اول فصل

نباتات علم و انکشاف و تاریخچه

(History of Botany)

که نباتات . Botany مطالعه فورنسوی اصطالح از میشود معنای Botanique نامیده به

یونانی کلمات و و Botanikas نباتی . Butane نباتی اولین است شده گرفته علفی نباتی

آمده بوجود میالد از قبل چهارم و سوم قرن در شناسی نبات باره در تحریری های نسخه

سال. در تیوفرانست طوریکه درباره 278 -372است مهم کتاب چند ارسطو شاگرد م ق

. و نباتات وخوبتر بهتر های نسل به زراعت در مردم احتیاجات است مانده بجا خود از نباتات

گردیده متشکل طبعی نباتات شناخت طبابت ساحه در هچنان و نباتی تغذیه به .ضرورت

است -1 نموده انکشاف بشری جامعه علمی های نیازمندی تاثر تحت نباتات .علم

ساخت -2 جدا بشری تمدن و تکامل تاریخ از توان نمی را نباتات علم .انکشاف

ساحه -3 در اختراعات و کشفیات به مربوط نباتات علم مختلف هایی بخش آمدن بوجود

میباشد علوم مختلف .های

. به و است مجود نساج ا حجرها آمده بوجود نباتات اناتومی میکروسکوب کشف از بعد مثآل

گردیده تشریح حجروی .یک

1

غیرحیه و حیه موجودات

(Living and Nonliving things)

انسانها خود محیط در ها ٫نباتات ٫حیوانات ٫ما ها ٫خانه میبینیم ٫کوه را دیگر اشیا و سنگها

غذا . حیوانات و انسانها که میبینیم کنیم مقایسه محیط اجسام و اشیا با را خود جسم ما اگر

و نمیخورند غذا ها خانه و سنگها مگر میکنن حرکت و میکنند کار مینوشند آب میخورند

نمیکنیند .حرکت

به هم نباتات همچنان نمیکنین نمو سنگها الکن میکنین نمو حیوانات و انسانها که میبینیم ما

. . آن بر عالوه نمیباشند انسانها مثلی آنها حرکت اما میکنین نمو دارند ضرورت آب و غذا

یک از بعد حیه موجودات و نمیتوانیند حیوانات مگر میگویند سخن و میکنین فکر انسانها

. ( میبینیم ( خود میحیط در که اجسام تمام که میتوانیم گفته میمیرند ج خداوند امر به مدت

. غیر و حیه اجسام به بزرگ خدواند که میباشند حیه غیر حیوانات دیگر و حیه حیوانات یکی

از را آنها میتوانیم جداگانه خواص همین روی از ما که است داده جداگانه خواصی حیه

حرکت مانند میباشند ذیل های خصوصیت داری حیه اجسام یعنی کنیم قرق و ٫همدگر نش

را حیه اجسام که نداشته را خاصیت چنین حیه غیر اجسام که میباشند وغیره مثل تولید نما

میگویند زیروح وغیری بیجان را حیه غیر اجسام و زیروح و .جاندار

میشود دیده شکل در .طوریکه

2

نبات یک اینکه به میپردازیم حال کردیم حاصل معلومات نباتات و حیوانات مورد در قدری ما

برگ ساقه اال تخیم نموی دار ٫از البزر ٫ظاهرالبذر ٫دانه مشیمه ٫مخفی مشیمه ٫یک ٫دو

میدهیم قرار مطالعه تحت آن وظایف با برگ و ساقه .ریشه

تمرین

ببرید؟ -1 نام است حیوانات کدام از عبارت زنده حیوانات

ببرید؟ -2 نام را زنده غیر حیوانات

است؟ -3 چه زنده وغیر زنده حیوانات بین فرق

4- ببرید؟ نام را زنده موجودات ضروریات

میشود؟ -5 گفته حیه موجود زنده غیری موجودات آیا

3

دوم فصل

هوا

(Air)

نام میتوان را اکساید دای کاربن و اکسیجن انجمله از که میباشند گازات چندین مخلوط هوا

.برد

. حیوانات دیگر و مرغها انسانها میباشد ضروری خیلی زنده موجودات زندگی برای اکسیجن

اثر از که را اکساید دای کاربن و گرفته هوا از را اکسیجن آنها دارند ضرورت اکسیجن به

. اکسیجن به حیوانات مانند نیز نباتات میکند خارج بدن از میشود پیدا بدن در مواد احتراق

ضرورت هم اکساید دای کاربن به اکسیجن بر عالوه سبز نباتات مگر دارند ضرورت

آنها. وجود از اکساید دای کاربن گردن خارج و نباتات و حیوانات توسط اکسیجن گرفتن دارند

. . زیرا نمیباشد یکسان نباتات و حیوانات در تنفس عمل که بدانیم باید میشود نامیده تنفس

. از صرف نباتات میسازند خارج را اکسجن گرفته را اکساید دای کاربن روز طرف از نباتات

. اینرو از میدارد اخذ را اکسجن و کرده تنفس درخشد نمی آفتات نور که شب طرف

4

و اکسجین کمبود به را انسان بوده ناک خطر زیاد درختان زیر شب طرف از خوابیدن

میسازد دچار تنفس .مشکل

تنفس

(Respiration)

. . بنام را عملیه همین میگرد صورت نبات برگهای در که میباشد گازات تبادله از عبارت تنفس

. . ضرورت اکسیجن به نیز میکند زندگی آب در نباتاتیکه و حیوانات میکند یاد نباتات در تنفس

میکند. استفاده آب در منحل اکسجن از که . دارد

اول تجربه

(Experiment No 1)

5

چملک و زرد نبات برگ روز چند از بعد نموده چرب واسلین با را نبات یک برگ روی و پشت

افت می زمین به و .شده

داخل هوا که نمیگزارد شده پوشانیده واسلین توسط برگها های سوراخ بخاطریکه چرا؟

. . پاک را برگها شدن زرد از قبل صورتیکه در میشود چملک شده زرد برگها لزا شود برگ

. دو. برگها نتیجه در که میتواند شده داخل برگ به هوا و شده باز برگها تنفسی سوراخها کنیم

میتواند تازه و سبز .باره

میرسد مشاهده به شکل در .طوریکه

عذا

(Nutrition)

غذایی مواد خاص طریقه یک به شان کدام هر و دارند ضرورت غذایی مواد به حیه موجودات

. کش را دار دانه نباتات چطور که میدانند انسانها میآورند دست به را تکثر تخود دهندو .

میکنند مشاهده شکل در .طوریکه

6

مواد حیث به و نمایند تربیه را مرغها و گوسفند گاو مانند حیوانات از بعضی میتوان هچنان

شکار . را دیگر حیوانات خویش تغذیه برای حیوانات از بعضی کنند استقاده آنها از غذایی

.میکند

نرم: و سسست نولش با را زمین کرم شکار منظور به پرنده یک که باشید دیده مثآل

مانند حیوانات از بسیاری میکنند شکار را حشرات ها بقه که باشید شده دیده یا مینماید

. عموم بصورت میکنند استقاده غذایی مواد حیث به نباتات و علف از شتر و بز و گوسفند

. از نباتات بخاطریکه نمیتوانند کرده استقاده غذایی مواد حیث به زنده موجودات از نباتات

( نباتات ( به ج خداوند و است کنندگان مصرف جمله از حیوانات و است کنندگان تولید جمله

. ساختن عملیه برای میتوانند ساخته شان خود شانرا غذایی که است بخشیده یی وسیله

. و آفتات از را نور نباتات دارند ضرورت آفتاب روشنی اکساید دای کاربن آب به غذایی مواد

جذب مواد ساقه توسط و مینمانند جذب ها ریشه توسط زمین از آب با یکجا را معدنی مواد

را خود ضرورت مورد اکساید دای کاربن نباتات همچنان میدهد انتفال رگها به را آب و شده

معدنی مواد و اکساید دای کاربن ازآب نیز نباتات مینماید اخذ هوا از برگها مسامات توسط

را خود غذانی مواد قسم این به و ساخته وغیره نشایسته قند ترتیب به آفتاب نور کمک به را

. در میگردد ذخیره نبات ریشه یا ساقه در عموم طور به اضافی غذایی این که مینماید تولید

. نمیتوانند حیوانات میتوانیم کرده مشاهده نباتات در را غذایی مواد شده ذخیره نقاط شکل

. جات میوه حیوانات سبزیجات انواع و گوشت از انسانها نمایند تولید را شان غذایی مواد

. مینمایند تغذیه غذایی دیگر یا و نباتات از حیوانات وسیایر میکنند .استفاده

7

آب

(Water)

. . هر در است وابسیته آب به جانها زنده همه حیات که زیرا دارد زیاد اهمیت ما زندگی در آب

. . و انسانها حیات که میباشد موجود نیز باغها ها مزرعه آنجا در باشد داشته جریان آب جایکه

. . اشیای باشد نداشته وجود آب جاهایکه در میشود تامین خوبی به انجا در دیگر حیه اجسام

بزرگ نعمت زندگی برای آب که میتوانیم گفته آن بر بنا داشت نخواهد وجود الذکرنیز فوق

( است ( ج .خداوند

فیصدی که شده ساخته آب از معین اندازه یک با انسانها شمول به زنده موجودات وجود

است مختلف حیه گوناگون موجودات در آب مقدار

نباتات

(Planet)

8

میکنند زندگی زمین بروی که زنده موجودات تمام مجموع از عبارت .نباتات

مناسب . -1 اقلیم اولی نیست مساعد زنده موجودات برای زندگی شرایط زمین از غیر

.میباشد

کیمیاوی -2 مواد از عبارت میسازد را زنده موجودات وجود اجزایکه

میباشد -3 اکسیجن و آفتاب .نور

4- . صورت ضایی عمل نباتات در که میکنند کومک ضایی عمل در مناسب آفتاب شعاع

است. وآب .گیرد

نبات یک وجود در ضایی عمل

کاربنداکساید آب گلوکوز آزاد اکسیجن

کلورفیل

6 CO2 + 6H2O ___________ 6 H/2 O6 + 6 O2 ↑

آفتاب انرزی

9

تمرین

میگردد؟ -1 اخراج گاز نوع چه بدن از غذایی مواد احتراق از

نی؟ -2 یا است یکسان نباتات و حیوانات در تنفس عمل

3- است؟ خطرناک خوابیدن درخت زیر به شب طرف از چرا

میگرد؟ -4 صورت نبات قسمت کدام در تنفس

5- میگیرند؟ چه از را اکسیجن میکنن زندگی آب در نباتاتیکه

میدهد؟ -6 رخ چه کنیم چرب را نبات یک برگ وری پشت هرگاه

میآورند؟ -7 بدست چه از را خود غذایی مواد حیوانات

میگرند؟ -8 چطور را خود غذایی مواد نباتات

10

سوم فصل

حجره

(Cell)

حصه . چهار دارای نباتی حجره است زنده جسم وظیفوی و ساختمانی واحد از عبارت حجره

از عبارت که میباشد

دیوال حجروی . ٫هستوی ٫واکیول ٫کلورپالست نبات تخم یک در که ذیل شکل قرار میباشد

میکنیم .مشاهده

هجروی -1 دیوار محافظت حجروی دیوال وظیفه

میکند -2 کمک غذای مواد جزب در اکیول .و

میرشاند -3 غذای مواد و رنگ نبات به .کلوروپالز

هسته -4

DNA+RNA= میسازد را کرومزوم

11

نباتی و حیوانی حجره

(Animal Cell Planet Cell)

هسته و هستوی دیوار البینی بین مایع حجروی دیوار یا غشا دارایی حیوان حجره

میکنیم. مشاهده شکل در طوریکه .میباشد

نباتات و ظاهرالبزر نباتات از عبارت که گردیده تقسم دسته دو به تخم داشتن نگاه از نباتات

. میکنیم مطالعه مختصر بطور آنرا یک هر که میباشد البزر .مخفی

12

اند داشته جا ها فلس باالی در آن هایی دانه که است نباتات از عبارت ظاهرالبزر نباتات

سبب همین از میباشد وغیره جلغوزه سروه نشتر ناجو قبیل از بهار همیشه درختان مانند

میکنند یاد ظاهرالبزر بنام را .اینها

البزز مخفی :نباتات

(Angiosperm)

البزز نباتات تشکیل مخفی را عالی نباتات گروه که بود گلدار نباتات همه

حدود. ( در گلدار نباتات تعداد . 25٫000میدهد که) اند مفید نباتات اینها همه که میرسد نوع

که جات ادویه تیل منسوجات تهه در خوراکه مواد حیث به انها از که داشته اقتصادی اهمیت

وغیره نخود مشنگ ماش جواری جو گندم قبیل از جات غله شامل نباتات دسته درین

. نباتات جمله از نیز لیمو سیب ناک ترتیب همین به اند البزز شمامل مخفی

تیز. فوتو عملیه توسط خود را خود غذایی مواد و داشته کلوفیل نباتات این تمام میباشد

گلدار. نباتات که . البزز یمخفمیسازد ذیل شکل قرار میگردد تقسیم عمده گروپ دو به

نبات البزز تخم .مخفی است. سیب داخل در آن تخم که سیب در

مطالعه مختصرآ طور آنرا کدام هر که میباشد دومشیمه و مشیمه یک نباتات از عبارت که

مینمایم.

13

مشیمه یک نباتات

(Monocotyledon)

نباتات این هایی گل دراند موازی برگهای و یوده باریک برگهای دارای مشیمه یک نباتات

که جواری جو گندم خرما درخت مانند میباشد پله یک نباتات این تخم داشته گلبرگ ازسرش

. پایان شکل قرار دارد پراگنده های .ریشه

دومشیمه نباتات

(DiCotyledons)

14

. ادامه شبکی و منشعب آن برگهای میباشد پهن های برگ دارای عمومآ مشیمه دو نباتات

. . . پله میباشد دوپله دارای ها تخم و هستند گلبرگ پنج یا چهارو دارای اکثرآ ها گل است یافته

. عبارت که میدهد تشکیل برگها شدن پیدا تا را جوان نبات غذا دارد قرار جنین بین در که ها

میباشد مییوه بی و دار میوه درختان .از

وغیره: رشقد کچالو سیاه بادنجان مانند علفی نباتات انگور بادام توت درخت .مانند

ذیل شکل

تمرین

است؟ -1 شده ساخته ها قسمت کدام از حیوانی حجره

کردیده؟ -2 تقسیم دسته چند به تخم نگاه از نباتات

اند؟ -3 نباتات کدام از عبارت طاهرالبدرز نباتات

مسال؟ -4 روی است نباتات کدام عبارتاز محفیاللدرز نباتات

میرسد؟ -5 نوع چند حدود در گلدار نباتات تعدائ

دهید؟ -6 شرح دارد اقتصادی اهمیت نباتات آیا

میسازد؟ -7 چطور را خود غذایی مواد نباتات

15

8- میشود؟ تقسیم دسته چند به تختم نگاه از نباتات

بنوسید؟ -9 آنرا فرق دارد فرق چه دومشیمه از مشیمه یک نباتات

.

چهارم فصل

انسان مکمل نبات ٫حیوان ٫رشت

16

نباتات انکشاف و نمو

(Growth and development of Planet)

17

. بنام را شده القاح حجره این مینمایند آغاز واحد حجره یک از را خود زندگی دار دانه نباتات

. . جوانه انکشاف از بعد جنین به زایگوت میشود نامیده زایگوت که میکنن یاد شده القا تخم

که گردیده تبدیل پیچیده حجرات به حجرات شدن تبدیل و نمو انقسام شمامل انکشاف این

یا نسج . Tissue بنام که میسازد را انساج سیستم خود نوبه به انساج که میگردد یاد

اورگان بنام مختلف اعضای ها سیستم این از میآید Organ بالخره .بوجود

القاشده ←تخم پیچیده ←جینین ←زایگوت ←تخم ←عضو ←نسج ←حجرات

اعضای جسم ←سیستم اورگان

ریشه

(Root)

میدهد انجام را ذیل وظایف بوده نباتات زمین زیر عضوی .ریشه

میکند. محکم زمین در آنرا و نگداشته ثابت خاک در را نبات .الف

داشته- عهده به را معدنی مواد انتقال و جزب ب

( تماس- ( خاک خارج محیط با که بوده مواد گاه زخیره و نبات یک عضوی نخستین ریشه ت

. . ب ابتدایی ریشه الف از عبارت که است ریشه نوع سه دارای منشا از نباتات میکند قرار بر

اتفاقی ت ثانوی

یا ابتدایی ریشه

(Primary Root)

مینماید رشد پایین طرف به مستقیمآ معموآل زدن جوانه حال در ریشه اولین ابتدایی ریشه

میگردد یاد ابتدایی ریشه .بنام

یا ثانوی ریشه

(Secondary Root)

18

. توسط ریشه نوک و میگردد منشا ابتدایی ریشه از که است ریشه از عبارت ثانوی ریشه

در فرورفتن وقت در را ریشه راست مرستم که شده پوشیده ریشه گل کال بنام حجرات

منماید محافصه خارجی صدمات از .خاک

اتفاقی ریشه

(Tertian Root)

. دارای میگردد یاد اتفاقی ریشه بنام میآید بوجود هوای یا زمین زیر های ساقه از هایکه ریشه

میباشد ساقه و ریشه انساج در عمیق .منشآ

ساقه

(Stem)

ها شاخجه ها جوانه برگها دارای کرده نمو زمین باالی که گویند را نبات قسمت آن ساقه

بعضی اند هوای مستقیم های ساختمان ها ساقه اگثر اینکه وجود با میباشد گلها و ها میوه

مینمایند رشد زمین زیر کچالو مانند ها .ساقه

19

ساقه وظایف

(Function of stem)

1- ها میوه گلها برگها میخانیکی نگهداشتن . ستوار

میباشد -2 نباتی شیره و آب معدنی مواد غذایی مواد انتقال .راه

3- بشکل که یوده تکثری ساختمان ساقه میباشد غذا ذخیره و ساختن منحل سبز های ساقه

کومک را نبات غذایی مواد و آب انتقال در که انساج میشود استفاده آن از پیوند و قلمه

. انتقال. وظیفه ها ساقه در زایلم نسج میباشد فلویم نسج و زایلم نسج از اند عبارت میکند

دارد عهده بر نباتات باالیی های قسمت به را معدنی مواد و .آب

عهده بر نبات جسم های قسمت تمام به برگ از را پخته شیره انتقال وظیفه فلویم نسج

جدید. حجرات و بوده نباتی های ساقه نموی نسج یک کمبیم که گذاشت نباید ناگفته دارد

. حلقه میباشد چوبی ساقه ضخامت افزایش مسوول همچنان و میسازد را فلویم و زایلم

کمبیم نسج توسط که هستند جدیه های زایلم حقیقت در چوبی های ساقه در ساالنه های

... شکل قرار اند شده ساخته

20

برگ

(Leaf)

میرود کار به سازی غذا یا ضیایی ترکیب عملیه برای که بوده نبات مخصوصی عضوی برگ

اجرا را حیاتی فعالیتها و ساخته را جدید حجرات بتوانند آنها محصوالت از ستقاده با نباتات تا

دارای و میکنند نمو شاخچه پا و ساقه بندهایی از و داشته پهن ساختمان معموآل برگها نمایند

میباشد ذیل .اجزای

1- است وصل ساقه با که برگ .قاعده

انر -2 گرفتن در را برگ و بوده برگ ساقه حقیقت در میکند ژدمبرگ کومک ی .

هموار -3 و پهن ساختمان نباتات اکثر در داشته سبز رنگ برگ قسمت این برگ تیغه

و . اصلی رگبرگی را وسطی ریگبرکها که است رگبرکها از ضریفی شبکه دارای برگ دارد

. غذایی مواد ساختن بخاطری برگ تیغه میکنند یاد فرعی رگبرگهای بنام را آن انشعاباتی

. میرود شما به برگ ها قسمت ترین مهم واز دارد زیاد .اهمیت

برگ وظایف

(Function of leaf)

میباشد ذیل وظایفی داری سبز برگ یک که میگیرم نتیجه چنین برگ ساختمان مطالعه از

غذای -1 مواد ساختن

نبات -2 جسم و اتموسفیر بین گازات تبادله

سحرایی -3 نباتات در که ضخیم و گوشتی برگهای در حالیکه در برگ راه از اضافی آب تبخیر

دارد عهده به را غذایی مواد و آب حفظ وظیفه .میرویند

غذایی -4 مواد ذخیره

21

های -5 جوانه تولید ها سرخس بعضی و فیل گوش نباتات مانند برگها از دیگر تعداد یک

نبات به و نموده نمو دوباره خاک به رسیدن و افتیدن از بعد برگها گونه این مینماید نموی

. نماید می وظیفه ایفا نیز تکثیر عضو یک حیث به برگ ترتیب دین به میشود مبدل .جدید

نباتات در تبخیر

(Evaporation)

. این که میکند دفع است ها برگ روی که هوای هایی روزنه از را آب مقداری معموآل نباتات

. زیاد ها روزنه اندازه همان به باشد کالن برگها وسعت گاه هر میگردد یاد تبخیر بنام عمل

و تنفس در بلکه دارند عده به را آب تبخیری وظیفه تنها نه هوای های روزنه که میباشد

ذیل . شکل قرار نماید می ایفا را عمده نقش نیز گازات تبادله

تجربه

(Experiment)

22

یک . از بعد را مذکور گلدان بپوشانید محکم پالستکی خریطی یک در گرفته را گل گلدان

یا و روز کنید 24شبانه مالحظه ساعت .

خاک از که آبی و گردیده آزاد گل از تبخیر عملیه توسط که آبی که کرد خواهید مشاهده

. مانند نیز نباتات که میدهد نشان تجربه دارد قرار کوچک خریطی در است شده تبخیر گلدان

اکساید دای کاربن و گرفته را هوا اکسیجن تنفس عملی جریانی در و نموده تنفس حیوانات

میکند آزاد را آب ....و

میگردد مشاهد ذیل شکل ..در

23

تمرین

میکنند؟ -1 شروع حجره چند از را خود زندگی دار دانه نباتات

بگوید؟ -2 اعضا یا اورگان اال القا از تخم یک نمو

3- بگوید؟ آنرا وظایف و تعریف را ریشه

4- ببرید؟ نام آنرا یک هر است نوع چند به ریشه

میگیرد؟ -5 منشه ریشه کدام از اتفاقی ریشه

6- بگوید؟ آنرا وظایف و تعریف را ساقه

چیست؟ -7 وفلویم زایلم وظیفه

میدهد؟ -8 نشان را چه حقیقت در چوبی نباتاتی در جدید های حلقه

چیست؟ -9 ریشه کالگ وظیفه

10- ببرید؟ نام میشود ساخته نبات قسمت کدام در غذا

ببرید؟ -11 نام را برگ اجزای

کنید؟ -12 بیان را برگ وظایف

خیر؟ -13 یا مینماید وظیفه افایی تکثر عضو یک حیث به برگ آیا

دهد؟ -14 نشان تجربه یک روی خیر یا گیرد صورت میتواند نباتات در تبخیر عمل آیا

24