2.400 χρόνια ύπαρξης συμπληρώνουν

τα τέσσερα περίφημα χαλκόχρυσα

άλογα που βρίσκονται σήμερα στην

Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη

Βενετία. Παρακολούθησαν κατά τη

διάρκεια αυτών των αιώνων όλα τα

ιστορικά γεγονότα της κλασικής επο-

χής, την κατάκτηση της Ελλάδας από

τους Ρωμαίους, την ίδρυση της

Κωνσταντινούπολης, τη λεηλασία της

από τους Σταυροφόρους, την οικονο-

μική επικράτηση της Βενετίας, τους

ναπολεόντειους πολέμους.

Παραμένουν όρθια και ανυπόμονα

ως μια μοναδική πολιτιστική

κληρονομιά της κλασικής Ελλάδας.

τΕΧΝΗ

Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας

υτά τα τέσσερα περήφανα χάλκινα άλογα, καθώς στέκονται τοένα δίπλα στο άλλο, μας παραπέμπουν αμέσως σε αρματο-δρομίες, θεούς, αυτοκράτορες, ήρωες, στεφανωμένους νικη-τές αγώνων, ιπποδρόμια και θριάμβους.

Πράγματι, αγάλματα με τέθριππα αφιέρωναν οι αρχαίοι Έλληνεςγια να θυμίζουν νίκες σε αρματοδρομίες. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι αυτο-κράτορες τα έστηναν συνήθως για να θυμίζουν τους θριάμβους καιτις πολεμικές νίκες τους. Το συγκεκριμένο τέθριππο πιθανολογείταιότι είναι έργο του Λύσιππου, ενός από τους μεγαλύτερους γλύπτεςτου 4ου π.Χ. αιώνα, αλλά και όλης της αρχαιότητας.

Σε διάφορες ιστορικές πηγές υπάρχουν περιγραφές με τέθριππαστη Χίο ή στη Ρόδο δημιουργημένα από αντίστοιχους μεγάλους καλ-λιτέχνες. Υπάρχουν όμως ορισμένες λεπτομέρειες σε αυτά τα συγκε-κριμένα άλογα, που συνηγορούν στην άποψη ότι είναι από τα χέριατου ίδιου του Λύσιππου ή της σχολής του, όπως για παράδειγμα τααυτιά τους τα οποία δεν αποδίδονται επακριβώς όπως φαίνονται τααυτιά των πραγματικών αλόγων, αλλά είναι στυλιζαρισμένα με τοντρόπο που τα απέδιδε, όπως είναι γνωστό, ο ίδιος ο Λύσιππος.

Επάνω στο πολεμικό άρμα που είχε μόνο ένα ή δύο άλογα για ναείναι ευέλικτο, επέβαιναν ο ηνίοχος, που οδηγούσε το άρμα και οαρματηλάτης πολεμιστής. Οι ήρωες Αχιλλέας, Πάτροκλος κ.ά. εμφα-νίζονται στην Ιλιάδα να έχουν τέσσερα άλογα στο άρμα τους για νατους προσδώσει ο ποιητής ιδιαίτερη αίγλη. Για λόγους αίγλης, εντυ-πωσιασμού και επίδειξης κύρους χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι τα τέσ-

σερα άλογα και όχι για την αύξηση της ελκτικής δύναμης και ταχύ-τητας. Το ίδιο και στις ιπποδρομίες, όπου χρησιμοποιούσαν τέθριπ-πο για να γίνονται οι αγώνες πιο δύσκολοι, εντυπωσιακοί και συναρ-παστικοί, για τον απλό λόγο ότι μόνο τα δύο μεσαία άλογα (οι «ζύγι-οι ίπποι») ήταν δεμένα στο ζυγό (στον κάθετο άξονα που συνέδεετα άλογα με το άρμα). Τα άλλα δύο ακριανά άλογα («παρήοροι» ή«σειραίοι ίπποι») ήταν καπιστρωμένα επάνω στα δύο μεσαία άλογακαι δεν πρόσθεταν δύναμη στην έλξη, αλλά αντίθετα εμπόδιζαν στιςστροφές και στο ανώμαλο έδαφος. Στις ταχυδρομικές άμαξες αιώνεςαργότερα, όταν χρησιμοποιήθηκαν πολλά άλογα, αυτά ήταν δεμέναανά δύο επάνω στον ζυγό. Οι δυάδες ήταν η μία μπροστά στην άλλησε σειρά και όχι η μία δίπλα στην άλλη, όπως στα αρχαία άρματα.

Στην αρχαία Ελλάδα τα άλογα έσερναν με τη λαιμαριά τους τοάρμα, δηλαδή δέχονταν όλη την πίεση στο λαιμό, γεγονός πολύ δυσά-ρεστο για τα άλογα και ελάχιστα αποδοτικό. Όταν μετά από το 10ομ. Χ. αιώνα μεταφέρθηκε το σημείο έλξης από το λαιμό στους ώμουςτου αλόγου αυξήθηκε τρεις με τέσσερις φορές η ελκτική δύναμή τους.

Το τέθριππο του Λύσιππου, γνωστό και ως «τα άλογα του ΑγίουΜάρκου» είναι ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα και το μοναδικό τουείδους του, που σώθηκε από την αρχαιότητα. Στους πολέμους οι νικη-τές λεηλατούσαν και έλιωναν όλα τα μπρούτζινα αγάλματα για ναπάρουν το μέταλλό τους. Το μέγεθός τους είναι υπερφυσικό. Έχουνύψος 1,70 μ. στα ακρώμια, ενώ από τη μελέτη των σκελετών των αλό-γων που βρέθηκαν και τα οποία έζησαν στην αρχαία Ελλάδα και τη

ΔÔ ΤέΘΡΙΠΠΟÙÔ˘ §À™π¶¶√À

* Ο Δρ Γιώργος Σιγάλας είναι Ζωγράφος και Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

∞

Ρώμη διαπιστώνεται ότι είχαν ύψος 1,45-1,55 μ. το ανώτερο. Ήτανδηλαδή μικρόσωμες ράτσες. Τα άλογα σε αυτό το τέθριππο είναι τέσ-σερις επιβήτορες και δεν μοιάζουν με καμία γνωστή αρχαία μεσο-γειακή ράτσα. Είναι μοναδικά για πολλούς λόγους. Επειδή προορί-ζονταν για να τοποθετηθούν ψηλά, ο γλύπτης έκανε ορισμένες ηθε-λημένες παραμορφώσεις. Έχει επιμηκύνει τα πόδια τους και έχεικοντύνει τον λαιμό. Αλλά όταν τα κοιτά κανείς από κάτω με την προ-οπτική βράχυνση φαίνονται να έχουν άριστες αναλογίες και ιδιαίτε-ρη χάρη. Ο λαιμός τους είναι χοντρός, όπως θα ήταν ο λαιμός τωναλόγων που έσερναν άρματα. Η λαιμαριά που φορούν ήταν πολύπιο στολισμένη, αλλά λεηλατήθηκε. Μια ιστορική πηγή αναφέρει ότικατά τη μεταφορά από την Κωνσταντινούπολη στη Βενετία έκοψαντο λαιμό τους για να μεταφερθούν ευκολότερα και η λαιμαριά προ-στέθηκε για να κρύβει τηνένωση. Τα άλογα στρέφουνανά δύο το κεφάλι στο διπλα-νό τους για να επικοινωνή-σουν, χωρίζοντας οπτικά τοέργο σε δύο ομάδες των δύοαλόγων. Τα δύο αριστερά άλο-γα σηκώνουν το δεξί μπρο-στινό τους πόδι και τα δύοδεξιά το αριστερό δείχνονταςτη δύναμη, τη ζωντάνια καιτην ανυπομονησία τους ναξεκινήσει ο καλπασμός. Οιχαίτες τους είναι κοντοκου-ρεμένες και καταλήγουν σελοφίο στο μέτωπο και οι ουρέςτους είναι περιποιημένες και πιθανόνστην άκρη στολισμένες με κορδέλα.

Τα άλογα είναι φτιαγμένα από μπρού-τζο, σε ένα σπανιότατο μείγμα με 98%χαλκό, 1% μόλυβδο και 1% κασσίτερο.Αυτό το μείγμα έχει πολύ υψηλό σημείοτήξης, γεγονός που καθιστούσε εξαι-ρετικά δύσκολη και παρακινδυνευμένητη χύτευσή τους. Τα άλογα είναι κού-φια από μέσα για να είναι ελαφριά καιαποτελούνται από ένα λεπτό στρώμα μπρούτζου. Αυτό δείχνει τηνιδιαίτερη γνώση του καλλιτέχνη που το φιλοτέχνησε. Η σύνθεση αυτήτου μπρούτζου είναι κατάλληλη για την επιχρύσωση των αλόγων, ηοποία επιχρύσωση στο μεγαλύτερο μέρος της παραμένει με την εντυ-πωσιακή λάμψη της μέχρι σήμερα.

Η ιστορία τους είναι μοναδική. Υπάρχει η υπόθεση ότι δημιουρ-γήθηκαν ως αφιέρωση των Ροδίων στους Δελφούς για πολεμική νίκητους. Κατόπιν ο Νέρωνας λαφυραγώγησε 500 αγάλματα από τουςΔελφούς θυμωμένος για το χρη-σμό του μαντείου που τον κατη-

γορούσε για τις πράξεις του. Μεταξύ αυτών ήταν πιθανώς και τοσυγκεκριμένο τέθριππο. Μεταφέρθηκε και στήθηκε για να εξυμνείτον ιμπεριαλιστικό θρίαμβο του Νέρωνα στη Ρώμη, στον Καπιτωλί-νο λόφο (το 62 μ.Χ.) επάνω σε μια αψίδα. Κατόπιν μεταφέρθηκε καικόσμησε την αψίδα του Τραϊανού, όπου και παρέμεινε εκεί μέχρι πουο Μέγας Κωνσταντίνος το μετέφερε μαζί με εκατοντάδες άλλα αγάλ-ματα από διάφορες πόλεις για να στολίσει τη νέα του πρωτεύουσα,την Κωνσταντινούπολη (το 330 μ.Χ.) και ιδίως τον ιππόδρομο, πουως μοναδικός τόπος συνάντησης του αυτοκράτορα με το λαό έπρε-πε να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακός. Ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφε-ρε ήθη των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων συνδυάζοντάς τα με στοι-χεία της χριστιανικής θρησκείας. Έτσι διατήρησε το έθιμο να ταυτί-ζεται ο αυτοκράτορας με τον θεό Ήλιο, τον οποίο συγκεκριμένα

εόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου,ημέρα που καθιερώθηκε επί-σης για την εορτή της γέννη-σης του Χριστού. Ο θεός Ήλιοςδιέσχιζε τον ουρανό και τοάρμα του το έσερναν 4 χρυ-σά άλογα, που συμβόλιζαν τις4 εποχές. Έτσι κατ’ αντιστοι-χία οι ομάδες που αγωνίζοντανστο ρωμαϊκό ιππόδρομο ήταντέσσερις (κυανοί, πράσινοι,ερυθροί και λευκοί).

Το συγκεκριμένο τέθριπποπαρέμεινε στον ιππόδρομο της

Κωνσταντινού-πολης μέχρι την4η Σταυροφο-ρία. Όταν οιΣταυροφόροιμετά την κατά-ληψη της πόληςπυρπόλησαν,λεηλάτησαν και

απογύμνωσαν τη Βασιλεύουσα από όλους τουςθησαυρούς της και μετέφεραν το τέθριππο στηΒενετία. Οι Βενετοί για να καλλιεργήσουν το μύθο

ότι ήταν οι κληρονόμοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και οι συνεχι-στές της Χριστιανοσύνης τοποθέτησαν το 1254 τα τέσσερα άλογαπάνω από την περίστηλη μεγάλη στοά της κεντρικής πύλης της Βασι-λικής του Αγίου Μάρκου. Εκεί παρέμειναν μέχρι που ο Μέγας Ναπο-λέων (το 1797) κατέλαβε τη Βενετία και μετέφερε τα άλογα στο Παρί-σι. Υπήρξε όμως κατακραυγή και τελικώς μετά την πτώση του Ναπο-λέοντα τα άλογα επέστρεψαν στη Βενετία. Το 1980 εξαιτίας τουκινδύνου φθοράς τους από την μόλυνση και την υγρασία τα άλογα

μεταφέρθηκαν στο Μουσείο και στη θέση τουςτοποθετήθηκαν αντίγραφα.μÈ‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈΤ˜ �ËÁ¤˜

Pickeral, T., The Horse, 30.000 Years of the Horse in Art, Merrel Ed., London, 2006 Φρήντμαν, Τσ., Τα άλογα του Αγίου Μάρκου, Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα, 2006