Η Δικτατορία Μεταξά

Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑ

Το εικονογραφικό

προπαγανδιστικό υλικό στα

περιοδικά για τη νεολαία

ΑΘΗΝΑ 2011

2

Πίνακας περιεχομένων

Εισαγωγή στο Καθεστώς της 4ης

Αυγούστου 3

Ιδεολογία και Σκοποί της ΕΟΝ 5

Χρήση της Εικόνας και Αισθητική 8

Παραλληλισμός με άλλα Καθεστώτα της εποχής 13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 17

3

1 Εισαγωγή στο καθεστώς της 4ης

Αυγούστου

Το Καθεστώς

ο καθεστώς της 4ης

Αυγούστου χαρακτηρίζεται από πολλούς ως ldquoφασιστικόrdquo

Στην πραγματικότητα το σύστημα διακυβέρνησης που χρησιμοποιείται από

το καθεστώς πόρρω απέχει από τα αντίστοιχα ldquoφασιστικάrdquo καθεστώτα της

εποχής Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι το καθεστώς της 4ης

Αυγούστου

χρησιμοποιεί την ιδεολογία του φασισμού καθώς και διάφορες φασιστικές μεθόδους

Παρrsquoόλα αυτά η προσπάθεια ldquoεκφασισμούrdquo της ελληνικής κοινωνίας στέφεται

μάλλον με αποτυχία

Το καθεστώς Μεταξά αναγεννά επίσης την ύπαρξη της ldquoΜεγάλης Ιδέαςrdquo Αυτή ldquoδεν

αντιμετωπίζεται πια με την εδαφική της μορφή αλλά ως αντίληψη της κυριαρχίας του

ελληνισμού όπου βρίσκεται και δραrdquo1 Επέρχεται πλέον η υπερτίμηση του Έθνους

και του Κράτους καθώς και λόγος για μια ldquoνέαrdquo θέση του ατόμου στην κοινωνία

Η ιδεολογία του καθεστώτος είναι πολύ συγκεκριμένη και προσανατολίζεται σε

ορισμένες ldquoβασικές αλήθειεςrdquo όπως πχ η ldquoΠατρίδαrdquo ο ldquoΘεόςrdquo η ldquoΟικογένειαrdquo Η

σημασία των παραπάνω ιδεών είναι μεγάλη καθώς πρόκειται για τους βασικούς

παράγοντες υλοποίησης του νέου καθεστώτος

laquoΟ ldquoνέοςrdquo Έλληνας πρέπει να εμπεριέχει όλα τα εθνικά στοιχεία αρετές ιδέες

ενδιαφέρονταraquo2 Ο ldquoνέοςrdquo Έλληνας θα μπορεί ταυτόχρονα να βρίσκεται στα λαϊκά

στρώματα και στο επίπεδο της διανόησης Πρέπει να υπάρχει μια ldquoελίτrdquo -που θα

κατευθύνει τις μάζες- η οποία θα είναι πεπεισμένη για την ανωτερότητα του

ελληνικού φύλου Μόνο έτσι θα γίνει η εγκαθίδρυση του ldquoΤρίτου Ελληνικού

Πολιτισμούrdquo Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε στενή επαφή με τον λαό

πραγματοποιώντας έτσι δημοκρατία ή -με μεγαλύτερη ακρίβεια- ldquoλαοκρατίαrdquo

1 Ε Μαχαίρα Η Νεολαία της 4

ης Αυγούστου Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς Αθήνα 1987 σ 24

2 Στο ίδιο σ 25

Τ

4

Η Προπαγάνδα

Το νέο καθεστώς είχε φυσικά και τα δικά του εργαλεία προπαγάνδας Ένα από αυτά

ήταν το εβδομαδιαίο περιοδικό Η Νεολαία το οποίο εξελίχθηκε σε ένα από τα

σημαντικότερα εργαλεία προπαγάνδας του καθεστώτος για τη ldquoδιαφώτισηrdquo της

νεολαίας Άλλες σχετικές εκδόσεις ήταν οι εξής Το Έθνος Ο Βασιλεύς Οικογένεια

Κοινοβουλευτισμός και Κομματισμός Το κατάντημα του μπολσεβικισμού Εθνική

κυριαρχία και εθνική ανεξαρτησία Περί Τέχνης Ο Αρχηγός και η ΕΟΝ Φαλαγγίτες

και Σκαπανείς το νου σας3 Είναι σημαντικό επίσης ότι επιστρατεύτηκαν συγγραφείς

και άνθρωποι των γραμμάτων και

της τέχνης προκειμένου να γράψουν

βιβλία που θα βοηθούσαν στη

διάδοση της ιδεολογίας του

καθεστώτος της 4ης

Αυγούστου

Εννοείται επίσης ότι κατά τη

διάρκεια της Δικτατορίας του

Μεταξά εφαρμόστηκε αυστηρή

λογοκρισία κυρίως σε βιβλία

εφημερίδες περιοδικά και στον

κινηματογράφο Έτσι λοιπόν η

ελληνική κινηματογραφική

βιομηχανία δεν κατάφερε να

εξελιχθεί παρά μόνο μετά τη

δεκαετία του rsquo50

Ο Ιωάννης Μεταξάς ο οποίος

αποκαλούνταν και ως ldquoΠρώτος

Εργάτηςrdquo παρουσιαζόταν ως ο

υπεύθυνος των προσπαθειών που

καταβάλλονταν από το καθεστώς για

τη δημιουργία του Νέου Κράτους laquoΗ προσωπικότητα που ενσάρκωνε ldquoόλας τας

υψηλάς αρετάς της φυλής την ευφυΐαν την υπερηφάνειαν την ευψυχίανrdquoraquo4

3 Μ Πετράκη Ο μύθος του Μεταξά Ωκεανίδα Αθήνα 2006 σ 49

4 laquoldquoΕrdquo ΙΣΤΟΡΙΚΑraquo Η Δικτατορία Μεταξά Ελευθεροτυπία Αθήνα 2010 σ 29

5

2 Ιδεολογία και Σκοποί της ΕΟΝ

Το περιοδικό Νεολαία αναδεικνύεται ως βασικό όργανο προπαγάνδας των σκοπών

και της ιδεολογίας της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας Παραθέτουμε απόσπασμα από

λόγια του Ι Μεταξά ο οποίος ldquoσυνιστάrdquo την ανάγνωση του περιοδικού από τους

νέους

Νέοι της Ελλάδος

Η ldquoΝεολαίαrdquo είναι το μοναδικό περιοδικόν το οποίον

δια της πλουσίας ύλης του της εθνικής ιστορικής και

εγκυκλοπαιδικής των ψυχαγωγούντων αλλά και

ηθικοποιούντων αναγνωσμάτων του δεν απομακρύνει

τον αναπαυόμενον μαθητήν από του σχολικού κύκλου

αλλά τουναντίον τονώνει και τας γνώσεις και το πνεύμα

του ώστε ακόπως να συνεχίζη τας σπουδάς του [hellip]

Αλλά και η εργαζόμενη νεότης εις την ldquoΝεολαίανrdquo

ευρίσκει εκείνο ακριβώς το οποίον την προάγει

πνευματικώς και ηθικώς και την ενισχύει εις το κύριον

έργον της Η ldquoΝεολαίαrdquo είναι το περιοδικόν το οποίον

συνιστά ο Αρχηγός ως τον πολύτιμον πνευματικόν

σύντροφον όλων των Νέων της Ελλάδος5

Όσον αφορά τις δημόσιες εκδηλώσεις της ΕΟΝ τα στελέχη της έλεγαν σε αυτές ότι

5 Μ Πετράκη σ 73-74

6

[hellip] πρόκειται περί συντονισμού και τονώσεως όλων των επιμέρους ατομικών δυνάμεων

προς εξυπηρέτησιν του κοινού σκοπού δια της κοινής οδού και δια του κοινού αγώνος

Πρόκειται περί πνεύματος και κατευθύνσεως ενιαίας και περί ατόμων τεταγμένων

ενιαίως εις την εξυπηρέτησιν του εθνικού συνόλου [hellip]6

[hellip] πλην εξυψώσεως του φρονήματος αυτών τούτων των μελών μας θα αποτελέσουν την

ζωντανωτέραν διαφώτισιν της Κοινωνίας [hellip]7

Μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική στιγμή για την ΕΟΝ σε συμβολικό επίπεδο ήταν η

παράδοση και ο καθαγιασμός των σημαιών της Οργάνωσης από τον διάδοχο ή από

τον ίδιο τον Μεταξά Η ldquoευλογίαrdquo του ηγέτη προς τις σημαίες θεωρούνταν βεβαίως

κάτι ιερό Παρrsquoόλα αυτά δέον να αναφέρουμε ότι η ΕΟΝ δεν είχε σημειώσει

ιδιαίτερη επιτυχία κάνοντας συνεχή χρήση της προπαγάνδας με φαλαγγίτες

γυμνάσια και παρελάσεις στολές σημαίες και μπάντες Σκοπός όλων αυτών των

δράσεων ήταν η επίκληση στο συναίσθημα της νεολαίας Ο κύριος λόγος αποτυχίας

τους ήταν η έλλειψη φαντασίας με αποτέλεσμα μαθητές και φοιτητές να

δυσανασχετούν με τη δραστηριότητα και την ύπαρξη της ΕΟΝ

Όταν κάποια στιγμή άρχισαν να ldquoεγείρονταιrdquo ερωτήματα για τους λόγους ύπαρξης

της ΕΟΝ και αν προσφέρει διαφορετικά οφέλη από εκείνα που προσφέρει το σχολείο

ο Ι Μεταξάς έσπευσε να διαχωρίσει νοητά τους δύο θεσμούς -σχολείο και ΕΟΝ- και

να προβάλλει τις διαφορές τους καθώς και επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης της ΕΟΝ

ldquoΤο σχολείον αναπτύσση κυρίως το πνεύμα του παιδιούhellip Η ΕΟΝ επιδρά επί του

παιδιού συναισθηματικώς προς ανάπτυξιν του χαρακτήρος του του θάρρους του της

αποφασιστικότητός τουhellip και όχι δια του πνεύματος ή της διανοίαςhellip Κυρίως δεν

διδάσκει την αρετήν αλλά ασκεί την αρετήνhelliprdquo8 Επίσης προβάλλονται ορισμένα

ακόμη επιχειρήματα-διαφορές υπέρ της ΕΟΝ Ότι δηλαδή η ΕΟΝ καταφέρνει και

εξαφανίζει ή υποβαθμίζει τις κοινωνικές ανισότητες των νέων κάτι που δεν είχε

καταφέρει το σχολείο μέχρι τότε στην ΕΟΝ τα παιδιά αποκτούν αίσθημα

συνεργασίας και διδάσκονται μεταξύ του ενώ στο σχολείο διδάσκονται αποκλειστικά

από τον δάσκαλο τέλος η ΕΟΝ ήταν εθελοντική ενώ το σχολείο όχι (τουλάχιστον

ως το Δημοτικό)

Θεωρούμε επίσης πολύ σημαντικό να παραθέσουμε τον ldquoΔεκάλογο των Νέων της

ΕΟΝrdquo καθώς απεικονίζει ξεκάθαρα την ιδεολογία και τους στόχους της ΕΟΝ για τη

6 Β Αγγελής Μεταξική προπαγάνδα και νεολαία Διδκή Διατριβή Αθήνα 2004 σ 76

7 Στο ίδιο

8 laquoldquoΕrdquo ΙΣΤΟΡΙΚΑraquo σ 56

7

νεολαία

8

3 Χρήση της Εικόνας και Αισθητική

Γενική Αισθητική του Καθεστώτος

Η αισθητική ενός καθεστώτος δεν είναι κάτι προαιρετικό που μπαίνει σε δεύτερη

μοίρα μετά την κυρίαρχη ιδεολογία του Παίζει σπουδαίο ρόλο όσον αφορά την

καταγραφή της ευρύτερης λογικής του καθεστώτος Όπως πριν έτσι και τώρα

αναφέρουμε ότι το αισθητικό υλικό για το οποίο κάνουμε λόγο -στην περίπτωση της

νεολαίας είναι η φωτογραφία- επιτελεί ορισμένους σκοπούς Η χρήση του υλικού

αυτού είναι αφενός ldquoστρατευμένηrdquo και όχι τυχαία αφετέρου χαρακτηρίζεται από

χαμηλή αισθητική αξία και από ελάχιστη φαντασία σε σύγκριση παραδείγματος

χάριν με το υλικό της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας Είναι

γεγονός ότι το αισθητικό υλικό των τελευταίων δύο χωρών ldquoτις περισσότερες φορές

είναι έργο τέχνης κι όχι αποκρυστάλλωμα στιγμών ή πλάνο μιας μεγάλου μήκους

ταινίας ντοκιμαντέρhelliprdquo9

Η Χρήση της Εικόνας

Είναι λοιπόν αναμφισβήτητο ότι ισχύει κατrsquoαρχάς η αρχή της επιλογής Οι

φωτογραφίες και γενικότερα το εικονογραφικό υλικό όχι μόνο δεν επιλέγονται

τυχαία αλλά ldquoκατασκευάζονταιrdquo και καδράρονται με συγκεκριμένους τρόπους Έχει

τεράστια σημασία όσον αφορά αυτό που απεικονίζεται το ldquoσημείοrdquo στο οποίο

καθετί βρίσκεται μέσα στην εικόνα Πχ ποιος βρίσκεται στο κέντρο της εικόνας

ποιος ή τι τοντο περιστοιχίζει (context) και ποιοςτι βρίσκεται ldquoπεριφερειακάrdquo

Το γεγονός ότι η εικόνα μπορεί και ldquoκατασκευάζειrdquo την πραγματικότητα δεν

σημαίνει απαραίτητα ότι εκείνο που απεικονίζει είναι πραγματικό Δεν είναι καθόλου

τυχαίο λοιπόν ότι το μεγαλύτερο μέρος της προπαγάνδας του καθεστώτος της 4ης

Αυγούστου το κατέχουν οι φωτογραφίες Στις εικαστικές τέχνες δεν επιβλήθηκε

κάποια απαγόρευση σε αντίθεση με το λόγο και την εικόνα τα οποία

συμπεριλήφθηκαν στις απαγορεύσεις Η εικονογραφία του καθεστώτος εμπνεύστηκε

αρκετά από την αρχαία εικονογραφία Σκοπός της ήταν να δείξει τις νέες αρετές των

Ελλήνων και τον δρόμο της ldquoπροόδουrdquo Με αυτό τον τρόπο τα πορτρέτα του Μεταξά

και της βασιλικής οικογένειας προτάχθηκαν ως εμβληματικά εκείνης της περιόδου

Σχετικά με τις απεικονίσεις της ΕΟΝ

laquoΔεν έχουν να κάνουν με τον τρόπο που ldquoβλέπειrdquo ένα καθεστώς Ο τρόπος που

ldquoβλέπειrdquo το καθεστώς Μεταξά γενικά και ειδικά αντανακλάται στην επιλογή της

φωτογραφικής θεματολογίας Πρόκειται για μια επιλογή σημάτων η οποία εμπεριέχει

έναν τρόπο τού να ldquoβλέπειςrdquoraquo10

Όπως προείπαμε το εικονογραφικό

προπαγανδιστικό υλικό της 4ης

Αυγούστου έχει σαφώς ldquoστρατευμένοrdquo χαρακτήρα Οι

εικόνες είναι ldquoακριβείςrdquo χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απεικονίζουν την

πραγματικότητα Έχουν το χαρακτήρα μιας άμεσης ή έμμεσης μαρτυρίας Δεν

9 Ε Μαχαίρα σ 7


9

παρουσιάζονται ως έργα τέχνης λόγω της παντελούς έλλειψης φαντασίας που τις

διακρίνει ldquoαλλά σαν αποκρυστάλλωμα στιγμών σαν πλάνα μιας μεγάλου μήκους

ταινίας ντοκιμαντέρrdquo11

Οι φωτογραφίες αυτές τυπώνονταν κυρίως σε περιοδικά και

εφημερίδες και σε ορισμένες περιπτώσεις προβάλλονταν στους κινηματογράφους

Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι το εικονογραφικό υλικό προσέγγιζε πολύ συχνά το

κοινό-στόχο του δηλαδή τη νεολαία και τον υπόλοιπο κόσμο και αποτελούσε για

εκείνους ένα καθημερινό σχεδόν ερέθισμα Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Β

Αγγελής ldquoΠραγματικά κοιτάζοντας κανείς τα φιλμ και τις φωτογραφίες που έχουν

διασωθεί εύκολα διακρίνει μια αίσθηση επαρχιωτισμού και kitch σε αυτές τις

φιέστες Αδέξιες απομιμήσεις φασιστικών τελετών προχειρότητα και πενιχρά μέσα

κακόγουστες αρχαιοελληνικές αντιγραφέςhelliprdquo12

Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό αυτών των φωτογραφιών είναι ότι προσομοιάζουν σε

ldquoδιαφημιστικέςrdquo φωτογραφίες Αυτό σημαίνει ότι ldquoυπογραμμίζουνrdquo και προσπαθούν

να προβάλουν και να αναδείξουν τις ldquoευεργετικέςrdquo ιδιότητες του προϊόντος το οποίο

στην περίπτωση που εξετάζουμε είναι η ΕΟΝ Ένα ακόμα χαρακτηριστικό των

εικόνων είναι ότι έχουν παροδικό χαρακτήρα δηλαδή αναφέρονται αποκλειστικά στο

παρόν και δεν ανανεώνονται στο μέλλον Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένα

σημεία των απεικονίσεων και των σκοπών τους όπως αυτά αναφέρονται στο βιβλίο

της Ε Μαχαίρα laquoΗ στάση ή η κίνηση των εικονιζομένων προσώπων ή συνόλων Η

μυθολογική διάσταση της μορφής Η ρομαντική Η σχέση με τη σημαία Η σχέση

μικρών παιδιών κι αρχηγών Η στάση για να δηλωθεί ένα στερεότυπο Τα ldquoυλικάrdquo

που χρησιμοποιούνται για να υπογραμμισθεί η απλότηταraquo13

11

Στο ίδιο 12

Β Αγγελής σ 78 13

Στο ίδιο σ 20

10

Όσον αφορά τους εικονιζομένους τα άτομα δεν διαφοροποιούνται πουθενά μεταξύ

τους Βρίσκονται όλοι εξίσου κάτω από μία ldquoσκέπηrdquo όντας μονιασμένοι και δίχως

προβλήματα Το ιδανικό είναι να περνούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο όλοι

μαζί Η μεταξική εικόνα απευθυνόταν κυρίως στα λαϊκά στρώματα καθώς και στα

μεσαία στρώματα με την υπόσχεση μιας ευρύτερης κρατικής μεταμόρφωσης

Σημαντικό επίσης είναι να αναφέρουμε ότι η φωτογραφία εκμεταλλεύεται εκείνο που

το άτομο επιθυμεί να δει στην εικόνα για τον εαυτό του και σε καμία περίπτωση

εκείνο που ισχύει στην πραγματικότητα Παραδείγματος χάριν ldquoοι παραλληλισμοί

της φωτογράφου Νέλλης σε τεύχη του περιοδικού του Υφυπουργείου Τύπου

παρουσίαζαν μέσω φωτογραφικών συγκρίσεων ομοιότητες ανάμεσα σε Έλληνες

αγρότες και ελληνικά αγάλματαrdquo14

Συμβολισμοί

Αναφορικά με τους συμβολισμούς στην

εικόνα και τη σημασία τους θα αναφέρουμε

τους πιο σημαντικούς Κατrsquoαρχάς η σημαία

δεν είναι απλώς ένα κομμάτι ύφασμα αλλά

φέρνει στη μνήμη τις ηρωικές κι ένδοξες

στιγμές του ελληνικού κράτους Η στολή

συμβολίζει την επισημοποίηση της ένταξης

του ατόμου στην ldquoοικογένειαrdquo της ΕΟΝ

Συμβολίζει επίσης -όπως και η σημαία- τον

ηρωισμό της πατρίδας Ο Αρχηγός ο οποίος

εμφανίζεται στην εικόνα δεν είναι άλλος

από τον Μεταξά Εκείνος συμβολίζει τον

Έλληνα που έχει ldquoσηκώσειrdquo πλέον το κεφάλι

και ατενίζει το μέλλον γεμάτος αισιοδοξία

Οι κοινωνικές παθογένειες εξαλείφονται ο νέος δεν φοβάται την προοπτική του

μέλλοντος και η χώρα έχει πλέον τον ldquoκαπετάνιοrdquo της ο οποίος την οδηγεί με

ασφάλεια και σιγουριά στο σωστό δρόμο Επίσης ο Αρχηγός είναι το ldquoπαιδί του

λαούrdquo στοργικός πατέρας πρώτος εργάτης και αγρότης και ασπάζεται την ψυχή και

τις ανησυχίες της νεολαίας Η Νεολαία συμβολίζει ldquoτην αυτοθυσία την τάξη την

πειθαρχία την εύρωστη ψυχή σε υγιή σώματαrdquo15

Ο αθλητισμός βρίσκεται σε άμεση

συνάρτηση με τα ιδανικά και με την ldquoψυχήrdquo της νεολαίας Παρουσιάζεται επίσης ως

μια κατrsquoεξοχήν ελληνική συνήθεια Και τέλος η επιστροφή στη γη απεικονίζεται

πολύ συχνά στο εικονογραφικό υλικό του καθεστώτος Συμβολίζει την ανασύνδεση

της γεωργικής παράδοσης με το παρελθόν των θρύλων του λαού Επίσης

14

Στο ίδιο σ 35 15


11

σηματοδοτεί το γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στην πόλη και στο χωριό καθώς

και εκείνου ανάμεσα στον επιστήμονα και τον άνθρωπο του λαού

Η Εικόνα του Ηγέτη

Η εμφάνιση του Μεταξά στις φωτογραφίες ήταν αφενός

ldquoταπεινήrdquo αφετέρου όμως είχε το στοιχείο του

εντυπωσιασμού Μια αρκούντως διαφωτιστική

περιγραφή του Αρχηγού δίνεται στο ακόλουθο

απόσπασμα

Η εμφάνισίς του προδίδει έναν άνθρωπο που δεν προσέχει τους τύπους Είναι αληθές ότι

δεν ενδιαφέρεται ο ίδιος διόλου δια τον εαυτόν του [hellip] Μάταια θrsquoαναζητήση κανείς

σrsquoαυτόν την κομψότητα και τη χάρι Όλη του η εμφάνισις όμως αποπνέει την ειλικρίνεια

και μαρτυρεί ταυτόχρονα ένα πλούσιο συναισθηματικό κόσμο [hellip] Η φαρδειά

ρεπούμπλικα το σκληρό τσακιστό κολλάρο τα στρογγυλά ματογυάλια που κρατιώνται

από τrsquoαυτιά και το μπαστούνι με την ασημένια λαβή δημιουργούν έναν ιδιόρρυθμο τύπο

[hellip] Είναι συνήθειες που επιβάλλουν στη μνήμη των μαζών μια ιστορική μορφή με τη

γοητεία του ιδιοτρόπου [hellip] Όταν γελά ή όταν αναπαύεται δίδει την εντύπωσι ενός

αγαθού νοικοκύρη του οποίου οι δουλειές πηγαίνουν καλά και ο οποίος δεν έχει

ανοικτούς λογαριασμούς με κανέναν16

16

Μ Πετράκη σ 55

12

Φωτογραφίες και αφίσες του Ηγέτη εμφανίστηκαν πχ στον εορτασμό της 1ης

επετείου του καθεστώτος ο οποίος έλαβε χώρα στο Παναθηναϊκό Στάδιο Ο

εορτασμός αυτός ήταν το βασικό θέμα των εφημερίδων και κάλυπτε όλες τις σελίδες

τους Όλα αυτά είχαν φυσικά ως στόχο να υπενθυμίσουν στον κόσμο τις αρετές και

τα επιτεύγματα του Ηγέτη Το παρακάτω απόσπασμα περιγράφει τη διαδικασία

εμφάνισης στον κόσμο των φωτογραφιών αυτών

Με πρωτοβουλία της Εθνικής Εταιρείας κατά τη διάρκεια της εορτής εις το Στάδιο θα

ριφθούν εκ του λόφου του Αρδηττού μεγάλα laquoμπαλόνιαraquo επί των οποίων υπάρχουν

έγχρωμαι εικόνες της ΑΜ Του Βασιλέως και του Πρωθυπουργού Αι βόμβαι αυταί θα

ρίπτονται ανά πέντε λεπτά17

Ο Μεταξάς υπενθύμιζε τη σημασία τού να τιμά ο κόσμος τον Βασιλιά Άλλωστε ο

Μεταξάς όφειλε σε εκείνον τεράστιο μέρος της υποστήριξης που λάμβανε Γιrsquoαυτό το

λόγο φρόντιζε να απεικονίζει στις φωτογραφίες και τις εκδηλώσεις τη στενή σχέση

κυβέρνησης και Βασιλιά ldquoΘέλομεν τον Βασιλικόν Θρόνον απαρασάλευτον τον

οποίον Θρόνον θεωρούμεν ότι είναι το σύμβολον της εθνικής μας ενότητος και

εγγύησις της ενότητος της φυλής μαςrdquo18

Ένα ακόμα στοιχείο που συντελούσε στην ldquoκατασκευήrdquo της εικόνας της

χαρισματικής ηγεσίας ήταν η προβολή της πατρικής φιγούρας Τα μέλη της ΕΟΝ

αναφέρονταν στον Μεταξά ως τον ldquoπατέραrdquo τους και αυτή η σχέση τονίστηκε με

ειδικές φωτογραφίες Το μήνυμα που σκόπευε να περαστεί μέσω των συγκεκριμένων

φωτογραφιών ήταν η ldquoεξάλειψηrdquo του χάσματος των γενεών και συνεπώς η

αρμονική συνύπαρξη νέων και ηλικιωμένων

17


Στο ίδιο σ 83-84

13

4 Παραλληλισμός με άλλα Καθεστώτα της εποχής

14

Το καθεστώς της 4ης

Αυγούστου είχε πολλές ομοιότητες με τα καθεστώτα της

ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας Οι πασιφανείς αυτές ομοιότητες

δεν αφορούσαν όμως αποκλειστικά την ιδεολογία των καθεστώτων αλλά και την

αισθητική τους πλευρά Μία από αυτές τις ομοιότητες ήταν οι εθνικές γιορτές Οι

γιορτές αυτές αποσκοπούσαν ως γνωστόν στη διατήρηση της σχέσης με το παρελθόν

των Ελλήνων στην αναζωπύρωση του ηρωικού πνεύματος και της θρησκείας

Βασικό ρόλο στις εθνικές γιορτές κατείχαν παραδείγματος χάριν οι παρελάσεις Οι

παρελάσεις αυτές οργανώνονταν από το στρατό και από την ΕΟΝ και πολλές φορές

συμμετείχε ο κόσμος στα στάδια Σκοπός των παρελάσεων ήταν η απόκτηση

εμπιστοσύνης εκ μέρους του

λαού προς τους

εκπροσώπους του Κράτους

Όπως πολύ εύστοχα

σημειώνει εδώ η Ε

Μαχαίρα laquohellip το

ldquoτελετουργικόrdquo αυτό ήταν

αδύναμο σε σχέση με το

φασιστικό και πολύ

περισσότερο με το

ναζιστικό τα οποία

εκμεταλλεύτηκαν στο

έπακρο τις δυνατότητες των

νέων μέσων επικοινωνίας

και τεχνολογίας Βλέποντας

ντοκιμαντέρ της εποχής

εκείνης έχει κανείς την

αίσθηση ότι Χίτλερ και

Μουσολίνι είναι οι σταρ οι

ντίβες μιας εφιαλτικής

ταινίας όπου φωτισμοί

δυνατοί ακτίνες λέιζερ

σύμβολα γιγαντοαφίσσες

παρατεταγμένα κορμιά

σχηματισμοί φωτιές

δημιουργούν τον πραγματικό χώρο διαδραμάτισης του ldquoέργουrdquoraquo19

19

Ε Μαχαίρα σ 131

15

Βλ και τις εξαιρετικά θεαματικές οπτικο-ηχητικές παραστάσεις των Ναζί με

επικεφαλής τον Υπουργό Όπλων και Πυρομαχικών Albert Speer

Προηγουμένως κάναμε αναφορά στην έννοια και τη

σημασία του Αρχηγού σε ένα τέτοιο καθεστώς Τώρα

λοιπόν μας δίνεται η ευκαιρία να συγκρίνουμε τον Μεταξά

με τους υπόλοιπους αρχηγούς των καθεστώτων της εποχής

Χίτλερ Μουσολίνι Ο Μεταξάς όπως και οι άλλοι δύο

έκαναν χρήση της ιδέας του ldquoχαρισματικού ηγέτηrdquo Η ιδέα

16

αυτή αποτελεί μέρος της ιδεολογίας του φασισμού και του ναζισμού επίσης

πρόκειται για κοινωνική αντίληψη ldquoελιτίστικηςrdquo καταγωγής η οποία προϋποθέτει την

υποταγή των μαζών μπροστά στον ηγέτη Να σημειώσουμε εδώ πως laquoτόσο ο Χίτλερ

όσο και ο Μουσολίνι είναι ldquoλυτρωτέςrdquo ldquoδημιουργοίrdquo ldquoάγγελοι σωτηρίαςrdquo ακόμα και

ldquoθεότητεςrdquo περιβαλλόμενοι από σύμβολα άλλων εποχών (σβάστικα δέσμη

χαιρετισμοί διακριτικά αετοί κά) και αναδεικνυόμενοι από τα σύγχρονα μέσα

μαζικής επικοινωνίας που προωθούσαν την πολιτική του θεάματοςraquo20

Ωστόσο και ο

Μεταξάς υπήρξε χαρισματικός ηγέτης Ο ίδιος είχε μάλιστα χαρακτηριστεί ως

ldquoδημιούργημα του σύμπαντοςrdquo καθώς η ενέργειά του ενέπνεε τους γύρω του και

δημιουργούσε μια ολοκληρωτική αλλαγή στην ατμόσφαιρα Η εικόνα του ldquoΑρχηγού

του Λαούrdquo ή ldquoΣωτήρα του Έθνουςrdquo ενισχύθηκε με σειρά φωτογραφιών που

δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά

Η ldquoφασιστικών τάσεωνrdquo εφημερίδα Εστία φρόντιζε πάντα να συσχετίζει το καθεστώς

με άλλα απολυταρχικά καθεστώτα laquoη μέθοδος αυτή εκφράστηκε ξεκάθαρα από την

Εστία με το κύριο άρθρο της στις 7 Οκτωβρίου 1936 με τίτλο ldquoΈνα πολύτιμο

δίδαγμα εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης ο χθεσινός λόγος του Χίτλερ επί τη

ευκαιρία της Χειμερινής Εργασίαςrdquoraquo21

Όσον αφορά την επιρροή άλλων καθεστώτων στη δημιουργία φιλμ κάνουμε λόγο για

την επίδραση της γερμανικής-ναζιστικής αισθητικής Αυτή μπορεί να ανιχνευθεί

κυρίως στο γεγονός ότι οι Έλληνες κινηματογραφιστές έρχονταν αρκετά συχνά σε

επαφή με τα γερμανικά προπαγανδιστικά φιλμ της εποχής τα οποία και προέβαλλαν

στους κινηματογράφους των Αθηνών laquoοι λήψεις καταδεικνύουν μια έμπειρη και

υψηλού επιπέδου επαγγελματική ικανότητα των κινηματογραφιστών της εποχής οι

οποίοι ωστόσο δεν αποκλείεται να παραδειγματίζονται από τα αντίστοιχα χιτλερικά

εβδομαδιαία επίκαιρα που προβάλλονται τακτικά στον κινηματογράφο UFA της

πλατείας Συντάγματοςraquo22

20


Μ Πετράκη σ 77 22

Β Αγγελής σ 82

17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Β Αγγελής Μεταξική προπαγάνδα και νεολαία 1936-1940 Διδκή Διατριβή Αθήνα

2004

ldquoΕrdquo ΙΣΤΟΡΙΚΑ Η Δικτατορία Μεταξά Νεολαία Ιδεολογία Αισθητική

Ελευθεροτυπία Αθήνα 2010

Ε Μαχαίρα Η Νεολαία της 4ης

Αυγούστου Φωτογραφίες Γενική Γραμματεία Νέας

Γενιάς Αθήνα 1987

Μ Πετράκη Ο μύθος του Μεταξά Δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα

Ωκεανίδα Αθήνα 2006

Περιοδικό Νεολαία 1938-1939 Τόμος 1


2

Πίνακας περιεχομένων

Εισαγωγή στο Καθεστώς της 4ης

Αυγούστου 3

Ιδεολογία και Σκοποί της ΕΟΝ 5

Χρήση της Εικόνας και Αισθητική 8

Παραλληλισμός με άλλα Καθεστώτα της εποχής 13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 17

3


Αυγούστου







Αυγούστου






















Τ

4














Αυγούστου




















5





νέους

















6

































7 Στο ίδιο


7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










3


Αυγούστου







Αυγούστου






















Τ

4














Αυγούστου




















5





νέους

















6

































7 Στο ίδιο


7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










4














Αυγούστου




















5





νέους

















6

































7 Στο ίδιο


7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










5





νέους

















6

































7 Στο ίδιο


7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










6

































7 Στο ίδιο


7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










7

νεολαία

8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










8










































9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










9
























11

Στο ίδιο 12



10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










10






































14



11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










11








απόσπασμα











16


12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










12























17



13


14





































19


15









16




























20




17



2004










13


14





































19


15









16




























20




17



2004










14





































19


15









16




























20




17



2004










15









16




























20




17



2004










16




























20




17



2004










17



2004










Η Δικτατορία Μεταξά

Documents