Η Ανθρωπική Αρχή

Victor J. Stenger

Οι Ανθρωπικές Συμπτώσεις

Το 1919, ο μαθηματικός και φυσικός Hermann Weyl προβληματίστηκε γιατί ο λόγος της

ηλεκτρομαγνητικής δύναμης προς τη βαρυτική μεταξύ δυο ηλεκτρονίων είναι ένας τόσο

μεγάλος αριθμός, N1 = 1039.1 Ο Weyl αναρωτήθηκε γιατί αυτό συμβαίνει, εκφράζοντας τη

διαίσθησή του (και τίποτε περισσότερο) ότι οι «καθαροί» αριθμοί, όπως το π, δηλαδή, αριθμοί

που δεν εξαρτούνται από κάποιο σύστημα μέτρησης, όταν εμφανίζονται στην περιγραφή

φυσικών ιδιοτήτων, είναι μιας συγκεκριμένης τάξης μεγέθους. Γιατί 1039 και όχι 1057 ή10-123;

Κάποια αρχή, σκέφτηκε ο Weyl, πρέπει να επιλέγει το 1039.

Το 1923, ο αστρονόμος Arthur Eddington συμφώνησε: «Είναι δύσκολο να εξηγήσουμε την

εμφάνιση ενός καθαρού αριθμού (μιας τάξης μεγέθους πολύ διαφορετικής από τη μονάδα) στη

φύση. Αλλά αυτή η δυσκολία μπορεί να αφαιρεθεί αν τη συνδέσουμε με τον αριθμό των ατόμων

στον κόσμο- ένας αριθμός προφανώς τυχαίος.»2 Υπολόγισε αυτόν τον αριθμό, που τώρα

ονομάζεται «αριθμός του Eddington,» να είναι N =1079. Λοιπόν, το N δεν απέχει πολύ από το

τετράγωνο του N1.

Το 1937, ο φυσικός Paul Dirac παρατήρησε ότι το N1 είναι της ίδιας τάξης με έναν άλλον

καθαρό αριθμό N2 που δίνει το λόγο της ζωής ενός τυπικού άστρου προς το χρόνο που κάνει το

φως να διασχίσει την ακτίνα ενός πρωτονίου.3 Δηλαδή, βρήκε δύο φαινομενικά ασύνδετους

μεγάλους αριθμούς να είναι της ίδιας τάξης μεγέθους. Αν ένας μεγάλος αριθμός είναι απίθανος,

πόσο περισσότερο απίθανο είναι να υπάρχει άλλος ένας με την ίδια τιμή;

Το 1961, ο αστροφυσικός Robert Dicke τόνισε ότι ο N2 είναι απαραιτήτως μεγάλος ώστε η ζωή

των κοινών αστεριών να είναι επαρκής για να παράγει βαριά χημικά στοιχεία όπως ο άνθρακας.

Επιπλέον, έδειξε ότι ο N1 πρέπει να είναι της ίδιας τάξης μεγέθους με το N2 σε κάθε σύμπαν με

βαριά στοιχεία.4 Έτσι, αυτή ήταν η πρώτη από τις λεγόμενες ανθρωπικές συμπτώσεις, συνδέσεις

μεταξύ φυσικών σταθερών που φαίνονται απαραίτητες για την ύπαρξη ζωής στο σύμπαν.

Ενώ πολλά παραδείγματα υποτιθέμενων ανθρωπικών συμπτώσεων μπορούν να βρεθούν στη

βιβλιογραφία, ορίστε τα πιο σημαντικά:

1. Η ηλεκτρομαγνητική δύναμη είναι 39 τάξεις μεγέθους πιο δυνατή από τη βαρυτική

δύναμη. Σε αντίθετη περίπτωση, τα αστέρια θα είχαν καταρρεύσει πολύ πριν η ζωή θα

είχε μια πιθανότητα να εξελιχθεί.

2. Η ενέργεια κενού του σύμπαντος είναι τουλάχιστον 120 τάξεις μεγέθους μικρότερη από

τις θεωρητικές προβλέψεις. Αν κάποια στιγμή ήταν τόσο μεγάλη όσο αυτές οι

προβλέψεις θέλουν, το σύμπαν θα είχε γρήγορα διαλυθεί.

3. Η μάζα του ηλεκτρονίου είναι μικρότερη από τη διαφορά ανάμεσα στις μάζες του

νετρονίου και του πρωτονίου. Έτσι, ένα ελεύθερο νετρόνιο μπορεί να διασπαστεί σε ένα

πρωτόνιο, ηλεκτρόνιο και αντι- νετρίνιο. Αν αυτό δεν γινόταν, το νετρόνιο θα ήταν

σταθερό και τα περισσότερα από τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια στο πρώιμο σύμπαν θα

είχαν συνδυαστεί σχηματίζοντας νετρόνια, αφήνοντας λίγο υδρογόνο να αποτελέσει το

κύριο συστατικό καυσίμου για τα αστέρια.

4. Το νετρόνιο είναι βαρύτερο από το πρωτόνιο, αλλά όχι τόσο βαρύ ώστε τα νετρόνια να

μην μπορούν να προσδεθούν στον πυρήνα, όπου η διατήρηση της ενέργειας εμποδίζει τα

νετρόνια από τη διάσπαση. Χωρίς νετρόνια δεν θα είχαμε τα βαρύτερα στοιχεία που είναι

απαραίτητα για το κτίσιμο πολύπλοκων συστημάτων όπως η ζωή.

5. Ο πυρήνας του άνθρακα έχει μια διεγερμένη στάθμη ενέργειας γύρω στα 7.65 MeV.

Χωρίς αυτήν την κατάσταση, θα παράγονταν ανεπαρκείς ποσότητες άνθρακα στα

αστέρια για να δημιουργήσουν τη βάση της ζωής. Χρησιμοποιώντας ανθρωπικά

επιχειρήματα, ο αστρονόμος Fred Hoyle προέβλεψε αυτήν την ενεργειακή στάθμη

προτού γίνει η πειραματική της επαλήθευση.5

Οι Τρεις Ανθρωπικές Αρχές

Το 1974, ο αστρονόμος Brandon Carter εισήγαγε την έννοια της ανθρωπικής αρχής, η οποία

θεώρησε ότι οι ανθρωπικές συμπτώσεις δεν είναι το αποτέλεσμα τύχης αλλά κατά κάποιον

τρόπο εγγενείς στη δομή του σύμπαντος.6 Πρότεινε δυο εκδοχές. Η ασθενής ανθρωπική του

αρχή (WAP) δηλώνει ότι

Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να θεωρήσουμε ότι η θέση μας μέσα στο σύμπαν είναι απαραίτητα

προνομιακή στο βαθμό που υπάρχουμε ως παρατηρητές. Η ισχυρή ανθρωπική αρχή του Carter

(SAP) λέει ότι

Το σύμπαν (και επομένως οι θεμελιώδεις παράμετροι από τις οποίες εξαρτάται) πρέπει να είναι

τέτοιο ώστε να παραδεχθούμε τη δημιουργία παρατηρητών σε αυτό σε κάποια χρονική στιγμή.

Άλλοι συγγραφείς έχουν παρουσιάσει τις δικές τους εκδοχές ανθρωπικών αρχών, όπου πάνω

από τριάντα είναι διαθέσιμες στη βιβλιογραφία. Θα αναφέρω τρεις επιπλέον εκδοχές- εκείνες

που προτάθηκαν από το μαθηματικό John Barrow και το φυσικό Frank Tipler.7 Οι πρώτες δύο

είναι αναδιατυπώσεις της αρχής του Carter. Η ασθενής αρχή των Barrow Tipler (WAP) λέει:

Οι παρατηρούμενες τιμές όλων των φυσικών και κοσμολογικών ποσοτήτων δεν είναι εξίσου

πιθανές αλλά παίρνουν τιμές με τον περιορισμό ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η βασισμένη

στον άνθρακα ζωή μπορεί να εξελιχθεί και με την προϋπόθεση ότι το σύμπαν είχε αρκετό χρόνο

για κάτι τέτοιο. Σημειώστε ότι οι Barrow και Tipler απαιτούν την ύπαρξη «οργανικής ζωής» ενώ

ο Carter απλά αναφέρεται στην ύπαρξη «παρατηρητών.» Πρόκειται για καλύτερη διατύπωση

αφού πολλές από τις συμπτώσεις έχουν να κάνουν με τον άνθρακα, άμεσα ή έμμεσα. Η ισχυρή

αρχή (SAP) των Barrow and Tipler λέει:

Το σύμπαν πρέπει να έχει εκείνες τις ιδιότητες που επιτρέπουν στη ζωή να αναπτυχθεί σε κάποιο

στάδιο της ιστορίας του. Σημειώστε ότι και οι τρεις συγγραφείς λένε ότι το σύμπαν «πρέπει» να

έχει τις συγκεκριμένες ιδιότητες. Επομένως, η SAP φαίνεται να υπονοεί κάποια πρόθεση ή

σκοπό μέσα στο σύμπαν.

Οι Barrow και Tipler ολοκληρώνουν με την τελική ανθρωπική αρχή (FAP):

Νοήμονη διαδικασία πληροφορίας πρέπει να εμφανιστεί μέσα στο σύμπαν, και, μόλις αυτό

συμβεί, δεν καταστρέφεται ποτέ. Σημειώστε ότι ο όρος «ανθρωπική αρχή» είναι μια

ακυριολεξία, όπως και η έννοια «ανθρωπική σύμπτωση.» Ενώ ξεχωρίζουμε το είδος μας από τη

σκοπιά της βασισμένης στον άνθρακα ζωής, καμιά από τις συμπτώσεις δεν απαιτεί την

ανθρώπινη ζωή ούτε χρειάζεται η νοημοσύνη να αναπτυχθεί από την οργανική ζωή.

Συνέπειες

Η WAP θεωρείται από τους περισσότερους φυσικούς και κοσμολόγους απλή ταυτολογία.

Φυσικά οι σταθερές της φύσης είναι κατάλληλες για τη δική μας μορφή ζωής. Αν δεν ήταν, δεν

θα ήμασταν εδώ να το συζητάμε. Για μια μελέτη πάνω στα αποτελέσματα της επιλεκτικής

παρατήρησης, δείτε τον Bostrom.8

Ωστόσο, οι ανθρωπικές συμπτώσεις εκπλήσσουν τους περισσότερους, που αναρωτούνται τι

μπορούν να σημαίνουν για τη φύση του σύμπαντος. Οι Barrow and Tipler προτείνουν τρεις

διαφορετικές πιθανές ερμηνείες της SAP:

A. Υπάρχει ένα δυνατό σύμπαν «σχεδιασμένο» να παράγει και να διατηρεί «παρατηρητές.»

B. Οι παρατηρητές είναι απαραίτητοι για την ύπαρξη του σύμπαντος.

C. Ένα σύνολο άλλων διαφορετικών συμπάντων είναι απαραίτητο για την ύπαρξη του δικού

μας.

Συγγραφείς με θρησκευτική ροπή έχουν ερμηνεύσει την πρόταση A ως απόδειξη για την ύπαρξη

ενός Δημιουργού, συγκεκριμένα το Θεό που οι ίδιοι λατρεύουν. Λένε: Πώς μπορεί το σύμπαν να

έχει αποκτήσει το μοναδικό σύνολο φυσικών σταθερών, τόσο λεπτά ρυθμισμένες για την

εμφάνιση της ζωής, αν όχι με ένα σκόπιμο σχέδιο- σχέδιο για τη ζωή και ίσως τον ίδιο τον

άνθρωπο;9,10

Ωστόσο, τίποτε στην παραπάνω συζήτηση δεν απαιτεί αυτός ο Θεός να είναι κάποιας

συγκεκριμένης πίστης. Πράγματι, ένα «σχέδιο» μπορεί να ερμηνευθεί σαν μια καθαρά φυσική

διαδικασία, ίσως εξελικτική σαν το σχέδιο της Δαρβινικής φυσικής επιλογής ή απλά μια δομή

μέσα στο σύμπαν που η επιστήμη δεν έχει ακόμη εξηγήσει.11

Η περίπτωση B προκύπτει από μια μυστικιστή παρερμηνεία της κβαντομηχανικής. Παρότι έχει

αποτελέσει τη βάση μιας εκτενούς και δημοφιλούς φιλολογίας τον τελευταίο καιρό, λίγοι

φυσικοί την παίρνουν στα σοβαρά.12

Η τελευταία περίπτωση C εισάγει την έννοια των παράλληλων συμπάντων και απλά συμβαίνει

να ζούμε σε εκείνο το σύμπαν που είναι κατάλληλο για την εμφάνιση του δικού μας είδους

ζωής. Θα εξετάσουμε αυτήν την περίπτωση παρακάτω.

Λεπτή Ρύθμιση (Fine-tuning) στα Μάτια του Παρατηρητή

Το μέγεθος της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης καθορίζεται από την τιμή του ηλεκτρικού φορτίου-

το μέγεθος του φορτίου του ηλεκτρονίου- που συμβολίζεται με e. Η απαίτηση είναι ότι το e είναι

μια σταθερή που έχει καλο- ρυθμιστεί με μια τιμή πολύ διαφορετική από τη φυσική έτσι ώστε να

υπάρχουν αστέρια με αρκετή διάρκεια ζωής για να εξελιχθεί η ζωή (περίπτωση 1 παραπάνω).

Ωστόσο, το e δεν είναι σταθερό. Τώρα ξέρουμε από το ιδιαίτερα πετυχημένο καθιερωμένο

πρότυπο για τα άτομα και τις δυνάμεις ότι το e και τα μεγέθη των άλλων θεμελιωδών δυνάμεων

εξαρτώνται από το μέγεθος της ενέργειας και οι τιμές τους είχαν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τις

πρώτες στιγμές της μεγάλης έκρηξης. Σύμφωνα με την παρούσα κατανόηση, στο υψηλής

ενέργειας περιβάλλον την εποχή της μεγάλης έκρηξης, οι τέσσερις γνωστές δυνάμεις ήταν

ενοποιημένες σε μία δύναμη, όπως ο Weyl περίμενε ότι θα έπρεπε να έχει συμβεί «φυσικά.»

Δηλαδή το e είχε αρχικά τη φυσική του τιμή. Ύστερα, καθώς το σύμπαν άρχισε να ψυχραίνεται,

οι δυνάμεις χωρίστηκαν μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται αυθόρμητη ρήξη της συμμετρίας

δίνοντας τα τέσσερα θεμελιώδη είδη δυνάμεων που γνωρίζουμε σε πολύ χαμηλότερες ενέργειες

σήμερα, όπου το e και οι άλλες δυνάμεις έχουν εξελιχθεί στις τωρινές σταθερές τιμές. Ο

σχηματισμός των άστρων, και κατ’ επέκταση η ζωή, έπρεπε απλά να περιμένουν τις δυνάμεις να

χωριστούν επαρκώς. Στην πραγματικότητα αυτή η αναμονή ήταν μόλις ένα κλάσμα του

δευτερολέπτου.

Μόνο τέσσερις παράμετροι χρειάζονται για να καθοριστούν οι πολλές παράμετροι του

σύμπαντος, όπως αυτό υπάρχει σήμερα: οι μάζες του ηλεκτρονίου και του πρωτονίου και οι

τιμές της ηλεκτρομαγνητικής και της ασθενούς δύναμης.13 Έχω μελετήσει πώς ο ελάχιστος

χρόνος ζωής ενός άστρου εξαρτάται από τις πρώτες τρεις από τις προηγούμενες παραμέτρους.

Αλλάζοντάς τες κατά δέκα τάξεις μεγέθους σε σχέση με την τωρινή τους τιμή, έχω βρει ότι

πάνω από τα μισά αστέρια θα είχαν διάρκεια ζωής που θα ξεπερνούσε το ένα δισεκατομμύριο

χρόνια.14

Τα μεγάλα αστέρια πρέπει να ζουν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια ή και περισσότερο ώστε να

υπάρξει η παραγωγή των βαριών στοιχείων. Μικρότερα αστέρια, όπως ο ήλιος μας, χρειάζονται

επίσης ένα δισεκατομμύριο χρόνια ώστε η ζωή να αναπτυχθεί μέσα στο πλανητικό τους

σύστημα. Η γη δεν είχε καν σχηματιστεί μέχρι εννέα δισεκατομμύρια χρόνια μετά από τη

μεγάλη έκρηξη. Η απαίτηση για τα μεγάλης διάρκειας ζωής αστέρια ικανοποιείται εύκολα για

ένα ευρύ φάσμα πιθανών παραμέτρων. Το σύμπαν σίγουρα δεν είναι καλο- ρυθμισμένο σχετικά

με αυτό το χαρακτηριστικό.

Μια από τις πολλές σημαντικές ατέλειες σε ό,τι αφορά τις περισσότερες μελέτες των

ανθρωπικών συμπτώσεων είναι ότι οι ερευνητές μεταβάλλουν μία μοναδική παράμετρο ενώ οι

υπόλοιπες διατηρούνται σταθερές. Στη συνέχεια μεγαλώνουν αυτό το σφάλμα προχωρώντας στη

μέτρηση ανούσιων πιθανοτήτων βασισμένες στην κατά πολύ λανθασμένη υπόθεση ότι όλες οι

παράμετροι είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους.15 Στη μελέτη μου πρόσεξα ώστε αρκετές

παράμετροι να μπορούν να αλλάζουν την ίδια στιγμή.

Σε μια πολύ εντυπωσιακή εργασία, ο φυσικός Anthony Aguire εξέτασε ανεξάρτητα σύμπαντα

που προκύπτουν όταν έξι κοσμολογικές παράμετροι αλλάζουν με διαφορετικές τάξεις μεγέθους

και βρήκε ότι θα μπορούσε να κατασκευάσει κοσμολογίες όπου «αστέρια, πλανήτες, και

νοήμονη ζωή μπορούν να υπάρξουν.»16

Το καθιερωμένο πρότυπο περιέχει περίπου είκοσι παραμέτρους που δεν καθορίζονται από τη

θεωρία αλλά που πρέπει να εξαχθούν από τα πειράματα. Ωστόσο, μόνο τέσσερις χρειάζονται για

να προσδιορίσουν τις περισσότερες ιδιότητες της ύλης. Αυτές είναι οι μάζες του ηλεκτρονίου

και των δύο κουάρκς («πάνω» και «κάτω») που συνιστούν τα πρωτόνια και τα νετρόνια, και μια

παγκόσμια παράμετρο δύναμης από την οποία η τιμή του e και οι υπόλοιπες δυνάμεις

καθορίζονται. Τελικά, ελπίζεται ότι όλες οι βασικές παράμετροι θα καθοριστούν από θεωρίες

που ενοποιούν τη βαρύτητα με το καθιερωμένο πρότυπο, για παράδειγμα, η θεωρία χορδών.17

Πρέπει να περιμένουμε να δούμε αν οι υπολογισμένες μάζες του ηλεκτρονίου και του νετρονίου

ικανοποιούν τις περιπτώσεις 3 και 4 παραπάνω. Μια άλλη δυνατότητα, που θα θεωρήσουμε

παρακάτω, είναι ότι αυτές οι παράμετροι είναι τυχαίες.

Πολλά από τα παραδείγματα των ανθρωπικών συμπτώσεων που υπάρχουν στη θεολογική

φιλολογία προκύπτουν από την απλή παρερμηνεία της φυσικής. Για παράδειγμα, κάθε αναφορά

στη λεπτή ρύθμιση των σταθερών όπως είναι η ταχύτητα του φωτός, c, η σταθερή του Planck, h,

ή η βαρυτική σταθερή του Newton, G, είναι άσχετη καθώς όλες αυτές είναι αυθαίρετες σταθερές

των οποίων οι τιμές απλά καθορίζουν το σύστημα μονάδων που χρησιμοποιείται.

Επίσης, η «αξιοθαύμαστη» ακρίβεια στην οποία ο κόσμος αναφέρεται είναι ιδιαίτερα

παραπλανητική, εξαρτώμενη από την αυθαίρετη επιλογή μονάδων. Για παράδειγμα, ο θεολόγος

John Jefferson Davis λέει, «Αν η μάζα των νετρίνο ήταν 5x10-34 αντί για 5x10-35 kg, εξαιτίας της

μεγάλης τους αφθονίας στο σύμπαν, η επιπλέον βαρυτική μάζα θα οδηγούσε σε ένα

συστελλόμενο αντί για ένα διαστελλόμενο σύμπαν.»18 Αυτό μοιάζει σαν μια λεπτή ρύθμιση της

τάξης του ενός μέρους στα 1035. Ωστόσο, όπως ο φιλόσοφος Neil Manson τονίζει, αυτό είναι

σαν να λέμε ότι «αν είχαμε ένα μέρος στα 1016 του έτους φωτός λιγότερο (δηλαδή ένα μέτρο

λιγότερο), ο Michael Jordan δεν θα ήταν ο σημαντικότερος παίκτης μπάσκετ στον κόσμο.»19

Παρεμπιπτόντως, η εκτίμηση του Davis για τη μάζα του νετρίνο δεν είναι ακριβής. Στην

πραγματικότητα, οι χωριστές τους μάζες δεν είναι γνωστές, καθώς τα μέχρι τώρα πειράματα

μετράν μόνο τις διαφορές μάζας. Επιπλέον, αν η μάζα των νετρίνο ήταν δέκα φορές μεγαλύτερη,

θα υπήρχαν κατά πάσα πιθανότητα δέκα φορές λιγότερα νετρίνο στο σύμπαν και το βαρυτικό

αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Οπότε το επιχείρημα αυτής της λεπτής ρύθμισης καταρρέει από

πολλές απόψεις.

Ας αναλογιστούμε στη συνέχεια την περίπτωση 5, η οποία δηλώνει ότι η λεπτή ρύθμιση είναι

αναγκαία για την παραγωγή άνθρακα. Ο τιμημένος με Νόμπελ φυσικός Steven Weinberg έδειξε

ότι η παραγωγή άνθρακα στα αστέρια δεν εξαρτάται ιδιαίτερα από το ενεργειακό επίπεδο των

7.65 MeV που προέβλεψε ο Hoyle. Αντίθετα εξαρτάται από τη ραδιενεργή κατάσταση ενός

πυρήνα άνθρακα που σχηματίζεται από τρεις πυρήνες βηρυλλίου. Αυτή η απόκλιση στην

παραγωγή άνθρακα είναι της τάξης του 20 στα εκατό, που, όπως ο ίδιος λέει, «δεν είναι ούτε

καν μια καλή μαντεψιά.»20

Σε συντομία, πολλές από τις λεγόμενες παραμέτρους της λεπτής ρύθμισης έγκεινται στην κρίση

του παρατηρητή, ο οποίος μπορεί να μην είναι αρκετά σχετικός με τη φυσική, και ο οποίος

παίζει με τους αριθμούς εωσότου αυτοί δείξουν να επιβεβαιώνουν μια προγενέστερη πεποίθηση

βασισμένη σε κάτι διαφορετικό από την αντικειμενική επιστημονική ανάλυση.

Το πρόβλημα της Ενέργειας του Κενού

Παρότι σκεφτόμαστε συνήθως το κενό σαν αδειανό από ύλη και ενέργεια, η βαρυτική ενέργεια

μπορεί να αποθηκευτεί στην καμπυλότητα του άδειου χώρου. Επιπλέον, η κβαντομηχανική

θεωρεί ότι το κενό περιέχει μια ελάχιστη ενέργεια μηδενικού σημείου.

Ο Weinberg ήταν ίσως ο πρώτος που εξήρε το πρόβλημα της ενέργειας του κενού (περίπτωση

2). Αναφέρθηκε σε αυτό σαν το πρόβλημα της κοσμολογικής σταθερής, καθώς η πυκνότητα της

ενέργειας κενού είναι ισοδύναμη με την παράμετρο που ονομάζεται κοσμολογική σταθερή στις

εξισώσεις της γενικής σχετικότητας του Einstein και η οποία σχετίζεται με την καμπυλότητα του

άδειου χώρου.21

Υπολογισμοί έδωσαν μια τιμή για την πυκνότητα της ενέργειας κενού που είναι κάπου 120

τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από τη μέγιστη τιμή που έχει παρατηρηθεί. Εφόσον αυτή η

πυκνότητα είναι σταθερή, φαίνεται να έχει καλο- ρυθμιστεί με αυτήν την ακρίβεια από την

εποχή του πρώιμου σύμπαντος, έτσι ώστε η τωρινή της τιμή να έχει επιτρέψει την ύπαρξη της

ζωής.

Μέχρι πρότινος, πιστευόταν ότι η κοσμολογική σταθερή ήταν πιθανώς ακριβώς μηδέν,

περίπτωση στην οποία δεν θα υπήρχε η ανάγκη για λεπτή ρύθμιση. Ωστόσο, το 1998, δύο

ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες που μελετούσαν μακρινούς υπερκαινοφανείς έμειναν

έκπληκτοι ανακαλύπτοντας ότι η παρούσα διαστολή του σύμπαντος επιταχύνεται.22 Πιο

πρόσφατες παρατηρήσεις έχουν επιβεβαιώσει αυτό το αποτέλεσμα. Η πηγή αυτής της διαστολής

είναι κάποια ακόμα ακαθόριστη σκοτεινή ενέργεια, η οποία αποτελεί το 70 τοις εκατό της μάζας

του σύμπαντος. Μία πιθανή εξήγηση είναι η βαρυτική άπωση με την έννοια της κοσμολογικής

σταθερής, δηλαδή, με την έννοια του πεδίου της ενέργειας κενού που προβλέπεται από τη γενική

σχετικότητα.

Αν αυτό ισχύει, τότε το πρόβλημα της κοσμολογικής σταθερής έρχεται στην επιφάνεια. Στο

μεταξύ, μπορούμε τώρα να ισχυριστούμε βάσιμα ότι ο αρχικός υπολογισμός ήταν ατελής και ότι

ένας σωστός υπολογισμός θα δώσει μηδενικό αποτέλεσμα για την πυκνότητα της ενέργειας

κενού. Εωσότου αυτές οι νέες εκτιμήσεις διαψευστούν, δεν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το

κενό είναι καλο- ρυθμισμένο για τη ζωή και δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη ανάγκη να

επικαλεστούμε μια δημιουργό θεότητα.

Αλλά, τότε, τι ευθύνεται για την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος; Ποια είναι η φύση της

σκοτεινής ενέργειας; Μια κοσμολογική σταθερή δεν είναι η μόνη πιθανή πηγή της βαρυτικής

άπωσης. Σύμφωνα με τη γενική σχετικότητα, κάθε υλικό πεδίο θα είναι απωστικό αν η πίεσή του

είναι επαρκώς αρνητική. Οι θεωρητικοί φυσικοί έχουν προτείνει ότι η σκοτεινή ενέργεια μπορεί

να είναι ένα υλικό πεδίο, ονομαζόμενο πεμπτουσία, που δεν χρειάζεται λεπτή ρύθμιση.

Είναι η Δική μας Μορφή Ζωής η Μόνη Δυνατή;

Αναλογιστείτε το γεγονός ότι ζούμε στη Γη, αντί για τον Ερμή, την Αφροδίτη, τον Άρη, ή

κάποιον άλλον πλανήτη στο ηλιακό σύστημα. Ο Ερμής και η Αφροδίτη είναι πολύ ζεστοί ενώ ο

Άρης πολύ κρύος. Ο Ερμής δεν έχει ατμόσφαιρα, ενώ η ατμόσφαιρα της Αφροδίτης είναι πολύ

πυκνή για τις ακτίνες του ήλιου να φτάσουν στην επιφάνεια και η ατμόσφαιρα του Άρη είναι

πολύ λεπτή για να παρέχει αρκετό οξυγόνο και νερό.

Οι θερμοκρασιακές διαφορές και άλλες ιδιότητες της Γης είναι ακριβώς οι σωστές για τη ζωή.

Για παράδειγμα, η ατμόσφαιρα της Γης είναι διαπερατή στο ίδιο φάσμα του φωτός στο οποίο τα

μάτια μας είναι ευαίσθητα. Η ανθρωπική λογική ισχυρίζεται ότι η ατμόσφαιρα ήταν καλο-

ρυθμισμένη έτσι ώστε οι άνθρωποι και άλλα ζώα να μπορούν να δουν σε απόσταση. Η

διαπερατότητα αυτή ταιριάζει επίσης με τις φασματικές περιοχές μέσα στις οποίες οι

ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από τον ήλιο είναι μέγιστη. Πάλι, η ανθρωπική λογική το

αποδίδει αυτό σε ένα πρωταρχικό σχέδιο που συμπεριελάμβανε τους ανθρώπους.

Αλλά, μάλλον προφανώς, η ζωή εξελίχθηκε στη Γη επειδή οι συνθήκες ήταν οι σωστές. Το είδος

της ζωής που εξελίχθηκε ήταν κατάλληλο για αυτές τις συνθήκες.

Με 100 δισεκατομμύρια αστέρια σε κάθε γαλαξία και 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες στο ορατό

σύμπαν, και αμέτρητους άλλους που, σύμφωνα με την ισχύουσα κοσμολογική θεωρία, θα

βρίσκονται πέρα από τον ορίζοντα του σύμπαντος, η πιθανότητα για την ανάπτυξη ζωής σε

κάποιους πλανήτες φαίνεται αρκετά μεγάλη. Πράγματι, πολλά από τα χημικά συστατικά της

ζωής όπως τα πολύπλοκα μόρια έχουν παρατηρηθεί στο διάστημα. Βεβαίως, δεν θα ξέρουμε τι

συμβαίνει μέχρι να ανακαλύψουμε κάποια άλλη μορφή ζωής.

Ωστόσο, περιμένουμε κάθε μορφή ζωής που θα βρεθεί μέσα στο σύμπαν να είναι βασισμένη

στον άνθρακα, ή τουλάχιστον βασισμένη σε μια χημεία βαριών στοιχείων. Το ανθρωπικό

επιχείρημα της λεπτής ρύθμισης υπονοεί ότι αυτή είναι η μόνη δυνατή μορφή ζωής, και

πρόκειται για μια πομπώδη, αβάσιμη υπόθεση. Ακόμα κι αν όλες οι μορφές ζωής στο σύμπαν

προκύψουν να είναι αυτής της βασικής δομής, αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή είναι απίθανη κάτω

από οποιαδήποτε άλλη ρύθμιση των φυσικών νόμων και σταθερών. Αυτό και μόνο το γεγονός

είναι μοιραίο για το επιχείρημα της λεπτής ρύθμισης.

Ο άνθρακας φαίνεται να είναι το καταλληλότερο χημικό στοιχείο να δράσει σαν το βασικό

δομικό στοιχείο για το είδος των πολύπλοκων μοριακών συστημάτων που αναπτύσσουν

ιδιότητες παρόμοιες με αυτές της ζωής. Ακόμα και σήμερα, νέα υλικά που δημιουργούνται από

άτομα άνθρακα επιδεικνύουν αξιοθαύμαστες και απροσδόκητες ιδιότητες, από την

υπεραγωγιμότητα μέχρι τον φερρομαγνητισμό. Ωστόσο, δεν έχουμε κανένα λόγο να υποθέσουμε

ότι μόνο η οργανική ζωή είναι δυνατή.

Δεδομένων των γνωστών νόμων της φυσικής και της χημείας, μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή

βασισμένη στη σιλικόνη ή άλλα στοιχεία χημικά παρόμοια με τον άνθρακα. Ενώ ο άνθρακας

μπορεί να είναι κατάλληλος σχετικά με τις παραμέτρους του σύμπαντός μας, η σιλικόνη θα

μπορούσε να είναι καταλληλότερη αν οι παράμετροι ήταν ελάχιστα διαφορετικές. Ωστόσο,

οποιαδήποτε στοιχεία κι αν χρησιμοποιηθούν, και πάλι απαιτούν τη δημιουργία τους στα

αστέρια και επομένως ένα σύμπαν αρκετά παλιό ώστε να έχει υπάρξει αστρική εξέλιξη.

Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε τι μορφή θα μπορούσε να πάρει η ζωή σε έναν άλλο πλανήτη,

με διαφορετικές συνθήκες. Θα ήταν υπέροχο να έχουμε κι άλλα γνωστά παραδείγματα ζωής,

αλλά δεν έχουμε. Και κάθε υπόθεση για το τι είδος ζωής θα μπορούσε να υπάρχει σε ένα σύμπαν

με διαφορετική μάζα ηλεκτρονίου, ηλεκτρομαγνητική δύναμη, ή διαφορετικούς φυσικούς

νόμους είναι ακόμα πιο προβληματική. Απλά δεν έχουμε τη γνώση για να πούμε αν η ζωή

κάποιου είδους δεν θα μπορούσε να υπάρξει κάτω από διαφορετικές συνθήκες.

Πολλαπλά Σύμπαντα

Είδαμε ότι οι κοσμολογικές παράμετροι, όπως η κοσμολογική σταθερή, δεν χρειάζεται να είναι

λεπτά ρυθμισμένες για την εμφάνιση της ζωής. Έχουμε επίσης ένα εύλογο σενάριο σύμφωνα με

το οποίο οι εντάσεις των τεσσάρων δυνάμεων εξελίχθηκαν στις τωρινές τους τιμές και ότι

μακραίωνα αστέρια είναι αναμενόμενο να υπάρχουν για ένα ευρύ πεδίο αυτών και άλλων

φυσικών παραμέτρων. Η ελπίδα είναι ότι μια μελλοντική θεωρία που θα ενοποιεί τη βαρύτητα

και τη μικροφυσική θα επιτρέψει τον υπολογισμό λίγων παραμέτρων αρκετών για τον

προσδιορισμό της βασικής δομής της ύλης. Ωστόσο, ακόμα κι αν αυτή η ελπίδα δεν ευοδωθεί, οι

υπάρχουσες θεωρίες ήδη προτείνουν μια άλλη πιθανή απάντηση σχετικά με τις ανθρωπικές

συμπτώσεις.

Για παράδειγμα, το σύμπαν μας μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σε ένα μεγάλο αριθμό άλλων

συμπάντων και μέσα στα πλαίσια ενός υπερ- σύμπαντος, που ονομάζεται πολυσύμπαν

(multiverse). Οι θεμελιώδεις παράμετροι μπορούν να διανεμηθούν τυχαία ανάμεσα στα

διαφορετικά σύμπαντα και εμείς ζούμε σε αυτό όπου οι παράμετροι τυχαίνει να είναι

κατάλληλες για την εξέλιξη της δικής μας μορφής ζωής.

Οι θεϊστές έχουν αμφισβητήσει την ιδέα των πολλαπλών συμπάντων, επιχειρηματολογώντας ότι

δεν έχουμε κανένα στοιχείο για την ύπαρξη κανενός εκτός από το δικό μας. Αλλά, ούτε έχουμε

κάποιο στοιχείο για την ύπαρξη του Θεού τους. Τουλάχιστον στην περίπτωση των πολλαπλών

συμπάντων έχουμε φυσικές θεωρίες, οι οποίες βασίζονται αυστηρά σε εμπειρικά δεδομένα σε

ό,τι αφορά το δικό μας σύμπαν, και που υποδεικνύουν την ύπαρξή τους. Το εξαιρετικά

πετυχημένο μοντέλο της αρχικής διαστολής του σύμπαντος υπονοεί ότι το αυθόρμητο γεγονός

που δημιούργησε το σύμπαν μας θα μπορούσε να επαναληφθεί πολλές φορές.23 Ενώ αυτό θα

μπορούσε και πάλι να ταξινομηθεί ως εικασία, πρόκειται για μια εικασία που βασίζεται στην

καλή επιστήμη και σε πειραματικά δεδομένα. Η εικασία ότι ένας Δημιουργός Θεός υπάρχει

βασίζεται στη μη επιστήμη και σε κανένα δεδομένο.

Αρκετοί σχολιαστές έχουν ισχυριστεί ότι μια κοσμολογία πολλαπλών συμπάντων παραβιάζει το

«ψαλίδι του Occam».24 Αυτό είναι λάθος. Οι οντότητες τις οποίες ο νόμος του Occam μας

απαγορεύει να «πολλαπλασιάσουμε πέρα της αναγκαιότητας» είναι θεωρητικές υποθέσεις, όχι

σύμπαντα. Παρότι η ατομική θεωρία της ύλης πολλαπλασίασε τον αριθμό των αντικειμένων που

πρέπει να θεωρήσουμε στην επίλυση ενός θερμοδυναμικού προβλήματος κατά 1024 ή τόσο ανά

γραμμάριο, δεν παραβίασε το νόμο του Occam. Αντίθετα, παρείχε μια απλούστερη, πιο ισχυρή,

πιο οικονομική παρουσίαση των κανόνων που ακολουθούσαν τα θερμοδυναμικά συστήματα.

Η ύπαρξη πολλών συμπάντων είναι στην πραγματικότητα συνεπής με ό,τι ξέρουμε σχετικά με

τη φυσική και την κοσμολογία. Καμία νέα υπόθεση δεν χρειάζεται για να τα εισάγουμε.

Χρειάζεται μια επιπλέον υπόθεση για να τα αποκλείσουμε: ένας υπερ- νόμος της φύσης που λέει

ότι μόνο ένα σύμπαν μπορεί να υπάρχει. Αυτό θα ήταν μια μη οικονιμική υπόθεση. Θέτοντάς το

διαφορετικά, δεν έχουμε καμία βάση να υποθέσουμε ότι μόνο ένα σύμπαν υπάρχει. Το θεϊστικό

επιχείρημα απαιτεί δύο υποθέσεις που δεν υποστηρίζονται από τα δεδομένα ή τη θεωρία: (1)

μόνο ένα σύμπαν υπάρχει και (2) ο Θεός υπάρχει.

Μια Αρχή της Ζωής;

Παρά τη φαινομενική ασυμβατότητα μεταξύ του σύμπαντος και της ζωής, αυτή η τελευταία

είναι παρούσα και μερικοί άνθρωποι ακόμα επιμένουν ότι αυτό είναι αξιοθαύμαστο. Ο φυσικός

Paul Davies προτείνει ότι μια αρχή ζωής είναι «εγγενής στους νόμους της φυσικής» ή

«ενσωματωμένη στη φύση του σύμπαντος.»

Φυσικά, πουθενά στην παρούσα φυσική, χημεία, η βιολογία δεν βλέπουμε κανένα σημάδι

κάποιας θεμελιώδους αρχής της ζωής, κάποια ρητή διαχωριστική γραμμή που να ξεχωρίζει τη

ζωή από τη μη ζωή. Ο Davies εικάζει ότι «μια ευτυχής ανάμειξη νομοτέλειας και τύχης» μπορεί

να γενικευτεί στην κοσμολογία, παράγοντας μια καθοδηγούμενη εξέλιξη από απλές

καταστάσεις, μέσω της πολυπλοκότητας, προς την εμφάνιση της ζωής και του πνεύματος.»25

Ο Davies μοιράζεται αυτήν την άποψη με το Νομπελίστα βιοχημικό Christian de Duve26 και το

βιολόγο Stuart Kauffman.27 Αυτοί οι συγγραφείς φαίνεται να βλέπουν την αρχή της ζωής σαν

έναν προηγουμένως άγνωστο, ολιστικό, τελολογικό νόμο της φύσης. Η Nancey Murphy και

άλλοι θεολόγοι, οι οποίοι παραδέχονται ότι η παραδοσιακή άποψη της ψυχής χωριστά από το

σώμα πλέον δεν ευσταθεί δεδομένων των στοιχείων από τη νευροεπιστήμη, έχουν ονομάσει

αυτήν την έννοια «μη αναγώγιμο φυσιαλισμό (nonreductive physicalism).» Πιστεύουν ότι έτσι

μπορούν να βρουν μια θέση για το Θεό και την ψυχή.»28

Ωστόσο, προσομοιώσεις υπολογιστών υποδεικνύουν ότι η πολυπλοκότητα εξελίσσεται από τις

απλές καταστάσεις με καθημερινές, καθαρά αναγωγικές φυσικές διαδικασίες χωρίς τη βοήθεια

καμίας κυρίαρχης ολιστικής οδηγού αρχής. Η αρχή της ζωής, αν υπάρχει, μπορεί να είναι μία

του είδους των λεγόμενων «αναδυόμενων αρχών» (emergent principles) που βρίσκονται μέσα

στη θεωρία του χάους και της πολυπλοκότητας και που αναδύονται με τρόπο φυσικό από τις μη

γραμμικές, σκεδαζόμενες, αλλά καθαρά τοπικές αλληλεπιδράσεις των υλικών σωματιδίων.

Αυτές οι αρχές δεν μπορούν να ονομαστούν νέοι νόμοι της φυσικής καθώς επάγονται από ήδη

υπάρχοντες νόμους, αν όχι από άμεση, μαθηματική απόδειξη, τότε μέσω μοντέλων

υπολογιστών.

Ένας Μικρός Θύλακας Πολυπλοκότητας

Ίσως κάθε τυχαίο σύμπαν, ανεξάρτητα από τις ιδιότητές του, θα αναπτύξει με τρόπο φυσικό

τουλάχιστον κάποιους μικρούς θύλακες πολυπλοκότητας μέσα σε μια απέραντη θάλασσα χάους,

που είναι αυτό ακριβώς που βλέπουμε στο σύμπαν. Η πολυπλοκότητα δεν είναι τόσο αυτονόητη

μέσα στο σύμπαν όπως πολλοί άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν. Τα φωτόνια στην

μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, ένα δισεκατομμύριο φορές πιο κοινά από τα άτομα

υδρογόνου, είναι τυχαία κατά ένα μέρος στις εκατό χιλιάδες. Η ορατή ύλη που βλέπουμε γύρω

μας και στον ουρανό, που μας εντυπωσιάζει τόσο με την πολυπλοκότητά της αποτελεί το μισό

τοις εκατό της μάζας του σύμπαντος. Ίσως δεν χρειαζόμαστε ούτε ένα δημιουργό ούτε πολλά

σύμπαντα για να εξηγήσουμε τόσο μικρή απόκλιση από την τυχαία συμπεριφορά.

Το βρίσκω ιδιαίτερα διασκεδαστικό ότι οι θεϊστές έχουν δυο αντιφατικά επιχειρήματα για τη

ζωή που απαιτούν έναν δημιουργό. Κάποιες φορές αυτά ακούγονται από τους ίδιους ανθρώπους.

Σε ότι αφορά το επιχείρημα της λεπτής ρύθμισης, το σύμπαν θα έχει τέτοια ροπή προς τη ζωή

ώστε το σύμπαν θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί. Αλλά, σε αυτήν την περίπτωση, θα έπρεπε να

περιμένουμε η ζωή να αναπτυχθεί με φυσικές διαδικασίες. Σε ό,τι αφορά το δεύτερο επιχείρημα,

που ακούγεται από τους δημιουργιστές και τους αντι- εξελικτικούς, το σύμπαν έχει τέτοια τάση

προς τη ζωή ώστε η ζωή θα δημιουργούταν. Σε αυτήν την περίπτωση είναι πολύ απίθανο για τη

ζωή να έχει εξελιχθεί από φυσικές διαδικασίες και επομένως θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί από

ένα νοήμονα σχεδιαστή. Αλλά, τότε η ζωή θα μπορούσε πολύ εύκολα να είναι ένα απίθανο

ατύχημα.

Το σύμπαν μοιάζει όπως θα ήταν αναμενόμενο αν είχε δημιουργηθεί από το Θεό. Από αυτό

μπορούμε να συμπεράνουμε, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι τέτοιος Θεός δεν υπάρχει.

References

1 Weyl, H., Ann. Physik 59 (1919): 101.

2 Eddington, A. S., The Mathematical Theory of Relativity (London: Cambridge, 1923).

3 Dirac, P. A. M., Nature 139 (1937): 323.

4 Dicke, R. H., "Dirac's Cosmology and Mach's Principle," Nature 192 (1961): 440.

5 Hoyle, F., Dunbar D.N.F., Wensel, W.A., and Whaling, W., "A State in C12 Predicted

from Astrophysical Evidence" Physical Review Letters 92 (1953): 1095.

6 Carter, Brandon, "Large Number Coincidences and the Anthropic Principle in

Cosmology," in M. S. Longair, ed., Confrontation of Cosmological Theory with Astronomical

Data (Dordrecht: Reidel, 1974), pp. 291-298, Reprinted in Leslie, John, ed., Physical Cosmology

and Philosophy (New York: Macmillan, 1990).

7 Barrow, John D., and Frank J. Tipler, The Anthropic Cosmological Principle. Oxford:

Oxford University Press, 1986), p. 21.

8 Bostrom, Nick, Anthropic Bias: Observation Selection Effects in Science and

Philosophy, New York: Routledge, 2002.

9 Swinburne, Richard, "Argument from the Fine-Tuning of the Universe" in Leslie 1990,

pp. 154-73; Ellis, George. Before the Beginning: Cosmology Explained (London, New York:

Boyars/Bowerdean, 1993); Ross, Hugh, The Creator and the Cosmos: How the Greatest

Scientific Discoveries of the Century Reveal God. (Colorado Springs: Navpress. 1995).

10 For a philosophically precise rebuttal of the fine-tuning argument, see Drange, Theodore

M., "The Fine-Tuning Argument Revisited," Philo 3, No. 2 (2000):38-49, online at

http://www.infidels.org/library/modern/theodore_drange/tuning-revisited.html (accessed

December 29, 2004).

11 Smith, Quentin, "A Natural Explanation of the Existence and Laws of Our Universe"

Australasian Journal of Philosophy 68, (1990): 22-43; Smolin, Lee, "Did the universe evolve?"

Classical and Quantum Gravity 9 (1992): 173-191; The Life of the Cosmos (Oxford: Oxford

University Press, 1997).

12 Stenger, Victor J., The Unconscious Quantum: Metaphysics in Modern Physics and

Cosmology (Amherst, NY: Prometheus Books, 1995).

13 Salpeter, E.E. , "Accretion of Interstellar Matter by Massive Objects," Astrophysical

Journal 140 (1964): 796-800; Carr, B.J. and M.J. Rees. "The Anthropic Principle and the

Structure of the Physical World," Nature 278 (1979): 606-12.

14 Stenger, The Unconscious Quantum (1995), pp. 236-38; "Natural Explanations for the

Anthropic Coincidences," Philo 3(2):50-67 2001.

15 See, for example, Totten, R., "The Intelligent Design of the Cosmos: A Mathematical

Proof" (2000), online at http://www.geocities.com/worldview_3/mathprfcosmos.html (accessed

February 6, 2005.

16 Aguire, Anthony, "The Cold Big-Bang Cosmology as a Counter-example to Several

Anthropic Arguments," Physical Review D64 (2001): 083508. 17 Kane, Gordon, The Particle

Garden: Our Universe as Understood by Particle Physicists (New York: Addison-Wesley, 1995).

18 Davis, J.J., "The Design Argument, Cosmic 'Fine Tuning, and the Anthropic Principle,"

Philosophy of Religion 22 (1987): 139-50, pp. 140-41.

19 Manson, Neil A.,"There Is No Adequate Definition of 'Fine-tuned for Life," Inquiry 43

(2000): 41-52.

20 Weinberg, Steven, "A Designer Universe?" New York Review of Books, 21 October

1999. Reprinted in The Skeptical Inquirer (September-October 2001): 64-68.

21 Weinberg, Steven, Weinberg, Steven, "The Cosmological Constant Problem." Reviews of

Modern Physics 61 (1989): 1-23.

22 Reiss, A., et al. "Observational Evidence from Supernovae for an Accelerating Universe

and a Cosmological Constant." Astronomical Journal 116 (1998): 1009-38; Perlmutter, S. et al.

"Measurements of Omega and Lambda from 42 High-Redshift Supernovae," Astrophysical

Journal 517 (1999): 565-86.

23 Linde, Andre "Particle Physics and Inflationary Cosmology," Physics Today 40 (1987):

61-68; "The Self-Reproducing Inflationary Universe," Scientific American 271 (November,

1994): 48-55; Leslie, John. Universes (London and New York: Routledge, 1989); Guth, Alan,

The Inflationary Universe (New York: Addison-Wesley, 1997).

24 See, typically, Ellis, George. Before the Beginning: Cosmology Explained (London, New

York: Boyars/Bowerdean, 1993), p. 97.

25 Davies, Paul, The Cosmic Blueprint (New York: Simon and Schuster, 1988), (Radnor,

PA: The Templeton Foundation Press, 2004); "Multiverse or Design: Reflections on a Third

Way" to appear in proceedings of Universe or Multiverse? Stanford University, March 2003,

online at http://aca.mq.edu.au/PaulDavies/Multiverse_StanfordUniv_March2003.pdf (accessed

January 4, 2005).

26 De Duve, Christian. Vital Dust (New York: Basic Books, 1995).

27 Kauffman, Stuart, At Home in the Universe: The Search for the Laws of Self-

Organization and Complexity (New York and Oxford, Oxford University Press, 1995).

28 Brown, Warren S., Nancey Murphy, and H. Newton Malony, eds, Whatever Happened to

the Soul? Scientific and Theological Portraits of Human Nature, Minneapolis: Fortress Press,

1998.