Γραμματική-της-Αρχαίας-Ελληνικής-Γλώσσης

Γραmicromicroατική τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Α Αριθmicroός των ουσιαστικών

Οι αριθmicroοί των ουσιαστικών όπως και των άλλων πτωτικών είναι τρεις ο ενικός ο δυϊκός και ο πληθυντικός

Στο δυϊκό (που δεν τον έχει η νέα ελληνική) ήταν εύχρηστα στην αρχαία και microάλιστα στην αττική διάλεκτοκυρίως τα ουσιαστικά που δηλώνουν πράγmicroατα που από τη φύση τους αποτελούν ζεύγη τὼ ὀφθαλmicroὼ (=οι δύοοφθαλmicroοί) τὼ πόδε (=τα δύο πόδια) τὼ χεῖρε (=τα δύο χέρια) Επίσης ο δυϊκός συνηθιζόταν για δύο πρόσωπαζώα ή πράγmicroατα που ήταν γνωστό ότι ήταν δύο (και αναφερόταν microαζί) ή χρησιmicroοποιούνται κατά δύο ζεύγη τὼἀδελφὼ (=οι δύο αδελφοί) τὼ Διοσκούρω (=οι δύο Διόσκουροι) τὼ βόε (=τα δύο βόδια) κλπ

Β Κλίση των ουσιαστικών

1 Ουσιαστικά της α΄ κλίσης (αρσενικά και θηλυκά)

11 Πρωτόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά

Ενικός Πληθυντ ΔυϊκόςΑρσενικό Θηλυκό Αρσ-Θηλ Αρσ-Θηλ

ον -ᾱς -ης -ᾱ -ᾰ -η -αι -ᾱγεν -ου -ου -ᾱς -ᾱς ή -ης -ης -ων -αινδοτ -ᾳ -ῃ -ᾳ -ᾳ ή ῃ - ῃ -αις -αιναιτ -ᾱν -ην -ᾱν -ᾰν -ην -ᾱς -ᾱκλ -ᾱ -η (ἢ -ᾰ) -ᾱ -ᾰ -η -αι -ᾱ

Παραδείγmicroατα

α) Αρσενικά σε ndashας ὁ νεανίαςβ) Αρσενικά σε ndashης ὁ στρατιώτης ὁ ποιητὴςγ) Θηλυκά σε -ᾱ ἡ πολιτεία ἡ σφαῖρα ἡ στρατιὰδ) Θηλυκά σε ndashᾰ (γεν ndashης) ἡ τράπεζα ἡ γλῶσσαε) Θηλυκά σε ndashη ἡ κώmicroη ἡ τιmicroὴ

12 Πρωτόκλιτα συνηρηmicroένα ουσιαστικά

Παραδείγmicroατα ὁ (Ἑρmicroέας) Ἑρmicroῆς ἡ (microνάα) microνᾶ ἡ (συκέα) συκῆ

ε+α=ηε+ου=ουε+ᾳ=ῃε+αι=αιε+ω=ωα+α=αα+αι=αια+ω=ω

Τα πρωτόκλιτα συνηρηmicroένα ουσιαστικά έχουν και microετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τύπωνΜόνο το εα στον ενικό το συναιρούν σε η ὁ Ἑρmicroέας -Ἑρmicroῆς ἡ συκέα ndashσυκῆ κλπ αλλά τοὺς Ἑρmicroέας-Ἑρmicroᾶς τὰςσυκέας-συκᾶς κλπ

2 Ουσιαστικά της β΄ κλίσης (αρσενικά θηλυκά ουδέτερα)

21 Δευτερόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά

Αρσενικό και θηλυκό ΟυδέτεροΕνικός Πληθ Δυϊκός Ενικός Πληθ Δυϊκός

ον -ος -οι -ω -ον -ᾰ -ωγεν -ου -ων -οιν -ου -ων -οινδοτ -ῳ -οιν -οιν -ῳ -οις -οιναιτ -ον -ους -ω -ον -ᾰ -ωκλητ -ε (-ος) -οι -ω -ον -ᾰ -ω


α) Αρσενικά και θηλυκά σε ndashος ὁ ἄνθρωπος ὁ ἀγρὸς ἡ νῆσος ἡ ὁδὸς

β) Ουδέτερα σε ndashον τὸ microυστήριον τὸ δῶρον

22 Δευτερόκλιτα συνηρηmicroένα ουσιαστικά

Παραδείγmicroατα ὁ (ἔκπλοος) ἔκπλους ὁ (πλόος) πλοῦς τὸ (ὀστέον) ὀστοῦν

ο+ο=ουο+ε=ουο+ῳ=ῳο+οι=οιο+ω=ωε+ο=ουε+ου=ουε+ῳ=ῳε+α=αε+ω=ωε+οι=οι

23 Αττική δεύτερη κλίση

Παραδείγmicroατα ὁ πρόνεως ὁ λεὼς ἡ ἅλως τὸ ἀνώγεων

Ενικός Πληθυντικός Δυϊκόςαρσ θηλ ουδ αρσ-θηλ ουδ αρσ-θηλ-ουδ

ον -ως -ως -ων -ῳ -ω -ωγεν -ω -ω -ω -ων -ω -ῳνδοτ -ῳ -ῳ -ῳ -ῳς -ῳς -ῳναιτ -ων -ω (ν) -ων -ως -ω -ωκλ -ως -ως -ων -ῳ -ω -ω

3 Ουσιαστικά της γ΄ κλίσης (αρσενικά θηλυκά ουδέτερα περιττοσύλλαβα)

(Περιττοσύλλαβα ονοmicroάζονται όσα ουσιαστικά έχουν στη γενική και δοτική ενικού και σε όλες τις πτώσεις τουπληθυντικού microια συλλαβή περισσότερη από την ονοmicroαστική και κλητική του ενικού)

Αρσενικά και θηλυκά ΟυδέτεραΕνικός Πληθυντ Δυϊκός Ενικός Πληθυντ Δυϊκός

ον -ς ή - -ες -ε - -ᾰ -εγεν -ος (ή ndashως) -ων -οιν -ος (ή ndashως) -ων -οινδοτ -ῐ -σῐ (ν) -οιν -ῐ -σῐ (ν) -οιναιτ -ᾰ ή ν -ᾰς ή ndashς (-νς) -ε - -ᾰ -εκλ -ς ή - -ες -ε - -ᾰ -ε


α) Φωνηεντόληκταὁ ἥρως (θἡρω-) ὁ Τρὼς ὁ ἰχθὺς ἡ δρῦς ἡ δύναmicroις τὸ ἄστυ ὁ βασιλεὺς ἡ γραῦς ἡ ἠχὼ

β) Συmicroφωνόληκταὁ κόραξ (θ κόρακ-) ἡ πτέρυξ ὁ γὺψ ὁ τάπης ἡ πατρὶς τὸ κτῆmicroα ἡ ἀκτὶς ὁ Τιτὰν ὁ Ἕλλην τὸ νέκταρ τὸ βέλοςτὸ κρέας

ΕΠΙΘΕΤΑ

1 Κλίση των επιθέτων

Τα τρικατάληκτα microε τρία γένη σχηmicroατίζουν πάντα το θηλυκό κατά την α΄κλίση (ἡ δικαία ἡ καλή) και τοαρσενικό και το ουδέτερο άλλα κατά την β΄ κλίση (ὁ δίκαιος τὸ δίκαιον γεν τοῦ δικαίου) και άλλα κατάτην γ΄κλίση (ὁ ἅπας τὸ ἅπαν γεν τοῦ ἅπαντος)

1

Τα δικατάληκτα microε τρία γένη κλίνονται άλλα κατά την β΄ κλίση (ὁ ἡ βάρβαρος τὸ βάρβαρον γεν τοῦβαρβάρου) και άλλα κατά την γ΄ κλίση (ὁ ἡ σώφρων τὸ σῶφρον γεν τοῦ σώφρονος)

2

Τα microονοκατάληκτα microε δύο γένη κλίνονται τα περισσότερα κατά την γ΄ κλίση ὁ ἡ φυγάς γεν φυγάδος - ὁἡ πένης γεν πένητος

3

2 Ανώmicroαλα επίθετα

πολύς πολλή πολύmicroέγας microεγάλη microέγαπρᾶος πραεῖα πρᾶονσῶς σῶς σῶν (ελλειπτικό έχει microόνο ονοmicro και αιτ ενικού και πληθυντικού)φροῦδος φρούδη φροῦδον (ελλειπτικό έχει microόνο ονοmicro ενικού και πληθυντικού)

ΜΕΤΟΧΕΣ

Μετοχές δευτερόκλιτες -microένος -microένη -microένον (λυόmicroενος δηλούmicroενος τιmicroώmicroενος κλπ)1Μετοχές τριτόκλιτες2

-ας -ασᾰ -ᾰν λύσας ἱστάς γράψας κλπ-είς -εῖσα -εν λυθείς γραφείς τιθείς κλπ-ούς -οῦσα -ον διδούς γνούς κλπ-ύς -ῦσα -ύν δεικνύς ἀπολλύς κλπ-ων -ουσα -ον λύων φυγών ὤν κλπ-ῶν -ῶσα -ῶν τιmicroῶν ὁρῶν κ λπ-ῶν -οῦσα οῦν δηλῶν ποιῶν microενῶν κλπ-ώς -υῖα -ος λελυκώς τεθνηκώς ειδώς κλπ-ώς -ῶσα -ώς (ή ndashός) ἑστώς τεθνεώς κ λπ

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

1 Προσωπικές ἐγώ σύ- (αυτὸς)

2 Δεικτικές οὗτος αὕτη τοῦτοἐκεῖνος ἐκείνη ἐκεῖνοὅδε ἥδε τόδετοιόσδε τοιάδε τοιόνδε ή τοιοῦτος τοιαύτη τοιοῦτοτηλικόσδε τηλικήδε τηλικόνδε ή τηλικοῦτος τηλικαύτη τηλικοῦτο

3 Οριστικές επαναληπτικές αὐτός αὐτή αὐτὸ

4 Κτητικές ἐmicroός ἐmicroή ἐmicroὸνσός σή σὸνἑός ἑή ἑὸνἡmicroέτερος ἡmicroετέρα ἡmicroέτερονὑmicroέτερος ὑmicroετέρα ὑmicroέτερονσφέτερος σφετέρα σφέτερον

5Αυτοπαθείς ἐmicroαυτοῦ ἐmicroαυτήςσεαυτοῦ σεαυτῆςἡmicroῶν αὐτῶν ὑmicroῶν αὐτῶνἑαυτοῦ ἑαυτῆςἑαυτῶν (ή σφῶν αὐτῶν) ἑαυτῶν (ή σφῶν αὐτῶν)

6 Αλληλοπαθείς ἀλλήλων ἀλλήλοις (-αις) ἀλλήλους (-ας -α)

7 Ερωτηmicroατικέςτίς τίπότερος ποτέρα πότερον (=ποιός από τους δύο)πόσος πόση πόσονποῖος ποία ποῖον (=τι λογής)πηλίκος πηλίκη πηλίκον (=πόσο microεγάλος ποιάς ηλικίας)ποδαπός ποδαπή ποδαπόν (=από ποιόν τόπο)πόστος πόστη πόστον (=τι θέση έχει σε αριθmicroητική σειρά)ποσταῖος ποσταία ποσταῖον (=σε πόσες microέρες πβ τριταῖος)

8 Αόριστες τὶς τὶὁ δεῖνα ἡ δεῖνα τὸ δεῖναἔνιοι ἔνιαι ἔνια (=microερικοί)

9 Επιmicroεριστικές πᾶς πᾶσα πᾶνἕκαστος ἑκάστη ἕκαστονἄλλος ἄλλη ἄλλοοὐδείς οὐδεmicroία οὐδέν-microηδείς microηδεmicroία microηδὲνἀmicroφότεροι ἀmicroφότεραι ἀmicroφότεραἑκάτερος ἑκατέρα ἑκάτερονἕτερος ἑτέρα ἕτερονοὐδέτερος οὐδετέρα οὐδέτερον ndash microηδέτερος microηδετέρα microηδέτερον (=ούτε ο ένας ούτε ο άλλος)ποσός ποσή ποσόν (=κάmicroποσος_ποιός ποιά ποιόν (=κάποιας λογής πβ ποῖος)ἀλλοδαπός ἀλλοδαπή ἀλλοδαπόν

10Αναφορικές ὅς ἥ ὅὅσπερ ἥπερ ὅπερ (=αυτός ακριβώς που)ὅστις ἥτις ὅτιὁπότερος ὁποτέρα ὁπότερον ( =όποιος από τους δύο)ὅσος ὅση ὅσονὁπόσος ὁπόση ὁπόσονοἷος οἷα οἷον (=τέτοιος που)ὁποῖος ὁποῖα ὁποῖονἡλίκος ἡλίκη ἡλίκον (=όσο microεγάλος)ὁπηλίκος ὁπηλίκη ὁπηλίκον (=όσο microεγάλος)ὁποδαπός ὁποδαπή ὁποδαπόν (=από ποιόν τόπο σε πλάγια ερώτηση)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

Τοπικά ποῦ πῇ ποῖ ὅπου ἔνθα ἐνθάδε ἐκεῖ αὐτοῦ ἄνω κάτω ἐγγύς ἔσω κλπ1Χρονικά πότε ὅτε τότε ὁπηνίκα πηνίκα νῦν πρὶν ἔπειτα πάλαι αὖθις αὖ κλπ2Τροπικά πῶςπῇ οὕτως ὧδε ὅπως ὡς ὥσπερ εὖ καλῶς κλπ3Ποσοτικάπόσον ὅσον microάλα ἄγαν λίαν πάνυ σφόδρα ποσάκις δίς τρίς κλπ4Βεβαιωτικά ναί microάλιστα δή (=βέβαια) δῆτα (=βέβαια) ἦ (=αλήθεια) κλπ5Αρνητικά οὐ microή6Διστακτικά ἆρα microῶν (=microήπως) τάχα ἴσως κλπ7

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

Κύριες προθέσεις (χρησιmicroοποιούνται και στη σύνταξη και σε σύνθεση microε άλλες λέξεις) εἰς ἐν ἐκ (ἐξ)πρό πρός σύν ἀνά διά κατά microετά παρά ἀmicroφί ἀντί ἐπί περί ἀπό ὑπό ὑπέρ

1

Καταχρηστικές προθέσεις (χρησιmicroοποιούνται microόνο στη σύνταξη)2

microε γενική ἄχρι microέχρι ἄνευ χωρίς πλήν ἕνεκα (ἕνεκεν)microε αιτιατική ὡς νή microά ( microὰ τοὺς Θεοὺς)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Συmicroπλεκτικοί οὔτε microήτε οὐδέ microηδέ1Διαζευκτικοί ἦ ἦτοι εἶτε ἐάντε ἄντε ἤντε2Αντιθετικοί ή εναντιωmicroατικοίmicroέν δέ microέντοι ὅmicroως ἀλλά ἀτάρ(=όmicroως) microήν καίτοι3Παραχωρητικοίεἰ καί ἂν καί καί εἰ καί ἄν κἄν οὐδ᾿ εἰ οὐδrsquoἐάν microηδrsquoἐάν καίπερ4Χρονικοίὡς-ὅτε ὁπότε-ὁσάκις ὁποσάκις-ἡνίκα ὁπηνίκα-ἐπεί ἐπειδή-ὅταν ὁπόταν ἐπάν ἐπειδάν-ἕωςἔστε ἄχρι microέχρι πρίν

5

Αιτιολογικοί γάρ ὅτι ὡς διότι ἐπεί ἐπειδή6Τελικοί ἵνα ὅπως ὡς7Συmicroπερασmicroατικοί ἄρα δή δῆτα οὖν τοίνυν τοιγάρτοι τοιγαροῦν οὔκουν ὥστε ὡς8Ειδικοί ὅτι ὡς9Υποθετικοί εἰ ἐάν ἄν ἤν10Ενδοιαστικοί ή διστακτικοί microή microή οὐ11

ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ

Θαυmicroαστικά ἆ ὤ βαβαί παπαῖ1Γελαστικά ἅ-ἅ-ἅ2Θειαστικά (δηλώνουν ενθουσιασmicroό) εὐοῖ εὐάν3Σχετλιαστικά (λύπης αγανάκτησης) ἰώ ἰού οὐαί οἴmicroοι φεῦ παπαῖ4Κλητικό ὦ5

ΤΟΝΟΙ amp ΠΝΕΥΜΑΤΑ

Α Οι τόνοι και ο τονισmicroός

1 Τόνοι

Σε κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές microία από αυτές τονίζεται δηλ προφέρεται πιο δυνατά απότις άλλες Για να φανερώσουmicroε στο γραπτό λόγο ποια είναι η συλλαβή που τονίζεται γράφουmicroε πάνω στοφωνήεν ή το δίφθογγο της συλλαβής αυτής ένα σηmicroάδι που λέγεται τόνος φέ-ρω φε-ρό-microε-θα φε-ρο-microέ-νηφεῦ-γε ἀ-πό-φευ-γε ἀ-γα-θός ἀ-νήρ

Οι τόνοι είναι τρεις η οξεία (΄) η βαρεία () και η περισπωmicroένη (~)

2 Ονοmicroασία των λέξεων από τον τόνο τους

Σε κάθε λέξη πάνω στο φωνήεν ή το δίφθογγο της συλλαβής που τονίζεται σηmicroειώνουmicroε κάθε φορά ένανορισmicroένο τόνο (πβ sect38 και sect 39) Κατά τη θέση που έχει ο τόνος σε microια λέξη και κατά το είδος του η λέξη αυτήλέγεται

1) οξύτονη αν έχει οξεία στη λήγουσα πατήρ

2) παροξύτονη αν έχει οξεία στην παραλήγουσα microήτηρ

3) προπαροξύτονη αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα λέγοmicroεν

4) περισπώmicroενη αν έχει περισπωmicroένη στη λήγουσα τιmicroῶ

5) προπερισπώmicroενη αν έχει περισπωmicroένη στην παραλήγουσα δῶ-ρον

6) βαρύτονη αν δεν τονίζεται στη λήγουσα ἄνθρωπος λύω κελεύω

3 Τονισmicroός Γενικοί κανόνες τονισmicroού

Ο τονισmicroός των λέξεων στην αρχαία ελληνική γίνεται κατά τους εξής γενικούς κανόνες

1) Καmicroιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα (όπως και στην κοινή νέα ελληνική)λέγοmicroεν ἐλέγοmicroεν ἐλεγόmicroεθα ἐπικίνδυνος ἐπικινδυνότατος

2) Όταν η λήγουσα είναι microακρόχρονη η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται (ή βασίλισσα αλλά) τηςβασιλίσσης (άmicroεσος αλλά) αmicroέσως

3) Η προπαραλήγουσα όταν τονίζεται παίρνει πάντοτε οξεία τιmicroώ-microεθα παρήγορος πείθοmicroαι

4) Κάθε βραχύχρονη συλλαβή όταν τονίζεται παίρνει πάντοτε οξεία νέφος τόπος ἀγαθός

5) Η microακρόχρονη παραλήγουσα όταν τονίζεται παίρνει οξεία εmicroπρός από microακρόχρονη λήγουσα θήκηκώmicroη παιδεύω κλαίω

6) Η microακρόχρονη παραλήγουσα όταν τονίζεται παίρνει περισπωmicroένη εmicroπρός από βραχύχρονη λήγουσακῆπος χῶρος φεῦγε κῶmicroαι

7) Η θέσει microακρόχρονη συλλαβή ως προς τον τονισmicroό λογαριάζεται βραχύχρονη αὖλαξ κλῖmicroαξ microεῖραξτάξις λύτρον (βλ sect 33 β)

8) Η βαρεία σηmicroειώνεται στη θέση της οξείας microόνο στη λήγουσα όταν δεν ακολουθεί στίξη ή λέξηεγκλιτική (βλ sect 431 και sect 50) ὁ βασιλεὺς τὴν microὲν πρὸς ἑαυτὸν ἐπιβουλήν οὐκ ᾐσθάνετο

4 Ειδικοί κανόνες τονισmicroού

α) Η ασυναίρετη ονοmicroαστική αιτιατική και κλητική των πτωτικών όταν τονίζεται στη λήγουσακανονικά παίρνει οξεία

ὁ ποιητής τὸν ποιητήν ὦ ποιητά οἱ ποιηταί τοὺς ποιητάς ὦ ποιηταί ἡ φωνή τὴν φωνήν ὦ φωνή αἱ φωναίταὰς φωνάς ὦ φωναί πατήρ λιmicroήν άνδριάς καλήν καλάς καλά αὐτή αὐτήν αὐτός λαβών ἰδών λελυκώςλυθείς

Εξαιρέσεις Παίρνουν περισπωmicroένη αντίθετα microε τον κανόνα αν και δεν προκύπτουν από συναίρεση

οι microονοσύλλαβοι τύποι της ονοmicro αιτιατ και κλητ που έχουν χαρακτήρα ι υ (ου αυ) ὁ κῖς τὸν κῖν ὧ κῖ τοὺς κῖς- ἡ δρῦς τὴν δρῦν ὦ δρῦ τὰς δρῦς - ὁ βοῦς τον βοῦν ὧ βοῦ τους βοῦς - ή γραῦς τὴν γραῦν ὧ

η αιτιατική πληθ των ονοmicro σε -ὺς (γεν -ύος) αν τονίζεται στη λήγουσα τους ἰχθῦς

η ονοmicro αιτ και κλητ του ενικού των ουδετέρων πῦρ και οὖς

η ονοmicro και κλητ του ενικού του θηλ ή γλαῦξ (= κουκουβάγιαraquo ]

η κλητ του ενικού των ονοmicro σε -εύς ὧ βασιλεῦ

β) Η microακροκατάληκτη γενική και δοτική των πτωτικών όταν τονίζεται στη λήγουσα παίρνειπερισπωmicroένη

τοῦ ποιητοῦ τῷ ποιητῇ τῶν ποιητῶν τοῖς ποιηταῖς-τῆς φωνῆς τῇ φωνῇ τῶν φωνῶν ταῖς φωναῖς

τοῦ ἀγαθοῦ τῆς αγαθῆς τῷ άγαθῷ τῇ αγαθῇ τῶν αγαθῶν τοῖς άγαθοῖς ταῖς άγαθαῖς κτλ

αὐτοῦ αὐτῆς αὐτῷ αὐτῆ αὐτῶν αὐτοῖς αὐταῖς κτλ

Εξαιρέσεις Τα αττικόκλιτα ουσιαστικά φυλάγουν σε όλες τις πτώσεις τον ίδιο τόνο που έχει η ονοmicroαστική τουενικού και στην ίδια συλλαβή ὁ λεὼς τοῦ λεὼ κτλ ὁ ταῶς τοῦ ταῶ κτλ ὁ πρόνεως τοῦ πρόνεω κτλ

γ) Στα πτωτικά (βλ sect 74) όπου τονίζεται η ονοmicroαστική του ενικού εκεί τονίζονται και οι άλλες πτώσεις τουενικού και του πληθυντικού εκτός αν εmicroποδίζει η λήγουσα

λέων λέοντος λέοντες κτλ - αλλά λεόντων (βλ sect 38raquo 2)

αρρην άρρενος άρρενες κτλ - αλλά αρρένων

ἕκαστος ἕκαστον ἕκαστοι κτλ - αλλά ἑκάστου ἑκάστων ἑκάστους

Εξαιρέσεις βλ sect 88 3 και sect 145

Στα πρωτόκλιτα ουσιαστικά η γενική του πληθ τονίζεται στηλήγουσα και παίρνει περισπωmicroένητῶν νεανιῶντῶν θαλασσῶν

Τα microονοσύλλαβα ονόmicroατα της γ΄κλίσης στη γενική και δοτική όλων των αριθmicroών τονίζονται στη λήγουσα ἡφλόξ τῆς φλογὸς τῇ φλογὶ τῶν φλογῶν ταῖς φλοξὶ Εξαιρούνται τα microονοσύλλαβα ἡ δᾲς ὁ θὼς (=τσακάλι) τοοὖς ὁ παῖς ὁ Τρὼς και το φῶς που τονίζονται στη γενπληθ στην παραλήγουσατῶν δᾴδων τῶν θώων τῶν ὤτωντῶν παίδων τῶν Τρώων τῶν φώτων

δ) Η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση όταν τονίζεται κανονικά παίρνει περισπωmicroένη

(τιmicroάω) τιmicroῶ (τιmicroάων) τιmicroῶν (έπιmicroελέες) επιmicroελεῖς-

παίρνει όmicroως οξεία αν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται

(ἑσταώς) ἑστώς (κληίς κλῄς) κλείς

ε) Στις σύνθετες λέξεις ο τόνος κανονικά ανεβαίνει ως την τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού ανεπιτρέπει η λήγουσα (σοφός) πάν-σοφος (πόλις) ακρόπολις microεγαλόπολις (πήχυς) εἰκοσάπηχυς (έλθέ)ἄπελθε (δός) ἀπόδος (φρήν) ό microεγαλόφρων το microεγαλόφρον

5 Άτονες λέξεις

Δέκα microονοσύλλαβες λέξεις της αρχαίας ελληνικής δεν παίρνουν τόνο και γι αυτό λέγονται άτονες λέξειςΑυτές είναι

τα άρθρα ὁ ἡ οἱ αἱ

οι προθέσεις εἰς ἐν ἐκ (ἢ ἐξ)

τα microόρια εἰ ὡς οὐ (ἢ οὐκ ἢ οὐχ)

6 Εγκλιτικές λέξεις Έγκλιση του τόνου

Μερικές microονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις συmicroπροφέρονται τόσο στενά microε την προηγούmicroενη ώστε ακούονταισαν ν αποτελούν microαζί της microία λέξη γι αυτό ο τόνος τους κανονικά ή χάνεται ή ανεβαίνει στη λήγουσα τηςπροηγούmicroενης λέξης ως οξεία (πβ τα νεοελληνικά ό αδερφός microου ό δάσκαλός microου)

Οι λέξεις αυτές λέγονται εγκλιτικές λέξεις ή απλώς εγκλιτικά

α) Συχνότερα εγκλιτικά της αρχαίας ελληνικής είναι

οι τύποι των προσωπικών αντωνυmicroιών microοῦ microοί microέ ndash σοῦ σοί σέ -οὗ οἷ ἓ

όλες οι πτώσεις ενικού και πληθυντικού της αόριστης αντωνυmicroίας τὶς ndash τὶ εκτός από τον τύπο του ουδέτ πληθἄττα (= τινά = microερικά)

όλοι οι δισύλλαβοι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρηmicroάτων εἰmicroί (= είmicroαι) και φηmicroὶ (= λέγω)

τα επιρρήmicroατα πού ποί πόθεν -πώς πή (ἢ πῄ) ποτὲ

τα microόρια γέ τέ τοι πέρ πώ νὺν και το πρόσφυmicroα δὲ (διαφορετικό από το σύνδεσmicroο δὲ)

β) Ο τόνος των εγκλιτικών χάνεται

σε όλα τα εγκλιτικά (microονοσύλλαβα ή δισύλλαβα) όταν η προηγούmicroενη λέξη είναι οξύτονη ή περισπωmicroένη ναόςτις καλόν εστί (microε οξεία και όχι βαρεία στην προηγούmicroενη λέξη βλ sect 38 8) - τιmicroώ σε τιmicroώ τινας

microόνο στα microονοσύλλαβα εγκλιτικά όταν η προηγούmicroενη λέξη είναι παροξύτονη γέρων τις παιδεύω σε

γ) Ο τόνος των εγκλιτικών ανεβαίνει στη λήγουσα της προηγούmicroενης λέξης (ως οξεία) όταν η

προηγούmicroενη λέξη είναι προπαροξύτονη ή προπερισπώmicroενη ή άτονη ή εγκλιτική

ἔλαφός τις ἔλαφοί τινες ndash κῆπός τις κῆποί τινες- Ἀριαῖός τε - ἔν τινι τόπῳ - εἴ τις βούλεται ndash εἴ τίς ἐστί microοι φίλος

δ) Ό τόνος των εγκλιτικών microένει στη θέση του (δηλ δε γίνεται έγκλιση τόνου)

όταν η προηγούmicroενη λέξη είναι παροξύτονη και το εγκλιτικό δισύλλαβο λόγοι τινές ανθρώπων τινῶν φίλοιεἰσίν

όταν η προηγούmicroενη λέξη έχει πάθει έκθλιψη ή όταν πριν από το εγκλιτικό υπάρχει στίξη καλόν δ ἐστίν -Ὅmicroηρος φασί τυφλὸς ἦν

όταν υπάρχει έmicroφαση ή αντιδιαστολή παρὰ σοῦ πρὸς σέ ταῦτα σοὶ λέγω οὐκ ἐκείνῳ

Β Τα πνεύmicroατα και η χρήση τους

1 Πνεύmicroατα

Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο ή από το σύmicroφωνο ρ παίρνει πάνω σ αυτό ένα ιδιαίτερο σηmicroάδιπου λέγεται πνεύmicroα

Τα πνεύmicroατα είναι δύο η ψιλή () και η δασεία () ἀήρ εἰκών -ἁγνός εὑρίσκω ῥέω

2 Λέξεις microε ψιλή και λέξεις microε δασεία

α)Από τις λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο οι περισσότερες παίρνουν ψιλή

β) Δασύνονται κανονικά

1) Οι λέξεις που αρχίζουν από υ ή από ρ ὑβρίζω ῥόδον

2) Τα άρθρα ὁ ἡ αἱ και οι δεικτικές αντωνυmicroίες ὅδε ἥδε οἵδε αἵδε και οὗτος αὕτη

3) Οι αναφορικές αντωνυmicroίες και τα αναφορικά επιρρήmicroατα (εκτός από τα ἔνθα ἔνθεν) ὅς ἥ ὅ κτλ ὅπου ὅθενκτλ

4) Οι τύποι της προσωπικής αντωνυmicroίας ἡmicroεῖς ἡmicroῶν κτλοὗ οἷ ἑ οι αντωνυmicroίες ἕτερος ἑκάτερος ἕκαστος καιοι λέξεις που σχηmicroατίζονται από αυτές (ἡmicroέτερος ἑαυτοῦ ἑτέρωθεν ἑκάστοτε κτλ)

5) Οι σύνδεσmicroοι ἕως ἡνίκα ἵνα ὅmicroως ὁπότε ὅπως ὅτε ὅτι ὡς ὥστε

6) Τα αριθmicroητικά εἱς ἕν ἕξ ἑπτά ἑκατόν επίσης τα παράγωγα από αυτά- ἕνδεκα ἑξακόσιοι ἑβδοmicroήκονταἑκατοντάκις κτλ

7) Οι ακόλουθες λέξεις (και όσες είναι παράγωγες από αυτές ή σύνθετες microε α συνθετικό τις λέξεις αυτές)

Α- ἁβρός ἅγιος ἁγνός Ἅδης ἁδρός ἁθρόος (στην αττική διάλεκτο) αἷmicroα Αἷmicroος αἱρέω-ῶ αἱ ἁλαί (= η αλυκή)ἅλας Ἁλιάκmicroων γεν -όνος Ἁλίαρτος ἁλιεύω (microτγν) Ἁλικαρνασσός ἅλις (= αρκετά) ἁλίσκοmicroαι-ἅλωσιςἅλλοmicroαι (=πηδώ) Ἁλόννησος ἁλουργίς γεν -ίδος (microτγν) ό ἁλς γεν του ἁλός (= αλάτι συχνά σε πληθ οί ἅλες= αλάτι αλυκή) ή ἅλς γεν της ἁλός (= θάλασσα) ἁλτήρ πληθ ἁλτῆρες ἅλυσις ἡ ἅλως (= αλώνι) ἅmicroα ἅmicroαξαἁmicroαρτάνω ἅmicroιλλα ἅmicromicroα (= δέσιmicroο κόmicroπος- από το ατττω) ἁνυτω (αλλά και ἀνύ(τ)ω) ἁπαλός ἅπαξ ἁπλούςἅπτω-ἅπτοmicroαι ἅρmicroα ἁρmicroόζω ἁρmicroονία ἁρmicroός ἅρπαξ - ἁρπάζω ἁφή ἁψίκορος ἁψίς γεν -ῖδος

Ε- (Ἑβραῖος) το ἕδος (= θρόνος ναός άγαλmicroα) ἕδρα ἑδώλιον ἕζοmicroαι (= κάθοmicroαι) εἱλόmicroην (αόρ β τουαἱροῦmicroαι) εἵmicroαρται ndash εἱmicroαρmicroένη εἵργνυmicroι και εἱργνύω (= εmicroποδίζω την έξοδο κλείνω microέσα ενώ εἴργω =εmicroποδίζω την είσοδο αποκλείω) εἱρκτή Ἑκάβη ἑκάς (= microακριά) Ἑκάτη ἑκών Ἑλένη Ἑλικών (γεν -ῶνος) ήἕλιξ ἑλίττω (= τυλίγω στρέφω) ἕλκος ἕλκω (microεταγ ελκύω) Ἑλλάς Ἑλλην ή ἕλmicroινς (γεν -ινθος = σκουλήκι τωνεντέρων) το ἕλος ἕνεκα ή ἕνεκεν ἑξῆς ἕξω (microέλλ του ρ έ~χω) ἑορτή ἕρκος (= φραγmicroός) ἕρmicroα ἑρmicroηνεύωἙρmicroῆς ἕρπω ἑσπέρα ἕσπερος ἑσπόmicroην (αόρ β του ἕποmicroαι) ἑστιάω-ῶ ἑταῖρος ἕτοιmicroος και ἑτοῖmicroος εὑρίσκωἑφθός (= βραστός για τα microέταλλα = καθαρισmicroένος microε φωτιά καθαρός) ἕψω (= βράζω) ἕωλος (= παλιός όχιπρόσφατος) ἡ ἕως (= πρωί)

Η- Ἥβη ἡγέοmicroαι ndashοῦmicroαι ἥδοmicroαι ἥκιστα ἥκω ἧλιξ (= συνοmicroήλικος σύντροφος) Ἡλιαία ἥλιος ἧλος (= καρφί)ἡmicroερα ἥmicroερος ἡmicroι-(αχώριστο microόριο) ἥmicroισυς ἡ ἡνία και τα ἡνία (= χαλινός) ἧπαρ Ἥρα Ἡρακλής Ἡρόδοτος

ἥρως Ἡσίοδος ἥσυχος ἧττα ἡττάοmicroαι -ῶmicroαι ἥττων Ἥφαιστος

Ι- ἱδρύω ἱδρώς ἱέραξ ἱερός ἵηmicroι ἱκανός ἱκέτης ἱκνέοmicroαι ndashοῦmicroαι ἱλάσκοmicroαι ἱλαρός ἵλεως ἱmicroάς ἱmicroάτιον ἵmicroερος(= πόθος) ἵππος (microεταγεν ἵπταmicroαι) ἵστηmicroι ἱστός - ἱστίον ἱστορία ἱστορέω -ῶ ἵστωρ (γεν -ορος =έmicroπειροςγνώστης)

Ο- ὁδός ὁλκάς (= πλοίο που ρυmicroουλκείται φορτηγό) ὁλκή (= έλξηεισπνοή βάρος) ὁ ὁλκός (= microηχάνηmicroα microε τοοποίο έσερναν τα πλοία λουρί χαλινός τροχιά αυλάκι) ὅλmicroος ὅλος ὁρmicroαθός ὁρmicroή ό ὅρmicroος ό ὅρος το ὅριονὁρίζω ὁράω -ῶ ὅσιος

Ω- ὥρα ὡραίος ὥριmicroος

Αρσενικό και θηλυκό ΟυδέτεροΕνικός Πληθ Δυϊκός Ενικός Πληθ Δυϊκός

ον -ος -οι -ω -ον -ᾰ -ωγεν -ου -ων -οιν -ου -ων -οινδοτ -ῳ -οιν -οιν -ῳ -οις -οιναιτ -ον -ους -ω -ον -ᾰ -ωκλητ -ε (-ος) -οι -ω -ον -ᾰ -ω


α) Αρσενικά και θηλυκά σε ndashος ὁ ἄνθρωπος ὁ ἀγρὸς ἡ νῆσος ἡ ὁδὸς

β) Ουδέτερα σε ndashον τὸ microυστήριον τὸ δῶρον

22 Δευτερόκλιτα συνηρηmicroένα ουσιαστικά

Παραδείγmicroατα ὁ (ἔκπλοος) ἔκπλους ὁ (πλόος) πλοῦς τὸ (ὀστέον) ὀστοῦν

ο+ο=ουο+ε=ουο+ῳ=ῳο+οι=οιο+ω=ωε+ο=ουε+ου=ουε+ῳ=ῳε+α=αε+ω=ωε+οι=οι

23 Αττική δεύτερη κλίση

Παραδείγmicroατα ὁ πρόνεως ὁ λεὼς ἡ ἅλως τὸ ἀνώγεων

Ενικός Πληθυντικός Δυϊκόςαρσ θηλ ουδ αρσ-θηλ ουδ αρσ-θηλ-ουδ

ον -ως -ως -ων -ῳ -ω -ωγεν -ω -ω -ω -ων -ω -ῳνδοτ -ῳ -ῳ -ῳ -ῳς -ῳς -ῳναιτ -ων -ω (ν) -ων -ως -ω -ωκλ -ως -ως -ων -ῳ -ω -ω

3 Ουσιαστικά της γ΄ κλίσης (αρσενικά θηλυκά ουδέτερα περιττοσύλλαβα)

(Περιττοσύλλαβα ονοmicroάζονται όσα ουσιαστικά έχουν στη γενική και δοτική ενικού και σε όλες τις πτώσεις τουπληθυντικού microια συλλαβή περισσότερη από την ονοmicroαστική και κλητική του ενικού)

Αρσενικά και θηλυκά ΟυδέτεραΕνικός Πληθυντ Δυϊκός Ενικός Πληθυντ Δυϊκός

ον -ς ή - -ες -ε - -ᾰ -εγεν -ος (ή ndashως) -ων -οιν -ος (ή ndashως) -ων -οινδοτ -ῐ -σῐ (ν) -οιν -ῐ -σῐ (ν) -οιναιτ -ᾰ ή ν -ᾰς ή ndashς (-νς) -ε - -ᾰ -εκλ -ς ή - -ες -ε - -ᾰ -ε




ΕΠΙΘΕΤΑ



1


2


3



ΜΕΤΟΧΕΣ
















ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ


1



ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ


5






1 Τόνοι






























































































ΕΠΙΘΕΤΑ



1


2


3



ΜΕΤΟΧΕΣ
















ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ


1



ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ


5






1 Τόνοι




































































































ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ


1



ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ


5






1 Τόνοι






























































































ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ


5






1 Τόνοι




























































































Γραμματική-της-Αρχαίας-Ελληνικής-Γλώσσης

Documents