هندسی تعریف در میشود، خوانده َچ�فد کهن فارسی زبان در که در ٬قوس و است منحنی شکل یا خطمیگیرد ٬معماریاصطالح قرار درگاه یک در سر روی که تاقی باریکه . ٬به میشود اطالق

کلی طور به میشود ٬تاق آن تابع ترکیب نظر از تاق که شکلی و است دیوار دو بین پوشش مفهوم همان٬به . لذا است دیگر باَچفد :٬تعریفی . است نوع دو بر پوشش کلی طور به دانست َچفد ادامه را تاق -۱میتوان

(.-۲تخت. س�غ) منحنیتخت- ۱ پوشش

شکل لحاظ از تخت واردبر ٬پوشش نیروهای برآیند پوشش گونه این در که ازآنجایی و است صاف سطح یکاست عمودی M کامال مقاوم ٬تاق حمال تیرهای از استفاده استفاده مستلزم آن مقابل در تاق استایی

در. آهن کارگرفتن به از قبل .٬معماریاست میشد استفاده َچوبی حمال تیر از M معموْالاست کمیاب بنا برای استفاده قابل َچوب ایران در که آنجایی همواره ٬از تخت پوشش مشکالت باشکل

. هخامنشی دوران در است بوده خود ٬توام کاخهای پوشش برای نیز ایرانی ثروتمند مقاوم ٬امپراطوری َچوبدوردست نقاط دیگر و لبنان از را سدر درخت َچوب جمله آورده بااز دست به هنگفت های هزینه تحمل

. پوشش آنچه آورد .بامی اغلب بود موریانه وجود کرد می غیرممکن نقاط بعضی در را َچوب از استفادهایران بنام ٬زمینهای کویر حاشیه و ایران درمرکز خطرناک بسیار موریانه نوع یک و است خیز موریانه

) = (" ظرف" را َچوبی در یک مثال عنوان به که دارد وجود ساز گ̀ل ترده فقط ۱۵ترده که میخورد طوری روز . را آن موریانه که آید می عمل به ایران داخل در َچوب نوع دو یکی فقط میماند باقی رنگ پوسته آن از

. . سرو مثل کندر یا دارند صمغ یا َچوبها این ندارد وقتی ٬کاج٬دوست تا هم کندردار َچوبهای در و صنوبر و ناژودارد وجود کندر است ٬بوی موریانه از کندر ٬مصون بوی رفتن زبین ا محض به خوراکی ٬ولی خوش َچوب

. . . بنا خورد نمی هم را نی شوره موریانه است امان در موریانه گزند از شورانه َچوب تنها میشود موریانه برایکیفیت لحاظ از اگر حتی َچوب کاربرد شد گفته هم ٬برآنچه را بزرگ های دهانه پوشش برای کافی قدرت

. ٬داشت دوران رتمام د الوصف مع بود خطرناک (٬ما معماریامری ( سغ منحنی پوشش کنار دهانه ٬در در . دهانه تا M معموْال پوشش نوع این اما میشود مشاهده هم تخت پوشش کوَچک ۲.های * ۳الی ۵ شده اجرا گز

. َچهل. مثل است شده اضافه آن به بنا یک ساختمان از بعد تاریخی دوره َچند در تخت پوشش گاهی استدرآغاز که اصفهان . ٬ستون این دوم عباس شاه و صفی شاه زمان در بعد است بوده جلو ستاوندهای بدون

. جلو ایوان پوشش کرخه ایوان در است شده اضافه آن به پادیاو بابخش های پایه وضعیت به نظر ٬توجه به . های دهانه در َچوب از استفاده موارد الوصف مع است زیاد M نسبتا هم آن دهانه و است بوده تخت که میرسد

. است نادر بزرگ

2) ( منحنی- سغ پوشش . که یاس و نسترن و نخل و تاک های شاخه به بیشتر را ازغ میشود خوانده ازج عربی در ازگ یا ازغ یا سغ

. . کاشانی جمشید الدین غیاث میشود تلفظ ازگ بیشتر تاق مورد در میکنند اطالق دارد منحنی و کمانی شکل . یک از شکلی لحاظ از که است پوششی واقع در سغ پوشش است برده کار به تاق برای را لفظ این

. ) در) گنبدها و تاقها بر وارد بارهای تحمل برای مناسب َچفد انتخاب دارد پیروی ، َچفد ایرانی معماریقوسعملی تبحر و تجربه دراز سالهای حاصل که است گرفته صورت بنا ایستایی و ساختمانی منطق اساس بر

)) (( و است زیبایی و عظمت القاء و ایجاد مبنای بر بیشتر اژیو قوس امتخاب q مثال اروپا در آنکه حال ، استاروپا به زمین مشرق از که است اروپایی های پارَچه طرح از تقلیدی هم این استکه آن بر عقیده را بسیاری

. است رفته ) ( تمایل وارده بارهای رمقابل د آن بسیار پذیری تحمل دلیل به بیضی مرغی تخم قوسهای به رازیگران

. داشتند فراوانمرتبط و مترادف مرغ تخم لغت مناطق از بعضی در که بوده حدی به ایران در مرغی تخم َچفد بااهمیت

" " . شده نامیده پرت مرغانه تاقی، پل و میگویند مرغانه تاق به ایران، شمال در q مثال است شده می تاق " از. " میرود،بعضی بکار خاگ لفظ مرغ، تخم واژه برای ایران نقاط از بسیاری در که آنجایی از است

ایرانی .باپوششهای . اصفهان جامع مسجد خاگی گنبد مثل مشهورند خاگی نام به بیضویشان، شکل به توجهعلت کویر آشناییبه نواحی قنات بامردم از که مناطقی دیگر و مناطق درآن بیضی، َچفد بسیار مقاومت

( که میگذاشتند کار را بزرگی های تنبوشه درآن قنات، ریزش از جلوگیری میکردند،برای استقاده آبیاری برای. ) گاهی بود شده ساخته مرغی تخم قوس شکل به ان مقطع که میگویند گم یا گول آن به محلی اصطالح در

. بود مرغی تخم قوس از بخشی کدام هر که میساختند تکه سه را گولها این قنات دهانه زیاد وسعت علت بهاز دایره، نیم شکل لذا نمیشود، استفاده باربر قالب از تاق زدن برای ایران در َچون که نکنیم فراموش

. میشکند مختلف نقاط در بکاررفتن، صورت در و نیست مناسب تاق و َچفد برای ایستایی لحاظ ( زاویه افق سطح به نسبت که ای ناحیه شکرگاه ناحیه در که ترتیب این ( 22.5به بیرون به ،رو دارد درجه

( زاویه افق سطح به نسبت که قسمتی ایوارگاه ناحیه در و ( 67.5میشکند در و َچاکد می تو به رو ، دارد درجه . معماران فوق های شکست از جلوگیری منظور به اندیشی َچاره در میشود کلکن و میکند بر سر تیزه ناحیه

( را کرده،مرکز کوَچکتر را قوس شعاع یعنی میکشند داخل جانب به شکرگاه تا پاکار از را قوس ایرانی، ) قوس تا میگیرند بزرگتر را شعاع است، داخل متوجه شکست که ایوارگاه ناحیه در و آورند می نزدیکتر . کمی را تیزه یعنی اندازند می میکند،خفتش سربر قوس که کلکن رناحیه د و شود متمایل خارج بسوی

. . یکی که آید می بوجود َچفدی ترتیب این به میشود کمتر دهانه دوم یک از خیز که ای گونه به میگیرند پایینتر. . است خود بر وارد فشارهای متحمل و باربر َچفد این است هفت او پنج نام به ایرانی مرسوم َچفدهای از

. ) ( . دار تیزه و بیضی دار مازه میشود تقسیم عمده بخش دو به منحنی پوششو میشود ایجاد منحنی قوس دو زتقاطع ا و است تیز ان پیداست،راس نامش از که ای گونه به دار تیزه َچفد

. . نوع دو هر است بیضی از بخشی و است شکل هاللی دار، مازه َچفد راس میگویند هم جناغی قوس آن به( َچغازنبیل معبد در را آنها نمونه بهترین که دارند دیرینه ای ایران،پیشینه در (1350َچفد ،میتوان میالد از پیش

. نمود مشاهده ) ( ) ( و هخامنشی دوران درودزن ،سد ماد دوران نوشیجان تپه در بلکه َچغازنبیل، در تنها نه را جناغی َچفد گرَچه ) ( را دوران آن َچفدهای بیشتر معذلک دید، میتوان اسالم از پیش گوناگون بناهای و ساسانی دوران کسرا تاق

به اما است، دار مازه پوششها نیز،بیشتر اسالم از پس اولیه های سده تا حتی و دهد می تشکیل ای مازه. میگیرد را آن دار،جای تیزه پوششهای و َچفدها تدریج

) ( اسالم ورود از دار،پس مازه چفدهای جای به جناغی دار تیزه چفدهای جایگزینی علتمیکرد مرتفع بسیار را بنا ، ای مازه پوششهای که دانست َچنین میتوان را جناغی َچفد جایگزینی عمده علت

جناغی َچفد از بود، ارتفاع کاهش ویژه به بنا، شکوه کاستن جهت در کوشش اسالمی هنر در َچون و . برای مثال بهترین داد می وار مردم و انسانی مقیاس ساختمان به توجهی قابل میزان به که کردند استفاده

( سده دامغان خانه تاری بنای دو مقایسه تدریجی تحول ) 2این ) سده فهرج مسجد و ( 1هجری است هجریسده یک از کمتر . باکه در ولی است، ای مازه پوششها و َچفدها همه فهرج، مسجد در دارند فاصله هم

. است گرفته خود به ای تیزه شکل َچفدها از برخی خانه تاری

توضیحی است ْالزم بپردازم، دار مازه و دار تیزه َچفدهای معروفترین از تعدادی معرفی به اینکه از پیشمورد در :معماریاصطالح 2کوتاه شود داده گداز جان و گداز تن نام به ایران

تقابل در خود ایستایی برای بنا و آید می وارد بنا به که را نیروهایی انواع ایرانی، آنهاست،مثل بامعماران . … در که بنا از بخشهایی به اما نیست رویت قابل گویند،َچون گداز جان خمشی، و فشاری،رانشی نیروهای

… رویت قابل که تیرهاو ، ها کالفها،تویزه میشود،مثل ساخته زمین، به نیروها این هدایت و مقابله جهت . . و روح معنی به جان دارند را معنی همین نیز تن و فارسی،جان ادبیات و فرهنگ در میگویند گداز ،تن است

. میباشد انسانی هستی نادیده قسمتایرانی َچفدهای انواع معرفی

. قسمتی فقط این که است بدیهی میپردازیم ایرانی َچفدهای پرکاربردترین و معروفترین معرفی به اینجا در

در موجود َچفدهای نیز معماریاز و بیشتر مطالعه برای مندان عالقه و میباشند نحوه با آشناییایران: نمایند ،مراجعه ام کرده معرفی باْال در که کتابهایی به آنها ترسیم

دار مازه َچفدهای انواع / = / = = / مازه َچفد کند هلوَچین یا بیز کند ای مازه َچفد تند هلوَچین بیز تند ای مازه َچفد بستو یا تیز ای مازه َچفد

کفته ایدار تیزه َچفدهای انواع

/) ( / / / / / کلیل َچفد آذری و پارتی کلیل َچفد کفته هفت او پنج کند هفت او پنج تند هفت او پنج سروک َچمانه َچفد/ / / / / تند/ شبدری َچفد کند بزی شاخ َچفد تند بزی شاخ َچفد کند بخشی سه َچفد تند بخشی سه َچفد کمشی

..… / و پا تو پا َچفد کند شبدری َچفد

در قوس و تاق به مربوط مطالب ادامه اثرهای معماریدر از یکی به هم ای اشاره نیست بد ایران،) معماریمشهور . در ویژه به ایران از نمادی به که است َچندسالی که اثری باشیم داشته ایران معاصر

. ) ( . ) است پیشین شهیاد آن یادمان بنای و آزادی میدان همانا اثر، این است شده تبدیل المللی بین های رسانه ) ( از امانت حسین بنا این معمار گیری بهره نحوه همانا شد، خواهد اشاره آن به که َچیزی تنها اینجا در

می معماریَچفدهای بنا این در وی طراحی کانسپت و مفهوم به کوتاه ای اشاره و خویش اثر در ایرانفرصتی. و دیگر زمانی به را دارم بنا این طراحی به که نیز نقدهایی و باره این در بیشتر های نوشته باشد

. میکنم واگذار مناسبیادآور که بوده بنایی طراحی کارفرما خواست گویا آن، یادمان بنای و میدان این طراحی سال 2500در

( . ) ( زمان آن در که َچرا باشد آن پایتخت برای گونه دروازه نمادی نیز و شهیاد ایران سایت( 1345شاهنشاهی ، و داشت قرار مهرآباد المللی بین فرودگاه نزدیکی در و تهران شهر غربی الیه منتهی در آزادی میدان کنونی

.) ( همچنین است َچنین این حدی تا هم امروزه البته و رفت می شمار به تهران ورودی مبادی نوعی به . برای نیز معمار بود شده بینی پیش نوین، ایران نیز و کهن ایران از آثاری نمایش برای هایی موزه طراحی

دوگونه نمادین، صورت به آن تاق هر در که کند می طراحی َچهارتاقی فرم یک کارفرما خواسته برآوردنَچفد . معماریمشخص . ) ( می امانت بود مشخص کار این دلیل کند می طراحی را دار مازه و دار تیزه ایران

سمبل نوعی به دار، تیزه َچفد که َچفدهای معماریدانست مشخصه دار، مازه َچفد و اسالم از پس ایرانیدر کاررفته . معماریبه . تاقها است توجه فابل اینجا در وی طراحی است اسالم از دار باپیش مازه َچفد

را دار مازه تاق این امانت و است دار تیزه َچفد آنها بیرونی نمای ولی اند، گشته طراحی باطراحیدر بندی یادآوررسمی که نوعی معماریفرمهایی به و کرده دار،وصل تیزه َچفد به است، ایرانی کهن

در . معماریایوان َچفد دو کنید، می نگاه که طرف هر از شما گونه بدین است شده یارآور نیز را ایران . معمار بینید می سرهم پشت را دار تیزه و دار تهران بامازه وارد که کسی به است خواسته خود طرح این

: بگوید شود، میو است استوار اسالم از پیش و اسالمی تمدن دو بر آن شالوده که شوید می سرزمینی پایتخت وارد شما

. ) ( معمار دارد قرار هخامنشی کوروش ، آن تمدن و تاریخ یا سرزمین این فراز در بادر بازشوهایی طراحی ) ( نکته این به که است ،خواسته است هخامنشی پادشاهان تاج یادآور که کنگره شکل به برج این باْالی . اشاره که همانگونه که دارد پاریس ایفل برج به نیز عجیبی شباهت طرح این کلی فرم الیته کند اشاره

. نحوه ونیز آن زیبای و دقیق العاده فوق اجرای البته نوشت خواهم طرح این بر تیز نقدی آینده در کردم،. باشد می توجه قابل بنا ساخت در سنگها این انواع و تعداد و سنگها اتصال

طی در که است این است، ذکر قابل پایان در که آنچه اثر 35اما در گذرد، می بنا این ساخت از که سالی )... ( آن میدان و بنا این ، و آمد و حرارت،رطوبت،رفت تغییر سروصدا، دود، همچون طبیعی و انسانی عوامل

که هستند نیازمند فوری و جامع مرمتی به که اند دیده فراوانی بر باآسیبهای حاکم دوگانه مدیریت به توجه ) زودی) به امر ،این است تهران شهرداری عهده بر میدان مدیریت و رودکی بنیاد عهده بر بنا مدیریت آنها

. بود نخواهد پذیر امکان

تاقهاتاق برای توان می که تعریفی ترین اصطالحات باساده تاق معماریرعایت که است این کرد عنوان

یا دیوار دو مابین محصور سطحی در است مختلف محورهای یا محور یک امتداد در َچفد َچند یا یک حرکت. باربر ستون َچهار کم دست

) ( )) (( لغت و خمیده شاخه معنی به است ازگ معرب ازج است گفته ازج کاشانی جمشید الدین غیاث را تاق. است آورده َچفد جای به را تاق

اصفهان جامع مسجد در آهنگ تاق

: است نظر مورد عمده اصل دو تاقها مبحث .1در تاقها- انواع کارکرد و .2ترسیم اجرا- طرزضرورت مورد این در اجمالی شرحی شد، باربر ستون و حمال دیوار به اشاره اولیه تعریف در اینکه به نظر

دارد:: شوند می تقسیم عمده دسته دو به .1دیوارها . 2باربر- مقایسه- در q معموْال باربر دیوارهای باربر نوع باغیر

. رابطه در برخوردارند بیشتر ضخامت از باربر که باغیر مصالحی ضخامتها بانوع شوند، می ساخته آن . آجری باربر دیوار یک ضخامت حداقل q مثال است . 35متفاوت این خشتی، دیوار در آنکه حال است سانتیمتر

به .80حداقل رسد می سانتیمتر ) ( زمین به نهایت در و پی به را میگیرد،فشارها قرار آنها روی سقف بارپوشش q معموْال که باربر دیوارهای

. میکنند منتقل )) (( گویند می تیغه یا اسپر آنها به که غیرباربر دیارهای دیوار باضخامت ارتفاع و طول و مصالح نوع به توجه

آجری ) تیغه ضخامت بیشترین q مثال آنها بر وارد بار فشار اساس کم، 11بر ارتفاع و طول در و سانتیمتر. 5حداقل ) جرز از معینی فواصل در باربر سراسری دیوارهای در q معموْال شود می ،محاسبه است سانتیمتر

و دارد،بکاهند کمتری ایستایی و مقاومت ضریب که دست یک دیوار طول از بتوانند تا میکنند استفاده پایه . . سرتاسری دیوار از استفاده جای به قات ا از بسیاری سازند تر وسیع و متنوع را ساختمان داخل فضای

. دایره و گرد مقطع که را باربری جرزهای و ستونها ناصرخسرو، سفرنامه در میکنند استفاده ستون از باربر )) (( جرزهای و استوان دارند، (( باای ستونهای )) نیم و ستونها به و شده نامیده ستون را دیگر مقاطع

. )) (( است شده گفته پایه پیل نیز دیوار به َچسبیدهرا باربر پایه و جرز q معموْال دیوارها اجرای ساخته . بادر برابر های پایه اول بلکه َچینند نمی یکجا اسپر

را آن و َچینند می را اسپرها اولیه نشست از پس و کنند نشست تا هشت ))بامیشوند اصطالح به دیوار پایه. )) میکنند گیر و

آزاد را دیوار بقیه و کنیم وارد سقف َچون باری قسمتها از بعضی در یکنواخت دیوار یک در اگر . ترک بخش دو بین محل در دیوار لذا داشت خواهد بیشتری نشست است، آن روی بار که بگذاریم،بخشی

. که ترتیب این به میکنند، ندارد،سبک اضافی بار که را ،محلی شکست از جلوگیری برای میشکند و میخورددیوار پایین ) بادر را دیوار باْالی تاقچه رف ساختن نیز و زمین از فاصله متر یک به نزدیک ای تاقچه ساختن

. ) عملکردهای بر عالوه ها تاقچه این بنابر میکنند نازک دلخواه اندازه به را ،دیوار گویند رف ( در بیهودگی از پرهیز از دیگری نمونه دارند نیز را دیوار در نیروها توازن معماریگوناگونشان،خاصیت

ایرانی(.رو دو هر دارند،در راهرو سمت به دیگری روی و تاْالر سمت به رو یک که تاْالرها دیوار مثل دیوارها بعصی

. راهرو تاقچه و باشد داشته را خشت یک گودی میتواند بیشتر عملکرد به نظر تاْالر تاقچه دارند باتاقچههم روی که خشت، نیم گودی کمتر . 1.5اهمیت می باقی دیوار ضخامت عنوان به آنچه شود می خشت

حداقل باید . 1.5ماند، و باشند کمتر خشت سه از نباید شوند، می تاق بار متحمل که دیوارهایی باشد خشت. کرد ایجاد تاقچه آن در سو دو از نباید صورت این غیر در

قرار بررسی مورد را تاقها اجرای نحوه است بپردازیم،ْالزم ایرانی تاقهای انواع بررسی به آنکه از پیشدهیم.

تاقها اجرای نحوه1* = = زخم- پر ضربی تاق

صورت به افقی مقطع در زیر از و دارد قرار خود از کامل صفحه در روبرو از خشت یا آجر اجرا نوع این در . دهند می قرار طوری را آجرها بعدی دور در و َچینند می را آجر ردیف یک اجرا این در شوند می دیده نره . تاق نوع این اجرای شود بیشتر آن پوشش استحکام ترتیب این به و نگیرند قرار هم روی ردیف دو بند که

به آن پیشینه و است ایران به . 3500منحصر زیاد ساسانی دوران در اجرا نوع این رسد می پیش سال . و لنچان بکران پیر ایوانهای اسالم، از بعد های نمونه از است کرخه ایوان آن مشهور نمونه که بود معمول

( تبریز در علیشاه به باارگ نزدیک های .30دهانه ) اند معرفی قابل است رفته بین از امروزه که متردو انتاهیی بستر سپس سازند، می است باربر که را تاق طرفین دیوارهای ،نخست ضربی تاق اجرای در

) ( دیوار روی است قرار تاق که رمحلی د باشد اسپر ایجاد امکان که جاهایی در آورند می باْال را دیوار ) اندازه) به را دیوارها تاق پای جای .1.5الی 1بنشیند به گیرد قرار آن روی تاق آجر تا نشینند می عقب آجر

. . * صورت به آغاز از q معموْال را تاق شود می شروع آنجا از تاق که است جایی کیز گویند کیز گودی این( . رج َچند تا را پاکار بلکه کنند نمی اجرا . 50الی 40منحنی ) در بعد برند می باْال عمودی طور به سانتیمتر

. . در عمودی که تاق از بخش این به است مرسوم دنیا همه در شیوه این گردد می آغاز قوس عطف، نقطه. ) ( گویند پاراستی یا پاراسته گنبد در َچه و تاق در َچه قوس در َچه رود می باْال دیوار امتداد

. را قوس آنکه بر عالوه پاراستی میگیرد خود به مختلفی ابعاد دوران، سلیقه حسب بر ها پاراستی این. است موثر بسیار نیز رانش از جلوگیری در میکند، کاملتر و شکیلتر

. رجهای و میشود انتهایی اسپر به متمایل اول رج ضربی تاق در میکنند شروع را تاق پاراستی اجرای از پس ( میکنند،یعنی و�ر را �ر پ بنایی اصطالح در ترتیب این به میشود زده هم به متمایل و متصل ترتیب به بعدی

. .) میکنند کور را آن رسید، پایان به تاق رجهای وقتی گویند کردن �رو�ر پ آن به مجموع در و میکنند تکرارتکیه آن به تاق اول رج که باشیم داشته را انتهایی اسپر نتوانیم بنا ویژه عملکرد علت به که هایی نقشه در . اول رج اگر زیرا شود متکی آن بر تاق اول رج تا میگذارند کار اسپر جای به دیوار انتهای در تویزه کند،یک . در مسئله این میریزد فرو و نداشته کافی ایستایی شود، کارگذاشته افق سطح به نسبت عمودی qq کامال

تخته معماری و َچوب نبودن دسترس در علت به ایران در لی و نیست مطرح قالب کاربردن علت به غربی. میشوند اجرا قالب بدون تاقها q عمدتا قالب استفاده برای نقاط همه در

. *)) ایران )) در آورد می پیش را آجر دوبند هر بین درزگیری مسئله استروتومی نبودن متداول و تاق منحنی . را سفال های تکه یعنی میگذارند گاز را بند دو تا بابین دهند می قرار اجرا حین در آجر درزهای بین مالت

. رود پیش یکپارَچه تاق2 = = هره- ایالمی رومی صورت به تاق اجرای

به روبرو منظر واز عمودی مقطع در که است ای گونه به خشتها یا آجرها قرارگیری طرز اجرا نوع این در . مناسبت به اجرا نوع این نمایانند آن کامل صفحه صورت به افقی مقطع در و میشود دیده نره صورت

. میرود بکار وسیع های دهانه در باربری و استحکام قابلیت( کهن روم از اجرا طرز این که است شده دریافت اینطور رومی واژه ولی( ایتالیااز است، آمده ایران به

تاریخ با به اجمالی )معماریگذری َچغازنبیل در ایران ( 1250کهن را اجرا نوع این میالد از پیش(( پایین) در نخست تصویر به q لطفا )میبینیم تاقها و قوسها انواع . ( 2 شناخت بیرون(( های آرامگاه در کنید نگاه

نیز دورانتاش منحنی باشهر q تدریجا آمده باْال دیوار که صورتی همان به طبیعی قیر مالت و بزرگ آجرهایبه نیز ورودی سردرهای است،حتی گرفته خود به رومی صورت تاق، اجرای و کرده پیدا ادامه نیز تاق

بوده ابتدایی بسیار صورت به زندگیشان رومیها که است زمانی به مربوط این و اند شده زده رومی صورتاست.

به باْال در تا میگیرد صورت آجر َچیدن دیوار دوطرف از که است آن اهمیت حایز نکته رومی، تاق اجرای در*. . نیست کیز به میرود،احنیاج پیش دیوارَچینی امتداد در سقف َچون اجرا نوع این در شوند بست و قفل هم

رفته جا همه به ایران غربی شمال و غربی نواحی از که باشد آن رومی تاق تسمیه وجه که میرسد نظر بهاست.*

پوسته‌ای قوس‌های درتئوری آجری گنبدهای تحلیل

وارده، قائم بارهای حمل برای آن توانائی که نمود تعریف ای سازه می‌توان را قوسقوس دهانه وسط طرف به دو هر که دارد آن های گاه تکیه واکنش افقی موئلفه به بستگی

مرکزیت، از خروج پارامتر بدون فشاری نیروهای به به یابی دست همواره و می‌نمایند عملهای دوره شده انجام کارهای و است بوده االیام قدیم از وسازندگان مهندسین مدنظر

است تالش این از هایی می‌باشدُ نمونه وگنبدها ها قوس با هایی ساختمان شامل که قدیم. است ایران در نیز و دنیا در بزرگی فضاهای و مساجد و ها مقبره پوشش آن نتایج از که

طرز لیکن می‌گرفت انجام آجری و سنگی های گنبد توسط بزرگ های دهنه پوشش قبل، های دوره دراین اجرای و نبود علمی‌روشن صورت به ساختمان و مصالح مقاومت نظر نقطه از گنبدها گونه این عملکرد

به ها سقف نوع این سازندگان هنر غالبا و بوده متکی شخصی تجربیات روی بر ها پوشش نوعبدون میگردید منتقل شاگرد به استاد از نسل به نسل هنر، این نتیجه است، می‌رسیده ارث به شاگردانشان

. شود انجام ای مطالعه علمی‌آن ماهیت در اینکهاین از بسیاری تعداد شامل مسلما که ایران قدیمی ساختمانهای به راجع زیادی مطالعات اخیر سالهای در

گونه این عملکرد مورد در کنجکاوی نوع یک نتیجه در که است گرفته انجام است، گنبدها و ها قوس نوع . موجود مصالح با خود زمان در ها فرم نوع این است آورده وجود به نیز مصالح مقاومت نظر نقطه از بناها

نتیجه در و کشش تحمل بتواند که مصالحی نبودن صورت در و بوده فشار تحمل به قادر فقط زمان آن . هایی دگرگونی که فوْالد وجود امروزه است بوده بفرد منحصر باشد داشته را خمشی لنگر تحمل قابلیت

و معماری شاهکارهای از خود زمان در که آجری گنبدهای شده باعث آورده، بوجود ساختمانی فرمهای در. گیرد قرار فراموشی بوته در می‌شد محسوب ساختمانی

به مناسبی حل راه میتواند پذیری فرم قابلیت دیگری و فشار تحمل قابلیت یکی دلیل دو به بتن تکنولوژی . ایجاد آجری گنبدی های فرم در که هایی تنش سری از باشد شکل گنبدی های فرم به رسیدن منظور

گنبدی های فرم که می‌رسیم نتیجه این به می‌شود آن تحتانی قسمت در ترکهایی ایجاد سبب و می‌شودرا َچمش تحمل قابلیت اند شده ایجاد بنایی مصالح با که این اثر در میباشند جهته دو انحنای دارای که آجری

باتئوری بنایی گنبدی های فرم عملکرد بین نزدیکی رابطه لذا دارند، را فشار تحمل قابلیت تنها و ندارند . می‌شود مشاهده بتونی ای پوسته های سقف

در مختصری باید نخست کنیم بحث بهتر مورد این در بتوانیم آنکه براینازک غشا تئوری از پیروی که آرمه بتن ای پوسته گنبدی های سقف تئوری به مربوط اصل َچند مورد

Membranetheory . میتوان گنبدی پوستهای های سقف مورد در که روابطی ترین ساده نمود اشاره می‌کند. است زیر شرح به نوشت

گنبدی های سقف قائم و افقی های مولفه ای سازه تحلیلشعاع به کامل کره نیم یک می‌گردند rَچنانچه وارد النهار نصف امتداد در گه نیروهایی و کنیم و Tرافرض

میگردند وارد ها حلقه امتداد در که هایی را Hنیرو گنبد وزن داشت :Wو خواهیم بنامیمT=W/ 2 ∏ r Sin^2 K1

H= (-T) +r ш Cos K1 ( صفحه از که را گنبد وزن اگر دارد ( a-aحال قرار باْال داشت :wبه خواهیم بنامیم

W=2 ∏ r^2 (1-Cos K1) ^ш

مقادیر تغییرات َچنانچه زاویه Hو Tحال که است کافی باشیم خواسته گنبد مختلف نقاط در از )K1را (0را.90تا ) رسید( خواهیم زیر نتایج به صورت این در دهیم تغییر

نیروی که دید می‌توان . Tبسادگی به باتوجه است فشاری همیشه نیرو قائم مولفه یعنی است مثبت همیشهنیروی 2شکل اقل Tمقدار حد یک اکثر wr/2از حد مقدار یک به تدریج به و شده زیا بتدریج گنبد راس wrاز

. می‌رسد گنبد تحتانی قسمت درافقی و Hمولفه است فشاری بصورت گنبد راس های قسمت در میشود وارد افقی های حلقه امتداد در که

افقی صفحه تا آن پایین b-bمقدار قسمت در و می‌آید در کششی صورت به بعد به آن از و کرده پیدا تقلیلبه – آن مقدار . wrگنبد صفحه مورد در زاویه B-Bمی‌رسد و 51برابر K1مقدار . 50درجه می‌باشد دقیقه

شکل و مطالب این به توجه :3با می‌آید بدست زیر نتایجنصف - – امتداد در ف زاویه شدن بازیاد که داریم فشاری های نیرو همیشه ها النهار نصف امتداد در الف

زاویه شدن زیاد با که داریم فشاری های نیرو همیشه ها . K1النهار می‌شود زیاد نیز فشاری نیروی مقدارافقی – نیروهای مولفه پایین Hب به خنثی حلقه از و است فشاری خنثی حلقه تا گنبد راس از ها حلقه در

زاویه افزایش با خطی بطور کشش این و می‌کند افقی های حلقه در کشش بطوری K1تولید میشود زیادشکل ) ها النهار نصف امتداد با موازی هایی ترک بروز سبب .3که می‌کند(

آجری های گنبد در ضخامت ازدیاد لزوم

شکل آجری های گنبد مقطع سطح مشاهده ضخامت 4با که دید می‌توان تا tبراحتی گنبد راس از بتدریجفشاری نیروهای ازدیاد تابع که بطوری کرده پیدا ازدیاد آن پایین کششی Tقسمت . Hو می‌شود

خنثی حلقه حد از و می‌باشد النهارها نصف با مواز می‌شود مشاهده ها گنبد نوع این در که هایی ترکحلقه کششی نیروی ازدیاد تابع و شده گشادتر ترک مکند پیدا امتداد پایین به ترک که بتدزیج و شده شروع

می‌شود. Hهای اصفهان جلفای ارامنه کلیسای گنبد زنجان، در سلطانیه مسجد گنبد نظیر هایی ساختمان در ترکها نوع این

. نمود مشاهده مشهد در ربیع خواجه مقبره گنبد و ) زیاد ) را گنبد ضخامت گنبد پایین های قسمت در کششی نیروی اثر در ترک ایجاد از جلوگیری منظور بهسطح وسیله بدین که شود، گذاشته کار گنبد محیط در ضلعی هشت با ضلعی شش هایی حلقه یا و نموده

. اند کرده کم را حاصله کششی تنش و کرده زیاد را مقطعتنش که است شده مشاهده و شده محاسبه تقریبی صورت به فوق کششی خستگی موارد، از خیلی در

. قبول مورد کششی گونه هیچ بناها گونه این در تئوریک بصورت گرَچه است کم خیلی شده ایجاد هایمکانیکی بست و قفل بوسیله میتواند کششی کوَچک های تنش این که کرد فرض می‌توان لیکن نمی‌باشد

. شود جذب َچوبی کششی تیرهای یا و مالت و آجر َچسبندگی یا و ها آجرکششی حلقه ای سازه تحلیل

حلقه از استفاده لزوم گنبد شکل ای کره فرم بودن ناقص ندارد کامل ای کره نیم شکل گنبد که حالتی در . میکند ایجاب را گنبد خاتمه قسمت در کششی

می‌شود : محاسبه زیر بصورت نازک غشا تئوری به توجه با میآید بوجود حلقه در حالت این در که کششیS=T r Sin K1 Cos K1

رابطه از یاS=(r w Sin K1 Cos K1)/ (1+Cos K1)

کششی زاویه Sنیروی زاویه K1<90مادامی‌که وقتی و بوده مثبت نیروی K1=90است خواهد Sشود صفربار. تحت و باشد کامل کره نیم گنبد فرم که زمانی تا که می‌شود مشاهده فوق مطالب به توجه با بودکششی حلقه به احتیاجی تئوریک طور به باشد شده بارگذاری می‌شود وارد گنبد سطح واح بر که یکنواخت ( . در وضع این البته بگیریم نظر در باشد کامل کره نیم از بزرگتر که را گنبدی فرم اگر حال بود نخواهد

که 90حالتی

تاقها اجرای نحوه بحث ادامه

۳ = = ْالپوش- ای تیغه َچپیله صورت به تاق اجرای . که است بدیهی دارد قرار روبرو دید و عمودی مقطع در باریک های ْالیه صورت به آجر لبه اجرا نوع این درو دارد خود بر وارد بارهای برابر در کمی بسیار کم،مقاومت العاده فوق ضخامت علت به تاق نوع این که

. و قم اخیر،در سده دو یکی در حال، این با شود اجرا تواند می کوَچک بسیار های دهانه و ها درگاه در فقطو * میشود نازکتر تاق که غلط تصور این با شده، اجرا نحو همین به نیز بزرگ های دهانه کاشان،پوشش . این بیشتر استحکام برای خطرناکند بسیار و میریزند فرو زودی به تاقها این ولی است، سبکتر ساختمان. گرَچه میگویند کردن پاْالنه آن به معماری اصطالح در که میدهند انجام هم روی ْالیه َچند در را آجرَچینی نوع

دهانه و ها درگاه برای هم باز حال این با دارد، بیشتری مقاومت ای ْالیه یک شکل به نسبت اجرا نوع این. دارد کاربرد کم های

( شبستانهای مثل متوالی دهانه سری یک تاقها،در اجرای از نحوه این شدید رانش از َچلوگیری برای گاهیتاق ( بعد و میکردند متصل هم به َچوب با تاق، به ستونها اتصال محل در را دهانه دو هر بین ستوندار مساجد

. بعد به قاجاریه دوران از میبریدند را َچوبها زنی، تاق اتمام از پس و نکند حرکت تاق اجرا حین در تا میزدندمهارت ضعف علت به را َچوبها زنی تاق پایان از پیمود،پس اجرا در را نزولی سیر ایران معماری که

. کار. َچوبها تاق، اجرای از بعد q عمال گرَچه قدیم سپهساْالر مسجد شبستان و مجد مسجد مثل نگهداشتندلطمه تاق کنند، حذفش اگر است، کرده عادت آن به تاق َچون ولی دهند، نمی انجام را رانش از جلوگیریاز) بعضی شبستانهای تاقهای بین در َچوبها وجود فلسفه درباره همواره که دوستانی توجه قابل میبیند

.) میکنند پرسش مساجد

تاقها = ۱انواع = ای- لوله ای گهواره آهنگ تاق . " " آن دیگر نام است معین امتدادی در َچفد نوع یک ادامه واقع در که است آهنگ ایرانی، تاق ترین ساده

. تاق نوع این به فرانسویها است ای . Bercuگهواره ) ساده( = شکل به توجه با میگویند ای گهواره یعنی برسو*. میشود نامیده ای لوله نقاط بعضی در آهنگ پوشش

. آب انواع مثل است پوشش دارد،مناسبترین ممتد دیوار دو دوطرف در که بناهایی در آهنگ تاق . به q عمدتا آهنگ تاق باشد یکنواخت سقفشان بخواهند که شکل مستطیل فضاهای و ها صفه انبارها،ایوانها،

. ) ( . گوهرشاد مسجد مثل پوشاند تزئینات آمود انواع با را آهنگ تاق زیر میتوان میشود اجرا ضربی صورت . . مسجد در صاحب ایوان مثل است پوش کانه یا کاربندی تاق زیر نیز گاه است شده کاری کاشی که مشهد

. . پیش را تصور این زیرین آمود گاه میکند عمل کاذب سقف مثل پوش کانه یا کاربندی اینجا در اصفهان جامع . تاق شکل q ظاهرا و بوده قلمدانی آجر با زیرین نماسازی َچون اند کرده اجرا رومی را تاق که است آورده

. که است قالب به نیاز q باشد،حتما رومی صورت به آهنگ تاق اجرای اگر آنکه حال است گرفته بخود را رومی (. تاق با بیشتر آشنایی برای میشود اجرا ندرت به ایرانی معماری در و دارد گوناگون مشکالت مجموع در

( تاقها و قوسها انواع شناخت به کنید نگاه (.( ۴آهنگ وبالگ همین در--------------------------------------------------------

پانوشت:. . میشود* نامیده آهنگ لفظ همان میکند،به القا نیز را نقب شکل تاق نوع این َچون گویند آه�نگ شیراز در

= = = * = جمعیت و انبوهی �نبه ا کلنبوه، کلمبوه ،کلمبو سخت پوسته �ل ک کلمبو تاق . در ساختارشان علت به جمله از هستند ایران هوای و آب شرایط برای مناسب بسیار ایرانی تاقهای انواع

. خواص بر کلمبوه،عالوه تاق اما موثرند بسیار سخت سرمای نفوذ از جلوگیری و شدید آفتاب کردن مالیممی نشان خود از خوبی بسیار زلزله،مقاومت مقابل در اینکه آن و است برخوردار ویژگی نوعی از فوق

دهد*.پوشش بهترین است،کلمبوه سست نیز مصالح و دارد سهگین طوفانهای که مناطقی و کویر حاشیه در

مرمت. و نگهداری و حفظ برای توجه معرض در ندرت به که نیز راه بین کاروانسراهای در است. شود خراب دیرتر که میگیرند کلمبوه را تاقها است،پوشش

- قم در کاروانسرایی کلنبو های تاقدیوار َچهار روی و ندارد شکنج و سازی گوشه یا سازی زیر M عمدتا که است کوَچکی گنبد واقع در کلمبوه تاق

. . زمینه در را کلمبوها گاه است سبد بافتن مثل آن اجرای طرز میشود اجرا مربع زمینه در ستون َچهار یا . زمینه نوع این اند کرده کرد،اجرا تبدیل دایره بعد و ضلعی هشت به را آن بتوان که مربع به نزدیک مستطیل

. های گوشه اجرا در حالتی َچنین در میشود دیده خراسان ویژه به ایران شرقی نواحی و کرمان در بیشتر.) ( دهانه شود ضلعی هشت گردد کلمبوه تاق زدن آماده زمینه وسط در تا میشود سازی ،گوشه مستطیل

بین کلمبوه ی اجرا برای ۲.مناسب .۳تا ۵ است گزتا که طوری به باشد، ظریف بسیار مینشیند،میتواند آن روی کلمبوه که دیواری آنکه اهمیت حایز ۶/نکته ۱

( . آن روی تاق رانش که دیواری آخرین خارجی دیگر تاقهای در آنکه حال کافیست دیوار ضخامت برای دهانه (. ) نسبت دارد زیاد ضخامت M ،معموْال آید وسعت (.۵به ۲می به ای دهانه در دست ۵یعنی دیوار گز،ضخامت

) ۲کم . حدود تا کوَچکتر های دهانه در بود خواهد ( ۳گز نسبت این ۳.بر ۱گز ۵ . پوشش در آنکه علت است ( هشت در کم دست است زیاد دیوار به پوشش اتکا نقاط که است آن میشود، کم دیوار ضخامت کلمبوه

.) میشود وارد دیوار به گنبد بار نقطهخیلی را کلمبوه بیرونی دیوارهای صدا سرو و سرما و گرما نفوذ از جلوگیری مناطق،برای بعضی در گاه

)* = ( های دهانه در ندارد، دیوارها باربری مسئله با ارتباطی M طبیعتا که عایق پنام عنوان به میگیرند ضخیمکم دست تا دیوارها نباشد،ضخامت مطرح پنام مسئله باشند،َچنانچه کلمبوه تاقها همه وقتی ۷/پیوسته ۱

۸/الی ۱. رسد می نیز دهانه--------------------------------------------------------------------

پانوشت: . کاله- لغات میشود گفته بادام یا گردو �ل ک است خارجی سبز پوست از بعد که بادام و گردو سفت پوست به

. دارند را پوسته و پوشش معانی نیز افرنگ �ل ک و . و- افتاده فرو و شده بلند کاله مثل کلمبوه پوسته ماندند پابرجا و ثابت کلمبوه تاقهای M اکثرا طبس، زلزله در

. بود ندیده آسیبی پوشش خود ولی کرده خرد را زیرش دیوارهایدود- ورود از جلوگیری برای خویش دهان مقابل پوشش عنوان به ذرتشتی موبدان که بود ای پارَچه پنام

میرفت کار به نیز ایرانی معماری در عایق معنی به که میبستند ها آتشکده آتش

کلمبو اجرایبا ستون چهار روی کلمبو :3اجرای است ممکن راه

1 . های- تویزه بنا ستونهای بین که ترتیب بدین است تویزه روی کلمبو اجرای نوع، ترین کهنتکمیل را کلبو پوشش و آورند می باال و میچینند ها تویزه روی بعو و کرده اجرا باربر

صورت. به و است مثلثها گوشه چهار سطوح منحنی امتداد در کلمبو پوشش واقع در میکنند . صاف سطح تا میچینند گود نقاط در را ها تویزه روی نیز گاه میشود دیده و ساخته یکپارجه

. Z تقریبا امروزه شیوه این میکنند اجرا کلمبو یک صاف؛ سطح روی شود،آنگاه یکپارچه و. است شده متروک

2. دمغازه- صورت به اجرا روش . به ها گوشه که ای گونه به است مکعب توی کره نیم یک قراردادن واقع در ساده صورت این

. . شکل به است متداول بسیار شیوه این زمین مغرب معماری در آید باال خود طبیعی صورتنیز ها گوشه در شده .) pendentiveایجاد معنی دمغازه دارد را دمغازه لفظ ایران در که میگویند

.) میدهد را دمبالچه . الوصف مع خوریم می بر پاندانتیو به کمتر سازی، گوشه بودن متداول به توجه با ایران در . منحنی ضلع اینجا در است متداول شیوه باشد،این ساده بسیار بنا بخواهند که جاهایی در

دمغازه منحنی با کلمبو منحنی و دهند می تشکیل را کلمبو شروع کالف دایره دمغازه چهار. است متفاوت و کرده پیدا مشترک فصل ها

کاربندی- 3 . به گرد زمینه و میشود تکمیل سازی گوشه شیوه این با زیرا است متداول بسیار شیوه این

. ضلعی دوازده اختری Zمعموال کاربندی این است مناسب کلمبو تاق زدن برای آمده، دستو. دمغازه جمله از اشکال انواع با سازی گوشه اصفهان، جامع مسجد شبستانهای در است

. است رویت قابل کاربندی ( کلوگ یک Zمعموال آمدگی پیش این میگذارند کتیبه یا میکنند پیش کمی را کلمبو زیر Zمعموال

. . ) = ( ) در کلمبو یک نیست زیاد کلمبو خیز گویند گلوبند گریوار گریوار آن به که است آجر .) ( کلمبوها تنوع وصف این با دایره به نزدیک بیضی دارد را کند بیز چفد عمودی مقطع

. بینیم می اجراها انواع و چفدها انواع با را آن و است فراوان . * . گره های صورت به برخی دارند هورنو گروهی دارند متنوعی اشکال نیز کلمبوها تیزه

. است؛اجرای بسته تیزه که اخیر دسته در میشوند دیده کاربندی نهنبن و کاری سازی،کاشی*. است پرگره صورت به آن

. عایق اگر ویژه به است آن روی کاری کلمبو،عایق پوشش تکمیل مورد در مسئله مهمترین . می لیز منحنی شیب روی عایق این اینکه به توجه با باشد گونی و قیر از استفاده با کاری

. سرنه توری کلمبو انحنا روی باید وضعیت این از جلوگیری ی برا افتد می پایین به و خوردحالی در سیمان اندود ضخامت به نرمه آسفالت قشر یک سازی سیمان جای به یا کشید ای

. هم، بام نهایی فرش در پوشاند را گیرد،زمینه می قرار آن داخل در نازکی سرندی توری که ( . زاویه کلمبو شکرگاه تا که تریتب این به کرد فرش باال طرف به پایین از درجه 22.5باید

) رانده بیرون به و چاکیدن از تا شود پر ساختمانی مصالح با باید بام افقی سطح به نسبت . را آن رتیزه د و چیده هم روی باال به سطح این از را آجر فرش بعد کردد جلوگیری تاق شدن

.) ( در نکند خرابی ایجاد آن روی آب ریزش تا گذارند می هم روی را آجر چهار تا یک کرد مهراستفاده گل و کاه اندود سنتی شیوه از قیروگونی جای به کاری عایق برای که صورتی

. * . بعد میریزند گل غوره را سطح همه ابتدا کاری عایق این در بود نخواهد فوق شود،مشکالت . به خرما یا انگور سوخته شیره آن روی سپس میکشند داده ورز گل کاه قشر یک آن روی

. شیره این روی میزنند غلتک و ریخته آب دوغ صورت به داده 2صورت ورز گل کاه سانتیمتر. پذیرد می پایان کاری عایق و آید می خوب

. عایق نوع این قدیمی، بناهای در ویژه به نمود تجدید باید یکبار سال هرچند را عایق اینرا شده حبس آجر و خشت شده، تاق تنفس مانع گونی و قیر که چرا میشود، توصیه کاری . را گونی و قیر از ناشی تاق خرابی نمونه میشود پاتاق در پوسیدگی موجب و پوشاند می

*. نمود مشاهده تهران الدوله حاجب تیمچه در میتوانطبقه و کرد صاف را شده داده پوشش سطح توان نمی که است آن کلمبو تاق اشکال

) ( . ،تاق بشکنند کنو اصطالح به کنند صاف را بام سطح بخواهند اگر نهاد بنا آن روی دیگری . بام پوشش که آخر طبقه در کلمبو تاق بنابراین میگردد زیاد اضافی بار و شده سنگین

. میرود است،بکار . * سردرها باالی تورفتگی به کنه است کلمبو تاق با مرتبط کنه است پوشی کjنه دیگر پوشش

. به ها بندی رسمی در که است کلمبو نصف یا گنبد نیم واقع در پوش کنه میشود اطالق. آید درمی کار نیم یک صورت

) = ( مسجد شبستان روبروی که است ایوان ها صفه کدها kرkو در پوشها کنه نمونه ترین کهن از. *) ( . در میبینیم را بیضی بیز چفد با پوشش کهن، بنای این ایوانهای در اند ساخته فهرج جامع

) ( اجرا سازی گوشه نوعی پوش فیل صورت به کوچک ای ترنبه شروع از پیش تاقها محل . . یک در ولی اند کرده کور را تاق و زده جلو در تویزه یک نیز ها صفه بعضی در است شده . ) ( کانه ابرقو بیرون مسجد در سر اند کرده اجرا پوش کنه گنبد نیم یک نیز ها صفه از سری .* عمومی بناهای از بسیاری و کاروانسراها اغلب در سر میخورد چشم به ساده بسیار پوشی

. سقف واقع در کاربندی این که است کاربندی دارای زیر، در پوشها کنه اکثر است پوش کنه. است اصلی پوش کنه زیر کاذبی

----------------------------------------------------------پانوشت:

. = = = = میگویند- نیز جامخانه هورنو به گنبدها، و تاقها باالی زن رو روزنه سوراخ رانه kخ هورنوبصورت- = چاه دهانه مثل را پوشش کافی مقاومت ی برا تیزه به نزدیک رفاصله د پkرگnره. . شود کور تیزه تا میکشند پیش تدریج به را اطراف یعنی میکنند اجرا چینی طوقی

= آهک- کم یا آهک بدون شفته گل غوره . ایران- غرب در گرفت درنظر بنا جغرافیایی موقعیت به توجه با باید را کاری از 8عایق ماه . . یکسان کاری عایق لذا آید می برف بندرت جنوبی نواحی در ولی است ماندگار برف سال،

. کاری عایق برای مناسب محلی مصالح نیز نقاط بعضی در است خطا منطقه دو هر در " " . آن پیشینه که سیرجان گل نام به دارد وجود دلیجان،گلی به خمین راه در Zمثال است موجود

. . این است خوبی عایق خود و است لجن مثل رنگ سیاه رس گل این میرسد مادها دوران به . " است " رفته کار به گبرآباد رکاروانسرای د عایق جای به گل

= که- است روبندهایی آن و گویند الکنبوس و کرده معرب را آن عربها پوش، کانه پوش کنه. میزنند صورتشان جلو عرب زنان

( تیزه- جناغی شکلهای است،هنوز اسالم اوایل به متعلق فهرج، جامع مسجد بنای چون. بود( نیافته رواج دار

بسیار- آن قبله همچنین و است جناغی نمای و بیز تاقهای دارای ابرقو بیرون کهن مسجد ( انحراف دارای میباشد .45کج .) میشود دیده رواق دو و ایوان یک مسجد چلوی است درجه

. )) (( چادر معنی فارسی،به لغت های فرهنگ در تاژ است تاژ چهاربخش تاق عمومی نام . . تاق این میگویند هم پوش خیمه و چادری تاق، این به است آمده قلعه قبه و عربان و کردان

. طبقه هر در کلمبو خالف بر ولی میرود بکار چهارگوش های زمینه در کلمبو تاق مثل نیز. ) ( نهاد بنا دیگری طبقه اشکوب آن روی و کرد مسطح را آن سادگی به میتوان

. نسبت ایران در تاق این اجرای تفاوت یافت فراوان رواج اروپا در گوتیک دوره در تاق اینو بخش شش صورت به ،بلکه چهاربخش صورت به تنها نه ایران در که است آن اروپا به

. که است جام شیخ مزار خانه گنبد بخش هشت نمونه زیباترین میشود دیده نیز بخش هشت. است مشخص Zکامال پوشش در آن برجستگی هشت

نمانده جا به آثاری و شده خراب که بوده چهاربخش هم شیراز جامع مسجد نخستین پوشش( * شبستان. اصفهان جامع مسجد الشتا بیت همچنین و ورامین جامع مسجد رواقهای است

. اند چهاربخش از زیبایی های اصفهان،نمونه جامع مسجد زمستانی

) ( الشتا بیت اصفهان جامع مسجد زمستانی شبستاناجرای بهترین و است هم بر عمود جهت دو در آهنگ تاق دو تقاطع واقع در چهاربخش تاق

. . * است شده استفاده مستطیل زمینه در کرات به اروپا در است مربع زمیه در آن )) بندند )) می چوب با را دهانه دو بین تاق، شانه ،یعنی ایوارگاه رمحل د بخش چهار اجرای در

می بر را ها،چوبها تیزه آمدن هم به و کار اتمام از پس و نریزد فرو تاق اجرا حین در تادارند.

* پوشش روی بتوانند تا کردند استفاده کلمبو جای به چهاربخش پوشش از ، علویان گنبد در. . است نمانده باقی تاق این از اثری امروزه کنند اجرا را دیگری طبقه

--------------------------------------------------------------------. است- تیموری دوره به متعلق الشتا بیت

ضعف- از خالی آن عملکرد ولی شده اجرا گاه نیز مربع به نزدیک مستطیل های زمینه درنیست.

. مقبره- واقع در بنا این و بودند شیعه علویان است بویه آل دوران به متعلق علویان گنبد . شده اضافه آن به سلجوقی دوران در بعدی تزئینات است همدان در علویان خانوادگی

است.

. نتوانسته کنون تا آنان بیشتر که چرا ام کرده فراهم دانشجویانم برای بیشتر را قسمت این . نوشته رو این از بیابند را، باشد برداشته در شبدری قوس مود در مطالبی که را منابعی اندپی را مطالب عادی روال دوباره و داده اختصاص شبدری قوس یا چفد به را امروز های

. معنی به شب واژه از شبدر لغت انتخاب رسد می نظر به شبدری چفد گرفت خواهم .) ( واژه در شب واژه ندارد شبدر گل به شباهتی هیچ چفد این پون باشد شده گرفته پوشاندن. ... در است آمده پوشاندن معنی همین به و کاله شب،شب شبستان،چادر چون مرکبی های

. در Zمعموال قوس این که عللی از یکی میشود گفته هم شبدری،شپدری به ایران جنوب ) ( استفاده دایره از چفد این ترسیم در که است ،آن تاقها در نه میرود کار به گنبدها

کمابیش. دایره مرکز یافتن مشکل علت به تاق اجرای برای فضا در آن ترسیم لذا میشود * ) ( . استفاده شابلون نوعی از چون بیرونی پوسته گنبد خود در آنکه حال نیست میسر

می) آن با Zمرتبا و است بلبرینگ روی اش پایه و گردد می گنبد خود روی که ابزاری میکنند ) اجرا تر یکدست فرم و میشود حل فضا در آن ترسیم ،مشکل کرد کنترل را گنبد قوس توان

باربری. قابلیت میتوان جمله آن از که دارد وجود چفد نوع این کاربرد در دیگری علل میگردد . طرز برد نام را آوگوندار گنبدهای در آوگون انحنای با آن پذیری ترکیب و شکل زیبایی و

* دهانه تند شبدری چفد . abترسیم قطر به است از abمفروض را دایره و میزنیم ای دایرهتیزه نقاط 6به rنقطه تا میکنیم تقسیم مساوی . sوqقسمت مرکز به یکبار آیند دست و cبه

) cbو acشعاع نقاط تا میزنیم را قوس پایین قسمت مراکز ( pو kدو به دیگر بار و sوqوهای ..qpو skشعاع چفد میکنیم ترسیم را قوس باالی قسمت . ambدو برای است مطلوب

اندازه به گنبدها در آوگون نقاط 15ایجاد تا میدهیم ادامه پایین به را دایره قوس Aو Bدرجه

. ) آید) دست به گنبد کند پاکار شبدری چفد ترسیم تند شبدری چفد کند شبدری چفد. abدهانه قطر به ای دایره است تقسیم abمفروض مساوی قسمت چهار به را آن و رسم

نقاط تا . sوqو pو kمیکنیم مرکز به یکبار آیند دست شعاع cبه پایین cbو acو قسمت دونقاط تا را مراکز pو kقوس به دیگر بار و های sوqمیزنیم شعاع باالیی qpو skو قسمت دو

. . در میگیرد قرار تند شبدری از تر پایین قوس این تیزه میبینید که همانگونه میزنیم را قوساندازه به آوگون ایجاد برای را دایره منحنی گنبد برای کاربرد در نیز کند به 15نوع درجه

پاکار تا میدهیم ادامه . ABپایین آید دست (- به ( چفد میانی گنبد یزد جامع مسجد گنبدکند شبدری

هنجار----------------------------------------------------------------------- - و شاهنگ به ربطی شابلون این - . و تاق کتاب در شبدری چفد ترسیم طرز میرود،ندارد بکار گنبد داخلی پوسته ساختن در که

. است آمده کاشانی جمشید الدین غیاث ازج

وچشمه = = = تاق باریکه و تاق لنگه و تاق تویزه و تاق

. )) (( . یعنی تویزه میگویند نیز تبیزه تویزه جای به است ایران جنوب مردم اصطالح تویزه تاقو . با که است باربری تاق باریکه معماری در تویزه از منظور خمیده های شاخه و قزح و قوس ) ( تا میگردد ایجاد معینی فواصل در و غربی معماری در خمیده پوتر میشود ساخته باربر چفد

. در تواند می ها تویزه بین تاق دهد انتقال پایین به را تاق سطح از شده منتقل نیروهای. * پرداخت خواهم آن به بعدها که شود اجرا گوناگون انواع

. بکار هم باریکه اصطالح خوزستان در گویند می لنگه ها تویزه این به خراسان و کاشان در )) (( . یا. پاالر چوبی، مسطح پوششهای در است باربر تاق دنده یک لنگه یا تویزه واقع در میرود

. با تاقی باریکه ابتدا تویزه ساختن برای دهد می انجام را تویزه کار حمال، تیرچوبی همانترسیم زمین روی را چفد نیمه یک که ترتیب این سازند؛به می نی و گچ از نظر مورد چفد

( آجر نیم فاصله با را چفد نیم این طرف دو .12الی 10کرده، ) این چینند می ،آجر سانتیمتر . * . دوغاب بعد ریزند می ماسه آمده،کمی وجود به شیار کف در هستند قالب واقع در آجرها

* . شکستن از و شود یکپارچه گچ تا گذارند می میان در را نی دوغاب، همراه دهند می گچ .) ( آن روی بعد نشود کشته تا ریزند می کردن درست محض به را گچ گردد جلوگیری آن بعدی

. گچی تویزه نیمه یک شدن خشک از پس شود خشک گذارند می و کنند می صاف ماله با را. . میشود ساخته ترتیب همین به نیز دوم نیمه است آماده

قرینه Zکامال نیمه دو که است آن منظور به کامل چفد یک بجای تویزه نیمه تا دو ساختن . گچی های لنگه این که است بدیهی نیاید پیش بعدی اجرای لحاظ ز ا اشکالی و باشند

. های تویزه باید که محلی در شد، آماده ها لنگه آنکه از بعد ندارند بار مقابل در مقاومتی )) (( .) ( یا ، کردن اوزیر کار این به دارند می نگه دارند می وا فضا در را آنها گیرند، قرار باربر

) ( . طرفین بعد ، الپوش شیوه به چسبانند می آجر الیه یک را ها لنگه زیر گویند می کردن افزیر ) ( هره رومی تاق مثل را آن روی بعدی مرحله در ، ضربی تاق مثل چسبانند می آجر را آن

وجود. به باربر تویزه ترتیب این به و آید می دست به الزم قطر و ضخامت کار، این با میکنند . می آجرنما آن روی نماسازی برای که که است کاری سفت مرحله در تویزه اینجا در آید می

آید.. برند می کار به بازارها مانند طوالنی، های دهانه در Zمعموال را تویزه و تاق

منتقل را زمین به تاق از وارده بارهای و دارند را جرز حکم ها تویزه که آنجایی ازمی مورد به بنا حتی و باشد تویزه ضخامت به نباید و تواند نمی ها تویزه بین میکنند،دیوار

. باشد خالی ها تویزه بین فضای تواند------------------------------------------------------------------------

. تاق- آهن، تیرهای بین دهد می انجام را تویزه کار تیرآهن امروزی، ضربی تاقهای در. شود می زده ضربی

. زیرسازی- این کرد چرب را قالب کف یا ریخت بادی ماسه یا رس خاک یا اره خاک توان می. شود جدا زمین از راحتی به گچ Zبعدا که است آن منظور به

. دارد- را بتن در آرماتور حالت نی،

شبدری چفد( چون باشد شده گرفته پوشاندن معنی به شب واژه از شبدر لقت انتخاب رسد می نظر به

.) چون مرکبی های واژه در شب واژه ندارد شبدر گل به شباهتی هیچ چفد این . ... به ایران جنوب در است آمده پوشاندن معنی همین به و کاله شب،شب شبستان،چادر

. میشود گفته هم شبدری،شپدری ) ( در که است ،آن تاقها در نه میرود کار به گنبدها در Zمعموال قوس این که عللی از یکی . علت به تاق اجرای برای فضا در آن ترسیم لذا میشود استفاده دایره از چفد این ترسیم

) ( . چون بیرونی پوسته گنبد خود در آنکه حال نیست میسر کمابیش دایره مرکز یافتن مشکل ( * روی اش پایه و گردد می گنبد خود روی که ابزاری میکنند استفاده شابلون نوعی از

) فضا در آن ترسیم ،مشکل کرد کنترل را گنبد قوس توان می آن با Zمرتبا و است بلبرینگ . که دارد وجود چفد نوع این کاربرد در دیگری علل میگردد اجرا تر یکدست فرم و میشود حل

در آوگون انحنای با آن پذیری ترکیب و شکل زیبایی و باربری قابلیت میتوان جمله آن از. برد نام را آوگوندار گنبدهای

* تند شبدری چفد ترسیم طرز. abدهانه قطر به است تیزه abمفروض نقطه از را دایره و میزنیم ای قسمت 6به rدایره

نقاط تا میکنیم تقسیم . sوqمساوی مرکز به یکبار آیند دست شعاع cبه قسمت cbو acو دو ( نقاط تا میزنیم را قوس مراکز ( pو kپایین به دیگر بار های sوqو شعاع دو qpو skو

.. چفد میکنیم ترسیم را قوس باالی . ambقسمت گنبدها در آوگون ایجاد برای است مطلوباندازه نقاط 15به تا میدهیم ادامه پایین به را دایره قوس ( Aو Bدرجه دست ) به گنبد پاکار

آید.

تند شبدری چفد کند شبدری چفد

کند شبدری چفد ترسیم. abدهانه قطر به ای دایره است تقسیم abمفروض مساوی قسمت چهار به را آن و رسم

نقاط تا . sوqوpو kمیکنیم مرکز به یکبار آیند دست شعاع cبه قوس cbو acو پایین قسمت دونقاط تا مراکز pو kرا به دیگر بار و های sوqمیزنیم شعاع قوس qpو skو باالیی قسمت دو

. . نوع در میگیرد قرار تند شبدری از تر پایین قوس این تیزه میبینید که همانگونه میزنیم رااندازه به آوگون ایجاد برای را دایره منحنی گنبد برای کاربرد در نیز پایین 15کند به درجه

پاکار تا میدهیم .ABادامه آید دست به

-) ( کند شبدری چفد میانی گنبد یزد جامع مسجد گنبد

وچشمه = = = تاق باریکه و تاق لنگه و تاق تویزه و تاق

. )) (( . یعنی تویزه میگویند نیز تبیزه تویزه جای به است ایران جنوب مردم اصطالح تویزه تاقو . با که است باربری تاق باریکه معماری در تویزه از منظور خمیده های شاخه و قزح و قوس ) ( تا میگردد ایجاد معینی فواصل در و غربی معماری در خمیده پوتر میشود ساخته باربر چفد

. در تواند می ها تویزه بین تاق دهد انتقال پایین به را تاق سطح از شده منتقل نیروهای * شود اجرا گوناگون انواع

. بکار هم باریکه اصطالح خوزستان در گویند می لنگه ها تویزه این به خراسان و کاشان در )) (( . یا. پاالر چوبی، مسطح پوششهای در است باربر تاق دنده یک لنگه یا تویزه واقع در میرود

. با تاقی باریکه ابتدا تویزه ساختن برای دهد می انجام را تویزه کار حمال، تیرچوبی همانترسیم زمین روی را چفد نیمه یک که ترتیب این سازند؛به می نی و گچ از نظر مورد چفد

( آجر نیم فاصله با را چفد نیم این طرف دو .12الی 10کرده، ) این چینند می ،آجر سانتیمتر . * . دوغاب بعد ریزند می ماسه آمده،کمی وجود به شیار کف در هستند قالب واقع در آجرها

* . شکستن از و شود یکپارچه گچ تا گذارند می میان در را نی دوغاب، همراه دهند می گچ .) ( آن روی بعد نشود کشته تا ریزند می کردن درست محض به را گچ گردد جلوگیری آن بعدی

. گچی تویزه نیمه یک شدن خشک از پس شود خشک گذارند می و کنند می صاف ماله با را. . میشود ساخته ترتیب همین به نیز دوم نیمه است آماده

قرینه Zکامال نیمه دو که است آن منظور به کامل چفد یک بجای تویزه نیمه تا دو ساختن . گچی های لنگه این که است بدیهی نیاید پیش بعدی اجرای لحاظ ز ا اشکالی و باشند

. های تویزه باید که محلی در شد، آماده ها لنگه آنکه از بعد ندارند بار مقابل در مقاومتی )) (( .) ( یا ، کردن اوزیر کار این به دارند می نگه دارند می وا فضا در را آنها گیرند، قرار باربر

) ( . طرفین بعد ، الپوش شیوه به چسبانند می آجر الیه یک را ها لنگه زیر گویند می کردن افزیر ) ( هره رومی تاق مثل را آن روی بعدی مرحله در ، ضربی تاق مثل چسبانند می آجر را آن

وجود. به باربر تویزه ترتیب این به و آید می دست به الزم قطر و ضخامت کار، این با میکنند . می آجرنما آن روی نماسازی برای که که است کاری سفت مرحله در تویزه اینجا در آید می

آید.. برند می کار به بازارها مانند طوالنی، های دهانه در Zمعموال را تویزه و تاقمنتقل را زمین به تاق از وارده بارهای و دارند را جرز حکم ها تویزه که آنجایی از

می مورد به بنا حتی و باشد تویزه ضخامت به نباید و تواند نمی ها تویزه بین میکنند،دیوار. باشد خالی ها تویزه بین فضای تواند

تند : هفت ا پنجمنصف ABدهانه عمود است . CDمفروض مرکز به کنیم می ترسیم شعاع Bرا کمان BDو یک

خط تا زنیم مثل ABمی ای نقطه در . Fرا از شده خارج عمود کند نقطه Bقطع ادامه Sدر. DFکمان نقطه از شعاع Fاست امتداد FAبه تا زنیم می مانند SFکمانی ای نقطه در Mرا

مرکز به کند . SMوشعاع Sقطع همین به نیز دیگر طرف کنیم می ترسیم را بعدی کمان. شود می ترسیم صورت

کفته : هفت ا پنج. ABدهانه منصف عمود است . CDمفروض ا پنج یه دهانه نصف فاصله در کنیم می ترسیم را

نقطه کنیم می رسم تند به sهفت خارج dرا عمود تا دهیم می امتداد و کنیم می وصلاز نقطه Bشده در . Sرا از کند شعاع Sقطع قطع dSبه را منصف عمود تا زنیم می قوس

. شود. می رسم صورت همین به نیز قوس دیگر طرف کند

کند : هفت ا پنج. ABدهانه منصف عمود است . CDمفروض مرکز به کنیم می ترسیم شعاع Bرا یک BDو

تا زنیم می مثل ABقوس ای نقطه در . Fرا فاصله اندازه به ب خطی کند نقطه FCقطع Cاز . به خط این انتهای از کنیم می رسم پایین طرف کمان Fبه تا دهیم می امتداد و کرده وصل

مرکز شعاع Fبه مانند AFو ای نقطه در . Mرا عمود کند اندازه BXقطع به می ABرا ترسیمنقطه. از شعاع Xکنیم . XMبه دیگر طرف کند قطع را منصف عمود تا زنیم می کمان یک

. شود می رسم صورت همین به قوس

دستوری : کلیل. ABدهانه کفته یا و کند ، تند خیز با هفت ا پنج قوس یک دهانه نصف هر در است مفروض

. آجر کلوک یک اندازه به تیزه تا دو از بیاید دست به ها هفت ا پنج تیزه دو تا کنیم می ترسیمچارک، ) نصف یعنی آجر کلوک یک نشینیم می یا 16/1باال شکل مربع آجرهای 8/1آجر

مرکز ( به هایی کمان شکل شعاع Cمستطیل به .Cو کنیم می رسم خطوط این انتهای دو و

آذری : کلیل. ABدهانه نقطه است . ABوسط Cمفروض سمت از طرف هر از شود می به Bو Aانتخاب

نقاط تا نشینیم می جلو کلوک یک . bو aاندازه مرکز به آید دست شعاع Cبه به زاویه Caو باکمان ) 60 زنیم می کمان یک به ( NB 60درجه و نشینیم می باال کلوک یک اندازه به بعد درجه

.Cnو Cmوشعاع Cمرکز زنیم می را کمانهایی

کمشی : کلیل. است دار تیزه اش له کال قبلی کلیل دو خالف بر کمشی کلیل

. ABدهانه نقطه است بین ABوسط Cمفروض فاصله شود می به CBو ACانتخاب 3رابه . نزدیک اول قسمت کشیم می را دهانه منصف عمود و کنیم می تقسیم مساوی قسمت

نقطه دو منصف . O1و Oعمود نقاط از کنیم می انتخاب به BX1و AXعمودهای Bو Aرا را . کنیم می ترسیم دهانه نصف به X1اندازه ترسم Oرا کمان تا دهیم می امتداد کرده وصل

مرکز به شعاع Oشده نقطه OAو در همچنین Mرا و کند به Xقطع امتداد O1را کرده وصلمرکز به کمان تا دهیم شعاع O1می نقطه O1Bو در . Nرا خطوط امتداد کند O1Nو OMقطع

. نقطه از دهیم می امتداد کلوک یک اندازه به شعاع Xرا به نقطه Xnکمانی از به X1و کمانی.X1mشعاع برسند یکدیگر به منصف عمود در تا زنیم می

تند : بخشی سه. ABدهانه منصف عمود است . ABمفروض به را دهانه نصف کنیم می ترسیم قسمت 3را

. نقاط تا کنیم می تقسیم . O1و Oمساوی نقاط از شود مشخص منصف عمود خط نزدیک در

A وB عمودهایAX وBX1 . کنیم می ترسیم دهانه نصف اندازه به به X1را کرده Oرا وصلمرکز به شده ترسیم کمان تا دهیم می شعاع Oامتداد نقطه OAو در . Mرا از کند قطع

شعاع X1نقطه به . X1Mکمانی نیز دیگر طرف کند قطع را منصف عمود تا کنیم می ترسیم. شود می ترسیم صورت همین به

کند : بخشی سه. ABدهانه منصف عمود است . ABمفروض را ها دهانه نصف از کدام هر کنیم می ترسیم را

نقاط 2به تا کنیم می تقسیم مساوی . O1و Oقسمت نقاط از بیاید دست Bو Aبهاندازه به نقاط ABعمودهایی تا کنیم می . X1و Xترسیم شود به X1حاصل کرده Oرا وصل

مرکز به شده ترسیم کمان تا دهیم می شعاع Oامتداد نقطه OAو در . Mرا از کند قطعشعاع X1نقطه به . X1Mکمانی دیگر طرف در کند قطع را منصف عمود تا کنیم می ترسیم

. شود می تکرار عمل همین نیز قوس

تند : بزی شاخ. ABدهانه . به را دهانه نصف کنیم می رسم را آن منصف عمود است قسمت 3مفروض

نقاط تا کنیم می تقسیم . O1و Oمساوی مثلث شود مشخص منصف عمود نزیک دراالضالع . OO1dمتساوی کنیم می رسم تا Odرا دهیم می امتداد پایین از هم و باال از هم را

از شده خارج عمود پایین نقطه Bاز در مرکز X1را به شده رسم کمان باال از و کند و Oقطعنقطه OAشعاع در . Mرا نقطه از کند شعاع X1قطع به عمود X1Mکمانی تا کنیم می ترسیم

. . شود می رسم صورت همین به نیز قوس دوم طرف کند قطع را نصف

کند : بزی شاخقسمت دو به دهانه نصف هر که تفاوت این با شود می ترسیم تند بزی شاخ مثل دقیقا

. شود می تقسیم

تند : شبدری. ABدهانه مرکز به را ای دایره است شعاع Oمفروض . OBوبه را دایره این کنیم می ترسیم

به تیزه نقاط 6از تا کنیم می تقسیم مساوی pقسمت ، s ، q وk ( از کدام هر بیاید دست بهها مثال 60کمان باشد (. sk : 60درجه کمان تند sBو pAدرجه شبدری کمان از قسمت اولین

مرکز. به کمانی سپس شعاع qاست مرکز qsو به دیگری کمان شعاع kو می kpو ترسیمنقطه در تا .Mکنیم کنند قطع را همدیگر

کند : شبدریبه باید دایره که تفاوت این با شود می رسم تند ی شبدر مانند ست تقسیم 4در قسمت

با. برابر کمام هر زاویه .45شود درجه

ایجاد برای که اینه بکشم کردم فراموش که شبدری چفدهای مورد در دیگه مطلب یکرو محور .15آوگون دن می انتقال پایین سمت به درجه

قسمت از قوس مشخصه هم شکل تو که طور همون

. رسه می تیزه به تا شه می Bو A شروع

: چمانه چفددهانه

ab

نقاط 3برابر دهانه امتداد در است و b1مفروض

a1 اندازه به کانون 2/1را دو با بار یک آوریم می بدست دهانه

f1 وf دهانه کانون a1bو دو با دیگر بار و بیضی دهانه f2و fیک زنیم ab1و می دیگری بیضیمساوی دهانه نصف به نسبت ارتفاع و است مطلوب چفد بیضی دو تقاطع است.4/3محل

هم . )) (( )) (( بkيان و چهار و سه چفد اين به آيد می بدست بيضی دو تقاطع از چمانه چفدگويند . می

ايوان . در دارد العاده فوق باربری قابليت آيد می بدست بيضی دو ترکيب از که چفد اينآن ذکر قابل نمونه که است شده استفاده چفد اين از جامع مساجد از بسياری پيشان

برخالف . آيد می بدست چفد اين دوران از که گنبدهائی آهيانه است يزد جامع مسجد پيشاندانست . . سلطانيه گنبد آهيانه بايد را مثال بهترين است دار تيزه گنبدها Zاکثرا ، آهيانه

. آید می دست به سبویی گنبد گذرد می آن راس از که قائم محور حول چمانه چفد دوران از