялгаж, чиглэл

бүрийн хувьд дараахь зүйлийг бүртгэх

Уламжлалт эрсдэлийн үнэлгээ

Хяналтын эрсдэлийн урьдчилсан

үнэлгээ

Нийлмэл эрсдэлийн урьдчилсан

үнэлгээ

Олж тогтоосон гол эрсдэлүүдийн

хураангуй

Төлөвлөсөн хяналт болон

нарийвчилсан сорилын хураангуй

20 Аудитын

стратеги

Аудитын төлөвлөгөө, цагийн хуваарь зэрэг

аудитын стратегитэй холбоотой баримт

бичгийг бэлтгэх ба үйлчлүүлэгчтэй зөвшилцөх

21 Хараат бус

дахин хяналт

Хараат бус дахин хяналт хийлгах хэрэгцээг

зохих шаардлагын дагуу судалсан эсэхийг

баримтжуулах

22 Төсөв Аудитад шаардагдах хөрөнгө нөөцийн төсөв

бэлтгэх ба батлуулах

23 Төлөвлөлтийн

мэдэгдэл

Аудитын төлөвлөгөөний гол асуудлууд болон

энэ маягтын 1-ээс 22 дахь мөрийг хамарсан

аудитын төлөвлөлтийн мэдэгдэл бэлтгэх

24 Төлөвлөгөөг

батлуулах

Аудитын ерөнхий төлөвлөгөөг Ерөнхий

аудитор батлах шаардлагатай. Төлөвлөгөө

наад зах нь дараахь зүйлээс бүрдэнэ

ҮАГ 900

175

ҮАГ 901

МТ-н нарийн түвэгтэй байдлыг

үнэлэгч

ҮАГ 905

Материаллаг байдал ба өөдрөг үйл

ажиллагааны үнэлгээ

Аудитын арга хандлагын хураангуй

маягт

Аудитын төлөвлөлтийн мэдэгдэл

Хавсралт В-1

ҮАГ 905

МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙНБАРИМТЖУУЛАЛТ,

ҮНЭЛГЭЭ БА СОРИЛ

Энэ маягт дөрвөн хэсэгтэй.

А хэсэг- МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги

Б хэсэг- Боловсруулалт ба засвар үйлчилгээ

В хэсэг- Логик нэвтрэлтийн хамгаалалт

Г хэсэг- Биечлэн хамгаалалт

176

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягт дээр дурдсан МТ-ийн дөрвөн

асуудалд хамаарах гол хяналтуудыг баримтжуулж, сориход аудиторт

тусална. Аудиторын асуувал зохих гол асуултуудыг Хавсралт В-2-т

жагсаасан. Энэхүү Хавсралт В-1 нь түүнчлэн бүртгэсэн хяналтуудыг

аудитор сорьж шалгасан бөгөөд тэдгээр нь ажиллаж байгааг тогтоосон

гэсэн нотлох зүйлийг баримтжуулах нүднүүдтэй. Маягтыг ашиглах бусад

зааврыг холбогдох хэсгийн эхэнд өгсөн болно.

А- МТ-ИЙН ЕРӨНХИЙ БОДЛОГО, СТРАТЕГИ

Үйлчлүүлэгч МТ-ийн үйл ажиллагаа, зорилго нь түүний бизнесийн ерөнхий

зорилго, зорилт, стратегитэй тохирсон бөгөөд программ хангамж, техник

хэрэгсэл, гаргах мэдээллийн үнэн зөв байдал, найдвартай ажиллагааг хангах

хяналтын ерөнхий орчин бүрдсэн эсэхийг нягтлах МТ-ийн ойлгомжтой

тодорхойлсон бодлого, стратегитай байх нь чухал. Гүйцэтгэлийг удирдлага

дахин хянаж, ажиллагааны буюу горимын стандартаас хазайсан зөрчлийг

арилгаж байх нь үүний нэг чухал хэсэг юм.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Тэргүүлэх ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Хоёрдогч ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Хяналтын баримтжуулалт, даган мөшгилт болон сорилууд

Доорх хүснэгтэд үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратегитай

холбоотой үйл явц, дээд түвшний удирдлагын хяналтыг баримтжуул.

Хяналтын

баримтжуулалт

Даган мөшгих горим

Хэрэв даган мөшгих сорил

дангаараа аудитын

хангалттай нотлох зүйл болж

Сорилын дэлгэрэнгүй

мэдээлэл ба үр дүн

177

байгаа бөгөөд нэмэлт сорилт

хийх хэрэгцээг үгүйсгэж байна

гэж үзвэл энэ талаархи

дүгнэлтийг мөн энд

баримтжуулна.

Хяналтын

баримтжуулалт

Даган мөшгих горим

Хэрэв даган мөшгих сорил

дангаараа аудитын

хангалттай нотлох зүйл болж

байгаа бөгөөд нэмэлт сорилт

хийх хэрэгцээг үгүйсгэж байна

гэж үзвэл энэ талаархи

дүгнэлтийг мөн энд

баримтжуулна.

Сорилын дэлгэрэнгүй

мэдээлэл ба үр дүн

Тэмдэглэл: Хүснэгтэд шинэ мөр шаардлагатай бол нэмж оруулж болно.

Хүснэгтийн толгой шинэ хуудас эхлэх бүрт автоматаар давтагдана.

Ерөнхий дүгнэлт

Доорх хүснэгтэд, үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн бодлого, стратегид тавьсан дээд

түвшний удирдлагын хяналтын үр нөлөөний үнэлгээг баримтжуул. Мэдээллийн

системийн гаргадаг санхүүгийн мэдээллийн үнэн зөв, алдаа мадаггүй байдлын

талаар баталгаа олж авахын тулд эдгээр хяналтад тулгуурлаж болохыг

илтгэсэн аудитын хангалттай, найдвартай нотлох зүйл олж авсан эсэхийг

дүгнэж бич. Хяналтын аливаа сул талуудыг ҮАГ 901 маягтын 901А загварт

хуулж бич.

178

Б-БОЛОВСРУУЛАЛТ БА ЗАСВАР ҮЙЛЧИЛГЭЭ

Үйлчлүүлэгчийн стратеги, зорилго, зорилтод дэмжлэг болох МТ-ийн

системийн техник хангамж, хэрэглээний программ хангамжийг олж авах,

хэрэгжүүлэх, засвар үйлчилгээ хийх болон аливаа өөрчлөлтийг мэдээллийн

системийн гаргах мэдээллийн үнэн зөв байдлыг алдагдуулахгүйгээр удирдах нь

энэ үйл явцын зорилт юм.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Тэргүүлэх ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Хоёрдогч ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Хяналтын баримтжуулалт, даган мөшгилт болон сорилууд

Доорх хүснэгтэд үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратегитай

холбоотой үйл явц, дээд түвшний удирдлагын хяналтыг баримтжуул.

Ерөнхий дүгнэлт

Доорх хүснэгтэд, үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн бодлого, стратегид тавьсан дээд

түвшний удирдлагын хяналтын үр нөлөөний үнэлгээг баримтжуул. Мэдээллийн

системийн гаргадаг санхүүгийн мэдээллийн үнэн зөв, алдаа мадаггүй байдлын

талаар баталгаа олж авахын тулд эдгээр хяналтад тулгуурлаж болохыг

илтгэсэн аудитын хангалттай, найдвартай нотлох зүйл олж авсан эсэхийг

179

дүгнэж бич. Хяналтын аливаа сул талуудыг ҮАГ 901 маягтын 901А загварт

хуулж бич.

В- ЛОГИК НЭВТРЭЛТИЙН ХАМГААЛАЛТ

Логик нэвтрэлтийн хамгаалалт тогтоохын зорилго нь үйлчлүүлэгч МТ-ийн

систем болон нөөцийг зөвшөөрөлгүй хэрэглэх, өөрчлөх, дэлгэх буюу

алдагдахаас хамгаалах аюулгүй байдлын зохих түвшинг бүрдүүлэх явдлыг

бататгахад оршино.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Тэргүүлэх ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Хоёрдогч ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Хяналтын баримтжуулалт, даган мөшгилт болон сорилууд

Доорх хүснэгтэд үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратегитай

холбоотой үйл явц, дээд түвшний удирдлагын хяналтыг баримтжуул.

Ерөнхий дүгнэлт

Доорх хүснэгтэд, үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн бодлого, стратегид тавьсан дээд

түвшний удирдлагын хяналтын үр нөлөөний үнэлгээг баримтжуул. Мэдээллийн

системийн гаргадаг санхүүгийн мэдээллийн үнэн зөв, алдаа мадаггүй байдлын

талаар баталгаа олж авахын тулд эдгээр хяналтад тулгуурлаж болохыг

илтгэсэн аудитын хангалттай, найдвартай нотлох зүйл олж авсан эсэхийг

180

дүгнэж бич. Хяналтын аливаа сул талуудыг ҮАГ 901 маягтын 901А загварт

хуулж бич.

Г-БИЕЧЛЭН ХАМГААЛАЛТ

Үйлчлүүлэгч логик нэвтрэлтээс хамгаалах хяналттай хамт техник хангамж,

программ хангамж болон мэдээллийн системээс гаргах мэдээллийг эвдрэх,

алдагдах, зөвшөөрөлгүй ашиглах, өөрчлөхөөс хамгаалах зохих түвшний хяналт

ба биечлэн хамгаалалт тогтоох нь чухал.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Тэргүүлэх ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратеги- Хоёрдогч ач

холбогдолтой хяналтыг бүртгэ.

Хяналтын баримтжуулалт, даган мөшгилт болон сорилууд

Доорх хүснэгтэд үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн ерөнхий бодлого, стратегитай

холбоотой үйл явц, дээд түвшний удирдлагын хяналтыг баримтжуул.

Ерөнхий дүгнэлт

Доорх хүснэгтэд, үйлчлүүлэгчийн МТ-ийн бодлого, стратегид тавьсан дээд

түвшний удирдлагын хяналтын үр нөлөөний үнэлгээг баримтжуул. Мэдээллийн

системийн гаргадаг санхүүгийн мэдээллийн үнэн зөв, алдаа мадаггүй байдлын

талаар баталгаа олж авахын тулд эдгээр хяналтад тулгуурлаж болохыг

181

илтгэсэн аудитын хангалттай, найдвартай нотлох зүйл олж авсан эсэхийг

дүгнэж бич. Хяналтын аливаа сул талуудыг ҮАГ 901 маягтын 901А загварт

хуулж бич.

Хавсралт В-2

Асуулгын хуудас

МТ-ийн системийн үнэлгээ-

/Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул/

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягт нь Хавсралт В-1-ийн үргэлжлэл юм.

Үйлчлүүлэгч байгууллагын МТ хариуцсан гол ажилтантай ярилцлага хийхэд

үүнийг ашиглана. Энэхүү маягт Хавсралт В-1-д тодорхойлсон дөрвөн гол

хэсэгт үндэслэн МТ-ийн талаархи хяналтуудын талаар аман ба баримтат

нотлох зүйл олж авахад зориулагдсан. МТ-ийн талаархи хяналтууд

үйлчлүүлэгчийн нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллийн үнэн зөв байдлыг

хангахад хүрэлцээтэй эсэх болон аудитын явцад тусгайлан анхаарах

эрсдэлтэй хэсэг бий эсэхийг тодорхойлохын тулд үйлчлүүлэгчийн өгсөн

хариултуудад аудитор дүн шинжилгээ хийнэ. Энэ маягтын 2 дахь баганад

өгөдсөн асуултууд МТ-ийн талаархи хяналтыг сайжруулах зөвлөмжийг

үйлчлүүлэгчид өгөхөд аудиторт зохих мэдээлэл болж өгнө.

Агуулга Асуулт Хариулт

МТ-ийн ерөнхий

бодлого, стратеги

Гүйцэтгэх дэд удирдлагаас стратегийн

төлөвлөлтийн үйл явцыг тогтмол

хэрэгжүүлж, урт хугацааны төлөвлөгөө

гаргасан уу? Урт хугацааны төлөвлөгөөнөөс

богино хугацааны зорилтууд бүхий ажлын

төлөвлөгөөг тогтмол гаргаж байх учиртай.

182

МТ-ийн чиг үүргийн бизнесийн зорилтод

нөлөөлөх аюул заналыг олж тогтоон дүн

шинжилгээ хийх, түүнийг бууруулагч

механизм бүрдүүлэх боломжийг удирдлагад

өгөх үүднээс МТ-ийн эрсдэлийн үнэлгээ хийх

журам байна уу?

МТ-ийн гол үйл ажиллагааны талаар

гүйцэтгэх дээд удирдлагад хараат бус

баталгаа өгдөг ямар горим байгаа вэ?

Техник хангамж, программ хангамж, систем,

программд зөвхөн зөвшөөрөлтэй хэрэглэгч

нэвтрэх асуудлыг тусгасан МТ-ийн аюулгүй

байдлын талаархи бодлого байна уу?

Эцсийн хэрэглэгчдэд анхан шатны дэмжлэг,

зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ байдаг уу?

Гол системүүд зохих ёсоор ажиллаж байгаа

эсэхийг нягтлах үүднээс тэдгээрийг тогтмол

шалгах журам бий юу?

Боловсруулалт ба

засвар үйлчилгээ

Гүйцэтгэх дээд удирдлага бизнесийн

шаардлагад нийцүүлэн боловсруулах,

засвар үйлчилгээгээр хангах шинэ системийг

сонгох, ач холбогдлоор нь эрэмблэх арга

замыг нэвтрүүлсэн үү?

Төсөл болон холбогдох зардлын хэн

баталдаг ба ийнхүү баталсныг хэрхэн

бүртгэдэг вэ?

Систем боловсруулах ажил нь ажиллаж

байгаа системээс хол, зориулалтын байранд

хийгддэг үү?

Сонирхогч талууд боловсруулсан системийг

ашиглаж эхлэхээс өмнө бизнест тохирч буй

эсэхийг нь хэрхэн тодорхойлдог вэ?

Системийн сорил дуусмагц боловсруулсан

ажилтан сорилд орсон хувилбарыг шууд

ажиллагаанд шилжүүлэхгүй байх буюу

хүлээгдэж буй хувилбарт нэвтрэхгүй байх

явдлыг хангасан ямар хяналтууд байдаг вэ?

Мэдээллийг зөвшөөрөлгүй ашиглах, дэлгэх,

өөрчлөх, гэмтээх, алдагдуулахаас

хамгаалахад системийн хамгаалалт

тохиромжтой эсэхийг удирдлага хэрхэн

183

нягталдаг вэ?

Нэвтрэх үгийн талаар ямар бодлого

баримталдаг вэ?

Системд нэвтрэх хэрэглэгчдийн эрхийг яг

яаж тодорхойлдог вэ?

Хараа хяналтгүй орхисон төхөөрөмж хэсэг

хугацааны дараа өөрөө аяндаа унтардаг

механизм бий юү?

Хэрэглэгчийн сүлжээ ашиглалтыг таслахын

өмнө системд нэвтрэх үйлдлийг хэдэн удаа

алдахыг зөвшөөрдөг вэ?

Зөвшөөрөлгүй нэвтэрсэн буюу нэвтрэхийг

оролдсон тохиолдлыг бүртгэдэг эсэх, хэрэв

тийм бол энэ тухай хэнд тайлагнадаг вэ?

Хэрэглэгч нэгэн зэрэг хэд хэдэн

төхөөрөмжөөс нэвтрэх боломжтой юу?

Ажилтан халагдсан тохиолдолд нэвтрэх

эрхийг нь цуцалдаг журам байдаг эсэх, энэ

нь хэр урт хугацаа шаарддаг вэ?

Системийн администраторын эрхийг хэрхэн

хянадаг вэ?

Биечлэн

хамгаалалт

МТ-ийн байгууламжид зөвшөөрөлгүй

нэвтрэх эрсдэлийг хэрхэн хянадаг вэ?

Вирусаас хамгаалах ямар хяналтууд байгаа

вэ?

Өгөгдлүүд устгах буюу ашиглах боломжгүй

болох тохиолдолд мэдээллийн файлууд

хамгаалагдсан гэдгийгудирдлага хэрхэн

бататгадаг?

Гуравдагч этгээд зайнаас нэвтрэхийг хэрхэн

хянадаг вэ?

Зөвшөөрөлгүй нэвтрэлтийн хаалтыг /

Firewall/ хэрхэн ашиглаж хянадаг вэ?

ЦМС /цахим мэдээлэл солилцоо/-ны

нэвтрэлтийг хэрхэн хянадаг вэ?

Гуравдагч этгээдийн хадгалж байгаа буюу

боловсруулсан тэдээллийг хэрхэн хянадаг

вэ?

Цахим хэрэгслээр дамжуулсан мэдээлэл

гүйцэт бөгөөд алдаа мадаггүй, илгээгч

184

түүнийг илгээснээ няцаахгүй байх явдлыг

хэрхэн хянадаг вэ?

Хавсралт В-3

Аудитын асуудлын бүртгэл

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягтын явцад гарч ирсэн бүхий л

асуудлууд болон тэдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэснийг бүртгэнэ. Аудит бүрт

зөвхөн нэг маягт бөглөнө. Энэ маягт үйл явдлын өдрийн тэмдэглэлийн үүрэг

гүйцэтгэх бөгөөд аудитын ажил урагшлахын хэрээр үйлчлүүлэгчээс

тодруулах шаардлагатай гол асуудлуудын үндсэн бүртгэл болох юм.

Аудитад нөлөөлсөн аливаа асуудлууд, түүний дотор санхүүгийн элементгүй

асуудлууд болон санхүүгийн тайлангийн тодорхой хэсэгт шууд нөлөөлдөггүй

асуудлуудыг энэ маягтад бүртгэж болно. Төгсгөлийн уулзалт гэдэг нь

аудитын төгсгөлд үйлчлүүлэгчтэй уулзаж маргаантай асуудлуудыг

шийдвэрлэх уулзалт юм. Асуудлыг илрүүлсэн дор нь үйлчлүүлэгчид

танилцуулах бөгөөд зарим асуудлыг төгсгөлийн уулзалтаас өмнө

шийдвэрлэсэн байх боломжтой.

[Үйлчлүүлэгчийн нэр ба тайлангийн нэрийг оруул]

[Огноог оруул]-ийн байдлаархи асуудлууд

№ Сорилы

н

лавлага

а / данс

Асуудал Асуудалд

холбогдсон

ажилтан

Зөвшилцсөн арга

хэмжээ

(төгсгөлийн

уулзалтаас өмнө)

Үр дүн

төгсгөлийн

уулзалтаас

өмнө)

Төгсгөлий

н уулзалт

Зөвшилцсө

н арга

хэмжээ

(төгсгөлийн

уулзалтын

дараа)

1

2

3

4

5

6

7

185

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Хавсралт В-4

[Дансны нэрийг оруул]

Хөтлөгч хуваарь

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягтыг Excel дээр бөглөнө. Энэ нь

Хавсралт А-7 дахь Аудитын арга хандлагын хураангуй маягт дахь

санхүүгийн мэдээлэлтэй ижил мэдээлэл агуулах зориулалттай [нэмэлт

удирдамж авахын тулд Хавсралт А-7-г үз]. Энэ маягтыг данс бүрийн хувьд

бөглөх бөгөөд энэ маягтад бүртгэгдсэн тоон дүнгүүд Аудитын арга

хандлагын хураангуй маягтад бүртгэгдсэнтэй тохирч байх ёстой. Жил

бүрийн тоон дүнгийн хоорондын зөрүүг төгрөг болон хувиар илэрхийлэх ба

томоохон зөрүүний тайлбарыг мөн тэмдэглэнэ. Доорхи хүснэгтэд бичигдсэн

зарим тоон дүн нь зөвхөн жишээ юм.

Санхүүгийн тайлан Аудитын Залруулаагүй

Сорьсон Төсөл 1 Залруулга алдаа Эцсийн Зөрүү Тайлбар

ажил

гүйлгээний 2005 2005 2005 2005 2004 ₮ %

тоо

Дэд-данс 1

Зардлын зүйл 10

186

Зардлын зүйл 10

Дэд-данс 2

Зардлын зүйл 10

Дэд-данс 3

Зардлын зүйл 10

Зардлын зүйл 10

Зардлын зүйл 10

20 30 5 50 100 (50) 50,00%

(?) -??,??%

Хавсралт В-5

АЖЛЫН БАРИМТ МАТЕРИАЛЫН ЗАГВАР

Загварыг ашиглах заавар- Энэ нь аудитын бүх сорилуудыг бүртгэх

стандарт загвар юм. Сорил тус бүрийн буюу багц сорилын зорилтууд,

судалж шалгасан эрсдэлүүд, сорилын арга техникийг сорил хийхээс өмнө энэ

загварт баримтжуулах шаардлагатай. Энэ загварыг аливаа хэлбэрийн

аудитын сорилд тохируулан хэрэглэж болно. Үүнийг цахим хэлбэрээр бөглөх

ба шаардлагатай бол нэмэлт хуудсууд ашиглан үргэлжлүүлж болно.

[Үйлчлүүлэгчийн нэр ба тайлангийн нэрийг оруул]

[Данс /Ажлын баримт материалын ишлэл лавлагааг оруул]

Бэлтгэсэн: .............................................................. Огноо: ..............................

Анхан шатны дахин хяналт хийсэн: .................. Огноо: ..............................

Хоёрдахь шатны дахин хяналт хийсэн: ............ Огноо: ..............................

Аудитын зорилтууд:

Эрсдэлүүд [ба Аудитын батламж мэдэгдлүүд]

187

Арга техник ба сорилууд [ба Аудитын батламж мэдэгдлүүд]

Үр дүн:

Дүгнэлт:

Хавсралт В-6

АУДИТЫН ТҮҮВРИЙН СОРИЛТЫГ БАРИМТЖУУЛАХ ЗАГВАР

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягтыг Excel дээр бөглөнө. Энэ нь

ажил гүйлгээний товч байдлаар бүртгэхэд аудиторт туслах

зорилготой. Маягт нь түүнчлэн түүврийн сонгож авсан олонлогоос

илрүүлсэн зүйлсийг автоматаар харьцуулан шилжүүлнэ. Холбогдох

нүднүүдэд ямар мэдээлэл оруулахыг тайлбарлах үүднээс гол

нүднүүдэд тэмдэглэл хийсэн болно.

Лавлагаа: Ишлэл лавлагааны мэдээлэл оруул

Үйлчлүүлэгч: Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул

Данс ба тайлангийн жил: Данс ба тайлангийн жилийг оруул

Түүврийн хэмжээ / ажил гүйлгээний тоо: Түүвэр доторхи зүйлсийн тоог оруул

Сонголт хийсэн арга: Ажил гүйлгээг сонгосон аргыг бич

Түүврийн үнэ цэн: 0,00

Түүвэрлэсэн зүйлсийн дотроос

алдаатай гэж тогтоосон зүйлсийн

188

Нийт алдаа:

Алдааны түвшин:

Нийт олонлог:

Харьцуулан шилжүүлсэн алдаа:

нийт үнийн дүнг бүртгэх / жишээ нь:

доорхи сорилын үр дүн 5000 төг-г

оруул /

#DIV/0 !

Түүврийг сонгож авсан дансны нийт

дүнг бүртгэх.

#DIV/0 !

Түүврийн дугаар Төгрөг’000

1. Сорилтод зориулан сонгосон зүйл бүрийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг

бүртгэ. Уг мэдээлэл хангалттай дэлгэрэнгүй байх бөгөөд ирээдүйд

хэрэг болвол тэдгээр баримт бичгийг файлаас нь гаргаж авч болохуйц

байна.

2. Мэдээлэлд огноо, нэхэмжлэлийн дугаар, бусад лавлах материалын

дугаар, нэхэмжлэх дээрх нэр зэргийг оруулна. Энэ маягтад өгөгдсөн

жишээнд 5 зүйлийг сорьж шалгасан гэж төсөөлсөн. Аудиторын сорьж

шалгасан зүйлсийн бодит тоог оруулахын тулд маягтыг сунгаж

болно.

3.

4.

5.

Түүврийн үнийн дүн автоматаар тооцоологдох бөгөөд сүүлчийн

баганы дээд хэсэгт харагдана.

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Ажил гүйлгээний үнийн

дүнг оруул

Түүврийн

дүн: 0,00

Сорилууд

a. Дээр дурдсан зүйл бүрийн хувьд хийх ёстой эхний сорил буюу шалгалтыг

бүртгэ.

b. Дээр дурдсан зүйл бүрийн хувьд хийх ёстой эхний сорил буюу шалгалтыг

бүртгэ.

c. Түүврийн доторхи ажил гүйлгээ бүрийн хувьд хийгдэх бүх сорилыг бүртгэхэд

энэ хэсгийг ашигла.

d. Энэ хэсэгт одоогоор а-гаас г хүртэлх сорилуудыг жагсаасан бөгөөд өөрөөр

хэлбэл сорил хийгдсэн гэсэн үг. Энэ нь зөвхөн жишээ учир Аудитын

Төлөвлөгөө болон Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтад тодорхойлсон

бүх сорилыг оруулахын тулд энэ хэсгийг өргөжүүлж болно.

189

Сорьж шалгахаар сонгосон ажил гүйлгээ бүрт дээрх сорил бүрийг хэрэглэ. Хэрэв

ажил гүйлгээ сорилыг давбал доорх холбогдох нүдэнд Тийм гэж бич. Хэрэв алдаа

илэрвэл Үгүй гэж бич. Доорхи жишээний эхний ажил гүйлгээнд ямарч алдаа илрээгүй

бол хоёрдахь ажил гүйлгээнд нэг алдаа илэрчээ. Илэрсэн алдаа нь гүйцэтгэсэн

сорилын Г сорилтой холбоотой бөгөөд тухайн ажил гүйлгээнээс аудитор 5000

төгрөгийн алдаа олсон байна. Үлдсэн 3 ажил гүйлгэг одоогоор сорьж шалгаагүй

байна.

Сорилын үр дүн

Түүврийн

дугаар

а б в г Тайлбар

1 Тийм Тийм Тийм Тийм

2 Тийм Тийм Тийм Үгүй 5.000 төгрөгийг нэхэмжлэхийн

дүнгээс илүү төлжээ. Энэ нь

үйлчлүүлэгчийн ня-бо-гийн

тооцооны алдаа юм.

3

4

5

Хавсралт В-7

ДАНСНЫ АУДИТЫН ХУРААНГУЙ

Маягтыг ашиглах заавар-Энэ маягт данс бүрт зориулсан аудиын арга хандлага,

түүний дотор олж тогтоосон эрсдэлүүд, гүйцэтгэсэн аудиын ажил, олж авсан үр

дүнг хураангуйлан нэгтгэх боломжийг аудиторт олгох зориулалттай юм. Аудитор

энэ маягтыг ашиглан санхүүгийн тайлан дахь данс бүрийн тоондүнд дүгнэлт өгөх

боломжтой. Аудитын менежер буюу газрын захирал хийгдсэн бүх ажил, олж авсан үр

дүнг ажлын бүх баримт материал, баримт бичгүүдийг шалгалгүйгээр ойлгоход

хангалттай мэдээлэл энэ хураангуйд байх ёстой.Чанх дор байгаа хүснэгтэд өмнөх

жилийн болон тухайн жилийн аудит хийгдэж байгаа дансны эцсийн дүнг тусгана. Энэ

нь хураангуй маягтыг хянаж буй аудитын менежер буюу газрын захирал дансны

санхүүгийн үнэ цэнийг харж, өмнөх жилийнхтэй нь харьцуулах боломж олгох юм.

[Үйлчлүүлэгчийн нэр ба тайлангийн нэрийг оруул]

[Дансны нэрийг оруул]

Данс

2005 ??? төгрөг

190

2004 ??? төгрөг

Эрсдэлүүд

[Энэ жагсаалтыг үргэлжлүүлж болох бөгөөд төлөвлөлтийн явцад олж тогтоосон

бүх эрсдэлийг оруулна]

[Эрсдэл 1 ба аудитын батламж мэдэгдлийг оруулах / Иж, Х, Э, Ил? / ]

[Эрсдэл 2 ба аудитын батламж мэдэгдлийг оруулах / Иж, Х, Ил? / ]

[Эрсдэл 3 ба аудитын батламж мэдэгдлийг оруулах / Т, Э? / ]

Хяналтын баталгаа

Хийгдсэн ажлууд

[ Дээрх эрсдэлийн талаархи бүх хяналтын ажлын хураангуйг оруулах ба

аудитын сорилын үр дүнг бүртгэсэн ажлын баримт материал руу ишлэл хийх ]

Үр дүн / дүгнэлт

[Тухайн дансны талаархи хяналтын баталгааны ерөнхи дүгнэлт, үр дүнгийн

хураангуйг оруулах ба ажлын баримт материал руу ишлэл хийх ]

Нарийвчилсан баталгаа

Хийгдсэн ажлууд

[ Дээрх эрсдэлийн талаархи бүх нарийвчилсан ажлын хураангуйг оруулах ба

аудиын сорилын үр дүнг бүртгэсэн ажлын баримт материал руу ишлэл хийх]

Үр дүн

[Тухайн дансны талаархи хяналтын баталгааны ерөнхи дүгнэлт, үр дүнгийн

хураангуйг оруулах ба ажлын баримт материал руу ишлэл хийх ]

Алдаа ба менежментийн захидлын асуудлууд

[ Бүх алдаа болон менежментийн захидалд орох асуудлуудыг жагсаа ]

[Гол алдаа буюу асуудлыг оруул ]

191

[Гол алдаа буюу асуудлыг оруул ]

[Гол алдаа буюу асуудлыг оруул ]

Хавсралт С-1

Аудитыг дуусвар болгох хяналтын хуудас

Маягтыг ашиглах заавар- Аудитор аудитын бүх гол үе шатууд зохих ёсоор

дуусвар болсон эсэхийг шалгахад энэ маягт туслах зориулалттай юм.Дор дурдсан

зарим гол үе шатуудыг стандарт маягт ашиглаж дуусвар болгох ба бусдыг нь

хийсэн ажлаа тэмдэглэсэн энгийн баримт ашиглан дуусвар болгоно. Аудитын

багийн ахлагч аудитын санал дүгнэлтийг гэрчлүүлэхээр Ерөнхий аудиторт өгөхөөс

өмнө бүх үе шат дор дурдсан үе шат бүрт хийгдэх үйл ажиллагааны дагуу дуусвар

болсон эсэхийг шалгана. Үе шат бүрийш дуусвар болгосныг нотлох баримт руу хийх

ишлэл лавлагааг дөрөв дэх баганад бичнэ. Үе шат бүр зохих ёсоор дуусвар болсныг

батлах анхан шатны дахин хяналт хийсэн хүн тав дахь баганад гарын үсгээ зурна.

Үйлчлүүлэгч / Тайлангийн он: …………………………………………………………..

Данс / ажлын баримт материалын ишлэл:

…………………………………………..

¹ Үе шатууд Үйл ажиллагаа Ишлэл: Гарын

үсэг:

1 Хууль

тогтоомжийг

хянах

Шинэ хууль тогтоомж буюу хууль тогтоомжид орох

томоохон өөрчлөлтийн үр дагаврыг судалсныг

баримтжуулах

2 Бусдад

тулгуурлах

Дараахь хүмүүст тулгуурлаж болох баталгааг

хүлээгдэж байсан хэмжээнд олж авсан гэдгийг

батлах:

Дотоод аудит

Бусад аудитор

Гуравдагч талын шинжээч

Бусад салбар нэгж

3 Төлөвлөлтийн

төсөөллүүд

Аудитын эцсийн дүн төлөвлөлтийн үе шатанд

хийсэн төсөөллүүдтэй таарч байгаа ба аудитын

төлөвлөгөөнд хийсэн аливаа өөрчлөлтийг зохих

192

түвшинд зөвшөөрүүлсэн эсэхийг батлах

4 Материаллаг

байдлыг дахин

хянах

Материаллаг байдлыг төлөвлөлтийн тоонуудад

биш, санхүүгийн тайлан дахь гүуцэтгэлээрх тоонд

үндэслэн дахин тооцох. Төлөвлөлтийн үе шатанд

тогтоосон материаллаг байдлын түвшин зохистой

хэвээр эсэхийг батлах

5 Шинж чанар ба

агуулгын хувьд

материаллаг

байдал

Илрүүлсэн алдааны төрлүүдэд шинж чанарын буюу

агуулгын хувьд материаллаг байдлыг харгалзан

үзсэн гэдгийг батлах

6 Чанарын хүчин

зүйлсийг

судалж үзэх

Аудитын ажлын үр дүн ба материаллаг байдлыг

судалж үзэхэд чанарын хүчин зүйлсийг харгалзан

үзсэн гэдгийг батлах

7 Түүврийн

олонлогийг

тулган

тохируулах

Бүх түүвэрлэсэн олонлогуудыг дансны тоонуудтай

тулган тохируулсан гэдгийг батлах

8 Дансны

ерөнхий тулган

тохируулга

Аудитаар шалгуулахаар ирүүлсэн бүх дансыг

ерөнхий дэвтэр, шалгах баланс, өмнөх оны

дансуудтай харьцуулсан ба ажлын холбогдох

баримт материалд ишлэл лавлагаа хийсэн гэдгийг

бавлах. Санхүүгийн тайланд оруулах шаардлагатай

аливаа залруулгыг шалгагдагч байгууллагатай

зөвшилцсөн бөгөөд санхүүгийн тайланд тусгасан

гэдгийг батлах

9 Гарцыг

шүүмжлэлтэй

байр сууринаас

дахин хянах

Санхүүгийн үндсэн тайлангуудад тусгагдсан бүх

тоон дүнг өмнөх оны тоонуудтай харьцуулах.

Зөрүүтэй бүх тоог аудитаар болон үйлчлүүлэгчийн

бизнесийг ойлгох явцад олж авсан тухайн жилийн

ажил гүйлгээний талаархи мэдээлэлтэйф харьцуулж

нягтлах. Хүлээж байснаас болон аудитын үр дүнгээс

ихээхэн зөрсөн хэлбэлзлийн талаар удирдлагаас нь

тайлбар, нэмэлт нотлох зүйл авах

10 Гарцыг

ерөнхийд нь

дахин хянах

Данс тооцоо хуулийн шаардлагад нийцсэн бөгөөд

үйлчлүүлэгчийн талаархи бидний мэдлэг, аудитын

горимын үр дүнтэй уялдаж байгааг батлах

11 Бусад аудитын

ажлыг дахин

хянах

Гүйцэтгэлийн аудитын багтай зөрөлдсөн ба

гүйцэтгэлийн аудитын ажлын үр дүнгүүд бидний

аудитын үр дүн, бизнесийн талаархи ойлголттой

уялдаж байгааг батлах.

12 Аудитын арга Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтыг аудитын

193

хандлагын

хураангуй

маягт

чиглэл бүрээрх сорилын үр дүнг үндэслэн дараахь

зүйлтэй уялдуулж шинэчилсэн гэдгийг батлах:

Аудитын чиглэлийн үнийн дүн

Залруулсан болон залруулаагүй алдаа

Харьцуулан шилжүүлсэн алдаа

үнэн зөв байдал болон үнэн шударга

илэрхийллийн талаарх дүгнэлт

13 Ишлэл

тодруулга

Шаардагдах бүх мэдээлэл тайланд бүрэн бөгөөд

холбогдох удирдамж заавраар тодорхойлсон хэлбэр

загвараар тусгагдсан гэдгийг батлах

14 Хойшхи үйл

явдлууд

Аудит дууссанаас хойш, гэхдээ санхүүгийн тайланг

гэрчлэхээс өмнө тохиолдсон, санхүүгийн тайлан

буюу аудитын гэрчилгээнд нөлөөлж болзошгүй

аливаа үйл явдлыг судалсан гэдгийг баримтжуулах

15 Өөдрөг үйл

ажиллагаа

Өөдрөг үйл ажиллагааны үндсэн дээр санхүүгийн

тайланг бэлтгэсэн нь зохистой эсэхийг гэрчилгээ

гаргах өдөр хүртэл судалж үзсэн гэдгийг батлах

16 Балансын

дараах үйл

явдлууд

Санхүүгийн тайланд гарын үсэг зурснаас хойш,

түүнчлэн гэрчилгээжүүлснээс хойш, гэхдээ УИХ,

Засгийн газар, Сангийн яаманд санхүүгийн тайланг

танилцуулахаас өмнө тохиолдсон, балансын дараах

үйл явдлууд гэж үзэж болох үйл явдлуудыг дараахь

арга замаар судалж үзсэн гэдгийг баримтжуулах:

Санхүүгийн албаны захиралтай хэлэлцэх

Бусад ахлах албан тушаалтантай хэлэлцэх

Удирдлагын бүртгэлийг дахин хянах

Удирдлагын зөвлөлийн хурлын

тэмдэглэлийг дахин хянах

Эдгээр үйл явдал зөв үнэлэгдэж, тайланд

тусгагдсан эсэхийг нягтлах

17 Тайлангийн

өмнөх үг

Тайлангийн өмнөх үгийг дахин хянаж, холбогдох

стандарт, журмаар шаарддаг бүх мэдээлэл багтсан

эсэхийг батлах

18 Өмнөх үгийн

нийцтэй

байдал

Өмнөх үг бизнесийн талаархи бидний мэдлэг,

жилийн санхүүгийн тайлантай нийцсэн бөгөөд бүрэн

гүйцэт эсэхийг нягтлах

19 Удирдлагын

зөвлөл

Удирдлагын зөвлөлийн гишүүдийн талаархи

дэлгэрэнгүй мэдээлэл буюу урьд оны санхүүгийн

тайлангийн өмнөх үгт орсон ижил төстэй мэдээллийг

хянаж, хэрэв өөрчлөлт орсон бол нотлох баримтаар

батлах

194

20 Өмнөх үгэн дэх

санхүүгийн

мэдээлэл

Өмнөх үгт орсон санхүүгийн аливаа мэдээллийг

холбогдох баримт материалтай тулгаж батлах

21 Жилийн тайлан Жилийн тайланг холбогдох удирдамж зааврын дагуу

бэлтгэсэн эсэхийг нягтлах

22 Жилийн

тайланг

захирал дахин

хянах

Жилийн тайлан болон санхүүгийн тайланг хавсарган

хэвлэгдэх бусад баримт бичиг бизнесийн талаархи

бидний мэдлэг, санхүүгийн тайлан болон аудитаар

олж авсан бусад мэдээлэлтэй нийцэж байгаа

эсэхийг газрын захирал нягтлах ёстой.

23 Онцлог зүйлс Онцлог бүх ажил гүйлгээг олж тогтоосон эсэхийг

судлах. Тухайн дансан дахь онцлог зүйлс

байгууллагын бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны

хүрээнд хийгдсэн хэдий ч тоо хэмжээ ихтэй буюу

онцлог шинжтэй учраас дэлгэн илчлэх

шаардлагатай бөгөөд ийнхүү илчилж тодруулахдаа

санхүүгийн тайлагналын шаардлагыг баримтлах

ёстой.

24 Өмнөх үеийн

залруулга

Өмнөх тайлант үеийн зүйлсээс шалтгаалсан бүх

залруулгыг хийсэн бөгөөд зохих ёсоор илчилж

тодруулсан гэдгийг батлах. Өмнөх тайлант үеийн

зүйл нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого

өөрчлөгдсөн, шинэ стандарт нэвтрүүлсэн, суурь

алдааг залруулснаас шалтгаалсан эсэхийг нягтлах

25 Удирдлагын

зөвлөлийн

хурлын

тэмдэглэлийг

хянах

Дараахв зүйлийг олж тогтоох үүднээс тухайн жилийн

зөвлөлийн хурлын тэмдэглэлийг хянаж үзсэн гэдгийг

батлах:

Онцлог зүйлс

өмнөх үеийн залруулга

балансын дараахь үйл явдал

хөрөнгө оруулалт

болзошгүй өр төлбөр

26 Корпорацийн

засаглалын

шаардлага

Корпорацийн засаглалын шаардлага хангагдаж буй

эсэхийг батлах

27 Аудитыг

дуусвар

болгосон тухай

мэдэгдэл

Аудит дуусвар болсон тухай үйлчлүүлэгчид

мэдэгдэх ёстой

195

Бэлтгэсэн: Огноо:

Анхан шатны дахин хяналт хийсэн: .................. Огноо:

Хоёрдахь шатны дахин хяналт хийсэн: ............ Огноо:

Хавсралт С-2

Тайлангийн хураангуй

Маягтыг ашиглах заавар- Энэ маягт үйлчлүүлэгчийн талаар хийсэн аудитын бүх

ажил, гарсан бүх үр дүн, хийсэн бүх гол шийдлүүдийн хураангуй юм. Энэ маягтыг

зохих ёсоор бөглөсөн нөхцөлд газрын захирал үүнээс хийгдсэн бүх ажил болон

аудитын санал дүгнэлт хэрхэн гаргасныг аудитын ажлын баримт материал

шүүлгүйгээр ойлгож авах боломжтой байх юм. Энэ хураангуйд аливаа шаардлагагүй

мэдээлэл буюу давталт орох ёсгүй.

Оршил

[ Энэ хэсэгт үйлчлүүлэгчийн талаархи мэдээлэл, шалгасан санхүүгийн

тайлангийн он, аудитын хамарсан хүрээ, аудитад баримталсан стандартыг бич.

Мөн аудитыг аудитын төлөвлөгөөний дагуу гүйцэтгэсэн эсэх, хэрэв аудитын

төлөвлөгөө мөрдөгдөөгүй тохиолдол байвал шалтгааныг нь тайлбарла]

[Бүх хуваарь, горимын анхан шатны дахин хяналт дууссан гэдгийг батла. Гол

дүгнэлтүүдийг дор жагсаан бич ]

Анхан шатны дахин хяналтаас гаргасан бүх дүгнэлтийг хамруулахад

шаардагдах мөрүүдийг нэмж оруул

?????????????????????????

Жагсаалтын сүүлчийн дүгнэлт санал болгож буй аудитын санал

дүгнэлтийн хэлбэртэй холбоотой байна.

Аудитаар илрүүлсэн зүйлс, дүгнэлт, аудитын гол шийдлүүдийг дээд зэргээр

хураангуйлсан заалтууд оруул. Эдгээр заалт дангаараа аудитын манал

дүгнэлтийн тохиромжтой хэлбэрийн талаархи дүгнэлтэд дэмжлэг болох нотлох

зүйлсийн хураангуй болж чадахуйц хангалттай мэдээлэл өгөх ёстой.

196

Аудитаар илрүүлсэн зүйлсийг дэмжих баримт материалууд хаана хадгалагдсан

талаар ишлэл лавлагаа өг:

Файлын ишлэл лавлагааг оруулж, файлын агуулгыг бич. Түүнчлэн эн

файлд үртгэгдсэн аливаа алдаа буюу ажиглалтыг хэрхэн шийдвэрлэснийг

зааж өг.

Аудитын гол файлуудыг хамруулахын тулд файлуудын ишлэл лавлагааг

шаардагдах тоогоор нэмж оруул. Файлд орсон бүх алдаа ба ажиглалтыг

Аудитын асуудлын бүртгэл дэх вэдгээр алдаа ба ажиглалтын бүртгэлтэй

холбож өг.

Энэ тайлангийн хураангуйд Гүйцэтгэх захирал буюу Ерөнхий менежерийн гарын

үсэг зурсан эцсийн санхүүгийн тайланг авч үзсэн гэдгийг батлах ба гарын үсэг

зурсан огноог оруул.

Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагаа ба зорилго Ишлэл

Төлөвлөлтийн баримтжуулалт хийгдсэнээс хойш үйлчлүүлэгчийн

үндсэн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орсон эсэхийг батла.

Үйлчлүүлэгчийн үндсэн үйл ажиллагааны талаархи дэлгэрэнгүй

мэдээллийг төлөвлөлтийн үе шатны байдлаар ҮАГ 900 маягтад

тэмдэглэсэн.

Зохицуулалтын орчин Ишлэл

Төлөвлөлтийн үе шатанд ҮАГ 900 маягтад дэлгэрэнгүй дурдсан

үйлчлүүлэгчийн зохицуулалтын орчинд ямар нэгэн өөрчлөлт орсон

эсэхийг батла.

Олж тогтоосон гол эрсдэлүүдийн хураангуй

Байгууллагын түвшинд олж тогтоосон гол эрсдэлүүдийн хураангуйг дор бич. Энэ

мэдээллийг Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтад бүртгэсэн байх учиртай.

Эрсдэл Уг эрсдэлээс санхүүгийн тайланд

материаллаг алдаа ороогүй гэсэн

нотлох зүйл

Ишлэл

197

Аудитын арга хандлагын хураангуй Ишлэл

Гарцын материаллаг байдал

Төлөвлөлтийн материаллаг байдлыг хэрхэн тооцсон, түүний дотор

материаллаг байдлын суурь, сонгосон хувь, ийнхүү сонгосон

шалтгааны талаар тайлбар оруул.

Материаллаг байдлын эцсийн хэмжээний талаар тайлбар оруулах ба

эцсийн тайлангийн тоонд үндэслэсэн материаллаг байдлыг дахин

тооцоол.

Аудитын чиглэл- Аудитын ерөнхий арга хандлага

Данс бүрт хэрэглэсэн аудитын арга хандлагын талаархи мэдээллийг

хяналтын баталгаажуулалт ба нарийвчилсан баталгаажуулалт гэж

задалж бич. Энэ мэдээллийг Аудитын арга хандлагын хураангуй

маягтад нэгэнт тэмдэглэсэн байх учиртай. Аудитын арга хандлагын

хураангуй маягтыг хадгалж буй хавтас руу ишлэл лавлагаа хийж өг.

Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтын агуулгыг дурьдаж өг.

Ингэхдээ байгууллага болон данс бүрээр эрсдэлийг олж огтоох түүний

чиг үүрэг, эдгээр эрсдэлтэй холбогдуулж байгууллагын удирдлагын

бүрдүүлсэн гол хяналтуудыг дурдаж өг. Эдгээр хяналтын үр нөлөөг

тайлангийн жилийн хугацаагаар сорьж шалгасан гэдгийг батла. Эдгээр

сорилын үр дүнг Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтад

тэмдэглэснийг батла. Данс бүрээр бэлтгэсэн Аудитын чиглэл ба

Дансны хураангуй руу ишлэл лавлагаа хийж өг.

Аудитын арга хандлагын хураангуй маягтад санхүүгийн тайлангийн

эсийн хувилбарт толилуулсан данс бүрийн тоон дүнг эцсийн байдлаар

198

мөн тэмдэглэсэн гэдгийг батла.

Тайлан тэнцлийн талаархи тайлбар / Төсөл-Эцсийн хувилбар /

Санхүүгийн тайлангийн бүтэц

Санхүүгийн тайлангийн бүтэц хэлбэрийн талаар Сангийн яамнаас гаргасан

удирдамж зааврыг дурд.

Санхүүгийн тайлан Сангийн яамнаас тавьсан шаардлагын дагуу бэлтгэгдсэн

эсэхийг аудитын дүнд үндэслэн нотло.

Санхүүгийн тайлан 1 Санхүүгийн гол тайлангийн / Орлого, зардлын тайлан /

нэрийг оруул.

Гол данс Тооцоолсон цэвэр

зардал / сая төг /

Гүйцэтгэлээрх цэвэр

зардал / сая төг /

Урьд оны гүйцэтгэл

/ сая төг /

Данс 1-ийн нэрийг оруул Тухайн жилийн

төсөвлөсөн тоог

оруул

Тухайн жилийн

гүйцэтгэлийн тоог

оруул

Өмнөх жилийн гүйцэтгэлийн

тоог оруул

Данс 2-ийн нэрийг оруул ?? ?? ??

Данс 3-ийн нэрийг оруул

Шаардагдах тооны мөр,

түүний дотор нийт дүнд

зориулсан мөрийг нэмж оруул

?? ?? ??

Шинжилгээ

Дээрх данс бүрийн дутуу зарцуулсан буюу хэтрүүлж зарцуулсан байдалд хийсэн

шинжилгээг оруул. Энэ шинжилгээ үйлчлүүлэгчээс авсан тайлбарт үндэслэнэ.

Дээрх хүснэгт дэх данс бүрийн хувьд дээр дурдсан шинжилгээг давтан хий

Төсвийн зардлын нэг зүйлд хуваарилагдсан мөнгийг зардлын өөр зүйл рүү

шилжүүлэн зарцуулсан тохиолдолд зохих зөвшөөрөл авсан эсэхийг нягтла.

Санхүүгийн тайлан 2 Санхүүгийн хоёрдахь гол тайлангийн / Баланс / нэрийг

оруул.

199

Доорхи данснууд зөвхөн жишээ юм. Үйлчлүүлэгчийн

баланс дээрх данснуудыг оруул

2005 / сая төг / 2004 / сая төг /

Үндсэн хөрөнгө ?? ??

Хөрөнгө оруулалт ?? ??

Эргэлтийн хөрөнгө,түүний дотор урт хугацааны зээл ?? ??

Богино хугацааны өр төлбөр ?? ??

Урт хугацааны зээлдүүлэгч ?? ??

Өр төлбөр, хураамжийн нөөц сан ?? ??

Нөөц ?? ??

Шинжилгээ

Баланс дахь данс бүрээр дээр дурьдсантай ижил шинжилгээг давтан хий.

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого Ишлэл

Санхүүгийн тайлангийн хувьд материаллаг гэж үзсэн зүйлсэд үйлчлүүлэгчийн

нягтлан бодох бүрвгэлийн бодлого тууштай хэрэглэгдсэн эсэхийг нягтлах

үүднээс уг бодлогыг дахин хянасан гэдгийг батла. Тухайн жилд үйлчлүүлэгчийн

нэвтрүүлсэн аливаа шинэ бодлогын талаархи мэдээллийг оруул. Нягтлан бодох

бүртгэлийн бодлогод оруулсан өөрчлөлтийг дахин хянасан ба түүнийг

хангалтай бөгөөд Сангийн яамны удирдамж заавартай нийцэж байна гэж

үзсэнийг батла.

Аудитын үр дүнгийн хураангуй Ишлэл

Аудитын хураангуйд аудитын ажлын үр дүнг данс бүрээр баримтжуулсан

гэдгийг батла. Аудитын явцад олж тогтоосон бүх алдааг үйлчлүүлэгч

залруулсан эсэхийг батла. Аудитын асуудлын бүртгэл хадгалагдаж буй файл

руу ишлэл лавлагаа хийж өг.

Санхүүгийн тайлан дахь залруулагдаагүй нийт алдааны дүнг оруул.

Алдаа бүрийг мөнгөн дүн, шинж чанар, агуулгын хувьд материаллаг эсэхийг нь

хянаснаа батла.

200

Зарчмын буюу Шийдлийн хувьд хэцүү асуудал бүхий хэсгийн

талаархи мэдээлэл

Ишлэл

Аудитын санал дүгнэлтийг тодорхойлоход хэцүү шийдэл гаргасан аливаа

хэсгийн талаархи мэдээллийг оруул.

Аудитын гол асуудлууд ба тэдгээрийг шийдвэрлэсэн байдлын

хураангуй

Ишлэл

Аудитын явцад хөндөгдсөн аливаа чухал асуудлууд, түүний дотор санхүүгийн

шууд үр дагаваргүй асуудлуудын хураангуйг оруулах ба тэдгээрийг хэрхэн

шийдвэрлэснийг тэмдэглэ.

Дараа жил үргэлжлүүлэн шалгах асуудал Ишлэл

Дараа жил үргэлжлүүлэн шалгах аливаа асуудлын талаархи мэдээллийг оруул

Анхаарал хандуулах бусад асуудал Ишлэл

Газрын захирлын анхааралд хандуулах бусад аливаа асуудлыг тэмдэглэ

Аудитын гэрчилгээний хэлбэр Ишлэл

Аудитын тохиромжтой санал дүгнэлтийг санал болгосон тэмдэглэл оруулах ба

аудитын санал дүгнэлтийн томъёололыг бичиж өг.

201

Хавсралт С-3

ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧИЙН НЭРИЙГ ОРУУЛ

2005 ОНЫ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН

Менежментийн захидал

ҮАГ-ын ажлын талаархи оршил хийх Тэргүүлэх ач холбогдол ¹1 зүйлс: Асуудал 1 /асуудлын агуулгыг оруул/

Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл хуудас 3дараахь хаягаар харилцана уу: Асуудал 2 /асуудлын агуулгыг оруул/ хуудас 5

Газрын захирал: Нэрийг оруул Асуудал 3 /асуудлын агуулгыг оруул/ хуудас 7

Утас: Утасны дугаарыг оруулИ-мэйл: И-мэйл хаягыг оруул

Эсвэл Тэргүүлэх ач холбогдол ¹ 2 зүйлс:Асуудал 4 /асуудлын агуулгыг оруул/

хуудас 9Ахлах аудитор: Нэрийг оруулУтас: Утасны дугаарыг оруулИ-мэйл: И-мэйл хаягыг оруул Асуудал 5 ?

хуудас 10Асуудал 6 ?

хуудас 11Монгол Улсын Үндэсний Аудитын газарҮАГ-ын хаягыг оруул

Вэб хуудас: Вэб хаягийг оруул Тэргүүлэх ач холбогдол ¹3 зүйлс:Асуудал 7 ?

хуудас 12Асуудал 8 ?

хуудас 13

202

Хэвлэсэн он / сарыг оруул 2006 Ишлэл лавлагааны дугаарыг оруул

Менежментийн захидал

ҮАГ аудит бүрийн төгсгөлд аудит

болон бусад ажлаар илрүүлсэн

зүйлсийг нэгтгэсэн менежментийн

захидлыг / Үйлчлүүлэгчийн нэрийг

оруул /-д зориулж бэлтгэдэг бөгөөд

түүнд хяналтын сул тал буюу

горимыг өөрчлөх замаар хяналтыг

сайжруулж болохыг зааж өгдөг.

Энэхүү менежментийн захидлын

агуулга АОУС-ын дагуу хийгддэг

ҮАГ-ын аудитын горимоос урган

гарсан болно. Санхүүгийн

тайлангийн талаар санал дүгнэлт

гаргахад бидний горим

зориулагдсан. Энэ нь /

Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул /-ийн

хэрэгжүүлдэг нягтлан бодох

бүртгэлийн тогтолцоо, горимыг

зөвхөн аудитыг үр нөлөөтэй

гүйцэтгэхэд шаардагдах цар хүрээнд

дахин хянах бөгөөд оршиж буй бүх

сул талыг гаргаж ирэх боломжгүй

юм. Тиймээс зөвлөмжүүд маань

дахин хяналт хийх үеийн нөхцөл

байдлын талаарх бидний ойлголтыг

тусгаж байгаа болно.

ҮАГ эдгээр зөвлөмжийг та бидний

хоорондын хамтач ажиллагааны

байр сууринаас гаргаж өгсөн бөгөөд

харин эдгээр зөвлөмжийг хүлээн

авч, хэрэгжүүлсний болзошгүй үр

нөлөөг үнэлэх нь танай үүрэг

хариуцлага юм. Менежментийн

захидалд дурдагдсан зүйлсийг ач

холбогдлынх нь дарааллаар

дурдвал:

Тэргүүлэх ач холбогдол ¹1:

Цаашид санхүүгийн тайланд / энэ

оных биш / шууд бөгөөд

материаллаг хэмжээгээр нөлөөлж

болзошгүй тул нэн даруй анхаарвал

зохих асуудлууд:

Тэргүүлэх ач холбогдол ¹2:

Удирдлагын анхаарах шаардлагатай

асуудлууд,

Тэргүүлэх ач холбогдол ¹3:

Аудитын явцад бидний ажигласан

бөгөөд цаашид аудитын санал

дүгнэлтэд нөлөөлөх магадлалгүй

асуудлууд.

203

Асуудал 1 / Асуудлын агуулгыг оруул / Тэргүүлэх ач Холбогдол ¹1

ҮАГ-ын ажиглалт ҮАГ-ын зөвлөмжүүд

Аудитын явцад хийсэн Эдгээр эрсдэлийг авч үзэх болом-ажиглалтыг оруул -жийг үйлчлүүлэгчид олгох үүднээс

ҮАГ-ын өгсөн зөвлөмжүүдийг оруул

Эрсдэлүүд Үйлчлүүлэгчийн хариу

Ажиглагдсан сул тал, алдаанаас Үйлчлүүлэгчээс ирүүлсэнүүдэж санхүүгийн тайланд болон хариуг оруул.үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн удирд--лагын тогтолцоонд учрах эрсдэ--лүүдийг оруул.

204

Хавсралт С-3

ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧИЙН НЭРИЙГ ОРУУЛ

2005 ОНЫ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН

Аудитыг дуусвар болгосон тухай тайлан

ҮАГ-ын ажлын талаархи оршил хийх

Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл

дараахь хаягаар харилцана уу: АГУУЛГА___________ХУУДАС

Газрын захирал: Нэрийг оруул Утас: Утасны дугаарыг оруулИ-мэйл: И-мэйл хаягыг оруул

Эсвэл Оршил……………………………………….3 Санхүүгийн дотоод хяналт……………….3 Илрүүлсэн гол зүйлс ба шийдлүүд……..4

Ахлах аудитор: Нэрийг оруул Залруулагдаагүй алдаанууд…………….4Утас: Утасны дугаарыг оруул Тайлбар захидал…………………………..4И-мэйл: И-мэйл хаягыг оруул Аудитын санал дүгнэлт…………………..4

Монгол Улсын Үндэсний Аудитын газарҮАГ-ын хаягыг оруул

Вэб хуудас: Вэб хаягийг оруул Хавсралт 1: Тайлбар захидал Хавсралт 2: Менежментийн захидал Хавсралт 3: Өмнөх зөвлөмжийн хэрэгжилт

Хавсралт 4: Аудитын санал дүгнэлт

205

Хэвлэсэн он / сарыг оруул Ишлэл лавлагааны дугаарыг оруул

/Үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул /-ийн2005 оны санхүүгийн тайланд

ҮАГ аудит хийж дууссан тухай тайлан

/Үйлчлүүлэгчийн нэр /-ийн 2005 оны санхүүгийн тайланд хийж буй аудит дуусах дөхөж байгаа бөгөөд санхүүгийн тайлангаа дахин хянахад тань туслах үүднээс аудитыг дуусвар болгосон тухай энэхүү тайланг / илгээх байгууллагын нэрийг оруул: Удирдлагын зөвлөлд? / танилцуулж байна. Хавсралт 2-т өгөгдсөн Менежментийн захидал хэмээх тусдаа баримт бичигт санхүүгийн хяналтын журмыг сайжруулах талаархи бидний зөвлөмжүүд болон манай зөвлөмжийн талаар / үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул/-ээс ирүүлсэн хариуг тусгасан болно.

/Илгээх байгууллагын нэрийг оруул: Удирдлагын зөвлөл?/-ийн анхаарлыг дараахь зүйлд хандуулж байна:

Санхүүгийн гол эрсдэлүүд / хянагдаж байсан? , хянагдаж байгаагүй?/-г тэмдэглэх /энэ тайлангийн холбогдох бүлгийн заалт руу ишлэл хийж өг/

Аудитаар илрүүлсэн гол зүйлсийг тэмдэглэх /энэ тайлангийн холбогдох бүлгийн заалт руу ишлэл хийж өг/

Ерөнхий нягтлан бодогчоос авахыг хүсэж буй тайлбар мэдүүлгийг тэмдэглэх /энэ тайлангийн холбогдох бүлгийн заалт руу ишлэл хийж өг/

Бид /холбогдох аудитын санал дүгнэлт, жишээлбэл, хязгаарлалттай санал дүгнэлт буюу зөрчилгүй санал дүгнэлтийн нэрийг оруул/ өгөхөөр зэхэж байгааг тэмдэглэх /энэ тайлангийн холбогдох бүлгийн заалт руу ишлэл хийж өг/

Ерөнхий Аудитор санал дүгнэлтэд г арын үсэг зурах гэж байгаа /буюу зурсан/ бөгөөд /огноо оруул /-ны орчим хэвлэж бэлэн болгоно.

206

Эцэст нь /Үйлчлүүлэгчийн гол хариуцсан хүний нэрийг оруул. Жишээ нь санхүүгийн албаны дарга/ болон түүний ажилтнууд, аудитын явцад бидэнтэй хамтран ажилласан нийт ажилтнуудад дэмжлэг туслалцаа үзүүлсэнд талархлаа илэрхийлье.

ҮАГ/огноог оруул /

Оршил

/Үйлчлүүлэгчийн нэр/-ийн 2005 оны

Санхүүгийн тайланд хийж буй аудит

дуусах дөхөж байгаа бөгөөд

санхүүгийн тайлангаа дахин хянахад

тань туслах үүднээс аудитыг

дуусвар болгосон тухай энэхүү

тайланг /илгээх байгууллагын нэрийг

оруул : Удирдлагын зөвлөл/-д

танилцуулж байна. Хавсралт 2-т

өгөдсөн Менежментийн захидал

хэмээх тусдаа баримт бичигт

санхүүгийн хяналтын журмыг

сайжруулах талаархи бидний

зөвлөмжүүд болон манай

зөвлөмжийн талаар /Үйлчлүүлэгчийн

нэрийг оруул/-ээс ирүүлсэн хариуг

тусгасан болно.

/ Тайлангийн оныг оруул /-д хийсэн

аудит / тоо оруулах/ гол элементтэй:

Санхүүгийн хяналтын

системүүдийг дахин хянах

МТ зэрэг бидний дахин

хянасан үйлчлүүлэгчийн

системүүдийн бусад асуудлын

талаархи мэдээллийг оруул-г

дахин хянах

Жилийн санхүүгийн

тайлангийн уламжлалт аудит

Аудитаар хөндөгдсөн асуудлуудыг

дор нэгтгэн тайлбарлав.

Санхүүгийн дотоод

хяналтыг дахин хянах

Бид санхүүгийн тайланд

материаллаг алдаа байхгүй гэдгийг

нягтлах үүднээс санхүүгийн

хяналтыг шаардлагатай гэж үзсэн

хэмжээгээр дахин хянасан. Ийнхүү

дахин хянахдаа / үйлчлүүлэгчийн

нэрийг оруул/-ын хяналтыг

санхүүгийн эрсдэл ба хяналтын

талаархи өөрийн мэдээллийн сантай

харьцуулан шинжилгээ хийсэн. Энэ

нь материаллаг алдаа гаргахаас

хамгаалахын тулд жилийн турш үр

нөлөөтэй ажиллах ёстой гол

хяналтуудыг тодруулах боломж

олгосон. Тухайн жилд асуудал

үүсгэсэн эдгээр хяналтыг бид /

тайланг илгээх байгууллагын нэрийг

оруул: Удирдлагын зөвлөл/-д жич

тайлагнаж байна.

207

Аудитаар дээд түвшний хяналтын /

тоог оруул/ асуудал хөндөгдсөн

бөгөөд тэдгээрийг /үйлчлүүлэгчийн

нэрийг оруул/-ын удирдлагын

анхааралд хандуулсан:

/ 1 дэх асуудлын

агуулгыг оруул/

/ 1 дэх асуудлын талаархи

мэдээллийг оруул /

/ 2 дахь асуудлын

агуулгыг оруул/

/ 2 дахь асуудлын талаархи

мэдээллийг оруул/

/илүү олон асуудал байвал

шаардагдах тоогоор мөр нэмж

оруул/

/Тайлангийн жилийн туршид

санхүүгийн хяналт хэрхэн

ажилласан талаархи тайлбарыг

оруул /

/Жишээлбэл- Дахин хяналтын үр

дүнгээс үзэхэд дээр дурдсан /тоог

оруул/ асуудлын хувьд санхүүгийн

дотоод хяналт тухайн жилийн

туршид хангалттай ажилласан

бөгөөд нягтлан бодох бүртгэлийн

хөтлөлт санхүүгийн тайланг бэлтгэх

сайтар үндэслэлийг бүрдүүлсэн нь

ажиглагдсан юм. Бусад чмглэлээр

хяналтыг сайжруулж болох бөгөөд

энэ талаар Менежментийн захидалд

өгүүлсэн/. /Хэрэв дотоод хяналт

тухайн жилд хангалттай ажиллаагүй

гэж аудитор үзэж байвал энэ

заалтыг тохиромжтой байдлаар

өөрчилж болно/.

Аудитын явцад

илрүүлсэн гол зүйлс,

гаргасан шийдлүүд

Санхүүгийн тайлангийн аудитаар

хөндөгдсөн гол асуудлуудыг дараахь

заалтад хураангуйлан тэмдэглэв.

/ 1 дэх асуудлын

агуулгыг оруул/

/ 1 дэх асуудлын талаархи

мэдээллийг оруул /

/ 2 дахь асуудлын

агуулгыг оруул/

/ 2 дахь асуудлын талаархи

мэдээллийг оруул/

/ 3 дахь асуудлын

агуулгыг оруул/

/ 3 дахь асуудлын талаархи

мэдээллийг оруул/

Эдгээр бүх асуудлыг ҮАГ болон

/үйлчлүүлэгчийн нэрийг оруул/ авч

үзэж хангалттай байдлаар

шийдвэрлэсэн. /Хэрэв асуудлуудыг

хангалттай шийдвэрлээгүй бол энэ

тухай заалт оруул/. Эдгээр нь дээр

208

дурдсан санхүүгийн дотоод

хяналтын талаархи санал бодол,

менежментийн захидалтай нийлээд

аудитаар илрүүлсэн гол зүйлсийг

бүрдүүлж өгнө. Эдгээр нь түүнчлэн

байгууллагын санхүүгийн ажил

гүйлгээнүүд /сайтар?, боломжийн?,

сул? / удирдагдсаныг илэрхийлж

байна.

Залруулагдаагүй алдаа

Аудитын стандартын дагуу төрийн

аудитын байгууллага аудитын явцад

илрүүлсэн бөгөөд санхүүгийн

тайланд залруулагдаагүй жижиг биш

аливаа алдааг “засаглах

удирдлагын” анхааралд хандуулах

шаардлагатай. Гэвч Зөвлөлийн

анхааралд хандуулах

залруулагдаагүй алдаа алга

байна. /Хэрэв залруулагдаагүй

байвал тохирох мэдэгдлийг оруул.

Жишээлбэл, санхүүгийн тайланд

залруулагдаагүй гол алдаануудыг

дурдвал…/.

Тайлбар захидал

Удирдлагын зүгээс гаргасан

батламж мэдэгдлийг хараат бусаар

хүчин төгөлдөржүүлэхэд мөрдөх

журам байхгүй учраас аудитын

явцад төрийн аудитын байгууллага

хөндлөнгийн аудиторын хувьд

удирдлагын батламж мэдэгдэлд

тулгуурлахаас өөр аргагүй нөхцөл

тохиолдож болно. Тиймээс аудит

бүрийн төгсгөлд бид Ерөнхий

нягтлан бодогчоос /тайлбар

захидлаар дамжуулан/ тэдгээр

батламж мэдэгдэлийг бмчгээр

гаргуулж авахыг хүсдэг. Төслийг

Хавсралт 1-ээс үзнэ үү.

Өмнөх зөвлөмжийн

хэрэгжилт

/Энэ хэсэгт өмнөх зөвлөмжийн

хэрэгжилтийн ерөнхий тоймыг

оруулах бөгөөд хэрэгжээгүй

зөвлөмжүүд тухайн жилийн

санхүүгийн тайлангийн аудитад

ямар үр нөлөө үзүүлэхийг судалсан

тухай бичнэ. Үүнийг Хавсралт 3 руу

ишлэл лавлагаа хийж өгнө/.

Аудитын санал дүгнэлт

Бид зөрчилгүй санал дүгнэлт өгөхийг

Ерөнхий аудиторт санал болгож

байна. /Эсвэл аудитын дүнд

үндэслэн санал дүгнэлтийн

холбогдох хэлбэрийг бич/. Аудитын

санал дүгнэлтийн бүрэн эхийг

Хавсралт 4-т оруулсан.

209

ҮАГ

/Он, сарыг оруул/

Хавсралт С-4-ийн дэд-

хавсралт 1

ТАЙЛБАР ЗАХИДЛЫН

ТӨСӨЛ

Монгол Улсын Ерөнхий аудитор

Танаа

Монгол Улсын Үндэсний аудитын

газар

/Үйлчлүүлэгч ҮАГ-ын хаягийг

оруулах/

/Үйлчлүүлэгч огноог оруулах /

Эрхэм хүндэт Ерөнхий аудитор,

/Үйлчлүүлэгч Үйлчлүүлэгчийн нэр

ба санхүүгийн тайлангийн оныг

оруулах /

/Үйлчлүүлэгч шалгагдагч

байгууллага болон байгууллагын

удирдлагын үүрэг хариуцлагыг

илэрхийлсэн заалтыг оруулах/

/Аудитор санал дүгнэлт гаргахад

хангалттай нотлох зүйл олох

боломжгүй байсан бөгөөд

байгууллагын удирдлагын гаргасан

тайланд тулгуурласан хэсгүүдийг

энэ захидалд мөн тусгаж өгнө/

Хүндэтгэн ёсолсон,

/ Гарын үсэг/

Үйлчлүүлэгчийн Ерөнхий менежер

210