เริ่มที่ชีวิตจิตใจ:...

ผศ. นพนนท วรรณเทพสกล และกลธดา สามะพทธ

สŸค«าม‡ªìน∏รรม∑าßสÿ¢¿าæแ≈–สßคม ‡รËม∑’Ë™’«µ®µ„®

แด จดเรมตนของความเขาใจระหวางเราทกคน

หนงสอชด ถมชองวางทางสงคม ลำดบท 1 เรมทชวตจตใจ: สความเปนธรรมทางสขภาพและสงคม ผศ.นพนนท วรรณเทพสกล และกลธดา สามะพทธ

สงหาคม 2554 ISBN : 978-974-7346-95-4 โดย : เครอขายถมชองวางทางสงคม สมาชกกอตง : สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย (สวส.),

สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ

(IHPP Thailand), สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.),

สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.)

และกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

เจาของเนอหา : สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย จดพมพ : สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต คณะทำงาน : ผศ.นพนนท วรรณเทพสกล, ราณ หสสรงส,

ชลนภา อนกล และกลธดา สามะพทธ

ผลต : จารปภา วะส (บรรณาธการ), วฒนสนธ สวรตนานนท

(ศลปกรรม), เอนด ศรใส (พสจนอกษร),

ธนาพล อวสกล (จดพมพ) พมพ : บรษท ท คว พ จำกด สวนประสานงานเครอขายถมชองวางทางสงคม: สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ชน 2

อาคาร 88/37 ตวานนท 14 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000

โทร. 02-832-9127

เวบไซต : www.thaisocialhealth.net

เฟสบก : เครอขายถมชองวางทางสงคม (SIRNet)

อเมล : [email protected]

ความเปน/ไมเปนธรรม ดเปนเรองนามธรรมทจบตองไดยากเหลอเกน

แตผคนรวมสมยตางกกำลงเรยกรองและเปลงเสยงเรยกหาความเปนธรรม

และในบรบทของความขดแยงและความรนแรงปจจบน ทงทเกดบนทองถนน

ในหองประชม ระหวางชาวบาน คนชนบท คนตางจงหวด คนกรงเทพฯ

คนใสเสอส คนไมมสเสอ ฯลฯ ตางกเหนพองตองกนวาเรองนแหละทเปน

ความขดแยงและความตองการรวม แลวกชางยงเหยงซบซอนเสยจนไมร

จะไปแตะหรอคลปมไหนกอนหลง

เรมทชวตจตใจ: สความเปนธรรมทางสขภาพและสงคม เปน

ความพยายามทจะกลบไปหาจดเรมตนรวมกน เพอคลขยายนยามความ

รบรของ “เรา” และผอนบรรเทาความขดแยงอนเกดจากการรบรของ

“ฉน” และของ “เธอ”

การหวนกลบไปสบคนเรองความเปนธรรม ผานชวตและจตใจของ

เพอนพนองชาวไทยทปรากฏอยตรงหนานน ทำใหเรามองเหนความจรง

ซอนเรนหลายประการ โดยเฉพาะความไมเปนธรรมทถกทำให “ชนชา”

และกลายเกดเปนความเฉยเมย ยอมรบวาเปนเรองปกต ทงทโดยนยแหง

ศลธรรมจรรยาของมนษยนน เราไมอาจเมนเฉยละเลยไดอกตอไป

คำนยม

การบรรลความเปนธรรมทางสขภาพนน ยอมไมอาจเปนไปไดใน

โครงสรางสงคมอนบดเบยว ความปวยไขของผคนมากมายมเหตจาก

ความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม โครงสรางเหลาน

แหละทกำหนดความปวยเจบ ความมอายยน การมคณภาพชวต และสข

ทกขของผคนจำนวนมาก

การทำความเขาใจโครงสรางและหาชองทางทจะเขาไปปรบเปลยน

จำตองอาศยองคความรทางดานปจจยสงคมกำหนดสขภาพ ซงตองอาศย

ทศนะจากนกวชาการดานสงคม ทงเศรษฐศาสตร รฐศาสตร นตศาสตร

สงคมศาสตร มนษยศาสตร มานษยวทยา ฯลฯ เขามาชวยคลคลายโจทย

รวมกนกบนกวชาการสายสขภาพ หนงสอเลมนจงถอไดวาเปนบทเชอเชญ

เรมแรกจากคณะทำงานวาระสงคม สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณ

มหาวทยาลยและทำไดอยางดยงทพรมแดนความรแหงน

ขอเชอเชญทานผอานใหรวมเดนทางไปดวยกน ในการสบคนความ

หมายอนมชวตจตใจของความเปนธรรม และทบทวนตรวจสอบขอเสนอ

แนะทางทฤษฎไปพรอมกน เพอแหวกแผวถางทางไปสความเปนธรรม

รวมกน อยางนอยในเชงความคด

ขอใหทกทานไดรบความเบกบานจากการอานหนงสอด-ดเลมน

นพ.ณรงคศกด องคะศวพลา

ประธานเครอขายถมชองวางทางสงคม

วนพฤหสบดท 23 มถนายน 2554

หนงสอ เรมทชวตจตใจ:สความเปนธรรมทางสขภาพและ

สงคม น ประกอบดวยงานสองสวน คอสวนทหนง เปนภาคทฤษฎ การ

สำรวจองคความรเกยวกบความเปนธรรมทางสงคมและสขภาพ โดย

ผศ.นพนนท วรรณเทพสกล และสวนทสองเปนการถอดความร ประสบการณ

จากภาคปฏบตการทางสงคม โดยกลธดา สามะพทธ ทงหมดเปนงาน

เขยนเพอรวมกนเสนอความรและโลกทศนเรองความไมเปนธรรมทาง

สงคม

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย รวมกบคณะทำงาน

วาระทางสงคม ภาคเครอขายองคกรพฒนาเอกชนและนกวชาการ ศกษา

วจยเพอสะทอนสถานการณและคำอธบายทางสงคมตอปรากฏการณ

ความเหลอมลำ ความไมเปนธรรมทางสงคมทเกดขน และรวมกบภาค

เครอขายสขภาพ เชน สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต สำนกงานพฒนานโยบาย

สขภาพระหวางประเทศ สถาบนวจยระบบสาธารณสข เปนตน ทำงานรวม

กนในนามเครอขายถมชองวางทางสงคม เชอมโยงการวเคราะหปจจย

สงคมกำหนดสขภาพ กบการเคลอนไหวทางสงคมในระดบทองถน ระดบชาต

คำนำ

และระดบโลก โดยองคความรในมตตางๆ ทงเศรษฐกจ การเมอง สงคม

วฒนธรรม ทไดมาจากการวจยและปฏบตการทางสงคม จะนำไปสการนำ

เสนอเปนนโยบายสาธารณะ เพอลดชองวางความไมเปนธรรมทางสขภาพ

และสงคม

ผศ.ภญ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล

ผอำนวยการสถาบนวจยสงคม

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เครอขายถมชองวางทางสงคม หรอ SIRNet (Social Inequity

Reduction Network) เกดขนภายใตความรวมมอขององคกรภาคสำคญ

คอ สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย สำนกงานพฒนานโยบาย

สขภาพระหวางประเทศ (IHPP-International Health Policy Program)

สำนกงานวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) และสำนกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.) โดยมสำนกงานคณะกรรมการสขภาพ

แหงชาต (สช.) เปนองคกรประสานหลก เครอขายถมชองวางทางสงคม

จงนบเปนหนงในความพยายามของการรวมตวกนในกลมคนทำงานดาน

ความเปนธรรม ทงในสายสงคมและสายสขภาพ โดยมงหวงใหเกดการ

ขยบเขยอนเคลอนไหวเพอนำพาสงคมไทยไปสสงคมแหงความเปนธรรม

ใหจงได แมวาจะเปนความพยายามบนความยากลำบากของสถานการณ

ปญหาความเหลอมลำในสงคม ททบถม สงสม มาชานานกตามท

ในระหวางทางของการทำงานภายใตเครอขายถมชองวางทางสงคมน

คณะทำงานวาระสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ได

แสดงใหเหนความพยายามอยางยงทจะอธบายวา ความเปนธรรมทางดาน

สขภาพและทางดานสงคมมความเชอมโยงกนอยางไร? โดยบอกเลาผาน

คำนำ

เรองราวจากขอมลการวจยและสถานการณทเกดขนจรงในสงคม สะทอน

แงมมความคดและความทาทายไวอยางนาสนใจทงในเชงสาระและอรรถรส

ในรปเลมหนงสอชอ เรมทชวตจตใจ: สความเปนธรรมทางสขภาพ

และสงคม

ขอขอบคณทกทานทกฝายทเปนเจาของผลงานและเรองราวในเลม

และขอบคณเปนพเศษสำหรบคนทำงานททมเทสตปญญาสละแรงกายแรง

ใจใหกบหนงสอเลมน และหวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมนจะเปนการเชอ

เชญนกเคลอนไหว นกวชาการ และนกปฏบตการเพอความเปนธรรม ทง

ในสายสขภาพและสายสงคม ใหเขามารวมกนทลายกำแพงแหงความไมร

และมายาคตทงปวง แลวชวนกนกาวขามความขดแยงและความเหลอมลำ

ทมอย ไปสจดหมายเดยวกน นนคอ “ความเปนธรรมในสงคม”

คำนยม 5

นพ.ณรงคศกด องคะศวพลา

ประธานเครอขายถมชองวางทางสงคม

คำนำ 7

ผศ.ภญ.ดร.นยดา เกยรตยงองศล

ผอำนวยการสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นพ.อำพล จนดาวฒนะ 9

เลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

สารบญ

นพ.อำพล จนดาวฒนะ

เลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

สงหาคม 2554

ภาค 1

ความเหลอมลำเชงโครงสราง

คอปจจยสงคม กำหนดความไมเปนธรรมทางสขภาพ

ผศ.นพนนท วรรณเทพสกล

ผชวยศาสตราจารยประจำคณะเศรษฐศาสตร

และรองผอำนวยการสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เกรน 16

1 บทนำ 17

2 ทฤษฎวาดวยความเปนธรรมและ 20

ปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

3 แนวทางปฏบตสำหรบขบเคลอนประเดน 28

ปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

4 แนวทางปรบเปลยนปจจยสงคมเพอสราง 68

ความเปนธรรมทางสขภาพ

5 บทสรป 82

เอกสารอางอง 84

ภาค 2

จากชวตและจตใจในปฏบตการทางสงคม

กลธดา สามะพทธ

ผสอขาวหนงสอพมพบางกอกโพสต

เกรน 90

พงษทพย สำราญจตต 95

ผประสานงานกลมปฏบตงานทองถนไรพรมแดน

อภยทย จนทรพา 103

ผประสานงานกลมปฏบตงานคนจนเมอง

สนน ชสกล 113

ผอำนวยการโครงการทามมล จงหวดสรนทร

อรณ ศรโต 121

ประธานศนยชวยเหลอผหญงและเดกชมชนไทยเกรยง

ทศนย วระกนต 129

ผประสานงานเครอขายเกษตรกรรมทางเลอก

วชร เผาเหลองทอง 137

ผประสานงานกลมศกษาพลงงานทางเลอกเพออนาคต

นพ.สภทร ฮาสวรรณกจ 145

กรรมการชมรมแพทยชนบท

อนนต เมองมลไชย 153

ประธานเครอขายผตดเชอเอชไอว/เอดส ภาคเหนอตอนบน

ชชวาลย ทองดเลศ 161

ทปรกษาคณะกรรมการประสานงานองคกรพฒนาเอกชน ภาคเหนอ

คำเชญ 168

ชลนภา อนกล

ผประสานงานเครอขายถมชองวางทางสงคม

ผศ.นพนนท วรรณเทพสกล ผชวยศาสตราจารยประจำคณะเศรษฐศาสตร และรองผอำนวยการสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ค◊Õªí®®ยสßคม°ำÀนดค«าม‰ม‡ªìน∏รรม∑าßสÿ¢¿าæ ค«าม‡À≈◊ËÕม≈Èำ‡™ß‚ครßสรâาß

16 | เรมทชวตจตใจ16 | เรมทชวตจตใจ ความเหลอมลำเชงโครงสราง คอปจจยสงคมกำหนดความไมเปนธรรมทางสขภาพ 17

‡°√‘Ëπ

ระยะกวาสบปïมาน แวดวงคนทำงานดานสขภาวะไดใหความสำคญ

กบปญหาสขภาพในมตทมาจากปจจยสงคมมากขน เนองจากรากเหงา

ของความไมเปนธรรมทางสขภาพนนมาจากความไมเปนธรรมทางสงคม

จงจำเปนอยางยงทจะตองศกษาปญหาใหลกลงไปจนถงระดบโครงสราง

สงคมชนใน นนกคอตองทำความกระจางเรองความสมพนธเชงอำนาจท

ไมเทาเทยมกนระหวางคนกลมตางๆ ในสงคม และนำความเขาใจทได

มาใชยกระดบพลงอำนาจใหเปนประโยชนทสดแกกลมทเสยเปรยบใน

สงคม

ความสมพนธเชงอำนาจทไมเทาเทยมนนสามารถปรบเปลยนให

คลคลายลงไดหลายระดบ นบตงแตระดบยอยๆ ในครวเรอนหรอสถานท

ทำงาน ขนจนไปถงระดบมหภาคในเชงสถาบน ผานกลไกตางๆ ทงดาน

เศรษฐกจ สงคม และการเมอง แตการขบเคลอนปจจยสงคมเพอสรางความ

เปนธรรมทางสขภาพนนตองเกยวของกบความเหลอมลำหลายระดบ เรา

จะเลอกทำแตบางสวนไมได และการขบเคลอนแนวนกทำใหเหนพองกน

ดวยวา กลยทธการรกษาพยาบาลแบบสงคมสงเคราะห หรอการปÑองกน

โรคแบบเดมๆ นนไมเพยงพออกตอไปแลว หากไมเรมตนลดความเหลอม

ลำเชงโครงสราง กไมมวนลดความไมเปนธรรมทางสขภาพไดจรง

บทความนนำเสนอการทบทวนความรทางสงคมศาสตรและปรชญา

เกยวกบความเปนธรรมทางสงคม เพอจะสอใหเหนถงความเหลอมลำหรอ

ความไมเทาเทยมทางสงคมทเกดขน โดยเนนเปนพเศษในสวนทสมควรจะ

ตองแกไขปรบเปลยนมากทสด เพราะแททจรงแลว ความไมเทาเทยมใน

สงคมหลายสงหลายอยางกคอรากเหงาแหงปญหาความไมเทาเทยมและ

ไมเปนธรรมทางสขภาพ

1 ∫∑π”

ความพยายามลดความเหลอมลำเปนงานทาทายในระดบนานาชาต

องคการระหวางประเทศหลายแขนงทมประเทศตางๆ ทวโลกเขารวมเปน

สมาชกตางเหนความสำคญตอเรองน และไดจดทำรายงานและพฒนา

ดชนชวดขน เพอตดตามความกาวหนาของการลดความเหลอมลำดง

กลาว อกทงพยายามเชญชวนใหประเทศตางๆ เหนคลอยตาม และตอมา

มการกำหนดกรอบการทำงานรวมกน เพอใหแตละประเทศผลกดนเปน

วาระแหงชาต อนจะนำไปสการพฒนาทลดความเหลอมลำในสงคมโลก

อยางเปนขนเปนตอน

รายงานเรอง ถมชองวางทางสขภาพในชวงชวตเราบรรลความเปน

ธรรมทางสขภาพดวยปจจยสงคมกำหนดสขภาพ (ศภสทธ พรรณนา-

รโณทย, บรรณาธการ, 2552) ชใหเหนวา หลายปïทผานมา คณะกรรมาธการ

ปจจยสงคมกำหนดสขภาพ องคการอนามยโลก ไดเสนอใหองคการ

อนามยโลกและรฐบาลทกประเทศเปนผนำการเคลอนไหว เพอดำเนนการ

ในประเดนเกยวกบปจจยสงคมกำหนดสขภาพเพอบรรลเปÑาหมายความ

เปนธรรมทางสขภาพน รฐบาล ประชาสงคม องคการอนามยโลก และ

องคการระดบโลกในภาคสวนตางๆ จะตองรวมมอกนในการพฒนา

คณภาพชวตของประชาชนทกคน


ขอเสนอแนะโดยรวมของคณะกรรมาธการปจจยสงคมกำหนด

สขภาพมหลกสำคญอย 3 ประการคอ

1. ปรบปรงสภาพแวดลอมในชวตประจำวนทคนเกด เตบโต อาศย

ทำงาน และใชชวตตงแตเกดจนถงสงอายใหดขน

2. จดการกบความไมเปนธรรมในการกระจายอำนาจ เงนและ

ทรพยากร ซงเปนตวขบเคลอนใหเกดเงอนไขตางๆ ในการดำรงชวตทง

ระดบโลก ระดบประเทศ และระดบทองถน

3. วด เขาใจปญหา และประเมนผลกระทบของภารกจการแกปญหา

ขยายฐานความรและพฒนากำลงคนทเขาใจเรองปจจยสงคมกำหนด

สขภาพ รวมทงสรางความตระหนกรเกยวกบปจจยสงคมทกำหนดสขภาพ

ใหแกสาธารณะ

ในขอแรก รปธรรมของการปรบปรงสภาพแวดลอมในชวตประจำวน

เชน ความเปนอยของเดกผหญงและผหญง รวมทงสงแวดลอมทเดกเกด

และเตบโตขน การพฒนาเดกปฐมวยและการศกษาของทงเดกหญงและ

เดกชาย การปรบปรงสภาพแวดลอมของการอยอาศยและการทำงาน การ

สรางนโยบายคมครองปÑองกนทางสงคมใหคนทกกลม และการสรางสภาพ

แวดลอมใหผสงอายมชวตอยางมความสข สวนขอทสอง การแกไขการ

กระจายอำนาจ เงนและทรพยากรทไมเปนธรรมนน ตองแกไขทความไม

เปนธรรมเชงโครงสราง เชน ความไมเปนธรรมเชงโครงสรางระหวางหญง

และชาย (ศภสทธ, 2552: 2; CSDH, 2008)

อยางไรกตาม การขบเคลอนประเดนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

ตามทองคการอนามยโลกกลาวมาน ยงคบหนาไปไมมากนก สวนทพฒนา

ไปแลวกไมลงลกถงความไมเปนธรรมทางสงคม หรอยงไมเหมาะสมโดย

เฉพาะตอบรรดาประเทศกำลงพฒนาทงหลาย ดงทนายแพทยประเวศ วะส

นกปราชญอาวโสของไทย ไดหยบยกประเดนขนมากลาวในปาฐกถานำ

ของการเสวนา ตวชวดการปฏรประบบสขภาพในประเทศไทย เมอปï

2542 ทำใหเหนถงโจทยคำถามใหญของสงคมในเรองน โดยชใหเหนวา

ความไมเปนธรรมทางสขภาพเปนอาการแสดงของความไมเปนธรรม 8

อยาง ทมอยในสงคม คอ ความไมเปนธรรมทางการเมอง เศรษฐกจ

วฒนธรรม การศกษา ขอมลขาวสาร กฎหมาย บรการสงคม และการใช

ทรพยากร (สมฤทธ และศภสทธ, 2552: 24) อาการแสดงเกอบทงหมดท

กลาวมานน คนจำนวนมากในสงคมยงไมคอยรบร หรอแมจะรบรแตกไม

ใหความสำคญมากนก

บทความนจะรวมแลกเปลยน เพอเพมมมมองสำหรบพนทความ

เขาใจทขาดหายไปในสงคม ไดแก ปจจยดานสงคมทกำหนดความไมเปน

ธรรมทางสขภาพ และแนวทางการรบมอปญหาเรองความเหลอมลำเชง

โครงสราง บทความแบงออกเปน 5 หวขอ ไดแก หนง บทนำ สอง ทฤษฎ

วาดวยความเปนธรรมและปจจยสงคมกำหนดสขภาพ สาม แนวทาง

ปฏบตสำหรบขบเคลอนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ จากคณะกรรมาธการ

ปจจยสงคมกำหนดสขภาพ องคการอนามยโลก ส แนวทางปรบเปลยน

ปจจยสงคมเพอสรางความเปนธรรมทางสขภาพ และหา บทสรป


1 เนอหาในสวนนไดรบประโยชนอยางมากจากงานวจย ความเปนธรรมใน

พระไตรปîÆก โดย ดร.ชาญณรงค บญหนน ชดโครงการ เมธวจยมนษยศาสตรไทย,

e-library TRF หองสมดออนไลน สกว.

2 ∑ƒ…Æ’«à“¥â«¬§«“¡‡ªìπ∏√√¡ ·≈–ªí®®—¬ —ß§¡°”Àπ¥ ÿ¢¿“æ

ในสวนนจะกลาวถงทฤษฎเรองความเปนธรรมโดยเลอกเฉพาะมโนทศน

ทแตกตางและมการถกเถยงกนมากทสด รวมทงขอเสนอทฤษฎทมอทธพล

สงในการขบเคลอนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ จากตวแบบของจอหน

รอลส จากนนจะนำเสนอแนวคดเบองตนเรองปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

∑ƒ…Æ’«à“¥â«¬§«“¡‡ªìπ∏√√¡ 1

เรองความเปนธรรม หรอความยตธรรม เปนหวขอศกษาทมการถก

เถยงกนมาก และมความเปนมายาวนาน ถอเปนมโนทศนทมความหลาก

หลายและซบซอนมากเรองหนง และเกยวของกบสาขาวชามากมาย ทง

ประวตศาสตร ปรชญา จรยศาสตร รฐศาสตร เศรษฐศาสตร จตวทยา

อาชญาวทยา และอนๆ อกหลายแขนง ในทนจะนำเสนอแนวคดเรอง

ความเปนธรรมเพยงสามกลม ไดแก ความเปนธรรมแนวเสรนยม ความ

เปนธรรมแนวสงคมนยม และความเปนธรรมในตวแบบของจอหน รอลส

ë §«“¡‡ªìπ∏√√¡·π«‡ √’π‘¬¡ ในปรชญาตะวนตก โสกราตส (Socrates: 469-399 B.C.) และเพลโต

(Plato: 427-347 B.C.) คอผนำทางความคดเรองความยตธรรม ซงถอเปน

คณธรรมทจำเปนสำหรบมนษยในสงคมและการเมอง

โสกราตสถอวาความยตธรรมนนเปนธรรมชาตอยางหนงของมนษย

เชนเดยวกบความมเหตผล การทมนษยตองอยรวมกลมเปนสตวสงคมโดย

ธรรมชาต ทำใหมนษยตองการมชวตทมคณธรรมดวย สำหรบโสกราตส

คณธรรมทางสงคมกคอความยตธรรม ซงเปนคณธรรมสงสดทอยเหนอตว

บทกฎหมาย เปนสงทเหนไดชดในสงคมการเมองมากกวาในปจเจกบคคล

โดยตองเปนสงคมการเมองทมความยตธรรม พลเมองของสงคมมสถานะและ

หนาทแตกตางกน และทกคนไดทำหนาทตามสถานะของตนอยางถกตอง

สวนเพลโต ศษยของโสกราตสถอวา สงคมประกอบดวยชนชน

แตละชนชนมหนาทแตกตางกนไป ความยตธรรมหรอความเปนธรรมคอ

ผลของการแบงแยกหนาทในสงคม ตามทตนมคณสมบตเหมาะสม ตาม

ความถนด และตามการศกษาอบรมทจะประพฤตปฏบต การททกคนทำตาม

หนาท และไดรบสวนทพงไดรบจากหนาท ถอเปนความยตธรรม ความ

ยตธรรมตามความหมายน ไมมความหมายในเชงกฎหมาย แตเปนความ

ยตธรรมทเกดจากความกลมกลนภายในตวบคคลและรฐ ความกลมกลน

เชนนจะเกดขนเมอสงคมบรรลถงระเบยบและความสงบสข ซงเปนภาวะ

ภายนอกทถกตองเหมาะสมแลวเทานน (สมบต จนทรวงศ, 2535: 48)

อรสโตเตล (Aristotle: 384-322 B.C.) มองความเปนธรรมหรอความ

ยตธรรมตางจากเพลโต อรสโตเตลจำแนกความยตธรรมหรอความเปน

ธรรมออกเปนสองระดบคอ หนง ความเปนธรรมโดยธรรมชาต หมายถง

หลกความเปนธรรมสากลทใชไดกบมนษยทกคน และสอง ความเปนธรรม

ตามแบบแผน หมายถงความเปนธรรมทเปนไปตามตวบทกฎหมายของ

บานเมอง หรอวฒนธรรมประเพณทปฏบตกนมาในสงคมชมชน ซงอาจ


แตกตางกนไปในแตละแหง และอาจเปลยนแปลงไปตามยคสมย ตามความ

เหมาะสม (จรญ โ¶ษณานนท, 2545: 378, อางใน ชาญณรงค บญหนน)

แนวความคดของนกปรชญาทงสามทานไดทงรองรอยไวเปนรากฐาน

ความคดเรองความเปนธรรมในสงคมปจจบนดวย คอ ความเปนธรรมใน

การแบงสนปนสวน กบความเปนธรรมทางอาชญา

ความเปนธรรมในการแบงสนปนสวนของอรสโตเตล มแนวคดหลก

อยทความเสมอภาคตามสดสวน กลาวคอ บคคลควรจะไดรบผลประโยชน

ตามความสามารถของเขา โลกทยตธรรมคอโลกทคนทำประโยชนมากทสด

สมควรไดรบสงทดทสด คนทำนอยทสดกจะไดรบสวนนอยทสด ความ

เสมอภาคตามสดสวนของอรสโตเตล ไมไดหมายความวาทกคนจะไดรบ

การแบงสนปนสวนเทากน แตการแบงปนทยตธรรม ตองคำนงถงความ

แตกตางกนของแตละบคคล ทงในแงคณธรรม ความสามารถ หรอผลงาน

ดวยเหตน การแบงทรพยสน เกยรตยศ ตำแหนง หรออำนาจตางๆ

แกสมาชกในสงคมจงแตกตางกน คนทมความสามารถหรอผลงานเสมอ

กนเทานน จงสมควรจะไดรบผลตอบแทนทเทาเทยมกน ความยตธรรมใน

การแบงสนปนสวนตามทศนะนจะคำนงถงคณคา ผลงาน หรอความ

เหมาะสมของคนเปนหลก มากกวาเรองความเสมอภาคของบคคล (จรญ,

อางแลว) ผทเหนดวยกบแนวคดนคอ โรเบรต โนซค (Robert Nozick:

1938-2002) นกปรชญาแนวเสรนยมทมชอเสยงคนหนงในสมยปจจบน

หลกความเปนธรรมของนกคดกลมน วางอยบนรากฐานของความไม

เทาเทยมกนของมนษย แมในสงคมประชาธปไตย กใชหลกการนเปน

บรรทดฐานสำคญในการกำหนดนโยบายทางสงคมการเมองของรฐแบบ

เสรนยม ซงเปนระบบทใหความสำคญกบแนวคดเรองสทธและเสรภาพอน

เทาเทยมกน ในฐานะเปนมาตรวดการกระทำทถอวาเปนความยตธรรม

สงคมเสรนยมถอวา ความเปนธรรมเกดขนเมอบคคลไดรบการแบงปนผล

ประโยชนตามความสามารถ บคคลมเสรภาพเมอเขาใชเสรภาพของตน

อยางเตมท และเขามเหตผลในการครอบครองทรพยากรทมอย โดยรฐจะ

ตองทำหนาทปÑองกนไมใหเกดการละเมดสทธเสรภาพของกนและกน

หากมผละเมด ผละเมดกตองชดใชตามสดสวนทเสยหายเชนกน (Ryan,

A. 1995:37; ปรด เกษมทรพย 2548: 343-344)

ë §«“¡‡ªìπ∏√√¡·π« —ß§¡π‘¬¡ ความเปนธรรมในแนวสงคมนยม ใหสทธและโอกาสบนพนฐานแหง

ความจำเปนมากขน แนวคดนถอวา มนษยมคณคาเทาเทยมกน แตละคน

ตางมความตองการอนจำเปนเหมอนกน การปฏบตตอคนอยางไมเทา

เทยมกนคอความไมเปนธรรม เพราะฉะนนจงตองใหความชวยเหลอคน

ยากไร คนพการ คนทมโอกาสนอยกวา และคนเจบปวย เพอยกระดบคนใน

สงคมใหไดรบสงจำเปนพนฐานเทาเทยมกน

ในทศนะของคารล มารกซ (Karl Marx: 1818-1883) การปฏบตตอ

คนในฐานะทมความจำเปนเหมอนกน ไมไดเปนการลดรอนสทธหรอ

เสรภาพของพลเมองในสวนทเกดจากผลงานเฉพาะบคคลตามแนวคด

เสรนยม ในทางตรงกนขาม การใชความสามารถเปนเกณ±ในการกระจาย

ผลประโยชน จะยงกอใหเกดความไมเปนธรรม เพราะคนทมความสามารถ

พเศษยอมไดเปรยบคนอนอยแลว การใหรางวลตอบแทนตามเกณ±ความ

สามารถยงเพมความไดเปรยบใหแกคนคนนนมากขน แมการทำเชนนจะ

เปนประโยชนตอผทไดเปรยบในสงคม แตไมใชความเปนธรรม เพราะ

ความเปนธรรมทแทจรงคอ การปฏบตตอคนอยางเสมอภาคกน (ปรด

บญซอ, 2525: 205-206, อางใน ชาญณรงค บญหนน, ม.ป.ป.) โดยใชหลก


การเรอง “ความจำเปน” มาพจารณาถงสงทบคคลแตละคนควรไดรบการ

แบงปนจากสงคม (สมภาร พรมทา, 2538: 110-113)

ë §«“¡‡ªìπ∏√√¡¢Õß®ÕÀåπ √Õ≈ å ความเปนธรรมในตวแบบของจอหน รอลส เปนแนวทางประนประนอม

ระหวางแนวเสรนยมกบแนวสงคมนยม ถาถอตามแนวคดเสรนยม มโนทศน

เรองการเสยสละแกผยากไรจะเขาไมไดเลยกบความเปนธรรม ขณะท

ความเปนธรรมตามแนวคดแบบสงคมนยม อาจรวมเอาความเมตตาตอ

ผยากไรและคนไรความสามารถทงหลายไวดวย หากยดตามแนวคด

เสรนยม การบงคบใหเกดความเสมอภาคกนแบบสงคมนยมกอาจขดกบ

หลกสทธและเสรภาพของพลเมอง เพราะสงคมไมเปîดโอกาสใหแตละคน

แสวงหาคณคาหรอเปÑาหมายของชวตทมคาทสดตอการดำรงชวตของ

ตนเอง และขดขวางสทธในการแสวงหาสงตางๆ ทงรปธรรมและนามธรรม

ตลอดจนเสรภาพในการดำเนนชวตตามทปรารถนา

จอหน รอลส (John Rawls: 1921-2002) นกปรชญาการเมองชาว

อเมรกน พยายามพฒนาแนวคดทจะประนประนอมสองสงทแตกตางและ

ขดแยงนเขาดวยกน เขาเสนอหลกการสำคญสองประการในการพจารณา

สงคมทเปนธรรมคอ หนง แตละบคคลมสทธเทากนในเสรภาพขนพนฐาน

ทบคคลทวไปพงม และสอง ความเหลอมลำทางสงคมและเศรษฐกจจะ

ตองถกพสจนดวยเงอนไขสองประการคอ ประการทหนง แมความเหลอม

ลำทางสงคมและเศรษฐกจจะผกตดอยกบตำแหนงและสถานภาพของ

คนในสงคม แตความเหลอมลำเหลานนตองเปîดกวางอยางเหมาะสม

เพอใหคนทงหลายมโอกาสเขาถงไดพอๆ กน และประการทสอง ความไม

เทาเทยมทดำรงอยนนตองเปนประโยชนอยางถงทสดแลวสำหรบผเสย

เปรยบทสดในสงคม (Rawls 1987: 5; Sen 1992: 75)

รอลสมองวา หลกความยตธรรมตองสรางขนโดยมจดเรมตนจาก

ความเทาเทยมกนในฐานะมนษย ตามปกตแลว ผคนจะใชแบงสนปนสวน

หรอแบงสรรผลประโยชนและภาระหนาท โดยพยายามแสวงหาวธใหตนเอง

ไดผลประโยชนมากทสด และลดภาระใหเหลอนอยทสด แตหากมนษย

แตละคนลองยกตนเองใหหลดลอยออกจากสถานะตางๆ ในโครงสราง

สงคม กจะไมมใครรวาตนจะไดหรอเสยเปรยบจากการแบงโครงสรางชนชน

เพราะไมรวาตนอยตรงจดไหนของสงคม ดงนนพวกเขากจะสรางเงอนไข

ทเปนประโยชนทสดแกคนระดบลาง เพราะเขาจะคดถงตวเองในฐานะตำ

ทสดกอน ตามโอกาสททกคนอาจตกลงมาอยในตำแหนงลางสดของ

สงคมไดเทาๆ กน เนองจากไมมใครตองการเสยเปรยบใคร เมอเปนเชน

น พวกเขากจะยอมรบหลกการทอาจยอมใหเกดความไมเทาเทยม หาก

ความไมเทาเทยมนนยงสงผลใหคนเสยเปรยบมสภาพความเปนอยดขน

หลกการนบอกวา ความแตกตางระหวางบคคลเรองทรพยสนและ

อำนาจเปนสงทยอมรบได หากมการใชทรพยสนและอำนาจไปในทางท

ทำใหคนเสยเปรยบมสภาพดขน และทกคนยอมสญญาแตแรกเรมแลววา

จะยอมเสยสละผลประโยชนบางประการเพอประโยชนของคนอกจำนวน

หนง เพราะหากเขาตกอยในสภาพเสยเปรยบทสดในสงคมบาง อยางนอย

กยงมหลกประกนบางอยางทจะชวยใหเขาไมตองตกอยในสภาพเลวราย

เชนนนตลอดไป

ความเปนธรรมทรอลสเสนอน จงเปนความเปนธรรมทคำนงถงทง

สทธเสรภาพของบคคล และการยอมสละสทธบางประการเพอคนท

เสยเปรยบ ดงนนแมแนวคดนจะเรมตนโดยคดถงผลประโยชนตวเอง


เปนหลก แตกจะมผลทกอใหเกดประโยชนแกทกคน (ปรด บญซอ, 2525:

207-208) หลกความเปนธรรมสองประการของรอลส จะชวยประกนวาจะ

มปจจยพนฐานใหแกทกคน ไดแก สทธ เสรภาพ โอกาส รายได ทรพยสน

และความเคารพในตวเอง แนวทางพจารณาความเปนธรรมในแบบของ

รอลสไดแพรหลายอยางกวางขวางในปจจบน รวมทงในแวดวงสขภาพ

ระดบสากลดวย

∑ƒ…Æ’«à“¥â«¬ªí®®—¬ —ß§¡°”Àπ¥ ÿ¢¿“æ ในทำนองเดยวกบเรองความเปนธรรม มมมองเรองปจจยสงคม

กำหนดสขภาพกมอยหลายแนว ตงแตมมมองระดบบคคล ระดบกลม

ระดบองคการ จนถงระดบสงคม สาขาทางจตวทยามกใหความสนใจ

ความเปนธรรมระดบบคคล สาขาทางสงคมวทยาและมานษยวทยาจะมอง

กวางขนในระดบกลมถงระดบสงคม ในทนจะนำเสนอแนวคดบางประการ

ทวาดวยปจจยสงคมกำหนดสขภาพ ไดแก แนวคดจตวทยาสงคม แนวคด

เศรษฐศาสตรการเมอง และแนวคดทผสมผสานสองแนวคดขางตนเขา

ดวยกน คอแนวคดนเวศสงคม

ë ·π«§‘¥®‘µ«‘∑¬“ —ß§¡ สำนกจตวทยาสงคมใหนำหนกกบปจจยทางดานจตวทยา โดยมอง

วา “คนทตกเปนฝÉายเสยเปรยบในสงคมสวนใหญมกมมมมองและทาทตอ

โลก โดยผกตดอยกบสถานภาพของบคคลในสงคมทไมเทาเทยมกน

เปนตนเหตใหจตใจตงเครยดและสขภาพเสอมโทรม” (Raphael 2006,

Raphael and Bryant 2006 และ Promot Educ. 2006, อางใน CSDH

2007, 10) ปจจยทางสงคมทเกดจากปจจยดานจตวทยา มกแสดงออกมา

ในมตดานปรากฏการณทพบเหนไดทวไป และกลายเปนความเหลอมลำ

ในสงคมทวนเวยนซำเตมกลมทเสยเปรยบอยแลวใหยำแยลงไปอก

ë ·π«§‘¥‡»√…∞»“ µ√å°“√‡¡◊Õß สำนกเศรษฐศาสตรการเมองชใหเหนปญหาของปจจยทางเศรษฐกจ

และสงคมมากกวาปญหาทมาจากตวโครงสรางสงคมเอง แนวคดนใหคำ

อธบายเรองปจจยสงคมกำหนดสขภาพไวชดเจนมาก โดยกลาววา โรคภย

เปนผลผลตจากสงคม คนไมไดเจบปวยเอง แตสงคมทำใหพวกเขาลม

ปวย คนบางกลมจงมปญหาสขภาพมากกวากลมอนๆ การศกษาแนวนมง

คนหาตนตอของปญหาทางสงคมทกอใหเกดการเจบปวยหรอปญหาทาง

สขภาพทไมเปนธรรม อาจเรยกนกคนควาในกลมนวา “นกคดแนว

วตถนยม หรอวตถนยมใหม” ผเขยนจะขยายวธมองปญหาเรองปจจย

สงคมกำหนดสขภาพของสำนกคดนใหชดเจนมากขนในบทความน ใน

หวขอ “ความเหลอมลำเชงโครงสราง”

ë ·π«§‘¥π‘‡«» —ß§¡ ครจเจอร (Nancy Krieger) นกระบาดวทยาสงคม นำเสนอกรอบ

แนวคดปจจยสงคมกำหนดสขภาพแบบผสมผสานหลายระดบ โดยควบ

รวมเหตผลทางสงคมและชววทยาเขาดวยกน ทำใหเหนวา ความเจบปวย

เกดขนไดทงจากปจจยดานการเปลยนแปลงโครงสรางการกระจายตวของ

ทงโรคและคนในระบบสงคม และความไมเทาเทยมกนทางสงคม ตนเหต

ของโรคจงมาจากแหลงตางๆ ไดสารพน ตงแตเซลลในรางกายมนษย ไป

จนถงพฤตกรรมการรวมกลมกนของคนในสงคม หรอระบบสงคมในภาพ

รวม (Krieger 2001, 2002 และ 2005, อางใน CSDH 2007, 10-11)


3 ·π«∑“ßªØ‘∫—µ‘ ”À√—∫¢—∫‡§≈◊ËÕπª√–‡¥Áπªí®®—¬ —ß§¡°”Àπ¥ ÿ¢¿“æ

2

การคนหาแนวปฏบตสำหรบขบเคลอนประเดนปจจยสงคมกำหนด

สขภาพ เกดจากความมงมนขององคการอนามยโลก ทจะสงเสรมความ

เปนธรรมในประเดนสขภาพระดบโลกใหมากขน ผานจตวญญาณของความ

เปนธรรมทางสงคม ในการดำเนนภารกจน คณะกรรมาธการปจจยสงคม

กำหนดสขภาพจำเปนตองตอบคำถามพนฐาน 3 ประการ คอ

1. ถาจะตองสบสาวปรากฏการณความเหลอมลำทางสขภาพทเกด

กบคนกลมตางๆ ในสงคม ไปจนถงตนตอทลกทสด เราควรจะเรมตน

ทไหน?

2. ทางผานสำคญและเปนปมใหญทสดทนำรากเหงาของปญหาให

ออกมาปรากฏเปนความเหลอมลำทางสขภาพเปนอยางไร?

3. เมอตอบโจทยทงสองขอขางตนไดแลว เราควรทำการแทรกแซงท

จดไหน? และอยางไร? เพอลดชองวางความไมเปนธรรมทางสขภาพ

2 โครงเรองและรปภาพทงหมดในสวนน ปรบปรงมาจากรายงานของคณะ

กรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพเรอง “A Concept Framework for

Action on the Social Determinants of Health”, Discussion paper for the

Commission on Social Determinants of Health, Draft version-April 2007

คณะกรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพ องคการอนามยโลก

เรมตนจากการวเคราะหหาปจจยเชงโครงสรางทนำไปสความเสยงและ

อนตรายตอสขภาพ แนวคดหนงทนำมาใชในการวเคราะหคอ การ

วเคราะหชนชนตามแบบเวเบอร ซงเปนเรองของความสมพนธในการผลต

การตลาด วถชวต และแบบแผนการบรโภค สงสำคญจากการประยกต

ทฤษฎสงคมเขากบการทำงานเพอลดความไมเปนธรรมในทางสขภาพคอ

การวเคราะหตามแนวนจะนำไปสการนำเสนอนยทางนโยบายวา การท

บคคลจะมสถานะสงหรอตำในโครงสรางสงคมหนงๆ นน มไดถกกำหนด

ดวยรายไดหรอการเปนเจาของปจจยการผลตเพยงอยางเดยว แตขนอย

กบสถานภาพทางสงคม รวมทง “โอกาสชวต” ในดานอนๆ ของเขาดวย

วาเปนอยางไร

§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”‡™‘ß‚§√ß √â“ß ความเหลอมลำเชงโครงสรางเปนปรากฏการณทวไปทเกดขนใน

สงคมทมการแบงชนชน แตจะเหลอมลำมากหรอนอยกขนอยกบปจจย

แวดลอมหลายอยาง ทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ความเหลอม

ลำในสงคมมหลายระดบ มทงสวนทจบตองได และสวนทซอนเรน บาง

ครงยอมรบได แตเมอถงจดหนงกลายเปนเรองทยอมรบไมได ลกษณะท

สำคญของความเหลอมลำเชงโครงสรางในบทความน ครอบคลม “ความ

เหลอมลำทางเศรษฐกจ” ดงตวอยางเชน ความไมเทาเทยมดานรายได

ทรพยสน และความมงคงของครวเรอน เปนตน และ “ความเหลอมลำ

ทางสงคม” ไดแก โอกาสการเลอนชนทางสงคม ความขดแยงแตกหก

ระหวางชนชน รวมถงความเหลอมลำทางวฒนธรรม การคนควาเรอง

ความเหลอมลำเชงโครงสรางจะทำใหเราสามารถเชอมโยงกบเรองความ


ยากจนดวย โดยเฉพาะอยางยงจะชดเจนอยางมากในสถานการณท

โครงสรางสงคมไดรบผลกระทบรนแรงจากปจจยตางๆ ทเปนตวแปร

กำหนดการจดแบงชนชนในสงคม

นกทฤษฎและนกวจยสงคมสมยใหมวเคราะหปญหาความไมเทา

เทยมของบคคลในสงคมทมการแบงชนชน โดยมองตามแบบของ แมกซ

เวเบอร (Max weber: 1864-1920) นกปรชญาสงคมทมชอเสยงวา การ

จดแบงกลมบคคลใหอยในชนชนหนงๆ นน กลมบคคลเหลานนตองม

ลกษณะเหมอนกนในแงเปนกลมทมจตสำนกและโลกทศนคลายคลงกน

ซงกำหนดดวยตวแปรสามกลม คอ สถานะทางเศรษฐกจ สถานะ

ทางการงาน และสถานะทางอำนาจ ตวแปรสองกลมแรกถอเปนปจจย

ทางเศรษฐานะ สวนกลมหลงสดเปนปจจยทางการเมอง

ë ªí®®—¬∑“ß‡»√…∞“π– สถานะดานเ»ร…∞กจ

หมายถงฐานะทางเศรษฐกจ (แหลงทมาและระดบรายได) ความ

มนคงในงาน (สวสดการสงคม การเขาถงระบบสขภาพ สงอำนวยความ

สะดวก ความปลอดภยในงาน ความมนคงในชวต) และโอกาสทจะปรบปรง

ฐานะ (การศกษา การฝñกอบรม การฝñกทกษะ ฯลฯ)

สถานะดานการงาน

หมายถงความสมพนธทางสงคมในระบบการแบงงานกนทำ และ

ตำแหนงหนาทการงาน สถานะดานการงานเปนสถานะทางสงคมท

เวเบอรใหนำหนกมากทสด เขามองวา เมอสถานะดานการงานมนคงดแลว

จะเชอมโยงตอไปถงการกำหนดสถานะทางการเมองและเศรษฐกจดวย

ë ªí®®—¬∑“ß°“√‡¡◊Õß สถานะดานอำนาจ

หมายถงระดบสงตำในสถานภาพทางสงคม สทธเสรภาพ และการ

รวมกลมเพอตอรองผลประโยชน ซงภายในสงคมหนงๆ จะมการจดวาง

สถานะตางๆ เหลานไมเทากน

สำนกเวเบอเรยนกลาววา การเลอนระดบทางชนชนเปนเรองของ

อำนาจ ซงมอยสามลกษณะคอ หนง อำนาจทางสงคม เปนอำนาจเกดจาก

การจดเรยงคณคาของบคคลจากเกยรตยศหรอศกดศรในสงคม สอง

อำนาจทางเศรษฐกจ เปนอำนาจทไดรบผานสถานะของชนชนซงเกดจาก

ลกษณะใดลกษณะหนงคอ การถอครองทรพยสน ตำแหนงหนาทการงาน

หรอสถานภาพทางสงคม และสดทายคออำนาจทางการเมอง ซงเกยวของกบ

การจดสรรและแบงปนอำนาจของคนกลมตางๆ โดยการชกจงการตดสนใจ

ของคนหมมาก

สำนกเวเบอเรยนอธบายการเลอนระดบทางชนชน โดยใหนำหนก

อยางมากกบการจดโครงสรางหนาทการงานตามโอกาสทไดรบจาก

สถานการณของตลาดภายใตระบบทนนยมแบบทเวเบอรมชวตอย ซงสบ

เนองมาจนถงปจจบน คงจะเปนเพราะวา สงคมสมยทเวเบอรมชวตอยเปน

สงคมทเปîดกวาง การเลอนระดบขนทางชนชนอาจทำไดงาย โดยการพฒนา

ทกษะทางการศกษา การถอครองทรพยสน หรอวธอนๆ เพอไปสอาชพ

หรอหนาทการงานทมเกยรตยศสงขน (Roth and Wittich 1968: 302-5;

Hurst 2007: 203)

แมกลมตวแปรทงสามจะเกยวของกบการมองปญหาเรองความ

เหลอมลำในสงคม (Hurst 2007: 204-5) แตความแตกตางหรอเหลอมลำ

ของสถานภาพทางสงคมทเกดจากทงสามกลมตวแปร ซงปรากฏแตกตาง


กนไปในแตละสงคม กยงมลกษณะเปนนามธรรม เพราะการนยามและ

กำหนดคณคาลวนตงอยบนความเชอพนฐานของผทใหคณคากบตวแปร

เหลานน (Grusky, 2001)

นกวเคราะหแนวเวเบอเรยนเนนวา ในสงคมแบบทนนยมสมยใหม

ความไมเทาเทยมทางสงคมเกดขนจากการทผไมมความมงคงถกกดกน

ออกจากสวสดการสงคม หรอไดรบบรการคนละแบบกบผมงคง ทงน

เพราะการเขาถงสวสดการตางๆ เชน ทอยอาศย บรการดานสขภาพ

และอนๆ มกถกกำหนดโดยความมงคงของบคคล ดงนนการวดระดบ

ความเหลอมลำทางสงคมในแตละสงคม จงอาจทำโดยการหาระดบการ

กระจกตวหรอกระจายตวของโอกาสทบคคลกลมตางๆ สามารถเขาถง

บรการสาธารณะ (Grusky, 2001)

ในสงคมสมยใหม ชนชนในสงคมสามกลมมกไดรบการจำแนกและ

วเคราะหถงอยางสมำเสมอ คอ นายทน แรงงาน และชนชนกลาง คนทง

สามกลมนถกกำหนดดวยสถานการณสามแบบทแตกตางกนโดยสนเชง

แตละชนชนจะมวถชวตการดำรงอยทเปนของตนเอง และไมอาจผสม

ผสานปะปนกนไดเลย (Grabb 1984; Collins 1988)

กลาวเฉพาะชนชนกลาง ชนชนกลางประกอบดวยกลมอาชพหลายกลม

ซงมความหลากหลายมาก และมแนวโนมวากลมอาชพหนงจะมสถานภาพ

ทางเศรษฐกจสงคมสงและอกกลมจะมสถานภาพตำแมจะมความหลากหลาย

แตชนชนกลางกยงเปนชนชนกลางตลอดเวลา คอมจตสำนกทแตกตาง

จากชนชนกรรมาชพ (ปรชา เปïòยมพงศสานต, 2536) การวเคราะห

คณลกษณะของคนชนชนกลาง ใหคณประโยชนในแงทบอกใหเราทราบวา

โครงสรางสงคมตามสภาพทเปนอยอาจปรบเปลยนไดไมงายนก เพราะคนใน

สงคมมองวา ความเหลอมลำในสงคมเปนเรองปกตธรรมดาและยอมรบได

§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”‡™‘ß‚§√ß √â“ß„π —ß§¡‰∑¬ ∑—Èß∑’Ë®—∫µâÕß‰¥â·≈–´àÕπ‡√âπ การศกษาชนหนงของวรวรรณ ชาญดวยวทย นกวชาการสถาบน

วจยเพอการพฒนาประเทศไทย หรอทดอารไอ ทนำมาเขยนเปนบทความ

“ความเหลอมลำทจบตองได” ชใหเหนวา สงคมไทยในปจจบนมความ

เหลอมลำในมตดานภาษและสวสดการ เธอเสนอขอมลดงน “การสำรวจ

โดยหนวยงานรฐในป 2552 พบวา รอยละ 40 ของคนกรงเทพฯ และรอยละ

36 ของคนอสานมความเหนวา ชองวางระหวางคนรวยและคนจนนนสง

มากจนยอมรบไมได และในภาพรวม รอยละ 32 ของคนทงประเทศเหนวา

ชองวางระหวางคนรวยและคนจนนนสงมากถงขนยอมรบไมได และรอยละ

47 ของคนทงประเทศ เหนวาชองวางสงมากแตยงพอรบได เรยกไดวา

เกอบรอยละ 80 ของคนไทยยอมรบวามความเหลอมลำของรายได” (มต

ชนออนไลน, 26 พฤษภาคม 2553)

ทงนจากการสำรวจกอนหนานนของทดอารไอ ทสำรวจความมงคง

จากทรพยครวเรอนตามกลมรายไดเมอปï พ.ศ.2549 โดยแบงเปน 5 กลม

กลมละ 20% พบวา ครอบครวรวยสด 20% แรกมทรพยสนถง 69% ของ

ทงประเทศ ขณะทกลม 20% สดทายหรอทจนสดมทรพยสนเพยง 1%

เทานน และหากแบงเปนสบกลม กลมรวยสด 10% แรกจะมทรพยสนมาก

กวากลมรองลงมาถงสามเทา ซงหมายความวา ความมงคงกระจกตวอย

กบคนแค 10% ของประเทศเทานน

ขณะทเงนออมในธนาคาร ตามขอมลวนท 11 มถนายน 2552 พบวา

บญชทมเงนมากกวา 10 ลานบาทมจำนวน 7 หมนบญช คดเปนเพยงรอยละ

0.1 ของบญชทงหมด แตบญชเหลานนกลบมเงนฝากรวมกนเปนรอยละ

42 ของเงนฝากในประเทศ


การถอครองทดนกเชนกน ประชาชนทไมมทดนเลยหรอถอครอง

นอยกวา 10 ไร คดเปนถงรอยละ 42 ของประเทศ นบวาเปนอตราทสง

มาก สวนกลมทครองทดนเกน 20 ไร มจำนวนรอยละ 22.73 แสดงถง

ความมงคงในสงคมระดบสงอยในมอคนจำนวนนอยมาก คงจะไมถง

รอยละ 10 ของประเทศ

และเมอพจารณาความตางดานรายไดระหวางคนจนสดรอยละ 20

สดทาย และรวยสดรอยละ 20 แรก พบวาความแตกตางของไทยอยท

13 เทา เทยบกบญปน ซงมเพยง 3.4 เทา เกาหลใต 4.2 เทา สหรฐฯ 8.4 เทา

จน 12.2 เทา (ผาสก พงษไพจตร, 2552 และวระศกด พงศอกษร, กรงเทพ

ธรกจออนไลน, 22 มนาคม 2553)

ความเหลอมลำทางเศรษฐกจทวรวรรณและทดอารไอสำรวจพบคอ

“ความเหลอมลำทจบตองได” แตเพราะเหตใดเมอคนในสงคมรบรถงชอง

วางทางเศรษฐกจเหลานแลว พวกเขาจงทนทานได สงทวรวรรณและทด

อารไอนำเสนอจงแสดงใหเหนในเวลาเดยวกนวา ยงมความเหลอมลำอก

แบบหนงทมองไมเหน หรอเรยกวา “ความเหลอมลำทซอนเรน” เพราะม

ลกษณะเปนนามธรรมอยภายใตจตสำนก

ความเหลอมลำทซอนเรนนทำใหเราเหนวา ผคนในสงคมยงคงมอง

ความแตกตางเรองชนชนเปนสงทเคยชน สงผลใหชนชนทถกจดรปขน

แลวในโครงสรางสงคมยงยนอยไดในชวงเวลาหนง สงหนงทยนยนถง

ความเหลอมลำทซอนเรนซงซอนอยในจตสำนกของเราคอ เรายอมรบวา

สงคมมชนชน และยอมรบถง “โอกาสในการเลอนชนทางสงคม” ทอาจมใช

“ความไมเปนธรรม” ในตวมนเอง

แตหากเมอใดทคนจำนวนมากในสงคมรสกตว หรอรบรไดวา “ความไม

เทาเทยมทางชนชน” ทมอยนนคอ “ความไมเปนธรรม” ตอพวกเขา ณ

ขณะนน ความเหลอมลำทซอนเรนอยภายใตจตสำนกของพวกเขาไดถก

กระตนใหตนขนแลว ซงโดยมากมกเกดจากปจจยทอยลกลงไปในโครงสราง

สงคมทพวกเขาดำรงอยนนกำลงสนคลอน และจะตองมการเปลยนแปลง

เกดขนในไมชา การเปลยนแปลงทกำลงจะเกดขน หรอภาวะท “โครงสราง

สงคมใหม” กำลงกอตวนจะตองสงผลกระทบตอไปยงปลายทางทงเรองจต

สำนกและผลกระทบทางกาย ซงเกยวของกบสขภาพดวยอยางแนนอน

หากเราเตรยมตงรบหรอจดการไมดพอความไมเปนธรรมทางสขภาพทเกด

จากรากฐานของความเหลอมลำทซอนเรนกจะยงลกลามผดขนอกมากมาย

สวนทจะกลาวถงตอไปนคอ การเลอนชนทางสงคมทเปนชองทางส

การปรบโครงสรางสงคม และจะสงผลกระทบตอไปเปน “ความเหลอมลำ

เชงโครงสราง” อนจะทำใหเกดเปนคลนระลอกใหญกระทบมาถงตวของ

บคคลใหเหนไดชดขนตามลำดบ จนเปนความไมเปนธรรมของกลมคน

ตางๆ และกลายเปนเรอง “โรคภยไขเจบ” ซงกำลงกลำกรายเขามาใกลตว

เราอยางคาดไมถง

°“√‡≈◊ËÕπ™—Èπ∑“ß —ß§¡°—∫°“√‡¢¬à“‚§√ß √â“ß —ß§¡∑’Ë‰¡à‡ªìπ∏√√¡ การเลอนขนหรอลดระดบทางชนชนขนานใหญมกเกดขนเมอม

ปรากฏการณการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและเปนวงกวาง เชน การขยาย

ตวทางเศรษฐกจครงใหญของโลกปลายครสตศตวรรษท 19 การหด

ตวอยางรนแรงทางเศรษฐกจของสหรฐอเมรกาและยโรปชวงครสต

ศตวรรษ 1930 หรอการเขาสทนนยมของอดตโซเวยต รสเซย และยโรป

ตะวนออก รวมทงการเปîดรบทนนยมของประเทศจนในปจจบน เหตการณท

กลาวมาทงหมดเปนตวอยางทแสดงผลของโลกาภวตนทกระทบตอ


ปรากฏการณการเปลยนแปลงโครงสรางของสงคมทชดเจน อนสงผลให

บคคลมโอกาสเปลยนฐานะอยางฉบพลนไดมากขน

ทามกลางการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจทรนแรงทกครง ชองวาง

ทางชนชนจะมมากขน คนสวนหนงจะมรายไดและสถานภาพตกตำลง

อยางมาก กระทงเกดความรสกวาอนาคตมดมน ขณะทคนอกสวนหนงม

รายไดและสถานภาพสงขนอยางรวดเรว เกดเปนการกอตวขนของชนชนใหม

มการเปลยนแปลงในปจจยทางการเมอง จตสำนก สญลกษณ วฒนธรรม

ทจะกำหนดจดยนของคนกลมนใหมความคด โลกทศน และความใฝฝน

ของตนเอง ซงแยกตวเองออกจากชนชนเดมอยางชดเจน เชนเดยวกบสง

ทเกดขนทามกลางกระแสโลกาภวตนครงลาสดนดวยเชนกน

ทประเทศจน คนจนกลมหนงรมรวยขนอยางรวดเรวจากเศรษฐกจท

เตบโตในอตราเรง พากนพลกโฉมปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคของตว

เองใหเขากบสถานะใหมทางสงคม คนจนจายเงนซอสนคาแบรนดเนมพง

ขนเปนอนดบตนๆ ของโลก และคาดวาในปï 2558 จะเปนอนดบหนงของ

โลกแทนทญปน รายงานของสมาคมปฏรปเศรษฐกจแหงประเทศจนระบ

วา พวกคนจนรวยเรวเหลานใชเงนกนอยางนาตกใจ เศรษฐใหมเปน

เจาของรถยนตหรหรา เครองบนสวนตว คฤหาสนหลงใหญผดขนเปน

ดอกเหด (วรกร ตรเศศ, มตชนออนไลน, 3 กนยายน 2553)

กลบมาทเมองไทย ในชวงเวลาเดยวกนกลบเกดปรากฏการณการ

แตกตวของชนชนทสวนทางกนอยางหนามอเปนหลงมอ เศรษฐกจททรด

ตวและสนคลอนในชวงสบกวาปïทผานมาสงผลลกลงในโครงสราง และใน

ระยะไมนานกเกดความขดแยงกนรนแรง

สน รปสง ปราชญชาวบาน นำเสนอในการประชมสภาองคกรชมชน

วา ความขดแยงทางการเมองทเกดขนในประเทศไทยเกดจากปญหาหลก

คอ สถาบนทางการเมองการปกครองออนแอ นกการเมอง เจาหนาทรฐ

ใชอำนาจบรหารราชการแผนดนโดยมชอบ ทำใหเกดการคอรปชน

ทศทางนโยบายการพฒนาประเทศผดพลาด เพราะเออประโยชนให

คนรวย ละทงและทำลายคนจน การเตบโตทางเศรษฐกจทำใหเกดการ

กระจกตวสรางความรำรวยใหคนเพยงรอยละ 20 ในคนระดบบนของ

สงคม กตกาการจดการทรพยากรไมเปนธรรม เกดการกระจกตว จำนวน

การถอครองทดนนน กลมคนระดบบนของสงคมจำนวนรอยละ 20 ถอครอง

สทธกวารอยละ 80 ของจำนวนทดนทงหมด เฉลยคนละ 200 ไร ขณะทคน

จำนวนรอยละ 80 ของประเทศมสทธถอครองทดนไดเพยงรอยละ 20

เทานน เฉลยคนละ 1 ไรเศษ การบงคบใชกฎหมายไมเปนธรรม ไมเทา

เทยมและเลอกปฏบต ซงเปนมากอนทกลมเสอแดงจะรวมตวกน

กระบวนทศนของเจาหนาทรฐและนกการเมองยงมการรวมศนยผกขาด

อำนาจ ไมเหนความสำคญของการมสวนรวมจากภาคประชาชน การให

บรการของรฐไมเปนธรรม ไมทวถง ไมเทาเทยม ไมชดเจน โดยเฉพาะ

สวสดการของรฐ สดทายสงคมกเกดความเหลอมลำทางเศรษฐกจ รายได

และความเหลอมลำในสงคมอยางรายแรงและรนแรง (ศนยขอมลขาวสาร

ปฏรปประเทศไทย, www.thaireform.in.th)

อนทจรงโครงสรางสงคมทไมเปนธรรม ซงแสดงออกทงในมตดาน

เศรษฐกจ สงคม และการเมองเรมขยบเขยอนตงแตปลายทศวรรษ 1990

แลว และดเหมอนกลมผใชแรงงานจะรบรไดถงการเปลยนแปลงดงกลาว

เปนกลมแรกๆ ผเชยวชาญดานแรงงานคนพบการกอตวและพฒนาการ

ของชนชนจากการเปลยนแปลงอยางรนแรงทางดานเศรษฐกจ สงคม และ

การเมองในชวงนน และสบทอดตอมาถงทกวนน


การศกษาของวรวทย เจรญเลศ และคณะ (2542) เรองวกƒตเศรษฐกจ

ป 2540การเลกจางและความไมเทาเทยมในสงคม เปนงานชนแรกๆ ทช

ใหเหนวา การเปลยนแปลงทเกดขนในชนบทมมากกวาทคาดคด ในปï พ.ศ.

2540 ทมการเลกจางแรงงานอยางกวางขวาง ทงแรงงานคอปกขาวและ

แรงงานอตสาหกรรมทเกยวของกบภาคเกงกำไร โดยเฉพาะอตสาหกรรม

กอสรางและอสงหารมทรพย รวมทงอตสาหกรรมขนาดเลกและขนาดกลางท

ไมสามารถเขาถงแหลงเงนก ดเหมอนวาแรงงานทถกเลกจางจากภาค

อตสาหกรรมสงทอและเสอผาสำเรจรปจะไดรบผลกระทบมากทสด แรงงาน

เหลานสวนใหญเปนผหญง ไมไดรบคาชดเชยตามกฎหมาย ไมสามารถเขาถง

หลกประกนสขภาพเพราะขาดสภาพการเปนลกจาง ไมสามารถรกษา

สทธประกนสงคมเมอระยะเวลาวางงานนานขน ทงไมสามารถกลบคนส

ชนบท เพราะในชนบทไมมงานทำ เปนไดเพยงแหลงพกพงทางจตใจ ไม

สามารถเปนแหลงรองรบคนตกงานหรอแกปญหาเศรษฐกจอยางถาวรได

แรงงานทถกเลกจางในเมองจงยงตองอาศยอยในชมชนแออดตาม

ยานอตสาหกรรม ยอมรบงานทไดคาจางตำกวาเดม และมสวสดการนอย

หลายคนตองปรบเปลยนวถการดำรงชวตมาอยในภาคเศรษฐกจทไมเปน

ทางการ เชน คาขายเลกๆ นอยๆ มคนงานจำนวนมากเขาไมถงโครงการ

ชวยเหลอของรฐ โดยความชวยเหลอทตองการมากทสดคอการรกษาพยาบาล

และการมงานทำ (วรวทย 2552: 6-7; วรวทย บณ±ตและจะเดด, 2542)

™π™—Èπ·≈–§«“¡¢—¥·¬âß∑“ß°“√‡¡◊Õß‰∑¬ ‡√◊ËÕß‡À≈◊Õß-·¥ß งานชนตอมาเรมคนหารากฐานของความไมเปนธรรม เมอความขดแยง

ทางการเมองทกรงเทพฯ ไดยกระดบรนแรงขนจนถงขนเสยเลอดเสยเนอ

โครงการวจยเรอง วเคราะหจดคานงดของประเทศไทยเพอฝÉาวกƒตการณ

สงคม เศรษฐกจ และการเมองทซบซอน (2552) โดยเอนก เหลาธรรมทศน

และคณะ นำเสนอวาจากผลพวงของการพฒนาในอดต โดยเฉพาะหลง

จากปï พ.ศ.2505 เปนตนมา ภาคชนบทเปนผแบกรบภาระ และรบคาใชจาย

หรอรบความเสยหายอนเกดจากการพฒนา หรอการเอาทรพยากรและ

แรงงานจากชนบทเขาสเมอง ผลลพธของการทอดทงชนบททำใหเกดความ

ยากจนกระจาย โดยภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานและภาค

เหนอเปนสวนทไดรบผลกระทบมากทสด

เมอทดนบกเบกใหมๆ เรมหมด ชาวบานจงอพยพจากอสานและเหนอ

เขามาในเมอง กอใหเกดสภาพ “ชนบทในเมอง” หรอคนจนเมอง รวมทง

การไปทำงานตางประเทศ ชนบทเปลยนไปเรวดงจะเหนวาหมบาน ตำบล

กลายเปนกงชนบทกงเมองเลกตงแตกอตงองคการบรหารสวนตำบล (อบต.)

แมปจจบน ประชากรในชนบทจะยงมถงรอยละ 60 แตไมไดมนย

สำคญทางเศรษฐกจอกแลว เกษตรกรสวนใหญทเปนกำลงสำคญอยใน

เขตกงเมองกงชนบทของภาคเหนอและอสานไดรบเงนทสงเขาไปจาก

เมองหลวง ทงเงนงบประมาณแผนดน เงนจากคนทำงานในเมอง และการ

แตงงานกบชาวตางประเทศ ประชากรกลมชนบทภาคใต ภาคกลาง และ

ตะวนออกบางสวนกมการเปลยนแปลง ผทยดอาชพเกษตรกรรมผนตวเอง

เปนเกษตรกรทคอนขางทนสมยและเลยงตวได ชนบทหลายพนทมอาชพ

ทดแทน เชน สวนผลไม สวนยาง ไมดด ไมประดบ ไมดอก และประมง

พนทสำคญกลายเปนเขตอตสาหกรรม โดยเฉพาะระยอง ชลบร รวมทง

อยธยา ปทมธาน นนทบร และบรรดาจงหวดรอบกรงเทพฯ ซงกลายเปนเขต

ทอยอาศยใหมของคนทำงานในกรงเทพฯ ดวย นนคอบานจดสรรผดขน

กระจายเตมพนท (อเนก และคณะ, 2552)


นอกจากงานของอเนกและคณะ ระหวางนนยงมงานศกษารวมทง

บทความอกหลายชนทยอยอธบายปรากฏการณความขดแยงในสงคมไทย

ดงเชนเรอง ความเขาใจคนจนกบการสรางสงคมชนชนกลางและพลงส

แดง:การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ โดย อรรถจกร สตยาน

รกษ (2553) ตอจากนนกคอ เรองการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและ

สงคมของชนชนใหม โดยอภชาต สถตนรามย และคณะ (2553)

งานทงหมดทนำเสนอมากมายในชวงนพงเปÑาไปในทศทางเดยวกน

กลาวคอแสดงขอมลวา ความไมมนคงในชวตเรงเราใหบคคลมอง

สถานภาพของตนตางไปจากเดม ชนบทในปจจบนไมเหมอนเดมแลว คน

ชนบทมการปรบเปลยนโลกทศน ปรบเปลยนทาท รวมทงปรบความ

สมพนธกบชนชนอนในสงคม กลายเปนการมองเรอง “ความไมเปนธรรม”

ตางไปจากเดม โดยเฉพาะอยางยงหากเปนสภาวะทความไมมนคงในชวต

ผสมรวมเขากบสถานการณทโอกาสการเขยบฐานะทางชนชนเปนไปได

ยากยง กระทงสำนกในความไมเทาเทยมถกขบเนนจนเดนชด เกดความ

ไมพงพอใจการจดระเบยบทางชวงชน จนถงขนกลายเปนความตงเครยด

และสะสมตวมากพอทจะปะทขนไดทกเวลา ดงทหลายคน เชน อเนก

เหลาธรรมทศนและคณะ อรรถจกร สตยานรกษ ชารลส คายส และนธ

เอยวศรวงศ ตงขอสงเกตวา ความขดแยงในสงคมไทยระยะไมกปïมาน

อาจบรรลถงการปะทขนสงสดนนแลว

อรรถจกรอธบายวา การรวมกลมเคลอนไหวทางการเมองของคน

เสอแดง เกดขนเพราะกลมคนเสอแดงอยในขบวนการขยายตวของคนใน

ภาคการผลตไมเปนทางการ เชน วนมอเตอรไซค คนขบรถแทกซ คนขบ

รถขายกบขาว หาบเรแผงลอย คาขายยอยๆ รบจางขบรถขนสง ฯลฯ ทม

จำนวนมหาศาล คนกลมนกำลงประสบโอกาสในการเลอนฐานะ แตถก

ทำใหรสกวาโอกาสนนถกปîดตายไป คนกลมน เขาสการเคลอนไหว

การเมองครงใหญ โดยเชอมตอตนเองเขากบสงคมทกวางขวาง ทำใหคน

ในภาคการผลตแบบไมเปนทางการเรมตระหนกถงความเปนพลเมองใน

รฐไทยมากขน เพราะชวตการทำมาหากนเขาไปเกยวของกบอำนาจรฐมาก

กวาเดม อาท สถานทวางขายของ การเคลอนยายและขนสงสนคา ฯลฯ

แมการกอตวของสำนกพลเมองในระยะแรกยงอยในลกษณะของ

สำนกพลเมองทไมกระตอรอรน กลาวคอยอมรบสภาพทเปนอย ไมได

เกาะกลมกนถกเถยง หรอแสดงความตองการเปลยนแปลงสภาพตนเอง

แตอยางใด แตการขยายพนทดำรงอยรวมกบสงคมมากขน กทำใหเรมตน

สำนกถงความเทาเทยมกนในความเปนพลเมองภายใตความแตกตาง

ระหวางชนชนมากขนตามไปดวย เมอสำนกเชนนปรากฏชดเจนในชวต

ประจำวน ผคนกเรมของใจและไมยอมรบความแตกตางทเปนอย ดงนน

เมอเกดเหตการณหรอเกดการจดประเดนใดกตามทเกยวของกบความ

แตกตางทางชนชนเชนน กอาจกลายเปนเชอไøจดเอาความคบของใจให

ปะทขนโดยงาย (อรรถจกร, กรงเทพธรกจออนไลน, 18 มนาคม, 1

เมษายน และ 16 เมษายน 2553)

ชารลส คายส (Charles Keyes) ศาสตราจารยเกยรตคณทางดาน

มานษยวทยาและนานาชาตศกษา แหงมหาวทยาลยวอชงตน ประเทศ

สหรฐอเมรกา ทำการศกษาเรองเมองไทย โดยเฉพาะประเดนเรองชาวบานใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมายาวนาน ไดเขยนบทความชอ “Dealing

with the devil, the reds and looking within” ลงในหนงสอพมพ

บางกอกโพสต ฉบบวนท 26 พฤษภาคม 2553 แสดงบทวเคราะหท

สนบสนนความคดของอรรถจกรขางตนวา วกฤตเศรษฐกจโลกทเกดขน

ตงแตปï พ.ศ.2550 สงผลดานลบอยางมากตอภาคอสานของไทย เพราะ


ครวเรอนของชาวอสานปจจบน ตองพงพงรายไดทสงมาจากสมาชก

ครอบครวซงประกอบอาชพในภาคอตสาหกรรมและภาคบรการ มแรงงาน

ชายภาคอสานนบแสนคนออกไปรบจางทำงานในตางประเทศ ปจจบน

สมาชกจำนวนมากของครอบครวเหลาน โดยเฉพาะกลมเดกหนม ได

กลายเปนประชากรทตกงาน เดกหนมกลมใหญกลมนเองทเปนทรพยากร

สำคญของกลมกองกำลงคนเสอแดง พวกเขาคอกลมคนวางงานในภาค

สวนเศรษฐกจทไมเปนทางการ ดงนนพวกเขาจงไรตวตนจากการเกบสถต

ของรฐ (มตชนออนไลน, 26 พฤษภาคม 2553)

สาเหตสำคญของความขดแยงในสงคมไทยประการตอมากคอ ความ

แตกแยกอยางลกซงในสงคมอนเกดจากเสนแบงเรองชนชนและชาตพนธ-

ภมภาค กลมคนเสอแดงมอยหนาแนนในภาคอสานและภาคเหนอ เพราะ

คนเหลานตระหนกวาตนเองถกใสรายปÑายสตลอดมาจากเหลาคน

ชนกลาง โดยเฉพาะอยางยงในกรงเทพฯ การใสรายปÑายสดงกลาวม

รากเหงาทางประวตศาสตรทยาวนาน ตงแตครงทคนภาคอสานและเหนอ

เพงถกควบรวมเขามาใน “รฐ-ชาตไทย” เขามกถกมองจากคนไทยสวน

กลางวาเปน “ลาว” เปนคนทดอยกวา แมวาตอมานโยบายการศกษาและ

สอสารมวลชนทมฐานอยในกรงเทพฯ จะบงชวาคนจากภมภาคเหลานเปน

“ไทย” ทวาภาพลกษณดานลบอนเกาแกทเหนวาคนเหนอและอสานม

“ความเปนไทย” นอยกวาคนกรงเทพฯ กยงคงดำรงอยมาจนถงปจจบน

สอมวลชนกมสวนตอกยำความคดเชนน ความคดจำนวนมากทนำเสนอ

ในสอยงเชอวาชาวบานเหลานเขาไมถงขอมลขาวสาร และไมตระหนกวา

ตนเองกำลงโดนดถกเหยยดหยาม แตความจรงทเกดขนกคอ ชาวบาน

เหลานตระหนกวาตนเองกำลงถกใสรายปÑายส และภาวะทเกดขนอยาง

ตอเนองดงกลาวไดกลายเปนปจจยหลกสำคญประการหนงของความ

ขดแยงในสงคมไทย (มตชนออนไลน, 26 พฤษภาคม 2553)

อเนก เหลาธรรมทศน สรปถงการเปลยนแปลงทเกดขนกบโครงสราง

สงคมชนบทไทยในชวงนวา “รวมความแลวอาจกลาววา ชนบทไมได

อยลำพงอยางในอดตแตมปฏสมพนธกบภายนอกพวกเขารจกโลกและ

รจกคด มความคดเหนตอการเมองในปจจบนผานการเขารวมชมนม

ไมวาจะเปนกลมพนธมตรฯ หรอกลม นปช. คนเสอแดง หรอผานการ

แสดงพลงวนหยอนบตรเลอกตงหลายๆ ครงทผานมาสามญชนคน

รากหญาไดกลายเปนขบวนการเคลอนไหวทยงใหญไมแพขบวนมวลชน

ของชนชนกลาง เปนพลงทใครไมอาจประมาทได ชนชนกลางเคยมความ

สำคญและจะมความสำคญตอไปมากสวนเกษตรกรและคนยากจนซง

เปนชนชนลางบดนเขามานยามประชาธปไตยไทยรวมกบชนชนนำและ

ชนชนกลางแลวเปนครงแรกในประวตศาสตร” (อเนกและคณะ, 2552)

§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”∑“ß«—≤π∏√√¡ เมอมการเลอนชนทางสงคมครงใหญทงจากภายในและจากกระแส

โลกาภวตน การจดชวงชนแบบเดมจงถกทาทาย ความเหลอมลำทาง

เศรษฐกจทมาจากรายไดทรพยสนหรอสงอนใดกตาม เปนเพยงสวนหนงท

อาจจะเปนแคความเหลอมลำขนพนฐาน และไมเพยงพอทจะใหภาพ

ความเหลอมลำซงแสดงออกมาอยางผวเผนวาเปน “ความไมเปนธรรม”

ไดอยางถกตองทงหมด นนแสดงวายงมความเหลอมลำสวนท “ซอนเรน”

ซงด เหมอนจะรนแรงยงกวาสวนท “จบตองได” อกมาก ดงนนใน

สภาวการณทหนกหนวงรนแรงเชนปจจบนเราจงควรขยายแนวคดของเวเบอร

เรองชนชนและความเหลอมลำทางสงคมออกมาในมตดานวฒนธรรม


มากกวามตดานเศรษฐกจ ดงคำอธบายของสวรรณา สถาอานนท ทจด

ประกายวา “ความเหลอมลำในมตทางวฒนธรรม” เปนความเหลอมลำท

เกดจากจดเทยบเคยงในระดบใดระดบหนงทอยบนโครงสรางของสงคมท

มชวงชน (ดคำอธบายเพมเตมในสวรรณา สถาอานนท, 2553) แตตดขด

อปสรรคทมอยในโครงสราง แบบแผน และวธคดเกาของสงคม เนองจาก

โครงสรางสงคมมกฎระเบยบทแขงตวและลาสมย การเปลยนแปลงขนาน

ใหญจงทำใหคนสวนหนงกาวตามไมทน

ระเบยบของสงคมนนประกอบไปดวยสญลกษณทเปนหลกยดเหนยว

อดมการณ คานยม ความคาดหวง ตลอดจนความสมพนธทางสงคมทม

ตอคนในระดบชวงชนอนๆ ดงจะเหนหลกคดเชนเดยวกนนในบทความ

“เสอเหลองเปนใครและออกมาทำไม” ของนธ เอยวศรวงศ ทต ง

สมมตฐานการออกมาเคลอนไหวทางการเมองบนทองถนนของกลมคน

เสอเหลองวา โดยสวนลกนนเกดจากความเหลอมลำทางวฒนธรรม

นธนยามคนเสอเหลองวา เปนคนชนกลางระดบกลาง มรายไดพงพา

คาเชาและคาจาง แตรายไดเหลานนกำลงลดลงเมอเทยบกบการลงทนใน

การประกอบการธรกจ คนเสอเหลองรสกวาเดอดรอนทางการเมอง เพราะ

ตองเผชญกบภาวะเศรษฐกจคกคามใหไดรบความไมมนคงในชวตมากขน

แตความรสกเหลอมลำทสรางความหวนไหวรนแรงยงกวาเหตผลทาง

เศรษฐกจกคอ คนเสอเหลองรสกเจบปวดอยางมากจากการทจรตฉอ

ราษฎรบงหลวงของนกการเมองทมาจากการเลอกตง เพราะเงนทนกการ

เมองทจรตฉกฉวยไป เปนเงนจากภาษซงคนชนกลางระดบกลางเปน

ผเสยภาษโดยตรง และยงเจบปวดมากขน เพราะวารสกวาไมเปนธรรมท

ตองเอาภาษไปจายใหนกการเมอง คนทพวกเขารสกวามรายไดอนชอบ

ธรรมมากเกนกวาคนชนกลางระดบกลางสามารถหาไดอยแลว

ความเหลอมลำเปนสงทเหนไดชด เมอมองไปเหนคนทเคยคดวาอย

ขางลางของตนกำลงไตทะยานขนมาเทยบเทา กลายเปนคนทมสถานะ

ใกลชดกนมากขน ในขณะทความเปนจรงของปจจบน เครอขายความ

สมพนธทเคยสรางความมนคงในชวตของคนชนกลางระดบกลางกำลง

หมดลง ทงทมาจากเครอญาตและเสนสาย นธสรปวา คนชนกลางระดบ

กลางไมสามารถหวนคนกลบไปสอดตไดอกแลว (มตชนออนไลน, 12

กรกฎาคม 2553) สรปไดวา คนเสอเหลองกเหมอนคนเสอแดง ทกำลง

เผชญกบการเปลยนแปลงของกระแสโลกาภวตนจนตงรบไมทน ดงทนธ

เขยนวา “ความเปลยนแปลงทมาจากขางนอกสงคมไทยรนแรงเกนกวาท

ใครจะหยดยงมนได”

คำวา “ความเปนธรรม” ในสถานการณทอเนกและคณะ อรรถจกร

และชารลส คายส นยาม “คนเสอแดง” หรอนธนยาม “คนเสอเหลอง” น

มลกษณะเชนเดยวกบ “จดเทยบเคยง” ตามคำอธบายของสวรรณา

สถาอานนท โดยเฉพาะเรองการจดสรรสทธประโยชนและความรบผดชอบ

คอคำวา “equity” ทหมายถง “การเทยบเคยงใหเขาได หรอความเทาเทยม”

ดงทสวรรณาเขยนไววา “ปญหาความไมเทาเทยมกนทกอใหเกดความ

เดอดรอนขนเปนเพราะวาจดเทยบเคยงไดเปลยนไปทงกบตวเองและกบ

คนอนดงทกลาวไปแลววาความเปนธรรมเปนเรองนามธรรมขนอยกบวา

เรามจดเทยบเคยงกบใครซงปกตเราจะเทยบเคยงกบคนกลมเดยวกน

อยในกตกาเดยวกน หรอเปนชนชนเดยวกน เราถงจะรสกวาเปนธรรม”

สวรรณาอธบายการปรบจดเทยบเคยงของคนจนในไทยชวงหลายปïท

ผานมาวา จดเทยบเคยงของคนจนทไมจนแบบอดอยากไดปรบขนไปแลว

เมอเศรษฐกจบม ตอมาในปจจบน เมอเขาเทยบตวเองกบสงทเขาเคยมใน

ชวงทผานมา แตไมมสงเหลานอกแลว จงเกดความผดหวง ผดคาด รสก


ไดถงความไมเทาเทยม และความรสกนกลายมาเปนความไมเปนธรรม

อกลกษณะหนงคอ เมอทาทตอชวตและการมองโลกของเขาเปลยนไป

เชน การมโอกาสสงลกไปเรยนตางประเทศจากนโยบายของรฐบาล กอาจ

ทำใหเขากำลงเทยบเคยงตวเองกบคนอกกลมหนง เขาปรบการเทยบเคยง

เขาไมไดเทยบกบตวเขาเทานน แตเทยบตนเองกบอกกลมหนง การเทยบ

เคยงนเกยวของกบเรองการเขาใจความสขกบการเขาใจความเปนธรรมไป

ดวยกน ความสขของคนระดบหนงขนอยกบความกนดอยดทางเศรษฐกจ

แตเมอเขาพอมพอกนแลว ความสขตอจากนนอาจไมเกยวกบปจจยทาง

เศรษฐกจเสยทเดยว เพราะตวกำหนดความสข ความพอใจ หรอความรสก

วาจนหรอไมเปนธรรมเหลาน เปนปจจยเชงจตวทยาสงคมและจตวทยา

ของคนดวย (สวรรณา, 2553)

ความเขาใจการจดชวงชนใหมทางสงคม และการเปîดกวางในการ

เขยบฐานะทางชนชนในปจจบนดงทกลาวมาแลว จะชวยใหเราทราบถง

สภาวการณทางสงคมในขณะนและตอไปขางหนา ซงจะเปนประโยชนใน

การวางแผนลดความแตกตางระหวางชนชน ไมเพยงแตโดยวธการเพมโอกาส

ในดานตางๆ แกชนชนลาง เชน การศกษา การเขยบฐานะและรายได

ตลอดจนสวสดการในดานตางๆ แตยงหมายถงการสรางโอกาสทเปนจรง

ในความทดเทยมทางการเมอง เปนตน อกดวย

สรปความแลวกคอ เราควรใหความสำคญมากขนกบการมอง “ความ

ไมเปนธรรม” ของกลมคนตางๆ ทมเอกลกษณของตนเอง ทามกลาง

ความไมมนคงในชวต ทงสถานภาพทางเศรษฐกจ สงคม คานยม วถชวต

และอดมการณของผทไดรบความไมเปนธรรมแตละกลม เพราะสงเหลาน

คอปจจยแวดลอมสำคญในการกำหนด “ความเหลอมลำเชงโครงสราง”

ซงจะตอบคำถามเกยวกบปจจยสงคมทกำหนดสขภาพ และปจจยสงคม

กำหนดความไมเปนธรรมทางสขภาพ ซงยามปกตทวไปจะเปนเรองปจจย

ทางวตถ ทแสดงถงการทผเสยเปรยบขาดแคลนและเขาไมถงทรพยากร

แตบางสถานการณ โดยเฉพาะชวงทโครงสรางสงคมกำลงปรบเปลยน

ครงใหญ ตองคำนงถงปจจยเชงจตวทยาของคนและสงคม หรออาจเรยก

วาความเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมควบคกนไป

§«“¡¬“°®π °—∫§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”‡™‘ß‚§√ß √â“ß ในสถานการณเปลยนแปลงครงใหญของสงคม แนวอธบายความไม

เปนธรรมในแงความรสกและความไมเปนธรรมในแงเปรยบเทยบเปนคำ

อธบายทมพลงและสามารถนำมาอธบายปญหาทเรามกพบอยทวไปรวมกบ

ปญหาความไมเปนธรรม คอ “ความยากจน” ความหมายของคำวา “ความ

ยากจนเชงเปรยบเทยบ” คอ “คนทวไปรสกถงความยากจนเมอเปรยบเทยบ

กบคนรอบขางในสงคม” หรอ “การนยามความยากจนในแงความรสกท

เกดขนโดยตนเองเปนผนยาม โดยคำนงถงสถานภาพของตนและของผอน

ทอยในกลมหรอสงคมเดยวกน” (Greig, Hulme and Turner 2007)

ในสถานการณทสงคมเปลยนแปลงอยางรวดเรว เราไมอาจและไม

ควรวดความจนจากรายไดเพยงอยางเดยว แตควรวดจากองคประกอบ

ของความยากจนทเกดขนในมตเชงจตวทยาดวย เปนตนวา คนจนมกจะม

บคลกดงเชน ไรอำนาจ ไรสทธ ไรเสยง ตองมผอปถมภ นาอาย และถก

ดหมนเหยยดหยาม (Narayan 2000) ซงองคประกอบเหลานใหความหมาย

ของ “ความยากจน” ทเชอมโยงกบ “ความไมเปนธรรม” อยางชดเจน

นกทฤษฎกลมทเรยกวา “สำนกโครงสรางนยม” ตระหนกถงความ

เกยวพนระหวางความยากจนกบความเหลอมลำในสงคม เพราะมองวา

ทงสองสงเปนผลพวงทเกดขนจากปฏบตการของโครงสรางสงคม พดอก


อยางหนงกคอ โครงสรางสงคมกำหนดใหคนในสงคมไมเทาเทยมกน

มบางกลมรำรวย บางกลมยากจน นกคดสำนกนมองวาความยากจนทเกด

ขนคอ “ความยากจนเชงโครงสราง” และความไมเทาเทยมกเชนกน คอ

เปน “ความไมเทาเทยมเชงโครงสราง” หรออาจเรยกอกอยางวา “ความ

เหลอมลำเชงโครงสราง”

อธบายใหชดขนคอ ความยากจนหรอความขาดแคลนไมใชผลของ

การขาดทรพยากร แตเปนการกระจายทรพยากรอยางไมถกตองและไม

เปนธรรม การวเคราะหความเหลอมลำเชงโครงสรางเนนใหเหนชดวา

กระบวนการแบบทโครงสรางเศรษฐกจและสงคมเปนอยนน ธำรงไวและ

ผลตซำความไมเปนธรรมอยางไรบาง แมบางลกษณะของโครงสรางสงคม

อยางเชน การจดชวงชนของสงคม ความแตกตางทางเพศ เชอชาต อาย

ความไมสมประกอบ หรอสถานภาพของบคคลนน จะเปนเพยงลกษณะท

สะทอนวามความไมเทาเทยมกนของบคคล แตภายในโครงสรางสงคมยง

มกลไกทำใหผอยในกลมทมอำนาจมาก มสทธพเศษเหนอกวา หรอเขาถง

ทรพยากรและบรการตางๆ ไดมากกวาผอยในกลมทมอำนาจดอยกวา

อำนาจทวานไดแก อำนาจทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง อำนาจทไม

เทาเทยมกนกอใหเกดความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจ ความไมเทาเทยม

ทางสงคม และความไมเทาเทยมทางการเมอง ทำใหเกดเปนความ

ยากจนเชงสมบรณ และขยายตอเปนความยากจนเชงเปรยบเทยบ

(Greig, Hulme and Turner 2007)

บทความนไดนำมตดานโครงสรางมาอธบายเพมเตมโยงเขากบความ

ไมเปนธรรมทางสขภาพ เพอเนนใหเหนความยากจนเชงเปรยบเทยบ นนคอ

ทำใหเหนระบบทเชอมโยงกนอยางซบซอนระหวางการปกครอง กฎหมาย

เศรษฐกจ วฒนธรรม การเมอง การศกษา ฯลฯ ทมผลทงโดยเจตนาและ

ไมเจตนา ทำใหคนจนเขาไมถงทรพยากรสำคญๆ ในการดำรงชวต ไม

วาจะเปนทรพยากรการผลต ทรพยากรทจะทำใหมพลงดานการตอรอง

หรอทรพยากรการพฒนา ดงนนความไมเทาเทยมหรอความเหลอมลำจง

เปนสงทสงคมสรางขนเอง โดยจดการดานโครงสรางใหคนบางกลมได

เปรยบ และบางกลมเสยเปรยบ

นธ เอยวศรวงศนำเสนอในบทความชอ “ความปรองดองเชงโครงสราง”

ชใหเหนวามคนจนจำนวนหนงจนมากบางนอยบาง ไดรบความเดอดรอน

ตางๆ ในชวต ไมมโอกาสสงลกหลานใหไดเลาเรยนสงนก เปนสาเหตให

ลกหลานรบชวงมรดกความยากจนสบตอไปในตระกล ฐานะทางเศรษฐกจท

ยากจน ทำใหมวถชวตทเหมาะสมกบการทำมาหากนของตน และอยใน

วฒนธรรมทไมไดรบการยกยองในสงคม ทำใหมอำนาจทางการเมองนอย

เพราะถกกดกนออกไปจากการมสวนรวมอยางเสมอภาคดวยกลวธท

แนบเนยนหลายอยางมาแตตน (มตชนออนไลน, 8 มถนายน 2553)

เมอทำความเขาใจมโนทศนเรองความไมเปนธรรมและความยากจน

เปรยบเทยบ ในแงความรสกถงความยากจนเมอเปรยบเทยบกบผอนแลว

จงไมนาแปลกใจเลยทสำรวจพบวา คนจนบางกลมมแนวโนมเจบปวยมาก

กวาคนจนกลมอนๆ เพราะพวกเขาถกทวมทบดวยความรสกวา ตวเอง

ยากจนกวาคนอน และยอมจำนนตอชะตากรรมทวา สถานภาพในสงคม

ของตนนนไมเทาเทยมกบคนอนมาตงแตแรก

ดวยเหตนการแกปญหาความเหลอมลำในมตของปรากฏการณ

อยางเดยว ดวยการสงคมสงเคราะหในลกษณะการทำสาธารณกศล ซงเปน

วธการหลกในการแกไขปญหาความยากจนของสงคมไทยทรฐบาลไทย

ทำมาหลายสบปï จงไมมสวนชวยลดความเหลอมลำในสงคมไทย แตกลบ

ทำใหเกดชองวางทางรายไดและทรพยสนมากขน ประชาชนทไดรบประโยชน


จากสาธารณกศลเหลานนยงเงยหนาอาปากไมได แมแตสงทไดรบมากยง

รกษาไวไมไดดวยซำไป ดงเชนการทพนทปาสงวนซงยกใหราษฎรทำกน

ตองหลดจากมอของผไดรบสทธทำกนไปเปนสวนใหญ เพราะสวนใหญ

เปนโครงการทไมมความมนคงยงยน นอกจากจะสรางภาระทางการเงน

ของรฐสงขนเรอยๆ โดยไมมการเตรยมการทจะหารายไดเขามาเสรม

สวสดการทจำเปนแลว การตามแกปญหาจากมตของปรากฏการณยง

ทำใหเหนอกวา การเปîดโอกาสใหผเสยเปรยบเพยงอยางเดยวโดยไมทำให

พวกเขามขดความสามารถสรางประโยชนจากโอกาสนนไดเตมท ยอมไม

เพยงพอสำหรบการแกปญหา

ขอเสนอของนธ เอยวศรวงศ รวมทงนกวเคราะหสงคมเชงโครงสราง

คนอนๆ เหนพองกนวา การแกความเหลอมลำเชงโครงสรางเทานนทจะ

สรางความเปนธรรมในสงคมไดจรง คอตองปฏรประบบภาษใหเกดความ

เปนธรรม จดสวสดการการรกษาพยาบาลใหทวถงและดขน ทำใหทดน

เขาถงไดงายขน ปฏรปการศกษา ปฏรปการจดการดานพลงงานแบบ

กระจายการผลตพลงงานไปสชมชน และปฏรประบบราชการทตอบสนอง

คนทกกลมไดเทาเทยมกน

‚§√ß √â“ß —ß§¡§◊Õ®ÿ¥‡√‘Ë¡µâπ ¢Õß°“√§âπÀ“ªí®®—¬°”Àπ¥ ÿ¢¿“æ รายงานของคณะกรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพ (CSDH,

2007: 33) ไดสรปถงสาเหตเชงโครงสรางหลกๆ หลายประการ ซงเปน

ปจจยแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทสงกระทบโดยตรงตอ

แบบแผนการจดชวงชนทางสงคม และเปนรากเหงาททำใหเกดความไม

เปนธรรมทางสขภาพ ดงภาพท 1

แถวซายสดในภาพ คอปจจยแวดลอมหลกๆ ทสงผลตอความไมเปน

ธรรมทางสขภาพ ปจจยแวดลอมเหลานสำแดงอทธพลผานสถานภาพทาง

เศรษฐกจและสงคมของคนกลมตางๆ ดงทปรากฏในแถวทสอง ทำให

เกดเปนกลมชนชนตางๆ ตามการกระจายของตวอำนาจ เกยรตภม และ

ทรพยากรทไดรบ สวนแถวทสามจากซาย คอการปรากฏของโครงสราง

สงคมทกลายมาเปนโครงสรางชวตของแตละบคคลในสถานการณหนงๆ

โดยสงทถกนำมาเปนตววดความเปนธรรมมกเปนเรองของรายได การ

ศกษา อาชพ สวนประเดนเกยวกบเกยรตภมและการเลอกปฏบตมกเปน

เรองของเพศ เชอชาต และการศกษา ทงสามแถวลวนถอเปนปจจยเชง

โครงสรางทสงผลตอความไมเปนธรรมทางสขภาพ


ªí®®—¬ àßºà“π∑’Ë∑”„Àâ‡°‘¥§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡ ∑“ß ÿ¢¿“æ หลงจากทำความเขาใจแนวคดเรอง “ความเหลอมลำเชงโครงสราง”

แลว สวนนจะขยายความเขาใจตอไปวา ความเหลอมลำเชงโครงสรางซง

เปนปจจยหลกทางสงคม จะสงผานตอไปจนเกดเปนความไมเปนธรรม

ทางสขภาพไดอยางไร ขนตอนการสงผานนมสอกลางสำคญสองตวทตอง

กลาวถงคอ ความเสยงตอโรคภยไขเจบระดบตางๆ และความออนไหว

ตอโรคภยไขเจบระดบตางๆ

ë §«“¡‡ ’Ë¬ßµàÕ‚√§¿—¬‰¢â‡®Á∫√–¥—∫µà“ßÊ วกฤตเศรษฐกจ พ.ศ.2540 เปนจดเนนทแสดงใหเหนภาพภาวะ

ความเปลยนแปลงทางสงคมทรวดเรวและรนแรง โดยเฉพาะตอสถาน

การณดานแรงงานและเกษตรกรของไทย รวมทงสงผลกระทบตอแบบ

แผนการดำรงชวตของคนทตกอยในสถานะเสยเปรยบในสงคมอยาง

ชดเจน

หลงวกฤตปï พ.ศ.2540 แรงงานนอกภาคเกษตรสวนหนงตองกลบไป

พกพงชนบท สวนแรงงานทยงอยในภาคอตสาหกรรมตองทำงานหนก

มากขน ขณะทสวสดการความเปนอยลดตำลง โดยเฉพาะกลมแรงงาน

หญงทตองประสบปญหาความไมมนคงในการจางงานและสวสดการ

รนแรงขน นอกจากนน รปแบบการจางงานยงเปลยนแปลงไปอยาง

ชดเจน จากเดมทเปนการจางงานในระบบอตสาหกรรม มาเปนการจาง

งานแบบรบชวงเหมางานมากขน

ในสถานการณทสงคมไทยระอไปดวยสงครามแยงชงทรพยากร ชาว

บานทเคยหาอยหากนกบทรพยากรธรรมชาตตองเผชญปญหาการถกขบ

ไลออกจากททำกน โครงการขนาดใหญของรฐตามยทธศาสตรการพฒนา

กกอใหเกดความไมเปนธรรมทางสงคมอยมาก ดงทรงสรรค ธนะพรพนธ

ไดวเคราะหวา โลกาภวตนทำใหอำนาจของคนยากจนลดลง และหนก

หนวงยงขนเมอระบบเศรษฐกจไทยตกอยในกบดกของเงอนไขการกำหนด

นโยบาย ทผกตดมากบเงนกฉกเฉนของกองทนการเงนระหวางประเทศ

และเงนกเพอปรบโครงสรางทงของธนาคารโลกและธนาคารพฒนาเอเชย

ทดำเนนตามฉนทามตแหงวอชงตน สงเหลานเปนเงอนไขปจจยทมาจาก

โครงสรางสงคมททำใหความเหลอมลำทางอำนาจเพมสงขน

รฐบาลทกสมยทผานมา มแนวคดแกปญหาความยากจนดวยการ

ดำเนนนโยบายเศรษฐกจในระดบจลภาค มงแสวงหาวาใครเปนคน

ยากจนในสงคม แลวดำเนนการแกไขปญหาใหคนกลมนน แมวธนเปน

แนวทางทชวยประทงปญหาได แตคงแกปญหาใหหมดสนไปไมได ขณะท

การดำเนนนโยบายเศรษฐกจในระดบมหภาคซงนาจะเปนหนทางแก

ปญหาไดดกวา มประสทธภาพมากกวา แตการผลกดนนโยบายทำไดยาก

กวา ทำใหการผลกดนเรองเหลานในชวงทผานมาจงเปนไปดวยความยาก

ลำบาก

รงสรรควเคราะหประเดนหลกๆ ทสำคญ 3 ดาน ซงเปนโครงครอบ

ใหญของสงคมเศรษฐกจในการผลกดนใหสงคมขบเคลอนไปแกปญหา

ความยากจน คอ

1. ยทธ»าสตรการพ≤นา

เปนยทธศาสตรการพฒนาทไมสมดล ดวยการถายโอนสวนเกนทาง

เศรษฐกจจากภาคเกษตรกรรมไปตออายการเตบโตของภาคอตสาหกรรม

และยทธศาสตรการพฒนาแบบเปîด ดวยการเปîดเสรในทกดาน ตงแตการ

คาสนคาและการคาบรการ การเงน ไปจนถงการลงทนระหวางประเทศ


ยทธศาสตรการพฒนาแบบเปîดทำใหระบบเศรษฐกจไทยตองสมพนธและ

พงพงทนนยมโลก ซงมเพยงคนกลมนอยในสงคมทไดประโยชนเปนกอบ

เปนกำ ขณะทเกษตรกรซงเปนคนสวนใหญของประเทศตองเผชญกบ

ความเสยงตางๆ เชน ความแปรปรวนของดนøÑาอากาศ ราคาผนผวน

ของตลาดโลก ฯลฯ

2. กระบวนการกำหนดนโยบายเ»ร…∞กจ

มอคตเกยวกบนโยบายเศรษฐกจอย 3 ดานคอ อคตทใหประโยชน

กบคนในเมอง อคตทใหความสำคญกบภาคอตสาหกรรมและภาคบรการ

มากกวาภาคเกษตรกรรม และอคตเกยวกบเปÑาหมายของการดำเนน

นโยบายทมอย 2 เปÑาหมาย คอ เปÑาหมายการเตบโตทางเศรษฐกจในเวลา

อยเยนเปนสข และเปÑาหมายการรกษาเสถยรภาพเศรษฐกจเวลามวกฤต

โดยทการขจดความยากจนและความไมเปนธรรมในการกระจายรายได

ไมเคยเปนเปÑาหมายหลกของการดำเนนนโยบายทางเศรษฐกจ

3. กระบวนการนตบญญต

กระบวนการนตบญญตกเหมอนกบกระบวนการทางการเมองและ

กระบวนการในการกำหนดนโยบาย เปนกระบวนการซงประชาชนไมมสวน

รวม (รงสรรค ธนะพรพนธ, 2544, อางใน ราณ หสสรงส, 2553) เพราะ

อำนาจกบการเขาถงทรพยากรเปนสองสงทอยคกน การทคนจนยงยากจน

เพราะเขาไมถงทรพยากร เปนเพราะไมมรฐบาลไหนสามารถปลดปลอย

สองอยางนออกมาไดจรง

สรปรวมความแลวกคอ ยทธศาสตรการพฒนาทขาดการเตรยม

พรอมอยางด ปราศจากการมสวนรวม และไมมความเทาเทยมนน ไมใช

พนทสำหรบคนสวนใหญทยากจนและดอยโอกาสอยางแนนอน เพราะ

ฉะนนจงไมแปลกเลยวา ทำไมในระยะหลง บรรดาชมชนทองถนทถก

โครงการของรฐหรอบรษทเอกชนเขาไปเบยดยดทรพยากรทพวกเขาอาศย

ยงชพ จงไมอาจกมยอมนอมรบขออางเรองผลประโยชนของชาตไดอกตอ

ไป การชมนมประทวงขนตานนโยบายรฐโดยกลมชนเลกๆ ทกระจด

กระจายอยในชนลางของสงคม กลายเปนปรากฏการณทเราเหนกนอย

ทวไป และกำลงสงสมเปนแรงกดดนทางการเมองทแผกวางมากขนทกท

นอกเหนอจากความไมเปนธรรมทเกดจากโครงสรางภายในสงคมไทย

แลว กระแสทนโลกาภวตนยงเขามาผลกชองวางระหวางชนชนในประเทศ

ไทยใหถางกวางออกไปอก ขอนนบวาเปนอนตรายอยางยง เพราะใน

สภาพดงเดมเรากมปญหาอยแลว แตสงททนโลกาภวตนผลกดนใหเลวลง

คอ การตดทงหรอจำกดหนทางแกปญหาดวยกลไกและวธการทเปนไปได

อนๆ นอกเหนอจากทองคการเศรษฐกจระดบโลกรบรอง ซงจะทำให

ความรนแรงทางการเมองและสงคมเพมทวคณมากขนในระยะยาว อกทง

ความไมมนคงในชวตของคนจนกเหนชดมากขนภายใตระบบโลกาภวตน

สภาพชวตแรงงานและเกษตรกรไทยหลงวกฤตปï พ.ศ.2540 เปนตนมาคอ

บทพสจนวา พวกเขาตองเสยงตอโรคภยไขเจบเพมขน โดยปจจยสงคม

ทมาจากอำนาจรฐซงรวมมออยางสนทสนมกลมเกลยวกบอำนาจทน ทง

ทนภายในและภายนอก เมอประกอบเขาดวยกนแลว กคอความเสยงท

ถาโถมเขามาใกลตวมากขนทกขณะ

เสกสรรค ประเสรฐกล ชใหเหนประเดนสำคญอยางมากวา “อะไร

จะเกดขนเมอไøøÑานำประปาหรอแมแตนำทใชในการทำนาจะกลาย

เปนสนคาทมราคาขนลงตามกลไกตลาดอะไรจะเกดขนถาการศกษา

ระดบสงและการรกษาพยาบาลจะกลายเปนธรกจไปทงหมด อะไรจะเกด

ขนเมอตลาดแรงงานทงไรฝมอและมฝมอ ทงทใชรางกายและใชสมอง

ลวนเปîดโลงใหกบคนทกสญชาตอยางไมดแลอำนาจตอรองแขงขน และ


อะไรจะเกดขนเมอทดนและทรพยากรอนๆ ของไทยลวนกลายเปนสนคา

ในตลาดเสรระดบโลก ยงไมตองเอยถงวาอะไรจะเกดขน เมอชวตคนไทย

ในอนาคตอาจจะถกตดสนคณคาดวยเงนตราเพยงอยางเดยว? เปนไปได

วา ถงตอนนน ความหมายในการดำรงอยของคนไทยคงจะถกยอใหเหลอ

แคกจกรรมในตลาดสนคาและบรการ” (เสกสรรค ประเสรฐกล, 2546,

อางใน ราณ หสสรงส, 2553) สภาพดงกลาวนจะวาไปกไมใชอะไรอน

หากคอผลพวงจากการรอทำลายรากฐานทางวฒนธรรมและทางสตปญญา

ทจะตงรบความไมมนคงทสนคลอนทกอณของชวตนนเอง และไมวาจะใน

ฐานะผบรโภคหรอผลงทนกตาม ลวนเสยงตอโรคภยกลำกรายไดพอกน

ë §«“¡ÕàÕπ‰À«µàÕ‚√§¿—¬‰¢â‡®Á∫√–¥—∫µà“ßÊ กลมเกษตรกรคอคนกลมใหญทมความออนไหวตอโรคภยไขเจบมาก

ทสดกลมหนง เกษตรกรเคยเปนประชากรสวนใหญของประเทศ แตดวย

ความทภาคเกษตรตกตำ รายไดจากภาคเกษตรมนอย เกษตรกรเปนหน

และสญเสยทดนจากการกลนกนของธรกจการเกษตร รวมทงการเตบโต

ของภาคอตสาหกรรม ทำใหแรงงานในภาคเกษตรลดลงอยางรวดเรว ทก

วนนมเกษตรกรไทยราว 1.0 ลานครวเรอนทไมมททำกน 2.96 ลานครว

เรอนมทดนไมพอ ซำยงมทดนการเกษตรอก 30 ลานไรเศษทเปนเอนพแอล

และเอนพเอ (ทรพยสมบตของธนาคารทยดมาจากหนทไมสามารถชำระ

คน) ในธนาคารเกษตรกรสวนใหญมหนสนเฉลยประมาณ 1.7 แสนบาทตอ

ราย จากขอมลสำนกงานสถตแหงชาตปï พ.ศ.2549 พบวา รอยละ 46 ของ

เกษตรกร จดอยในกลมผมรายไดตอปïนอยกวา 100,000 บาท กลมทมราย

ไดระหวาง 100,001-300,000 บาท คดเปนรอยละ 34 และกลมทมรายได

มากกวา 300,000 ขนไปคดเปนรอยละ 20 เทานน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบทสบ (พ.ศ.2550-2554)

ซงจดทำขนในปï พ.ศ.2549 ชใหเหนวาประเทศไทยมครวเรอนเกษตร

ยากจนประมาณ 1.39 ลานครวเรอน สวนใหญเปนครวเรอนปลกขาว

ทำใหตองพงพารายไดนอกภาคเกษตร สถานะดงกลาวทำใหภาคชนบท

อยในภาวะความยากจนและการพฒนาทลาหลงและเสยสมดลในเชง

โครงสรางโดยในทางเศรษฐกจเปนการเสยสมดลระหวางรายไดกบราย

จาย เนองจากเปนฐานเศรษฐกจภาคการเกษตรทถกจำกดจากทรพยากร

ธรรมชาตทเสยดลจากการใชอยางสนเปลองและเสอมโทรมมาก ขณะท

คนชนบทมการศกษาตำและผลตภาพการผลตตำ สงผลกระทบตอการ

เสยสมดลทางสงคม ทคนชนบทวยหนมสาวตองละทงภมลำเนาไปแสวงหา

งานและรายไดในเมองและในตางประเทศ ตามมาดวยปญหาความ

ออนแอของชมชนชนบท

สวนเกษตรกรทยงปกหลกทำเกษตรตองเรงตอสกบปญหาการผลตท

ยากลำบากขน เชน ความผนผวนจากธรรมชาต ภาวะโลกรอนทสงผลตอ

ภาวะนำทวมและนำแลงทผนผวน การระบาดของแมลงและโรคพชท

ทำใหตองใชสารเคมอยางหนก จากการสำรวจภาวะสขภาพของเกษตรกร

ในจงหวดปราจนบร โดยเพมศกด มกราภรมย พบวาเกษตรกรรอยละ 70

มสารพษตกคางในเลอดในระดบอนตรายและมความเสยงสง (เพมศกด,

2553) วงจรปญหาคณภาพชวตทยำแยลงของเกษตรกร ดำเนนไปพรอม

กบปจจยเชงโครงสรางทเปîดชองวางใหโรคภยรมเราไดงาย แตพวกเขากม

ทางเลอกสวนตวนอยมาก และไมอาจจะเลอกวธอนใดได นอกจากจะ

ตองเดนหนาเขาสภยนตรายภายใตโครงสรางสงคมทกำหนดไวใหแลว (ด

ภาพท 2 และ 3 ประกอบ)


ภาพท 2 (CSDH, 2007: 39) เปนภาพตอเนองมาจากภาพท 1

(โครงสรางทกำหนดความไมเปนธรรมทางสขภาพ) โดยขยายใหเหนราย

ละเอยดในสวนปจจยสงผานทางสขภาพ และภาพท 3 (CSDH, 2007:

46) แสดงเสนทางเชอมโยงใหเหนทงสวนของโครงสราง ปจจยสงผาน

และผลกระทบทเกดขน ทงสามภาพแสดงใหเหนวา ผทตกอยในสถานะ

เสยเปรยบของสงคม มกมแนวโนมทตองเผชญปจจยอนทเพมเตมความ

เสยเปรยบในชวตเขาไปอก เชน เกษตรกรยากจนโดยทวไปมกมระดบ

การศกษาตำ รายไดนอย และมอาชพทไรเกยรต ฯลฯ หลายปจจยเหลา

นสงผลทงโดยตรงและโดยออมตอความไมเปนธรรมทางสขภาพ ขณะทผ

มอนจะกนโดยมากมกมการศกษาสง มาจากครอบครวรำรวย ไมตอง

ตรากตรำทำงานหนก ทำงานมเกยรต มรายไดสงมากและเพยงพอทจะ

เขาถงการรกษาพยาบาลทมคณภาพดกวา รวมทงมโอกาสเรยนรวธการ

ปÑองกนตนเองจากโรคภยไขเจบตางๆ มากกวากลมทเสยเปรยบทางสงคม

มากกวา ดงนนระบบสขภาพในฐานะทเปนสวนหนงของปจจยสงผานท

ทำใหเกดความไมเปนธรรมทางสขภาพ กควรแสวงหาชองทางทเหมาะ

สมในการจดการลดชองวางทเกดจากโครงสรางสงคมเชนน

ดงทกลาวแลววา สอกลางสำคญสองประการททำใหความไมเทาเทยม

เชงโครงสรางทอยในระดบลกของสงคม ปรากฏชดเปนความไมเปนธรรม

ทางสขภาพทพบเหนไดทวไป คอความเสยงและความออนไหวตอโรคภย

ไขเจบระดบตางๆ สอกลางทงสองประการนจะปรากฏตวอยางเปนรป

ธรรมผานปจจย 3 ประการทตองพจารณาถง ทงนเพอลดความเหลอมลำ

ในความเสยงตอโรคภยไขเจบของคนกลมตางๆ ทมากกวาการสราง

โอกาสทเทาเทยมในการเขาถงหมอและยา คอ


1. สถานการณทางวตถ

คอสภาพแวดลอมทางกายภาพ ไดแกทพกอาศย ทงตวบานเรอน

และบรรยากาศในยานทอยอาศย ขดจำกดในการแสวงหาเครองอปโภค

บรโภคทจำเปน เชน การจดหาอาหารทปลอดภยและคณภาพด มเสอผา

เครองนงหมเพยงพอตอสภาวะอากาศ ตลอดจนสภาพแวดลอมในท

ทำงานและเพอนบานแวดลอม

แมเปÑาหมายสดทายของการขบเคลอนประเดนปจจยสงคมกำหนด

สขภาพ จะอยทการเปลยนแปลงโครงสรางสงคมซงเปนรากเหงาของ

ความไมเปนธรรมทางสขภาพ แตการทำงานกบปจจยสงผาน เชน

พจารณาวาสภาพแวดลอมของบคคลกลมตางๆ เออใหพวกเขาเกดสขภาวะท

ดหรอปลอดจากความเสยงทจะเจบปวยไดงายหรอไม กยงเปนจดมง

หมายสำคญอยางมากของการเตมเตมความเปนธรรมทางสขภาพ

อภยทย จนทรพา ผประสานงานกลมปฏบตงานคนจนเมอง หยบยก

รปธรรมทชดเจนวา กลมชาวสลมซงเปนผเสยเปรยบมากทสดกลมหนงใน

เมอง มกตองเสยเปรยบในสถานการณทางวตถดวย พวกเขาตองจาย

คานำประปาและไøøÑาในอตราแพงกวาคนทวไปทรำรวยมงคงกวา เพราะ

พวกเขาขาดการรบรองเรองทอยอาศย มเพยงสทธในทะเบยนบานชวคราว

ตองอาศยใชนำไøทตอพวงจากแหลงอน จงตองจายคาสาธารณปโภคใน

อตราแพงกวาปกต

เชนเดยวกบกรณของเกษตรกรไรทดนทำกน พงษทพย สำราญจตต

ผประสานงานกลมปฏบตงานทองถนไรพรมแดน บอกเลาสภาพชวตของ

เกษตรกรทเธอคลกคลดวยวา ในปจจบน (พ.ศ.2553) มประชาชนถกøÑอง

ในคดเกยวกบการตอสเพอสทธในการจดการทรพยากรถง 2,000 กวาคด

เฉพาะสมาชกของเครอขายปฏรปทดน มชาวบานตกเปนผตองหา

ประมาณ 500 คนแลวทงคดแพงและคดอาญา โดยเปนชาวบานภาค

อสาน 95 ราย ทเหลอเปนภาคใตและภาคกลาง คดอาญาสวนใหญเปน

ขอหาบกรกทดนของรฐ บกรกปาสงวนและอทยานแหงชาต สวนคดแพง

คอขอหาทำใหโลกรอน มการเรยกคาเสยหายจากชาวบานรวม 17 ลานบาท

ซงหากไมมเงนชดใชคาเสยหายตามทถกøÑอง กคงจะตองหมดอสรภาพใน

การใชชวตตามปกต (กลธดา สามะพทธ, 2553)

ทงสองกรณเปนตวอยางทชดเจนวา หากจะเทยบกนดวยมาตรฐาน

เพยงดานสถานการณทางวตถ เฉพาะเรองสทธในทอยอาศยทจะสรางความ

เปนธรรมทางสขภาพ คนบางกลมในสงคมกเสยเปรยบอยางทสดแลว แต

แทจรงแลวยงมรากแหงปญหาความไมเปนธรรมทางสงคมทลกกวานอกมาก

2. สถานการณทางจตใจ

สภาพแวดลอมทางสงคมอกแบบหนงทสรางปญหาสขภาพสำหรบ

กลมทเสยเปรยบคอ สถานการณทางจตใจทเกดจากการไดรบความไม

เปนธรรม โดยมากคอแรงกดดนตอสภาพจตใจ เชน เหตการณรายแรงใน

ชวต แรงกดดนจากททำงาน หรอสภาพความทกขทเกดจากสภาพแวดลอม

ในการมชวตอย เชน กองหนสนมหมาทไมรวาจะปลดออกไปไดอยางไร

ขาดสงคมสนบสนน ไมรแนวทางการจดการปญหาชวต เปนตน และเมอ

สะสมสถานการณปวยไขทางจตใจไวมากเขา ในทสดกจะปะทออกมาส

ภายนอกเปนความเจบปวยทางกาย

ในครรลองทไมตางจากสถานการณทางวตถ กลมสงคมทแตกตาง

กนจะเผชญกบสถานการณทางจตใจไมเทากน กลมทไดเปรยบในสงคม

อาจหลกเลยงความเครยดบางอยางไดงายๆ เพราะมโอกาสในชวตและม

ทางเลอกมากมาย ขณะทบางกลมทเสยเปรยบทสด กลบไมอาจหลกเลยง


ภาวะวตกจรตจากทกๆ ปญหาไดเลย เพราะพวกเขาไมมโอกาสชวตทด

แบบเดยวกนนน เชน ชมชนแออดทถกไลรอทอย ตอใหขยนแทบตายกไม

อาจมคณภาพชวตทดขนได

นอกจากน วาทกรรมและอคตทคนกลมอนมตอกลมคนทเสยเปรยบ

ในสงคมนน บางครงไดสรางความนาสะพรงกลวสำหรบพวกเขามากกวา

ความเจบปวยทางกายเสยอก เชน ชาวสลมมกถกดหมนดแคลนดวยคำ

เรยกอยาง “คนร” หรอ “คนจรจด” ทำใหถกมองวาเปนคนขขโมยและ

สกปรก หรอชาวเขาทถกมองวาเปนผทำลายปา โงเขลา ไรปญญา ไมม

การศกษา

หรอสถานการณทเกดกบชาวนาในหลายจงหวดทางภาคอสานกไม

ยงหยอนไปกวาทชาวชมชนแออดหรอชาวเขาตองเผชญเลย ทงการสราง

เขอน โครงการโขงชมล ปญหาทดนปาไมทเปนโครงการขนาดใหญของรฐ

การลงทนของเอกชน เชน เหมองแรโปแตชทอดรธาน การกอสรางโรงงาน

นำตาลรมฝòงนำในจงหวดตางๆ เปนตน โครงการเหลานแยงชงทรพยากร

ดน นำ ปาทชาวบานใชเปนฐานในการดำรงชวตไปซงๆ หนา อาชพทำนา

เปนงานทเหนอยและหนก แตการปลกขาวไดรบผลตอบแทนนอยมาก ผล

ทไดรบคอการกมหนารบความลำบาก กลายเปนความไมเปนธรรมทชาชน

ชาวนาอสานทยอยขายทนาเพราะเปนหนสน พวกเขาไมมหลกประกนท

มนคงในชวต เมอเกดปญหารายแรงขนมาคราวใด เชน เจบปวยหนก

อบตเหต หรอปญหาอนทตองใชเงน ทางออกเพยงหนงเดยวกคอตองไปกเงน

สวนลกหลานชาวนาทไปขายแรงงานในเมองกตองพบเจอปญหา

ความไมเปนธรรมอกแบบ ทงสถานการณทางวตถและจตใจ คอไมไดรบ

คาแรงและสวสดการทเหมาะสม ทำใหพวกเขาตองดนรนทำงานหนกยง

ขนเพอใหพอเลยงชพ หรออาจตองสงเงนกลบบานดวย เมอทำงานหนกก

ไมมเวลาเลยงลก ตองสงมาใหตายายเลยงทบานนอก เกดเปนปญหา

ครอบครวแตกแยกไดงาย เฉกความรนแรงท เปนปรากฏการณจาก

โครงสรางสงคมไมเปนธรรม จงมองเหนไดจากจดเลกๆ ภายในครอบครว

กอนจะขยายออกมาสชมชนและสงคม

ตามทฤษฎสงคมของเซนเนตตและคอบบ (1973) กลมผยากไรโดย

เฉพาะกลมชาวนานนยากจนเพราะไดรบความไมเปนธรรมในสงคม พวก

เขาตองตกอยในชวงลางสดของโครงสรางสงคมและวนเวยนอยางดนไม

หลดจากโครงสรางน ขณะทชนชนนำมทงความมงคง รำรวย มอาชพด

การศกษาสง มอำนาจ และมเกยรตยศ (Sennett and Cobb, 1973;

Hurst, 2007: 257) ความทกขยากของผทเสยเปรยบ เกดจากการทพวก

เขาไมมทางเลอกในชวตมากนก (แมวาจะมโอกาสอยบาง) ทงยงตองรบ

สภาพความไมเปนธรรมทางสขภาพทงดานวตถและจตใจ รบสภาพความ

เลวรายดานสขภาพ อาหาร ทอยอาศย และสภาพการทำงาน มคณภาพ

ชวตแยยงกวาคนกลมอน ทงยงมโอกาสเผชญความขดแยงรนแรงตงแต

ระดบครอบครวจนถงระดบสงคม และมกสบทอดความไมเปนธรรมทได

รบเหลานไปสรนตอไปอกดวย

3. เงอนไขเชงพƒตกรรม

พฤตกรรมเชงลบตางๆ เชน นสยการสบบหร ดมสรา และขาดการ

ออกกำลงกายสมำเสมอ ซงมกเปนทางออกของคนทมทางเลอกไมมาก

นก อาจเปนไดทงปจจยเฉพาะบคคลหรอเปนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

กได แตสำหรบกลมคนทเสยเปรยบทสด ปจจยอยางหลงยอมมอทธพล

ตอชวตและสขภาพของพวกเขาดวยแนนอน


การรณรงคลดการสบบหร ละการดมสรา หรอดานอนๆ มกมองไป

ทเงอนไขเชงพฤตกรรมวามาจากปจจยเฉพาะบคคลเปนหลก และละเลย

ประเดนทมาของพฤตกรรมซงเกดจากปจจยสงคม คอปจจยเชงโครงสราง

และรวมกบปจจยสงผาน จนเกดเปนความไมเปนธรรมทางสขภาพ การ

สบบหรเปนตวอยางหนงทมการถกเถยงและยงไมไดขอยตวา มความเกยว

โยงมากเพยงใดกบสถานการณของแตละบคคลในโครงสรางสงคม เชน

ระดบการศกษา รายได อาชพ หรอสถานภาพในสงคม ปจจยเหลานอาจ

ตอบบางคำถามไดวา เพราะเหตใดคนบางกลม บางอาชพ หรอบาง

สถานภาพ มแนวโนมเจบปวยดวยโรคบางชนด เชน โรคหวใจและหลอด

เลอดหรอโรคมะเรงมากกวากลมอนๆ (Adelstein, 1980; Centers for

Disease Control, 1987; Devesa & Diamond, 1983; Escobedo,

Anda, Smith, Remington and Mast, 1990; Kraus et al., 1980;

Marmot et al., 1991 เปนตน, อางใน CSDH 2007: 38)

สำหรบกรณของไทย เราควรมองปญหาพฤตกรรมของบคคลทยาง

กรายเขาสความเสยงหรอภยนตรายดวยตวเอง โดยเฉพาะกลมผทเสย

เปรยบในสงคมระดบลางสด ไมวาจะเปนการสบบหร ดมสรา ตดยาเสพตด

กวนเมอง หรอกออาชญากรรมวา ปญหาเหลานนมทมาหรอรากเหงาของ

ปญหาจากปจจยเชงโครงสรางดวยหรอไม

√–∫∫ ÿ¢¿“æ „π∞“π–‡§√◊ËÕß¡◊ÕµàÕ°√ °—∫§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡∑ÿ°√–¥—∫ ตวแบบสำคญชนหนงทกรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

องคการอนามยโลก นำมาประยกตใชเปนแนวปฏบตสำหรบขบเคลอน

ประเดนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ คอตวแบบของดดเดอรคเซน (Finn

Diderichsen) ทมกรอบมโนทศนวา สถานภาพทางสงคมคอศนยกลาง

ของกลไกททำใหเกดความไมเปนธรรมทางสขภาพ ตวแบบนเนนใหเหนถง

วธการทบรบทตางๆ ทางสงคมเปนตวการทำใหเกดชวงชนทางสงคม และ

บรรจแตละคนใหเขาไปอยในสถานภาพสงคมแบบตางๆ ขณะเดยวกนชวงชน

ทางสงคมกทำใหเกดความเสยงและออนไหวตอปญหาสขภาพแบบตางๆ

รวมทงทำใหคนทไดหรอเสยเปรยบทางสงคมไมเทากน เจบปวยไมเทากนดวย

ดดเดอรคเซนเสนอวา ระบบบรการสขภาพ ซงเปนหนงในปจจยสง

ผานใหเกดความไมเปนธรรมทางสขภาพทสำคญ สามารถชวยรบมอกบ

ความไมเปนธรรมทางสขภาพไดใน 5 ลกษณะดวยกน ดงน

ประการทหนง ลดระดบความไมเปนธรรมในกลมคนยากจน โดย

คนหาสาเหตททำใหความยากจนของพวกเขาสงผลกระทบตอสขภาพ

ตวอยางเชน ภาวะโภชนาการ สขอนามย ทอยอาศย และสภาพการ

ทำงาน ซงสงเหลานเปนเรองทตองดแลใหด

ประการทสอง หนนเสรมปจจยตางๆ ทอาจชวยตดตอนความเสยง

ตอโรคภยไขเจบ เชน การฉดวคซนปÑองกนโรค การเสรมพลงอำนาจและ

สนบสนนทางสงคม เปนตน

ประการทสาม ใชแนวทางøóôนøใหมากขนในการดแลปญหาสขภาพ

แกผทเสยเปรยบทสดในสงคม เพราะพวกเขามกตองรบภาระคาใชจายใน

ชวงøóôนøสขภาพมากกวาคารกษาอาการปวยเสยอก

ประการทส สรางความเขมแขงใหนโยบายและมาตรการดานทนสงคม

ทพสจนวาสามารถบรรเทาผลกระทบทางสขภาพและความยากจนไดจรง

และประการสดทาย คมครองผทไดรบผลกระทบทางเศรษฐกจและ

สงคมจากความเจบปวย ผานระบบประกนสขภาพและนโยบายคมครอง

แรงงาน (Diderichsen, อางใน CSDH 2007: 39)


ทงนในการกำหนดแนวทางการพฒนานโยบายเกยวกบปจจยสงคม

กำหนดสขภาพ เราอาจกำหนดพนทในการแทรกแซงเชงนโยบายออกเปน

4 ลกษณะ ดงน (CSDH, 2007: 51)

1. การแทรกแซงขนพนฐานทสด คอการลดความไมเปนธรรมในการ

กระจายปจจยทางเศรษฐกจและสงคม ซงเปนปจจยเชงโครงสราง เชน

รายไดและการศกษา การทำงานระดบนมเปÑาหมายทสภาพแวดลอมใน

ระดบโครงสรางสงคม นโยบายทมงเนนคอ การรบมอกบความไมเปนธรรม

ระหวางสถานภาพบคคลทเกดจากการจดชวงชนทางสงคม เพอลดความ

ไมเทาเทยมใหกลมผเสยเปรยบในโครงสรางสงคม

2. การแทรกแซงปจจยสงผานทางสขภาพ เชน พฤตกรรมการสบ

บหรหรอสภาพการทำงาน การทำงานระดบนมเปÑาหมายเพอเปลยนแปลง

ระดบการกระจายตวของปจจยสงผานในกลมชนชนตางๆ เชน การลด

จำนวนผสบบหรในกลมทสถานะทางเศรษฐกจและสงคมตำ หรอพฒนา

สภาพการทำงานในกลมทตำแหนงหนาทการงานตำ

3. การแทรกแซงทผลของภาวะสขภาพซงสะทอนกลบไปยงสถานภาพ

ทางเศรษฐกจและสงคมของแตละบคคล หากความเจบปวยทำใหสถานภาพ

ทางเศรษฐกจและสงคมของผคนตองตกตำลง เราอาจลดความไมเปนธรรม

ทางสขภาพลงบางสวนไดโดยปÑองกนผทเจบปวยไมใหมรายไดนอยลง

เชน ใหผปวยเรอรงสามารถไปทำงานไดตามปกต ไมถกไลออกจากงาน

4. การแทรกแซงในการดแลผปวย โดยอาจใหการดแลรกษาเปน

พเศษสำหรบกลมทสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมตำ เพอใหไดรบผล

การรกษาทดเทากบกลมทสถานะทางเศรษฐกจและสงคมสง

นอกจากน ยงมแนวทางการกำหนดนโยบายอกลกษณะหนง ทำโดย

ระบจดเรมตนของการปฏบตตามนโยบายปจจยสงคมกำหนดสขภาพ 4 จด

ดงภาพท 4 (CSDH, 2007: 53) คอ

1. ทำการเปลยนแปลงชวงชนทางสงคม (เสนประแนวขวางเสนบนสด)

โดยลดความเหลอมลำของอำนาจ เกยรตภม รายได และความมงคงทโยง

อยกบสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมของคนกลมตางๆ

2. ลดปจจยเสยงททำใหกลมคนทเสยเปรยบตองเผชญปจจยทำลาย

สขภาพ

3. ลดความออนไหวตอสภาพการถกทำลายสขภาพของกลมคนเสย

เปรยบ

4. แทรกแซงระบบสขภาพ เพอบรรเทาผลของความเจบปวยทเกด

ขนอยางไมเทาเทยมกนระหวางกลมตางๆ รวมทงปÑองกนไมใหกลมคน

เสยเปรยบทเจบปวยตองมสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมตกตำลง


4 ·π«∑“ßª√—∫‡ª≈’Ë¬πªí®®—¬ —ß§¡ ‡æ◊ËÕ √â“ß§«“¡‡ªìπ∏√√¡∑“ß ÿ¢¿“æ

การขบเคลอนไปสสงคมสขภาวะนน จำเปนตองอาศยความรวมมอ

จากหลายภาคสวน ทงฝายขอมลและฝายปฏบตการทางสงคม แมวา

ปจจบน ความตนตวเรองความไมเปนธรรมในสงคมจะปรากฏใหเหนอย

บางในหนวยงานของรฐภาคสวนอนๆ นอกจากภาคสขภาพ อยาง

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงเปน

กลไกระดบมนสมองในการกำหนดนโยบายแหงชาต ทอาศยแนวคด

ชมชนเปนแกนหลกในการกำหนดทศทางการพฒนาประเทศ ชวงแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (ระหวาง พ.ศ.2550-2554)

หรอการสำรวจขอมลภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนของสำนกงาน

สถตแหงชาต ทมเปÑาหมายเดยวกนคอ เพอวเคราะหและแกปญหาสงคม

โดยเฉพาะปญหาความยากจน โดยนำขอมลทไดไปใชวางแผนเพอแกไข

ปญหาความยากจนของคนในประเทศ

หากแตขอมลทไดจากการทำงานอยางการสำรวจหรอวางแผนแคนน

คงไมเพยงพอ นอกจากน การสำรวจขอมลระดบชาตอยางระดบรายได

สภาพทางภมศาสตร ลกษณะครวเรอน โครงสรางประชากร หรอฐาน

อาชพ กมไดแสดงภาพชดถงสภาพปญหาของคนยากจนในแบบจตวสย

ซงเปนความเปนจรงเฉพาะของคนหรอบคคลกลมนนๆ ไมสะทอนปจจย

ทางวฒนธรรม และขาดความรอบดานในการวเคราะหปญหาความไม

เปนธรรมอยางเพยงพอ ทำใหไมสามารถกำหนดนโยบายใหตรงกบความ

ตองการของประชาชนไดอยางแทจรง สวนการทำงานในฝายปฏบตการ

สงคมกยงไมเพยงพอเชนกน แนวทางขนพนฐานสำหรบปรบเปลยนปจจย

สงคมในสวนทเกยวกบทศทางและความรวมมอระหวางภาคสวนตางๆ

จงควรประกอบดวย ความรวมมอกบภาคสวนอนนอกระบบสขภาพ และ

การสนบสนนการมสวนรวมและเตมพลงอำนาจใหภาคประชาชน โดย

เฉพาะสำหรบกลมทเสยเปรยบ

§«“¡√à«¡¡◊Õ°—∫¿“§ à«πÕ◊ËππÕ°√–∫∫ ÿ¢¿“æ รายงานของคณะกรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพ องคการ

อนามยโลก เสนอแนะใหขบเคลอนปจจยสงคมเพอสรางความเปนธรรมไป

พรอมกน ทงดานปจจยเชงโครงสรางและปจจยสงผานทางสขภาพ และ

เสนอวา หากจะแตะรากปมของปญหาทใหญและลกทสดของความไมเปน

ธรรมทางสขภาพ คอปจจยเชงโครงสรางใหสำเรจได กตองไดรบความ

รวมมอจากภาคสวนอนๆ นอกวงการสขภาพดวย ซงแนวทางความรวมมอ

เชนนคอสงสำคญอยางมากและมอาจหลกเลยงได (CSDH, 2007: 56)

ลกษณะการทำงานรวมมอกนระหวางภาคสงคมกบภาคสขภาพใน

แตละสงคมอาจแตกตางกนออกไป ดงตวอยางวธการทำงานทหลากหลาย

เชน แชลลสและคณะ (Challis et al., 1988, ใน Meijers and Stead,

2004) แบงปจจยหนนและปจจยตานของความรวมมอกนทำงานออกเปน

สองพวกคอ กลมแรก ดานพฤตกรรมบคคล ซงคำนงถงทศนคตและทาท

ของผทจะมาทำงานรวมกน และกลมทสอง ดานโครงสราง ไดแก ปจจย

ดานการเมอง เชน การมอทธพลทางการเมอง ระบบคณคา อดมการณ

และความสนใจในประเดนปญหาตางๆ ของผทจะมาทำงานรวมกน รวม

ทงขอจำกดดานเทคนค อยางเชนความเชยวชาญของแตละบคคล

เปนตน อกคนหนงคอ แชนนอน (Channon, 2002) เสนอวา ความรวมมอ


ขบเคลอนปจจยสงคมกำหนดสขภาพ สามารถเกดขนไดจากการทำงาน

รวมกนระหวางฝายกำหนดนโยบาย ทประกอบดวยหลากหลายภาคสวน

กบการมสวนรวมของฝายผปฏบต (Challis et al., 1988 และ Channon,

2002, อางใน CSDH, 2007: 56-57)

สวนวธการทำงานนนยงไมมสตรสำเรจตายตว บางสตรเสนอใหมง

เปÑาหมายทประเดนปญหา อกสตรเสนอใหวางเปÑาหมายทกลมบคคลใน

การทำงานเพอลดชองวางความไมเปนธรรม โดยอาจเปนกลมทเสย

เปรยบทสดในสงคม หรออกสตรหนงบอกใหกำหนดเปÑาหมายทพนท คน

ทำงานอาจเลอกใชแบบใดแบบหนง หรอผสมผสานทกแบบเขาดวยกน

กได ประสบการณจากบางประเทศเลอกใชการขบเคลอนเรองการศกษา

เปนหลกเพอเพมความเปนธรรมทางสขภาพ (Whitehead and

Dahlgren, 2006) ทชลใชยทธวธเลอกกลมเปÑาหมาย คอกลมคนยากจน

ทสด แลวจดสทธประโยชนสวนบคคลใหพวกเขามชวตทดขน (http://

programapuente.cl/) สหราชอาณาจกรเลอกพนทปฏบตการทาง

สขภาพ และเวเนซเอลากเลอกกำหนดพนทเชนกน เพอใหหลายภาคสวน

รวมกนพฒนานโยบายระดบชาตในประเดนสขภาพและสภาพชวตทดขน

ของประชาชนกลมออนไหวและดอยโอกาสในชมชนเมอง (Whitehead

and Dahlgren, 2006 และ http://programapuente.cl/, อางใน

CSDH, 2007: 57)

สำหรบประเทศไทย ปญหาความขดแยงทางการเมองทเพงผานไปไม

นาน ทำใหหลายฝายหนมาใหความสนใจกบการลดความเหลอมลำดวย

แนวทางรฐสวสดการมากขน รฐสวสดการอาจใชเปนเครองมอลดความ

เหลอมลำบางอยาง และไดผลมากทเดยวในการลดความเหลอมลำทาง

เศรษฐกจ แตเนองจากความเหลอมลำทางเศรษฐกจเปนเพยงปจจยขน

พนฐานทกอรปใหผเสยเปรยบลกขนส รฐสวสดการจงอาจเปนเพยงดานแรก

เทานนในการบรรเทาปญหาความไมพอใจของกลมทเสยเปรยบในสงคม

เราควรตองตระหนกใหมากขนวา ยงมปจจยดานอนทกดทบผเสย

เปรยบอย ไมวาจะเปนความเหลอมลำทางสงคม การเมอง และวฒนธรรม

รฐสวสดการอาจบรรเทาความไมพอใจจากความเหลอมลำทางเศรษฐกจ

ได แตไมใชทงหมด และในความเหลอมลำสวนทเหลอ ประเดนไหนจะ

สำคญตอความรสกไมเปนธรรมในใจผคนมากกวากน อาจเปนไปไดวา

คนชนบทจนตนาการถงคำวา “ความไมเปนธรรม” ตางจากคนในเมอง และ

หากเราตงคำถามเดยวกนนกบผทเสยเปรยบทางสงคมเปนรายกลมเลา

พวกเขาจะตอบคำถามนอยางไร? ความไมเปนธรรมเรองไหนควรไดรบ

ความสำคญเปนลำดบตนๆ เพอเรงทำความเขาใจและสอสารออกส

สงคม? เราควรจดการอยางไรเพอผทไดรบความไมเปนธรรมในสงคม? ม

ใครบางทควรจะตองเขามารวมถมชองวางความไมเปนธรรม? และใคร

ควรจะรบผดชอบภารกจสวนไหน?

การศกษาทแหลมคมเพอลดความไมเปนธรรมทางสขภาพจากปจจย

ทางสงคมในสถานการณความขดแยงทางการเมอง จงควรยดกมความ

เขาใจทสำคญ 2 ประการทเชอมโยงกน คอหนง ความไมเปนธรรมเกด

ขนเมอคนทถกจดวางใหอยในสถานะทางสงคมท (พวกตนรสก) ไมเปน

ธรรม มความรสกวาตนเองไมเทาเทยมหรอไดรบการปฏบตอยางไมเทา

เทยม เมอประเมนกบผทอาจเทยบเคยงกนได และสอง การจดชวงชนใน

สงคมเกดจากปจจยทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม ซง

เปนโครงครอบความรสกนกคด และกำหนดสถานภาพของคนในสงคม

ทำใหคนสวนใหญเหนความไมเทาเทยมเปนความเคยชน แตความเคยชน

นนอาจจะไมเปนธรรม


°“√¡’ à«π√à«¡·≈–‡µ‘¡æ≈—ßÕ”π“®„Àâ¿“§ª√–™“™π คณะกรรมาธการปจจยสงคมกำหนดสขภาพ องคการอนามยโลก

ไดวางแนวทางและขนตอนเพอสรางการมสวนรวมและเตมพลงอำนาจ

ภาคประชาชนไว ซงเปนประโยชนมากตอเปÑาหมายเพอลดความไมเปน

ธรรมในปจจยสงคมชนทลกมากขน โดยเสนอไวอยางเปนขนเปนตอน

ดงน คอ (CSDH, 2007: 59-60)

1. สรางการมสวนรวมของภาคประชาชน ทำโดย

- ใหขอมลขาวสาร โดยเผยแพรขอมลทเปนกลางและรอบดาน

เพอใหประชาชนไดเขาใจปญหา ทราบแนวทางเลอก โอกาส และคำตอบ

ทจะเปนไปไดทงหมด

- ใหคำปร÷ก…า โดยรบเรองราวทสะทอนกลบมาจากชมชนทไดรบผล

กระทบ เพอนำไปวเคราะหหาทางออกและตดสนใจตอไป

- เขาไปเกยวของดวย โดยทำงานรวมกบชมชนตลอดท ง

กระบวนการ เพอจะไดแนใจวา คนในชมชนเกดความตนตว และมาดมน

ทจะจดการปญหาดวยตนเองไดตรงประเดนอยางแทจรง

- ประสานความรวมมอ โดยเปนแนวรวมกบชมชนทไดรบผล

กระทบในมตตางๆ ทตองตดสนใจทงการพฒนาทางเลอกและรวมคนหา

ทางออกทเหมาะสมทสด

- เตมพลงอำนาจ เพอไปใหถงดานสดทายคอ การทชมชน

สามารถมอำนาจอยางแทจรงในการควบคมการตดสนใจสำคญทอาจสง

ผลกระทบตอสขภาวะของพวกเขาเอง

2. การเตมพลงอำนาจใหภาคประชาชน ม 5 ระดบดวยกน คอ

(Longwe, 1991)

- ระดบสวสดการพน∞าน โดยใหสงจำเปนพนฐานในการดำรงชวต

- ระดบการเขาถ÷งโอกาส โดยเปîดโอกาสอยางเทาเทยมทางดาน

การศกษา การเขาถงการใชทดนและแหลงทน เปนตน

- ระดบการตระหนกรถ÷งปญหา โดยเปîดประเดนปญหาเชงโครงสราง

และการเลอกปฏบตทฝงตวอยในโครงสรางของสงคม

- ระดบการมสวนรวมและขบเคลอนใหเกดความเปนธรรม

เปนระดบทการตดสนใจในการกำหนดนโยบายทกขนตอนเปîดกวางทง

กระบวนการ

- ระดบทควบคมอำนาจไวได ในระดบน ปจเจกบคคลสามารถม

อำนาจตดสนใจไดเอง บงการชวตตวเอง และใหรางวลแกชวตของตนเองได


ภาพ 5 (CSDH, 2007: 62) แสดงทศทางทกวางขวางสำหรบขบ

เคลอนนโยบายปจจยสงคมกำหนดสขภาพ โดยระบวาตองเปนการ

ทำงานทไดรบความรวมมอจากหลายภาคสวน เนนการมสวนรวมและ

เตมพลงอำนาจใหประชาสงคม และสงผลตอชมชน ทศทางเชนนทำให

เรมตนไดจากหลายจด และเขารวมไดจากหลายระดบ โดยเรมจากระดบ

ประชาชนทวไปและไลขนไปจนถงระดบโครงสราง (ชนแทงสเหลยมตรง

กลางภาพ) ตงแตการหาวธลดความแตกตางของผลกระทบจากความเจบ

ปวยทเกดกบคนกลมตางๆ การหาวธลดความแตกตางของความออนไหว

และความเสยงของกลมทเสยเปรยบในสงคม จนถงทสดคอการพยายาม

เปลยนแปลงแบบแผนของการแบงชวงชนทางสงคม

วงกลมทซอนกนอยดานซายแสดงถงกลมเปÑาหมายระดบตางๆ ของ

การทำงาน จากระดบยอยคอในระดบปฏสมพนธของบคคล ระดบกลาง

คอสภาพเงอนไขของชมชน ระดบใหญทสดคอนโยบายสาธารณะทเปน

สากลและสงแวดลอมของโลกาภวตน สวนแทงสเหลยมดานลางสดของ

ภาพคอสงทผรวมมอกนทำงานตองตระหนกถงดวย คอการตดตามผล

จากนโยบายและการแทรกแซงทเกดขนวา สงผลอยางไรตอความไมเปน

ธรรมทางสขภาพและปจจยสงคมกำหนดสขภาพ รวมทงสนบสนนให

ประเดนความเปนธรรมทางสขภาพเปนเปÑาหมายในการจดทำและ

ประเมนผลนโยบายทางสขภาพและนโยบายสงคมทงหมด

ภาพท 6 (CSDH, 2007: 48) เปนการสรปถงกรอบแนวคดหลก

ทงหมดเกยวกบปจจยสงคมกำหนดสขภาพอกครง โดยแสดงใหเหน

ประเดนหลกๆ ทเกยวของ ทงปจจยเชงโครงสรางและปจจยสงผานทาง

สขภาพ รวมทงแสดงถงกระบวนการและเสนทางของปจจยเหลานนทสง

ผลเปนความไมเปนธรรมทางสขภาพในทสด

ในสงคมไทย เรากำลงเผชญกบปญหาความไมเปนธรรมทางสขภาพ

ในขนคอขาดบาดตาย แตเราเพงเขาสกระบวนการแกปญหาขนประถมคอ

ระดบสวสดการพนฐาน เราตองตระหนกวา ความไมเปนธรรมในสวนอน

โดยเฉพาะดานโครงสรางการเมอง เปนเรองใหญและมความสำคญมาก

ตอการแกไขปจจยสงคมในสวนทลกทสด เพอสรางความเปนธรรมทาง

สขภาพ มเสยงสะทอนวา ความไมเปนธรรมทชาวบานยากไรไดรบจาก

การเมองและระบบราชการนนเปนปญหาทสะสมมานาน และรอวนทจะ

ปลดเปลองออก

สวนถดไปของหนงสอเลมน จะนำเสนอความรผานประสบการณจรง

ของผทคลกคลอยกบสถานการณความไมเปนธรรม กรณตวอยางมากมาย

ลวนสะทอนใหเหนอยางนาเศราใจวา ความไมเทาเทยมทางการเมองนน

มจรง และพสจนไดไมยากเลย หลายกรณ เชน คนงานโรงงานทอผา


ไทยเกรยง ชาวเลบานกรด-บอนอก และชาวจะนะทตอตานโรงไøøÑา

ถานหน ตางมประสบการณอนเลวรายจากการถกกลมอนธพาลแตงตว

คลายทหารมากอกวนและทำรายรางกาย เพยงเพราะพวกเขารวมกลมกน

เรยกรองความเปนธรรมจากนายจาง นายทน หรอทางราชการ (กลธดา

สามะพทธ, 2553)

เสยงสะทอนของความไมเปนธรรมทไดยนมา ยนยนไดถงสภาพ

ความลมเหลวของระบบการเมองไทยในปจจบน ตามขอสรปของ นธ

เอยวศรวงศ ทกลาววา “เราควรจะตองปฏรประบบราชการอยางเรงดวน

เพอทจะทำใหระบบราชการเปนทรพยากรซงทกคนใชประโยชนไดเทาๆ กน

และทำใหเปนการจดองคกรชนดททำใหคนทกกลมสามารถเขาถง

ทรพยากรสวนนไดเทาเทยมกน ไมใชเ©พาะทนซงเปนพนธมตรกบนกการ

เมองซงถออำนาจรฐเทานน” (นธ เอยวศรวงศ, มตชนออนไลน, 8

มถนายน 2553)

ผาสก พงษไพจตร วเคราะหวา การแกไขปญหาความไมเทาเทยม

ทางการเมองททำไมสำเรจ และความพยายามปฏรประบบราชการทผาน

มาลวนประสบความลมเหลว กเพราะเมองไทยไมเคยมเจตนารมณ

ทางการเมอง สหภาพแรงงานและขบวนการทางสงคมอนๆ เชน ขบวนการ

ชาวนา ไมเคยเขมแขงพอทจะผลกดนรฐบาล หรอไดเขาเปนรฐบาลเพอ

ดำเนนนโยบายสาธารณะทลดความแตกตาง (ผาสก, 2552: 15) ผลสดทาย

ความพยายามรวมกลมกนของภาคประชาชนจงสะดดลงเรอยไป

ชาวบานมาบตาพดตองเจบปวยดวยมลพษจากโรงงานอตสาหกรรม

เพราะประเทศเปลยนแปลงเขาสทนนยมอตสาหกรรมอยางไรความปราน

ตอคนเลกคนนอยทไรเสยงไรอำนาจตอรอง สมาชกเครอขายผตดเชอ

เอชไอว/เอดสกลายเปนหวขบวนของการตอสเรองสทธดานการรกษา

พยาบาลใหแกผตดเชอทยากไร ตงแตสทธประโยชนของลกจางในระบบ

ประกนสงคม จนถงเรยกรองใหมหลกประกนสขภาพแหงชาต แตพวกเขา

กตองออนแรงเพราะความไมเปนธรรมทดำรงอยในระบบสขภาพ และ

หลายครงการจดสวสดการของรฐกเปนการเลอกปฏบต ขอสงเกตจาก

สถานการณความขดแยงทปะทขนในชวงหลายปïมานชชดวา ความ

ลมเหลวของระบบการเมองและระบบราชการไทย ไดกอใหเกดความ

ตงเครยดในสงคมจนลกลามไปไกลเกนกวาทจะคาดคดไวแลว

¡“µ√°“√·∑√°·´ßªí®®—¬ —ß§¡°”Àπ¥ ÿ¢¿“æ เพอบรรเทาปญหาเฉพาะหนาและฉกเฉน กลมทำงานเรองปจจย

สงคมกำหนดสขภาพในระดบสากลไดคดคนเครองมอเอาไวบางแลว เพอ

เปนมาตรการแทรกแซงปจจยสงคมกำหนดสขภาพในระดบตางๆ ตามท

กลาวแลวในภาพท 5 ไดแก


จดเร

มตน

จดเร

มตน

§«“¡

‡ ’Ë¬ß

:

นโยบายเพอลดความเสยง

ตอปจจยทำลายสขภาพ

โดยเฉพาะกบกลมทเสย

เปรยบในโครงสรางสงคม

§«“¡

ÕàÕπ‰

À«:

นโยบายเพอลดความ

ออนไหวของคนกลมพเศษ

°“√®

—¥™à«ß

™—Èπ∑“

ß

—ß§¡

:

นโยบายเพอลดความ

เหลอมลำและบรรเทา

ผลกระทบจากการ

แบงชวงชน

ë ปรบปรงสภาพแวดลอมทางกายภาพให

ถกสขลกษณะและปลอดภยสง

ë จดบรการสาธารณปโภคทปลอดภย และถกสข

อนามย เชน นำดมและสขาภบาล

ë จดสถานททำงานใหถกสขลกษณะ

และปลอดภย

ë สนบสนนนโยบายสงเสรมสขนสยทด

เชน การเลกบหรหรอเครองดมแอลกอฮอล

ë ประกนการวางงาน เชน ใหเงนชดเชยรายได

กบคนทตกงานหรอคนทไมสบายจนทำงานไมได

ë จดฝñกอาชพและหางานใหคนจบใหม คนวางงาน

และคนทตองการเปลยนงาน

ë หลกประกนคมครองเปนพเศษสำหรบ

ครอบครวแมเลยงเดยว

ë สวสดการผสงอาย เชน ใหเงนบำนาญแก

ผสงอาย ทมอาย 60 ปïขนไป

ë สวสดการคนพการ

ë นโยบายและการสนบสนนการสรางและพฒนา

เครอขายสงคมเพอเสรมพลงชมชน

ë นโยบายเชงรกเพอลดความเหลอมลำของรายได

ผานระบบภาษและการอดหนนบรการ

สาธารณะตางๆ

ë สวสดการพนฐานของรฐ เชน ระบบประกน

สขภาพ การศกษา ขนสงสาธารณะ ทอยอาศย

ë ใหความสำคญกบนโยบายดานตลาดแรงงาน

ทงดานปรมาณและคณภาพ เชน คมครอง

แรงงานดวยคาจางทเหมาะสม เลอกใช

เทคโนโลยการผลตทเปนมตรกบกำลงการ

จางงานและแรงงาน

ë นโยบายและกลไกจดสรรและกระจาย

ทรพยากรทางดานสขภาพและดานสงคมอนๆ

ë สนบสนนโอกาสทเทาเทยมสำหรบผหญง และ

ความเทาเทยมทางเพศ

ë สนบสนนพฒนาการและความเขมแขงให

ขบวนการเคลอนไหวทางสงคมทแตกตาง

หลากหลายอยางเทาเทยมกน

ë นโยบายและโครงการเพอลดการเผชญความเสยง

ของกลมทเสยเปรยบอยางยง เชน การสนบสนน

เครองกนหนาวและเชอเพลงสำหรบหงตม

ë นโยบายชวยเหลอดานทอยอาศยใหแกกลม

ทเสยเปรยบ

ë อดหนนทนการศกษาแกกลมนกเรยนจาก

ครอบครวขดสนทมศกยภาพเรยนตอได

แตขาดแคลนเงนทน

ë สวสดการอาหารกลางวนเดกนกเรยน

ë จดบรการเพมเตมเพอใหเขาถงยาและกจกรรม

ตางๆ ทสงเสรมสขภาวะ

ë นโยบายเชงรกผานเบยยงชพและเงนชวยเหลอ

อนๆ เฉพาะกลม เชน กลมคนพการททำงานไมได

ë การดแลผสงอาย เดกพการ เดกเรรอน

เดกกำพรา ขยายศนยเดกเลก ฯลฯ

ë ประกนสงคมสำหรบผดอยโอกาสเปนรายกลม

เชน คาโดยสารครงราคา ประกนราคาพชผล

กองทนชมชน

ë สวสดการเดก เชน จดโครงการอาหารเสรม

ถวนหนาสำหรบเดกแรกเกดและเดกเลก บรการ

ตรวจสขภาพøรเปนประจำแกเดกในสถานศกษา

ตางๆ และเดกกอนวยเรยน

ทวไ

ป

ทวไ

ป

เ©พ

าะกล

ม

เ©พ

าะกล

ม

กลยท

ธ

กลยท

ธ


แมวาสงทนำเสนอไปในตารางจะระบวาการแทรกแซงปจจยสงคม

กำหนดสขภาพสามารถทำไดหลายระดบ และทำไดกบทงกลมเปÑาหมาย

ทวไปหรอเฉพาะกลม แตการแบงเชนนกเปนเพยงตวอยางเพอประโยชน

ตอการทำความเขาใจเทานน และประการทสำคญคอมาตรการสวนใหญยง

เปนเรองการสรางระบบสวสดการพนฐาน ซงประเทศไทยรเรมขนแลว และ

เรายงสามารถเพมเตมหรอแกไขมาตรการตางๆ ทมอยโดยคำนงถงปจจย

สำคญอนๆ อก เปนตนวา สวสดการแบบไหนทจะเพมประสทธภาพและการ

เตบโตทางเศรษฐกจ หรอจะชวยลดชองวางความเหลอมลำทางเศรษฐกจ

ใครควรเปนผดแลการใหบรการ ผมสทธรบบรการคอใคร ทกคนหรอเจาะจง

บางกลมคน ระดบของการใหสวสดการจะเปนอยางไร ใหเทากนทกคน

หรอ ถาไมเทาจะใชเกณ±อะไรจดสรร และการบรหารจดการสวสดการ

แตละประเภทหรอแตละกลมเปÑาหมายควรเปนความรบผดชอบของใคร

มาตรการทนำมาแสดงในตารางแสดงวา ในขนตนนเราใสใจคอนขาง

มากกบการเตมพลงอำนาจใหผทเสยเปรยบอยางยงในสงคม ในขนตอน

ตอไป สงทสำคญมากและยงขาดแคลนอยางมากกคอ การมงขจดความ

เหลอมลำดานอนทไมใชดานเศรษฐกจ ซงมงเนนเพยงสวสดการพนฐาน

ภารกจของภาคปจจยสงคมกำหนดสขภาพยงมอกมาก โดยเฉพาะอยางยง

การตองตอสเพอคนหารากเหงาของความไมเปนธรรมเชงโครงสรางท

ฝงตวอยในระดบลกลงไป เหมอนอยางทชาวบานเครอขายปฏรปทดน

กลมคนจนเมอง ชาวบานทไดรบผลกระทบจากเขอน แรงงานผหญงและ

เดกชมชนไทยเกรยง เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก กลมศกษาพลงงาน

ทางเลอกเพออนาคต ชาวประมงทจะนะ เครอขายผตดเชอเอชไอวภาคเหนอ

ตอนบน และเครอขายองคกรพฒนาเอกชนภาคเหนอ ไดตอสกบความ

ไมเปนธรรมเหลานมาเปนเวลายาวนานแลว

จดเร

มตน

นโยบายพเศษเพอลด

ผลกระทบจากความ

ไมเปนธรรมของสงคม

เศรษฐกจ และความเจบ

ปวยทเกดกบกลมเสยเปรยบ

ë ใหบรการสาธารณสขและความชวยเหลอ

ฉกเฉนกบคนกลมน

ë คมครองการจางงานใหผเจบปวยรนแรง

หรอเรอรงแตยงทำงานได ใหทำงานในสถาน

ประกอบการปกต และไดคาจางไมนอยกวาเดม

ë นโยบายเชงรกดานแรงงานสำหรบผพการ

ë คมครองทางสงคมและประกนรายไดแก

ผประสบอบตเหตและเจบปวยเรอรง

ë จดความชวยเหลอเพมเตมแกกลมผเสยเปรยบ

ทไดรบผลกระทบจากการประสบอบตเหตและ

เจบปวยรนแรงหรอเรอรง

ë จดหาทรพยากรเพมเตมหรอจดทำโครงการเพอ

øóôนøสภาพรางกาย สภาพจตใจ และคณภาพชวต

แกผเสยเปรยบในสงคม

ทวไ

ป

เ©พ

าะกล

ม

กลยท

ธ


สำหรบโจทยขอทสอง กรอบแนวคดปจจยสงคมกำหนดสขภาพได

เสนอแนะแนวทางทนาสนใจอยางมากคอ สถานการณชวตของบคคลใน

โครงสรางสงคมทมความเหลอมลำนนถกกำหนดจากปจจยเชงโครงสราง

และขณะเดยวกน สถานการณชวตของบคคลทงสถานการณทางวตถ

จตใจ และพฤตกรรม กกลายเปนตวแปรของปจจยสงผานทไปกำหนด

ความไมเปนธรรมทางสขภาพอกตอหนง ดงนนเมอเรามองเหนผลสดทาย

ของความปวยไขทปะทขนจากความไมเปนธรรมทางสขภาพแลว เราก

สามารถและสมควรตองสบสาวยอนกลบไปใหถงปจจยทางสงคม ทงทเปน

ปจจยสงผานและปจจยเชงโครงสรางใหไดวา รากเหงาของโรคภยไขเจบ

ทแทจรงนนเกดจากสงใด

สำหรบโจทยขอสดทาย เราสามารถแทรกแซงไดหลายจดพรอมกน

ในเวลาเดยวกน เพอลดชองวางความไมเปนธรรมทางสขภาพ โดยมทศทาง

รวมกนคอ การมสวนรวมในสงคมและการเตมพลงอำนาจใหผเสยเปรยบ

ทงนจำเปนตองอาศยความรวมมอจากหลายระดบและหลายภาคสวนของ

สงคม ทงบคคลในภาคสาธารณสข ภาคสงคมและกลมผปฏบตงานในพนท

รวมทงภาคประชาชนดวยกนเอง

5 ∫∑ √ÿª

บทความนมงเพมความเขาใจแนวทางขบเคลอนความเปนธรรมทาง

สขภาพ โดยใชกรอบแนวคดปจจยสงคมกำหนดสขภาพ ซงเนนทการ

คนหาและเปลยนแปลงปจจยเชงโครงสรางอนเปนรากเหงาของปญหา แม

แวดวงสขภาพในปจจบนจะใหความสนใจกบปจจยทางสงคมมากขน แต

การจะคนหาความจรงของความไมเปนธรรมในสวนลกจรงๆ นนไมงาย

ดงนนภารกจรวมกนระหวางภาคสาธารณสขกบภาคสงคมจงเกดขน โดย

รวมกนวางโจทยพนฐานไว 3 ขอ คอ

1. ถาจะตองสบสาวปรากฏการณความเหลอมลำทางสขภาพทเกดกบ

คนกลมตางๆ ในสงคม ไปจนถงตนตอทลกทสด เราควรจะเรมตนทไหน?

2. ทางผานสำคญและเปนปมใหญทสดทนำรากเหงาของปญหาให

ออกมาปรากฏเปนความเหลอมลำทางสขภาพเปนอยางไร?

3. เมอตอบโจทยทงสองขอขางตนไดแลว เราควรทำการแทรกแซงท

จดไหน? และอยางไร? เพอลดชองวางความไมเปนธรรมทางสขภาพ

สำหรบโจทยขอแรกนน เราควรตองเรมจากการพจารณาปญหา

ความไมเปนธรรมทางการเมองกอน นนคอการทผเสยเปรยบกบผไดเปรยบม

สทธไมเทาเทยมกน ผเสยเปรยบเขาไมถงทรพยากรสาธารณะ และการเลอก

ปฏบตตอคนในสงคมอยางไมเทาเทยมชนดทไมควรยอมรบได การตอกร

กบปญหาหนกหนวงททบถมมานาน และสรางความไมเปนธรรมอยาง

รายกาจทสดแกกลมผทเสยเปรยบทสดในสงคมไทยเหลาน มจดเรมอยท

การเตมพลงอำนาจใหแกผเสยเปรยบทสด โดยการทำงานรวมมอกน

ระหวางภาคสวนตางๆ ของสงคม


‡Õ° “√Õâ“ßÕ‘ß

¿“…“‰∑¬ กลธดา สามะพทธ. (2553). “เรองเลาจากชวตจตใจ”, „น เรมทชวตจตใจ: ส

ความเปนธรรมทางสขภาพและสงคม. กรงเทพฯ: สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย คณะทำงานวาระสงคมและเครอขายถมชองวาง

ทางสงคม (SIRNet). (อยในภาค 2 ของหนงสอเลมน).

จรญ โ¶ษณานนท. (2545). สทธมน…ยชนไรพรมแดน: ปรชญา กÆหมาย และความเปนจรงทางสงคม. กรงเทพฯ: นตธรรม.

ชาญณรงค บญหนน. (ม.ป.ป.). ความเปนธรรมในพระไตรปîÆก. งานวจย, สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

ผาสก พงษไพจตร. (2552).“สสงคมทยอมรบวา Fairé, เอกสารประกอบปาฐกถานำในการประชมวชาการสถาบนพระปกเกลาครงท 11 ประจำปï

2552 เรอง ความขดแยง ความชอบธรรม และการปฏรประบบรฐ: การ

จดสรรผลประโยชนทเปนธรรมในสงคม ระหวางวนท 5-7 พฤศจกายน 2552

ณ ศนยประชมสหประชาชาต ถนนราชดำเนน กรงเทพมหานคร.

_____. (2553). “คกดเหลองและแดง 2553”, มตชนออนไลน. (23 มถนายน 2553)

นธ เอยวศรวงศ. “ความปรองดองเชงโครงสราง”, มตชนออนไลน. (8 มถนายน 2553)

. “เสอเหลองเปนใครและออกมาทำไม”, มตชนออนไลน. (12 กรกฎาคม 2553)

ปรชา เปïòยมพงศสานต. “ทฤษฎชนชนกลาง” ใน สงศต พรยะรงสรรค และผาสก

พงษไพจตร, บรรณาธการ. (2536). ชนชนกลางบนกระแสประชาธปไตยไทย. กรงเทพฯ: ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง, หนา 67-89.

ปรด เกษมทรพย. (2548). นตปรชญา. กรงเทพฯ: โครงการตำราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ปรด บญซอ. (2525). จรยปรชญา. กรงเทพฯ: มลนธโกมลคมทอง. เพมศกด มกราภรมย. “การสรางความเปนธรรมใหกบเกษตรกร,” เอกสารท อท. 25

คณะกรรมการ ปฏรปฯใน กฤษดา บญชย. (2553). çความไมเปนธรรมดานทดนและเก…ตรกรรมé, ภาคผนวก รายงานความเปนธรรมกบสขภาพสงคม-สงคมกบการสรางความเปนธรรม, สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย รวมกบคณะทำงานวาระทางสงคม.

ราณ หสสรงส. (2553). çความไมเปนธรรมทปรากฏในรายงานวาระทางสงคม ชวงปï 2540- 2550é. คณะทำงานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

รงสรรค ธนะพรพนธ. (2544). ความจรงของความจน. กรงเทพฯ: คณะทำงานวาระทางสงคม สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรวรรณ ชาญดวยวทย. (2553). “ความเหลอมลำทจบตองได”, มตชนออนไลน. (26 พฤษภาคม 2553).

วรวทย เจรญเลศ. “วกฤตเศรษฐกจปï 2551 กบการเลกจาง: ประเดนทาทาย

สหภาพแรงงานไทย”, เอกสารนำเสนอในการสมมนาเชงปฏบตการมาตรการ

ฝาวกฤตเศรษฐกจโลกอยางมประสทธภาพของสหภาพแรงงานไทย จดโดย

องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) วนท 5 กมภาพนธ 2552 โรงแรมเøîรน.

วรวทย เจรญเลศ, บณ±ต ธนชยเศรษฐวฒ และจะเดด เชาววไล. (2542). วกƒตเ»ร…∞กจ ปï 2540 การเลกจางและความไมเทาเทยมในสงคม. กรงเทพฯ: สภาวจยแหงชาต.

วรกร ตรเศศ, (นามแฝง). “เศรษฐจนใหมรวยนาเกลยด”, มตชนออนไลน. (3 กนยายน 2553).

วระศกด พงศอกษร.(2553).“ùผากสกûผามอบเสอแดงแฝง ùสงครามชนชนû”,

กรงเทพธรกจออนไลน. (22 มนาคม 2553). ศภสทธ พรรณนารโณทย, บรรณาธการ. (2552). ถมชองวางทางสขภาพในชวง

ชวตเราบรรลความเปนธรรมทางสขภาพดวยปจจยสงคมกำหนดสขภาพ. นนทบร: สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.

ศนยขอมลขาวสารปฏรปประเทศไทย. (2553). “ปราชญชาวบาน สน รปสง

ชำแหละ 8 ปมทำบานเมองเสอมทรด ใหลงโทษนกการเมองนายทนยคนจน-

ปวน”, มตชนออนไลน. (31 พฤษภาคม 2553). สมบต จนทรวงศ. (2535). ปรชญาการเมองเบองตน : บทวเคราะหโสเกรตส.

กรงเทพฯ: สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.


สมภาร พรมทา. (2538). ปรชญาสงคมและการเมอง. กรงเทพฯ: สำนกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย.

เสกสรรค ประเสรฐกล. (2546). çปา∞กถาเนองในโอกาสครบรอบ 30 ปï ของการตอส 14 ตลาคม เรองประเท»ไทยบนเสนทางประชาธปไตย: บทสำรวจปญหาและทางออกé, จดโดยมลนธ 14 ตลา และคณะกรรมการประสานงาน 30 ปï 14 ตลา ภาคประชาชน, 14 ตลาคม 2546.

สวรรณา สถาอานนท. (2553). çการแลกเปลยนกบภาคทƒ…Æเรอง สงคมกบการสรางความเปนธรรม: ความรดานปรชญากบจรย»าสตรé, ในการสมมนาเชงปฏบตการ โครงการความเปนธรรมกบสขภาพสงคม วนท 12-13

กรกฎาคม 2553 หองประชมจมภฎ พนธทพย อาคารประชาธปก-รำไพพรรณ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมฤทธ ศรธำรงสวสด และศภสทธ พรรณารโณทย. (2552). ชดเครองมอวดความเปนธรรม เพอประเมนผลการปฏรประบบสขภาพไทย. นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

อภชาต สถตนรามย และคณะ. (2553). çรางรายงานเบองตนโครงการวจยการเปลยนแปลงดานเ»ร…∞กจและสงคมของชนชนใหมé, เสนอตอสถาบนนโยบายสาธารณะ มหาวทยาลยเชยงใหม วนท 15 มถนายน 2553.

อเนก เหลาธรรมทศน และคณะ. (2552). çรายงานการวจย เรองวเคราะหจดคานงดของประเท»ไทยเพอΩÉาวกƒตการณสงคม เ»ร…∞กจ และการเมองทซบซอนé, เสนอตอสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพแหงชาต พ.ศ.2552.

อรรถจกร สตยานรกษ. (2553). “ความเขาใจคนจนกบการสรางสงคมชนชน

กลาง”, กรงเทพธรกจออนไลน. (18 มนาคม 2553). . (2553). “พลงสแดง: การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ”,

กรงเทพธรกจออนไลน. (1 เมษายน 2553). . (2553). “พลงสแดง: การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ (3)”,

กรงเทพธรกจออนไลน. (16 เมษายน 2553).

¿“…“Õ—ß°ƒ…

Collins, Randall. (1988). Theoretical Sociology. New York: Harcourt Brace

Jovanovich.

Commission on Social Determinants of Health. (2007). “A Conceptual Framework

for Action on the Social Determinants of Health”, Discussion paper for the

Commission on Social Determinants of Health April - Draft version.

. (2008). Closing the Gap in a Generation: Health Equity Through Action on

the Social Determinants of Health. Final Report of the Commission on Social

Determinants of Health. Geneva: World Health Organization.

Grabb, Edward G. (1984). Social Inequality: Classical and Contemporary

Theorists. Toronto : Holt, Rinehart and Winston of Canada.

Greig, Hulme and Turner. (2007). Challenging Global Inequality: Development

Theory and Practice in the 21st Century. New York: Palgrave Macmillan.

Grusky, D.B. (2001). “The Past, Present and Future of Social Inequality.”, in Social

Stratification: Class, Race, and Gender. Second Edition. Colorado: Westview

Press.

Hurst, Charles E. (2007). Social Inequality: Forms, Causes, and Consequences.

MA: Allyn and Bacon.

Keyes, Charles. (2010). “Dealing with the devil, the reds and looking within”,

Bangkok Post. (2010, May 26).

Narayan, Deepa. (2000). Voices of the Poor: Can Anyone Hear Us?. New York:

Oxford University Press.

Rawls, J., Fried, C., Sen, A., and Schelling, T. (1987). Liberty, Equality, and Law,

ed. S. McMurrin. Cambridge: Cambridge University Press; and Salt Lake City:

University of Utah Press.

Roth, Guenther, and Claus Wittich, eds. (1968). Max Weber: Economy and

Society. 3 vols. New York: Bedminster Press.

Ryan, A. (1995). John Dewey and the High Tide of American Liberalism. New

York: W.W. Norton & Company.

Sen, Amartya K. (1992). Inequality Reexamined. New York: Oxford University

Press.

Sennett, Richard and Cobb, Jonathan. (1973). The Hidden Injuries of Class. New

York: Vintage Books.

®า°™’«µแ≈–®µ„®

กลธดา สามะพทธ

ผสอขาวหนงสอพมพบางกอกโพสต

„นªØบµ°าร∑าßสßคม

90 | เรมทชวตจตใจ90 | เรมทชวตจตใจ จากชวตและจตใจในปฏบตการทางสงคม 91

‡°√‘Ëπ

การหานยามของ “ความไมเปนธรรม” ไมใชเรองยาก เราอาจเจอ

มนในตำราเศรษฐศาสตรการเมอง ในคอลมนของนกวจารณสงคม ใน

งานวจยของนกวชาการ หรอในคำอภปรายของนกการเมองในสภาผแทน

ราษฎร

แตนยามใดเลา จะทำใหผคนเขาใจและมองเหนความไมเปนธรรม

ความเหลอมลำในสงคม ไดดเทากบนยามจากคนทรวมตอสกบเหยอ

อธรรมทไดเปลยนตนเองมาเปนผตอสเพอความเปนธรรมมาอยางยาวนาน

หรอจากผทประสบชะตากรรมแหงความไมเปนธรรมนนดวยตวเอง

สงหาคม 2553 หนงเดอนหลงจากทระเบยบสำนกนายกรฐมนตรวา

ดวยการปฏรป พ.ศ.2553 ประกาศในราชกจจานเบกษา หรอราวสามเดอน

หลงจากการสลายการชมนมของกลมคนเสอแดงทแยกราชประสงค เปน

ชวงทประเดนเรองความไมเปนธรรม ปญหาความเหลอมลำในสงคมไทย

กำลงเรมเบงบานรบกระแสปฏรปประเทศไทยและนโยบายสมานฉนท ไม

ตองสงสยเลยวา ทงสองคำนจะถกหยบยกขนมาพดและเขยนถงมากมาย

สกเพยงไหน เมอคณะกรรมการปฏรปชดตางๆ ทผอาวโสอยางอานนท

ปนยารชน และประเวศ วะส เปนประธาน เรมเดนเครองจดเวทสมชชา

ประชมสมมนาไปทวประเทศ

กอนทภาคประชาสงคมจะเดนหนาเตมตวในการขดคยลงไปถงราก

เหงาแหงปญหาของความไมเปนธรรม การพดคยกบนกพฒนาดานสงคม

ซงมประสบการณในการรวมเคลอนไหวกบประชาชนผยากไรและไดรบ

ความเดอดรอนดานตางๆ มาอยางยาวนาน อาจเปนประโยชนในการ

ตดตามสถานการณความไมเปนธรรม พรอมกบวเคราะหแนวโนมของ

ปญหาทจะเกดขนในอนาคตอนใกล รวมทงหาขอเสนอเพอแกปญหาความ

ไมเปนธรรม ลดความเหลอมลำในสงคม อนเปนโจทยทอยคกบองคกร

พฒนาเอกชนไทยมาเนนนาน

ในรอบสบกวาปïทผานมานน ปญหาเรงดวนตางๆ ไมวาจะเปนการ

ตอตานโครงการโรงไøøÑา ปญหาเกษตรกรไรทดนทำกน ราคาพชผลตกตำ

การออกกฎหมายทละเมดสทธชมชน ปญหาการเขาไมถงยาและการรกษา

พยาบาล ไปจนถงการไลรอสลม เปน “ประเดนรอน” ทภาคประชาสงคม

และสอมวลชนเคลอนไหวตอสและตดตาม จนแทบไมมเวลาหรอโอกาส

จะนงขบคดถงโครงสรางอนไมเปนธรรมทเปนรากฐานของปญหารอนๆ

เหลาน

แตถงอยางนน นกกจกรรมทางสงคมซงทำงานกบชาวบาน คนทกข

คนลำบากทง 9 คน กไดสละเวลาและพลงงานในการขบคด วเคราะห ให

ขอเสนอแนะเกยวกบประเดนเรองความไมเปนธรรม ทกลนจากประสบ

การณ ความคด และความรสกทสงสมมาตลอดชวตการทำงาน ทำใหเรา

ไดภาพของความไมเปนธรรมขนมาภาพหนง เปนภาพทรวมกนสะทอน

โดยผทคลกคลอยกบปญหาของประชาชนมานานนบทศวรรษ

ผทมสวนรวมในการสะทอนภาพ “ความไมเปนธรรม 2553 1” ไดแก

ë พงษทพย สำราญจตต ผประสานงานกลมปฏบตงาน

ทองถนไรพรมแดน

ë อภยทย จนทรพา ผประสานงานกลมปฏบตงาน

คนจนเมอง

1 สมภาษณระหวางวนท 8 สงหาคม-1 กนยายน 2553


ë สนน ชสกล ผอำนวยการโครงการทามมล

จงหวดสรนทร

ë อรณ ศรโต ประธานศนยชวยเหลอผหญง

และเดกชมชนไทยเกรยง

ë ทศนย วระกนต ผประสานงานเครอขายเกษตรกรรม

ทางเลอก

ë วชร เผาเหลองทอง ผประสานงานกลมศกษาพลงงาน

ทางเลอกเพออนาคต

ë สภทร ฮาสวรรณกจ กรรมการชมรมแพทยชนบท

ë อนนต เมองมลไชย ประธานเครอขายผตดเชอเอชไอว/

เอดส ภาคเหนอตอนบน

ë ชชวาลย ทองดเลศ ทปรกษาคณะกรรมการ

ประสานงานองคกรพฒนาเอกชน

ภาคเหนอ

เขาและเธอจบปญหาทแตกตางกน ทำงานกนอยคนละภาค อสาน

เหนอ ใต กรงเทพฯ และทำงานคลกคลกบกลมคนทแตกตางกน แตเมอให

พดถงปญหาความไมเปนธรรม และแนวทางการตอสเพอใหไดมาซงความ

เปนธรรมแลว ทง 9 คนมความคดแทบจะเปนหนงเดยวกน นนคอ สงคม

ยงไมเปนธรรม และการตอสเพอความเปนธรรมนนยงตองดำเนนตอไป

หลายคนตงขอสงเกตตรงกนวา ความไมเปนธรรมในสงคมนนกอตว

และทวความรนแรงขนเรอย นบตงแตนโยบายเปลยนสนามรบเปนสนาม

การคาในสมยรฐบาลชาตชาย ชณหะวณ

แมวาขอเสนอในการลดความเหลอมลำจะแตกตางกนไปบางตาม

ประเดนปญหา แตหนทางทจะใหไดมาซงสงคมท “เปนธรรมขน” นน

เปนเสนทางเดยวกนอยางไมตองสงสย

เสนทางนนคอ การรวมกลม รวมพลงใหเขมแขง เพอเจรจาตอรอง

กบรฐบาลเพอใหไดมาซงนโยบายทเปนธรรม เรมตนจากการรวมกลม

ระหวางผประสบปญหาเดยวกนกอน แลวจงเชอมโยงกบกลมประชาชน

อนๆ สรางเสรมเปนเครอขายภาคประชาชนอนเขมแขง

ประเดนอนทนกกจกรรมทางสงคมทง 9 คนเหนรวมกนกคอ ทกวนน

สภาพปญหาความไมเปนธรรมซบซอนขน บวกกบอำนาจทนและรฐทจบ

มอกนและแขงแกรงกวาเดมหลายเทาตว สงผลใหการตอสเรยกรองความ

เปนธรรมยากขนทกยางกาว

อกสงหนงทพวกเขามองเหนเหมอนกนคอ การแพรระบาดของ

“ความชนชากบความไมเปนธรรม” ความชนชาหรอเคยชนน ทำใหเหยอ

อธรรมจำนวนมากไมรสกวาตวเองกำลงไมไดรบความเปนธรรม ซงเปนสง

ทนากงวลยง

ทามกลางความกงวลและความยากลำบากในการขบเคลอนเพอ

สงคมทเปนธรรม พวกเขาตางกยงมความหวง และยงทำงานรวมกบชาวบาน

ในการคนหาทางในการแกปญหาเกาทคางคา และหาทางตอสกบปญหา

ความไมเปนธรรมทเปลยนโฉมหนาไปจากเดม


æß…å∑‘æ¬å ”√“≠®‘µµå ºŸâª√– “πß“π°≈ÿà¡ªØ‘∫—µ‘ß“π∑âÕß∂‘Ëπ‰√âæ√¡·¥π

ΩÉ“¬∑ÿππ‘¬¡ §ÿ°§“¡§π¬“°®π-

™π°≈ÿà¡πâÕ¬√ÿπ·√ß¢÷Èπ ·≈–§π∑’Ëµ°‡ªìπ‡À¬◊ËÕ ¢Õß§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡

°Á¡’¡“°¢÷Èπ

เมอเอยถง “โฉนดชมชน” นอกจากภาพของชาวบานทตอสเพอสทธ

ในการถอครองทดนแลว อกภาพหนงทใครหลายคนนกถงคอ นกพฒนา

เอกชนหญงรางเลกคนหนง ทเพยรพยายามอธบายขอเรยกรองของชาว

บานและหลกการวาดวยการออกโฉนดชมชน ใหรฐมนตร นกการเมอง

ขาราชการ หรอสอมวลชนøงอยางไมรจกเหนดเหนอย

ระเบยบสำนกนายกรฐมนตรวาดวยการจดใหม โฉนดชมชน

พ.ศ.2553 ทประกาศเมอวนท 7 มถนายน 2553 นบวาเปนชยชนะเบอง

ตนของเครอขายปฏรปทดน ทพงษทพยเปนหนงในคณะทำงาน แตเธอ


คกคามและทำรายคนกลมนดวยซำ เชน การสรางเขอน การประกาศ

เขตอทยานแหงชาต และอพยพคนออกจากปÉาเพอรกษาพนทสเขยวให

ชนชนกลางในเมอง และเมอพวกเขาไดรบผลกระทบ กยงไมม

กระบวนการเยยวยาแกไขปญหาใหพวกเขาดวย”

กระบวนการพฒนาประเทศใหทนสมยแบบตะวนตกทเปนรากฐาน

แหงความไมเปนธรรมในสงคมไทยน เกดขนมาอยางตอเนองตงแตสมย

รชกาลท 4 แตชนวนแหงความไมเปนธรรมในยคปจจบน พงษทพยมอง

วา อยทนโยบายเปลยนสนามรบเปนสนามการคาของรฐบาลชาตชาย

ชณหะวณ

“ทศวรรษ 2530 นาจะเปนจดเรมตนของความไมเปนธรรมทสงสม

มาจนถงปจจบนน ฝÉายทนรกแรงขนจากการเปîดเสรทางการคาในสมย

รฐบาลชาตชายเปนตนมา คนชนบทโยกยายเขามาเปนแรงงานรบจางใน

เมอง ทรพยสนของคนชนบทตกไปอยในมอคนรวยเยอะมาก มการเกง

กำไร ปòนหน ปญหาเหลานดำเนนมาจนถงการแปลงสนทรพยเปนทนใน

สมยรฐบาลทกษณ ชนวตร”

“ความเหลอมลำดำรงอยในสงคมไทยมาตลอด การลกขนสของคน

ทถกเอารดเอาเปรยบกมมาตลอดเชนกน กรณการชมนมของคนเสอแดง

เปนการปะทอกรอบหนงของสงทคงคางมานาน ทนาเปนหวงกคอ การ

เคลอนไหวของคนทถกคกคามและการตอบโตของฝÉายรฐและทนมแนว

โนมรนแรงขน ขณะทสงคมไทยไมมกลไกทจะมาบรรเทาและชะลอความ

รนแรงนเลย”

ดวยเหตทความเหลอมลำดำรงอยในสงคมไทยมาเนนนาน คน

จำนวนหนงจงคดวาเปนเรองปกต และทำใหหลายคน รวมทงชนชนกลาง

ในเมอง “ชาชนกบความไมเปนธรรม” ซงหมายถงการทพวกเขามองไม

ตระหนกดวา การจดสรรทดนอยางเปนธรรมตามทชาวบานเรยกรองมา

นานกวา 30 ปïนนยงอยอกไกล

“หลงจากมระเบยบสำนกนายกฯ แลว กมการตงอนกรรมการขนมา

เพอคดเลอกพนทสำหรบการออกโ©นดชมชน และศกษาเรองการแก

ระเบยบของหนวยงานตางๆ ทไมสอดคลองกบนโยบายโ©นดชมชน แต

ปรากฏวา รฐบาลพยายามจำกดจำนวนตวแทนภาคประชาชนทจะเขาไป

อยในอนกรรมการทำใหเราตองประทวงกนมาตลอด สงหนงสอประทวง

ไปแลวไมรก©บบ ทเปนอยางนเพราะรฐบาลยงมความหวงอำนาจรฐอยมาก”

อปสรรคในการเรยกรองความเปนธรรมทพงษทพยสะทอนใหøงน

เปนสงทเธอพบมาตลอดระยะเวลา 23 ปï ททำงานรวมกบชาวชนบท

ผไดรบผลกระทบจากนโยบายรฐ

พงษทพยเรมทำงานกบคณะกรรมการประสานงานพฒนาเอกชน

ภาคอสาน (กป. อพช. อสาน) เมอปï พ.ศ.2530 โดยทำงานอยในหมบาน

ทจงหวดศรสะเกษและสรนทร กอนจะยายมาทำวจยเรองหนสนเกษตรกร

ทชมรมศษยเกาพฒนาชนบทเปนเวลา 17 ปï จากนนในปï พ.ศ.2548 จง

ไดตงองคกรของตวเองชอ “กลมปฏบตงานทองถนไรพรมแดน” ซงเปน

ชวงเดยวกบทมการกอตงเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยขน เพอ

เรยกรองการแกไขปญหาเรองทดนทำกน และสทธในการจดการ

ทรพยากรของเกษตรกร

ในมมมองของพงษทพย ความไมเปนธรรมในสงคมเกดจากการท

“การพฒนาประเทศถกขบเคลอนโดยคนกลมนอย คอรฐบาลและกลมทน

และไดทงคนจำนวนมากเอาไวขางหลง”

แตความไมเปนธรรมไมไดหยดอยแคนน

“นอกจากจะละทงคนชนบท คนจนแลว บางครงการพฒนานนยง


เหนวาตวเองกำลงไดรบความไมเปนธรรมอย หรอมองไมเหนชองทางท

จะเรยกรองความเปนธรรม พงษทพยตงขอสงเกต

กลาวเฉพาะในกรณของปญหาเกษตรกรทไรทดนทำกน พงษทพย

แบงปญหาเปนสองสวนคอ ในสวนทดนของรฐ เรมมปญหาตงแตการออก

ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ.2497 ซงคกคามสทธในการใชทดนของคน

ชนบท เนองจากระบวา ทดนทไมมเอกสารสทธชดเจนเปนทดนรฐ จากนน

มพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507 และพระราชบญญตอทยาน

แหงชาต พ.ศ.2504 รวมทงนโยบายการแบงเขตปาเปนปาอนรกษรอยละ

25 และปาเศรษฐกจรอยละ 15 ทำใหเกดการประกาศพนทปาอนรกษทบ

ซอนททำกนและทอยอาศยของชาวบานทอยมากอน

อกสวนหนงเปนปญหาในทดนของเอกชน ซงเกดจากนโยบาย

เปลยนสนามรบเปนสนามการคาของรฐบาลชาตชาย สงผลใหนายทน

กวานซอทดนจำนวนมาก แลวนำมาปòนราคาทดนจนสง แลวนำเขาจำนอง

กบธนาคาร พอปï พ.ศ.2540 øองสบแตก ทดนในธนาคารไมมใครไป

ไถถอนออกมา เพราะราคาจำนองสงกวาราคาทดน สดทายกกลายเปนท

รกรางวางเปลา

ตนตอของปญหาทดนในสองสวนน ไดพฒนามาสปญหาเรองทดน

ในปจจบน ซงสรปได 4 ประเดนหลก คอ หนง ปญหากฎหมายทไมคำนง

ถงจารตประเพณ กฎเกณ±ของชมชนทองถน ซงทำใหชมชนสามารถอย

รวมกบปาไดอยางยงยน สอง ผบงคบใชกฎหมายไมเปนธรรม เชน

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมปลอยใหมการนำพนทปาไป

ออกเอกสารสทธ สาม รฐไมมความตงใจทจะแกปญหาอยางจรงจง และ

ส คนจนเขาไมถงกระบวนการยตธรรม เชน คนทถกจบในขอหาบกรกปา

ไมรจะตอสอยางไร ในขณะทกระบวนการยตธรรมกยดตามกฎหมายทไม

เปนธรรม ไมใหความสนใจกบวถชวตของคนทอยในปา

ในสขอน พงษทพยมองวา ปญหาเกยวกบกระบวนการยตธรรมเปน

เรองทนาหนกใจมากทสด

“เราพบวา การตอสเพอเรยกรองความเปนธรรม ทงในกรณทดน

และอนๆ มาชนเพดานทกระบวนการยตธรรมหมด ตอนนมประชาชนท

ถกøÑองในคดทเกยวกบการตอสเพอสทธในการจดการทรพยากรถง 2,000

กวาคด เ©พาะสมาชกของเครอขายปฏรปทดน มชาวบานตกเปนผ

ตองหาประมาณ 300 คนแลว เปนชาวบานอสาน 98 ราย ทเหลอเปน

ภาคใตและภาคกลาง คดอาญาทโดนสวนใหญเปนขอหาบกรกทดนของ

รฐ บกรกปÉาสงวนฯ และอทยานฯ สวนคดแพงเปนขอหาทำใหโลกรอน

ซงตอนนมการเรยกคาเสยหายจากชาวบานรวม 32 ลานบาท”

เธอตงขอสงเกตวา การทหนวยงานรฐøÑองรองเรยกคาเสยหายทาง

แพงจากชาวบานนน นบวาเปนพฒนาการทสำคญของฝายรฐ ซงถกนำ

มาใชตงแตปï พ.ศ.2545 เพอขบไลชาวบานออกจากพนท และเปนวธใน

การ “เหยยบ” พวกทกลาลกขนมาตอสเรยกรองความเปนธรรม เรยกรอง

สทธในการถอครองทดน

ในสมยรฐบาลอภสทธ เวชชาชวะ เครอขายปฏรปทดนไดยนขอ

เสนอในการแกปญหาสามขอดวยกนคอ การออกโฉนดชมชน การเกบ

ภาษทดน และการตงธนาคารทดน

“รฐบาลอภสทธประกาศนโยบายโ©นดชมชนตงแตเดอนธนวาคม

พ.ศ.2551 แตไมดำเนนการอะไรตอ จนเครอขายฯ นดชมนม 2,000 คนใน

ชวงตนป พ.ศ.2552 สงผลใหรฐบาลเรมขยบ แตเรากตองกดดน ประทวง

เจรจาตลอด แตถงตอนน (กนยายน 2553) กยงเลอกพนทนำรองในการ


ออกโ©นดชมชนไมได ถารฐบาลมเจตจำนงทางการเมองในเรองนจรง

มนควรจะไปไดไกลกวาน”

พงษทพยบรรยายถงระบบการจดการทดนในอดมคตของเธอวา

“อนดบแรก ตองมการจำกดการถอครองทดน ตอนนประเทศไทยมทงคน

ทถอครองทดนนบสองแสนไร กบคนทไมมทดนทำกนเลยแมแตไรเดยว

อนดบตอมา ตองลบความคดทวา ทดนเปนสนคาและขายได และใส

ความคดเขาไปในหวคนทกคนวา ทดนคอทฝงรกราก มวฒนธรรมชมชน

ทองถน มวถชวตของคนทเตบโตและทำกนบนผนดนนน เกษตรกรทก

ครอบครวจะตองมทดนทำกน ถาหากวาเกษตรกรตองสญเสยทดนไป

เพราะโครงสรางเศรษฐกจทไมเปนธรรม เขาจะตองไดรบทดนกลบคน

ทนท อยากใหเกษตรกรหยดเหนแกประโยชนสวนตน แลวหนมารวมกลม

กนเพอทำการผลตทเกอกลสงแวดลอม อนรกษพนธกรรมดงเดม โดยการ

ปลกพชพนธทองถน และเปนแนวรวมกบกลมผบรโภคเพอผลตสนคาให

ตรงกบความตองการของผบรโภคในทองถน

สดทาย อยากเหนการออกกÆหมายในระดบทองถน เพราะปญหา

ความไมเปนธรรมตอนน สวนหนงเกดขนจากการทรฐใชกÆหมายทออก

มาจากสวนกลางแลวนำมาบงคบใชทวประเทศ กÆหมายเหลานเปนเครอง

มอทไปทำลายสทธ วฒนธรรม ภมปญญา และคณคาของทองถน

กÆหมายควรพฒนาขนจากจารตประเพณของทองถน บงคบใชเ©พาะใน

ทองถนนน ไมจำเปนทเราจะตองใชกÆหมาย©บบเดยวกนทงประเทศ”

สำหรบภาพรวมในการตอสของประชาชนทไมไดรบความเปนธรรม

พงษทพยมองวา มพฒนาการทดขน โดยเฉพาะการเทาทนการเมอง สวน

ในแงของยทธวธ การชมนมกดดนนาจะยงเปนมาตรการทจำเปนและได

ผลมากทสด

“การชมนมเปนวธทเครอขายปฏรปทดนใชเพอกดดนและกระตน

รฐบาลใหดำเนนงานตามขอเสนอของเรา เครอขายอนทสในประเดนอนๆ

กตองใชการชมนมเหมอนกน เพราะรฐบาลมกจะเขาขางนายทน และไม

ใจดพอทจะลกขนมาแกไขปญหาใหประชาชน ดงนนประชาชนตองลกขน

มาชใหเหนวา ความไมเปนธรรมอยตรงไหนและถาจะใหเกดความเปนธรรม

ตองมกลไกอยางไรบาง ถาคนกลมอนในสงคมมองเหนความสำคญของ

การตอส และชวยผลกดนใหรฐบาลสนใจ กจะเกดเปนปรากฏการณสงคม

ลอมรฐ นำไปสการแกไขและดำเนนนโยบายทจะสรางความเปนธรรมให

สงคม”

“องคåกรประชาชนเรยนรงานทางดานการเมองดขนมากเรยนร

วาองคåกรประชาชนทมพลง ตองเปนอสระจากการเมองและแหลง

ทน ก”หนดท»ทางการเคลอนไหวของตวเอง ‚ดยมปí≠หาของชาว

บานเปนหลกไมพงพงนกการเมองหรอเอนจ‚อมากเกนไป”

“ถงแมวาการเคลอนไหวของภาคประชาชน จะสรางใหสงคมไทย

เปลยนเปนสงคมทมความเปนธรรมจากหนามอเปนหลงมอไมได แตอยาง

นอยกทำหนาทในการถวงดล ซงจะทำใหสงคมมความเปนธรรมขนทละ

นอย ระหวางทางนน เรากหวงวาจะมคนในสงคมทเขาใจผทเดอดรอน

มากขนดวย” พงษทพยกลาวอยางมความหวง


Õ—¿¬ÿ∑¬å ®—π∑√æ“ ºŸâª√– “πß“π°≈ÿà¡ªØ‘∫—µ‘ß“π§π®π‡¡◊Õß

ความใฝฝนของบณ±ตจบใหมทสนใจงานดานการพฒนาชมชน

สวนใหญคอ การออกจากเมองกรงไปอยตางจงหวด ปกหลกทำงานใน

หมบานทหางไกล แตอภยทย จนทรพา เลอกทจะแบกเปÑไปเชาบานอยใน

สลมแหงหนงในกรงเทพฯ สมครเขาทำงานกบองคกรสลมทชอ “กลม

เพอนรวมงาน” ชวยพนองชาวสลมตอสเพอขอทะเบยนบาน นำ-ไø และ

ตอสกบการถกไลรอ ซงเปนงานทเขาทำมาตลอดระยะเวลากวา 20 ปï

ปจจบน อภยทยเปนผประสานงานของ “กลมปฏบตงานคนจน

เมอง” ซงเขาเปนผกอตง และเปนหนงในสององคกรหลกทสนบสนนการ

§«“¡ ‰¡à‡ªìπ∏√√¡¬ÿ§„À¡à

¡“æ√âÕ¡°—∫‡ √’π‘¬¡ ¡—¬„À¡à ®“°∑’Ë‡√“‡§¬µàÕ Ÿâ°—∫√—∞À√◊Õ ∑ÿπ‰∑¬Õ¬à“ß‡¥’¬« µÕππ’È

µâÕß Ÿâ°—∫∑ÿπµà“ß™“µ‘ ¥â«¬


ทำงานของเครอขายสลมสภาค (อกองคกรหนงคอมลนธพฒนาทอย

อาศย)

เครอขายสลมสภาคทำงานในสามดานหลก คอ หนง ปกปÑองสทธใน

การมทอยอาศยในเมอง สอง พฒนาคณภาพชวตและสาธารณปโภคของ

สลม และสาม เคลอนไหวเชงนโยบาย เพราะทางเครอขายฯ มองวา

ปญหาของชาวบานมาจากนโยบายทไมเปนธรรม จงรวมเคลอนไหวกบ

องคกรตางๆ เชน เครอขายปฏรปทดน องคกรผบรโภค เครอขายแรงงาน

ฯลฯ เพอผลกดนนโยบายทเปนธรรม ลาสดทางเครอขายฯ ไดขยายงาน

ไปทำงานรวมกบกลมคนท “อยชายขอบทสด” คอกลมคนไรบานดวย

ขอมลของเครอขายสลมสภาคระบวา ขณะนประเทศไทยมสลมอย

ประมาณ 3,000 กวาแหง ในจำนวนนเปนชมชนทอยในภาวะถกไลรอ

เกอบ 500 แหง มประชากรไดรบผลกระทบประมาณ 200,000 คน

ในความคดของอภยทย ความไมเปนธรรม คอ “โครงสรางทไมเปîด

โอกาสใหคนสวนใหญ”

“ความไมเปนธรรมในสงคมเกยวโยงกบเรองโครงสราง ผมไมมองวา

มนเปนปญหาเชงปจเจกอยางทรฐมกมองวา ùถาคณขยนทำมาหากน คณ

กจะมคณภาพชวตทดขนû ความไมเปนธรรมเปนเรองของโครงสราง

ทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ทเออใหเกดการกระจกตวของ

ทรพยากร เออใหเกดการปîดกนโอกาสของคนสวนใหญ โครงสรางนทำให

เกดชองวางทางการกระจายรายได และนำไปสการกดกน การเลอก

ปฏบต การดหมนดแคลนคนทดอยโอกาส”

อภยทยพบเหนและตอสกบความไมเปนธรรมทชาวสลมไดรบมา

มากมายหลายรปแบบ แตกรณแรกๆ ทเขานกถงคอกรณทกรงเทพมหานคร

(กทม.) ไลรอชมชนตลาดนำตลงชน เพอนำพนทไปสรางเปนลานจอดรถ

สำหรบคนมาเทยวตลาดนำ กรณของชมชนสถานตำรวจนครบาลทองหลอ

ทถกเจาของคอนโดมเนยมรองเรยนวาสราง “ทศนะอจาด” และเปนภย

กบเจาของหองชด เพราะคดวาสลมเปนแหลงซองสมของโจรขโมย และ

กรณชมชนถนนพระราม 3 ซงเจาของทดนคอการรถไøแหงประเทศไทย

(รøท.) กำลงมนโยบายเอาทดนบรเวณนไปพฒนาเปนเขตเศรษฐกจใหม

เพอหารายไดเขา รøท.

ทงสามกรณสะทอนวา ความไมเปนธรรมทชาวสลมไดรบนนมอย

สองเรองใหญคอ การถกไลรอและท»นคตในทางลบตอคนจน

“การถกไลรอมรากฐานมาจากการทคนตางจงหวดเขามาเปนแรงงาน

อพยพในเมอง มาสรางความเจรญใหกบเมอง แตรฐบาลไมไดจดสรรท

รองรบให พวกเขาจงตองอยกนตามพนทรกรางวางเปลา พออยนานเขาก

กลายเปนชมชน แตพอทดนมมลคาสง เอกชนและรฐกตองการจะเอาท

นนไปหาประโยชน จงเกดปญหาการไลรอขน การไลรอนเปนผลพวงจาก

การทรฐมกจะเลอกการพฒนาเศรษฐกจกอนคนจนเสมอ

ทศนคตในทางลบทมตอคนจน เปนความไมเปนธรรมอกประการ

หนงทชาวสลมไดรบ ทศนคตทางลบนสะทอนใหเหนในถอยคำตางๆ เชน

การเรยกคนใตสะพานวา ùคนรû หรอ ùคนจรจดû (เหมอนเรยกสนขจรจด)

กรณของชมชน สน.ทองหลอเปนตวอยางของมมมองทคนเมองมองคนจน

คอมองวาพวกเขาเปนขขโมย สกปรก สรางทศนะอจาดในเมอง อนนเปน

ทศนคตทดหมนดแคลนคนจน”

ในชวง 20 ปïทผานมา อภยทยมองเหนทงความเปลยนแปลงและความ

ไมเปลยนแปลงในการตอสเพอเรยกรองความเปนธรรมของชาวสลม

“ประเดนทตองตอสยงคงเหมอนสมยทผมเรมทำงานใหมๆ คอ

ปญหาพนฐาน เชน การไลรอ การทชาวบานตองใชนำ-ไøในราคาทแพง


กวาคนทวไป เพราะหนวยงานทเกยวของมระเบยบวา คนทอยในพนท

บกรกและถอทะเบยนบานชวคราว จะตองจายคาสาธารณปโภคในอตรา

ทแพงกวาปกต เพราะตองอาศยระบบตอพวงจากอกทหนง

แตสงทเปลยนไปคอ กลวธทรฐใชในการไลรอสลม เมอกอนรฐใชวธ

การไลแบบดบๆ ใชกำลง ใชหนวยคอมมานโด แตตอนหลงดเหมอนม

กระบวนการทละเอยดขน คอใช ùวาทกรรมการพฒนาû มาคกคามคนจน

อยางเชน กรณของชมชนปÑอมมหากาÃ ซง กทม.อางวาจะเอาทไปทำ

สวนสาธารณะ ทำเมองใหนาอย แตแททจรงแลวกคอตองการไลชมชน

ออกไปจากพนทนนเอง

การไลรอสมยใหมยงมาพรอมกบโลกาภวตน ลทธเสรนยมใหม เชน

เมอกอนชาวบานถกไลทเพอสรางโครงสรางพนฐาน อยางถนน ทางดวน

สะพาน แตเดÎยวนไลทเพอเอาทไปทำโครงการขนาดใหญทเปนการรวมทน

ระหวางรฐกบเอกชน เชน การทาเรอไลทเพอสรางคลองเตยคอมเพลกซ

ซงเปนโครงการรวมทนกบตางชาตดวย จากทเราเคยตอสกบรฐหรอทน

ไทยอยางเดยว ตอนนตองสกบทนตางชาตดวย

เราจงสรปบทเรยนกนวา ถาตางคนตางสนไปไมรอดแน จงเกดการ

รวมตวเปนเครอขาย เพอสรางพลงในการเคลอนไหว ชวงแรกๆ กรวมตว

ยอยๆ แลวยกระดบมาเปนเครอขายสลมสภาค แลวกขยายไปทำงานรวม

กบเครอขายอนๆ ดวย เชนรวมตอสกบสมชชาคนจนรวมรณรงคให

รฐบาลแกไขปญหาเรองขาวยากหมากแพงกบคณะกรรมการสมาน©นท

แรงงานไทย ตอนนกมารวมกบเครอขายปฏรปทดน เพอเรยกรองการ

ออกโ©นดชมชน เราหวงวาการเชอมเครอขายขามกลมปญหา จะเปน

ฐานกำลงในการปรบเปลยนนโยบายของภาครฐใหเปนธรรมขนใน

อนาคต”

การรวมตวเปนกลมกอนและสรางเครอขายคนจน นอกจากจะทำให

เสยงของผทไมไดรบความเปนธรรมดงขนบางแลว ยงมสวนชวยใหคนจน

เหลานมกำลงใจในการตอสอกดวย

“ชาวสลมอยกบความไมเปนธรรมทเขาไดรบได ดวยสญชาตญาณ

ของการเอาตวรอด ตองอดทนตอสทงกบปญหาทเจอในชวตประจำวน

และการเรยกรองเชงนโยบาย เมอเกดองคกรชาวบาน กมกระบวนการทาง

สงคม การเรยนรแลกเปลยนซงกนและกน มความเขาใจเรองของการเมอง

ภาคประชาชนมากขน ชาวบานกมประสบการณทางการตอสเพมขน และ

มแรงŒดทจะส ไมยอมจำนน ตอนนคนจนทคดวาความไมเปนธรรมเปน

เรองของเวรกรรมนนเหลอนอยเตมทแลว”

เมอถามถงผลจากการเชอมโยงเครอขายของผทเปนเหยอของความ

ไมเปนธรรมในสงคมในดานตางๆ อภยทยบอกวา “ทำใหมพลงขนบาง

แตอาจจะแกปญหาไมไดเบดเสรจทงหมด”

“ตวอยางเชน ในประเดนปฏรปทดน ถาเครอขายสลมฯ ไปคยกบ

นายกฯ คยกบรฐบาลกลมเดยว เขากอาจจะไมøง แตเมอไปกนเปนเครอ

ขายคนทมปญหาเรองทดนทำกนและทอยอาศยจากทวประเทศในนาม

เครอขายปฏรปทดน นายกฯ จงมานงเปนประธานคณะกรรมการอำนวย

การแกปญหาเรองปฏรปทดนดวยตวเอง”

“การรวมตวเปนเครอขายอาจจะแกอะไรไมไดเบดเสรจทงหมด แตก

มพฒนาการขนจากการทตางคนตางส การรวมตวสรางเครอขายนาจะ

เปนทศทางทถกตองแลว เพยงแตเราตองทำงานใหหนกขนและมคณภาพ

มากกวาน เพอเชอมรอยหลอมรวมยทธศาสตรสำคญๆ ใหได โดยอาจจะ

กำหนดเปนยทธศาสตรการตอสรวมกน 6-7 ขอ เชน เรองทดน

สวสดการ การเขาถงกระบวนการยตธรรม”


เขาวเคราะหสาเหตททำใหเครอขายภาคประชาชนยงกำหนด

ยทธศาสตรรวมกนไมไดชดเจนนกวา มทมาทงจากปจจยภายในของ

แตละองคกรเอง และจากปจจยภายนอกคอการแทรกแซงของรฐบาล

เชน นโยบายประชานยม ททำใหมวลชนขาดความเปนอสระ และกลาย

เปนฐานเสยงของนกการเมองไปในทสด

เหตทอภยทยใหความสำคญกบการรวมตวเปนเครอขายและการ

สรางพลงของประชาชนมาก สวนหนงเปนเพราะเขาไมเชอและไมเคยฝาก

ความหวงกบหนวยงานรฐ

“เราเชอวา อำนาจรฐเปนสวนหนงของขบวนการทสรางความไมเปน

ธรรม เราไมเชอเรองธรรมาภบาล แตเราเชอเรองการปกครองใหนอยลง

คอรฐตองปกครองใหนอยทสด ไมมหนวยงานไหนทตงใจจะทำงานเพอ

ประชาชน ยกเวนแตจะถกกดดน ผมพดแบบนอาจจะøงดสดขว แตจาก

ประสบการณพบวา เหตทบางหนวยงานยนยอมแกไขปญหาเพราะเราม

อำนาจในการตอรอง ความสำเรจทผานมา เชน การท กทม. หยดไลรอ

บางชมชน หรอใหงบประมาณสนบสนนการตงศนยพกพงสำหรบคนไรบาน

ไมใชเปนความรเรมของ กทม. แตเกดขนเพราะวาประชาชนไปกดดนให

เขาทำ หรอยตการกระทำบางอยางทไมเปนธรรมกบคนจน”

“องคกรอยางสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) 2 ซงเปนหนวยงาน

กงรฐกงประชาสงคม กยงมวธและการทำงานเปนแบบรฐอยด แมวา พอช.

จะเปîดใหประชาชนมสวนรวม และรเรมนโยบายใหมๆ ทสอดคลองกบ

ความตองการของคนจนในเมองมากขน เชน โครงการบานมนคง ซงโดย

หลกการแลวเปนโครงการทดกวาโครงการบานเอออาทร เพราะเนนการ

หาทอยทใกลทเดมของชมชนมากทสด และใหชาวบานมสวนรวมในการ

เลอกท เลอกแบบบาน แตในทางปฏบตไมสามารถทำตามหลกการได

เพราะถกการเมองเรงใหดำเนนการ เพอนำผลงานมาสรางผลประโยชน

ทางการเมอง พอช. กหลกเลยงไมไดทจะตองทำงานตอบสนองการเมอง

มากกวาความตองการของประชาชน”

“เหตทปญหาความเหลอมลำและความไมเปนธรรมยงไมไดรบการ

แกไข ไมใชเพราะวารฐบาลไมรปญหา แตเปนเพราะรฐยดตดกบอำนาจ

การปรบเปลยนสงคมใหเปนธรรม หมายถงการปรบเปลยนดลอำนาจ ถาเปน

ตาชง ตอนนฝòงรฐบาลนมกอนหนหนกวางอย เราจะทำยงไงถงจะเพม

นำหนกใหภาคประชาชนได เพอใหถวงดลอำนาจรฐได”

แมวาการตอสเพอความเปนธรรมของชาวสลมจะไมงาย แตเมอเทยบ

กบกลมปญหาอนๆ แลว อภยทยมองวา ชาวสลมยงมปจจยเกอหนนทด

หลายอยาง

“ขอดของเครอขายสลมคอ เราอยในเมอง ใกลศนยอำนาจรฐ สอสาร

มวลชน ทำใหมพนทมากกวา เมอเทยบกบชนบทหางไกลทไมไดรบความ

สนใจจากสงคม บางทชาวบานถกยงตายยงไมเปนขาวเลย ปญหาของ

2 พอช.เปนองคกรมหาชนภายใตกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

มภารกจเพอสนบสนนและใหการชวยเหลอแกองคกรชมชนและเครอขายองคกร

ชมชนเกยวกบการประกอบอาชพ การพฒนาอาชพ การเพมรายได การพฒนาท

อยอาศยและสงแวดลอม และการพฒนาชวตความเปนอยของสมาชกในชมชน

ทงในเมองและชนบท และเพอใหมการสนบสนนและใหความชวยเหลอทางการ

เงนแกองคกรชมชนและเครอขายองคกรชมชนใหมความเขมแขงยงขน อนจะเปน

พนฐานสำคญทจะชวยใหเศรษฐกจและสงคมไทยเตบโตอยางมคณภาพ และมการ

กระจายความเจรญทางเศรษฐกจและสงคมอยางทวถงและยงยน

110 | เรมทชวตจตใจ110 | เรมทชวตจตใจ

ชนบทนาจะเคลอนไหวตอสยากกวา ปญหากซบซอนมาก เพราะเกยวของ

กบเรองการจดการทรพยากรธรรมชาต กลมคนชายขอบหลายทถก

กระทำในหลายลกษณะพรอมๆ กน เชน ชาวเลหรอชาวเขา นอกจากจะ

โดนกดกนเรองการใชทรพยากรแลว ยงไมมบตรประชาชน คอถกบบทง

ดานการใชทรพยากรและดานความมนคง”

หมดหมายของอภยทยในการทำงานเพอตอสกบความไมเปนธรรมท

คนยากไรไดรบมอยสองประการ คอ หนง สรางพนทของคนจนเมอง โดยม

องคกรประชาชนทมนคงและทำงานในระยะยาว ถงแมเอนจโอจะลมสลาย

ไป แตองคกรประชาชนอยางเครอขายสลมสภาคยงตองดำรงอยเปนเสาหลก

ของการถวงดลอำนาจรฐ และ สอง การเคลอนไหวเชงนโยบายในเรอง

สวสดการและการปฏรปทดน ซงจำเปนตองสงเคราะหขอเรยกรองทเปน

รปธรรมออกมา เชน เรยกรองใหรฐยดทดนทออกเอกสารสทธโดยมชอบ

เกบภาษทดน หรอผอนปรนการใชทดนในเขตปาสำหรบชมชนทสามารถ

ดแลได เปนตน

“วธทจะปรบเปลยนสงคมสความเปนธรรมได ตองเกดจาก

การเคลอนไหวของประชาชน” เขาสรป


π—Ëπ ™Ÿ °ÿ≈ ºŸâÕ”π«¬°“√‚§√ß°“√∑“¡¡Ÿ≈ ®—ßÀ«—¥ ÿ√‘π∑√å

เดอนมถนายน พ.ศ.2553 ชาวบานทไดรบผลกระทบจากเขอนหวนา

และราษไศล รวมกนจดงานรำลกครบรอบ 1 ปïการชมนม 189 วน

(มถนายน-ธนวาคม 2552) ทเขอนราษไศล จงหวดศรษะเกษ นอกจากจะ

มการทำบญอทศสวนกศลใหผทลวงลบระหวางการชมนมแลว ยงมการ

เชญผบรหารจากกระทรวงเกษตรและสหกรณมาประชมรวมกบผนำชาวบาน

เพอชแจงถงเหตผลของความลาชาในการแกปญหาทดนทำกน และการจาย

คาชดเชยแกผทไดรบผลกระทบจากการสรางเขอน

∫√√¬“°“» ¥â“π°ÆÀ¡“¬

π‚¬∫“¬ “∏“√≥– ¥Ÿ‡À¡◊Õπ°—∫ ‡ªî¥°«â“ß¢÷Èπ ·µà ‘Ëß∑’Ë‰¡à‡ª≈’Ë¬π§◊Õ

§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡¬—ß§ß ¥”√ßÕ¬Ÿà·≈–´—∫´âÕπ´àÕπ

‡ß◊ËÕπ¢÷Èπ‡√◊ËÕ¬Ê


การประชมไดขอสรปเปนทนาพอใจ ทางกระทรวงฯ รบปากวา จะตง

คณะกรรมการรวมเพอตดตามปญหา เรงรดการจายคาชดเชย และ

สนบสนนการøóôนøเยยวยาคณภาพชวตของชาวบาน

ภายหลงการประชม สนน ชสกล ในฐานะทปรกษาสมชชาคนจนท

รวมตอสกบชาวราษไศลมายาวนาน บอกกบชาวบานนบพนคนทมารวมตว

กนวา “อยากใหทกคนภมใจ วาพวกเรานเองทลกขนมาตอสและประสบ

ชยชนะ ผลการประชมทเกดขนวนน เกดจากการทพนองใชสนตวธในการ

ตอส และการทเราเอาความจรงมาพดใหเจาหนาทของรฐเขาใจ วาปญหา

ของเราคออะไร นคอผลงานของพนองทกคน คนธรรมดาสามญ มดตวนอย

นเองทบนดาลใหเกดความสำเรจ ทกคนมบทบาท มความสำคญทงนน น

คอผลสมƒทธของการตอส ของความอดทน ของความไมเบยดเบยนกน

ของความทเอาความจรงเปนหลก ใจเยนเพยงพอในการตอส”

แมวาผลการประชมจะเรยกไดวาเปน “ชยชนะ” กาวหนง แตทงสนน

และชาวบานทไดรบผลกระทบจากเขอนหวนาและราษไศลตางกรดวา

พวกเขาไมอาจจะดใจไปกบมนไดเตมท ประสบการณการตอสสอนใหพวก

เขารวา ความเปนธรรมไมไดเกดขนอยางงายดาย และการเรยกรองความ

เปนธรรมนน อาจตองใชเวลายาวนานชวชวต

นกพฒนาเอกชนอยางสนนเองกใชเวลาเกอบ 30 ปïแลว ในการ

ทำงานกบชาวอสานทไดรบผลกระทบจากโครงการของรฐ นบตงแตทเขา

เรยนจบมหาวทยาลยมาทำงานกบโครงการพฒนาหมบานชายแดนเมอปï

พ.ศ.2524 เขาตระเวนทำงานในพนทตางๆ ในภาคอสาน จนมาปกหลก

อยทสรนทรในปจจบน

ชาวบานภาคอสานผานการตอสมาแลวหลายเรอง ทงคดคานการ

สรางเขอน โครงการโขงชมล ปญหาปาไม-ทดน ฯลฯ แตดเหมอนยงมสง

ทจะตองทำ ปญหาทจะตองแก โครงการและนโยบายของรฐทจะตอง

ออกแรงคดคานอกมากมาย

“สถานการณตอนนเรยกไดวา คนอสานยงคงอยในชะตากรรมเดม

คอมคนอนกำหนดทศทางการพฒนาใหตลอด พวกเขาแทบไมไดกำหนด

ชวตของตวเองเลย ภาคอสานมโครงการของรฐอยพลกพลานมาก และ

นกการเมองยงใชโครงการใหญๆ เพอหาเสยง โดยเ©พาะโครงการทเกยว

กบการจดการนำ” สนนสรปภาพรวมใหøง

นอกจากโครงการจะเยอะแลว กระบวนการในการดำเนนโครงการ

ยงเปนไปอยางแยบยลมากอกดวย เชน มการสงแบบสอบถามไปทก

หมบานวา ชาวบานตองการโครงการ “สงนำถงนา ประปาถงบาน” หรอ

ไม ซงสนนวจารณวา ถารฐตงถามแบบน ชาวบานกตองตอบวาตองการ

โครงการอยางแนนอน ทงท จรงๆ แลว โครงการทใชมชอสวยหรนน

หมายถงโครงการจดการนำขนาดใหญนนเอง

“นเปนตวอยางของกระบวนการมสวนรวมแบบซอนเงอน” เขาสรป

สนนบอกวา ตอนนรฐอาจจะไมไดประกาศโครงการขนาดใหญอยาง

โฉงฉาง แตในพนทมการกอสรางโครงการเลกๆ อยางตอเนองเพอรองรบ

โครงการผนนำขนาดใหญ เชน มการยกระดบเขอนลำปาว จงหวด

กาฬสนธ ขนอกสองเมตร พรอมกบสรางประตระบายนำขนาดใหญเพอ

รองรบโครงการผนนำโขง

นอกจากโครงการขนาดใหญของรฐแลว ภาคอสานยงเผชญกบการ

รกคบของโครงการเอกชน นบตงแตเหมองโปแตชทจงหวดอดรธาน การ

กอสรางโรงงานนำตาล ซงเชอมโยงกบการปรบเปลยนพนทผลตอาหารไป

เปนพชเศรษฐกจและพชพลงงาน เชน มนสำปะหลง ยางพารา เปนตน


“โครงการของรฐและการลงทนของเอกชนเหลาน ไดแยงชง

ทรพยากร ดน นำ ปÉา ทชาวบานใชเปนฐานในการดำรงชวตไปซงๆ

หนา อยางเชน เขอนราษไศล ทำใหพนททำกนและปÉาทามกวาแสนไร

กลายเปนอางเกบนำ พนทตรงนหลอเลยงชวตของชาวบานสบอำเภอใน

จงหวดสรนทร ศรสะเกษ และรอยเอด เปนแหลงประกอบอาชพถงยสบส

อาชพ หลงจากสรางเขอน พนททชาวบานเคยใชหาเลยงชพกกลายเปน

ของรฐ นเปนความไมเปนธรรมทรนแรงมาก เพราะเปนการแยงทรพยากร

ไปจากมอชมชนเลย”

นอกจากความไมเปนธรรมทจโจมแบบซงหนา-แยงทรพยากรไปจาก

มอคนจน พนองเกษตรกรภาคอสาน โดยเฉพาะชาวนา ยงถกกระทำจาก

ความไมเปนธรรมในลกษณะทสนนเรยกวา “คอยๆรดคอยๆดดผล

ประโยชน” อกดวย

“ชาวนาเปนงานทเหนอยและหนก การปลกขาวไมใชเรองงายๆ

จะตองจดการดน จดการนำ ตองมองคความรมากมาย แตชาวนาไดรบ

ผลตอบแทนนอยมาก เจาของโรงสรวยเอาๆ ชาวนาแยลงๆ ราคาขาวท

ขายไดกตำเสยจนไมเพยงพอทจะใชในชวตประจำวน นเปนความไมเปน

ธรรมทเหนใกลตวคนไทยทสด แตมนกลายเปนเรองทคนชาชนไปแลว

คนอนๆ ในสงคมกมองวา ชาวนากลำบากแบบนมาตงนานแลว แมแต

ตวชาวนาเองกชาชนกบความไมเปนธรรมทตวเองไดรบ จนอาจไมรสกวา

ถกขดรด”

“ความไมเปนธรรมนดำรงอยมานาน จนชาวนารายยอยๆ กำลงจะ

หายไปหมดแลว ชาวนาทสรนทรทยอยขายทนากนหมดเพราะเปนหนสน

เหตทเปนหนสนกเพราะเขาไมมหลกประกนอะไรในชวตเลย เมอเกดสงท

ไมคาดฝนในชวตขน เชน เจบปÉวย อบตเหต หรอปญหาอนๆ ทตองใช

เงน กตองไปกเงนมาใช ในขณะทลกหลานของชาวนาทเขาไปขาย

แรงงานในเมอง กตองพบเจอกบความไมเปนธรรมในอกรปแบบหนง คอ

ไมไดรบคาแรงและสวสดการทเหมาะสม ทำใหพวกเขาตองดนรนทำงานหนก

ขนเพอหาเงนใหพอเลยงชพ เมอทำงานหนกกไมมเวลาเลยงลก ตองสงมา

ใหตายายเลยงทบานนอก เกดเปนปญหาครอบครวแตกแยกขนมาอก”

“หลายคนอาจจะรสกวาเราออกกÆหมายใหมๆ มนโยบายสาธารณะ

ทดขน คนมสทธมสวนรวมมากขน แตในชวตจรงของคนจน เขายงตองเจอ

ปญหาทไมตางไปจากเดม ยงไมไดรบโอกาสในการทำมาหากนและการ

กำหนดชวตของตวเอง ยงมรายไดไมพอใช และมคณภาพชวตทลำบาก

เหมอนเดม”

สภาพปญหาทพรงพรจากปากเอนจโอและนกเขยนคนน อาจøงด

เหมอนวาเรามความหวงรบหรทจะเปลยนสงคมไทยใหเปนธรรม แตจรงๆ

แลวหาเปนเชนนนไม

“ยคนเปนยคสงคมเปîด ซงเปนเงอนไขทดในการตอส เมอกอนนคน

ทลกขนมาตอสเพอความเปนธรรมมกถกขมข ถกปราบปราม การตอส

เรองเขอนราษไศลในยคแรกๆ ชาวบานกโดนกระทำอยางรนแรง มการ

จดมอบชนมอบ แตชาวบานกสามารถทะลทะลวงดานนนมาได แตชวง

หลง อาจเปนเพราะชาวบานแขงแรงมากขน และสงคมเปîดมากขน การ

ตอสเปนไปไดคอนขางราบรน และฝÉายรฐเรมยอมรบบทบาทของชาวบาน

มากขน มการนงโตäะการเจรจาตอรองกนอยางเทาเทยม”

แตชาวบานกลมใดจะใชประโยชนจากชวงทสงคมเปîดกวางเพอเรยกรอง

ความเปนธรรมใหตวเองไดมากนอยแคไหนนนกขนอยกบประสบการณ

ของแตละทดวย


“ชาวบานตองแสวงหาทางเลอกในการตอส และคดวาปจจยอะไรท

จะทำใหเขามอำนาจในการตอสมากขน เชน แทนทจะเดนขบวนประทวง

อยางเดยว ชาวบานราษไศลเรมทำงานดานการหาขอมลมากขน เพราะ

เขาเรยนรวา ผมอำนาจและนกวชาการกระแสหลกมกกมอำนาจในการ

อธบายวา พนทตรงไหนเปนพนทเสอมโทรม ตรงไหนเปนพนทของรฐ ชาว

บานจงเรมกระบวนการเรยนรและหาขอมล แลวนำความรนนมาเผยแพร

กบสงคม เพอหาแนวรวมและตอสกบคกรณของเขาดวยขอมล ทงหมดน

เปนการเพมนำหนกในการตอสตอรองของชาวบาน”

แนวทางการตอสของชาวบานราศไศลทอาจเปนตวอยางใหกบชาวบาน

กลมอนๆ คอ การสรางกลมพฒนาอาชพ และสรางชมชนใหเขมแขง เพอ

นำพาคนในชมชนใหรอดพนจากความไมเปนธรรมในโครงสรางเดมๆ

“ในพนททมประเดนรอนๆประชาชนมกจะลกขนมาตอสดวยขอ

เรยกรองชดหนง คอเรยกรองคาชดเชยจดหาทดนทำกนหรอรองเรยนให

รฐแกไขปญหาเ©พาะหนาพอเรยกรองสำเรจกจะสลายตวกนไป เมอมปญหา

ตามมาหลงจากนนกไมสามารถรวมตวตอสกนไดอกแลว เชน เมอตอสจน

ไดททำกนมาแลว ไมนานทดนกตกเปนของนายทนหรอเมอไดคาชดเชย

มากเอาไปซอขาวของøÉมเøóอยจนเงนหมดกกลบมามสภาพชวตทยำแย

เหมอนเดม

เพอแกปญหานชาวบานราษไศลจงมการรวมกลมพฒนาอาชพเรมตน

ทำเกษตรอนทรย เกษตรทางเลอกสรางแหลงเรยนรในชมชนซงตรงน

ถอวาเปนความกาวหนาในการตอสเพอแกปญหาความไมเปนธรรม” สนน

อธบาย

การแกปญหาความเหลอมลำและความไมเปนธรรมในสงคม จะตอง

เรมตนจากการสรางเงอนไขทางการเมอง ใหชมชนทองถนไดคดคนวธการ

แกไขปญหาของเขาเอง จะตองสรางวฒนธรรมใหมใหชาวบานกลาคด และ

ตองกำจดความรสกกลวขาราชการหรอนายทน สนนเสนอแนะ

“ชาวบานจะตองตระหนกวา พวกเราเองกมความร เปนพลเมองคน

หนงทมสทธในการสรางทางเลอกของเราเอง และเรยกรองใหรฐลงมา

แกไขปญหาใหเรา แตเราตองไมรออยางเดยว ตองลงมอทำเองดวย เชน

เศรษฐกจพงตนเอง เกษตรทางเลอกทไมพงพาปจจยภายนอกมากนก”

แตเขากตอบไมไดวา พฒนาการและประสบการณของชาวบานในการ

ตอสกบความไมเปนธรรมทสงสมมาน จะชวยใหพวกเขาไดรบชยชนะใน

การตอสในอนาคตอนใกลหรอไม เมอรฐและทนกำลงเขมแขงขนทกขณะ

“ตอนน รฐกำลงทำงานจดตงในทกระดบและครอบคลมทกดาน

เหนไดจากการจดตงชาวบานใหทำงานรวมกบหนวยงานรฐ เชน ตงกลม

แมบาน กลมเยาวชน รวมไปถงอาสาสมครของกระทรวงตางๆ กรม

พฒนาทดนกมหมอดน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกม

อาสาสมครทรพยากร กระทรวงสาธารณสขกมอาสาสมครสาธารณสข

มหาดไทยมทหารบาน เรยกไดวาตอนนแทบทกครอบครวในชนบทจะตอง

มสมาชกทเปนอาสาสมครอะไรสกอยางของรฐ”

มองผวเผน อาจคดวานโยบายจดตงอาสาสมครดานตางๆ เปนชอง

ทางการทำงานรวมกนแบบใหมระหวางรฐกบประชาชน แตสนนตงขอ

สงเกตไวอยางนาสนใจวา แนวทางนจะทำใหความเปนอสระ อตลกษณ

ของชาวบาน และความตระหนกในสทธอำนาจของตวเองลดนอยลง และ

เปîดทางใหอำนาจรฐเขามามบทบาทในการจดระเบยบชมชนมากขน

“ค”พดทวาร∞เลกลง ประชาชนให≠ขนนนไมจรง เดÎยวนร∞

ให≠ขน สยายปïกออกไปครอบคลมทกอ≥ของสงคมแลว” เขา

กลาวทงทาย


Õ√ÿ≥’ »√’‚µ ª√–∏“π»Ÿπ¬å™à«¬‡À≈◊ÕºŸâÀ≠‘ß·≈–‡¥Á°™ÿ¡™π‰∑¬‡°√’¬ß

อรณ ศรโต อดตผนำแรงงานโรงงานไทยเกรยง จงหวดสมทรปราการ

ซงเปนขบวนการแรงงานทเขมแขงและมประวตศาสตรการตอสทยาวนาน

ทสดกลมหนงในเมองไทย บอกวา ความเฉยชาและเคยชนตอการถกเอา

รดเอาเปรยบของแรงงานรนลกรนหลานทเธอพบเจอในวนน ทำใหเธอนก

อยากกลบไปเปนคนงานในโรงงานอกครง แลวลกขนนำการตอสเสยเอง

อดตคนงานโรงงานทอผาวย 57 ปï ยกตวอยางโรงงานทำผาขนหน

ใกลบานเธอทพระประแดง ซงจดทรปพาคนงานผชายไปพกผอนตาก

อากาศเปนประจำทกปï แตคนงานหญงไมไดไป โบนสประจำปïทคนงานชาย

ไดกมากกวาคนงานหญงดวย แตไมมใครคดจะเรยกรองความเปนธรรม

°“√µàÕ Ÿâ ‡æ◊ËÕ§«“¡‡ªìπ∏√√¡¢Õß ·√ßß“π‰¡à∂÷ß°—∫À¡¥À«—ß

·µàÕàÕπ·Õ≈ß¡“° ‡æ√“–π“¬∑ÿπ °—∫√—∞‡¢â¡·¢Áß ‡¡◊ËÕ Õß à«ππ’È

®—∫¡◊Õ°—π §πß“π °Á¬‘ËßÕàÕπ·Õ


อรณไมไดตำหนคนงานเหลาน เพราะเธอมองอยางเขาใจวา ในยคท

คาครองชพสง-คาแรงตำ และชวตความเปนอยทยากลำบากขนของ

แรงงานในยคสมยน ไมเปîดโอกาสใหคนงานไดรวมกลม ศกษาหาความร

แลกเปลยนประสบการณ หรอสรปสนๆ วา ทำใหแรงงานออนแอลงนนเอง

“คาครองชพทสงขน ผสมกบการกดคาแรงขนตำ ทำใหคนงาน

กระดกตวไมไดเลย สงผลใหขบวนการแรงงานโดยรวมออนแอไปดวย

ตอนนเรานดคนงานมาคยไมไดเลย เพราะทกคนตดทำโอทกนหมด

เพราะเขามเงนไมพอกน จะโทษเขาไมได”

แนนอนวาการตอสของแรงงานในปจจบน ยอมแตกตางไปจากอดต

เมอตอนทอรณออกจากบานทจงหวดนนทบร มาทำงานทโรงงานสงทอ

ไทยเกรยงเมอปï พ.ศ.2514 (ปจจบนโรงงานเลกกจการไปแลว) ตอนนนแม

การตอสจะยากลำบากอยไมนอย แตคนงานกผนกกำลงกนอยางเขมแขง

“สมยนนเถาแกเจาของโรงงานจดทพกøร-ขาวøร ให หลงเลกงานส

โมงเยน คนงานกจบกลมหารอกน บางครงกตระเวนไปคยกบเพอนคนงาน

ทโรงงานอนๆ จนนำมาสการตงสหภาพแรงงานไทยเกรยง เมอป พ.ศ.

2524 เวลาทคนงานประทวงขอขนคาแรงหรอขอสวสดการเพมเตม เถาแก

กมกจะยอม เพราะเปนหวงธรกจ อยากใหโรงงานเดนหนาการผลตตอไปได

ตอนทโรงงานประสบปญหาหนสน คนงานกไมเรยกรองคาแรงหรอโบนส

เพม เพอชวยลดคาใชจายของผบรหาร” อรณยอนอดตสหภาพแรงงาน

โรงงานไทยเกรยง

เรองหลกๆ ทคนงานเรยกรองจากโรงงานในสมยนน ไดแก การขอ

ขนคาแรง สวสดการคารกษาพยาบาล เรยกรองใหคนงานผหญงไดโบนส

เทากบคนงานชาย และใหคนงานหญงมสถานภาพเปนลกจางรายเดอน

เหมอนคนงานชาย

“สำหรบผใชแรงงานแลว เรองเงน เรองม เรองจน นตกลงกนได ถา

ผบรหารและคนงานมความไวเนอเชอใจกน เปîดขอมลทแทจรงคยกน

และใหเกยรตซงกนและกน”

การเคลอนไหวของสหภาพแรงงานไทยเกรยงยากขน เมอโรงงาน

เปลยนมอผบรหารมาเปนรนลก ซงเรมนำเครองจกรเขามาใชแทนการจาง

แรงงาน สถานการณเลวรายลงอก เมอโรงงานถกขายตอใหนายทน

คนนอกทไมไดคดจะดำเนนกจการโรงงานสงทอ แตเขามาเพอหวงปòน

ราคาหนของโรงงานแลวขายตอเทานน

“ป พ.ศ.2536 เจาของโรงงานเอาเครองจกรใหมมาใช แลวไลคนงาน

ทมอายมากออกสามรอยกวาคน พอเราไปประทวงเขาบอกวา ùทนไมใช

กรมประชาสงเคราะหû ซงเปนคำพดทยงตดหมาถงทกวนน ตอนนนเราไป

ประทวงสำนกงานสงเสรมการลงทน (บโอไอ) ดวยวา ถาคณยกเวนภาษ

นำเขาเครองจกรอยางน โรงงานมแตไดประโยชน แตคนงานจะเดอดรอน

เพราะโดนไลออก”

การประทวงครงนนมคนงานจากทอนมารวมดวยนบหมนคน จนผ

บรหารโรงงานยอมจายคาชดเชยคนงานทใหออกตามอายงาน ปญหาปะท

อกครงเมอเกดวกฤตการเงนในปï พ.ศ.2540 ทำใหโรงงานหยดการจางคน

งานบาง กดคาแรงบาง จนนำมาสการประทวงใหญทโรงงานในปï พ.ศ.

2543 ซงอรณบอกวาเปนครงแรกในประวตศาสตรการตอสของสหภาพ

แรงงานไทยเกรยงทถกปราบปรามดวยความรนแรง

“มกลมอนธพาลแตงตวเหมอนทหารรบจางมาตคนงานทสไตรคอย

หนาโรงงาน บกเขามารอเตนท จนผวาราชการจงหวดตองสงตำรวจนอก

พนทเขามาดแล เพราะเขาใจวาตำรวจในพนทรเหนเปนใจใหคนรายบก

เขามาทบตคนงาน” อรณเลา และตงขอสงเกตวา เหตการณนเปนจดเรมตน


ของการจดการกบคนเลกคนนอยทลกขนมาเรยกรองความเปนธรรมท

สบทอดมาจนถงปจจบน

การชมนมครงนนยาวนานถงสบเอดเดอน จนศาลมคำสงใหคนงาน

ออกจากโรงงาน คนงานจงยายไปชมนมรวมกบสมชชาคนจนทหนา

ทำเนยบ ในปï พ.ศ.2544

อรณกลาววา พลงในการเคลอนไหวของคนงานไทยเกรยงในชวงหลง

ถดถอยลง เพราะคนงานไมรถงความเชอมโยงระหวางนายทนกบนายทน

และระหวางนายทนกบนกการเมอง ทำใหคนงานกำหนดทศทางการ

เจรจาตอรองลำบาก เนองจากไมรวาเปÑาหมายทแทจรงของผบรหารคอ

อะไร หรอเหตทตกลงกนไมไดเพราะมกลมการเมองใดอยเบองหลง

ความถดถอยนไมไดเกดเฉพาะกบลกจางไทยเกรยง แตเปนปญหา

รวมกนของขบวนการแรงงานโดยรวม ซงอรณสรปวา สาเหตของความ

ออนแอของขบวนการแรงงานในปจจบน มสาเหตมาจากสามเรองหลก คอ

หนงสหภาพแรงงานออนแอ เพราะคนงานไมสนใจกระบวนการเจรจาตอรอง

สอง รฐและนายทนเขมแขงขน แลวรวมมอกนทำใหผใชแรงงานออนแอ

และสาม ปญหาคาครองชพไมเพยงพอ ทำใหคนงานตองทำงานมากขน

จงไมสามารถรวมกลมกนได

“เมอคาครองชพสง คาแรงไมพอใช คนงานกตองทำงานกนหามรง

หามคำ จนไมมแรง ไมมเวลาเหลอทจะไปเรยกรองความเปนธรรม ตอนน

คนงานตองทำงานมากกวาแปดชวโมงเพอใหมรายไดเพยงพอเลยง

ครอบครว เชากเขาโรงงาน คำมดดกดนถงกลบออกมา แลวเขาจะเอาเวลา

ทไหนไปรวมกลม ศกษาหาความร แลกเปลยนความคดเหน หรอไปฝñก

อบรมพฒนาฝมอ

ตอนนมสหภาพแรงงานเกดขนหลายแหงกจรง แตไมเขมแขง เพราะ

คนงานไมเขมแขง สหภาพฯ เปนเหมอนแมทพ ทตองมพลทหารทเขมแขง

ถงจะพรอมรบ กรรมการสหภาพฯ เองกทำงานไมคอยมประสทธภาพ

เพราะใชเวลาสวนใหญไปกบการประชมสมมนากบกระทรวง ทบวง กรม

ไมไดคยกบคนงานวา ความตองการของพวกเขาคออะไร ตางจากสมยกอน

ทผนำสหภาพฯ จะอยกบคนงานตลอด และคนงานจะกดดนเรามาก เพอ

ใหเรารกษาผลประโยชนของพวกเขา อกทงยงคอยตรวจสอบผนำวา เขา

ขางนายจางหรอเปลา สมยนไมมใครจะไปตรวจสอบใคร ทกคนทำโอท

อยในโรงงานกนหมด”

ในขณะทขบวนการแรงงานออนแรงลง ฝายนายทนกลบเขมแขงขน

เดยวนกลมนายจางมการรวมกลมกนเปนชมรม เชน ชมรมฝายบคคล

สขสวสด-พระประแดง เปนการรวมตวกนของผบรหารของโรงงานในเขต

พระประแดง ซงจดประชมกนทกเดอนเพอกำหนดเพดานคาจางใหใกล

เคยงกน

เพอทจะตอสกบนายจางทเขมแขงขนเรอยๆ อรณมองวา ขบวนการ

ผใชแรงงานไทยจะตองรวมตวกนในรปแบบใหม นนคอการรวมตวกนเปน

สหพนธแรงงานตามประเภทการผลต เชน สหพนธแรงงานโรงงานสงทอ

เพอเรยกรองสทธและคาแรงแทนคนงานทอยในโรงงานสงทอทงหมด

“ขอดของการรวมตวแบบนคอจะชวยคมครองสทธแรงงานของคน

งานทอยในโรงงานเลกๆ ทไมมพลงตอรองดวย ถาสหพนธฯ ตอรองให

ขนคาแรงเทาไหร โรงงานสงทอทกแหง ไมวาเลกหรอใหญจะตองขนให

เทากนหมด ไมใชเรยกรองสำหรบโรงงานใครโรงงานมนอกตอไปแลว”

นอกจากการเสรมสรางความเขมแขงภายในขบวนการผใชแรงงาน

เองแลว การกดดนจากสงคมเพอสรางปจจยทเกอหนนการตอสเพอความ


เปนธรรมของคนงาน กมความจำเปนไมนอยกวากน โดยเฉพาะในเรอง

ของกฎหมาย ซงอรณมองวา มกฎหมายหลายฉบบทเปนประโยชนตอคน

งาน เพยงแตกฎหมายเหลานนไมถกนำมาบงคบใชอยางเหมาะสม และ

ขาดกระบวนการทจะคมครองแรงงานทลกขนมาเรยกรองความเปนธรรม

“เรามกÆหมายดขน แตถาไมมการบงคบใช กÆหมายกไมม

ประโยชน เชน เรามกÆหมายคมครองแรงงานทมบทลงโทษนายจางท

จายคาแรงนอยกวาคาแรงขนตำ แตกยงมนายจางทกดคาแรงและไมถก

ลงโทษ เพราะคนงานกไมกลาไปรองเรยน เพราะกลวถกไลออก ดงนน

เราจงตองการใหมกระบวนการคมครองแรงงานขณะทøÑองรองนายจาง

ดวย ตองมหลกประกนวา ถาเขาøÑองรองแลวจะไมถกเลกจาง”

การตอสของขบวนการแรงงานเปนงานทหนก แตอรณบอกวา ไมได

หนกมากหรอนอยไปกวาประชาชนกลมอนๆ ทลกขนมาเรยกรองเพอ

ความเปนธรรม

“ความไมเปนธรรม ปญหาความเหลอมลำในสงคม ลวนมาจาก

โครงสรางเดยวกนหมด ปญหาของผใชแรงงาน คนจนในเมอง สลม

เกษตรกรทไรทดนทำกน ชาวนา ฯลฯ ลวนมรากฐานเดยวกนหมด คอ

โครงสรางเศรษฐกจทเอารดเอาเปรยบคนจน

การทเราจะเปลยนโครงสรางนได คนทไมไดรบความเปนธรรม โดย

เ©พาะคนททำอาชพเดยวกน ตองรวมกลมกนเพอสรางอำนาจตอรอง

กลาวใหถงทสด เราตองปฏวตโครงสรางเศรษฐกจทไมเปนธรรมน ตอง

พดเรองการเ©ลยทรพยใหม จดโครงสรางใหม เพราะกลไกทมอยตอนน

แกปญหาไมได เราเคยลองใชมาหมดแลว

เปนไปไมไดทจะทำใหคนทกคนมกนมใชเทากนหมด แตมนตองไม

ตางกนมาก ตองไมมคนรวยสดโตง กบคนจนสดขว” อรณกลาว

ปจจบน อรณหนมาทำงานดานสตรมากขน โดยตงศนยชวยเหลอ

ผหญงและเดกชมชนไทยเกรยงขนทอำเภอพระประแดง ซงเปนยาน

ชมชนของอดตคนงานโรงงานไทยเกรยงทเคยตอสมาดวยกน

สทธสตรเปนเรองทอรณตอสมาตลอด สมยทเธอเปนผนำแรงงานใน

โรงงาน เธอมกเรยกรองใหคนงานหญงไดสทธและคาแรงเทาเทยมกบผชาย

เธอยอมรบวา การตอสกบทศนคตของนายจางและคนสวนใหญในสงคม

ทมองวาผชายทำงานไดดและเกงกวาผหญงนน ชางเปนงานทยากเยน

“แคเปนºใชแรงงานกถกเอารดเอาเปรยบมากแลว แตเปน

ºใชแรงงานห≠ง ยงไมไดรบความเปนธรรมเปนสองเทา” อรณ

กลาว


∑—»π’¬å «’√–°—πµå ºŸâª√– “πß“π‡§√◊Õ¢à“¬‡°…µ√°√√¡∑“ß‡≈◊Õ°

ความสนใจในการทำงานกบเกษตรกร ทำใหทศนย วระกนต พาตว

เองไปอยกบชมชนเกษตรมาแลวในทกภาค เรมจากการเปนนกศกษา

ฝñกงานทนคมสรางตนเองเขอนอบลรตน จงหวดขอนแกน ซงเปนชมชน

สรางใหมของชาวบานทถกอพยพจากการสรางเขอนอบลรตน พอจบ

มหาวทยาลยกมาเปนผจดการøารมพฒนาชมชนทนอยระยะหนง จากนน

ขนเหนอเพอทำงานวจยเรองการเปลยนแปลงการถอครองทดนจากการ

เกดขนของนคมอตสาหกรรมลำพน ปï พ.ศ.2534 ลงไปทำงานทภาคใต

ในฐานะผประสานงานภาคใตของสถาบนชมชนทองถนพฒนา ซงเปนจด

เรมตนททำใหเธอสนใจประเดนเกษตรกรรมทางเลอกอยางจรงจง ทศนย

§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡ „π¿“§‡°…µ√ ‡°‘¥®“°°“√

∫‘¥‡∫◊Õπ‚§√ß √â“ß∑“ß‡»√…∞»“ µ√å √“§“æ◊™º≈°“√‡°…µ√∑’Ëµ°µË” ¡“‚¥¬µ≈Õ¥π—Èπ ‡ªìπ‡æ√“–√—∞ ®ß„®∑”„ÀâµË” ‰¡à„™à‡ªìπ‡æ√“–

°≈‰°µ≈“¥Õ¬à“ß∑’Ë À≈“¬§π‡¢â“„®


เปนกำลงสำคญในการจด “สมชชาเกษตรทางเลอก” เมอปï พ.ศ.2535 ซง

นบวาเปนกจกรรมททำใหงานดานเกษตรกรรมทางเลอกสถาปนาตวเอง

ขนในขบวนการภาคประชาสงคมในเมองไทย

เมอพดถง “ความไมเปนธรรม” ภาพททศนยนกถงเปนภาพแรกๆ

คอ นคมสรางตนเองเขอนอบลรตนทเคยไปฝñกงาน และชมชนทถกรกราน

จากนคมอตสาหกรรมลำพนนนเอง

“กอนมเขอน ชาวบานอยใกลแมนำ จบปลา ทำการเกษตรแตพอมเขอน

กตองถกอพยพมา ตอนนนไมมการเรยกรองคาชดเชย ใครจะไดอะไรกขนอย

กบวารฐจะใหอะไร ชาวบานไดทดนคนละสบหาไร แตเปนทดนหลงเขอน

บนเขาทแหงแลงกนดารมาก ชาวบานกจนอยอยางนน พอไปทำวจยท

นคมอตสาหกรรมลำพน กไดเหนภาพทนคมฯ เขาไปแยงทรพยากรจากชาว

บาน สบนำจากแมนำแมกวงมาปÑอนโรงงานอตสาหกรรม เปนภาพทเราเหน

วาชาวบานถกกระทำจากรฐอยางชดเจน”

ความไมเปนธรรมทเธอพบเหนในอดต เชน การอพยพคนออกจาก

พนทสรางเขอน สรางนคมอตสาหกรรม การสนบสนนใหเกษตรกรใชสาร

เคมเกษตร ฯลฯ อยางไรเสยกเปนเรองทกลไกหรออำนาจรฐกระทำกบชาว

บานโดยตรง แตปจจบนรฐกบทนไดจบมอกน แลวสรางปญหาใหชาวบาน

มากขน ซบซอนขน

“การแทรกแซงของทน เหนไดชดในกรณของการเจรจาขอตกลงเขต

การคาเสร ซงภาคเอกชนเขามากดดนภาครฐใหรกษาผลประโยชนของตน

หรอการทธรกจการเกษตรเขาไปมสวนรวมกบภาครฐในการกำหนด

นโยบายดานการเกษตร สาธารณสข สงผลใหหวงโซอาหารของทงประเทศ

อยภายใตการควบคมของบรษทเอกชน การซอขายไมใช เรองของ

เกษตรกรผผลตกบผบรโภคอกตอไปแลว”

ทศนยบอกวา การทเกษตรกรจะรเทาทนเรองนไดตองอาศยขอมล

อกทงยงตองไปใหพนจากความเคยชน ความเชอเดมๆ เพราะเกษตรกร

ถกทำใหเชอวา สารเคมจะชวยเพมผลผลต สวนผบรโภคกถกทำใหเชอวา

อาหารทดตองหนาตาเปนอยางน สนคาจากตลาดสดนนไมสะอาด ตองซอ

ทบรรจแพกในหาง เปนตน

อกสงหนงทเกษตรกรจะตองทำเพอสกบการจบมอกนของรฐและทน

คอ จะตองมองใหเหนวา ปญหาทเกดขนกบพวกเขานนเปนเรองของ

โครงสรางทไมเปนธรรม หาใชเรองระดบบคคลหรอความโชคราย

“คนไทยสวนใหญไมรตววาเราอยภายใตระบบ และมองเ©พาะใน

ระดบปจเจก เชน พอคาคนนนเอาเปรยบ นายทนคนนนไมด เกษตรกรท

ทำเกษตรพนธสญญากรแควาบรษทเอาเปรยบเขา เวลาเกดปญหานำเนา

ปลาตาย โรคระบาด เกษตรกรบางคนจะคดวาเปนความซวย แตไมมองวา

จรงๆ แลวปญหาทเกดขน เปนผลมาจากโครงสรางและระบบทไมเปน

ธรรมดวย เชน ระบบเกษตรพนธสญญา ถกออกแบบมาใหเกษตรกรตอง

รบความเสยงอยฝÉายเดยว บรษทไมตองรบความเสยงรวมดวยเลย สญญา

ททำกบบรษทกเปนสญญาทไมเปนธรรม”

สมาชกของเครอขายเกษตรกรรมทางเลอกซงมอยประมาณหาพนคนทว

ประเทศ อาจจะโชคดหนอยทมองเหนความไมเปนธรรมเชงโครงสรางน

และพยายามจะปกปÑองตวเองจากการถกเอารดเอาเปรยบ แตกใชวาจะ

ตานทานระบบนได แถมยงตองเผชญกบทศนคตของคนในชมชนอก

สงคมไทยมการพดถงเกษตรทางเลอกมาตงแตปï พ.ศ.2528 ซงเปน

ชวงทเกษตรกรประสบปญหาราคาขาวตกตำอยางรนแรง แตปรากฏวาม

เกษตรกรบางรายทไมไดรบความเดอดรอนเทาไหรจากราคาขาวทตกตำ

เพราะเขาทำการผลตแบบผสมผสาน เชน พอมหาอยทจงหวดสรนทร


จากนนจงเกดการคนหาปราชญชาวบานททำการเกษตรแบบพงตนเองใน

ทกภาค คนหาระบบการผลตทเหมาะกบชาวบานในแตละพนท ทจะชวย

ใหเขาหลดพนจากระบบการผลตแบบเดม จนนำมาสการจดงานสมชชา

เกษตรทางเลอก และการจดตงเครอขายเกษตรกรรมทางเลอกขนในทสด

“ผานไประยะหนง เราพบวา เกษตรกรททำเกษตรทางเลอกถกมอง

วาเปนผบาในชมชน เปนพวกคนแปลกๆ ทไมใชสารเคม เขาตองตอสกบ

ความคดกระแสหลกเยอะมาก ตองตอบคำถามและอธบายพอแมพนองใน

ครอบครวและเพอนบาน แถมยงตองอยใหรอดในระบบเศรษฐกจกระแส

หลกอกดวย เกษตรกรหลายคนปรบมาทำเกษตรผสมผสานไดไมนาน ก

กลบไปใชสารเคมอยางเดม ปลกพชในแปลงใหญๆ อยางเดม”

ความพยายามชวงชงนยามคำวา “เกษตรกรรมยงยน” หรอ “เกษตร

กรรมทางเลอก” ของหนวยงานรฐและอตสาหกรรมการเกษตร เชนอางวา

การฉดยา¶าหญาเพอไมใหเกษตรกรไถพรวนนนเปนการทำเกษตรทาง

เลอก ทำใหเกษตรกรทางเลอกตวจรงตองตอสมากขน เพอทำใหสงคม

เขาใจความหมายและวถปฏบตทแทจรงของการทำการเกษตรแบบน

“ทางเครอขายฯ เรมมองเหนวา เกษตรกรจำเปนตองมตวชวยในการ

ปรบเปลยนระบบการผลตมาเปนเกษตรกรผสมผสาน เชน มกองทน

สนบสนนการทำเกษตรยงยน และตองมการปรบเปลยนทางนโยบายเพอ

สงเสรมเกษตรกรรมทางเลอก จงไดเรมรวมตวกบสมชชาคนจน และเรม

เคลอนไหวเรยกรองเชงนโยบาย”

ขอเรยกรองของเครอขายเกษตรกรรมทางเลอกในชวงทรวมเคลอนไหว

กบสมชชาคนจนในปï พ.ศ.2544 มสามขอดวยกน คอ หนง คดคานการ

อนญาตใหทดลองพชตดแตงพนธกรรม (จเอมโอ) ในระดบไรนา สอง

เรยกรองใหกระทรวงเกษตรและสหกรณปฏบตตามแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 8 ทระบวา รอยละ 20 ของพนทเกษตรหรอ

ประมาณ 25 ลานไร ตองเปนพนททำเกษตรกรรมยงยน และสาม เสนอ

รางพระราชบญญตคมครองพนธพชฉบบภาคประชาชน ซงมเนอหา

คมครองเกษตรกรและพนธพชทองถน ไมใชคมครองนกปรบปรงพนธแต

เพยงอยางเดยว

การรวมเคลอนไหวกบสมชชาคนจน ทำใหเครอขายเกษตรกรรมทาง

เลอกมองเหนความแตกตางระหวางเครอขายฯ กบกลมปญหาอนๆ

“เราเคลอนไหวในประเดนทไมรอนเหมอนกลมอน อยางเครอขาย

ปฏรปทดน ผทไดรบผลกระทบจากการสรางเขอน หรอกลมคดคานโรง

ไøøÑา สมาชกเครอขายฯ เคลอนไหวในประเดนทคอนขางไกลตว เชน

ตรวจสอบขอตกลงทางการคาระหวางประเทศ คดคานนโยบายดานเกษตร

ทอาจสงผลกระทบกบเกษตรกร จเอมโอ

เกษตรกรทเคลอนไหวกบเครอขายฯ เคยพดวา จรงๆ แลวถาพวกเขา

จะหาสวรรคบนทดนของเขาเองกยอมทำได เพราะเขาสามารถหาเลยง

ชพอยางยงยนไดดวยระบบเกษตรผสมผสานอยในทดนของเขา แตพวก

เขากลกขนมาตอสเรยกรองเชงนโยบาย เพราะเขามจตสำนกสาธารณะ

และตระหนกวา นโยบายหรอขอตกลงทางการคาบางเรอง ถงจะไม

กระทบเกษตรกรโดยตรงในทนททนใด แตกอาจสรางผลกระทบตอสวน

อนๆ ในระบบ ซงสดทายกอาจจะกระทบถงตวเกษตรกรเองดวย

โดยเนอหาแลวการเคลอนไหวของชาวบานของเครอขายฯ เปนการ

ลกขนมาเรยกรองความเปนธรรมแทนคนอน การเรยกรองของเขาไมได

เปนไปเพอคาชดเชย ทดนทำกน หรอขบไลโรงไøøÑาออกไปจากชมชน

ซงจดนทำใหเราทำงานยากกวาเรองอนๆ เพราะชาวบานตองวเคราะห

เชอมโยงผลกระทบเปน และตองมจตสำนกสาธารณะทจะตอสเพอคนอน


งานสำคญอกสวนหนงคอการสรางเชอมรอยเครอขาย เพราะเราเชอ

วา ขบวนการประชาชนจะไรพลงถาเคลอนไหวเชงปจเจก เราตองเชอม

ประสานกบเครอขายอนๆ ในระดบประเทศ ถงจะสรางพลงและทำให

เกดการเปลยนแปลงได”

นอกจากจะประสานกบประชาชนดวยกนเองแลว เครอขายเกษตรกรรม

ทางเลอกยงประสานงานกบภาครฐ โดยเฉพาะกระทรวงเกษตรฯ ดวย

“เราทำงานในลกษณะแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน เราเชอวา

ขาราชการหวกาวหนาบางคนมความตงใจทจะทำอะไรดๆ และยนดรบ

øงขอเสนอของประชาชน การทำงานกบขาราชการ นอกจากจะทำใหเขา

คอยๆ เปลยนความคดแลว ยงเปนชองทางในการดงทรพยากรของรฐมา

ใชสนบสนนการทำงานของชาวบานไดดวย

เรามองวาการทำงานกบหนวยงานรฐยงมความจำเปน เพราะเขาเปน

ผทรบผดชอบกบเรองนนๆ โดยตรง และหลายคนกสงสมประสบการณท

เปนประโยชนกบเกษตรกรมาเยอะ ขณะนเราทำโครงการอนรกษพนธกรรม

ขาวพนบาน ทจงหวดอบลราชธาน โดยรวมมอกบกรมการขาว ซงสงผ

เชยวชาญจากสำนกงานวจยพนธขาวอบลราชธานมาทำงานกบชาวบาน

เขากถายทอดเทคนคบางอยางททำใหชาวบานทำงานไดงายขน และ

ขาราชการเองกเขาใจความคดความตองการของชาวบานมากขน”

แมวาเครอขายฯ จะทำงานมาอยางตอเนอง ทงการสงเสรมการทำ

เกษตรยงยน และคคดานนโยบาย-โครงการของภาครฐและเอกชนท

คกคามการทำเกษตรยงยน แตปจจบน พนทททำเกษตรกรรมยงยนกยงม

อยไมถงรอยละ 5 ของพนทเกษตร

ดวยเหตน เกษตรกรสมาชกเครอขายฯ จงไดรวมกนผลกดนใหเกด

กลไกใหมขนมาดแลเรองเกษตรยงยน โดยมตนแบบจากเครอขายดาน

สาธารณสข ทผลกดนใหเกดสถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) ขนมา

เปนกลไกสนบสนนภาคประชาสงคมในการขบเคลอนงานดานสาธารณสข

“สายเกษตรของเรากมองคความรและประสบการณการทำงานอย

มากมาย เราจงเสนอใหมการจดตงส”นกงานสงเสรมการปØรป

ระบบเพอค≥ภาพชวตเก…ตรกร ชมชนและสงคม (สปกช.) ขน

‚ดยตงใจวาจะºลกดนใหร∞เลกน‚ยบายไมเกบภา…สารเคม(ข≥ะ

นภา…สารเคมเปน»นยå) เราอยากใหน”เงนภา…สารเคมมาสนบ

สนนการท”งานขององคåกรใหมน เหมอนกบทน”ภา…เหลาและ

บหรมาสนบสนนการท”งานดานสขภาพ”

ขณะน สปกช. ซงมทศนยเปนผจดการฝายปฏบตการไดถกจดตง

ขนแลว แตยงคงไดรบเงนสนบสนนจากสำนกงานกองทนสนบสนนการ

สรางเสรมสขภาพ (สสส.) อย โดยมภารกจหลกสประการ คอ การ

รวบรวมองคความรดานการเกษตรจากภมปญญาชาวบาน ประสานความ

รวมมอระหวางคนททำเกษตรกรรมยงยน เพอใหเกดพลงในการขบเคลอน

สรางความรวมมอกบหนวยงานรฐ เพอใหหนมาสนบสนนการปกปÑองสทธ

เกษตรกร และการสอสารสาธารณะ เพอใหผบรโภคตระหนกวาการตอส

ของเกษตรกรจะเปนประโยชนกบพวกเขาดวย


«—™√’ ‡ºà“‡À≈◊Õß∑Õß ºŸâª√– “πß“π°≈ÿà¡»÷°…“æ≈—ßß“π∑“ß‡≈◊Õ°‡æ◊ËÕÕπ“§µ

จากรมฝòงแมนำมล (เขอนปากมล) ถงชายฝòงทะเลบานกรด-บอนอก

(โรงไøøÑาถานหน) จากทองทงนครนายก (ศนยวจยนวเคลยรองครกษ) ถง

ทองนาทสระบร (โรงไøøÑาหนองแซง) วชร เผาเหลองทอง รวมกบชาวบาน

ในการตอสกบโครงการขนาดใหญทคกคามวถชวตและทรพยากรมาแลว

มากมาย

จงไมแปลกทเมอถกถามวา นโยบายใดของรฐทไมเปนธรรมมากทสด

เธอจะตอบทนทวา “นโยบายการพฒนาเศรษฐกจทไมคำนงถงผลกระทบ

ตอสงแวดลอมและวถชวตชมชน”

π‚¬∫“¬¢Õß√—∞ ∑’Ë‰¡à‡ªìπ∏√√¡¡“°∑’Ë ÿ¥

§◊Õ π‚¬∫“¬°“√æ—≤π“‡»√…∞°‘® ∑’Ë‰¡à§”π÷ß∂÷ßº≈°√–∑∫µàÕ ‘Ëß·«¥≈âÕ¡·≈–™ÿ¡™π...

µ—«π’È√â“¬·√ß ∑’Ë ÿ¥


วชรขยายความวา การสงเสรมการลงทนโดยไมสนใจวาจะเกดผล

เสยอะไรบางกบทรพยากรและสงแวดลอมนน สรางปญหาเปนลกโซตาม

มามากมายอยางทรฐนกไมถง เรมตงแตคนสญเสยททำกน กลายเปน

แรงงานอพยพเขาเมอง เกดเปนปญหาสลมในเมอง การกดขแรงงาน ฯลฯ

โครงการขนาดใหญทเกดขนโดยไมคำนงผลกระทบกบชมชน ทำใหความ

ไมเปนธรรมแผขยายวงกวาง

“ความเปนธรรมตองเรมตนจากรฐทเปนธรรม รฐคอคนทจะอำนวย

ใหเกดความเปนธรรม โดยเ©พาะความเปนธรรมในการใชทรพยากร คนท

ไมไดรบความเปนธรรมคอ คนทไมสามารถดำเนนชวตไดตามปกตสข

อาจจะเปนคนจนมากๆ หรอคนทโดนโครงการขนาดใหญมาแยงทรพยากร

ในชมชนไป”

“ชาวบานไมไดอยากจะลกขนมาชมนมประทวงคดคานโครงการของ

รฐตลอดเวลา แตในเมอรฐไมยอมเอาขอมลตางๆ มาคยกนดวยเหต

ดวยผล ไมยอมรบøงชาวบาน ไมเสรมสรางใหสงคมไทยเปนสงคมทพด

กนดวยขอเทจจรง การชมนมประทวงจงปะทขนอยางตอเนอง”

นอกจากจะไมøงแลว รฐไทยยงไมเคยสรปปญหาและบทเรยนอก

ดวยวา การคดคานโครงการของรฐเกดขนจากอะไร วชรกลาว

“ระบบราชการเปนอปสรรคอกอยางหนงของการสรางความเปนธรรม

เพราะราชการเปนหนวยงานทรบเรองรองเรยนจากประชาชนโดยตรง แต

ขาราชการกไมยอมรบøงชาวบาน นอกเสยจากวาประชาชนจะรวมตวกน

เยอะๆ แลวไปกดดน”

“ทาทของขาราชการในทองถนทไมสนใจปญหาของชาวบาน เอาแต

อางวาตองปฏบตตามนโยบายของรฐบาลนน สรางความคบแคนใจใหชาว

บานมากทสด ตอนนเราแคหวงวา ใหขาราชการระดบจงหวดรายงาน

ปญหาของประชาชนไปใหผบงคบบญชาทสวนกลางอยางถกตองตาม

ความเปนจรง กยงแทบจะหวงไมไดเลย”

เมอถามถงความไมเปนธรรมทเกดขนจากการกอสรางโครงการ

ขนาดใหญ วชรตอบวา เธอนกถงกรณโรงไøøÑาแมเมาะ จงหวดลำปาง

“กรณน ศาลปกครองมคำสงใหการไøøÑาฝÉายผลตแหงประเทศไทย

(กøผ.) จายคาชดเชยใหชาวบานทเจบปÉวยอนเนองมาจากการดำเนนการ

ของโรงไøøÑา แต กøผ. กลบอทธรณคำสง โดยอางวาตามระเบยบราชการแลว

เขาจะตองตอสคดใหถงทสด ทงทเงนคาชดเชยทศาลสงใหจายนนเปนเงน

เพยงจำนวนนอยนด มนไมสามารถไปเปลยนปอดของชาวบานไดดวยซำ

แต กøผ.กยงไมยอม และยนกรานวาโรงไøøÑาไมไดปลอยมลพษ”

โครงการโรงไøøÑาถานหนบานกรด-บอนอก จงหวดประจวบครขนธ

ทถกระงบไป นบเปนความสำเรจทยงใหญในการตอสของชาวบาน ทม

ความมงมนอยางแรงกลาทจะรกษาทองทะเลและชมชนของตนไว แตวชร

บอกวา ชยชนะเชนนเกดขนไดยากเตมท เธอเองกไมรวาจะตานทาน

โครงการขนาดใหญของรฐและกลมทนทถาโถมสชมชนไปไดอกกโครงการ

ทเปนเชนนเพราะชาวบานทเขมแขงอยางทบานกรด-บอนอกนนมอยนอย

ประกอบกบกลวธทรฐและเอกชนเจาของโครงการรบมอกบการคดคาน

ของชาวบานนนซบซอนและหนกขอขนเรอยๆ กลาวในสวนของภาครฐ

และเอกชนทผลกดนโครงการ วชรบอกวา ชาวบานตองเผชญกบการปฏบต

ทไมเปนธรรมมากมาย ทงการทรฐไมยอมใหชาวบานเขาถงขอมลขาวสาร

การใหอามสสนจางชาวบานบางกลมเพอใหเขาขางโครงการ จดมอบชนมอบ

สรางความแตกแยกในชมชน øÑองรองดำเนนคดกบชาวบานทคดคาน

โครงการ ฯลฯ


“ปญหาในการเขาถงขอมลขาวสารเปนอปสรรคสำคญในการตอส

เราตองรอนานมากกวาจะไดขอมลเกยวกบโรงไøøÑาจากกระทรวง

อตสาหกรรม หรอรายงานผลกระทบสงแวดลอม (อไอเอ) จากสำนกงาน

นโยบายและแผนสงแวดลอม อยางโรงไøøÑาหนองแซง จงหวดสระบร ท

ชาวบานกำลงคดคานกนอยนน พวกเราตองรอนานถงสองเดอนกวาจะได

อไอเอทผานการอนมตแลวมาศกษา สวนบนทกการประชมของผชำนาญ

การทพจารณาอไอเอ©บบน รอมาสเดอนแลวกยงไมไดรบเลย

สาเหตหนงทรฐไมยอมใหขอมลเรางายๆ เปนเพราะวาหนวยงานรฐ

กลวเอกชนมาก เขากลววาถาเปîดเผยขอมลเกยวกบโครงการแลว จะม

ปญหากบเอกชนเจาของโครงการ เมอไมนานมาน ชาวบานทคดคานโรง

ไøøÑาหนองแซง จงหวดสระบร และโรงไøøÑาเขาหนซอน จงหวด©ะเชงเทรา

ลารายชอเรยกรองใหให กøผ. เปîดเผยสญญาททำกบบรษทผผลตไøøÑา

เอกชน กøผ.บอกวายนดเปîดเผยเ©พาะบางสวน แตไมยอมเปîดสวนท

สำคญ คอราคาซอขายไøøÑาและกรอบเวลาการทำงาน โดยใหเหตผลวา

จะทำใหมปญหากบเอกชน เพราะกอนหนานเอกชนไปขอคำสงศาล

ปกครอง หามไมให กøผ.เปîดเผยขอมล”

เรองการใชเงนเขาไปสรางความแตกแยกในชมชนนน วชรบอกวา

เกดขนในการคดคานโครงการขนาดใหญทกโครงการ “ตงแตเขอนปากมล

จนถงโรงไøøÑานวเคลยร”

“ทนไดแทรกเขาไปถงชาวบาน ทำใหคนจนดวยกน ในชมชนเดยวกน

ทเดอดรอนดวยกน มากดขเอาเปรยบกนเอง เจาของโครงการใชวธจาง

ชาวบานกลมหนงเปนลกจาง พาไปดงานตางประเทศ หรอใหอามสสน

จางเพอใหเปนพวกของตน ชาวบานกลมนจงไมรวมตอสกบชาวบานท

คดคานโครงการในการรกษาทรพยากร ระบบนเวศและชมชน บางครงก

มาปะทะกนเอง”

เมอมองยอนกลบเขามาดปญหาในขบวนการประชาชนเอง สงทวชร

เหนวาเปนอปสรรคสำคญของการตอสเพอความเปนธรรมในการจดการ

ทรพยากรคอ การขาดผนำทด

“ตอนนเราขาดผนำชาวบานทเสยสละ กลาหาญ และสรางกลมเปน

ผนำชาวบานทเราพบสวนใหญสละเวลาในการตดตามศกษาขอมลกจรง

แตไมเหนความสำคญของการทำงานเปนกลม มผนำชาวบานนอยคนท

จะขยนเรยกประชมชาวบาน คอยบอกเลาขอมลขาวสารกบชาวบาน ผนำ

บางสวนชอบลยเดยว เพราะเขาไมตระหนกวา การตอสกบโครงการ

ขนาดใหญนนทำคนเดยวไมได ตองมการรวมกลมและพฒนาความคด

ของชาวบานควบคกนไปดวย

สงทชาวบานขาดอกอยางหนงคอ กระบวนการเสรมสรางความเขม

แขงทางเศรษฐกจในชมชน เพอสนบสนนการตอสในระยะยาว ตวอยาง

เชน ชาวบานทบอนอกลงหนกนทำกจการปöมนำมน เงนปนผลทได กชวย

แบงเบาภาระเรองคาใชจายของชาวบานไปไดบาง โดยเ©พาะชวงทจะ

ตองตอสเคลอนไหวมากๆ หรออยางชาวบานทสะเอยบ จงหวดแพร ม

การรวมตวไปชวยทำสวนใหแกนนำทตองออกไปทำงานเคลอนไหวจน

ไมมเวลาดแลสวน ซงกนบวาเปนความเขมแขงของชมชนในแบบหนง”

เมอการตอสเพอปกปÑองทรพยากรและชมชนจากโครงการขนาด

ใหญทำไดยากขน ดวยปจจยทงภายนอกและภายในองคกรชาวบานเอง

วชรมองวา แนวทางการตอสจงตองปรบเปนลกษณะการเตรยมการรบมอ

กบผลกระทบมากขน


“หลงๆ เรามกจะคยใหชาวบานเตรยมใจไววาถาสไมชนะแลวโครงการ

เกดขนมา เขาจะอยกบโครงการอยางไร ตดตามผลกระทบอยางไร เตรยม

วางกลไกในการเกบขอมล เพอนำมาอางอง พสจนถงผลกระทบ แลวหา

ชองทางรองเรยนตอไป”

ในความเหนของวชร การสรางความเขมแขงขององคกรชาวบานและ

ขบวนการภาคประชาชนโดยรวม นบเปนความจำเปนเรงดวน ไมวารฐ

หรอทนจะแขงแกรงขนสกแคไหนกตาม

“อปสรรคสำคญของการตอสเพอความเปนธรรมในการใชทรพยากร

คอ ความไมเขมแขงขององคกรชาวบาน ซงกเปนปญหาของเอนจโอดวย

เชนกน ทไมสามารถมบทบาทในการหนนเสรมการเคลอนไหวของชาว

บานไดดพอ”

“ถาเราเขมแขง เรากจะเรยกรองความเปนธรรมไดมากขน”

วชรกลาว “เราไมไดคาดหวงใหรฐเปลยนแปลงไปในทางทดขนมากเทากบ

คาดหวงใหองคกรประชาชนเขมแขงขน เพราะถาชาวบานเขมแขง กจะ

ไปขยบใหรฐเปลยนไปในทางทดขนได”


πæ. ÿ¿—∑√ Œ“ ÿ«√√≥°‘® °√√¡°“√™¡√¡·æ∑¬å™π∫∑

คำวา “ความไมเปนธรรม” กบ “ความเหลอมลำ” มกถกนำมาใช

ปะปนกนเวลาทเราพดถงประเดนทางสงคม กอนทจะพดคยลงลกไปใน

เรองของความไมเปนธรรม นพ.สภทร ฮาสวรรณกจ จงเสนอวาเราควร

ทำความเขาใจกบคำสองคำนเสยกอน

“ความไมเปนธรรมกบความเหลอมลำทางสงคมเปนละอยางกน

ความไมเปนธรรมเปนเรองเกยวกบการทคนคนหนงอยในสงคม แตไมได

รบการดแลใหไดมโอกาสเขาถงทรพยากรตางๆ คลายๆ กบสงทคนเสอ

แดงเรยกวา ùสองมาตรฐานû นนเอง” นพ.สภทรอธบาย “สวนความ

§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È” °—∫§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡

‡ªìπ§π≈–‡√◊ËÕß°—π ªí≠À“°Á§◊Õ √—∞∫“≈¡ÿàß·°â‰¢§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”„π —ß§¡ ¡“°°«à“·°âªí≠À“§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡ °“√·°â‰¢§«“¡‡À≈◊ËÕ¡≈È”π’È¡—°ÕÕ°¡“

„π√Ÿª¢Õß‚§√ß°“√ ª√–™“π‘¬¡


เหลอมลำในสงคมนนเปนเรองปกตทมอยไดในระดบหนง แตในความ

เหลอมลำนน ตองมพนทสำหรบการแสวงหาความเปนธรรมอยดวย”

“หวใจของความไมเปนธรรม อยตรงโอกาสการเขาถงทรพยากร ซง

เหนไดชดมากในมตของการสาธารณสข เชน โรงพยาบาลอำเภอมหมอ

3-5 คน ดแลประชากร 80,000 คน ในขณะทโรงพยาบาลในเขตเมองหรอ

ในกรงเทพฯ มหมอรวมกนหลายรอยคน ซงอยางนไมเปนธรรมกบคนใน

ชนบท ถาจะสรางความเปนธรรมในเรองน รฐจะตองทำทกวถทางเพอ

กระจายแพทยออกสชนบท ซงจรงๆ กพยายามทำกนมา 30 ปแลว เนองจาก

ไมไดตงใจจรง จงไมไดผล ปจจบนนมแพทยอยในโรงพยาบาลชมชนแค

3,000 คน แตมแพทยอยในโรงพยาบาลเอกชนประมาณ 10,000 คน”

สวนความเหลอมลำนน หมอสภทรมองวา เปนเรองของฐานะทาง

เศรษฐกจของผคน และการทคนมโอกาสในชวตทแตกตางกน

“เปนไปไมไดทจะใหทกคนเรยนจบมหาวทยาลยเหมอนกนหมด ม

งานทดทำเหมอนกนหมด ความเหลอมลำยอมมอยในสงคม แตถาสงคม

มความเปนธรรมอย ความเหลอมลำกจะลดลง ปญหากคอ ตอนนรฐบาล

มงแกไขความเหลอมลำทางสงคมมากกวาแกไขปญหาความไมเปนธรรม

การแกไขความเหลอมลำมกออกมาในรปของประชานยม เชน ให

เบยยงชพคนแก คนจน คนพการ เนนโครงการแบบสงคมสงเคราะห เดก

ไมมนมกนกแจกนม ซงกจกรรมแบบนอาจจะลดความเหลอมลำลงไดบาง

แตไมไดแกปญหาเรองความไมเปนธรรมในสงคมเลย” หมอสภทรกลาว

หมอสภทรเรมสนใจปญหาสงคมตงแตตอนเรยนแพทยศาสตร ท

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงเปนชวงทเขาออกคายกบชมรมคายอาสา

พฒนาชนบท กอนจะไดรบเลอกเปนนายกองคการบรหารสโมสรนสต

จÃาฯ และเรมเคลอนไหวตอตานการรฐประหารของ รสช.ในปพ.ศ.2535

เขาบอกวางานคายอาสาฯ ทำใหมองเหนความไมเปนธรรมในระดบ

ชมชน เชน การทชาวบานถกเอารดเอาเปรยบ แตการตอตานรฐประหาร

ทำใหรจกความไมเปนธรรมและความรนแรงเชงโครงสราง

หลงจากจบการศกษา หมอสภทรกลบมาทำงานทจงหวดสงขลา

บานเกด อยทโรงพยาบาลสะบายอยสปï แลวยายมาทโรงพยาบาลจะนะ

และเรมรวมตอสกบชาวจะนะในการตอตานโครงการทอสงกäาซและ

โรงแยกกäาซ ซงขยายผลมาสการคดคานการสรางนคมอตสาหกรรม

ในภาคใต

หมอสภทรเปรยบเทยบความไมเปนธรรมทเขาพบเหนเมอครงยงเปน

“เดกกจกรรม” ในร วมหาวทยาลย กบเมอมาเปนคณหมออย ใน

โรงพยาบาลตางจงหวด และรวมกบภาคประชาสงคมในการตอสกบ

โครงการขนาดใหญทจะนะใหøงวา

“ถาพดถงแนวคดของรฐบาลในการแกปญหานน ไมแตกตางจาก

อดต เพยงแตระยะหลงจะเอนเอยงมาทางประชานยม-ประชาสงเคราะห

มากขน ซงเปนวธการทผด เพราะมนเปนแคการบรรเทาปญหาชวคราว

ไมไดนำไปสการสรางความเปนธรรมในสงคมอยางยงยน

“แตถาพดถงแนวทางการเรยกรองของคนในสงคมเพอใหไดมาซง

ความเปนธรรม ผมคดวาเปลยนไป คอมการเรยกรองใหแกปญหาเชง

โครงสรางมากขน จากเดมทชาวบานมกเคลอนไหวเพอใหรฐแกปญหาเปน

รายกรณ เชน เขอนปากมล โครงการจดสรรทดนทำกนเพอผยากไร

(คจก.) ปญหานาเกลอทลำนำเสยว เปนตน แตชวงหลงมการพดถงปญหา

เชงระบบ เชงโครงสรางมากขน เชน การเคลอนไหวคดคานและตรวจสอบ

การทำขอตกลงเขตการคาเสร การเสนอรางกÆหมายปÉาชมชน เรยกรอง

ใหมการจดสรรทรพยากรโดยททองถนตองมสวนรวมอยางจรงจง


”ภาคประชาชนยงมการเชอมประสานกนเปนเครอขายกบนกวชาการ

ชนชนกลาง และกลมทเคลอนไหวในประเดนตางๆ มากขน แตดเหมอนวา

ยงไมมพลงพอทจะไปคดงางกบรฐบาลเทาไหร เพราะโครงสรางอำนาจรฐ

กบอำนาจทนแทบจะผนวกรวมกนแลว ตอนนรฐไมไดอยตรงกลางใน

สงคมอกแลว แตกลายเปนสวนหนงของระบบทน” หมอสภทรกลาวพรอม

กบยกตวอยางกรณท “รฐกลายเปนสวนหนงของระบบทนวา

“เม อนคมอตสาหกรรมทมาบตาพดขยายตว เตมท แล ว แต

อตสาหกรรมปîโตรเคมและอตสาหกรรมหนกตองขยายการลงทนตอ รฐก

เรงเดนหนาแผนพฒนาภาคใต อนญาตใหเอกชนสรางทอกäาซและโรงแยก

กäาซทอำเภอจะนะ จงหวดสงขลา แลววางแผนสรางทาเรอนำลกทสตล

ภาคประชาชนพยายามคดคาน แตแรงผนวกของทนกบรฐมนใหญมาก

และเคลอนตวเรวมาก จนภาคประชาชนตามไมทน แคตดตามขอมลให

ทนอยางเดยวกแยแลว” หมอสภทรสะทอนความเหน ไมใชในฐานะ

ปญญาชนหรอนกเคลอนไหวทางสงคม แตในฐานะ “ชาวจะนะ” คนหนง

สำหรบประเดนความไมเปนธรรมทางสขภาพทคณหมอเปนสวนหนงของ

ระบบ หมอสภทรอธบายวา ความไมเปนธรรมทางสขภาพเปนไปใน

ลกษณะเดยวกนกบความไมเปนธรรมอนๆ คอ เปนเรองของการกระจาย

ทรพยากรทางสขภาพทไมเปนธรรมนนเอง

“ระบบสขภาพของไทยตอนน ทำใหชาวบานเปนผ รบแบบ

สงคมสงเคราะห เชน สทธบตรทองจะครอบคลมไดแคไหน รอคอยวาโรง

พยาบาลชมชนจะมหมอมาเพมหรอไม ภาคเอกชนกมสวนอยางยงในการ

สรางความไมเปนธรรมทางสขภาพ เพราะมสวนกำหนดทศทางในการ

จดสรรทรพยากรทางสาธารณสข เราจงเหนวา บคลากรทางการแพทยถก

ดดไปอยในภาคเอกชนเยอะ”

แลวชาวบานทคณหมอรกษาทสงขลา เขาอยกบความไมเปนธรรมน

อยางไร หรอมองมนอยางไร

“ชาวบานรสกวามนเปนปญหา เขาเดอดรอน แตไมรวาเปนปญหา

เชงโครงสราง เขาอาจคดวา ปญหาพวกนแกไดโดยการเพมหมอสกหนง

หรอสองคน โดยทไมไดมองวา ปญหาใหญทงหมดนนอยทโครงสรางการ

กระจายทรพยากรทางการแพทยทไมเปนธรรม ซงเปนเหมอนกนหมด

ไมใชเ©พาะแคภาคสาธารณสข การกระจายทรพยากรทางการศกษากไม

เปนธรรมเหมอนกน โรงเรยนประชาบาลจงซอมซอ อปกรณการเรยนกม

ไมเพยงพอ”

แตสงททำใหคณหมอกงวลจรงๆ คอโจทยใหญของสขภาพทกำลง

ถาโถมเขามา นนคอปญหาสขภาพทเกดจากการพฒนาประเทศไปส

อตสาหกรรมอยางเตมรปแบบ ในขณะทคนทอยในระบบสขภาพยงมองไม

เหนปญหา และยงไมไดหาวธรบมอกบมน

“ปญหาสขภาพตอนนไมไดอยทโรคภยไขเจบทเปนตวโรค อยางไข

เลอดออกหรอทองรวงเหมอนในอดต แตเปนปญหาสขภาพทเกดจากการ

เปลยนแปลงประเทศจากเกษตรกรรมเปนอตสาหกรรม กระทรวง

สาธารณสขกไมมแนวโนมจะตงรบเรองนไดเลย ตอนนสถานการณไปไกล

จนปรบตวไมทน จรงๆ แลวกระทรวงจะตองผลตหมอทเชยวชาญดาน

อาชวเวชศาสตร เพอรองรบความเจบปÉวยทเกดจากการพฒนาอตสาหกรรม

การทำงานในโรงงานอตสาหกรรม ตอนนทมาบตาพดมหมอดานอาชวเวช

กรรมไมกคน แตโรงงานมอยเปนพนโรงงาน”

อยางไรกตาม หมอสภทรมองวา การตอสเพอความเปนธรรมทาง

สขภาพกนบวามความกาวหนา และประสบความสำเรจมากกวาประเดน

อนๆ ซงเขาใหเครดตกบชมรมแพทยชนบทซงเปนเสมอน “เอนจโอใน


ระบบราชการ” ทมสวนอยางมากในการหาขอมลเชงลก กำหนดจงหวะ

กาวในการเคลอนไหว

“ปรากฏการณแพทยชนบทเปนเรองสำคญและมบทบาทมาก เพราะ

แพทยกลมนสามารถใชทรพยากรของรฐในการเคลอนไหวเพอความ

เปนธรรมได เราเขาถงขอมลในระบบทงหมด รเสนสนกลใน รชองทาง

รจงหวะ ยงเมอเราทำงานประสานกบเอนจโอสายสาธารณสขดวยแลว

ยงทำใหการตอสของภาคประชาสงคมดานสาธารณสขมพลงมาก”

บทเรยนจากการใชทรพยากรของภาครฐ เพอนำมาสนบสนนการ

เคลอนไหวเพอสรางความเปนธรรมในระบบสขภาพของชมรมแพทย

ชนบท ทำใหหมอสภทรคดวา ขบวนการประชาชนควรจะใชประโยชน

จากทรพยากรของภาครฐใหมากกวานในการเคลอนไหวเพอเรยกรอง

ความเปนธรรม

“ผมฝนอยากใหมการตงองคกรทนำภาษของประชาชนมาสนบ

สนนการขบเคลอนของภาคประชาสงคม เหมอนกบทสภาพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตเอาภาษประชาชนไปหลายพนลานตอป เพอ

ไปทำงานทสนบสนนการลงทน โครงการทสภาพฒนฯ คดนนลวนแตเปน

ประโยชนกบนกลงทน”

“รฐเกบภาษจากประชาชนไปมากมาย ถงเวลาแลวทเราจะเอาเงน

ตรงนนมาจดตงองคกรทสนบสนนการขบเคลอนของภาคประชาชน

เพราะถาปลอยใหประชาชนสกนกระเตาะกระแตะแบบนกคงไปไมรอด

องคกรทวานจะทำหนาทสนบสนนการทำหนาทตรวจสอบการทำงานของ

ภาครฐ หรอใหเงนอดหนนทำวจยเพอนำมาคดงางกบขอมลอไอเอของ

ภาคเอกชน องคกรนจะเปนกลไกสำคญททำใหเกดความเปนธรรมใน

สงคมระยะยาว”


Õπ—πµå ‡¡◊Õß¡Ÿ≈‰™¬ ª√–∏“π‡§√◊Õ¢à“¬ºŸâµ‘¥‡™◊ÈÕ‡Õ™‰Õ«’/‡Õ¥ å ¿“§‡Àπ◊ÕµÕπ∫π

กอนหนาทจะรวาตวเองตดเชอเอชไอว อนนต เมองมลไชย เปน

พนกงานบรษทคนหนงทไมเคยสนใจเรองความเปนธรรมในสงคมหรอการ

เคลอนไหวภาคประชาชน แตเมอเขาปวยเรอรง และผลการตรวจเลอดเมอ

ตนปï พ.ศ.2544 พบวาเขาเปนผตดเชอ อนนตกเรมศกษาหาความรตางๆ

เกยวกบยาตานไวรส การดแลรกษาตวเอง สทธดานการรกษาพยาบาล

เมอรแลวกนำความรนนถายทอดใหกบเพอนทตดเชอคนอนๆ ในอำเภอ

แมพรก จงหวดลำปาง จากนนจงขยายวงกวางไปสกลมผตดเชอในจงหวด

ภาคเหนอตอนบน และทวประเทศ

µÕππ’È‡√“ ‰¡à‰¥â Ÿâ°—∫√—∞∫“≈‰∑¬

Õ¬à“ß‡¥’¬« ·µàµâÕß Ÿâ°—∫√—∞∫“≈·≈– ∫√‘…—∑¬“µà“ß™“µ‘¥â«¬ ‡æ√“–‡¢“ “¡“√∂

°¥¥—π√—∞∫“≈‰∑¬„Àâ∑”À√◊Õ‰¡à∑” π‚¬∫“¬Õ¬à“ß„¥Õ¬à“ßÀπ÷Ëß∑’ËÕ“®

¡’º≈°√–∑∫°—∫ºŸâµ‘¥‡™◊ÈÕ ‡Õ™‰Õ«’/‡Õ¥ å‰¥â


อนนตเขาใจปญหาและความไมเปนธรรมทผตดเชอไดรบอยาง

ถองแท เพราะเขาเองกเปนผตดเชอคนหนง เขารซงวายาตานไวรสราคา

แพงแคไหน รวาโรคฉวยโอกาสทเกดจากการไมไดรบยาตานไวรสบนทอน

สขภาพเพยงใด รถงความทอแทจากการถกกดกนเขาทำงานหรอถก

รงเกยจจากสงคม รวาผตดเชอไมไดรบความเปนธรรมอยางไรบางใน

ระบบสขภาพ

ชวงแปดปïทผานมา เขารวมเคลอนไหวเพอสทธของผตดเชอ

รวมทงสทธของคนยากไรในการเขาถงการรกษาพยาบาลมานบครงไมถวน

สำเรจบาง ลมเหลวบาง และวนนเขายงคงตอสอยทงในบทบาทของ

ผตดเชอคนหนง ในบทบาทของประธานเครอขายผตดเชอเอชไอว/เอดส

ภาคเหนอตอนบน และในบทบาทของสมาชกสภาทปรกษาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต

ตอไปนเปนถอยคำของอนนต ทพดเรองความไมเปนธรรมทาง

สขภาพ และบทเรยนการตอสเพอความเปนธรรมของผตดเชอเอชไอว

“รฐไมเคยสรางระบบสขภาพใหประชาชนเลย นคอรากฐานของ

ความไมเปนธรรมทางสขภาพ ระบบตางๆ ทเรามอยตอนน เชน ระบบหลก

ประกนสขภาพถวนหนาหรอบตรทอง 3 ลวนไดมาจากการเรยกรองของ

ประชาชนทงสน กอนหนานคนทไดรบการดแลดานการรกษาพยาบาล

อยางดมแตขาราชการเทานน ตอมาลกจางในระบบประกนสงคมกเรมได

สทธประโยชน ซงเขากตองเสยคาใชจายเองดวย แตชาวบานทไมอยใน

ระบบใดเลยนน ไมมหลกประกนอะไรเลย เราถงตองลกขนมาเรยกรองให

มพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต”

“เมอพดถงความไมเปนธรรมทผตดเชอไดรบ ผมจะคดถงเรองบตร

ทองเปนอยางแรก ตอนทพ.ร.บ.หลกประกนสขภาพแหงชาตมผลบงคบใช

(ป พ.ศ.2545) คนอนๆ ไดประโยชนจากบตรทองหมด แตผตดเชอยงไมได

รบสทธเตมท เพราะบตรทองไมครอบคลมยาตานไวรสเอชไอว เรามสทธ

รกษาเ©พาะโรค©วยโอกาสเทานน เรองนสะเทอนใจมาก เพราะเครอขายผ

ตดเชอเปนกำลงสำคญกลมหนงในการตอสเรยกรองหลกประกนสขภาพ

มาตลอดตงแตสมยรฐบาลทกษณ แมวาจะมระบบหลกประกนสขภาพแลว

แตรฐกยงจำกดจำนวนผตดเชอทจะไดรบยาตานไวรสแคปละสองหมนคน

บาง หาหมนคนบาง ทงทมคนรอกนยาตานฯ เปนแสน 4”

“เราเรยกรองระบบประกนสขภาพมา เพอใหเกดประโยชนกบคนทก

คนในสงคม แตเรากลบเปนคนทไมไดรบสทธประโยชนอยางเตมทเสยเอง

จงตองลกขนมาตอสอกรอบ เพอใหบตรทองครอบคลมยาตานฯ ดวย

ระหวางทเราเรยกรองนน คนกลมอนๆ กไมคอยสนใจเรา มแตองคกร

พฒนาเอกชนดานเอดสดวยกนเทานนทตอสดวยกน ตอนนนพวกเราก

รสกโกรธและนอยใจเหมอนกน แตกคดวา เราเดนมาไกลพอสมควรแลว

ไดกÆหมายมาแลว เพยงแตตองสตอไปเทานน เรามกำลงใจทจะตอส เพราะ3 ตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ.2545 มาตรา 5 กำหนด

ให บคคลทกคนมสทธไดรบบรการสาธารณสขทมมาตรฐานและมประสทธภาพ

ตามทกำหนดในพระราชบญญต ผมสทธในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา คอ

บคคลทมสญชาตไทย มเลขประจำตวประชาชน 13 หลก และไมมสวสดการดาน

การรกษาพยาบาลอนใดทรฐจดให

4 ตามหลกการรกษา ผตดเชอทมภมคมกน (CD4) นอยกวา 250 เซลล/ลกบาศก

มลลเมตร อยในเกณ±ทจะตองรบยาตานไวรส


เหนวาเพอนทกนยาตานฯ เขามคณภาพชวตทดขน แขงแรงขน ไมเปน

ภาระสงคม เมอเขาแขงแรง เขากสามารถทำงานหาเลยงครอบครวได เรา

เรยกรองอยถงสามป กวาทยาตานไวรสจะไดรวมในสทธบตรทองกเดอน

ตลาคม พ.ศ. 2548”

ปจจบนนมตวเลขผตดเชอ 600,000 คน ในจำนวนนม 200,000 คน

ทไดรบยาตานไวรส ซงนบวาครอบคลมรอยละ 100 ของผทตองไดรบยา

“ตอนนนรฐบาลใหเหตผลทไมยอมรวมยาตานไวรสไวในระบบบตรทอง

วางบประมาณไมเพยงพอ เพราะยาตานฯ ราคาแพง เรากเสนอวา รฐตอง

มการจดการบางอยาง เชน ประกาศซแอลยา 5 แตรฐบาล (ทกษณ ชนวตร)

กลบอางวา การประกาศซแอลยาจะกระทบตอความสมพนธระหวาง

ประเทศ ซงสะทอนใหเหนวารฐบาลไทยสนใจเรองความสมพนธกบตาง

ประเทศมากกวาชวตคนไทย ทงทจรงๆ แลว ถาปลอยใหผตดเชอไมไดรบยา

ตานฯ รฐอาจตองเสยเงนสำหรบการรกษาความเจบปÉวยจากโรค©วยโอกาส

และเสยรายไดจากการทผตดเชอไมสามารถทำงานไดเปนเงนจำนวนมาก”

หลงจากมระบบประกนสขภาพถวนหนา และยาตานไวรสถกบรรจ

อยในบญชยาสำหรบผมสทธในบตรทอง คนภายนอกอาจจะรสกวา

สถานการณของผตดเชอนาจะดขน ซงอนนตบอกวา “ดขนมาระดบหนง

แตความไมเปนธรรมกยงมอย”

“ความไมเปนธรรมทผตดเชอเจอในปจจบนมอยสองเรองหลกๆคอ

การเลอกปฏบต ยงมหนวยงานรฐบางแหงทไมยอมรบผตดเชอเขาทำงาน

แมแตสำนกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอนเอง กยงมระเบยบไมรบ

ùผปÉวยโรคตดตอรายแรงû เขาทำงานการเลอกปฏบตยงมาในรปแบบอน

อกดวย เชน บรษทประกนชวตไมรบทำประกนใหผตดเชอหรอเดก

ทตดเชอจากพอแม และเยาวชนทเปนผตดเชอรายใหมจะมปญหาในเรอง

การศกษาทนทปญหาเลอกปฏบตและกดกนผตดเชอนเปนปญหาทมมา

ตงแตตน จนถงตอนนกไมไดนอยลงเลย เพยงแตไมคอยมใครพดถงแลว

เทานนเอง”

“ปญหาอกอยางหนงคอ การเขาถงยา แมจะมการประกาศซแอลยา

สองตว แตเรากตองตอสเพอใหมการขยายอายซแอลตอ เพราะเมอระยะ

เวลาการประกาศซแอลหมดลง รฐกจะตองซอยาราคาแพงทมสทธบตรอก

เราจงพยายามผลกดนใหมการขยายอายซแอลโดยไมระบปทสนสด”

นอกจากปญหาความไมเปนธรรมจะยงคงมอยแลว อนนตมองวา

ปญหายงยากขนดวย

“เราตองเรยนรเรองยากๆขน เมอกอนนเราอาจจะแคตอสกบ

ทศนคตการกดกนของสงคมการเขาไมถงยาตานไวรสแตตอนนเราตอง

มาเรยนรเรองสทธบตรยามาตรการซแอลผลกระทบจากขอตกลงการคา

ระหวางประเทศสมาชกเครอขายผตดเชอสวนมากเปนชาวบานธรรมดาๆ

เรยนไมสง แตเราตองพยายามทำใหทกคนเขาใจตรงกนใหไดวา เอøทเอ

มผลอะไรกบผตดเชอ ซแอลชวยอะไรเราได เพอใหเขาเขาใจถงวตถประสงค

และแนวทางของการตอส”

5 Compulsory Licensing (CL) หมายถง มาตรการบงคบใชสทธเหนอสทธบตร

ยา เปนมาตรการทกำหนดไวใน พ.ร.บ.สทธบตร ซงเปนมาตรการทสอดคลองกบ

ขอตกลงการคาทเกยวกบทรพยสนทางปญญา (TRIPS) ซงใหประเทศสมาชกม

อำนาจผลตหรอนำเขายาทตดสทธบตรไดในกรณจำเปนเรงดวน เกดวกฤตดาน

สาธารณสข หรอเพอประโยชนสาธารณะทมใชการคา ปï 2549 การใชสทธซแอลยา

โรคหวใจและยาตานไวรสเอดสของประเทศไทยปï 2550 และ 2551 ทำใหรฐบาล

ไทยสามารถซอยาสตรสามญในราคาถก ทำใหเกดการขยายโอกาสแกผปวยทไม

สามารถเขาถงยาราคาแพงได


“ผตดเชอไมไดสกบรฐบาลไทยอยางเดยว แตตองสกบรฐบาลของ

ประเทศมหาอำนาจและบรษทยาตางชาตดวย เพราะเขาสามารถกดดน

รฐบาลไทยใหทำหรอไมทำนโยบายอยางใดอยางหนงทอาจมผลกระทบ

กบผตดเชอได โดยใชประเดนเรองการคาเปนเครองกดดน เชน ในการ

เจรจาเรองเอøทเอ อเมรกาตองการใหมการขยายอายสทธบตรยา และ

หามการประกาศซแอล เปนตน”

ในขณะทปญหายากขน สมาชกของเครอขายกลบดจะออนแรงลง

ซงทำใหอนนตกบทมงานตองคดหาวธทจะสรางความเขมแขงของเครอ

ขายขนมาอกครง

“เราพบวาในชวงสองสามปมาน ผตดเชอไมคอยกระตอรอรนในการ

ตดตามความเคลอนไหวและการปกปÑองสทธของตวเองอาจเปนเพราะ

ระบบการรกษาเรมดขนและลงตวมากขนทำใหเขาสามารถดำเนนชวตได

ตามปกตพอสมควรสขภาพดขนเพราะไดรบยาตานภายใตระบบประกน

สขภาพถวนหนา อกสวนหนงอาจเปนเพราะปญหาเศรษฐกจททำใหการ

รวมกลมไมเขมแขงเหมอนเดมคาครองชพสงขนคาแรงนอยทำใหทกคน

ไมสามารถหาเวลามารวมกลมกนทำกจกรรมหรอแลกเปลยนพดคยได”

ปญหาขาดคนทำงานน สงผลกระทบตองานของเครอขายฯ พอ

สมควร โดยเฉพาะอยางยงงานดานการรณรงคปÑองกนการตดเชอ ซงเปน

งานทเครอขายฯ ใหความสำคญมากขนในปจจบน

“เราหนมาเนนเรองการทำงานในเชงปÑองกน เพอลดจำนวนผตดเชอ

รายใหมใหเหลอนอยทสด เพราะถาผตดเชอเยอะขนทางภาครฐกจะอาง

ไดวาคาใชจายในการดแลรกษาสงขนงบประมาณไมพอเขาอาจจะตดงบ

ประมาณในการดแลเราลง เรากตองคอยวงหาระบบทจะมารองรบผตดเชอ

ทเพมขนอก สวนหนงททางเครอขายผตดเชอตองมาทำงานดานรณรงค

ปÑองกนการตดเชอมากขน เปนเพราะหนวยงานรฐไมทำหนาทตรงน

ทดพอ”

“ขอเสนอแนะตอรฐบาลตอนนคอ ตองมาดแลการตดเชอในเดกและ

เยาวชนใหมาก นายกอภสทธ เวชชาชวะ เคยประกาศใหนโยบายดานเดก

และเยาวชนเปนนโยบายหลก เพราะ©ะนนนายกฯ ควรมานงเปนประธาน

คณะกรรมการเอดสชาตดวยตวเอง เพราะวนนเยาวชนอาย 15-24 ป

เปนกลมใหญของผตดเชอรายใหม ทมจำนวน 15,000-16,000 รายตอป”

“กลมแรงงานขามชาตทเปนผตดเชอ นบวาเปนกลมทนาเปนหวง

ทสดอกกลมหนง เพราะเขายงเขาไมถงยาตานไวรส” อนนตกลาว

สำหรบขอเสนอตอการแกปญหาความไมเปนธรรมทผตดเชอไดรบ

นน อนนตบอกวา จะตองเรมตนจากการมกระบวนการใหผตดเชอได

สะทอนความคดเหน สะทอนปญหา และบอกความตองการของเขา

“การพดกนกวางๆวาอยากเหนประเทศไทยเปนอยางไรนน ไมชวย

แกปญหา ถงเวลาแลวทเราจะตองมการแยกแยะปí≠หาและความ

ตองการเปนกลมÊ ไป เพราะคนแตละกลมมปí≠หาไมเหมอนกน

แมแตภายในกลมºตดเชอเองกมปí≠หาไมเหมอนกน เชน กลมเดก

กลมคนวยทำงาน กมปญหาตางกน รฐตองเรมตนจากการหาขอมลปญหา

และความตองการทแทจรงของแตละกลมกอน”


™—™«“≈¬å ∑Õß¥’‡≈‘» ∑’Ëª√÷°…“§≥–°√√¡°“√ª√– “πß“πÕß§å°√æ—≤π“‡Õ°™π ¿“§‡Àπ◊Õ

ชชวาลย ทองดเลศ เพงไดรบเลอกเปนเลขาธการสภาการศกษา

ทางเลอก ในการประชมสมชชาการศกษาทางเลอกทกรงเทพฯ เมอปลาย

เดอนสงหาคม พ.ศ.2553 ซงเปนบทบาทลาสดทนกพฒนาเอกชนอาวโส

ผนเตมใจรบมา เพราะเขาเชอวา “งานพฒนาจะยงยนได กตอเมอมนตง

อยบนฐานความรและภมปญญาดงเดมของสงคม” แตระบบการศกษาไทย

ทผกขาดโดยกระทรวงศกษาธการไมไดตงอยบนหลกการน แถมยงพยายาม

ตดรากคนจากชมชนอกดวย

°“√∑’Ë™“«∫â“π “¡“√∂¥”√ß™’«‘µÕ¬Ÿà°—∫

§«“¡‰¡à‡ªìπ∏√√¡∑’Ë‡¢“‰¥â√—∫ æ√âÕ¡°—∫≈ÿ°¢÷ÈπµàÕ Ÿâ‰ª¥â«¬ ∑”¡“À“‡≈’È¬ß™’æ‰ª¥â«¬‰¥âπ—Èπ

π—∫«à“‡ªìπ§«“¡ ¡À—»®√√¬å

ภาพจาก http://cymthaivolunteer.wordpress.com/


ชชวาลยเปนคนกาญจนบร พอเรยนจบมหาวทยาลยในปï พ.ศ.2523 ก

ทำงานเปนผประสานงานพฒนาชนบทภาคอสาน ของมลนธโกมลคมทอง

จากนนมาทำงานทมลนธอาสาสมครเพอสงคมอยหนงปï กเดนทางขน

เหนอไปเปนเจาหนาทของสำนกงานการเกษตรภาคเหนอ แลวจากนนก

ทำงานกบชมชนภาคเหนอเรอยมา

ถานบดคราวๆ จากปïทเขาเปนเจาหนาทของมลนธโกมลคมทอง ก

เปนเวลา 30 ปïแลวทชชวาลยทำงานกบชาวบาน

“ความไมเปนธรรมทชาวบานเจอในยคแรกๆ คอการเอารดเอาเปรยบ

ของพอคา หรอผมอทธพลในทองถนและขาราชการ ผมยงจำเหตการณท

ทงหวชาง จงหวดลำพน ไดวา มชาวบานทงอำเภอมารวมตวกนเมอป

พ.ศ.2527 เพอขอใหยายผกำกบสถานตำรวจในทองทคนหนง เพราะนาย

ตำรวจคนนไปจบกมชาวบานทเขาไปตดøóนในปÉา เพอมาเตรยมทำคลอด

ใหเมยทกำลงทองแก นแสดงใหเหนวาการตอสกบขาราชการมมาตงแต

สมยโนนแลว”

“กÆหมายและนโยบายทไมเปนธรรม กสรางปญหาใหกบชาวบานมา

ตงแตชวงแรกๆ โดยเ©พาะกÆหมายปÉาไม เพราะทางเหนอมทดนนอยมาก

มทราบลมแค 10 เปอรเซนต ทดอน 30 ทภเขา 60 เปอรเซนต ชาวบาน

จงมระบบการผลตแบบไรหมนเวยนในปÉา ซงรฐบอกวาผดกÆหมาย

นอกจากนยงมโครงการขนาดใหญทไปแยงทรพยากรธรรมชาตในชมชน

สงผลตอการดำเนนชวตของชาวบาน เชน การสรางเขอนและนคม

อตสาหกรรม”

“อคตทมตอชาวบาน-ชาวเขาหรออาจเรยกวาเปน ùการกดทบทาง

วาทกรรมûกรนแรงมากอคตทวานม เชน เชอวาชาวเขาคอผทำลายปÉา

ชาวบานโง ไมมความร ไมมการศกษา วาทกรรมเหลานกดทบจนทำให

ชาวบาน รสกดอย และนำมาสการไมตระหนกในสทธของตวเอง”

“ความไมเปนธรรมอกประการหนง ทเปนความไมเปนธรรม ùแบบ

นมๆû แตสงผลกระทบในระดบลกและรนแรงยงกวาเรองใดๆ คอ การ

ทำลายรากทางวฒนธรรมของชมชน ซงเกดมาตงแตสมยรชกาลท 5 แลว

เชน การบงคบใหคนทกคนใชภาษาไทย เผาภาษาพนเมองทง ยดคมภร

ใบลาน ใครพดภาษาทองถนจะถกลงโทษ สงนเปนความไมเปนธรรมใน

ระดบทลกมาก เพราะเปนการทำลายสทธทางวฒนธรรม ทำลายศกดศร

ความเปนมนษย แตสงคมไมคอยมองเหนเรองนวาเปนเรองใหญ”

เวลาเปลยน แตความไมเปนธรรมเหลานไมเปลยน และไมหายไปไหน

แตสงทเปลยนไปในมมมองของชชวาลยกคอ การลกขนมาตอสของผทไม

ไดรบความเปนธรรม เพราะปญหาทหมกหมมมายาวนาน ทำใหชาวบาน

หมดความอดทนจนตองออกแรงเรยกรองความเปนธรรม

ในการตอส ชาวบานไดพสจนใหเหนวา วถชวต ความคด แบบแผน

ในการจดการทรพยากรธรรมชาตของเขานน ชวยแกปญหาทมอยได เชน

การจดการปาชมชน การทำการเกษตรผสมผสาน การดแลสขภาพแบบ

องครวมโดยใชสมนไพรพนบาน ฯลฯ เรองราวเหลาน ทำใหชาวบานท

เคยถกกดทบจากวาทกรรมของรฐมความมนใจในตวเองมากขน

แตการตอสกมกจะมาตดขดทขอกฎหมาย ซงกำหนดจากสวนกลาง

และไมสอดคลองกบสภาพความเปนจรงในพนท ดวยเหตน จงเกด

ปรากฏการณทภาคประชาชนเสนอกฎหมายใหมๆ ทคดวาจะสรางความ

เปนธรรมใหเกดขนในสงคมเพอสกบกฎหมายเดม


“องคกรภาคประชาชนทสในประเดนตางๆ เจอปญหาเดยวกนหมด

คอ กÆหมายทไมสอดคลองกบพนท และกดทบชาวบาน ดงนนวธการตอส

กคอ เชอมโยงกนเปนเครอขายภาคประชาชน-นกวชาการ-เอนจโอ เพอ

ผลกดนกÆหมายใหมทเกดจากฐานความรของชมชน เชน พ.ร.บ.ปÉาชมชน

พ.ร.บ.หลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ร.บ.คมครองพนธพช พ.ร.บ.การ

แพทยแผนไทย เปนตน”

“การผลกดนกÆหมายเหลานสำเรจไดยาก พ.ร.บ.ปÉาชมชนกยงคาง

อยในสภาฯ แตการตอสนไมสญเปลา เพราะมนทำใหสงคมเขาใจ และ

ยอมรบสทธในการจดการปÉาของชาวบานมากขน หนวยงานรฐเองกไม

กลาอพยพคนออกจากปÉาเหมอนเมอกอน ซงนบวาเปนการเตบโตในแง

สทธของชาวบาน”

การตอสของภาคประชาชนนน เรมตนเรยกรองจากประเดนของใคร

ของมน แลวพฒนาการสการยกระดบใหเปนปญหาเชงโครงสราง จากการ

เรยกรองในประเดนรปธรรมเปนเรองๆ เชน คดคานการสรางเขอน

คดคานการประกาศเขตอทยานทบททำกน ราคาพชผลการเกษตรตกตำ

ภาคประชาชนเรมพดถงโครงสรางใหญทรวมศนยอำนาจอยทสวนกลาง

ทเปนตวสรางความไมเปนธรรม

“ระบบการปกครองทรวมศนยอำนาจอยทสวนกลางนน กอใหเกด

ความไมเปนธรรมอยางรนแรงและกวางขวาง ความไมเปนธรรมในการ

จดการทรพยากรธรรมชาตกเปนผลมาจากการรวมศนยอำนาจ รฐสวน

กลางพยายามจะชวงชงทรพยากรในทกดาน ถาชาวบานตอสอยางเขมแขง

ยนหยดเรยกรองใหมการเปลยนแปลง ในทสดสวนกลางกจะตองเปลยน”

“ถาลดการรวมศนยลง ลดอำนาจตรงกลาง แลวเพมอำนาจใหทองถน

มากขน เชอวาปญหาความไมเปนธรรมจะไดรบการแกไขดขน”

ไมวาการเปลยนแปลงโครงสรางการรวมศนยอำนาจจะยากสกเพยงไหน

หรอความไมเปนธรรมจะซบซอนขนอยางไร ชชวาลยกยงเชอวา ชาวบานม

ความเขมแขงพอทจะยนหยดตอส เหมอนกบทพวกเขาไดตอสมาแลว

หลายสบปï

“การทชาวบานสามารถดำรงชวตอยกบความไมเปนธรรมทเขาไดรบ

ลกขนตอส ไปดวย ทำมาหาเลยงชพไปดวยไดนน นบวาเปนความ

มหศจรรย ถาคนอนเจอแบบน คงตายไปแลว แตชาวบานจะคดวาปญหา

ยอมมเปนธรรมดา และเขากตองสกบมนหรออยกบมนใหได ความเขมแขง

เชนนเกดขนเพราะชาวบานมระบบวฒนธรรม มความเปนชมชนทดแลกน

เหมอนพนอง มหลกปรชญา ศาสนา วฒนธรรมประเพณ ทเสรมความเขม

แขงของเขาอยตลอดเวลา” ชชวาลยตงขอสงเกต

สำหรบงานดานการศกษา ชชวาลยบอกวาเขาเรมหนมาใหความสำคญ

และทำงานในเรองนอยางจรงจง เพราะเหนวาการศกษาทมรากฐานมา

จากภมปญญาทองถน เปนหนทางหนงทจะแกปญหามากมายทมอยใน

สงคมของเราได นอกจากนเขายงเหนวา มความจำเปนอยางเรงดวนทจะตอง

แกไขความไมเปนธรรมทดำรงอยในระบบการศกษาไทยในปจจบนดวย

“ปญหาของระบบการศกษาไทยเปนปญหาทลกมาก ระบบการศกษา

ไทยไดเปลยนวธคด เปลยนวถชวต ตดรากผเรยนออกจากชมชน แลวปลก

ฝงความคดใหมใหแตละคนเปนปจเจก ยดถอตวเองเปนใหญ แกงแยงแขง

ขนกน คดหาทางแปรทรพยากรธรรมชาตเปนตวเงน ทำใหคนกลายเปน

เสรชนทขนตอโลกาภวตน ทำลายความเปนมนษย”

“จากประสบการณททำงานกบชมชนมา ไดบทเรยนวางานพฒนาชมชน

จะยงยนได ตองตงอยบนฐานความรและภมปญญาของชมชนนน การแก

ปญหาใดๆ กตามทเกดจากองคความรเดม จะเปนการแกปญหาทยงยน”


ชชวาลยทำใหหลกการดงกลาวเปนรปธรรมโดยการจดตง “โรงเรยน

สบสานภมปญญาลานนา” ขนทจงหวดเชยงใหม เพอเปนแหลงรวบรวม

และประมวลความรจากปราชญชาวบานทงหลาย แลวนำไปถายทอดให

คนรนใหมเปนการพฒนาความร

แตการจะเปลยนแปลงระบบการศกษาไทยไดนน การตงศนยการ

เรยนรหรอโรงเรยนทางเลอกเพยงอยางเดยวนนไมเพยงพอ จำเปนจะตอง

ทำงานเคลอนไหวเชงนโยบายดวย

“ตอนนกระทรวงศกษาธการแยงสทธและอำนาจในการจดการศกษา

ไปอยในมอของเขาหมดเลย ผกขาดความเปนผเชยวชาญดานการจดการ

ศกษาอยคนเดยว เหมอนกรมปÉาไมทผกขาดการจดการปÉา คนททำงาน

ดานการศกษาทางเลอกจงเรมรวมเปนเครอขาย และรวมกนนยามคำวา

ùการศกษาû เสยใหม

การศกษาไมใชการสอนคนเพอใหสอบแขงขน แลวไดปรญญาไป

ทำงาน แตการศกษาหมายถง กระบวนการเรยนรททำใหคนเขาถงความ

เปนมนษยทแทจรง รจกตวเอง เคารพตนเองและคนอน เคารพธรรมชาต

เคารพความหลากหลาย สอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมของ

แตละพนท

เรองการศกษาเปนเรองละเอยดออน และมมายาคตอยหลายเรองท

เราตองคอยๆ แกไป เหมอนทเราเคยตอสกบมายาคตทวา ชาวเขาทำลาย

ปÉา-ชาวบานโงนนละ ตอนนเราตองมาแกมายาคตทวา คนตองเขาเรยน

หนงสอในโรงเรยนเทานนถงจะมความร ตองไดรบปรญญาแลวถงจะม

งานทำ หรอคนทไดเขาสระบบการศกษาเทานนถงจะไดรบการยอมรบ ซง

เราคดวาไมจรง คนทไมไดเรยนในโรงเรยน แลวมชวตทด ทำมาหาเลยงชพ

ไดดมเยอะแยะ”

ปญหาความไมเปนธรรมในระบบการศกษา เกดจากการทกระทรวง

ศกษาฯ และสงคมไทยโดยรวม เอามหาวทยาลยและความสำเรจทางวชา

การเปนตวตง ซงเมอเปนเชนน คนสวนใหญจงกลายเปนคนทไมประสบ

ความสำเรจภายใตนยามน

“คนทไดเรยนมหาวทยาลยมแตคนทฐานะด มเงนเรยนกวดวชา ม

อปกรณการศกษาพรอม ระบบนเออใหคนเพยงกลมเลกๆ เขาถงความ

สำเรจทางการศกษาได นนบเปนความไมเปนธรรมทหนกหนามาก เราตอง

เปลยน∞านคดใหมวา การ»ก…าเกดขนไดทกท อยทไหนกเรยน

จากตรงนนเรยนไดทกเวลาทกท เรยนไดจากทกคนเรยนเพอให

พงตนเองไดเพอใหแกปí≠หาชมชนและสงคมใหได” ชชวาลยกลาว

168 | เรมทชวตจตใจ168 | เรมทชวตจตใจ คำเชญ 169

คำ‡™ญ

สงคมปจจบนมความซบซอนมากขนกวาเดม ความเปนธรรม-ในฐานะ

ปญหาเชงโครงสราง-ยงทวคณความสลบซบซอนเพมขนไปอก

ความรเชงเดยว-ในฐานะของผชำนาญการ-ยอมรบในขอจำกดของ

ตนเองวาไมอาจแกไขปญหาโครงสรางทซบซอนในปจจบนนได

ความเจบปวย/สขภาวะของผคนในสงคมเปนเรองเชงโครงสราง แต

โครงสรางนหนาตาเปนอยางไรนน ยอมเปนหนาทของนกวชาการทจะ

ตองทำเรองนใหประจกษตอตาและตอใจของผคน โดยเฉพาะประเดนวา

ดวยความไมเปนธรรมทางสขภาพ ซงตองอาศยสรรพกำลงจากสหสาขา

วชาการเขามาคลคลายองคความรนใหปรากฎ เพอสรางความเขาใจตอ

ปญหา และพยายามหาแนวทางแกไขผานโครงสราง

เครอขายถมชองวางทางสงคม (SIRNet) ประกอบดวยหวหอกทาง

วชาการจากสายสงคมศาสตรอยางสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย และสายสขภาพอยางสำนกงานพฒนานโยบายสขภาพ

ระหวางประเทศ ซงในเบองตนกพยายามทำงานรวมกนอยางหนกหนา

สาหสพอควร ในการทจะกาวขามพรมแดนความรของตนไปเรยนรและ

เชอมโยงกบอกฝาย ภายใตการสนบสนนจากฐานขอมลวชาการขนาดใหญ

ของสถาบนวจยระบบสาธารณสข และหนงสอเลมนกเปนความพยายาม

หนงของการเรมตนเชอมโยงทางความคดของทงสองฝòง

แตองคความรเพยงอยางเดยวไมแกปญหา การเปลยนแปลงเชง

โครงสรางจำตองอาศยเจตนารมณรวมกนของผคนในสงคม และแปร

เปลยนเจตนารมณนใหเปนปฏบตการ แนวหนาอยางสำนกงานคณะ

กรรมการสขภาพแหงชาต กตองพยายามหาทางเชอมโยงองคความรกบ

ปฏบตการทางสงคม ใหเกดพลงหนนเนองสการเปลยนแปลงเชงนโยบาย

ซงเนนไปทนโยบายสาธารณะแบบมสวนรวมจากทกภาคสวน โดยม

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพเปนกองหลง ชวยหนน

เสรมการสรางเครอขายและการสอสาร เพอทำใหผคนในสงคมเกด

เจตนารมณรวมกน

ดเหมอนวาแนวคดการออกแบบ “กลไก” เพอใหเกดการทำงานรวม

กนแบบเครอขาย เชอมโยงพลงความรทงสายสงคมและสายสขภาพเขาส

ปฏบตการทางสงคม และยกระดบเขาสการขบเคลอนนโยบายสาธารณะ

ในวงกวาง จะดสมบรณและสอดคลองกนดกบทฤษฎวาดวยความเปน

ธรรมทางสงคมและสขภาพ แตหลงจากเรมเชอมโยงสนามพลงไปเกอบปïก

พบวา หวใจของปฏบตการขบเคลอนเรองความเปนธรรมทงทางสขภาพ

และสงคมน กลบเปนเรองของ “ชวตจตใจ” ของคนกลมเลก-เลกกลมหนง

ทมารวมงานกน ไมตางกนเลยกบเรองราวของผคนทตอสเพอความเปน

ธรรมในหนงสอเลมน สงนนาจะเปนเครองตอกยำยนยนวา ปฏบตการ

เรองความเปนธรรมในสงคมนนกอเกดขนจากชวตจตใจ

เครอขายถมชองวางทางสงคม ขอปวารณาตวเองเปนฐานกลไก

ทมชวต เพอรองรบเจตนารมณในการทำงานขบเคลอนเพอเปลยนแปลง

สงคมเชงโครงสราง จงขอนอมเชญ “ชวตจตใจ” ของกลยาณมตรผรก


ความเปนธรรมทกทาน เขารวมปฏบตการถมชองวางทางสงคมผาน (1)

การสรางองคความรวาดวยปจจยสงคมกำหนดสขภาพและขอเสนอแนะ

เชงนโยบาย (2) การขบเคลอนนโยบายสาธารณะอยางมสวนรวมจาก

ทกภาคสวน และ (3) การสอสารสรางความตระหนกรทางสงคมถงคาใช

จายทแทจรงของความเหลอมลำ-เพอนำไปสความเปนธรรมทางสขภาพ

และสงคมรวมกน

ชลนภา อนกล

ผประสานงานเครอขายถมชองวางทางสงคม

เริ่มที่ชีวิตจิตใจ:...

Documents