Ν Ι Κ O Λ Α Ι Μ Π O Υ Χ Α Ρ Ι Ν

Τ Ο Α Λ Φ Α Β Η Τ ΟΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ : " Α Λ Φ Ε Ι Ο Σ "

Α Θ Η Ν Α 1 9 6 5

1

2

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥΟ Νικολάϊ Ιβάνοβιτς Μπουχάριν, απ’ τους πρωτεργάτες μπολ-

σεβίκους της οχτωβριανής Επανάστασης γεννήθηκε στη Μόσχα στα 1888 κι’ εσπούδασε νομικά. Στο επαναστατικό κίνημα μπήκε πολύ νεαρός. Όπως όλοι οι μπολσεβίκοι κι’ ο Μπουχάριν δοκίμασε πάρα πολλές καταδιώξεις. Στα 1906 ήταν υπεύθυνος οργανωτής σε πολ-λές συνοικίες της Μόσχας και μετά δυο χρόνια εκλέχτηκε μέλος της κομματικής επιτροπής της πόλης αυτής. Για τη δράση του συλλαμ-βάνεται (1910) κι’ ύστερ’ από ένα χρόνο φυλάκιση, εξορίζεται στη Σιβηρία, απ’ όπου δραπετεύει στο εξωτερικό. Στη Κρακοβία συνα-ντήθηκε και συνεργάστηκε με το Λένιν. Όλη δε την περίοδο απ’ τα 1911 έως τα 1917 την πέρασε δουλεύοντας επαναστατικά προ πα-ντός αρθρογραφώντας στα επαναστατικά φύλλα των διαφόρων χω-ρών, διωκόμενος από παντού και παντού συνεχίζοντας την διεθνι-στική δράση του. Έτσι γνώρισε την Αυστρία, την Ελβετία, τη Σουη-δία, τη Νορβηγία και τις Ενωμένες Πολιτείες. Οι παραμονές της οχτωβριανής Επανάστασης τον βρήκαν στη Νέα Υόρκη, όπου του είχε ανατεθεί η σύνταξη της Ρωσ. εφημ. «Νέος Κόσμος» που ήταν τότε κέντρο διεθνιστικής προπαγάνδας. Απ’ εκεί αναχωρεί για τη Ρωσία. Φθάνοντας στη Μόσχα μέσω Ιαπωνίας όπου εκλέγεται μέλος στο Σοβιέτ της πόλης και στην εχτελεστική του επιτροπή.

Δημοσιεύει πάντα άρθρα στα επαναστατικά φύλλα και στην «Πράβδα» της όποιας αναλαμβάνει τη διεύθυνση, από τότε που αυτή μεταφέρθηκε (1918) στη Μόσχα. Επίσης ο Μπουχάριν υπήρξε διευθυντής στην «Ισβέστια». Στα τέταρτο συνέδριο του κόμματος (1917) εκλέγεται μέλος της κεντρικής επιτροπής και του πολιτικού της γραφείου. Μόλις δε Ιδρύθηκε η Γ'. Διεθνής (1919) εκλέγεται στο προεδρείο της.

Η συγγραφική του παραγωγή είναι μεγάλη. Ασχολήθηκε με τα οικονομολογικά, τον Ιστορικό υλισμό, τα ζητήματα της τέχνης και με τ’ άλλα ζητήματα μέσα στην Ε.Σ.Σ.Δ.

Στη διαθήκη του ο Λένιν λέει ότι «ο Μπουχάριν είναι όχι μόνο ο πολυτιμότατος και σημαντικώτατος θεωρητικός του κόμματος άλλα και σωστά μπορεί να θεωρείται σαν το αγαπημένο παιδί του κόμματος».

Κυρίως όμως τα εκλαϊκευτικά έργα του με τα οποία εκατομ-μύρια εργάτες γνωρίσανε τις κομμουνιστικές ιδέες είναι «το

3

Πρόγραμμα των κομμουνιστών» και το «Αλφάβητο του Κομμουνι-σμού» που έγραψε με τον επίσης παληό μπολσεβίκο Α. Πρεομπρα-ζένσκυ.

Στα ελληνικά επανειλημμένα μεταφράστηκε και δεκάδες χι-λιάδων εργατών και φτωχών αγροτών Έχουν πάρει την πρώτη κομ-μουνιστική τους μόρφωση άπα το βιβλίο αυτά.

Εν τω μεταξύ ολάκαιρη σχεδόν η παληά φρουρά των μπολσε-βίκων και μαζί κι’ ο Μπουχάριν (1) πέρασαν κάτω απ’ το εχτελεστι-κό απόσπασμα, που τους Έστειλαν οι γνωστές δίκες της εποχής εκείνης.

Ύστερα από την εκτέλεση του Μπουχάριν, το βιβλίο αυτό πα-ραμερίστηκε. Όμως ο χρόνος, ο μεγάλος κριτής των πάντων, το ανάσυρε από την αφάνεια. Πέρα από το δίκαιο η μη του Μπουχάριν στην πολιτική του αντίθεση με το Στάλιν, το βιβλίο ήταν και παρα-μένει αυτό που λέει ο τίτλος του: «Αλφαβητάρι του Κομμουνι-σμού». Και η σημερινή ηγεσία της ΕΣΣΔ αποφάσισε να το επανεκ-δόσει. Όπως αναφέρει σχετική ανταπόκριση της «Δ. Αλλαγής» από το Παρίσι.

1 ο Μπουχάριν εκτελέστηκε στις 15 του Μάρτη 1938 μαζί με 18 άλλους, Ρύκ-κωφ, Κρεστίνσκυ κ.λ.π

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΣ(1)

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ; - 2...3...4... -ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ.

1. Τι είναι πρόγραμμα;

Κάθε κόμμα επιδιώκει ωρισμένους σκοπούς: το κόμμα των γαιοχτημόνων και των καπιταλιστών, όπως και το κόμμα των εργα-τών και των χωρικών. Χωρίς σκοπούς, δεν υπάρχει κόμμα. Αν το κόμμα εκπροσωπεί τα συμφέροντα των μεγαλογαιοχτημόνων, θα επιδιώξει τους σκοπούς τους: να διατηρήσουν δηλαδή τη γη στα χέρια τους, να υποτάξουν το χωρικό, να πουλήσουν όσο μπορούν πιο ακριβά το στάρι των τσιφλικιών τους, να προμηθευτούν στην πιο χαμηλή τιμή την εργατική δύναμη του χωρικού, να πετύχουν τα ψηλότερα νοίκια.

Αν είναι κόμμα των καπιταλιστών, έχει επίσης τους σκοπούς του: νάχουν φτηνή εργατική δύναμη να ξεζουμίζουν τους εργάτες των εργοστασίων, να βρίσκουν αγοραστές που να τους πουλάνε στην ψηλότερη τιμή τα εμπορεύματα, να κερδίζουν όσο μπορεί πε-ρισσότερα και να βάλουν γι’ αυτό τους εργάτες να δουλεύουν όσο μπορεί πιο πολύ προ παντός να κάνουν έτσι που να μη μπορούν οι εργάτες να φανταστούν τη δυνατότητα ενός καινούργιου συστήμα-τος και να μένουν με την πεποίθηση πώς ανέκαθεν υπήρχαν αφε-ντάδες και πως θα υπάρχουν για πάντα. Τέτοιοι είναι σκοποί των βιομηχάνων.

Οι εργάτες και οι χωρικοί εννοείται, έχουν ολότελα διαφορετι-κούς σκοπούς, γιατί έχουν ολότελα διαφορετικά συμφέροντα. Άλ-λοτε λεγότανε: «ότι είναι καλό για ένα Ρώσσο, είναι θάνατος για

1 Ακολουθώντας την πρωτοβουλία του Γάλλου μεταφραστή Amedeo Dunois πα-ραλείψαμε το δεύτερο μέρος του βιβλίου που έξω από τρία τέσσερα κεφάλαια γράφτηκε από τον Πρεομπραζένσκυ. Αυτό έγινε με σκοπό ν’ αλαφρώσει το έργο και να γίνει πιο εύκολο στον αναγνώστη, μια και τα κεφάλαια αυτά είχαν ειδικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Από την Εισαγωγή επίσης παραλείπονται οι παράγραφοι που αναφέρονται στο πρόγραμμα του ρωσσικού κομμουνιστικού κόμματος· αυτή είναι η παράγραφος: 2. Ποιο ήτανε το παληό μας πρόγραμμα; 3. Γιατί ήτανε αναγκαιο να οίοθετήαουμε Ένα καινούργιο πρόγραμμα..- 4. Σημασί του προγράμματος μας. (Σ.τ.Μ.)

5

έναν Γερμανό». Στην πραγματικότητα θάταν πιο σωστό να ειπωθεί: «ότι είναι καλό για έναν εργάτη, είναι θάνατος για έναν γαιοχτήμο-να η για έναν καπιταλιστή. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο εργάτης έχει το δικό του σκοπό, ο καπιταλιστής έναν άλλο σκοπό κι’ ο γαιοχτόμο-νας έχει κι’ αυτός τον δικό του.

Όμως κάθε μεγαλογαιοχτήμονας δεν σκέφτεται αποκλειστικά για το καλύτερο τρόπο καθυπόταξης του χωρικού· οι πιο πολλοί περνάνε τον καιρό τους πίνοντας, χωρίς να κυττάζουν καν ότι τους κουβαλάει ο επιστάτης τους. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει συχνά στο χωριό και στον εργάτη. Υπάρχουν εργάτες και χωρικοί που λένε: «δε βαρυέσαι, μια ζωή είν’ αυτή και θα περάσει, γιατί να σκότι-ζόμαστε; έτσι τα βρήκαμε από τους παππούδες μας έτσι θα τ’ αφή-σουμε». Τούτοι εδώ οι άνθρωποι δεν νοιάζονται για τίποτα και δεν καταλαβαίνουν καθόλου το συμφέρον τους. Αντίθετα, κείνοι που σκέφτονται για τον καλύτερο τρόπο υπεράσπισης των συμφερόντων τους οργανώνονται σε κόμμα. Δεν είναι λοιπόν το σύνολο μιας τάξης που μπαίνει στο κόμμα, μα το καλύτερο και πιο ενεργητικό της τμήμα και το τμήμα αυτό οδηγεί τους άλλους.

Στο εργατικό κόμμα (κομμουνιστικό, μπολσεβίκικο κόμμα) προσκολλούνται οι καλύτεροι απ’ τους εργάτες και φτωχούς χωρι-κούς· στο κόμμα των γαιοχτημόνων και των καπιταλιστών (Καντέ, Κόμμα της Λαϊκής Ελευθερίας) προσκολλούνται οι πιο ενεργητικοί ανάμεσα απ’ τους γαιοχτήμονες και τους καπιταλιστές, καθώς κ’ οι υπηρέτες τους δικηγόροι, καθηγητές, αξιωματικοί, στρατηγοί κλπ. Κάθε κόμμα λοιπόν αντιπροσωπεύει το πιο συνειδητό τμήμα της τάξης που τα συμφέροντα της υπερασπίζει.

Ακριβώς γι’ αυτό ένας γαιοχτήμονας η ένας καπιταλιστής που μπαίνει σ’ ένα κόμμα θα παλαίψει με πολύ μεγαλύτερη επιτυχία ενάντια στον εργάτη και το χωρικό από κείνον που μένει απόξω, Το ίδιο ένας εργάτης που ανήκει σε ένα κόμμα θα παλαίψει με περισ-σότερο επιτυχία ενάντια στον καπιταλιστή και το γαιοχτήμονα από κείνον που δεν ανήκει σε κανένα κόμμα, γιατί αφού σκέφτηκε καλά πάνω στους σκοπούς και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, ξέρει πώς να τα επιδιώξει απ’ τον πιο κοντινό δρόμο.

Το σύνολο των σκοπών που επιδιώκει ένα κόμμα υπερασπίζο-ντας τα συμφέροντα της τάξης του αποτελεί το πρόγραμμα αυτού του Κόμματος. Στο πρόγραμμα της λοιπόν δείχνονται οι σκοποί που επιδιώκει κάθε τάξη. Έτσι στο πρόγραμμα του κομμουνιστικού

6

Κόμματος δείχνεται ο σκοπός που πρέπει να επιδιώξουν οι εργάτες κ’ οι φτωχοί χωρικοί. Το πρόγραμμα είναι για κάθε κόμμα το σπου-δαιότερο πράμα. Ανάλογα με το πρόγραμμα του μπορούμε, πάντα να κρίνουμε τι συμφέροντα υπερασπίζει ένα κόμμα.

5. Επιστημονικός χαραχτήρας του προγράμματος μας.

Πριν τον Καρλ Μαρξ, οι άνθρωποι που υπερασπίζανε τα συμ-φέροντα της εργατικής τάξης αυτοσχεδιάζανε συχνά θαυμάσιους πί-νακες του μελλοντικού παράδεισου, αλλά χωρίς να αναρωτιούνται αν μπορούσαν να φτάσουν εκεί και ποιος ήτανε ο αληθινός δρόμος που έπρεπε ν’ ακολουθήσει η εργατική τάξη και το αγρότικό προλε-ταριάτο. Ο Μαρξ μάς έμαθε να ενεργούμε εντελώς διαφορετικά. Θεώρησε κακό, άδικο, βάρβαρο, το καθεστώς που βασιλεύει ίσαμε σήμερα σ’ ολόκληρο τον κόσμο κι’ έψαξε να βρει πώς ήτανε φτιαγ-μένο αυτό το καθεστώς. Ακριβώς όπως θα εξετάζαμε μια οποιαδή-ποτε μηχανή, λόγου χάρι, ένα ρολόϊ, εξέτασε ο Μαρξ το καπιταλι-στικό σύστημα, όπου βασιλεύουν οι βιομήχανοι και οι μεγαλογαιο-χτήμονες, μα όπου οι εργάτες και οι χωρικοί καταπιέζονται. Ας υπο-θέσουμε τώρα ότι παρατηρήσαμε πώς δυο μικρές ρόδες του ρολο-γιού είναι κακά προσαρμοσμένες η μια πάνω στην άλλη, πώς σε κάθε στροφή γαντζώνονται όλο και περισσότερο, θα μπορέσουμε κατόπι να προβλέψουμε πώς το ρολόϊ θα χαλάσει και θα σταματή-σει. Ο Μαρξ εξέτασε όχι ένα ρολόϊ μα την καπιταλιστική κοινωνία τη μελέτησε και πρόσεξε τη ζωή κάτω απ’ την καπιταλιστική κυ-ριαρχία. Και χάρη σ’ αυτή τη μελέτη, είδε καθαρά πώς το Κεφάλαιο ανοίγει τον ίδιο του τον τάφο, πώς τούτη η μηχανή πάει να σταμα-τήσει και πώς θα σταματήσει χάρη στον αναπόφευχτο ξεσηκωμό των εργατών, που θα μεταβάλουν κατόπι ολόκληρη την υφήλιο σύμφωνα με τη θέληση τους.

Σ’ όλους τους μαθητές του ο Μαρξ άφησε σαν διαθήκη να σπουδάζουν προπαντός τη ζωή τέτοια που είναι. Μονάχα ύστερα από μια τέτοια μελέτη μπορούμε να ορθώσουμε ένα σωστό πρόγραμμα. Γι’ αυτό το πρόγραμμα μας πρέπει ν’ αρχίσει απ’ την περιγραφή της καπιταλιστικής κυριαρχίας.

Τώρα, η καπιταλιστική κυριαρχία είναι καταργημένη στη Ρω-σία, οι προβλέψεις του Μαρξ πραγματοποιούνται κάτω απ’ τα μάτια μας, η παλιά κοινωνία γκρεμίζεται, τα στέμματα φεύγουν απ’ τα κε-φάλια των βασιλιάδων και των αυτοκρατόρων. Οι εργάτες προχω-

7

ράνε παντού για την επανάσταση και την εγκαθίδρυση της εξουσίας των Σοβιέτ. Για να καταλάβουμε καλύτερα πώς έγινε αυτό, πρέπει να μάθουμε ακριβώς τι είναι το καπιταλιστικό σύστημα· ύστερα απ’ αυτό θα δούμε γιατί η πτώση του ήτανε αναπόφευχτη.

Και μια και παραδεχτούμε πώς δεν είναι πια δυνατή καμμιά επιστροφή στο παρελθόν, πώς η νίκη των εργατών είναι σίγουρη, θα διεξάγουμε με πιότερη δύναμη και αποφασιστικότητα την πάλη μας για την καινούργια οργάνωση της εργασίας.

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ I

ΤΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

6. Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ. - 7. ΜΟΝΟΠΩΛΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ. - 8. Η ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. - 9. ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ. - 10. Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ. - 11. ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. - 12. ΤΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. - 13. ΚΥΡΙΕΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΤΟΣ.

6. Η Παραγωγή εμπορευμάτων.

Όταν εξετάζουμε πώς αναπτύχτηκε η παραγωγή κάτω απ’ την καπιταλιστική κυριαρχία, βλέπουμε προ παντός ότι παράγονται ε κ ε ί ε μ π ο ρ ε ύ μ α τ α . «Και τι σπουδαίο βρίσκουμε σ’ αυτό;» θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει. Το σπουδαίο είναι πώς το εμπόρευμα δεν είναι ένα οποιοδήποτε προϊόν, με ένα προϊόν που προορίζεται για την αγορά.

Ένα προϊόν δεν είναι εμπόρευμα οσο είναι φτιαγμένο για τις ανάγκες μας.

Όταν ο χωρικός σπέρνει το σιτάρι του, κατόπι το θερίζει και τ’ αλωνίζει, αλέθει τον καρπό και φτιάχνει ψωμί για τον εαυτό του, το ψωμί αυτό δεν είναι εμπόρευμα, είναι απλώς ψωμί.

Δεν θα γίνει εμπόρευμα παρά μονάχα όταν πουληθεί στον αγοραστή, δηλαδή όταν παραχτεί για τον αγοραστή, για την αγορά θ’ ανήκει τότε σε κείνον που θα τ’ αγοράσει.

Στο κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α , ό λ α τ α π ρ ο ϊ ό ν τ α π ρ ο ο ρ ί ζ ο ν τ α ι γ ι α τ η ν α γ ο ρ ά , ό λ α γ ί ν ο ν τ α ι ε μ π ο ρ ε ύ μ α τ α . Κάθε φάμπρικα, ερ-γοστάσιο η εργαστήρι, δεν κατασκευάζει συνήθως παρά μοναχά ένα εμπόρευμα και το εμπόρευμα αυτό, είναι φανερό πώς δεν γίνεται για τις ανάγκες του εργοστασιάρχη. Όταν ένας εργολάβος κηδειών κατασκευάζει φέρετρα είνε φανερό πώς τα φέρετρα αυτά δεν προο-ρίζονται γι’ αυτόν, η για την οίκογένειά του, μα για την αγορά. Όταν ένας εργοστασιάρχης παράγε·, ρετσινόλαδο, είναι επίσης φα-νερό πώς κι’ αν ακόμα υποφέρει συνεχώς από κοιλιακές ενοχλήσεις,

9

δεν θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει παρά ένα ελάχιστο μέρος από την ποσότητα λαδιού που παράχτηκε στο εργοστάσιο του. Κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα το ίδιο ακριβώς γίνεται με όλα τα προϊόντα..

Σ’ ένα εργοστάσιο κουμπιών, παράγονται κουμπιά, μα τα εκα-τομμύρια αυτά κουμπιά φτιάχνονται όχι για να ραφτούνε στο γιλέκο του εργοστασιάρχη, μα για να πουληθούνε. Κάθε τι που παράγεται στην καπιταλιστική κοινωνία παράγεται για την αγορά, στην αγορά πάνε τα γάντια, το βραστό σαλάμι, τα βιβλία κ’ η αλοιφή, τα μέταλ-λα και το σπίρτο, το ψωμί, οι μπόττες και τα όπλα· κοντολογής κάθε τι που παράγεται.

Η παραγωγή εμπορευμάτων προϋποθέτει αναγκαστικά την ύπαρξη της α τ ο μ ι κ ή ς ι δ ι ο χ τ η σ ί α ς . Ο τεχνίτης η ο μικρό βιομήχανο ς που παράγει εμπορεύματα, είναι ιδιοχτήτης στο εργαστήρι του και στα εργαλεία του· ο βιομήχανος η ο εργοστα-σιάρχης έχει τη φάμπρικα του η το εργοστάσιο του, μαζί μ’ όλες τις οικοδομές, μηχανές κλπ. Μα από τη στιγμή που υπάρχει ατομική ιδιοχτησία και παραγωγή εμπορευμάτων, υπάρχει πάντοτε π ά λ η γ ύ ρ ω α π ό τ ο ν α γ ο ρ α σ τ ή , δηλαδή σ υ ν α γ ω -ν ι σ μ ό ς ανάμεσα στους πωλητές. Ακόμα κι’ όταν δεν υπήρχαν βιομήχανοι, εργοστασιάρχες, μεγαλοκαπιταλιστές, μα απλοί χειρο-τέχνες, οι τελευταίοι αυτοί καυγάδιζαν κιόλας αναμεταξύ τους για τον αγοραστή. Κι’ όποιος ήτανε πιο δυνατός, πιο καπάτσος, που είχε καλύτερα εργαλεία, μα προ παντός εκείνος πούχε εξοικονομή-σει χρήματα, ήτανε πάντοτε από πάνω, καπάρωνε τον αγοραστή, κατέστρεφε τους άλλους χειροτέχνες και πλούταινε κιόλας. Λοιπόν, η μικρή ιδιοχτησία, η παραγωγή εμπορευμάτων, έ φ ε ρ ν ε τ ο σ π έ ρ μ α τ η ς μ ε γ ά λ η ς ι δ ι ο χ τ η σ ί α ς κ α ι π ρ ο ξ ε ν ο ύ σ ε κ ι ό λ α ς π ο λ λ έ ς κ α τ α σ τ ρ ο -φ έ ς .

Έτσι, τ ο π ρ ώ τ ο χ α ρ α χ τ η ρ ι σ τ ι κ ό γ ν ώ ρ ι -σ μ α τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ε ί -ν α ι η π α ρ α γ ω γ ή ε μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν , π α ρ α -γ ω γ ή π ο υ π ρ ο ο ρ ί ζ ε τ α ι γ ι α τ η ν α γ ο ρ ά .

10

7. Μονοπώληση των μέσων παραγωγής από την καπιταλιστι-κή τάξη.

Το χαραχτηριστικό αυτό δεν φτάνει για να ορίσουμε τον καπι-ταλισμό. Μπορεί να υπάρχει παραγωγή εμπορευμάτων χωρίς καπι-ταλιστές, όπως λόγου χάρη, η παραγωγή των μικροτεχνών. Τούτοι δω παράγουν για την αγορά και πουλάνε τα προϊόντα τους· κατά συ-νέπεια, τα προϊόντα τους είναι εμπορεύματα και η παραγωγή τους παραγωγή εμπορευμάτων. Ωστόσο, είναι μια συνηθισμένη παραγω-γή εμπορευμάτων και όχι μια καπιταλιστική παραγωγή. Για να με-ταβληθεί η συνηθισμένη αυτή παραγωγή σε κ α π ι τ α λ ι σ τ ι -κ ή παραγωγή, πρέπει απ’ τόνα μέρος τ α μ έ σ α π α ρ α γ ω -γ ή ς (εργαλεία, μηχανές, οικοδομές, έδαφος κλπ.) ν α γ ί -ν ο υ ν ι δ ι ο χ τ η σ ί α μ ι α ς ο λ ι γ ά ρ ι θ μ η ς τ ά ξ η ς α π ό π λ ο ύ σ ι ο υ ς κ α π ι τ α λ ι σ τ έ ς κι’ απ’ τάλλο μέρος ένας μεγάλος αριθμός από ανεξάρτητους χειροτέχνες και χωρικούς να καταστραφούν και να γίνουν εργάτες.

Είδαμε κιόλας πώς η συνηθισμένη παραγωγή εμπορευμάτων κλείνει μέσα της το σπέρμα της καταστροφής των μεν και του πλου-τισμού των δε. Και πραγματικά σ’ όλες τις χώρες οι μικρό χειρο-τέχνες και τα μικροαφεντικά καταστράφηκαν στο μεγαλύτερο τους μέρος. Οι πιο φτωχοί ξοφλήσανε πουλώντας τα εργαλεία τους και από εργοδότες γίνανε άνθρωποι που δεν έχουν πια τίποτα έξω από τα χέρια τους. Όσοι ήτανε κάπως πλουσιώτεροι, γίνανε ακόμα πιο πολύ, μετατρέψανε και επεχτείνανε τα εργαστήριά τους, εγκαταστή-σανε καινούργιους μπάγκους, κατόπιν μηχανές, αρχίσαν να στρατο-λογούν πολυάριθμους εργάτες και μεταβλήθηκαν σε εργοστασιάρ-χες.

Λίγο - λίγο, οι πλούσιοι αυτοί συγκεντρώσανε στα χέρια τους ό,τι είναι αναγκαίο στην παραγωγή: οικοδομές, μηχανές, πρώτες ύλες, αποθήκες και μαγαζιά, σπίτια, εργοστάσια, ορυχεία, σιδηρο-δρόμους, καράβια. Ό λ α τ α μ έ σ α π α ρ α γ ω γ ή ς γ ί -ν α ν ε α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή ι δ ι ο χ τ η σ ί α τ η ς κ α -π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς (ή όπως λέμε, «μονοπώλιο» των καπιταλιστών). Μια χούφτα πλούσιοι κατέχουν τα πάντα. Ένας τε-ράστιος αριθμός από φτωχούς δεν έχουν παρά τα χέρια τους. Τ ο μ ο ν ο π ώ λ ι ο τ η ς τ ά ξ η ς τ ω ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ώ ν π ά ν ω σ τ α μ έ σ α π α ρ α γ ω γ ή ς ε ί ν α ι τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο χ α ρ α χ τ η ρ ι σ τ ι κ ό γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς .

11

8. Η μισθωτική εργασία.

Μια πολυάριθμη τάξη από ανθρώπους που μένουνε χωρίς καμμιά ιδιοχτησία, μεταβλήθηκαν σε μισθωτούς εργάτες του Κεφα-λαίου. Και πραγματικά τι άλλο μπορούσε να κάνει ο χωρικός κι’ ο τεχνίτης που καταστράφηκαν; Είτε θα μπει υπηρέτης στο σπίτι ενός τσιφλικά, είτε θα πάει στην πόλη για να δουλέψει σε μια φάμπρικα η ένα εργοστάσιο. Δεν υπάρχει καμμιά άλλη διέξοδος γι’ αυτούς. Έτσι γεννήθηκε η μισθωτή εργασία. Τ ο τ ρ ί τ ο χ α ρ α χ τ η -ρ ι σ τ ι κ ό γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς .

Τι είναι λοιπόν η μισθωτή εργασία; Άλλοτε, τον καιρό των δουλοπάροικων και των δούλων, μπορούσε κανείς να αγοράσει η να πουλήσει κάθε δουλοπάροικο και κάθε δούλο. Άνθρωποι με το πε-τσί τους, τα μαλλιά τους, τα πόδια τους και τα χέρια τους, ήτανε ατομική ιδιοχτησία των κυρίων τους. Ο κύριος μαστίγωνε μέχρι θα-νάτου το δουλοπάροικο του, ακριβώς σαν νάσπαγε, λόγου χάρι, όντας σε κατάσταση μέθης, μια καρέκλα η ένα σταμνί. Ο δουλο-πάροικος η ο δούλος δεν ήτανε παρά απλό αντικείμενο. Στους αρ-χαίους Ρωμαίους, τα αναγκαία πράματα για την παραγωγή διαιρού-νταν καθαρά σε «άλαλα όργανα δουλειάς» (πράγματα), «μισοάλαλα όργανα δουλειάς» (τα ζώα γενικά, πρόβατα, αγελάδες, βώδια κλπ.) και «όργανα με λαλιά» (οι δούλοι, οι άνθρωποι). Ένα φτυάρι, ένα βώδι, ένας σκλάβος είχανε για τον αφέντη την ίδια αξία, όργανα που μπορούσε να πουλήσει, να αγοράσει, να καταστρέψει.

Στη μ ι σ θ ω τ ή ε ρ γ α σ ί α , ο ίδιος ο άνθρωπος ούτε πουλιέται, ούτε αγοράζεται. Δεν πουλιέται, ούτε αγοράζεται παρά η εργατική του δύναμη κι’ όχι ο ίδιος. Ο μισθωτός εργάτης είναι προ-σωπικά ελεύθερος· ο εργοστασιάρχης δεν μπορεί ούτε να τον ξυλί-σει, ούτε να τον πουλήσει στο γείτονα του, δεν μπορεί να τον ανταλλάξει ακόμη μ’ ένα νέο κυνηγιάρικο σκυλί, όπως τον καιρό της δουλοπαροικίας. Ο ίδιος ο εργάτης ν ο ι κ ι ά ζ ε ι μονάχα τις υπηρεσίες του. Φαίνεται λοιπόν πώς ο καπιταλιστής και οι εργάτες είναι ίσοι: «Αν δεν θέλεις μη δουλέψεις, κανένας δεν θα σ’ ανα-γκάσει με το ζόρι», έτσι μιλάνε οι κύριοι εργοδότες. Καμώνονται πώς θρέφουν τους εργάτες, βάζοντας τους να δουλέψουνε.

Στην πραγματικότητα, οι εργάτες και οι καπιταλιστές δεν έχουν καμμιάν ισότητα αναμεταξύ τους. Οι εργάτες είναι δεμένοι στο Κεφάλαιο με τις αλυσίδες της πείνας. Η πείνα τους αναγκάζει

12

να μισθώνουν, δηλαδή να πουλάνε την εργατική τους δύναμη. Για τον εργάτη καμμιά άλλη διέξοδος ούτε εκλογή. Μ’ άδεια τα χέρια δεν μπορεί να οργανώσει τη «δικιά» του παραγωγή. Ας προσπαθή-σουν λοιπόν να χύσουνε τ’ ατσάλι, να υφάνουν, να φτιάξουνε βα-γόνια χωρίς μηχανές και χωρίς εργαλεία! Μα η ίδια η γη κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα ανήκει ολάκερη στ’ άτομα δεν μπορείς να εγκατασταθείς πουθενά για να καλλιεργήσεις. Η ελευθερία για τον εργάτη να πουλάει την εργατική του δύναμη, ελευθερία για τον καπιταλιστή και τον εργάτη όλα αυτά δεν είναι στην πραγματικότη-τα παρά μια αλυσίδα, η αλυσίδα της πείνας που εξαναγκάζει τον ερ-γάτη να δουλεύει για τον καπιταλιστή.

Έτσι, η μισθωτή εργασία συνίσταται κυρίως στο πούλημα της εργατικής δύναμης η στη μ ε τ α β ο λ ή α υ τ ή ς τ η ς δ ύ -ν α μ η ς σ ε ε μ π ό ρ ε υ μ α . Στην απλή παραγωγή εμπο-ρευμάτων, που γι’ αυτήν κάναμε λόγο πιο πάνω, μπορούσε κανείς να βρει στην αγορά γάλα, ψωμί, υφάσματα, μπότες κλπ. μα κα-θόλου εργατική δύναμη. Η δύναμη αυτή δεν πουλιότανε. Ο ιδιοχτή-της της, ο χειροτέχνης, κατέχει ακόμη, έξω απ’ αυτή, το σπιτάκι του και τα εργαλεία του. Δούλευε ο ί δ ι ο ς , χρησιμοποιούσε τη δι-κιά του δύναμη στη δικιά του εκμετάλλευση.

Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά στο καπιταλιστικό σύστημα. Εδώ, κείνος που δουλεύει δεν έχει κανένα μέσο παραγω-γής, δε μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δικιά του εργατική δύναμη στη δικιά του εκμετάλλευση, είναι υποχρεωμένος για να μην πεθάνει απ’ την πείνα να την πουλήσει στον καπιταλιστή. Πλάι στην αγορά, όπου πουλιέται το μπαμπάκι, το τυρί κ’ οι μηχανές, δημιουργήθηκε μια α γ ο ρ ά τ η ς δ ο υ λ ε ι ά ς , όπου οι προλετάριοι, δη-λαδή οι μισθωτοί εργάτες, πουλάνε την εργατική τους δύναμη. Κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , ε κ ε ί ν ο π ο υ ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι τ η ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή π α ρ α γ ω γ ή α π ’ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή ε μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν , ε ί ν α ι ό τ ι σ τ η ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή π α ρ α γ ω γ ή , η ε ρ γ α -τ ι κ ή δ ύ ν α μ η γ ί ν ε τ α ι κ ι ’ α υ τ ή ε μ π ό ρ ε υ -μ α .

Έ τ σ ι , τ ο τ ρ ί τ ο χ α ρ α χ τ η ρ ι σ τ ι κ ό γ ν ώ ρ ι σ μ α τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α -τ ο ς ε ί ν α ι η μ ι σ θ ω τ ή ε ρ γ α σ ί α .

13

9. Σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους στην καπιταλιστική πα-ραγωγή.

Τα χαραχτηριστικά γνωρίσματα του καπιταλιστικού συστήμα-τος είναι λοιπόν τρία τον αριθμό: 1 ο η π α ρ α γ ω γ ή γ ι α τ η ν α γ ο ρ ά ( π α ρ α γ ω γ ή ε μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν ) . 2 ο η μ ο ν ο π ώ λ η σ η τ ω ν μ έ σ ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς α π ό τ η ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή τ ά ξ η , κ α ι 3 ο η μ ι σ θ ω τ ή ε ρ γ α σ ί α , α υ τ ή δ η λ α δ ή π ο υ β α -σ ί ζ ε τ α ι σ τ ο π ο ύ λ η μ α τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς δ ύ -ν α μ η ς .

Αλλά ποιες σχέσεις διατηρούν οι άνθρωποι, όταν δημιουργούν και διανέμουνε τα προϊόντα; Όταν μιλάμε για «παραγωγή εμπορευ-μάτων» η για «παραγωγή για την αγορά», αυτό τι σημαίνει; Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δουλεύουνε ο ένας για τον άλλο, μα ότι καθένας παράγει στο μερίδια του, για την αγορά, χωρίς να ξέρει ποιος θα αγοράσει το εμπόρευμα του. Ας πάρουμε τον χειροτέχνη Ιβόνωφ και τον χωρικό Σιντόρωφ. Ο χειροτέχνης Ιβόνωφ φέρνει στην αγορά τις μπότες πούφτιαξε και τις πουλάει στο Σιντόρωφ, με τα λεφτά που παίρνει, αγοράζει από το Σιντόρωφ ψωμί. Ο Ιβόνωφ, όταν πηγαίνει στην αγορά, δεν ήξερε πώς θάβρισκε κει το Σιντόρωφ και ο Σιντόρωφ αγνοούσε πώς θα συναντούσε εκεί τον Ιβόνωφ, κι’ ο ένας κι’ ο άλλος πήγαιναν απλούστατα στην αγορά. Όταν ο Ιβόνωφ αγοράζει ψωμί και ο Σιντόρωφ μπόττες, φαίνονται καθαρά Ότι ο Σιντόρωφ εργάστηκε για τον Ιβόνωφ και ο Ιβόνωφ για το Σι-ντόρωφ, άλλα αυτό δεν φαίνεται από πρώτη ματιά. Ο κανόνας της αγοράς τους εμποδίζει να δουν πώς πραγματικά δουλεύουν ο ένας για τον άλλον κι’ ότι δεν μπορούν να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλ-λον. Κάτω από το καθεστώς της παραγωγής εμπορευμάτων οι άν-θρωποι δουλεύουν ο ένας για τον άλλον. Κατά συνέπεια κάτω απ’ αυτό το καθεστώς οι ρόλοι των ανθρώπων μοιράζονται με τρόπο ξε-χωριστό. Οι άνθρωποι βρίσκονται σ ’ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς α μ ο ι -β α ί ε ς σ χ έ σ ε ι ς , πρόκειται λοιπόν εδώ για σχέσεις ανάμε-σα στους ανθρώπους.

Όταν μιλάμε για «μονοπώληση των μέσων παραγωγής» η για «μισθωτή εργασία», πρόκειται το ίδιο για σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Και πραγματικά τι σημαίνει «μονοπώληση»; Σημαίνει ότι οι άνθρωποι που κατασκευάζουνε τα προϊόντα με τα μέσα παρα-γωγής που δεν είναι ιδιότητες τους οι εργάτες είναι υποταγμένοι στους κατόχους αυτών των μέσων, δηλαδή στους καπιταλιστές

14

τους. Κοντολογής, πρόκειται κι’ εδώ επίσης για σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, κατά την κατασκευή των προϊόντων. Ονομάζου-με τις σχέσεις αυτές ανάμεσα στους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της παραγωγής, σχέσεις παραγωγής.

Δεν είναι δύσκολο να δούμε, ότι οι σχέσεις παράγωγης 8έν ήτανε πάντοτε οι ίδιες. Εδώ και πολύ καιρό από σήμερα, οι άνθρω-ποι ζούσανε σε μικρές κοινότητες, δουλεύανε μαζί, σα σύντροφοι, πηγαίνανε στο κυνήγι, στο ψάρεμα, μαζεύανε καρπούς και ρίζες και όλα αυτά τα μοιραζόντουσαν κατόπι αναμεταξύ τους. Αυτό ήτανε μια μορφή παραγωγικών σχέσεων. Τον καιρό που υπήρχε η δου-λεία, υπήρχαν διαφορετικές σχέσεις παραγωγής. Κάτω από το καπι-ταλιστικό καθεστώς είναι ακόμη διαφορετικές οι σχέσεις και τα ίδια συνέχεια. Κατά συνέπειαν υπάρχουν διάφορα ε ί δ η σ χ έ σ ε -ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς . Τις ονομάζουμε: ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή δ ι ά ρ θ ρ ω σ η τ η ς κ ο ι ν ω ν ί α ς η τ ρ ό π ο ς π α -ρ α γ ω γ ή ς .

«Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής», ή, που είναι το ίδιο, «η οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας», είναι σχέσεις που υπάρ-χουνε ανάμεσα στους ανθρώπους μέσα στην παραγωγή εμπορευ-μάτων, που γίνεται με μέσα παραγωγής μονοπωλημένα από μια χούφτα καπιταλιστές και με τη μισθωτή εργασία της εργατικής τάξης.

10. Ή εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης.

Μια ερώτηση μπαίνει: Με ποιο σκοπό η τάξη των καπιταλι-στών στρατολογεί εργάτες; ο καθένας ξέρει πώς αυτό δεν γίνεται γιατί οι εργοστασιάρχες επιθυμούνε να θρέψουν τους πεινασμένους εργάτες, μα γιατί θ έ λ ο υ ν ν α β γ ά λ ο υ ν α π ’ α υ -τ ο ύ ς κ έ ρ δ η . Για το κέρδος ο εργοστασιάρχης χτίζει το ερ-γοστάσιο του, για το κέρδος προσλαμβάνει εργάτες, για το κέρδος μυρίζεται τα μέρη όπου πουλάνε ακριβότερα. Το κέρδος κατευθύνει όλους τους υπολογισμούς του. Πρόκειται κι’ εδώ επίσης για ένα πε-ρίεργο γνώρισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας. Δεν είναι η ίδια η κοινωνία πραγματικά που παράγει ό,τι της είναι αναγκαίο και χρή-σιμο, μα η τάξη των καπιταλιστών που υποχρεώνει τους εργάτες να παράγουν ό,τι πληρώνεται ακριβώτερα, που να μπορεί να βγάλει απ’ αυτό το π ι ο μ ε γ ά λ ο κ έ ρ δ ο ς . Το σπίρτο, λόγου χάρη, είναι πράμα πολύ βλαβερό και θάπρεπε να μη κατασκευάζε-

15

ται αλκοόλ, παρά μόνο για τεχνικούς και ιατρικούς σκοπούς. Και όμως, σ’ ολάκερο τον κόσμο, οι καπιταλιστές αφιερώνουν στην κα-τασκευή του όλη τους την ενεργητικότητα. Γιατί; Γιατί απ’ την μέθη του λάου μπορούν να βγάλουν ένα μεγάλο κέρδος.

Πρέπει τώρα να εξηγήσουμε πώς σχηματίζεται το κέρδος. Γι’ αυτό ας εξετάσουμε το ζήτημα από πιο κοντά. Ο καπιταλιστής παίρ-νει το κέρδος του σε μορφή χρήματος, όταν πουλάει το εμπόρευμα που παράχτηκε στο εργοστάσιο του. Τι ποσό παίρνει; Αυτό εξαρ-τάται από την τ ι μ ή τ ο υ ε μ π ο ρ ε ύ μ α τ ο ς . Αλλά από τι καθορίζεται αυτή η τιμή; Γιατί είναι υψηλή για ορισμένα εμπο-ρεύματα και χαμηλή για άλλα; Είναι εύκολο πράμα να διαπι-στώσουμε: όταν σε μια οποιαδήποτε βιομηχανία εισάγουνε και-νούργιες μηχανές και η εργασία γίνει αποδοτική η όπως λέμε, παρα-γωγικώτερη, η τιμή των εμπορευμάτων κατεβαίνει. Αντίθετα, όταν η παραγωγή δυσκολεύεται και παράγοντα λιγώτερα εμπορεύματα, η εργασία είναι λιγώτερο παραγωγική και η τιμή των εμπορευμάτων ανεβαίνει. (1)

Αν η κοινωνία χρησιμοποιεί κατά μέσον όρο πολύ εργασία για την κατασκευή ενός εμπορεύματος, η τιμή του εμπορεύματος αυτού θα είναι υψηλή: όσο λιγώτερη είναι εργασία τόσο χαμηλώτερη είναι η τιμή. Η π ο σ ό τ η τ α κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ε ρ γ α σ ί α ς , π ο υ δ ί ν ε ι μ ι α μ έ σ η τ ε χ ν ι κ ή (δηλαδή μηχανές και εργαλεία που, δεν είναι ούτε τα καλύτερα, ούτε τα χειρότερα) κ α ι π ο υ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ α ι γ ι α τ η ν π α ρ α -γ ω γ ή ε ν ό ς ε μ π ο ρ ε ύ μ α τ ο ς , κ α θ ο ρ ί ζ ε ι τ η ν α ξ ί α (ή το κόστος) α υ τ ο ύ τ ο υ ε μ π ο ρ ε ύ μ α -τ ο ς . Βλέπουμε τώρα ότι η τιμή καθορίζεται από την αξία. Στην πραγματικότητα η τιμή είναι πότε μεγαλύτερη, πότε μικρότερη από την άξια, άλλα για να γίνουμε απλοί, μπορούμε να παραδεχτούμε ότι τιμή και αξία είναι ίσες.

1 Μιλάμε εδώ για την μεταβολή των τιμών ανεξάρτητα από την αξία του νομί-σματος, χωρίς να λογαριάσουμε αν το νόμισμα είναι χρυσός η χαρτί η αν είναι περισσότερο η λιγώτερο άφθονο.οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι πολύ με-γάλες, και τότε εκδηλώνονται σ' ο λ α τα εμπορεύματα μαζί• δεν εξηγούνται λοι-πόν από τις διαφορές τιμών ανάμεσα στα εμπορεύματα. Λόγου χάρη, μια μεγάλη ποσότητα χαρτονόμισμα εξομοιώνει φοβερά τις τιμές σ' όλες τις χώρες. Μα η ακρίβεια αυτή δεν εξηγεί ακόμη γιατί ένα εμπόρευμα στοιχίζει ακριβώτερα από ένα άλλο. (Σ. τ. Σ.)

16

Τώρα, ας θυμηθούμε ό,τι είπαμε για τη μίσθωση των εργατών: μισθώνω, σημαίνει αγοράζω ένα ιδιαίτερο εμπόρευμα, την ε ρ -γ α τ ι κ ή δ ύ ν α μ η . Μα από τη στιγμή που η εργατική δύνα-μη γίνεται εμπόρευμα, εφαρμόζεται γι’ αυτή· ό,τι ενδιαφέρει όλα τα εμπορεύματα, όταν ο καπιταλιστής προσλαμβάνει έναν εργάτη, του πληρώνει την τιμή η για να γίνουμε πιο απλοί, την αξία της εργατι-κής του δύναμης. Από τι η αξία αυτή καθορίζεται; Είδαμε πώς για όλα τα εμπορεύματα, καθορίζεται από την ποσότητα εργασίας που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή τους. Το ίδιο και για την ε ρ -γ α τ ι κ ή δ ύ ν α μ η .

Αλλά τι εννοούμε μιλώντας για παραγωγή της εργατικής δύ-ναμης; Η εργατική δύναμη δεν παράγεται μέσα στο εργοστάσιο, δεν είναι ούτε πανί, ούτε αλοιφή, ούτε μηχανή. Τι εννοούμε λοιπόν με την παραγωγή της;

Φτάνει να κυττάξουμε στην πραγματική ζωή, στο καπιταλιστι-κό σύστημα για να καταλάβουμε για τι πρόκειται. Ας υποθέσουμε, ότι οι εργάτες τελειώνουν τη δουλειά τους. Είναι πολύ κουρα-σμένοι, δεν έχουν πια δύναμη, δεν μπορούν να δουλέψουν περισ-σότερο. Η εργατική τους δύναμη έχει σχεδόν εξαντληθεί. Τι χρειάζεται για να την αποκαταστήσουν; Πρέπει να φάνε, ν’ αναπαυ-τούνε, να κοιμηθούν, να ανανεώσουν τον οργανισμό τους και να αποκαταστήσουν έτσι τις δυνάμεις τους. Μόνον ύστερα απ’ αυτό επανορθώνεται η δυνατότητα να εργαστούν, αποκατασταίνεται η εργατική δύναμη.

Ώστε λοιπόν η τροφή, τα ρούχα, η κατοικία τους κοντολογής, η ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ω ν α ν α γ κ ώ ν τ ο υ ε ρ -γ ά τ η , α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν τ η ν π α ρ α γ ω γ ή τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς . Μα πρέπει να προσθέσου-με σ’ αυτό και στοιχεία, όπως τα έξοδα για τη μαθήτευση, όταν πρόκειται για ειδικευμένους εργάτες.

Ό,τι καταναλώσει η εργατική τάξη για να ανακτήσει την εργα-τική της δύναμη έχει μιαν αξία· κατά συνέπεια, η άξια των προϊ-όντων κατανάλωσης, όπως και τα έξοδα μαθήτευσης, να τι α π ο -τ ε λ ε ί τ η ν α ξ ί α τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς . Διαφορετικά εμπορεύματα, διαφορετική αξία. Το ίδιο κάθε είδος εργατικής δύναμης έχει την αξία του: η εργατική δύναμη ενός τυπο-γράφου είναι διαφορετική από του χειρόναχτα και ούτω καθεξής.

17

Ας ξαναγυρίσουμε Όμως στο εργοστάσιο. Ο καπιταλιστής αγοράζει πρώτες ύλες, καύσιμα, μηχανές, μηχανόλαδο και άλλα απαραίτητα πράματα· κατόπι, αγοράζει την εργατική δύναμη, «μι-σθώνει εργάτες». Όλα αυτά, τα πληρώνει τοις μετρητοίς. Η παρα-γωγή αρχίζει. Οι εργάτες δουλεύουνε, οι μηχανές κινούνται, τα καύ-σιμα καίγονται, τα λάδι ξοδεύεται, τα χτίρια φθείρονται, η εργατική δύναμη εξαντλείται. Και από το εργοστάσιο βγαίνει ένα καινούργιο εμπόρευμα. Όπως όλα τα εμπορεύματα, έτσι και το εμπόρευμα αυτό έχει μιαν αξία. Ποια είναι αυτή η αξία των μέσων παραγωγής που ξ ο δ ε ύ τ η κ α ν γι’ αυτό; Πρώτα - πρώτα το εμπόρευμα απορ-ρόφησε την αξία. Πρώτες ύλες, καύσιμα, φθορά των μηχανών κλπ. Όλα αυτά κι’ αποτελούνε τώρα μέρος της αξίας του εμπορεύματος.

Κατόπι, μπήκε σ’ αυτό η εργασία των εργατών. Αν τριάντα εργάτες δουλέψουν ο καθένας τριάντα ώρες για την κατασκευή του, έχουμε συνολικά 900. ώρες δουλειά ώστε, η συνολική αξία του εμπορεύματος που παράχτηκε θα αποτελεστεί από την αξία των υλών που ξοδεύτηκαν (ας υποθέσουμε, λόγου χάρη, αυτήν την αξία τόση με 600 ώρες) και από την καινούργια αξία που προσθέτουν οι εργάτες με την εργασία τους (900 ώρες), δηλαδή θα είναι (600 + 900) = 1500 ώρες εργασία.

Αλλά τι στοιχίζει το εμπόρευμα στον καπιταλιστή; οι πρώτες ύλες πληρώθηκαν στο ακέραιο, δηλαδή ένα ποσό που αντιστοιχεί και προς την αξία του σε 600 ώρες εργασία. Και η εργατική δύναμη; Πληρώθηκαν και οι 900 ώρες; Όλο το ζήτημα βρίσκεται εδώ. Σύμ-φωνα με την υπόθεση μας πληρώθηκε ολόκληρη η αξία τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς για τις ήμερες εργασίας.

Όταν τριάντα εργάτες δουλεύουν τις τριάντα ώρες τους μέσα σε τρεις μέρες, δηλαδή δέκα ώρες την ήμερα, ο εργοστασιάρχης πληρώνει το αναγκαίο ποσό, για την αποκατάσταση της εργατικής του δύναμης, για τις τρεις αυτές μέρες. Ποιο είναι αυτό το ποσό; Η απάντηση είναι καθαρή: είναι πολύ κατώτερο από την αξία των 900 ωρών. Γιατί; Γιατί άλλο πράμα είναι η ποσότητα αναγκαίας εργασί-ας για τη διατήρηση της εργατικής μου δύναμης και άλλο πράμα η ποσότητα εργασίας που μπορώ να προσφέρω; Μπορώ να δουλέψω δέκα ώρες την ήμερα. Και για να φάω, να ντυθώ κλπ., έχω ανάγκη για μια μέρα αντικείμενα ίσης άξιας με πέντε ώρες. Ώστε μπορώ να δουλέψω πολύ περισσότερο απ’ ό,τι χρειάζεται για τη διατήρηση της εργατικής μου δύναμης. Στο παράδειγμα μας, ας υποθέσουμε ότι οι εργάτες για να τραφούν, να ντυθούν κλπ, δεν ξοδεύουνε παρά

18

προϊόντα άξιας 450 εργασίμων ωρών προσφέροντας μιαν εργασία 900 ωρών, 450 ώρες μένουν στον καπιταλιστή κ α ι α π ο τ ε -λ ο ύ ν α κ ρ ι β ώ ς τ η ν π η γ ή τ ο υ κ έ ρ δ ο υ ς τ ο υ .

Στην πραγματικότητα το εμπόρευμα στοιχίζει στον καπιταλι-στή όπως το είδαμε (600 + 450) = 1.050 ώρες και το πουλάει στην αξία των (600 + 900) = 1.500 ωρών. Οι 450 ώρες είναι η υπεραξία που δημιουργήθηκε από την εργατική δύναμη. Απ’ αυτό βγαίνει ότι οι εργάτες δουλεύουνε το μισό καιρό τους (δηλαδή πέντε ώρες το δεκάωρο) για να αποκαταστήσουνε αυτό που ξοδεύουνε οι ίδιοι και τον άλλο μισό καιρό τους τον καταναλώνουνε εξ ολοκλήρου για τον καπιταλιστή.

Ας κυττάξουμε τώρα ολόκληρη την κοινωνία. Γιατί δεν μάς νοιάζει τι κάνει ατομικά ο εργοστασιάρχης η ο εργάτης. Ο,τι μάς εν-διαφέρει είναι ο μηχανισμός της γιγάντιας αυτής μηχανής που ονο-μάζεται καπιταλιστική κοινωνία. Η καπιταλιστική τάξη απασχολεί την εργατική τάξη, τεράστια σε αριθμό. Μέσα σε χιλιάδες εργο-στάσια, μέσα σε ορυχεία, σε δάση και σε χωράφια, εργάζονται σαν τα μυρμήγκια εκατομμύρια εργάτες. Ο καπιταλιστής τους πληρώνει για μισθό την αξία της εργατικής τους δύναμης, προορισμένη να ανανεώσει την εργατική αυτή δύναμη για τις υπηρεσίες που προ-σφέρει στον καπιταλιστή. Η εργατική τάξη δεν πληρώνεται μόνον αυτή από την εργασία της, δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί α κ ό μ α τ α ε ι σ ο δ ή μ α τ α τ ω ν α ν ώ τ ε ρ ω ν τ ά ξ ε ω ν , δ η -μ ι ο υ ρ γ ε ί τ η ν υ π ε ρ α ξ ί α . Από χιλιάδες κανάλια, η υπεραξία εισρέει στις τσέπες των εργοδοτών. Ένα μέρος το τσε-πώνει ο ίδιος ο καπιταλιστής, είναι το κέρδος του σαν επιχειρημα-τία,, ένα μέρος τσεπώνεται από τον γαιοχτήμονα, τον κάτοχο του εδάφους, ένα μέρος, με τη μορφή φόρων, φτάνει στα χέρια του κα-πιταλιστικού κράτους, ένα μέρος πηγαίνει στους εμπόρους, τους μα-γαζάτορες, στις εκκλησίες και τους οίκους ανοχής, τους ηθοποιούς και τους κλόουν, στους αστούς συγγραφείς κτλ. Σε βάρος της υπε-ραξίας ζουν όλα τα παράσιτα που γεννάει η καπιταλιστική κοινωνι-κή τάξη.

Ένα μέρος αυτής της υπεραξίας χρησιμοποιείται με τη σειρά του από τους καπιταλιστές. Το κεφάλαιο τους αυξαίνει. Μεγα-λώνουν τις επιχειρήσεις τους. Στρατολογούν περισσότερους ερ-γάτες. Προμηθεύονται καινούργιες μηχανές. Μεγαλύτερος αριθμός εργατών τους προμηθεύει ακόμα μεγαλύτερη υπεραξία. Οι καπιτα-

19

λιστικές επιχειρήσεις γίνονται ολοένα και μεγαλύτερες. Έτσι κάθε στιγμή προοδεύει το κεφάλαιο μαζεύοντας υπεραξία. Αντλώντας το κεφάλαιο υπεραξία από τους εργάτες, ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ ά ς τους αναπτύσσονται αδιάκοπα.

11. Το κεφάλαιο.

Βλέπουμε τώρα καθαρά τι είναι κεφάλαιο. Κεφάλαιο είναι προπαντός, μια άξια ωρισμένη είτε σε μορφή χρήματος, μηχανών, πρώτων υλών, χτιρίων, εργοστασίων, είτε σε μορφή βιομηχανικών προϊόντων. Και είναι αξία που χρησιμεύει για την παραγωγή και-νούργιας αξίας: τ η ς υπεραξίας. Το κεφάλαιο είναι μια αξία που πα-ράγει υπεραξία. Η καπιταλιστική παραγωγή είναι παραγωγή υ π ε -ρ α ξ ί α ς .

Στην καπιταλιστική κοινωνία οι μηχανές και τα χτίρια αντι-προσωπεύουν ένα κεφάλαιο. Μα είναι πάντοτε κεφάλαιο; Όχι. Αν υπήρχε ένας αδερφικός τρόπος παραγωγής για ολόκληρη την κοινω-νία, ούτε οι μηχανές, ούτε οι πρώτες ύλες θα είτανε κεφάλαιο, γιατί δεν θα μπορούσανε να βγάλουν πια κέρδος για μια χούφτα πλού-σιους. Ώστε, οι μηχανές λόγου χάρη δεν γίνονται κεφάλαιο, παρά στο βαθμό που είναι η ατομική ιδιοχτησία της τάξης των καπιταλι-στών και χρησιμεύουνε στην εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας, στην παραγωγή υπεραξίας.

Η μ ο ρ φ ή αυτής της αξίας είναι χωρίς σημασία· μπορεί να αποτελείται, τόσο από μικρούς ράβδους χρυσού όσο κι’ από χαρ-τονόμισμα, και που μ’ αυτά αγοράζει ο καπιταλιστής τα μέσα παρα-γωγής και την εργατική δύναμη, η αξία αυτή μπορεί επίσης να πάρει τη μορφή μηχανών που μ’ αυτές δουλεύουν οι εργάτες, η πρώτων υλών που τις φτιάχνουν εμπορεύματα, η ακόμα βιομηχανικά προϊ-όντα που θα πουληθούν αργότερα. Μα από τη στιγμή που αυτή η αξία χρησιμεύει για την παραγωγή υπεραξίας, είναι πια. κεφάλαιο.

Συνήθως το κεφάλαιο δεν αφίνει μια μορφή παρά για να πάρει μιαν άλλη. Ας δούμε λοιπόν πώς γίνεται η μεταμόρφωση.

Ο καπιταλιστής δεν έχει ακόμα αγοράσει ούτε οργανική δύνα-μη, ούτε μέσα παραγωγής. Μα τον καίει η επιθυμία να προσλάβει εργάτες, να προμηθευτεί μηχανές, να αποχτήσει πρώτες ύλες, κάρ-βουνο σε αρκετές ποσότητες. Για την ώρα, δεν έχει τίποτα, εξόν το χρήμα. Το κεφάλαιο παρουσιάζεται εδώ με την ν ο μ ι σ μ α τ ι -κ ή τ ο υ μ ο ρ φ ή .

20

Με τα χρήματα που έχει στη διάθεση του, πηγαίνει ο καπιταλι-στής στην αγορά (όχι ο ίδιος εννοείται, γιατί έχει γι’ αυτό τηλέφω-νο, τηλέγραφο κτλ.). Εκεί, αγοράζει τα μέσα παραγωγής και την ερ-γατική δύναμη. Ο καπιταλιστής γυρίζει στο εργοστάσιο χωρίς χρή-ματα, άλλα με εργάτες, μηχανές, πρώτες ύλες, καύσιμα. Όλα αυτά τα πράματα δεν είναι τώρα πια εμπορεύματα. Παύσανε να είναι εμπορεύματα από τη στιγμή που δεν είναι πια για πούλημα. Το χρή-μα μεταμορφώθηκε σε μέσα παραγωγής και σε εργατική δύναμη. Αύξησε το νομισματικό του περικάλυμμα. Το κεφάλαιο παρου-σιάζεται τώρα με μορφή β ι ο μ η χ α ν ι κ ο ύ κ ε φ α λ α ί -ο υ .

Κατόπι, αρχίζει η δουλειά ! Οι μηχανές μπαίνουν σε κίνηση, οι ρόδες γυρίζουν, οι μοχλοί λειτουργούν, οι εργάτες κι’ οι ερ-γάτριες είναι βουτηγμένοι στον ιδρώτα, οι μηχανές φθείρονται, οι πρώτες ύλες λιγοστεύουν, η εργατική δύναμη εξαντλείται σε δράση.

Τότε όλες αυτές οι πρώτες ύλες, η φθορά των μηχανών, η ερ-γατική δύναμη, μεταμορφώνονται λίγο - λίγο σε σωρούς από εμπο-ρεύματα. Αυτή τη φορά, το κεφάλαιο αφίνει το υλικό του περι-κάλυμμα σαν όργανο κατασκευής και παρουσιάζεται σαν σωρός εμπορεύματα. Αυτό είναι το κεφάλαιο στην ε μ π ο ρ ι κ ή τ ο υ μ ο ρ φ ή . Αλλά δεν άλλαξε παρά μόνο περικάλυμμα και με-γάλωσε την αξία του, γιατί κατά τη διάρκεια της παραγωγής προ-στέθηκε σ’ αυτό η υπεραξία.

Όμως, ο καπιταλιστής παράγει εμπορεύματα όχι για ατομική του χρήση, μα για την αγορά, για την πώληση. Ο,τι συσσώρευσε στις αποθήκες του, πρέπει να πουληθεί. Στην αρχή, το κεφάλαιο πη-γαίνει στην αγορά σαν αγοραστής, τώρα πρέπει να πάει εκεί σαν πουλητής. Πρώτα είχε στα χέρια χρήμα και ήθελε να απόχτηση εμπορεύματα (τα μέσα παραγωγής), τώρα έχει στα χέρια εμπορεύ-ματα και θέλει να αποχτήσει χρήματα. Όταν πουλιέται το εμπόρευ-μα, το κεφάλαιο περνάει ξανά από την εμπορική του μορφή στη νο-μισματική του μορφή. Αλλά η ποσότητα χρήματος που πέρνει ο κα-πιταλιστής δεν είναι πια η ποσότητα χρήματος που είχε δώσει στην αρχή, γιατί αυξήθηκε με το ποσοστό της υπεραξίας.

Αλλά η κυκλοφορία του κεφαλαίου δεν έχει ακόμα τελειώσει. Το αυξημένο κεφάλαιο ξαναμπαίνει σε κίνηση και αποχτάει ακόμα μεγαλύτερη ποσότητα υπεραξίας. Η υπεραξία αυτή προσθέτεται και ένα μέρος στο κεφάλαιο και αρχίζει έναν καινούργιο κύκλο και τα

21

ίδια συνέχεια. Το κεφάλαιο, όμοιο με μια μπάλα χιόνι, κυλάει αδιάκοπα, και σε κάθε στροφή και μια όλο και μεγαλύτερη ποσότη-τα υπεραξίας προστίθεται σ’ αυτό. Έτσι μεγαλώνει κι’ απλώνει η καπιταλιστική παραγωγή.

Να πώς κλέβει το κεφάλαιο από την εργατική τάξη την υπερα-ξία και απλώνεται παντού. Η γρήγορη αύξηση του· εξηγιέται από τις ξεχωριστές του ιδιότητες. Βέβαια, η εκμετάλλευση μιας τάξης από μιαν άλλην υπήρχε και πρωτύτερα. Ας πάρουμε Όμως για πα-ράδειγμα έναν γαιοχτήμονα, τον καιρό της δουλοπαροικίας, η έναν ιδιοχτήτη δούλων στην αρχαιότητα. Καταπιέζει τους δουλοπάροι-κους του και τους δούλους του. Κάθε τι που αυτοί παράγανε, το τρώγανε οι αρχόντοι, τόπιναν το κατανάλωναν οι ίδιοι ή τόδιναν να το καταναλώσει η αυλή τους και οι πολυάριθμοι παράσιτοί τους. Η παραγωγή εμπορευμάτων ήτανε πολύ αδύνατη και δεν μπορούσανε να τα π ο υ λ ή σ ο υ ν πουθενά. Αν οι γαιοχτήμονες ή οι αφε-ντάδες θέλανε να αναγκάσουνε τους δουλοπάροικους τους η τους σκλάβους τους να παράγουν βουνά ψωμί, κρέας, ψάρι κτλ. όλα αυτά θα σ ά π ι ζ α ν . Η παραγωγή περιοριζότανε τότε στην ικα-νοποίηση των αναγκών του γαιοχτήμονα και της ακολουθίας του. Τα πράματα είναι εντελώς διαφορετικά στο καπιταλιστικό καθε-στώς. Στο καπιταλιστικό καθεστώς παράγουνε όχι για την ικανοποί-ηση των αναγκών, μα γ ι α τ ο κ έ ρ δ ο ς . Παράγουν εμπο-ρεύματα για να τα πουλήσουν, για να κερδίσουν, για να συσσωρεύ-σουν κέρδη. Όσο μεγαλύτερο είναι το κέρδος, τόσο περισσότερο αξίζει. Απ’ αυτού, στην καπιταλιστική τάξη η ξέφρενη πορεία για το κέρδος. Η δίψα της για κέρδος δεν έχει όρια. Είναι ο μοχλός, το κυριώτερα ελατήριο της καπιταλιστικής παραγωγής.

12. Το καπιταλιστικό κράτος.

Η καπιταλιστική κοινωνία βασίζεται, όπως το είδαμε, στην εκ-μετάλλευση της εργατικής τάξης. Μια χούφτα άνθρωποι κατέχουν τα πάντα· η πλειοψηφία των εργατών δεν έχει τίποτα. Οι καπιταλι-στές διατάζουν, οι εργάτες υπακούνε. Οι καπιταλιστές εκμεταλλεύ-ουν, οι εργάτες εκμεταλλεύονται. Η καπιταλιστική κοινωνία στηρί-ζεται ουσιαστικά στην αμείλιχτη αυτή εκμετάλλευση που ολοένα μεγαλώνει.

Η καπιταλιστική παραγωγή, είναι μια αντλία προορισμένη να αντλεί την υπεραξία. Πώς όμως αυτή η αντλία μπορεί και λειτουρ-

22

γεί πολύ καιρό; Πώς οι εργάτες υποφέρουνε μια παρόμοια κατάστα-ση πραγμάτων; Είναι δύσκολο να απαντήσουμε αμέσως σ’ αυτή την ερώτηση. Γενικά όμως υπάρχουν δυο εξηγήσεις γι’ αυτό: 1ο. Η ορ-γάνωση και η δύναμη είναι στα χέρια των καπιταλιστών. 2ο. Η αστική τάξη κυριαρχεί γενικά πάνω στο μυαλό της εργατικής τάξης.

Το πιο σίγουρο μέσο για την αστική τάξη της το προσφέρνει η ο ρ γ ά ν ω σ η τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς . Σ’ όλες τις καπιταλι-στικές χώρες, το κράτος δεν είναι άλλο πράγμα απόναν σ υ ν α -σ π ι σ μ ό ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ι ώ ν . Ας πάρουμε μιαν οποια-δήποτε χώρα: Την Αγγλία η τις Ενωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία η την Ιαπωνία. Υπουργοί, ανώτεροι λειτουργοί, Βουλευτές είναι πάντα οι ίδιοι οι καπιταλιστές, γαιοκτήμονες, εργοστασιάρχες, τρα-πεζίτες η οι πιστοί και καλοπληρωμένοι υπηρέτες τους, που τους υπηρετούνε όχι από φόβο, μα με ζήλο: δικηγόροι, διευθυντές τραπε-ζών, καθηγητές, στρατηγοί και επίσκοποι.

Η οργάνωση όλων αυτών των αστών, που αγκαλιάζει ολόκλη-ρη τη χώρα και την κρατάει στα νύχια τους, ονομάζεται κράτος. Το κράτος έχει διπλό σκοπό: ο κυριώτερος, είναι να καταστέλλει τις τα-ραχές και τις εξεγέρσεις των εργατών, να βγάζει ευκολώτερα την υπεραξία της εργατικής τάξης και να εξασφαλίζει τη στερεότητα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής ο άλλος της σκοπός είναι να παλεύει ενάντια σ’ άλλες παρόμοιες οργανώσεις (άλλα αστικά κράτη) με το μοίρασμα της παρμένης με τη βία υπεραξίας. Έτσι, το καπιταλιστικό κράτος είναι μια ένωση επιχειρηματιών που εξασφα-λίζει την εκμετάλλευση. Και είναι αποκλειστικά τα συμφέροντα του κεφαλαίου που κατευθύνουν τη δράση της ληστρικής αυτής ένωσης.

Στην τέτοια αντίληψη για το αστικό κράτος μπορεί ν’ αντι-τάξει κανένας τις παρακάτω αντιρρήσεις:

Λέτε ότι το κράτος κατευθύνεται αποκλειστικά και μόνον από τα συμφέροντα του Κεφαλαίου. Αλλά κυττάξτε: σ’ όλες τις καπιτα-λιστικές χώρες, υπάρχουν εργατικοί νόμοι που απαγορεύουν η πε-ριορίζουν την εργασία των παιδιών, λιγοστεύουν τις ώρες δουλειάς κτλ. στη Γερμανία, λόγου χάριν, από την εποχή του Γουλιέλμου II, η ασφάλιση των εργατών δεν ήτανε κακά οργανωμένη από το κράτος στην Αγγλία το ίδιο, ένας αστός υπουργός, ο δραστήριος Λόυδ Τζώρτζ, εθέσπισε την ασφάλιση και τη σύνταξη για τους γέρους σ’ όλα τα αστικά κράτη, χτίζουν νοσοκομεία, αναρρωτήρια για τους εργάτες· κατασκευάζουν σιδηροδρόμους που μεταφέρουν

23

φτωχούς και πλούσιους· φτιάχνουν υδραγωγεία, αγωγούς ύδρευσης σε όλες τις πόλεις κτλ. για όλον τον κόσμο. Τότε θα πουν όχι λίγοι άνθρωποι ακόμα και σε μια χώρα που κυβερνάει το Κεφάλαιο, το κράτος δεν ενεργεί αποκλειστικά και μόνο προς το συμφέρο του Κεφαλαίου, άλλα και προς όφελος των εργατών. Καμμιά φορά μάλιστα προστιμάρει τους εργοστασιάρχες που παραβιάζουν τους εργατικούς νόμους.

Οι αντιρρήσεις αυτές δεν είναι σωστές και να γιατί. Είναι αλή-θεια, ότι η αστική εξουσία ψηφίζει καμμιά φορά νόμους και διατάγ-ματα που απ’ αυτά επωφελείται και η εργατική τάξη. Άλλα το κάνει προς το συμφέρο της αστικής τάξης. Ας πάρουμε τους σιδηρόδρο-μους: Χρησιμοποιούνται από τους εργάτες, εξυπηρετούν και τους εργάτες, αλλά δεν γίνονται γι’ αυτούς. Έμποροι, εργοστασιάρχες, τους χρειάζονται για την μεταφορά των εμπορευμάτων τους, την κυκλοφορία των φορτίων τους, τη μεταφορά των στρατευμάτων και των εργατών κτλ. Το Κεφάλαιο έχει ανάγκη από σιδηροδρόμους και τους φτιάχνει για το δ ι κ ό του συμφέρο. Είναι χρήσιμοι και στους εργάτες, μα το καπιταλιστικό κράτος δεν τους έφτιαξε γι’ αυτό. Ας πάρουμε ακόμα την καθαριότητα των δρόμων, τις δημοτι-κές υπηρεσίες περίθαλψης και νοσοκομείων· η αστική τάξη τις εξα-σφαλίζει επίσης και στις εργατικές συνοικίες. Είναι αλήθεια ότι, συ-γκρινόμενες με τις αστικές συνοικίες, οι εργατικές συνοικίες είναι βρώμικες και αποτελούν εστίες μολύνσεων, κτλ. Μα σαν κι’ η αστι-κή τάξη κάνει κάτι. Γιατί; Μα γιατί αλλοιώτικα, οι αρρώστειες και οι επιδημίες θα απλώνονταν σ’ ολόκληρη την πόλη και θα μπορού-σε τότε να πάθει απ’ αυτές και η αστική τάξη. Το αστικό κράτος και τα πολιτικά του όργανα κατευθύνονται λοιπόν και δω από τα συμ-φέροντα μ ό ν ο ν τ η ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Ακόμα ένα παράδειγμα: Στη Γαλλία, τις τελευταίες δεκαετίες, οι εργάτες μάθα-νε από την αστική τάξη να περιορίζουνε τεχνικά τις γεννήσεις, η δεν κάνουνε καθόλου παιδιά η δεν κάνουν περισσότερα από δύο. Η ανέχεια ανάμεσα στους εργάτες είναι τόσο μεγάλη που τους είναι πολύ δύσκολο και σχεδόν αδύνατο να συντηρήσουν μια πολυμελή οικογένεια. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο πληθυσμός της Γαλλίας δεν μεγαλώνει σχεδόν καθόλου. Και αρχίζει να παρουσιάζεται έλλειψη στρατιωτών για την γαλλική αστική τάξη. Τούτη δω παραπονιέται! «Το κράτος κινδυνεύει!» Στη Γερμανία ο πληθυσμός αναπτύσσεται πιο γρήγορα παρά σε μάς. Ας το πούμε περαστικά· οι στρατιώτες που παρουσιάζονται στο στρατό κάθε χρόνο ήτανε μικρόσωμοι, με

24

αδύνατο στήθος, πολύ λίγο ζωηροί. Τότε η αστική τάξη έγινε ξαφνικά πιο «φιλελεύθερη», ζήτησε μέσα της ωρισμένες βελτιώσεις προς όφελος της εργατικής τάξης, για να πάρει λίγο πάνω της και να κάνει περισσότερα παιδιά. Γιατί, άμα ψοφήσει η κόττα δεν υπάρ-χουνε πια αυγά.

Σ’ όλες τις περιπτώσεις, που η αστική τάξη παίρνει μόνη της μέτρα υπέρ των εργατών, καθοδηγιέται σ’ αυτό από τα δ ι κ ά της συμφέροντα. Υπάρχουν περιπτώσεις που ωφέλιμοι νόμοι ψηφίζο-νται από την αστική τάξη, κ ά τ ω α π ό τ η ν π ί ε σ η τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Οι περιστάσεις αυτές είναι και οι πε-ρισσότερες. Σχεδόν όλοι οι «εργατικοί νόμοι» πραγματοποιήθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο με τις απειλές από μέρους των εργατών. Στη Γερμανία, η πρώτη μείωση της εργάσιμης μέρας που περιωρίστηκε στις 10 ώρες πραγματοποιήθηκε κάτω από την πίεση των εργατών. Στη Ρωσσία η τσαρική κυβέρνηση δημοσίευσε τους πρώτους νόμους για τα εργοστάσια, φοβισμένη από τις ταραχές και τις απερ-γίες. Σε τούτη την περίπτωση, το εχθρικό για την εργατική τάξη κράτος, ο συνασπισμός αυτός των επιχειρηματιών, κάνει αυτόν τον υπολογισμό για το δικό του το συμφέρο: «Είναι προτιμώτερο να δώσουμε κάτι σήμερα παρά να δώσουμε αύριο το διπλό και να ρι-ψοκινδυνέψουμε, ίσως το πετσί μας». Όπως ο εργοστασιάρχης, κάνοντας παραχωρήσεις στους απεργούς κι’ αυξάνοντας μερικές δραχμές το μεροκάματο τους, δεν παύει να είναι εργοστασιάρχης, έτσι και το αστικό κράτος δεν παύει καθόλου να είναι αστικό όταν κάτω από την απειλή εργατικών ταραχών, ρίχνει ένα μικρό κόκκαλο στο προλεταριάτο.

Το καπιταλιστικό κράτος δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη και ισχυρώτερη αστική οργάνωση, είναι ταυτόχρονα μια οργάνωση π ο λ υ π λ ο κ ώ τ α τ η , με πολυάριθμους σχηματισμούς και που τα πλοκάμια της απλώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Και όλα αυτά έχουν για σκοπό την υπεράσπιση, τη στερέωση και την επέχταση της εργατικής εκμετάλλευσης. Το κράτος διαθέτει, ενάντια στην εργατική τάξη, μέσα κτηνώδικης καταπίεσης, όπως και μέσα ηθικής υποδούλωσης, που αποτελούν τα σπουδαιότερα όρ-γανα του καπιταλιστικού κράτους.

Ανάμεσα στα μέσα χτηνώδικης καταπίεσης, πρέπει να ση-μειώσουμε κατά πρώτο, το σ τ ρ α τ ό , τ η ν α σ τ υ ν ο μ ί α κ α ι τ η χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή , τ ι ς φ υ λ α κ έ ς και τα

25

δ ι κ α σ τ ή ρ ι α και τα βοηθητικά τους όργανα: Χαφιέδες, προ-βοκάτορες, απεργοσπάστες, πληρωμένους δολοφόνους κτλ.

Ο σ τ ρ α τ ό ς , στο καπιταλιστικό κράτος, είναι μια ξεχω-ριστή οργάνωση. Επικεφαλής του βρίσκονται οι ανώτεροι αξιωματι-κοί, οι «μεγαλογαλονάδες». Στρατολογούνται ανάμεσα στους διανο-ούμενους. Αυτός είναι ο πιο λυσσασμένος εχθρός του προλετα-ριάτου· από τη νεανική τους ηλικία μορφώνονται σε ειδικές στρα-τιωτικές σχολές. Τους μαθαίνουν πώς να αποχτηνώνουν τους στρα-τιώτες, να υπερασπίζουνε την τιμή της «στολής», δηλαδή πώς να κρατάνε τους στρατιώτες σε πλέρια υποδούλωση και να τους μετα-βάλλουν σε πιόνια σκακιού. Οι πιο ικανοί απ’ τους αριστοκράτες αυτούς και μεγαλοαστούς γίνονται στρατηγοί και σκεπάζονται με σταυρούς και κορδέλλες.

Οι αξιωματικοί δεν προέρχονται καθόλου από τις φτωχές τάξεις. Κρατάνε στα χέρια τους ολόκληρη τη μάζα των στρατιωτών. Και οι στρατιώτες είναι έτσι διαπαιδαγωγημένοι που δεν τολμούν να ρωτήσουν γιατί χτυπιούνται αναμεταξύ τους και δεν ξέρουν παρά να κυττάνε στα μάτια τους ανωτέρους τους. Ένας τέτοιος στρατός, έχει για σκοπό προπαντός να καταστέλλει τα εργατικά κι-νήματα.

Στη Ρωσσία, ο στρατός του τσάρου χρησιμοποιήθηκε περισ-σότερο από μια φορά για την καταστολή των εργατικών και αγροτι-κών εξεγέρσεων. Επί βασιλέως Αλεξάνδρου II, πριν την απελευ-θέρωση των χωρικών, πολυάριθμες αγροτικές εξεγέρσεις καταπνί-γηκαν από το στρατό. Το 1905, ο στρατός πυροβόλησε τους εργάτες στην εξέγερση της Μόσχας, έκανε εγκληματικές εκστρατείες στις Βαλτικές επαρχίες, στον Καύκασο, στη Σιβηρία το 1906 - 1908 κα-τέστειλε τις εξεγέρσεις των χωρικών και προστάτεψε τις περιουσίες των γαιοχτημόνων κτλ. Στον πόλεμο τουφέκισε εργάτες στο Ιβάσα-βο Βόσνεσενσκ και στη Κοστρόμα, κτλ. Οι σκληρώτεροι υπήρξαν παντού οι αξιωματικοί κει οι στρατηγοί.

Ακριβώς το ίδιο και στο εξωτερικό. Στη Γερμανία, ο στρατός του καπιταλιστικού κράτους, χρησιμοποιήθηκε το ίδιο για το στραγ-γάλισμα των εργατών. Η πρώτη εξέγερση των ναυτών κατεστάλει από το στρατό. Στη Γαλλία, ο στρατός πυροβόλησε περισσότερο από μια φορά τους απεργούς, τώρα τουφεκίζει τους επαναστατη-μένους ρώσσους εργάτες και στρατιώτες. Στην Αγγλία, τα τελευ-ταία χρόνια ο στρατός έπνιξε πολλές φορές στο αίμα τις εξεγέρσεις

26

των Ιρλανδών εργατών, των μισοσκλάβων Αιγύπτιων και χτύπησε τις εργατικές συγκεντρώσεις στην ίδια την Αγγλία. Στην Ελβετία, σε κάθε απεργία, βάζει σε κίνηση τα πολυβόλα και τη λεγόμενη εθνοφυλακή περισσότερο από μια φορά, η εθνοφυλακή αυτή πυρο-βόλησε ενάντια στους προλετάριους. Στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο στρατός πυρπόλησε και λεηλάτησε ολόκληρες εργατι-κές πολιτείες (λόγου χάριν, κατά την απεργία του Κολοράδο). Οι στρατοί των καπιταλιστικών κρατών συμμαχούν σήμερα για να πνί-ξουν την επανάσταση των εργατών στη Ρωσσία, στην Ουγγαρία, στα Βαλκάνια, στη Γερμανία και για να καταστείλουνε την προλε-ταριακή επανάσταση σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Α σ τ υ ν ο μ ί α κ α ι χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή . - Τ ο καπι-ταλιστικό κράτος, έξω από τον ταχτικό στρατό του, κατέχει ακόμα ένα σώμα από εξασκημένους αχρείους και στρατεύματα ειδικά εκ-παιδευμένα για την πάλη ενάντια στους εργάτες. Είναι αλήθεια ότι αυτοί οι θεσμοί (λ.χ. η αστυνομία) έχουν επίσης για σκοπό του αγώνα ενάντια στους κλέφτες και τη διατήρηση της λεγόμενης «προσωπικής και υλικής ασφάλειας» των πολιτών· μα διατηρούνται επίσης για να κυνηγούν, να καταδιώκουν και να τιμωρούν τους δυ-σαρεστημένους εργάτες. Στη Ρωσσία, οι πράκτορες της αστυνομίας ήτανε οι ποιο σίγουροι υπερασπιστές των γαιοχτημόνων και του τσάρου. Η πιο χτηνώδικη αστυνομία ήταν, σ’ όλα τα καπιταλιστικά κράτη, η μυστική αστυνομία (η πολιτική αστυνομία, που ονομα-ζόταν σε μάς Οχράνα) όπως και η χωροφυλακή. Πλάϊ τους, εργάζε-ται ένα πλήθος από ντέντεχτιβ, προβοκάτορες, χαφιέδες, απεργο-σπάστες και τόσοι άλλοι.

Πολύ ενδιαφέρον, απ’ αυτή την άποψη, έχει ο τρόπος που ενεργεί η αμερικανική μυστική αστυνομία. Βρίσκεται σε σχέσεις με αναρίθμητα γραφεία ιδιωτικών η ημιεπίσημων ντέντεχτιβ. Οι περί-φημες περιπέτειες του Νατ Πίγκερτον ήτανε στην πραγματικότητα οργανωμένες επιθέσεις εναντίων των εργατών. Οι προβοκάτορες βάζανε μπόμπες, στα σπίτια των εργατικών ηγετών και προσπαθού-σαν να τους σπρώξουν σε δολοφονίες καπιταλιστών.

Οι ίδιοι ντέντεχτιβ στρατολογούν μια μεγάλη ποσότητα από απεργοσπάστες (που ονομάζονται scabs) καθώς επίσης και απο-σπάσματα από οργανωμένους αλήτες που σκοτώνουν με πρώτη ευ-καιρία τους απεργούς. Δεν υπάρχει ατιμία που να μην μπορούν να την κάνουν οι ληστές αυτοί, στην υπηρεσία του «δημοκρατικού» κράτους των Αμερικάνων καπιταλιστών.

27

Η Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η , στο αστικό κράτος είναι ένα μέσο άμυνας για τη μπουρζουαζία· καταδικάζει προπαντός εκείνους που θα τολμήσουν να προσβάλλουν την καπιταλιστική ιδιοχτησία και το καπιταλιστικό σύστημα. Η δικαιοσύνη αυτή κατεδίκασε τον Λήμπ-κνεχ στα κάτεργα και απάλλαξε τους δολοφόνους του. Οι δικαστι-κές αρχές ενεργούν με την ίδια αυστηρότητα όπως και οι δήμιοι του αστικού κράτους. Η κόψη της ρομφαίας τους στρέφεται ενάντια στους φτωχούς και όχι ενάντια στους πλούσιους.

Αυτοί είναι οι θεσμοί του καπιταλιστικού κράτους πούχουν για σκοπό την άμεση και χτηνώδη καταπίεση της εργατικής τάξης.

Ανάμεσα στα μέσα ηθικής υποδούλωσης της εργατικής τάξης, που βρίσκονται στη διάθεση του καπιταλιστικού κράτους, πρέπει να αναφέρουμε τρία που είναι και τα κυριώτερα: Το επίσημο Σχολειό, η επίσημη Εκκλησία, ο επίσημος Τύπος που υποστηρίζονται του-λάχιστον από το αστικό κράτος.

Η μπουρζουαζία καταλαβαίνει πολύ καλά ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τις εργατικές μάζες μόνο με την χτηνώδικη βία, της χρειάζεται λοιπόν να πλέξει γύρω απ’ τα μυαλά των μαζών ένα λε-πτό αράχνινο ιστό. Το αστικό κράτος θεωρεί τους εργάτες σαν γο-μάρια: Πρέπει τα ζώα αυτά να δουλεύουν, άλλα να μην δαγκώνουν. Πρέπει λοιπόν όχι μονάχα να τα σκοτώνουν και να τα ντουφεκίζουν μόλις δαγκάσουν, μα και να τα δαμάζουν, να τα τιθασσεύουν, όπως κάνουν ορισμένοι ειδικοί στα θηριοτροφεία. Με τον ίδιο τρόπο, εκ-παιδεύει το καπιταλιστικό κράτος για την αποχτήνωση, την απο-βλάκωση και την τιθάσσευση του προλεταριάτου, τεχνικούς δάσκα-λους και αστούς καθηγητές, παπάδες και μητροπολιτάδες, ψευτο-συγγραφείς και αστούς δημοσιογράφους. Στο σχολειό, οι ειδικοί αστοί μαθαίνουν στα παιδιά, από την τρυφερή τους ηλικία, να υπα-κούνε στο Κεφάλαιο, να περιφρονούν και να μισούν τους επανα-στάτες. Τους λένε παραμύθια που να κοιμούνται ορθοί μπρος στην επανάσταση και το επαναστατικό κίνημα· εξυμνούν τους τσάρους, τους βασιληάδες, τους βιομηχάνους κλπ.· οι πλερωμένοι παπάδες από το αστικό κράτος κηρύχνουνε στις εκκλησίες: «Δεν υπάρχει εξουσία που να μην προέρχεται από το Θεό»· οι αστικές εφημερίδες σφυρίζουν όλη την ώρα στο αυτί των εργατών αναγνωστών τους, το αστικό αυτό ψέμα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι εύκολο στον εργάτη να βγει από το τέλμα του;

28

Ένας γερμανός ιμπεριαλιστής ληστής έγραψε: «Έχουμε ανάγκη όχι μόνο από τα πόδια των στρατιωτών, μα κι’ από το μυα-λό τους και την καρδιά τους». Το αστικό κράτος αγωνίζεται ακρι-βώς να κάνει την εργατική τάξη υ π ο τ α χ τ ι κ ό ζ ώ ο , που να δουλεύει σαν άλογο, να παράγει υπεραξία και να μένει ολότελα ήσυχο. Έτσι, το καπιταλιστικό σύστημα εξασφαλίζει την ανάπτυξη του. Η εκμεταλλευτική μηχανή γυρίζει. Από την ξεζουμισμένη ερ-γατική τάξη, βγάζει συνεχώς υπεραξία. Και το καπιταλιστικό κράτος στέκει άγρυπνος φρουρός για να μην ξεσηκωθούνε οι μι-σθωτοί σκλάβοι του κεφαλαίου.

13. Βασικές αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος.

Πρέπει τώρα να ψάξουμε να βρούμε αν η αστική κοινωνία εί-ναι καλά συγκροτημένη. Ένα πράγμα είναι καλό και στερεό μόνον, όταν όλα του τα μέρη είναι καλά προσαρμοσμένα τόνα με τ’ άλλο. Ας πάρουμε τον μηχανισμό ενός ρολογιού: λειτουργεί κανονικά και χωρίς να σταματάει, μόνον όταν κάθε ρόδα είναι καλά προσαρμο-σμένη με τη δουλειά της, δόντι με δόντι. Ας κυττάξουμε τώρα την καπιταλιστική κοινωνία. Εύκολα παρατηρούμε ότι δεν είναι κα-θόλου στερεά, συγκροτημένη όπως φαίνεται, και ότι αντίθετα πα-ρουσιάζει πολύ μεγάλες αντιφάσεις και φανερώνει μεγάλα ρήγματα.

Στο καπιταλιστικό σύστημα προ παντός δεν υπάρχει ω ρ -γ α ν ω μ έ ν η π α ρ α γ ω γ ή κ α ι δ ι α ν ο μ ή τ ω ν ε μ π ο ρ ε υ μ ά τ ω ν , υ π ά ρ χ ε ι α ν α ρ χ ί α σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή . Τι πάει να πει αυτό; Αυτό πάει να πει ότι κάθε επιχειρηματίας καπιταλιστής (η κάθε ένωση καπιταλιστική) παράγει εμπορεύματα ανεξάρτητα από τους άλλους καπιταλιστές. Δεν είναι ολάκερη η κοινωνία που λογαριάζει τι της χρειάζεται μα απλούστα-τα οι βιομήχανοι, που παράγουν με τον αποκλειστικό σκοπό να πραγματοποιήσουνε όσο το δυνατό μεγαλύτερο κέρδος και να χτυ-πήσουν τους ανταγωνιστές τους στην αγορά. Αυτός είναι ο λόγος που συμβαίνει καμμιά φορά να παράγονται πάρα πολλά εμπορεύμα-τα (πρόκειται βέβαια για την προπολεμική κατάσταση) και να μη μπορούν να πωληθούν, γιατί αδυνατούν να τ’ αγοράσουν οι εργάτες μη έχοντας χρήματα. Επέρχεται τότε κ ρ ί σ η · τα εργοστάσια κλείνουνε και οι εργάτες ρίχνονται στο πεζοδρόμιο.

Η αναρχία στην παραγωγή επί πλέον φέρνει τ η ν π ά λ η γ ι α τ η ν α γ ο ρ ά · κάθε παραγωγός θέλει να πάρει από τον

29

άλλον τους αγοραστές του, να τους τραβήξει με το μέρος του, να μ ο ν ο π ω λ ή σ ε ι την αγορά. Η πάλη αυτή παίρνει διάφορες μορφές, διάφορες όψεις, αρχίζοντας από την πάλη ανάμεσα σε δυο βιομηχάνους και τελειώνοντας με τον παγκόσμιο πόλεμο ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη για το μοίρασμα των αγορών ολάκερου του κόσμου. Δεν πρόκειται πια εδώ για ολοκληρωτικά μέρη της κα-πιταλιστικής κοινωνίας, που πιάνονται τόνα από τ άλλο, μα για μια πραγματική σύγκρουση ανάμεσα τους.

Έ τ σ ι , η π ρ ώ τ η α ι τ ί α τ η ς ε ξ ά ρ θ ρ ω σ η ς τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ , ε ί ν α ι η α ν α ρ χ ί α σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή , π ο υ ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι μ ε τ ι ς κ ρ ί σ ε ι ς , τ ο σ υ ν α γ ω ν ι σ μ ό κ α ι τ ο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς .

Η δ ε ύ τ ε ρ η α ι τ ί α τ η ς ε ξ ά ρ θ ρ ω σ η ς τ ο υ ε ί ν α ι ο χ ω ρ ι σ μ ό ς σ ε τ ά ξ ε ι ς . Γιατί, η κα-πιταλιστική κοινωνία δεν είναι στο βάθος μια και μόνο κοινωνία· εί-ναι κομμένη σε δυο κοινωνίες· στους καπιταλιστές από τη μια με-ριά, στους εργάτες και τους φτωχούς χωρικούς από την άλλη. Οι δυο αυτές κοινωνίες βρίσκονται ανάμεσα τους, σε κατάσταση συνε-χούς, ασυμφιλίωτης, ασίγαστης εχθρότητας, που εκφράζεται με την π ά λ η τ ω ν τ ά ξ ε ω ν . Ας δούμε ξανά ότι τα διάφορα μέρη της καπιταλιστικής κοινωνίας, όχι μόνο δεν είναι προσαρμοσμένα τόνα με τ’ άλλο, μα αντίθετα βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό ανάμεσα τους.

Θα καταρρεύσει ο καπιταλισμός, ναι η όχι; Η απάντηση εξαρ-τάται από την ακόλουθη εξέταση: αν παρακολουθόντας την ανάπτυ-ξη που πήρε ο καπιταλισμός μέσα στους αιώνες, βρίσκουμε πώς η εξάρθρωση του εξακολουθεί να ελαττώνεται, τότε μπορούμε να πούμε πώς η ζωή του θα είναι μακρυά· αν Όμως ανακαλύψουμε αντίθετα, ότι με τον καιρό τα διάφορα μέρη της καπιταλιστικής κοι-νωνίας συγκρούονται αναπόφευγα όλο και πιο δυνατά τόνα με τ’ άλλο, και ότι τα ρήγματα αυτής της κοινωνίας πρέπει το ίδιο άνα-πόφευγα να μεταβάλλονται σε αβύσσους, τότε μπορούμε να του ψάλλουμε το «Αιωνία η μνήμη».

Χρειάζεται λοιπόν να μελετήσουμε την εξέλιξη του καπιταλι-στικού συστήματος.

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ II

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

14. ΠΑΛΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΙΟΜΗ-ΧΑΝΙΑ. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΙΔΙΟΧΤΗΣΙΑ ΤΗΝ ΚΕΡ-ΔΙΣΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΙΔΙΟ-ΧΤΗΣΙΑ, ΤΗΝ ΑΠΟΧΤΗΜΕΝΗ ΧΩΡΙΣ ΔΟΥΛΕΙΑ. - 15. Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ. Ο ΕΦΕΔΡΙΚΟΣ ΣΤΡΑ-ΤΟΣ, Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. - 16. Η ΑΝΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, Ο ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Οι ΚΡΙΣΕΙΣ. - 17. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑ-ΞΕΙΣ. Η ΟΞΥΝΣΗ ΤΩΝ ΤΑΞΙΚΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΩΝ. - 18. Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑ-ΛΑΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟ·Υ ΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗ-ΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

14. Πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη βιομηχανία, ανάμεσα στην ατομική ιδιοχτησία κερδισμένη με τη δου-λειά και την καπιταλιστική ιδιοχτησία αποχτημένη χω-ρίς δουλειά.

α) Πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη παραγωγή στη βιο-μηχανία.

Τα μεγάλα εργοστάσια που αριθμούν κάποτε περισσότερο από δέκα χιλιάδες εργάτες, με τις γιγάντιες, τις τρομερές μηχανές τους, δεν υπήρχαν ανέκαθεν. Γεννήθηκε από τη βαθμιαία και σχεδόν πλή-ρη εξαφάνιση της χειροτεχνίας και της μικρής βιομηχανίας. Για να καταλάβουμε αυτήν την εξέλιξη, πρέπει πρώτα - πρώτα να παρατη-ρήσουμε ότι η ατομική ιδιοχτησία και η παραγωγή εμπορευμάτων κάνουν αναπόφευχτη την πάλη για τον αγοραστή: το σ υ ν α γ ω -ν ι σ μ ό . Ποιος θριαμβεύει μέσα σ’ αυτήν την πάλη; Εκείνος που ξέρει να προσελκύει με το μέρος του τον αγοραστή και να τον απο-σπά από τον ανταγωνιστή του (τον αντίζηλο του). Και τον αγορα-στή τον προσελκύουν κυρίως οι χαμηλές τιμές των εμπορευμάτων (1). Μα πώς μπορεί να πουλήσει πιο φτηνά; Είναι φανερό, ότι ο με-

1 Πρόκειται εδώ για την προπολεμική κατάσταση· την επομένη των καταστρο-φών του πολέμου, δεν είναι ο πωλητής που τρέχει πίοω από τον αγοραστή, μα ο αγοραστής που τρέχει πίσω από τον πωλητή.

31

γαλοεργοστασιάρχης, μπορεί να πουλήσει πιο φτηνά από τον μικρό εργοστασιάρχη ή τον χειροτέχνη, γιατί το εμπόρευμα του στοιχίζει φτηνότερα. Η μεγάλη βιομηχανία διαθέτει πραγματικά πλήθος από πλεονεχτήματα. Πρώτα - πρώτα ο επιχειρηματίας καπιταλιστής εί-ναι σε θέση να εγκαταστήσει καλύτερες μηχανές, να χρησιμοποιή-σει καλύτερα εργαλεία και καλύτερα μηχανήματα. Οι χειροτέχνες, οι μικροεργοδότες κερδίζουν πολύ δύσκολα τη ζωή τους, εργάζο-νται συνήθως με μηχανές που δουλεύουν με το χέρι· δεν τολμούν καν να σκεφτούν από έλλειψη μέσων, για μεγάλες και καλές μηχα-νές. Ο μικροκεφαλαιούχος δεν είναι καθόλου σε θέση να εισάγει νε-ώτερες μηχανές. Όσο μεγαλύτερη είναι η επιχείρηση, όσο τελειώτε-ρη είναι η τεχνική, όσο παραγωγικώτερη είναι η εργασία, τόσο πιο φτηνά στοιχίζει το εμπόρευμα.

Στα μεγάλα εργοστάσια της Αμερικής και της Γερμανίας υπάρχουν ως και επιστημονικά εργαστήρια που ανακαλύπτουν συ-νεχώς καινούργιες τελειοποιήσεις, συνδέονοτας έτσι την επιστήμη με τη βιομηχανία. Οι εφευρέσεις αυτές αποτελούν μυστικό της επι-χείρησης και δεν χρησιμοποιούνται παρά μόνο απ’ αυτή.

Στη μικρή βιομηχανία και τη χειροτεχνία, ο ίδιος εργάτης κα-τασκευάζει σχεδόν ολόκληρο το προϊόν, στην εργασία που γίνεται με τη μηχανή και όπου απασχολούνται πολλοί εργάτες ένας εργάτης κάνει αυτά, ένας άλλος εργάτης εκείνο, ένας τρίτος το άλλο κτλ. κτλ. Η δουλειά προχωρεί έτσι πολύ πιο γρήγορα· είναι αυτό που λένε κ α τ α μ ε ρ ι σ μ ό ς τ η ς ε ρ γ α σ ί α ς . Μπορεί κα-νείς τώρα να λογαριάσει τα πλεονεχτήματα του καταμερισμού, σύμ-φωνα με μιαν αμερικανική έρευνα του 1898. Να τα αποτελέσματα της έρευνας:Για την κ α τ α σ κ ε υ ή δ έ κ α α μ α ξ ι ώ ν , η δουλειά με το χέρι απαιτεί δυο εργάτες που κάνουν ο καθένας τους 11 διαφορετικές δουλειές, να εργαστούν συνολικά 1180 ώρες και να πάρουν 54 δολλάρια· η ίδια δουλειά σ τ η μ η χ α ν ή απαιτεί 52 εργάτες, 97 διαφορετικές δουλειές (όσο περισσότεροι είναι οι ερ-γάτες, τόσο περισσότερο ειδικευμένοι είναι), να δουλέψουν 37 ώρες και 28 λεπτά και να πάρουν 7,9 δολλάρια, (κατά συνέπεια η απώλεια χρόνου υπήρξε ασύγκριτα πιο λίγη κι’ η εργασία έγινε τε-ράστια πιο φτηνή). Για την κατασκευή 100 ροδελλών ρολογιού, η δουλειά με το χέρι απαιτεί 14 εργάτες, 453 διαφορετικές δουλειές, 341.866 ώρες δουλειά, και 80.822 δολλάρια· μ ε μ η χ α ν ή : 10 εργάτες 1.088 δουλειές, 8343 ώρες δουλειά, 1.799 δολλάρια. Για την κατασκευή 500 γιαρδών ενός υφάσματος καρώ η δουλειά με το

32

χέρι απαιτεί 3 εργάτες, 19 δουλειές, 7.534 ώρες 135,6· δολλάρια· η δ ο υ λ ε ι ά σ τ η μ η χ α ν ή : 252 εργάτες, 43 δουλειές, 84 ώρες 6.81 δολλάρια. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα. Από μιαν άλλη πλευρά, ολόκληρη σειρά από παραγωγικούς κλάδους που απαιτούν μιαν υψηλή τεχνική, όπως η κατασκευή των βαγονιών, των θωρηκτών, τα ορυχεία, είναι, μπορούμε να πούμε, απρόσιτα στους μικροεπιχειρηματίες και τους χειροτέχνες».

Η μεγάλη βιομηχανία ε ί ν α ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ τ ε ρ η σ’ όλα: στα χτίρια, τις μηχανές και τις πρώτες ύλες, στο φωτισμό και τη θέρμανση, στα εργατικά χέρια, στην ελάττωση της μέρας κλπ. Ας φανταστούμε πραγματικά χιλιάδες μικροεργαστήρια και ένα μεγάλο εργοστάσιο που παράγει μόνο του όσο και τα χίλια αυτά εργαστήρια μαζί· είναι ευκολώτερο να χτίσουμε μια μεγάλη οικοδο-μή παρά χίλιες μικρές· στα χίλια μικροεργαστήρια χρησιμοποιού-νται περισσότερες πρώτες ύλες, υπάρχει μεγαλύτερη απώλεια, λι-γώτερη μαστοριά, περισσότερη σπατάλη· είναι ευκολώτερο να φω-τίσεις και να θερμάνεις ένα μεγάλο εργοστάσιο από χίλια μικρά ερ-γαστήρια· είναι το ίδιο ευκολώτερο να το συντηρήσεις, να το καθα-ρίσεις, να το φυλάξεις, να το επισκευάσεις κλπ. Κοντολογής σε μια μεγάλη επιχείρηση μπορείς απ’ όλα αυτά νάχεις διάφορο η όπως λένε: να ε ξ ο ι κ ο ν ο μ ή σ ε ι ς .

Σ τ η ν α γ ο ρ ά τ ω ν π ρ ώ τ ω ν υ λ ώ ν κ α ι τ ο υ κ ά θ ε τ ι π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α ε ί ν α ι α ν α -γ κ α ί ο σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή κι’ εκεί η μεγάλη βιομηχανία αποδείχτηκε πλεονεχτικώτερη.

Αγοράζουν χοντρικά το καλύτερο εμπόρευμα στην καλύτερη τιμή· επί πλέον, ο μεγάλος εργοστασιάρχης, ξέροντας καλύτερα την αγορά, γνωρίζει που και πώς ν’ αγοράσει φτηνότερα. Το ίδιο και στο πούλημα των εμπορευμάτων της, η μικρή επιχείρηση είναι πάντα σε μειονεκτικώτερη θέση. Ο μεγάλος εργοδότης ξέρει καλύ-τερα που μπορεί να πουλήσει ακριβώτερα (έχει γι’ αυτή τη δουλειά τους περιοδεύοντας υπαλλήλους του, βρίσκεται σε σχέσεις με το Χρηματιστήριο όπου είναι συγκεντρωμένες όλες οι πληροφορίες για τη ζήτηση των εμπορευμάτων· επικοινωνεί σχεδόν μ’ ολόκληρο τον κόσμο). Προ παντός όμως, μπορεί να π ε ρ ι μ έ ν ε ι . Αν, λόγου χάρι, οι τιμές των εμπορευμάτων του είναι πολύ χαμηλές, μπορεί να φυλάξει τα εμπορεύματα του στην αποθήκη και να περιμένει τη στιγμή που θα ξανανέβουν οι τιμές. Ο μικροεργοδότης δεν μπορεί.

33

Πουλάει και ζει. Μόλις πουλήσει το εμπόρευμα πρέπει αμέσως να ξοδέψει τα χρήματα .που πήρε, για να ζήσει: δεν έχει περίσσευμα. Είναι ακόμα υποχρεωμένος να πουλήσει σ’ οποιαδήποτε τιμή, αλ-λοιώτικα είναι χαμένος. Είναι φανερό πώς ζημιώνεται τρομερά.

Η μεγάλη βιομηχανία τέλος, βρίσκει κι’ ένα άλλο πλεονέχτη-μα σ τ η ν π ί σ τ ω σ η . Όταν ο μεγαλοεπιχειρηματιας έχει επείγουσα ανάγκη από χρήματα, είναι πάντοτε σε θέση να τα δανεί-ζεται. Οποιαδήποτε τράπεζα θα δανείσει έναν «σοβαρό οίκο» και με σχετικά ελάχιστο τόκο. Ποιος Όμως θα εμπιστευτεί στον μικροερ-γοδότη; Μα κι’ αν ακόμα του εμπνέει εμπιστοσύνη, θα του δανείσει χρήματα με τοκογλυφικά ποσοστά. Και ο μικροβιομήχανος πέφτει εύκολα στα νύχια του τοκογλύφου.

Όλα αυτά τα πλεονεχτήματα της μεγάλης βιομηχανίας μάς εξηγούν γιατί η μικρή βιομηχανία εξαφανίζεται αναπόφευγα στην καπιταλιστική κοινωνία. Το μεγάλο κεφάλαιο τη σ κ ο τ ώ ν ε ι , της παίρνει τον αγοραστή, την καταστρέφει και μετατρέπει τον ιδιο-χτήτη της σε προλετάριο και σε ξυπόλητο. Είν’ ολοφάνερο ότι ο μι-κροεργοδάτης προσπαθεί να γαντζωθεί από κάπου. Αγωνίζεται με λύσσα, δουλεύει ο ίδιος και αναγκάζει τους εργάτες του και την οι-κογένεια του να δουλέψουν πάνω απ’ τις δυνάμεις τους, αναγκάζε-ται όμως τελικά να υποχώρηση μπρος στο κεφάλαιο. Ένας μικροερ-γοδότης πολλές φορές, φαινομενικά άνεξάρητος, εξαρτιέται ολότε-λα, στην πραγματικότητα, από ’ναν καπιταλιστή, δουλεύει γι’ αυτόν και δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς αυτόν. Ο μικροβιομήχανος εξαρτιέται συχνά από τον τοκογλύφο; η ανεξαρτησία του είναι απα-τηλή, στην πραγματικότητα, δουλεύει μονάχα γι’ αυτή τη βδέλλα· πότε εξαρτιέται από τον κερδοσκόπο που αγοράζει τα εμπορεύματα του, πότε από το μαγαζί που εργάζεται γι αυτό (και στην περίπτωση αυτή η ανεξαρτησία του είναι μονάχα φαινομενική· στην πραγματι-κότητα έχει γίνει μισθωτός του κεφαλαιούχου έμπορα)· συμβαίνει επίσης να του προσφέρνει ο καπιταλιστής τις πρώτες ύλες και τα ερ-γαλεία (αυτό γινότανε τις περισσότερες φορές στη δική μας σπιτική εργασία). Είναι εύκολο να δούμε τότε ότι ο εργαζόμενος στο σπίτι δεν είναι τίποτ’ άλλο από ’να εξάρτημα του κεφαλαίου.

Υπάρχουν κι’ άλλοι τρόποι ακόμα εξάρτησης απ’ το κε-φάλαιο: γύρω από τις μεγάλες επιχειρήσεις εγκαθίστανται συχνά μι-κρά εργαστήρια επισκευών σ’ αυτήν την περίπτωση είναι ένα μικρό εξάρτημα του κεφαλαίου και τίποτα περισσότερο. Και αυτά επίσης μόνο φαινομενικά είναι ανεξάρτητα. Βλέπουμε καμμιά φορά μικρο-

34

εργοδότες, μικροχειροτέχνες, εργαζόμενους στο σπίτι, μικρέ μπορ ους, μικροκεφαλαιούχους, διωγμένους από ’ναν βιομηχανικό η εμπορικό κλάδο να περνάνε σ' έναν άλλο κλάδο, οπού το κεφάλαιο δεν είναι ακόμα τόσο ισχυρά. Τις περισσότερες φορές, οι κατα-στραμμένοι μικρό εργοδότες γίνονται μικροπωλητές και γυρολ,όγοι. Έτσι το μεγάλο κεφάλαιο διώχνει από παντού σιγά - σιγά τη μικρή βιομηχανία. Δημιουργούνται επιχειρήσεις που αριθμούν χιλιάδα, ακόμα και δεκάδες χιλιάδες, εργάτες. Το μεγάλο κεφάλαιο γίνεται ο κύριος του κόσμου. Η αποχτημένη με την δουλειά μικρή ιδιοχτησία, εξαφανίζεται. Αντικατασταίνεται από τη καπιταλιστική ίδιοχτησία.

β) Πάλη ανάμεσα στη μικρή και στη μεγάλη παραγωγή ατή γεωργία.

Η πάλη ανάμεσα στη μικρή και τη μεγάλη παραγωγή όπως στη βιομηχανία, υπάρχει επίσης κάτω απ’ το καπιταλιστικό σύστη-μα και στη γεωργία. Ο γαιοχτήμονας που διευθύνει το χτήμα του όπως ο καπιταλιστής τη φάμπρικα του, ο πλούσιος χωρικός, ο με-σαίος χωρικός, οι φτωχοί χωρικοί που δουλεύουν μεροκάματο στο χτήμα του μεγαλοτσιφλικά η του μεγαλοχτηματία και τέλος οι ερ-γάτες της γης: όλα αυτά στη βιομηχανία είναι το ίδιο πράμα με το μεγαλοκαπιταλιστή, τον μικροεργοδότη, το μικροχειροτέχνη, τον εργάτη που δουλεύει σπίτι του, τον μισθωτά εργάτη. Στο χωριό, όπως και στις πόλεις, η μεγάλη ίδιοχτησία είναι καλύτερα οργανω-μένη απ’ τη μικρή.

Ο μεγαλογαιοχτήμονας μπορεί να μπάσει στα χτήματα του μια κ α λ ή τ ε χ ν ι κ ή . Ο ι α γ ρ ο τ ι κ έ ς μ η χ α ν έ ς (άροτρα ηλεκτροκίνητα, άροτρα ατμοκίνητα, αλωνιστικές και θερι-στικές μηχανές, σπαρτικές, λιχνίσθηκες κτλ.) είναι τις περισσότερες φορές απλησίαστες στον μικροκαλλιεργητή στο χωριό. Όπως δεν υπάρχει λόγος εγκατάστασης μιας πολυέξοδης μηχανής στο μικρό εργαστήρι του χειροτέχνη (γιατί δεν έχει τα μέσα να την αγοράσει και δεν θα μπορούσε να βγάλει τα έξοδα της), έτσι κι' ο χωρικός δεν μπορεί να πληρώσει για ένα ατμοκίνητο άροτρο μα, ακόμα κι' αν το αγόραζε, δεν θα του χρησίμευε σε τίποτα: μια μηχανή τόσο σπου-δαία, για να μπορεί να βγάλει τα έξοδα της χρειάζεται αρκετή γη και όχι ένας μικρός κλήρος που μόλις φτάνει για να κερδίζει μια κότα τη ζωή της. «Η πλέρια χρησιμοποίηση των μηχανών και των εργα-λείων, εξαρτιέται από την έκταση της διαθέσιμης γης.

35

Ένα αλέτρι που το σέρνουν άλογα, Θα δουλέψει με πλήρη επί-δοση σε μιαν έχταση από τριάντα εχτάρικ. Μια συνηθισμένη μηχα-νή σπαρτική, θεριστική, αλωνιστική σε 70 εχτάρια μια ατμοκίνητη αλωνιστική μηχανή σε 200 εχτάρια, ένα ατμοκίνητο άροτρο σε 1000. Τα τελευταία αυτά χρόνια, χρησιμοποιούν ηλεκτρικές αγροτι-κές μηχανές άλλα μόνο στις μεγάλες εκμεταλλεύσεις.

Η άρδευση, η αποξήρανση των ελών, η διοχέτευση του νερού, η κατασκευή στενών σιδηροτροχιών κτλ. δεν είναι διόλου πραγμα-τοποιήσιμη, παρά μόνο για το μεγαλοχτηματία. Η μεγάλη καλλιέρ-γεια, όπως και η μεγάλη βιομηχανία, έχουν οικονομία εργαλείων, υλικών, εργατικής δύναμης, καυσίμων, φωτισμού κτλ.

Στα μεγάλα χτήματα χρειάζονται κατά εχτάριο λιγώτερα χα-ντάκια, μάντρες, φραγιές· χάνεται λιγώτερος σπόρος.

Επί πλέον ένας μεγαλογαιοχτήμονας μπορεί να αγκαζάρει γε-ωπόνους και να διευθύνει επιστημονικά το χτήμα του.

Από την άποψη του ε μ π ο ρ ί ο υ και της π ί σ τ ω σ η ς , ο μεγαλ.ογαιοχτήμονας ακριβώς όπως και ο μεγαλοβιομήχανος, ξέρει καλύτερα την αγορά, μπορεί να περιμένει ν' αγοράζει σε καλύ-τερη τιμή ό,τι του χρειάζεται, να πουλάει πιο ακριβά. Ο μικροϊδιο-χτήτης δεν έχει παρά. μονάχα μια διέξοδο το να παλεύει με όλες του τις δυνάμεις. Μόνο με την ε ν τ α τ ι κ ή ε ρ γ α σ ί α , με τον περιορισμό των αναγκών και τον υποσιτισμό διατηρείται η μικρή αγροτική ίδιοχτησία, κάτω από την κυριαρχία του καπιταλισμού. Ο,τι χαραχτηρίζει περισσότερο τη δυστυχία της είναι οι τεράστιοι φ ό ρ ο ι . Το καπιταλιστικό κράτος της επιβάλλει ένα αβάσταχτο φορτίο: φτάνει να φέρουμε στο νου μας τι ήταν για το χωρικό οι φόροι τον καιρό των τσάρων: «πούλα τα όλα μα πλήρωσε τους φόρους».

Μπορούμε να πούμε γενικά ότι η μικρή παραγωγή αμύνεται καλύτερα στη γεωργία παρά στη βιομηχανία. Στις πόλεις, οι χειρο-τεχνίες και οι μικροεπιχειρηματίες χάνονται πολύ γρήγορα, μα σ' όλες τις χώρες η αγροτική καλλιέργεια διατηρείται κάπως καλύτε-ρα.

Κι' εδώ βέβαια υπάρχει φτώχεια για τον περισσότερο κόσμο, μα είναι συχνά λιγώτερο φανερή. Φαίνεται καμμιά φορά πώς μια καλλιέργεια δεν είναι πολύ μεγάλη, αν κρίνουμε από την επιφάνεια του εδάφους, στην πραγματικότητα Όμως είναι πάρα πολύ μεγάλη, αν κρίνουμε από τα κεφάλαια που χρησιμοποιούνται σ’ αυτή και

36

από τον αριθμό·εργατών (λόγου χάρι η κηπουρική καλλιέργεια στα προάστεια των μεγάλων πόλεων). Καμμιά φορά νομίζουμε αντίθετα πώς έχουμε να κάνουμε με πολυάριθμους μικροϊδιοχτήτες ολότελα ανεξάρτητους· στην πραγματικότητα όλοι τους σχεδόν είναι μισθω-τοί εργάτες που πάνε να προσφέρουνε την εργασία τους, είτε στο γειτονικό χτήμα, είτε, ανάλογα με την εποχή, στις πόλεις. Με τους χωρικούς συμβαίνει σ’ όλες τις χώρες ό,τι συμβαίνει με τους χειρο-τέχνες και τους εργαζόμενους στο σπίτι. Ένα μικρό μέρος απ’ αυ-τούς, γίνονται κερδοσκόποι (ξενοδόχοι, τοκογλύφοι που λίγο - λίγο στρογγυλεύουν την περιουσία τους)· οι άλλοι φυτοζωούν η κατα-στραμμένοι οριστικά, πουλάνε την αγελάδα τους, το άλογο τους· κατόπι, αφού εξαφανιστεί με τη σειρά του και το χωραφάκι, μετα-ναστεύουν για πάντα στην πόλη η γίνονται εργάτες γης. Ο χωρικός δίχως άλογο γίνεται μισθωτός, ο χωρικός που μισθώνει εργάτες γί-νεται γ α ι ο χ τ η μ ο ν α ς ή κ α π ι τ α λ ι σ τ ή ς .

Έτσι ένας μεγάλος αριθμός χωραφιών, εργαλείων, μηχανών, ζώων γίνονται χτήμα μιας φούχτας από μεγαλοκαπιταλιστές και με-γαλογαιοχτήμονες και εκατομμύρια χωριάτες, εξαρτιούνται απ’ αυ-τούς.

Στην Αμερική, όπου το αγροτικό κεφάλαιο είναι πολύ ανα-πτυγμένο, υπάρχουν μεγάλες ιδιοχτησίες, όπου εργάζεται κανένας όπως στις φάμπρικες. Και όπως στις φάμπρικες φτιάχνουν εκεί μο-νάχα ένα προϊόν. Υπάρχουν μεγάλες εχτάσεις φυτεμένες αποκλει-στικά και μόνο από φραουλιές η καρποφόρα δέντρα. Γίνεται ειδική εκμετάλλευση κατοικίδιων ζώων εκεί καλλιεργούν το στάρι με μη-χανές. Πολυάριθμος κλάδος είναι συγκεντρωμένος σε λίγα χέρια. Έτσι υπάρχουν «βασιληάδες των πουλερικών» (καπιταλιστές που συγκεντρώνουν στα χέρια τους σχεδόν ολόκληρη την παραγωγή των πουλερικών), «βασιληάδες των αυγών» κλπ.

15. Ή εξάρτηση του προλεταριάτου, ο εφεδρικός στρατός, η εργασία της γυναίκας και του παιδιού.

Ολοένα και μεγαλύτερες λαϊκές μάζες μεταβάλλονται, κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα, σε μισθωτούς εργάτες. Καταστραμ-μένοι χειροτέχνες, εργαζόμενοι στο σπίτι χωρικοί, έμποροι, μεσαίοι καπιταλιστές σε κατάσταση χρεωκοπίας, κοντολογής όλοι όσοι πε-τάχτηκαν μακρυά η ζώστηκαν από το μεγάλο κεφάλαιο, πέφτουν στις γραμμές του προλεταριάτου.

37

Όσο ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια μιας χούφτας καπι-ταλιστών, ο λαός μεταβάλλεται όλο και πιο πολύ σε μισθωτούς σκλάβους των καπιταλιστών.

Χάρη στη διαρκή καταστροφή των μεσαίων στρωμάτων και τάξεων, υπάρχουν όλο και περισσότεροι εργάτες που δεν χρειάζο-νται στο κεφάλαιο. Έτσι δένεται με αλυσίδες ο εργάτης στο κε-φάλαιο. Είναι αναγκασμένος να δουλεύει για τον καπιταλιστή. Αν δεν θέλει, υπάρχουν εκατοντάδες άλλοι εργάτες για να πάρουν τη θέση του.

Όμως η εξάρτηση αυτή απ’ το κεφάλαιο δεν στερεώνεται μο-νάχα από την καταστροφή καινούργιων στρωμάτων του πληθυσμού. Η κυριαρχία του κεφαλαίου πάνω στην εργατική τάξη μεγαλώνει και από το γεγονός, ότι το κεφάλαιο πετάει συνεχώς στο πεζοδρόμιο τους εργάτες που δεν έχει πια ανάγκη και δημιουργείται έτσι μια εφεδρία εργατικής δύναμης. Πώς γίνεται αυτό; Έχουμε κιόλας δει πώς κάθε εργοστασιάρχης προσπαθεί να λιγοστέψει το κόστος των εμπορευμάτων. Γι’ αυτό εισάγει ολοένα και καινούργιες μηχανές. Μα η μηχανή, κατά γενικό κανόνα, αντικατασταίνει τους εργάτες, αχρηστεύει ένα μέρος των εργατών. Καινούργια μηχανή στο εργο-στάσιο σημαίνει ότι ένα μέρος εργατών απολύονται και γίνονται άνεργοι. Και επειδή καινούργιες μηχανές εισάγονται συνεχώς, στον ένα η τον άλλο βιομηχανικό κλάδο, είναι φανερό πώς κάτω α π ό τ ο κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς υ π ά ρ χ ε ι μ ο ι ρ α ί α π ά ν τ ο τ ε α ν ε ρ γ ί α . Γιατί ο καπιταλιστής δεν νοιάζεται ούτε να δώσει σ’ όλους τους εργάτες δουλειά, ούτε να προμηθέψει σ’ όλους εμπορεύματα μα να π ε τ ύ χ ε ι μ ε γ α -λ ύ τ ε ρ α κ έ ρ δ η . Και φυσικά πετάει στο δρόμο τους ερ-γάτες που δεν είναι πια ικανοί να του δώσουνε το ίδιο κέρδος.

Και πραγματικά στις μεγάλες πόλεις όλων των καπιταλιστι-κών χωρών, βλέπουμε πάντοτε να υπάρχουν πολλοί άνεργοι. Βρί-σκουμε εκεί κινέζους η γιαπωνέζους εργάτες, καταστραμμένους χω-ρικούς, που ήρθαν από την άκρη του κόσμου για να ζητήσουν δου-λειά, πρώην επαγγελματίες και μικροβιοτέχνες· μα συναντούμε επί-σης εκεί και μεταλλουργούς, τυπογράφους, υφαντουργούς, που αφού δούλεψαν σκληρά πολύν καιρό στις φάμπρικες, διώχτηκαν από τις καινούργιες μηχανές. Παρμένοι στο σύνολο τους σχηματί-ζουν μιαν εφεδρεία εργατικής δύναμης για το κεφάλαιο, η όπως έλεγε ο Κ. Μαρξ, τον ε φ ε δ ρ ι κ ό β ι ο μ η χ α ν ι κ ό σ τ ρ α τ ό . Η ύπαρξη αυτού του στρατού, η μονιμότητα της

38

ανεργίας επιτρέπουν στους καπιταλιστές να μεγαλώνουν την εξάρ-τηση και την καταπίεση της εργατικής τάξης. Το κεφάλαιο, χάρη στις μηχανές, πετυχαίνει να τραβάει από ένα μέρος εργατών περισ-σότερο χρυσάφι από πριν όσο για τους άλλους εργάτες, μένουν στο δρόμο. Μα και στους δρόμους πεταγμένοι ακόμα, χρησιμεύουν στον καπιταλιστή σαν καμτσίκι για να βαράει εκείνους που δουλεύ-ουνε.

Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός, μας δίνει παραδείγματα πλέριας αποχτήνωσης, αθλιότητας, πείνας, μεγάλης θνησιμότητας, ακόμα και εγκληματικότητας. Εκείνοι που χρόνια ολόκληρα δε μπόρεσαν να βρουν δουλειά, γίνονται σιγά - σιγά μέθυσοι, αλήτες, ζητιάνοι κλπ. Στις μεγάλες πόλεις: στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Αμβούργο, στο Βερολίνο, στο Παρίσι, υπάρχουνε ολάκερες συ-νοικίες που κατοικούνται από τέτοιους άνεργους. Ή αγορά του Χι-τρώφ στη Μόσχα, μπορεί να χρησιμεύσει για παράδειγμα. Στη. θέση του προλεταριάτου σχηματίζεται ένα καινούργιο στρώμα που ’χει ξεμάθει να δουλεύει. Το στρώμα αυτό της καπιταλιστικής κοι-νωνίας, ονομάζεται γερμανικά, λούμπεν προλεταριάτο: κ ο υ ρ ε -λ ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο .

Η εισαγωγή των μηχανών γέννησε επίσης την ε ρ γ α σ ί α τ η ς γ υ ν α ί κ α ς και του π α ι δ ι ο ύ , οικονομικώτερη και γι’ αυτό, πλεονεχτικώτερη για τον καπιταλιστή. Πριν τις μηχανές, κάποια δεξιοτεχνία ήταν αναγκαία κάποτε μάλιστα χρειάζονταν μα-κρυά μαθήτευση. Τώρα ορισμένες μηχανές μπορεί να τις δουλεύει κι’ ένα παιδί, φτάνει μονάχα να σηκώνει το χέρι του η να κουνάει το πόδι του «μέχρις εξαντλήσεως». Να γιατί οι μηχανές αναπτύξανε την εργασία της γυναίκας και του παιδιού. Πρέπει να προσθέσουμε σ’ αυτό ο τι οι γυναίκες και τα παιδιά προβάλλουνε μικρότερη αντί-σταση στον καπιταλιστή από τους άντρες. Είναι πιο υπάκουες, πιο άτολμες μπρος στις αρχές και στους παπάδες. Γι’ αυτό ο καπιταλι-στής αντικατασταίνει συχνά τους άντρες με τις γυναίκες και μετα-τρέπει σε κέρδος το αίμα των μικρών παιδιών.

Στα 1913 ο αριθμός των εργατριών και των υπαλλήλων ήτανε: Στη Γαλλία 6.800.000, στη Γερμανία 9.400.000, στην Αυστροουγ-γαρία 8.200.000, στην Ιταλία 5.700.000, στο Βέλγιο 930.000, στις Ενωμένες Πολιτείες 8.000.000. Στη Ρωσσία ο αριθμός των εργα-τριών μεγάλωνε συνεχώς. Το 1900 αντιπροσώπευαν τα 25% του συ-νόλου των εργατών και εργατριών της βιομηχανίας το 1903 τα 31% και το 1912 τα 45%. Σε ορισμένους παραγωγικούς κλάδους οι γυ-

39

ναίκες ήτανε πλειοψηφία στην υφαντουργική βιομηχανία, λόγου χάρη, σε 870.000 εργάτες, το 1912, οι 453.000 ήτανε γυναίκες, δη-λαδή πάνω από 52%. Τα χρόνια του πολέμου ο αριθμός των εργα-τριών αύξησε τεράστια. Όσο για την εργασία των παιδιών αναπτύ-χτηκε σε πολλές χώρες, παρά την απαγόρευση. Στην πιο αναπτυγ-μένη καπιταλιστική χώρα, την Αμερική, τη συναντάς σε κάθε σου βήμα.

Αποτέλεσμα, το ξεχαρβάλωμα των εργατικών οικογενειών. Όταν η γυναίκα καμμιά φορά και το παιδί τραβιούνται από τη φάμπρικα, 8έν υπάρχει πια οικογενειακή ζωή!

Όταν μια γυναίκα γίνει εργάτρια εργοστασίου, υφίσταται όπως και ο άντρας 5λη τη φρίκη της ανεργίας. Κι’ αυτή επίσης πετιέται στο δρόμο από τον καπιταλιστή, κι’ αυτή επίσης περνάει στις γραμ-μές του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού και μπορεί ακριβώς, όπως και ο άντρας, να πέσει χαμηλά. Η κατάσταση αυτή τη ρίχνει στην πορνεία, που σημαίνει να πουλιέται στον πρώτο άντρα που θά συνα-ντήσει στο δρόμο. Μη έχοντας τίποτα να φάει, χωρίς δουλειά, διωγ-μένη από παντού, αναγκάζεται να εμπορευτεί το κορμί της, μ’ ακόμα κι’ όταν δουλεύει, το μεροκάματο της είναι τόσο άθλιο, που αναγκάζεται να το αυξήσει με το ίδιο εμπόριο. Και συνηθίζει εύκο-λα στο καινούργιο της επάγγελμα.

Κ’ έτσι δημιουργείται το στρώμα εκείνο των γυναικών, πού-χουν επάγγελμα τους την πορνεία.

Στις μεγαλοπόλεις, οι πόρνες είναι πολυάριθμες. Πόλεις όπως το Αμβούργο και το Λονδίνο, αριθμούν δεκάδες χιλιάδες δυστυχι-σμένες τέτοιες υπάρξεις. Το κεφάλαιο βγάζει κέρδη δημιουργώντας οίκους ανοχής οργανωμένους με τρόπο καπιταλιστικό. Υπάρχει ένα πλατύ διεθνές εμπόριο λευκών σκλάβων, με κέντρο τις πόλεις της Αργεντίνας. Η πιο απαίσια πορνεία είναι των π α ι δ ι ώ ν που αν-θίζει σ’ όλες τις πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής.

Έτσι στην καπιταλιστική κοινωνία, στο μέτρο που εφευρίσκο-νται καινούργιες και τελειώτερες μηχανές, που κατασκευάζονται όλο και μεγαλύτερα εργοστάσια και αυξαίνει η παραγωγικότητα, μεγαλώνουν παράλληλα η πίεση του κεφαλαίου, η αθλιότητα και τα βάσανα του εφεδρικού βιομηχανικού στρατού, η εξάρτηση της ερ-γατικής τάξης από τους εκμεταλλευτές.

Αν δεν υπήρχε ίδιοχτησία κι’ αν όλα άνηκαν σ’ όλους, ο πίνα-κας θα ήτανε πολύ διαφορετικός. Οι άνθρωποι θα λιγοστεύανε

40

απλούστατα τις ώρες εργασίας τους, θα φύλαγαν τις δυνάμεις τους, θάκαναν οικονομία στον κόπο τους, θα φρόντιζαν για την ανάπαυση τους. Όμως όταν εισάγει ο καπιταλιστής τις μηχανές δεν σκέπτεται παρά το κέρδος άν λιγόστευε τις ώρες δουλειάς, θα ζημίωνε. Κάτω από την κυριαρχία του κεφαλαίου, η μηχανή δεν ελευθερώνει τον άνθρωπο, μα τον κάνει σκλάβο.

Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου αφιερώνεται στις μηχανές, μηχανήματα, οικο-δομές κάθε είδους, στα γιγάντια πλοία, στις πελώριες υψικάμινες κλπ. Αντίθετα ένα όλο και μικρότερο μέρος πηγαίνει στο μισθό των εργατών. Όταν η δουλειά γινότανε στο σπίτι, τα έξοδα για τις εγκα-ταστάσεις και τ’ άλλα εργαλεία δεν ήτανε μεγάλα; σχεδόν ολάκερο το κεφάλαιο περνούσε στο μισθό. Τώρα γίνεται το αντίθετο: το με-γαλύτερο μέρος προορίζεται για χτίρια και μηχανές. Κι’ αυτό ση-μαίνει πώς η ζήτηση ε ρ γ α τ ι κ ώ ν χ ε ρ ι ώ ν αυξάνει λι-γώτερο από τον αριθμό των ανθρώπων που καταστράφηκαν και γί-νηκαν προλετάριοι. Όσο πιο πολύ αναπτύσσεται η τεχνική, κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα, τόσο πιο πολύ μεγαλώνει η πίεση του κεφαλαίου πάνω στην εργατική τάξη, γιατί γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο στους εργάτες να βρουν δουλειά.

16. Ή αναρχία στην παραγωγή, ο συναγωνισμός και οι κρί-σεις.

Η αθλιότητα της εργατικής τάξης μεγαλώνει στο μέτρο και στο βαθμό που αναπτύσσεται η τεχνική, που κάτω από το καπιταλι-στικό σύστημα αντί να είναι ωφέλιμη για όλους, φέρνει κέρδος στο κεφάλαιο και στους εργάτες την πείνα και την ανεργία. Και η αθλιότητα αύτη μεγαλώνει και για άλλους λόγους ακόμα.

Είδαμε πιο πάνω πώς η καπιταλιστική κοινωνία είναι πολύ κακά οργανωμένη. Ή ατομική ιδιοχτησία βασιλεύει εκεί χωρίς κα-νένα γενικό σχέδιο. Κάθε εργοστασιάρχης διευθύνει την επιχείρηση του ανεξάρτητα από τους άλλους. Αντίθετα μάλιστα με τους άλ-λους, για τον αγοραστή, βρίσκεται μαζί τους σε «συναγωνισμό».

Η πάλη αυτή αδυνατίζει η δυναμώνει με την ανάπτυξη του κα-πιταλισμού; Από πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται πώς αδυνατίζει. Πραγματικά ο αριθμός των καπιταλιστών μικραίνει αδιάκοπα οι με-γάλοι τρώνε τους μικρούς άλλοτε ήτανε δεκάδες χιλιάδες οι επιχει-ρηματίες που πάλαιβαν αναμεταξύ τους, ο συναγωνισμός ήτανε

41

άγριος· σήμερα αφού οι αντίπαλοι είναι λιγώτεροι, θάπρεπε νάναι και λιγώτερο λυσσασμένη η πάλη ανάμεσα τους, θα μπορούσε κα-νένας να πιστέψει. Στην πραγματικότητα, τίποτ’ απ’ αυτά ακριβώς, το αντίθετο είναι αληθινό.

Οι αντίπαλοι βέβαια είναι λιγώτεροι, μα καθένας απ’ αυτούς έχει γίνει π ι ο μ ε γ ά λ ο ς κ α ι π ι ο δ υ ν α τ ό ς . Και η πάλη τους έγινε όχι μικρότερη, μα μεγαλύτερη, όχι πιο ήμερη, μα πιο λυσσασμένη. Αν σε κάθε χώρα δεν υπήρχαν παρά μονάχα μια χουφτιά καπιταλιστές, θα ξέσπαγε ο πόλεμος ανάμεσα στις καπιτα-λιστικές αυτές χώρες. Και κει φτάσαμε τελικά. Ο ανταγωνισμός γί-νεται τώρα ανάμεσα σε τεράστιες καπιταλιστικές ενώσεις, ανάμεσα στα κράτη τους. Και δεν παλαίβουνε μονάχα με την πτώση των τι-μών, μα και με την ένοπλη δύναμη. Ο ανταγωνισμός στο μέτρο και στο βαθμό που αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, όχι μονάχα δεν μι-κραίνει όσο μικραίνει ο αριθμός των ανταγωνιστών, μα γίνεται όλο και πιο λ υ σ σ α σ μ έ ν ο ς κ α ι π ι ο κ α τ α σ τ ρ ε φ τ ι -κ ό ς ( 1 ) .

Είναι ανάγκη να υπογραμμίσουμε κι’ ένα ακόμα σύμπτωμα, αυτό που το λέμε κρίση. Τι είναι αυτή η κρίση; Να: Ένα ωραίο πρωί παρατηρούμε ότι ορισμένα εμπορεύματα παράχτηκαν σε πάρα πολύ μεγάλες ποσότητες. Οι τιμές πέφτουν, γιατί δεν υπάρχει ξόδευση. Οι αποθήκες είναι παραφορτωμένες από προϊόντα που δεν μπορούν να πουληθούν: δεν υπάρχουν αγοραστές και πλάϊ σ’ αυτό υπάρχουν πεινασμένοι εργάτες που περνούν ελάχιστο μεροκάματο και που δεν μπορούν να αγοράσουν περισσότερα από προτήτερα. Έρχεται τότε η δυστυχία. Σ’ ένα παραγωγικό κλάδο, είναι πρώτα οι μεσαίοι και μικροί επιχειρηματίες που χρεωκοπούν και κλείνουν τις πόρτες τους· έρχεται ύστερα η σειρά των μεγάλων, κάθε βιομηχανία όμως εξαρτιέται από μιαν άλλη, όλοι είναι πελάτες αναμεταξύ τους. Λ.χ., οι επιχειρήσεις κουστουμιών αγοράζουν το ύφασμα από τα υφα-ντουργεία, τα υφαντουργεία πάλι εφοδιάζονται από τα εριουργεία κτλ. Μια και χρεωκοπήσανε λοιπόν οι επιχειρήσεις κουστουμιών, επειδή δεν υπάρχει πια κανένας ν’ αγοράσει από τους έμπορους υφασμάτων, η υφαντουργική βιομηχανία κινδυνεύει, κατόπιν η πα-ραγωγή του μαλλιού. Εργοστάσια και φάμπρικες αρχίζουν να κλεί-νουνε παντού, δεκάδες χιλιάδες εργάτες πετιούνται στους δρόμους,

1 Για περισσότερες λεπτομέρειες, κύττα, παρακάτω, στο κεφάλαιο για τον ιμπε-ριαλιστικό πόλεμο.

42

η ανεργία αυξάνει υπερβολικά, η ζωή των εργατών χειροτερεύει. Και όμως υπάρχουνε ποσότητες από εμπορεύματα και οι αποθήκες βουλιάζουνε κάτω απ’ το βάρος τους. Αυτό γίνονταν συχνά πριν τον πόλεμο· η βιομηχανία ευημερούσε, οι υποθέσεις των βιομηχάνων πήγαιναν θαυμάσια· ξαφνικά, έρχεται η χρεωκοπία, η καταστροφή, η ανεργία, η στασιμότητα· στις υποθέσεις· κατόπι η κατάσταση κα-λυτερεύει, οι υποθέσεις ξαναγίνονται λαμπρές· κατόπι έρχεται ξανά η χρεωκοπία και τα ίδια συνέχεια.

Πώς να εξηγήσουμε την τρελλή αυτή κατάσταση, όπου οι άν-θρωποι γίνονται ζητιάνοι, μέσα στα πλούτη και την αφθονία;

Η απάντηση δεν είναι το ίδιο απλή. Έχουμε κιόλας δει ότι στην καπιταλιστική κοινωνία βασιλεύει το χάος, η α ν α ρ χ ί α σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή . Κάθε επιχειρηματίας παράγει για λογα-ριασμό του, με δ ι κ ό τ ο υ κ ί ν δ υ ν ο κ α ι φ ό β ο . Με έναν τέτοιο τρόπο παραγωγής συμβαίνει, αργά η γρήγορα, να πα-ράγονται πάρα πολλά εμπορεύματα (υπερπαραγωγή). Όταν παράγο-νταν προϊόντα και όχι εμπορεύματα, δηλαδή όταν η παραγωγή δεν προορίζονταν για την αγορά, η υπερπαραγωγή δεν ήταν επικίνδυνη. Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά με την παραγωγή εμπορευ-μάτων. Εδώ, κάθε εργοστασιάρχης, για ν’ αγοράσει τις πρώτες ύλες για την κατοπινή του παραγωγή, πρέπει να πουλήσει πρώτα τα εμπορεύματα του. Μια και σταματήσει η μηχανή μόνο σ’ έναν τόπο, χάρη στην αναρχία της παραγωγής, έχει το σταμάτημα αυτό την άμεση αντανάκλαση του από τον ένα κλάδο στον άλλο. Και τότε ξεσπάει γενική κρίση.

Οι κρίσεις αυτές είναι καταστρεπτικότατες. Ποσότητες από εμπορεύματα χάνονται. Τα απομεινάρια της μικρής βιομηχανίας σκουπίζονται σαν από σιδερένια σκούπα. Ακόμα και οι μεγάλες φίρμες δεν μπορούν ν’ αντισταθούν και ορισμένες απ’ αυτές χάνο-νται.

Μερικές φάμπρικες κλείνουν εντελώς, άλλες περιορίζουνε την παραγωγή τους, δεν δουλεύουνε όλες τις μέρες της βδομάδας, άλλες τέλος κλείνουνε προσωρινά. Ο αριθμός των άνεργων μεγαλώνει. Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός αυξάνει, μεγαλώνοντας την αθλιότητα και την καταπίεση της εργατικής τάξης. Κατά τη διάρ-κεια της κρίσης, οι άσχημοι κιόλας όροι για την εργατική τάξη, γί-νονται ακόμα χειρότεροι.

43

Να μερικοί αριθμοί από την κρίση του 1907 - 1910, που αγκάλιασε την Ευρώπη και την Αμερική, με μια λέξη ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο. Στις Ε ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς , ο αριθμός των συνδικαλισμένων άνεργων, μεγάλωσε κατά τον ακόλουθο τρόπο: τον Ιούνη του 1907 8,1%, τον Οχτώβρη 18,5%, το Νοέμβρη 22%, το Δεκέμβρη 32,7% (στους οικοδόμους: 42%, στους ραφτάδες 43,6%, στους καπνεργάτες μέχρι 55%). Εννοείται ότι ο συνολικός αριθμός των άνεργων (μαζί με τους μη συνδικαλισμένους εργάτες) ήτανε ακόμα μεγαλύτερος. Στην Αγγλία ο αριθμός των άνεργων ήτανε το καλοκαίρι του 1907 3,4 - 4%, το Νοέμβριο έφτα-σε 5%, το Δεκέμβριο 6,1%, τον Ιούνιο του 1908 ανεβαίνει σε 8,2%. Στη Γερμανία, μες το Γενάρη του 1908, ο αριθμός των άνεργων ήτανε διπλάσιος από τα προηγούμενα χρόνια. Το ίδιο στις άλλες χώρες.

Όσο με τη μ ε ί ω σ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς , η παρα-γωγή ατσαλιού ήτανε στις Ενωμένες Πολιτείες, από 26 εκατομ. τόν-νους το 1907, σε 16 εκατομ. τόννους το 1908.

Κατά τη διάρκεια της Κρίσης οι τιμές πέφτουνε. Τότε, οι κύ-ριοι καπιταλιστές, για να μη χάσουν τα κέρδη τους, καταφεύγουνε στο σ α μ π ο τ ά ζ . Στην Αμερική, λόγου χάρη, άφησαν τις υψι-κάμηνες να σβύσουν. Πιο περίεργος ακόμη ο τρόπος που ενεργούν οι ιδιοχτήτες καφεφυτειών στη Βραζιλία. Για να διατηρήσουνε τις υψηλές τιμές, έριχναν τσουβάλια ολόκληρα καφέ στη θάλασσα. Την ώρα αυτή ολόκληρος κόσμος υποφέρει α π ό τ η ν π ε ί ν α κ α ι τ η ν έ λ λ ε ι ψ η π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν , αποτέλεσμα του πολέμου που γέννησε ο κ α π ι τ α λ ι σ μ ό ς . Και την εποχή της ειρήνης πνίγονταν ο καπιταλισμός κάτω από την αφθονία των προϊ-όντων, που δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν απ’ τους εργάτες, από έλλειψη χρημάτων. Απ’ όλη αύτη την αφθονία, ένα πράμα μο-νάχα απολάβαινε ο εργάτης: την ανεργία σε όλη της τη φρίκη.

17. Ή ανάπτυξη του καπιταλισμού και οι τάξεις· η όξυνση των ταξικών ανταγωνισμών.

Είδαμε κιόλας ότι η καπιταλιστική κοινωνία υποφέρει άπα δυο μεγάλα κακά: πρώτο ότι είναι «αναρχική» (στερείται οργάνωσης)· κατόπι ότι αποτελείται από δυο κοινωνίες (τάξεις) εχθρικές. Είδαμε επίσης ότι με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, η αναρχία στην πα-ραγωγή, που εκδηλώνεται με τον συναγωνισμό, φέρνει μιαν όξυν-

44

ση, μιαν αποσύνθεση, και μια καταστροφή όλο και μεγαλύτερη. Το ξεχαρβάλωμα της κοινωνίας, όχι μονάχα δεν μικραίνει μα μεγα-λώνει. Μαζί πλαταίνει και βαθαίνει το χάσμα που χωρίζει την κοι-νωνία σε δυο μέρη. Από το ’να μέρος οι καπιταλιστές, συσσωρεύ-ουνε όλα τα πλούτη της γης. Από το άλλο μέρος, οι καταπιεζόμενες τάξεις με τις αθλιότητες, τα βάσανα και τα δάκρυα. Ο εφεδρικός βιομηχανικός στρατός αγκαλιάζει στρώματα απελπισμένων κι’ άπο-χτηνωμένων ανθρώπων, στερημένων από όλα τ’ αγαθά. Μα και κεί-νοι ακόμα που δεν είναι άνεργοι, ξεχωρίζουνε, από τον τρόπο ζωής τους, όλο και περισσότερο από τους καπιταλιστές. Η διαφορά ανάμεσα στο προλεταριάτο και τη μπουρζουαζία μ ε γ α λ ώ ν ε ι α δ ι ά κ ο π α . Άλλοτε υπήρχανε κάθε λογής κεφαλαιούχοι, με-σαίοι και μικροί που πολύ άπ’ αυτούς, ήτανε λίγο πολύ εργάτες και δεν ζούσανε καθόλου καλύτερα απ’ τους εργάτες. Σήμερα Όμως τα πράγματα, έχουν αλλάξει. Τα μεγάλα προσώπατα ζουν κατά τέτιο τρόπο που κανένας δεν θα τολμούσε να ονειρευτεί πριν. Η κατάστα-ση των εργατών, βέβαια, καλυτέρευσε με την ανάπτυξη του καπιτα-λισμού στις αρχές του 20 αιώνα οι μισθοί γενικά όλο και μεγαλώνα-νε. Στο ίδιο όμως αυτό χρονικό διάστημα τα κέρδη των καπιταλι-στών αύξαιναν πιο γρήγορα ακόμα. Τώρα οι εργατικές μάζες είναι τόσο μακρυά απ’ τους καπιταλιστές όσο κι’ ο ουρανός απ’ τη γη. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, τόσο πιο πάνω ορ-θώνεται η μικρή φουχτιά των δισεκατομμυριούχων καπιταλιστών και τόσο βαθύτερη γίνεται η άβυσσο ανάμεσα σ’ αυτή τη φουχτιά των βασιληάδων χωρίς στέμμα και τα εκατομμύρια των σκλαβω-μένων προλετάριων.

Έχουμε πει πώς αν ο μισθός μεγαλώνει, το κέρδος μεγαλώνει ακόμα πιο γρήγορα και πώς κατά συνέπεια το χάσμα ανάμεσα στις δυο τάξεις ολοένα πλαταίνει. Ωστόσο από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι μισθοί δεν ανεβαίνουν πια· αντίθετα πέφτουνε. Τον ίδιο αυτό καιρό τα κέρδη μεγαλώνουν όσο ποτέ πριν, έτσι που τα τελευ-ταία τούτα χρόνια, η κοινωνική ανισότητα μεγάλωσε με μιαν κατα-πληχτική ταχύτητα. Η αυξανόμενη αυτή ανισότητα δεν μπορούσε παρά να οδηγήση, αργά η γρήγορα, σε μια σύγκρουση ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές. Αν η διαφορά ανάμεσα τους εξακολουθούσε να μικραίνει, αν η υλική κατάσταση των εργατών πλησιάζει την κατάσταση των καπιταλιστών, η ειρήνη θα μπορούσε να βασιλεύσει μια μέρα πάνω στη γη. Στην πραγματικότητα όμως, μέσα στην αστική κοινωνία, οι εργάτες όχι μονάχα δεν πλησιάζουν

45

τους καπιταλιστές, μα απομακρύνονται απ’ αυτούς μέρα με τη μέρα. Κι’ αυτό σημαίνει ότι η τ α ξ ι κ ή π ά λ η ανάμεσα στο προλε-ταριάτο και τη μπουρζουαζία δε μπορεί παρά να οξύνεται ανα-πόφευχτα.

Οι αστοί επιστήμονες πολεμήσανε με λύσσα αυτή την άποψη. Ήθελαν να αποδείξουν ότι η κατάσταση των εργατών στην καπιτα-λιστική κοινωνία ολοένα και καλυτέρευε. Ύστερα απ’ αυτούς ήρ-θαν οι σοσιαλιστές της δεξιάς να βαραίσουνε την ίδια τρουμπέτα. Κι’ αυτοί και κείνοι ισχυρίζονται· πώς οι εργάτες θα πλουτίζουν λίγο - λίγο και θα μπορέσουν να γίνουν κι’ αυτοί μικροί καπιταλι-στές. Η άποψη αυτή αποδείχτηκε σε λίγο ψεύτικη. Στην πραγματι-κότητα, η κατάσταση των εργατών σε σχέση με την κατάσταση των καπιταλιστών πήγαινε απ’ το κακό στο χειρότερο. Απόδειξη γι’ αυτό είναι ένα παράδειγμα παρμένο απ’ την πιο προοδευμένη καπι-ταλιστική χώρα, τις Ενωμένες Πολιτείες. Αν λογαριάσουμε στα 100 την αγοραστική δύναμη του εργατικού εισοδήματος (δηλαδή την ποσότητα προϊόντων που μπορεί ν’ αγοράσει ο εργάτης), υπολογί-ζοντας τις τιμές των τροφίμων, στα χρόνια 1890 1899 η αγοραστική δύναμη των μισθών ακολούθησε αυτή τη σειρά:

Το 1890: 98,6

Το 1895: 100,6

Το 1900: 103,0

Το 1905: 101,4

Το 1907: 101,5

Δηλαδή το επίπεδο ζωής των εργαζομένων δεν υψώθηκε κα-θόλου και έμεινε, σχεδόν, στάσιμο. Ο εργάτης αγόραζε τόσα τρόφι-μα, ρούχα κτλ. Το 1890 όσο και τα επόμενα χρόνια η αγοραστική του δύναμη δεν ανέβηκε, παρά, πολύ λίγο: 3%. Τον ίδιο καιρό, οι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι (οι πιο μεγάλοι βιομήχανοι), μα-ζεύουν τεράστια κέρδη και η υπεραξία που τσεπώνουνε μεγαλώνει τρομερά. Φυσικά μεγαλώνει ταυτόχρονα και το επίπεδο ζωής των καπιταλιστών.

Η π ά λ η τ ω ν τ ά ξ ε ω ν στηρίζεται πάνω στους ανταγωνισμούς συμφερόντων ανάμεσα στη μπουρζουαζία και το προλεταριάτο. Και οι ανταγωνισμοί αυτοί είναι τόσο ασυμφιλίωτοι όσο ο λύκος και τ’ αρνί.

46

Ο καθένας καταλαβαίνει εύκολα, ότι το συμφέρον του καπιτα-λιστή είναι να βάζουν τους εργάτες να δουλεύουν όσο μπορεί περισ-σότερο και να τους πληρώνουν όσο μπορεί πιο φτηνά. Αντίθετα ο εργάτης έχει κάθε συμφέρο να δουλεύει όσο μπορεί λιγώτερο και να πέρνει όσο μπορεί περισσότερα. Γι’ αυτό, από την πρώτη εμφάνιση της εργατικής τάξης, η πάλη δεν μπορούσε παρά να γίνη για την ύψωση των μισθών και του περιορισμού των ωρών εργασίας.

Η πάλη αύτη ποτέ δεν σταμάτησε κι’ ούτε θα σταματήσει ποτέ όλότελα. Ωστόσο, δεν περιώρισε τους σκοπούς της σε μερικές δε-κάρες μεροκάματο παραπάνω. Παντού όπου αναπτύχτηκε το καπι-ταλιστικό σύστημα, οι μάζες φτάσανε στο συμπέρασμα πώς ήταν ανάγκη να τελειώνουν με τον ίδιο τον καπιταλισμό. Οι εργάτες άρ-χισαν να σκέφτονται πώς να αντικαταστήσουν το απαίσιο αυτό σύ-στημα μ’ ένα σύστημα δίκαιης και αδερφικής εργασίας. Έτσι γεννή-θηκε το κομμουνιστικό κίνημα της εργατικής τάξης.

Ο αγώνας των εργατών συνοδεύτηκε πολλές φορές από ήττες. Όμως το καπιταλιστικό σύστημα κλείνει μέσα του την τελική νίκη του προλεταριάτου. Γιατί; Γιατί η ανάπτυξη του καπιταλισμού με-τατρέπει σε προλετάριους πλατειά λαϊκά στρώματα! Νίκη του με-γάλου κεφαλαίου σημαίνει καταστροφή του χειροτέχνη, του έμπο-ρου, του χωρικού και μεγαλώνει έτσι αδιάκοπα τις γραμμές των μι-σθωτών εργατών. Το προλεταριάτο μεγαλώνει σε αριθμό σε κάθε βήμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Και η ανάπτυξη αυτού του συ-στήματος καταστρέφει δεκάδες χιλιάδες, εκατομμύρια μικροεργο-δότες και χωρικούς, κυνηγημένους από τους καπιταλιστές. Έτσι με-γαλώνει ο αριθμός των προλετάριων, των έχθρων του καπιταλιστι-κού συστήματος. Μα η εργατική τάξη δεν γίνεται μόνο πολυαριθ-μώτερη, αναπτύσσει επί πλέον όλο και περισσότερο την α λ λ η -λ ε γ γ ύ η της, μαζί με τον καπιταλισμό αναπτύσσονται και τα μεγάλα εργοστάσια. Και κάθε μεγάλο εργοστάσιο συγκεντρώνει μέσα στους τοίχους του χιλιάδες, καμμιά φορά και δεκάδες χιλιάδες εργάτες, που δουλεύουνε πλάϊ - πλάϊ. Βλέπουν πώς ο επιχειρηματί-ας καπιταλιστής τους εκμεταλλεύεται. Βλέπουν πώς οι εργάτες είναι μεταξύ τους σύντροφοι και φίλοι. Στη δουλειά οι εργάτες συγκε-ντρωμένοι απ’ το εργοστάσιο, μαθαίνουν να ενεργούν από κοινού. Τους είναι πολύ εύκολο να συμφωνήσουν αναμεταξύ τους. Και να γιατί, μαζί με την ανάπτυξη του καπιταλισμού μεγαλώνει όχι μο-νάχα ο αριθμός, μ α κ ι ’ η α λ λ η λ ε γ γ ύ η της εργατικής τάξης.

47

Όσο τα εργοστάσια πληθαίνουν και αναπτύσσεται ο καπιταλι-σμός, οι χειροτέχνες, οι αγρότες που δουλεύουν στο σπίτι, οι χωρι-κοί καταστρέφονται και οι τεράστιες πόλεις με τα εκατομμύρια κα-τοίκους, μεγαλώνουν γρηγορώτερα. Τέλος, πάνω σε μια σχετικά μι-κρή έχταση στις μεγάλες πόλεις συγκεντρώνονται μεγάλες λαϊκές μάζες, που η τεράστια πλειοψηφία τους αποτελείται από τους ερ-γάτες των εργοστασίων. Σωριάζονται οι βρώμικες και γεμάτες κα-πνιά συνοικίες, ενώ οι φουχτιά των κυρίων που κατέχουν τα πάντα κατοικεί σε πολυτελή παλάτια. Η φουχτιά αυτή γίνεται όλο και πιο ολιγάριθμη. Ο αριθμός των εργατών μεγαλώνει και συνδέονται ανάμεσα τους όλο και στενώτερα.

Κάτω απ’ αυτούς τους όρους, η αναπόφευχτη όξυνση της πάλης θα τερματιστή αναγκαστικά με τη νίκη της εργατικής τάξης. Αργά ή γρήγορα, η εργατική τάξη θα ’ρθεί σε οξεία σύγκρουση με τη μπουρζουαζία, θα την γκρεμίσει απ’ το θρόνο της, θα κατα-στρέψει το ληστρικό της κράτος και θα χτίσει μια καινούργια κοι-νωνία, την κοινωνία της δουλειάς, την κομμουνιστική κοινωνία. Έτσι η εξέλιξη του καπιταλισμού, οδηγεί αναπόφευχτα στην κομ-μουνιστική επανάσταση του προλεταριάτου.

Η ταξική πάλη του προλεταριάτου εναντίον της μπουρζουαζί-ας παίρνει διάφορες μορφές. Οι τρεις κυριώτερες μορφές εργατικής οργάνωσης που αναφάνηκαν μέσα σ’ αυτή την πάλη είναι: τα σ υ ν δ ι κ ά τ α , που συγκεντρώνουν τους εργάτες σύμφωνα με το επάγγελμα τους, οι σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ο ί (κοπερατίβες), προ παντός οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, που έχουν για σκοπό την κατάργηση των ενδιάμεσων τέλος τα π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α της εργατικής τάξης που γράφουν στο πρόγραμμα τους την πάλη για την πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης. Όσο περισσότερο οξύνε-ται ο αγώνας ανάμεσα στις τάξεις, τόσο περισσότερο πρέπει να ενώνονται οι μορφές αυτές του εργατικού κινήματος για την επιτυ-χία του κοινού σκοπού: την ανατροπή της αστικής κυριαρχίας. Εκεί-νοι από τους αρχηγούς του εργατικού κινήματος, που βλέπουνε κα-λύτερα τα πράματα, ήτανε πάντα υπέρ μιας στενής ένωσης και συ-νεργασίας όλων των εργατικών οργανώσεων. Έλεγαν λόγου χάρη πώς ήταν απαραίτητη η ενότητα δράσης ανάμεσα στα συνδικάτα και το πολιτικό κόμμα του προλεταριάτου, και πώς κατά συνέπεια, τα συνδικάτα δεν μπορούσαν να είναι «ουδέτερα» (δηλαδή αδιάφο-ρα για την πολιτική), μα πώς έπρεπε να βαδίσουν μαζύ με το κόμμα της εργατικής τάξης.

48

Τα τελευταία αυτά χρόνια, το εργατικό κίνημα πήρε τις και-νούργιες μορφές, πολύ σπουδαίες, όπως είναι τα Εργατικά Συμβού-λια (Σοβιέτ). Όμως γι’ αυτά θα ξαναμιλήσουμε αργότερα.

Από τις παρατηρήσεις αυτές για την ανάπτυξη του καπιταλι-στικού συστήματος, μπορούμε, χωρίς τον κίνδυνο να απατηθούμε, να βγάλουμε το παρακάτω συμπέρασμα: α π ό τ ό ν α μ έ ρ ο ς ο α ρ ι θ μ ό ς τ ω ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ώ ν μ ι κ ρ α ί ν ε ι , ε ν ώ α π ό τ ’ ά λ λ ο γ ί ν ο ν τ α ι ο λ ο έ ν α κ α ι π ι ο π λ ο ύ σ ι ο ι , ο λ ο έ ν α κ α ι π ι ο δ υ ν α τ ο ί · ο αριθμός των εργατών αυξαίνει συνεχώς μαζί και η αλληλεγγύη τους, όχι Όμως στις ίδιες αναλογίες· η διαφορά ανάμεσα στον ερ-γάτη και τον καπιταλιστή γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Κατά συ-νέπεια, η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδηγεί στην αναπόφευχτη σύ-γκρουση αυτών των τάξεων, δηλαδή στην κομμουνιστική επα-νάσταση.

18. Ή συγκέντρωση και η συγκεντρωποίηση του κεφαλαίου απαραίτητος όρος για την πραγματοποίηση του κομμου-νιστικού καθεστώτος.

Ο καπιταλισμός, όπως είδαμε, ανοίγει μόνος του τον τάφο του, γιατί γεννάει τους νεκροθάφτες του: τους προλετάριους· όσο περισ-σότερο αναπτύσσεται, τόσο περισσότερο πληθαίνει ο αριθμός των θανάσιμων έχθρων του και τόσο περισσότερο τους συνασπίζει ενα-ντίον του. Και προετοιμάζει το έδαφος για μια καινούργια οικονομι-κή οργάνωση αδερφική και κομμουνιστική.

Πραγματικά, είδαμε πιο πάνω (παρ. 11. Τ ο Κ ε -φ ά λ α ι ο ),ότι το κεφάλαιο αναπτύσσεται αδιάκοπα. Ένα μέρος από την υπεραξία που αποσπάει ο καπιταλιστής απ’ τον εργάτη προσθέτεται στο κεφάλαιο, που γίνεται έτσι μεγαλύτερο. Και όταν το κεφάλαιο αυξάνει, μπορεί να επεχταθεί η παραγωγή. Η αύξηση αυτή του κεφαλαίου, η ανάπτυξη του στα ίδια χέρια, ονομάζεται σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η η σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η του κεφαλαίου.

Είδαμε επίσης ότι με την ανάπτυξη του κεφαλαίου εκμηδενί-ζονται η μικρή και μεσαία παραγωγή, οι φτωχοί και μεσαίοι βιομή-χανοι και έμποροι καταστρέφονται, χωρίς να μιλήσουμε για τους χειροτέχνες: όλοι τους καταβροχθίζονται από το μεγάλο κεφάλαιο. Ο,τι είχαν οι μικροί και οι μεσαίοι κεφαλαιούχοι τα κεφάλαια τους φεύγει από τα χέρια τους και από διάφορους δρόμους συγκεντρώνο-

49

νται στα χέρια των μεγάλων ληστών, αυξάνοντες έτσι το κεφάλαιό τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το κεφάλαιο, πούταν μοιρασμένο άλλο-τε ανάμεσα σε πολλούς κατόχους, συγκεντρώνεται σε λίγα μόνον χέρια, σε μια φούχτα νικητών. Η συγκέντρωση αυτή του άλλοτε διασκορπισμένου κεφαλαίου, ονομάζεται συγκεντρωποίηση του κε-φαλαίου.

Η συγκέντρωση και η συγκεντρωποίηση του κ ε φ α λ α ί -ο υ , δηλαδή η συσσώρευση του σε λίγα χέρια, δεν σημαίνει ακόμη τη συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση της π α ρ α γ ω -γ ή ς . Ας υποθέσουμε ότι ο καπιταλιστής αγόρασε, μαζί με τη συσσωρευμένη υπεραξία, την μικρή φάμπρικα του γείτονα του και την έβαλε να δουλέψει όπως στο παρελθόν. Υπάρχει βέβαια συσ-σώρευση, μα η παραγωγή μένει στην κατάσταση που βρίσκονταν. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, ο καπιταλιστής, μετατρέπει την παραγωγή, την απλώνει και μεγαλώνει τις ίδιες τις φάμπρικες. Δεν έχουμε τότε μόνον αύξηση του κεφαλαίου, μα και της ίδιας της πα-ραγωγής.

Η παραγωγή γίνεται τεράστια, χρησιμοποιεί πολλές μηχανές, συγκεντρώνει χιλιάδες εργάτες. Συμβαίνει ώστε μια δουλειά από πολύ μεγάλες φάμπρικες να ικανοποιεί τις ανάγκες μιας ολόκληρης χώρας. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι εργάτες παράγουνε για ολόκληρη την κοινωνία, η δουλειά, όπως τύχουμε πει, κ ο ι ν ω ν ι κ ο -π ο ι ε ί τ α ι . Μα η διεύθυνση και το κέρδος ανήκουν στους κα-πιταλιστές.

Αυτή η συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση της παραγωγής κάνουν επίσης δυνατή μια πραγματική αδερφική παραγωγή, μα μόνο μετά την προλεταριακή επανάσταση. Πραγματικά, αν αυτή η συγκέντρωση της παραγωγής δεν υπήρχε κι αν το προλεταριάτο έπερνε την εξουσία, ενώ η παραγωγή ήταν περιορισμένη ανάμεσα σε εκατοντάδες χιλιάδες μικρά εργαστήρια με δυο η τρεις εργάτες, ήταν αδύνατο να οργανώσουμε τα εργαστήρια αυτά πάνω σε κοινω-νική βάση. Όσο περισσότερο αναπτυγμένος είναι ο καπιταλισμός, τόσο περισσότερο συγκεντρωποιημένη είναι η παραγωγή και τόσο ευκολώτερο είναι στο προλεταριάτο μετά τη νίκη του να διευθύνει στην παραγωγή.

Ώστε, ο καπιταλισμός δε γεννάει μονάχα τους εχθρούς του και δεν οδηγεί μονάχα στην κομμουνιστική επανάσταση, μα δημιουργεί

50

ακόμα και την οικονομική βάση για την πραγματοποίηση του κομ-μουνιστικού συστήματος.

51

ΚΕΦΑΛΑΙΟ III

Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ

19. ΧΑΡΑΧΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΤΟΣ. - 20. Η ΔΙΑΝΟΜΗ ΣΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. - 21. Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΣΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. - 22. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟ ΚΟΜ-ΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΧΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ). - 23. Η ΔΙΧΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑ-ΡΙΑΤΟΥ. - 24. Η ΚΑΤΑΧΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ. - 25. ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

19. Χαραχτηριστικά του κομμουνιστικού συστήματος.

Είδαμε γιατί πρέπει να εξαφανιστεί το καπιταλιστικό σύστημα (και το είδαμε να εξαφανίζεται μπρος στα μάτια μας). Χάνεται γιατί κλείνει μέσα του δυο θεμελιώδεις αντιφάσεις: Από τόνα μέρος η α ν α ρ χ ί α σ τ η ν π α ρ α γ ω γ ή , που οδηγεί στο συναγω-νισμό, στις κρίσεις, στους πολέμους. Από τ’ άλλο μέρος ο ταξικός του χαραχτήρας, που έχει σαν αναπόφευχτη συνέπεια την πάλη των τάξεων. Η καπιταλιστική κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογη-μένος μηχανισμός, όπως το ένα μέρος γαντζώνη πάντα πάνω στο άλλο. Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά η γρήγορα πρέπει α ν α π ό φ ε υ γ α να χαλάσει.

Πρέπει, κι’ αυτό είναι ολοφάνερο, η καινούργια κοινωνία να οργανωθεί πιο στερεά από την καπιταλιστική. Μια και οι θεμε-λιώδεις αντιφάσεις του καπιταλισμού θα κάνουν να χαλάσει το σύ-στημα, πρέπει πάνω στα ερείπια αυτού του συστήματος να σχηματι-στεί μια καινούργια κοινωνία, που ν’ αγνοεί τις αντιφάσεις της πα-ληάς. Τα χαραχτηριστικά γνωρίσματα της κομμουνιστικής κοινωνί-ας είναι τ’ ακόλουθα: 1. Πρέπει να είναι ο ρ γ α ν ω μ έ ν η , να μη μπορεί νάχει δηλαδή ούτε αναρχία στην παραγωγή, ούτε συνα-γωνισμούς, ούτε πολέμους, ούτε κρίσεις. 2. Δεν πρέπει να είναι κοι-νωνία ταξική, που ν’ αποτελείται από δυο κομμάτια σε διαρκή πάλη ανάμεσα τους και που το ένα εκμεταλλεύεται το άλλο. Μια κοινω-νία δίχως τάξεις και όπου ολόκληρη η παραγωγή είναι οργανωμένη,

52

δεν μπορεί να είναι παρά μια αδερφική κοινωνία, η κοινωνία της δουλειάς, η κομμουνιστική κοινωνία.

Ας εξετάσουμε τώρα αυτή την κοινωνία από πιο κοντά.

Θεμέλιο της κομμουνιστικής κοινωνίας είναι η κοινή ίδιοχτη-σία στα μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, δηλαδή οι μηχανές, τα μηχανήματα, οι ατμομηχανές, τα βαπόρια, οι οικοδομές, οι αποθή-κες, οι γερανοί, τα ορυχεία, οι τηλέγραφοι και τα τηλέφωνα, η γη και τα ζώα να είναι χτήμα της κοινωνίας που τα διαθέτει. Να μην εί-ναι ούτε ένας ξεχωριστός καπιταλιστής, ούτε μια ένωση από μερι-κούς πλούσιους που νάχουν το δικαίωμα να τα διαθέτουν, μα. Ολόκληρη η κοινωνία. Τι σημαίνει ολόκληρη η κοινωνία; Αυτό ση-μαίνει όχι μιαν ιδιαίτερη τ ά ξ η , μ α ό λ ο υ ς , τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς που αποτελούν την κοινωνία. Κάτω απ’ αυτούς τους όρους, η κοινωνία μεταβάλλεται σε μιαν απέραντη αδερφική κοινότητα. Ούτε διασκορπισμός της παραγωγής πια, ούτε αναρχία. Αντίθετα, μόνον ένα τέτιο σύστημα θα μας επιτρέψει να οργα-νώσουμε την παραγωγή. Ούτε πάλη ούτε συναγωνισμός πια ανάμε-σα στους επιχειρηματίες, γιατί όλα, φάμπρικες, εργοστάσια, ορυχεία κτλ. δεν είναι στην κομμουνιστική κοινωνία παρά τα διάφορα τμή-ματα ενός μεγάλου λαϊκού εργαστηρίου που αγκαλιάζει ολόκληρη την οικονομία. Εννοείται πώς μια τέτοια τρομερή οργάνωση προ-ϋποθέτει ένα γενικό πρόγραμμα παραγωγής. Αν όλες οι φάμπρικες, ολόκληρη η γεωργία αποτελούν μιαν τεράστια ένωση, είναι φανερό πώς πρέπει να υπολογίσουμε ακριβώς πώς να καταχωρίσουμε τις, εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους διάφορους κλάδους της βιομη-χανίας,, ποια προϊόντα πρέπει να παράγουμε και σε ποια ποσότητα· πώς και που να κατευθύνουμε τις τεχνικές δυνάμεις κτλ. Όλα αυτά πρέπει να υπολογισθούν από τα πριν, τουλάχιστο κατά προσέγγιση, και πρέπει στην εχτέλεση να προσαρμόζονται στο χαραγμένο πλάνο. Μόνον έτσι εκφράζεται η ο ρ γ ά ν ω σ η της κομμουνι-στικής παραγωγής. Χωρίς ένα γενικό πλάνο και κοινή διεύθυνση, χωρίς έναν ακριβή υπολογισμό, δεν υπάρχει οργάνωση. Στην κομ-μουνιστική κοινωνία όλα αυτά υπάρχουν.

Μα δεν φτάνει λοιπόν η οργάνωση. Το σπουδαιότερο είναι να είναι μια αδερφική οργάνωση ό λ ω ν των μελών της κοινωνίας. Ας βάλουμε στην μπάντα τον οργανωτικό του χαραχτήρα· το κομ-μουνιστικό σύστημα διακρίνεται ακόμα από το γεγονός ότι καταρ-γεί την εκμετάλλευση, ότι καταργεί το χωρισμό της κοινωνίας σε

53

τάξεις. Γιατί μπορούμε να φανταστούμε την οργάνωση της παραγω-γής λ.χ. με τον ακόλουθο τρόπο: μια φούχτα καπιταλιστές κατέχουν

τα πάντα, μα τα κατέχουνε από κοινού· η παραγωγή είναι ορ-γανωμένη, οι καπιταλιστές δεν καταπολεμιούνται πια αναμεταξύ τους, δεν συναγωνίζονται πια ο ένας τον άλλον, μα τραβάνε μαζί υπεραξία απ’ τους εργάτες τους που έχουν γίνει μισοσκλάβοι. Εδώ υπάρχει βέβαια οργάνωση, υπάρχει όμως και ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ -σ η μιας τάξης από μιαν άλλη. Εδώ υπάρχει βέβαια κοινή ίδιοχτη-σία των μέσων παραγωγής, μα προς όφελος μιας μόνο τάξης, της τάξης των καπιταλιστών. Δεν πρόκειται λοιπόν καθόλου εδώ για κομμουνισμό, μόλο που υπάρχει οργάνωση της παραγωγής. Μια τέτοια κοινωνική οργάνωση θα καταργούσε μια μόνον από τις θεμε-λιώδεις αντιφάσεις του καπιταλισμού: την αναρχία στην παραγωγή, και θα δυνάμωνε την άλλη: το χωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις· η ταξική πάλη θα εγίνονταν ακόμα περισσότερο. Μια τέτια κοινωνία δεν θάταν οργανωμένη παρά μονάχα στο μισό αφού δεν θα καταρ-γούνταν ο χωρισμός της σε τάξεις. Η κομμουνιστική κοινωνία δεν οργανώνει μόνον την παραγωγή, απελευθερώνει επίσης τους αν-θρώπους από την καταπίεση άλλων ανθρώπων. Είναι στο ακέραιο οργανωμένη.

Ο κοινωνικός χαραχτήρας της κομμουνιστικής παραγωγής εκ-δηλώνεται σ’ όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσης της. Στο κομ-μουνιστικό σύστημα λ.χ. δεν θα υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργο-στασίων, όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή στην ίδια δου-λειά. Σήμερα αυτό γίνεται. Ένας τσαγγάρης κάνει σ’ Όλη του τη ζωή παπούτσια, και δεν βλέπει τίποτες άλλο απ’ τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά, ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να διευθύνει και να διατάζει. Όσο για τον απλό εργάτη υποχρεώνεται σ’ όλη του τη ζωή να υπακούει και να εχτελεί τις διαταγές των άλλων. Τίποτα απ’ όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία. Στον κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξα-σφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής, σήμερα διευθύνω, λογαριάζω πόσα ψωμιά η παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα, αύριο δη-λώνει σ’ ένα σαπωνοποιείο, την άλλη βδομάδα πιθανό σ’ ένα δη-μόσιο κήπο και τρεις μέρες κατόπιν σ’ έναν ηλεκτρικό σταθμό. Αυτό θα γίνει δυνατό μόνο όταν όλα τα μέλη της κοινωνίας θα έξα-σφαλίσουνε ανάλογη μόρφωση.

54

20. Διανομή στο κομμουνιστικό σύστημα.

Ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής δεν προϋποθέτει κα-θόλου την παραγωγή για την αγορά, μα για τις ανάγκες. Κανείς δεν δουλεύει για τον εαυτό του μα ολόκληρη η γιγάντια κοινότητα ερ-γάζεται για όλους. Δεν έχουμε εδώ ε μ π ο ρ ε ύ μ α τ α μα μόνον π ρ ο ϊ ό ν τ α . Αυτά τα προϊόντα δεν ανταλλάσσονται το ένα με τ’ άλλο, ούτε αγοράζονται, ούτε πουλιούνται. Ταξινομούνται απλούστατα στις κοινοτικές αποθήκες κι’ από κει παραδίνονται σ’ όσους τάχουν ανάγκη. Και δεν χρειάζονται καθόλου χρήματα. «Μα πώς, θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει, ο ένας θα πάρει πολλά κι’ ο άλλος όχι αρκετά. Τι λόγο θα είχε μια τέτοια διανομή;» Ας προ-σθέσουμε ακόμη κι’ αυτό: Στην αρχή, τα πρώτα 20 η 30 χρόνια, θάταν ανάγκη ίσως να βάλουμε ορισμένους κανονισμούς, λ.χ. αυτά τα εμπορεύματα θα δοθούν μόνο σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις με βιβλιάρια εργασίας η παρουσιάζοντας το δελτίο εργασίας. Όμως αργότερα, σαν στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά. Όλα τα προϊόντα θα είναι άφθονα, όλες οι πληγές θάχουνε κλείσει από καιρό κι’ ο καθένας θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεται. Αλλά οι άνθρωποι δεν θάχουν κανένα συμφέρο να περνούν περισσότερα απ’ όσο τους χρειάζεται; Και βέβαια όχι. Κανένας ούτε και σήμερα ακόμη δεν θα τούρχεται η ιδέα να πληρώσει στο τραμ τρεις θέσεις για να πιάσει μόνο τη μία και ν’ αφίσει τις άλλες δύο αδειανές, μια τέτοια ανάγκη δεν υπάρ-χει. Το ίδιο θα γίνει μ’ όλα τα προϊόντα. Καθένας θα παίρνει από την αποθήκη της κοινότητας ότι του χρειάζεται και τίποτα πάρα πάνω. Να πουλήσει πάλι το περίσσευμα του κανένας δεν έχει συμ-φέρο, αφού ο καθένας θα μπορεί να παίρνει ότι του χρειάζεται. Και επί πλέον το χρήμα δεν θάχει αξία. Ώστε στην αρχή της κομμουνι-στικής κοινωνίας, τα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό ανάλογα με την απόδοση της εργασίας και αργότερα, απλούστατα ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότητας. Ακούει κανείς πολύ συχνά, ότι στη μελλοντική κοινωνία, καθένας θα μπορεί να παίρνει ολόκληρο το προϊόν της εργασίας του: Καθένας θα παίρνει ότι κερ-δίζει. Αυτό δεν είναι σωστό και δεν μπορεί ποτέ να πραγματοποιη-θεί ολότελα. Αν ο καθένας έπερνε ότι κέρδιζε, θάταν αδύνατη η ανάπτυξη της παραγωγής, η επέχταση και η βελτίωση της. Πάντοτε θα χρειάζεται ένα μέρος της εργασίας να χρησιμοποιείται για την επέχταση και την τελειοποίηση της παραγωγής. Αν τρώγαμε η ξο-δεύαμε ότι έχουμε παράγει, δεν θα μπορούσαμε καθόλου να

55

φτιάξουμε μηχανές: οι μηχανές ούτε τρώγονται ούτε φοριούνται, δεν είναι έτσι; ο καθένας καταλαβαίνει ότι η ζωή, καλυτερεύει με την ανάπτυξη και την τελειοποίηση των μηχανών. Απ’ αυτό βγαίνει το συμπέρασμα ότι ένα μέρος της εργασίας που περιέχεται σ’ αυτό, δεν αποδίδεται σε κείνον που την προσφέρει. Ώστε, δεν θα γίνει ποτέ δυνατό, να δίνουμε στον καθένα ολόκληρο το προϊόν της εργα-σίας του. Κι’ αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο, στις καλές μηχα-νές η παραγωγή θα οργανωθεί έτσι που να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες.

Έτσι στην αρχή, η διανομή των αγαθών θα γίνεται σύμφωνα με την απόδοση της εργασίας (μα όχι σύμφωνα με «ολόκληρο το προϊόν της εργασίας») και αργότερα, όταν όλα θα είναι άφθονα, σύμφωνα με τις ανάγκες.

21. Ή διοίκηση στο κομμουνιστικό σύστημα.

Στην κομμουνιστική κοινωνία δεν θα υπάρχουν τάξεις. Κι’ αφού δεν θα υπάρχουν τάξεις δεν θα υπάρχει και Κράτος. Έχουμε κι’ όλας πει πώς Κράτος είναι η ταξική οργάνωση της εξουσίας. Το κράτος χρησιμοποιείται από μια τάξη ενάντια στην άλλη, αν το κράτος είναι αστικό, στρέφεται εναντίον του προλεταριάτου, αν εί-ναι προλεταριακό, στρέφεται εναντίον της μπουρζουαζίας. Όμως στο κομμουνιστικό σύστημα δεν θα υπάρχουν ούτε προλετάριοι, ούτε καπιταλιστές, ούτε μισθωτοί εργάτες: δεν θα υπάρχουν παρά απλοί άνθρωποι, σύντροφοι. Δεν θα υπάρχουν τάξεις και ούτε πάλη των τάξεων, ούτε ταξική οργάνωση. Το Κράτος δεν θάχει καμμιά χρησιμότητα αφού δεν θα υπάρχει πάλη των τάξεων, δεν θα υπάρχει κανείς που να τον βάλουν στο ζυγό, ούτε κανείς για να το κάνει.

Αλλά πώς θα μπορεί να λειτουργεί χωρίς καμμιά διεύθυνση μπορεί κανείς να μας ρωτήσει μια τόσο τεράστια οργάνωση; Ποιος θα επεξεργάζεται το σχέδιο της κοινωνικής παραγωγής; Ποιος θα κατανείμει τις εργατικές δυνάμεις; Ποιος θα υπολογίζει τα κοινά έσοδα και έξοδα; Κοντολογής, ποιος θα αγρυπνεί για τη διατήρηση της τάξης;

Δεν είναι δύσκολη η απάντηση. Η κεντρική διεύθυνση θα στη-ρίζεται σε διάφορα λογιστικά γραφεία και υπηρεσίες στατιστικής. Απ’ αυτού μέρα με τη μέρα θα γίνονται οι λογαριασμοί όλης της παραγωγής κι’ όλων των αναγκών της, απ’ κει θα δείχνεται αν πρέπει να αυξήσουμε η να ελαττώσουμε τον αριθμό των εργατών

56

και πόσοι θα χρειαστούν να εργαστούν. Και όπως όλοι θα είναι συ-νηθισμένοι από τη μικρή τους ηλικία στην κοινή εργασία, θα κατα-λαβαίνουν πώς είναι αναγκαία αυτή η εργασία και πώς είναι πιο εύ-κολη η ζωή όταν όλα βαδίζουν πάνω σ’ ένα σχέδιο, θα εργάζονται όλοι σύμφωνα με τις οδηγίες αυτών των γραφείων και υπηρεσιών. Δεν θα χρειάζονται πια ειδικοί υπουργοί, ούτε αστυνομία, ούτε φυ-λακές, ούτε νόμοι, ούτε διατάγματα, ούτε τίποτα. Όπως οι μουσικοί σε μια ορχήστρα ακολουθούν τη μπαγκέττα του μαέστρου και ρυθ-μίζουν τις κινήσεις τους μαζί του, έτσι κι’ οι άνθρωποι θα ακολου-θούν τους διοικητικούς πίνακες και θα ταιριάζουνε μ’ αυτούς την εργασία τους.

Δεν θα υπάρχει πια κράτος. Ούτε ομάδες η τάξεις που να στέκουν η μια πάνω απ’ την άλλη. Επί πλέον στα λογιστικά αυτά γραφεία, σήμερα θα εργάζονται αυτοί, αύριο οι άλλοι. Η γραφειο-κρατία, η μόνιμη υπαλληλοκρατία θα εξαφανιστεί. Το κράτος θα πεθαίνει.

Είναι φανερό πώς αυτά δεν θα γίνουν παρά σ’ ένα αναπτυγ-μένο και στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα, μετά την πλήρη και οριστική νίκη του προλεταριάτου, κι’ ακόμα, όχι αμέσως μετά απ’ αυτή τη νίκη. Γιατί η εργατική τάξη θα είναι αναγκασμένη να πα-λαίψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και προπα-ντός ενάντια στ’ απομεινάρια του παρελθόντος: τεμπελιά, ανεμελιά, εγκληματικότητα, αλαζονεία. Θα χρειαστεί δυο η τρεις γεναιές αν-θρώπων να μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν, από το εργατικό κράτος, οι νόμοι, οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι επιβιώσεις του παληού καπιτα-λιστικού συστήματος. Ως τότε το εργατικό κράτος είναι απαραίτη-το. Στο αναπτυγμένο αυτό σύστημα, εννοείται, όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού, η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα πεθάνει κι’ αύτη. Το ίδιο το προλε-ταριάτο θα συγχωνευτεί μαζί με τα άλλα στρώματα της κοινωνίας, αφού όλοι θάχουν συνηθίσει λίγο - λίγο να εργάζονται από κοινού και μέσα σε 20 η 30 χρόνια, θα υπάρχει άλλος κόσμος, άλλοι άν-θρωποι και άλλα ήθη.

57

22. Ή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στο κομμουνι-στικό σύστημα (τα πλεονεχτήματα του κομμουνισμού).

Το κομμουνιστικό σύστημα, αφού νικήσει και θεραπεύσει τις πληγές, θα φέρει γοργή πρόοδο των παραγωγικών δυνάμεων. Η επι-τάχυνση αύτη των παραγωγικών δυνάμεων θα οφείλεται στους πιο κάτω λόγους:

Π ρ ώ τ ο , μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπους ενεργητικότη-τας που ξοδεύονται άλλοτε στη ταξική πάλη, θα ελευθερωθεί. Φα-νταστήτε πόση δύναμη νεύρων, ενεργητικότητας εργασίας, χάνεται σήμερα, για την πολιτική, τις απεργίες, τις εξεγέρσεις και την κα-τάπνιξη τους, τη δικαιοσύνη, την αστυνομία, την κρατική εξουσία, για τις καθημερινές προσπάθειες τόσο από τη μια όσο κι’ από την άλλη πλευρά! Η πάλη των τάξεων καταναλώνει τεράστιες δυνάμεις και μέσα. Όλες αυτές οι δυνάμεις θα ελευθερωθούνε. Οι άνθρωποι δεν θα πολεμάνε, πια ο ένας τον άλλον. Οι ελευθερωμένες δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική εργασία.

Δ ε ύ τ ε ρ ο : οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται η ξοδεύονται απ’ το συναγωνισμό, τις κρίσεις, τους πολέμους, θα διατηρηθούν. Μονάχα οι καταστροφές του πολέμου αντιπροσωπεύ-ουνε τεράστια ποσά. Και πόσο στοιχίζει στην κοινωνία η πάλη ανάμεσα στους πουλητές, η πάλη ανάμεσα στους αγοραστές, η πάλη των πουλητών ενάντια στους αγοραστές! Τι προϊόντα δεν χάνονται ανώφελα στις κρίσεις! Πόση σπατάλη ανώφελης ενεργητικότητας δεν προέρχεται από την έλλειψη οργάνωσης και τάξης στην παρα-γωγή! Όλες αυτές οι δυνάμεις που σήμερα χάνονται, θα διατηρη-θούν στην κομμουνιστική κοινωνία.

Τ ρ ί τ ο : Η οργάνωση μ’ ένα λογικό σχέδιο, όχι μονάχα εμποδίζουν τις περιττές σπατάλες (η μεγάλη βιομηχανία έχει ολοένα και μεγαλύτερη οικονομία), μα επιτρέπει τη βελτίωση της τεχνικής. Θα παράγουμε μέσα στα μεγαλύτερα εργοστάσια και με τα καλλίτε-ρα τεχνικά μέσα. Γιατί στο καπιταλιστικό σύστημα υπάρχουν όρια, ακόμα και στην εισαγωγή των μηχανών. Ο καπιταλισμός δεν κατα-φεύγει στις μηχανές παρά όταν του λείπει η εργατική δύναμη. Σ’ αντίθετη περίπτωση δεν θα του χρειάζονται οι μηχανές αφού μπορεί και χωρίς αυτές να βγάζει ένα καλό .κέρδος. Ή μηχανή δεν του χρειάζεται παρά εφόσο τον απαλλάσσει από την α κ ρ ι β ή εργα-τική δύναμη. Και επειδή γενικά, η εργατική δύναμη δεν είναι ακρι-βή στο καπιταλιστικό σύστημα, η αθλιότητα της εργατικής τάξης γί-

58

νεται εμπόδιο στην βελτίωση της τεχνικής. Αυτό εκδηλώνεται κυρί-ως στη γεωργία, όπου, επειδή ακριβώς η εργατική δύναμη είναι πάντοτε φτωχή, η βιομηχανική ανάπτυξη είναι πολύ αργή. Στην κομμουνιστική κοινωνία δεν πρόκειται για το κέρδος, μα για τους ίδιους τους έργαζόμενους. Κάθε βελτίωση αρπάχνεται εκεί αμέσως και πραγματοποιείται. Ο κομμουνισμός δεν ακολουθεί την πορεία του καπιταλισμού. Οι τεχνικές ανακαλύψεις στο κομμουνιστικό σύ-στημα θα προοδεύουν το ίδιο γιατί όλοι οι εργαζόμενοι θα αποχτάνε μια καλή μόρφωση κι’ αυτοί που σήμερα πεθαίνουν από τη δυστυ-χία (λ.χ. οι προικισμένοι με ταλέντο εργάτες) θα μπορούν να ανα-πτύξουν όλες τους τις ικανότητες.

Η κομμουνιστική κοινωνία θα εξαφανίσει τον παρασιτισμό, δηλαδή την ύπαρξη καταναλωτών που δεν κάνουν τίποτα και ζουν σε βάρος των άλλων. Κάθε τι που στην καπιταλιστική κοινωνία, σπαταλιέται, τρώγεται και πίνεται από τους καπιταλιστές, θα χρησι-μοποιηθεί στην κομμουνιστική κοινωνία για την παραγωγή. Οι κα-πιταλιστές μαζί με τους λακέδες τους και την ακολουθία τους, τους παπάδες, τις πόρνες κλπ. θα εξαφανιστούν και όλα τα μέλη της κοι-νωνίας θα κάνουν μια παραγωγική εργασία.

Κομμουνιστικός τόπος παραγωγής, σημαίνει τεράστια ανάπτυ-ξη των παραγωγικών δυνάμεων, έτσι που κάθε εργαζόμενος θα ερ-γάζεται λιγώτερο. Οι ώρες δουλειάς ολοένα και θα λιγοστεύουν, και οι άνθρωποι θα απελευθερωθούν από τα δεσμά της φύσης. Όταν ο άνθρωπος θα ξοδεύει λίγο κόπο για να τραφεί και να ντυθεί, θα αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη. Ο ανθρώπινος πολιτισμός θα φτάσει σ’ ένα τέτοιο ύψος που ποτέ μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να φτάσει. Θα γίνει ένας πολι-τισμός γενικός, αληθινά ανθρώπινος και όχι ένας ταξικός πολιτι-σμός. Μαζί με την καταπίεση άνθρωπου από άνθρωπο, θα εξαφανι-σθεί και ο ζυγός της φύσης πάνω στον άνθρωπο. Η ανθρωπότητα θα ζήσει τότε για πρώτη φορά, μια ζωή αληθινά λογική, στη θέση μιας χτηνώδικης ζωής.

Οι αντίπαλοι του κομμουνισμού θέλουν πάντοτε να τον φα-ντάζονται σαν ένα σύστημα ίσιας μοιρασιάς. Λένε πώς οι κομμουνι-στές θέλουν τα πάντα να δημεύσουν και να τα μοιραστούνε ίσια αναμεταξύ τους, τη γη και τ’ άλλα παραγωγικά μέσα, όπως και τα μέσα κατανάλωσης. Δεν υπάρχει πιο ηλίθια ιστορία από τούτη δω. Πρώτα, πρώτα, μια γενική μοιρασιά είναι αδύνατη: μπορείς να μοι-ραστείς τη γη, τα ζώα, τους παράδες. Μα δεν μπορείς να μοιραστείς

59

τους σιδηροδρόμους, τις μηχανές, τα βαπόρια, τα πολύπλοκα μηχα-νήματα κτλ. κτλ. Πρώτο αυτό. Κι’ ύστερα μια τέτοια μοιρασιά δεν αποτελεί καμμιά πρόοδο, μα αντίθετα ξαναρίχνει προς τα πίσω την ανθρωπότητα. Μια τέτοια μοιρασιά θα σημαίνει το σχηματισμό μιας μάζας από μικροϊδιοχτήτες. Και ξέρουμε ότι από τη μικρή ιδιο-χτησία και το συναγωνισμό ανάμεσα στους μικροϊδιοχτήτες, γεν-νιέται η μεγάλη ιδιοχτησία. Αν λοιπόν η γενική μοιρασιά πραγματο-ποιούντανε, η ιστορία θα ξανάρχιζε από την αρχή και οι άνθρωποι θα ξανατραγουδούσαν το παληό - παληό τραγούδι.

Ο κομμουνισμός (ή σοσιαλισμός) ο προλεταριακός είναι μια μεγάλη οικονομία, κοινή κι’ αδελφική. Απορρέει από ολόκληρη στην εξέλιξη της καπιταλιστικής κοινωνίας και την κατάσταση του προλεταριάτου μέσα σ’ αυτή την κοινωνία. Από τον κομμουνισμό πρέπει να ξεχωρίζουμε:

1. Τ ο ν λ ο ύ μ π ε ν π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ό σ ο σ ι α -λ ι σ μ ό (Αναρχισμός). Οι αναρχικοί κατηγορούν τους κομμουνι-στές, ότι διατηρούν την κρατική εξουσία στη μελλοντική κοινωνία. Αυτό όπως είδαμε, δεν είναι σωστό. Η πραγματική διαφορά βρίσκε-ται στο γεγονός ότι οι αναρχικοί συγκεντρώνουν περισσότερο την προσοχή τους στη διανομή παρά στην παραγωγή, φαν τάζονται την κοινωνία, όχι σαν μια μεγάλη κι’ αδερφική οικονομική οργάνωση, μα σαν ένα πλήθος από μικρές «ελεύθερες» κομμούνες που αυτο-διοικούνται.

Είναι φανερό πώς ένα τέτοιο σύστημα δεν θα μπορούσε να ελευθερώσει την ανθρωπότητα απ’ το ζυγό της φύσης: οι παραγωγι-κές δυνάμεις δε θα μπορούσαν να φτάσουν ούτε το επίπεδο που τις έφτασε το καπιταλιστικό σύστημα, γιατί η αναρχία δεν αναπτύσσει την παραγωγή μα τη διασκορπίζει. Δεν είναι καθόλου εκπληχτικό αν στην πράξη κλείνουνε συχνά προς τη μοιρασιά των ειδών κατα-νάλωσης και ορθώνονται εναντίον της μεγάλης παραγωγής. Αντα-νακλούν τους πόθους και τις ιδέες, όχι της εργατικής τάξης, μα του λουμπεν προλεταριάτου, των εξαθλιωμένων προλετάριων που ζουν άσχημα κάτω από τον καπιταλισμό, μα που είναι ανίκανοι για κάθε ανεξάρτητη και δημιουργική εργασία.

2. Ο Μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ό ς σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς : Στη-ρίζεται όχι στο προλεταριάτο, μα στους χειροτέχνες που πάνε να εξαφανιστούν, στη μικροαστική τάξη των πόλεων και εις ένα βαθμό στους διανοούμενους. Διαμαρτύρεται εναντίον του μεγάλου κεφα-

60

λαίου, μα μονάχα εν ονόματι της «ελευθερίας» των μικρών επιχει-ρήσεων. Κρατάει γενικά ευνοϊκή στάση απέναντι στην αστική δη-μοκρατία και αντιτίθεται στη σοσιαλιστική επανάσταση, επιδιώκει ακόμα να φτάσει στο ιδανικό της με «ειρηνικό δρόμο»: ανάπτυξη των συνεταιρισμών, της ενώσεως των μικροπαραγωγών της κλπ.

Κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα οι συνεταιρισμοί (κοπε-ρατίβες) εκφυλίζονται συχνά σε κοινούς καπιταλιστικούς οργανι-σμούς και τα ίδια τα μέλη τους δεν ξεχωρίζουν σε τίποτα από τους αληθινούς αστούς.

3 . Α γ ρ ο τ ι κ ό ς σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς . Πέρνει διάφορες μορφές, πλησιάζοντας καμμιά φορά τον αγροτικό αναρχισμό. Το χαραχτηριστικό του γνώρισμα είναι που δε φαντάζεται ποτέ το σο-σιαλισμό σαν μια μεγάλη οικονομία και ότι πλησιάζει πολύ στην μοιρασιά και στην ισοπέδωση: σε βασική αντίθεση με τον αναρχι-σμό, ζητάει μια ισχυρή εξουσία, που να στρέφεται ταυτόχρονα ενάντια στον μεγαλοχτήμονα όπως κι’ ενάντια στο προλεταριάτο. Πρόγραμμα του είναι η «κοινωνικοποίηση της γης» των σοσιαλεπα-ναστατών μας (1). Τούτοι δω θέλουν να διαιωνίσουν τη μικρή παρα-γωγή, φοβούνται το προλεταριάτο και τη μετατροπή της λαϊκής οι-κονομίας σε μια μεγάλη αδερφική ένωση. Εξ άλλου, ανάμεσα σε ορισμένα στρώματα χωρικών, υπάρχουν και άλλα είδη σοσιαλι-σμού, περισσότερο η λιγώτερο συγγενή στον αναρχισμό, που δεν αναγνωρίζουν την κρατική εξουσία, μα που είναι ειρηνικού χαρα-κτήρα. Οι αγροτικές αυτές τάσεις δεν θα εξαφανιστούν παρά ύστε-ρα από πολλά χρόνια, όταν η αγροτική τάξη θάχει αντιληφθεί όλα τα πλεονεχτήματα της μεγάλης οικονομίας. (Θα ξαναμιλήσουμε γι’ αυτά στη συνέχεια).

4 . Ο δ ο υ λ ι κ ό ς και μεγαλοκαπιταλιστικός « σ ο -σ ι α λ ι σ μ ό ς » . Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ιδεί ούτε σκιά σοσιαλισμού. Αν στις πάρα πάνω τρεις κατηγορίες, βρίσκουμε έστω και μερικά ίχνη σοσιαλισμού, αν βρίσκουμε εκεί μια διαμαρ-τυρία έστω, ενάντια στην καταπίεση, τούτος δω δεν είναι παρά μια λέξη πώχει για σκοπό ν’ ανακατεύει κλέφτικα τα χαρτιά. Μας τον έφεραν οι σοφοί της αστικής τάξης και κατόπι τους οι συμφιλιωτές σοσιαλιστές (ως ένα βαθμό ο Κάουτσκυ και Σία). Τέτοιος ήτανε, λ.χ. Ο «κομμουνισμός» του φιλόσοφου της αρχαίας Ελλάδας Πλάτωνα. Συνίστατο σε μια οργάνωση κυρίων που εκμεταλλεύο-

1 Κόμμα της μικροαστικής τάξης στη Ρωσία.

61

νται «συντροφικά» «από κοινού» τη μάζα των στερημένων από κάθε δικαίωμα δούλων τους. Ανάμεσα στους κυρίους πλήρης ισότη-τα και όλα από κοινού. Οι δούλοι δεν έχουν τίποτα έχουν μεταβλη-θεί σε χτήνη. Είναι φανερό πώς αυτό το πράμα «ούτε καν μυρίζει» σοσιαλισμό. Ένας τέτοιος σοσιαλισμός εγκρίνεται σήμερα από ορι-σμένους αστούς καθηγητές κάτω από τ όνομα του «Κρατικού σο-σιαλισμού», με μόνη τη διαφορά ότι οι σκλάβοι αντικαταστάθηκαν απ’ το νεώτερο προλεταριάτο και οι κύριοι από τους μεγαλοκαπιτα-λιστές. Στην πραγματικότητα ούτε και δω υπάρχει σκιά σοσιαλι-σμού. Πρόκειται για τον Κρατικό καπιταλισμό με την καταναγκα-στική του εργασία (θα ξαναμιλήσουμε γι’ αυτό πάρα κάτω).

Ο αστικός, ο αγροτικός και ο λούμπεν προλεταριακός σοσια-λισμός έχουν ένα κοινό γνώρισμα: όλα αυτά τα είδη του προλετα-ριακού σοσιαλισμού δεν λογαριάζουν την αληθινή εξέλιξη. Ή πο-ρεία της εξέλιξης οδηγεί στην ανάπτυξη της παραγωγής. Και όλοι αυτοί οι σοσιαλισμοί στηρίζονται στη μικρή παραγωγή. Να γιατί όλα αυτά δεν είναι παρά όνειρα και «ουτοπίες», που η πραγματοποί-ηση τους μένει ολότελα απίθανη.

23. Ή διχτατορία του προλεταριάτου.

Για την πραγματοποίηση του κομμουνιστικού κινήματος πρέπει το προλεταριάτο νάχει στα χέρια του όλη την εξουσία, όλη τη δύναμη. Δεν θα μπορέσει ν’ ανατρέψει τον παληό κόσμο, όσο δε θα κατέχει αυτή τη δύναμη, όσο δε θάχει γίνει για ένα διάστημα κυ-ρίαρχη τάξη. Εννοείται πώς η αστική τάξη δε θα παραχωρήσει τη θέση της χωρίς πάλη. Γιατί κομμουνισμός συμβαίνει για το χάσιμο της παληάς της κυριαρχίας, χάσιμο της «ελευθερίας» της να ρου-φάει απ’ τον εργάτη τον ιδρώτα του και το αίμα του, χάσιμο των κερδών της, των τόκων της, των προσόδων της κτλ. Η κομμουνιστι-κή προλεταριακή επανάσταση, η κομμουνιστική μεταβολή της κοι-νωνίας σκουντάφτουνε κατά συνέπεια στη πιο μανιασμένη αντίστα-ση των εκμεταλλευτών. Το καθήκον λοιπόν της εργατικής εξουσίας είναι να τσακίσει αλύπητα αυτήν την αντίσταση. Και επειδή αυτή η αντίσταση θα είναι αναπόφευχτα πολύ σκληρή, θα χρειαστεί, η εξουσία του προλεταριάτου να είναι μια εργατική διχτατορία. «Δι-χτατορία» σημαίνει μια εξαιρετικά αυστηρή και πολύ αποφασιστική κυβέρνηση για την συντριβή των έχθρων της. Φυσικά, σε μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων δεν μπορεί να γίνεται λόγος για «ελευθερία» για όλους τους ανθρώπους. Η διχτατορία του προλεταριάτου είναι

62

ασυμβίβαστη με την ελευθερία της αστικής τάξης. Χρειάζεται ακρι-βώς για να στερήσει την αστική τάξη από την ελευθερία της, για να της δέσει τα πόδια και τα χέρια και να της αφαιρέσει κάθε δυνα-τότητα να χτυπήσει το επαναστατικό προλεταριάτο. Όσο μεγαλύτε-ρη είναι η αντίσταση της αστικής τάξης, τόσο πιο αποφασιστική και αμείλιχτη πρέπει να είναι η διχτατορία του προλεταριάτου.

Μόνο μετά την πλήρη συντριβή των εκμεταλλευτών, όταν η αντίσταση τους, θάχει τσακιστεί, όταν η αστική τάξη δεν θα είναι πια σε θέση να βλάψει την εργατική τάξη, η διχτατορία του προλε-ταριάτου θα μετριαστεί. Η παληά αστική τάξη θα διαλύεται λίγο - λίγο με το προλεταριάτο, το εργατικό κράτος θα σβύσει σιγά - σιγά και ολόκληρη η κοινωνία θα μεταβληθεί σε μια δίχως τάξεις κομ-μουνιστική κοινωνία.

Στη διχτατορία του προλεταριάτου που δεν είναι παρά ένας πρόσκαιρος θεσμός, τα μέσα παραγωγής δεν ανήκουν σ’ όλη ανε-ξαιρέτως την κοινωνία, μα αποκλειστικά και μόνο στο προλετα-ριάτο, στην κρατική του οργάνωση. Είναι η εργατική τάξη, δηλαδή η πλειοψηφία του πληθυσμού, που μονοπωλεί προσωρινά όλα τα μέσα παραγωγής. Να γιατί οι σχέσεις παραγωγής δεν είναι ακόμα ολότελα κομμουνιστικές. Η κοινωνία εξακολουθεί να είναι χωρι-σμένη σε τάξεις, εξακολουθεί να υπάρχει κυρίαρχη τάξη. Το προλε-ταριάτο υπάρχει ακόμα μονοπώληση από τη νέα αυτή τάξη όλων των μέσων παραγωγής, μια κρατική εξουσία (η εξουσία του προλε-ταριάτου) που υποτάσσει τους εχθρούς της. Στο μέτρο Όμως που συντρίβεται η αντίσταση των παληών καπιταλιστών, γαιοχτημόνων, αστών, στρατηγών και δεσποτάδων, το καθεστώς της προλεταρια-κής διχτατορίας. Το καθεστώς της προλεταριακής διχτατορίας γενι-κά γίνεται, χωρίς καμμιά επανάσταση, κομμουνισμός.

Η προλεταριακή διχτατορία δεν είναι μονάχα ένα όπλο για την συντριβή του εχθρού, είναι επίσης και ο μοχλός της οικονομικής με-ταβολής. Πρέπει με τη μεταβολή αυτή να αντικαταστήσουμε την ατομική ίδιοχτησία στα μέσα παραγωγής με την κοινωνική ίδιοχτη-σία· πρέπει να αφαιρέσουμε από την αστική τάξη («να απαλλο-τριώσουμε») τα μέσα παραγωγής και ανταλλαγής. Ποιος λοιπόν θα το κάνει αυτό και ποιος είναι υποχρεωμένος να το κάνει; Είναι φα-νερό πώς δεν είναι τα άτομα ακόμα κι’ αυτά που προέρχονται από το προλεταριάτο. Αν αυτό γινόταν από άτομα η ακόμα από ξεχωρι-στές ομάδες, θα είχαμε στην καλύτερη περίπτωση μια μοιρασιά και στη χειρότερη μια καθαρή ληστεία. Είναι λοιπόν φανερό πώς η

63

απαλλοτρίωση της αστικής τάξης πρέπει να πραγματοποιηθεί από την οργανωμένη δύναμη του προλεταριάτου. Κι’ αυτή ακριβώς η δύναμη είναι το προλεταριακό διχτατορικό κράτος.

Απ’ όλες τις μεριές ορθώνονται αντιρρήσεις για τη διχτατορία του προλεταριάτου. Έχουμε πρώτα - πρώτα τους αναρχικούς. Αυτοί λένε πώς αγωνίζονται ενάντια σε κάθε εξουσία, ενάντια σε κάθε κράτος, ενώ οι μπολσεβίκοι κομμουνιστές είναι υπέρ της εξουσίας των σοβιέτ. Και κάθε εξουσία είναι παραβίαση, περιορισμός της ελευθερίας. Γι’ αυτό πρέπει να ανατρέψουμε τους μπολσεβίκους, την εξουσία των σοβιέτ και τη διχτατορία του προλεταριάτου. Ούτε διχτατορία, ούτε κράτος! Έτσι μιλάνε οι αναρχικοί, νομίζοντας πώς είναι επαναστάτες. Στην πραγματικότητα, δεν βρίσκονται στ’ αρι-στερά, μα στα δεξιά των κομμουνιστών. Γιατί η διχτατορία; Για να δώσουμε το τελειωτικό χτύπημα στην κυριαρχία της αστικής τάξης, για να υποτάξουμε με τη βία (το λέμε ανοιχτά) τους εχθρούς του προλεταριάτου.

Η διχτατορία του προλεταριάτου είναι ένα τσεκούρι στα χέρια του προλεταριάτου. Εκείνος που δεν την θέλει, είναι που δειλιάζει μπρος στις αποφασιστικές πράξεις και φοβάται μήπως αδικήσει την αστική τάξη, αυτός δεν είναι επαναστάτης. Όταν η αστική τάξη θα έχει ολότελα νικηθεί, δεν θάχουμε πια ανάγκη από τη διχτατορία του προλεταριάτου. Μα όσο πρόκειται για μια θανάσιμη μάχη, το ιερό καθήκον της εργατικής τάξης συνίσταται στην πλήρη συντριβή των έχθρων της. Ανάμεσα στον κομμουνισμό και τον καπιταλισμό, χρειάζεται μια περίοδος προλεταριακής διχτατορίας.

Ενάντια στη διχτατορία ορθώνονται επίσης οι σοσιαλδημο-κράτες, ιδιαίτερα οι μενσεβίκοι. Στο παληό μας πρόγραμμα που το επεξεργαστήκαμε από κοινού με τους μενσεβίκους, αναφέρεται κατά γράμμα: «Απαραίτητος όρος για τη σοσιαλιστική επανάσταση είναι η διχτατορία του προλεταριάτου, δηλαδή η κατάχτηση από το προλεταριάτο της πολιτικής εξουσίας που θα του επιτρέψει να τσα-κίσει κάθε αντίσταση των εκμεταλλευτών». Αύτη η θέση υπο-γράφτηκε στα λόγια από τους μενσεβίκους. Μα όταν επρόκειτο να περάσουμε στη δράση άρχισαν να φωνάζουν ενάντια στην παραβία-ση των ελευθεριών της αστικής τάξης, ενάντια στην απαγόρευση των αστικών εφημερίδων, ενάντια στην «τρομοκρατία των μπολσε-βίκων» κτλ. Ωστόσο, ο ίδιος ο Πλεχάνωφ επιδοκίμαζε άλλοτε απόλυτα τα πιο αλύπητα μέτρα ενάντια στην αστική τάξη· έλεγε πώς μπορούσαμε να την στερήσουμε από το δικαίωμα ψήφου κτλ.

64

Σήμερα, όλα αυτά λησμονήθηκαν από τους μενσεβίκους που πέρα-σαν στο στρατόπεδο της αστικής τάξης.

Πολλοί άνθρωποι μας κάνουν τέλος παρατηρήσεις ηθικής τάξης. Λένε πώς σκεφτόμαστε σαν οττεντότοι. Ο Οττεντότος λέει: «Όταν κλέβω τη γυναίκα του γείτονα μου είναι καλό· όταν ο γείτο-νας μού κλέβει τη δικιά μου, είναι κακό.» Και οι μπολσεβίκοι, λένε, δεν ξεχωρίζουνε σε τίποτα απ’ αυτούς τους αγριανθρώπους, γιατί δε λένε: «Όταν η αστική τάξη καταπιέζει το προλεταριάτο, είναι κακό, όταν το προλεταριάτο καταπιέζει την αστική τάξη είναι καλό».

Όσοι μιλάνε έτσι δεν καταλαβαίνουνε καθόλου γιατί πρόκει-ται. Στους Οττεντότους υπάρχουν δυο ίσοι άνδρες που για τον ίδιο λόγο κλέβουν τις γυναίκες τους. Μα το προλεταριάτο και η αστική τάξη δεν είναι ίσοι. Το προλεταριάτο είναι μια τεράστια τάξη, ενώ η αστική τάξη δεν είναι παρά μια χούφτα άτομα. Το προλεταριάτο αγωνίζεται για την απολύτρωση ολόκληρης της ανθρωπότητας, η αστική τάξη για τη διατήρηση της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης των πολέμων το προλεταριάτο αγωνίζεται για τον κομμουνισμό, η αστική τάξη για τη διατήρηση του καπιταλισμού. Αν ο καπιταλι-σμός και ο κομμουνισμός ήτανε ένα και το ίδιο πράμα, τότε η αστι-κή τάξη και το προλεταριάτο θα μοιάζανε με τους Οττεντότους. Μα μονάχα το προλεταριάτο αγωνίζεται για ολόκληρο τον κόσμο: Κάθε τι που μπαίνει ανάμεσα στη μάχη είναι βλαβερό.

24. Ή κατάχτηση της πολιτικής εξουσίας.

Το προλεταριάτο πραγματοποιεί τη διχτατορία του με την κα-τάχτηση της πολιτικής εξουσίας. Μα τι είναι η κατάχτηση της εξου-σίας; Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι είναι τόσο απλό να αποσπάσεις την εξουσία από την αστική τάξη, σαν να πάρεις μια μπάλα από το ένα δίχτυ και να τη βάλλεις στο άλλο.

Ένας τέτοιος τρόπος να βλέπουμε τα πράματα είναι ολότελα λαθεμένος και με λίγη προσπάθεια θα δούμε πού βρίσκεται το λάθος.

Το κράτος είναι ο ρ γ ά ν ω σ η . Το αστικό κράτος είναι μια α σ τ ι κ ή οργάνωση μέσα στην οποία οι άνθρωποι παίζουν ορισμένους ρόλους: Στρατηγοί, που διαλέγονται ανάμεσα στους πλούσιους, είναι επί κεφαλής του στρατού, υπουργοί, το ίδιο πλού-σιοι, επί κεφαλής της διοίκησης κτλ. Όταν το προλεταριάτο αγωνί-ζεται για την εξουσία, ενάντια σε ποιόν αγωνίζεται; Προπαντός,

65

ενάντια στην αστική αυτή οργάνωση. Μα αν αγωνίζεται πραγματικά εναντίον της, το καθήκον του είναι να της καταφέρει χτυπήματα, να την κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι . Και επειδή η κυριώτερη δύναμη του κράτους βρίσκεται στο στρατό, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα, για να νική-σουμε την αστική τάξη, να υποσκάψουμε και να καταστρέψουμε τον αστικό σ τ ρ α τ ό . Οι Γερμανοί κομμουνιστές δε μπορούν να ανατρέψουν το Σάϊντμαν και το Νόσκε αν δεν καταστρέψουν προηγούμενα τη λευκή φρουρά τους. Όσο ο στρατός του αντίπαλου μένει άθιχτος, η επανάσταση δε μπορεί να νικήσει για να νικήσει η επανάσταση, πρέπει ο στρατός της αστικής τάξης να διαλυθεί και ν’ αποστειρωθεί. Γι’ αυτό, λόγου χάρη, η νίκη εναντίον του τσαρισμού δεν ήτανε παρά μερική καταστροφή του τσαρικού κράτους, μερική αποσύνθεση του στρατού· μονάχα η νίκη της Οχτωβριανής επα-νάστασης ολοκλήρωσε την καταστροφή της κρατικής μηχανής της προσωρινής κυβέρνησης και τη διάλυση του στρατού του Κερέν-σκυ.

Έτσι, η επανάσταση καταστρέφει την παληά εξουσία και δη-μιουργεί μια ν έ α . Είναι φανερό ότι στην καινούργια αυτή εξου-σία μπαίνουν ορισμένα απαραίτητα στοιχεία της παληάς, μα χρησι-μοποιούνται διαφορετικά. Κατάχτηση λοιπόν της κρατικής εξουσίας δε σημαίνει κατάχτηση της παληάς οργάνωσης, μα δημιουργία μιας καινούργιας οργάνωσης, της οργάνωσης της τάξης που νίκησε στην πάλη.

Το ζήτημα αυτό έχει τεράστια πραχτική αξία. Κατηγορούν λόγου χάρη τους Γερμανούς μπολσεβίκους (όπως κατηγορούσαν άλλοτε τους Ρώσους), ότι διαλύουν το στρατό και ότι ευνοούν την απειθαρχία, την ανυπακοή στους στρατηγούς κτλ. Μια τέτοια κατη-γορία φαίνονταν και φαίνεται ακόμα βαρειά σε πολλούς ανθρώπους. Και Όμως δεν έχει τίποτα το τρομερό. Έναν στρατό που βαδίζει ενάντια στους εργάτες με τις διαταγές των στρατηγών και των αστών, που είναι ωστόσο συμπατριώτες μας, έναν τέτοιο στρατό πρέπει να τον καταστρέψουμε, αλλοιώτικα είναι χαμένη η επα-νάσταση. Δεν έχουμε τίποτα να φοβούμαστε από την καταστροφή του α σ τ ι κ ο ύ στρατού και είναι τιμή στην επανάσταση να κα-ταστρέψει τον κρατικό μηχανισμό της αστικής τάξης. Όσο δε σπάζει η αστική πειθαρχία, η αστική τάξη είναι ανίκητη. Δεν μπο-ρούμε να θέλουμε τη συντριβή της, μ’ από τ’ άλλο μέρος να φο-βόμαστε μήπως της κάνουμε κακό.

66

25. Το κομμουνιστικό κόμμα και οι τάξεις στην καπιταλιστι-κή κοινωνία.

Για να μπορέσει να νικήσει το προλεταριάτο σε μια χώρα, πρέπει να είναι ενωμένο και οργανωμένο, νάχει το κόμμα του το κομμουνιστικό που να βλέπει καθαρά που οδηγεί ο καπιταλισμός, που να αντιλαμβάνεται σωστά την πολιτική κατάσταση και τα πραγ-ματικά. συμφέροντα της εργατικής τάξης, που να της εξηγάει αυτή την κατάσταση, να την ρίχνει στην πάλη και να την οδηγεί στη μάχη.

Ποτέ και κανένα κόμμα δε συγκέντρωσε στις γραμμές του όλα τα μέλη μιας τάξης: καμμιά τάξη δεν μπόρεσε να φτάσει ως τα σή-μερα σ’ ένα τέτοιο βαθμό συνείδησης.

Συνήθως σ’ ένα κόμμα μπαίνουν τα πιο προχωρημένα μέλη της τάξης, τα πιο συνειδητά, τα πιο θαρραλέα, τα πιο δραστήρια, τα πιο πεισματικά για την πάλη. Έτσι, το κόμμα είναι πάντοτε πολύ πιο ολιγάριθμο από την τάξη που υπερασπίζει. Μα ακριβώς επειδή το κόμμα υπερασπίζει την τάξη, παίζει συνήθως διευθυντικό ρόλο. Διευθύνει ολόκληρη την τάξη και η πάλη των τάξεων για την εξου-σία πέρνει τη μορφή μιας πάλης πολιτικής κομμάτων για την εξου-σία. Για να καταλάβουμε την φύση των πολιτικών κομμάτων πρέπει να εξετάσουμε την κατάσταση των διαφόρων τάξεων της καπιταλι-στικής κοινωνίας. Η κατάσταση αυτή καθορίζει τα ταξικά συμφέρο-ντα που η υπεράσπιση της αποτελεί ακριβώς το κυριώτερο καθήκον των πολιτικών κομμάτων.

Ο ι γ α ι ο χ τ ή μ ο ν ε ς . - Στην πρώτη περίοδο της κα-πιταλιστικής εξέλιξης, η γεωργία στηρίζεται πάνω στην εργασία των μισοσκλάβων χωρικών. Οι γαιοχτήμονες τους έδιναν τη γη για την οποία πληρώνανε νοίκι, είτε σε είδος (λ.χ. το μισό της παραγω-γής, μισακά), είτε σε χρήμα. Η τάξη των γαιοχτημόνων ενδιαφέρο-νταν να μη φεύγουν οι χωρικοί στις πόλεις, αντιτίθενται σε κάθε νε-ωτερισμό, για να διατηρεί στο χωριό σχέσεις μισοδουλειάς, γι’ αυτό ήταν ενάντια στην ανάπτυξη της βιομηχανίας. Οι γαιοχτήμονες αυ-τοί που κατείχαν τα παληά χτήματα των ευγενών, στο μεγαλύτερο τους μέρος δεν ασχολούτανε οι ίδιοι με την εκμετάλλευση της γης και ζούσαν σαν παράσιτα από την δουλειά των άλλων. Γι’ αυτό τα κόμματα των γαιοχτημόνων ήταν ανέκαθεν και εξακολουθούν να εί-ναι τα στηρίγματα της πιο μαύρης αντίδρασης: αγωνίζονται παντού για την παλινόρθωση του παληού καθεστώτος με την κυριαρχία των

67

γαιοχτημόνων και του τσάρου, με την πρωτοκαθεδρία των ευγενών και την πλήρη υποδούλωση των χωρικών και εργατών. Αυτά είναι τα συντηρητικά η πιο σωστά αντιδραστικά κόμματα.

Επειδή οι στρατιωτικοί όλων των εποχών έχουν βγει από τις τάξεις των ευγενών, δεν είναι καθόλου εκπληχτικό ότι το κόμμα των γαιοχτημόνων βρίσκεται σε άριστες σχέσεις με τους στρατη-γούς και τους ναυάρχους. Κι’ αυτό συμβαίνει σ’ όλες τις χώρες.

Μπορούμε να αναφέρουμε τους «γιούνκερς» (Πρώσσους με-γαλογαιοχτήμονές), από τους οποίους διαλέγουν το σώμα των αξιω-ματικών. Μπορούμε να αναφέρουμε επίσης τους Ρώσους ευγενείς που τους αντιπροσώπους τους στη Δούμα τους αποκαλούσανε «άγριους» και «αγριοβούβαλα». Το υπουργικό συμβούλιο του τσάρου αποτελείται, στο μεγαλύτερο του μέρος, από αντιπρόσω-πους αυτής της τάξης. Οι μεγαλογαιοχτήμονες αυτοί που άνηκαν σε παληές οικογένειες, κομήτες, πρίγκηπες κτλ. κτλ. είχανε άλλοτε στην κατοχή τους χιλιάδες δουλοπάροικους. Στη Ρωσία υπήρχανε πολλά κόμματα γαιοχτημόνων: η Ένωση του Ρωσικού λαού, οι εθνι-κιστές (Κρουπένσκυ), οι Οχτωβριστές της δεξιάς κλπ.

Η κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ί α . - Το συμφέρο της είναι να βγάζει από «την εθνική βιομηχανία» το μεγα-λύτερο κέρδος, δηλαδή τη ρουφηγμένη απ’ την εργατική τάξη υπε-ραξία. Είναι φανερό ότι τα συμφέροντα της δεν μπερδεύονται εντε-λώς με τα συμφέροντα των γαιοχτημόνων, όταν το κεφάλαιο διεισ-δύει στο χωριό, καταστρέφει εκεί την παληά κατάσταση πραγμάτων τραβάει μαζί του το χωρικό στην πόλη, όπου δημιουργεί ένα τε-ράστιο προλεταριάτο, γεννάει στο χωριό καινούργιες ανάγκες, οι άλλοτε ειρηνικοί χωριάτες, αρχίζουν να γίνονται «ταραχοποιοί». Όλοι αυτοί οι νεωτερισμοί δεν αρέσουνε στους γαιοχτήμονες. Αντί-θετα, για την καπιταλιστική μπουρζουαζία είναι το εχέγγυο της ευη-μερίας της. Όσο περισσότερους χωρικούς τραβάει η πόλη, όσο πιο άφθονη γίνεται η εργατική δύναμη στην υπηρεσία των καπιταλι-στών, τόσο και λιγώτερο θα πληρωθεί. Όσο περισσότερο διαλύεται το χωριό, όσο περισσότερα είναι τα μικροαφεντικά πούχουν σταμα-τήσει να παράγουνε για δικιά τους χρήση, όσο γρηγορώτερα εξαφα-νίζεται η παληά τάξη πραγμάτων όπου το χωριό έβγαζε ό,τι χρεια-ζότανε, τόσο περισσότερο πλουταίνουν οι αγορές για τα βιομηχανι-κά προϊόντα, και τόσο περισσότερο το κέρδος της καπιταλιστικής τάξης μεγαλώνει.

68

Μα γιατί η αστική τάξη γκρινιάζει με τούς π α λ η ο ύ ς γαιοχτήμονες, γιατί υπάρχουν και καπιταλιστές γαιοχτήμονες που καλλιεργούν οι ίδιοι με τη βοήθεια της μισθωτής εργασίας και των μηχανών. Και επειδή τα συμφέροντα τους τούς φέρνουν πολύ κοντά με την αστική τάξη, μπαίνουν γενικά στα κόμματα της μεγαλο-μπουρζουαζίας. Και φυσικά η πάλη τους στρέφεται κυρίως εναντίον της εργατικής τάξης. Όταν η εργατική τάξη παλεύει αποκλειστικά η σχεδόν αποκλειστικά ενάντια στους γαιοχτήμονες, η αστική τάξη παρακολουθεί με ευμένεια (λ. χ. στη Ρωσία, από το 1904 ως τον Οχτώβρη του 1905). Μα όταν αρχίζουν οι εργάτες να καταλαβαί-νουν το κομμουνιστικό τους συμφέρον και ορθώνονται ενάντια στην αστική τάξη, τότε κανείς δεν συμμαχεί με τούς γαιοχτήμονες ενάντια στους εργάτες. Σ’ όλες τις χώρες σήμερα τα κόμματα της καπιταλιστικής μπουρζουαζίας (που ονομάζονται φιλελεύθερα κόμ-ματα) διεξάγουν μια λυσσασμένη πάλη ενάντια στο επαναστατικό προλεταριάτο. Και αποτελούν το πολιτικό γενικό επιτελείο της αντεπανάστασης.

Η μ ι κ ρ ο α σ τ ι κ ή τ ά ξ η τ ω ν π ό λ ε ω ν κ α ι ο ι μ ι κ ρ ο α σ τ ο ί δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι . - Αποτελείται από τούς χειροτέχνες, τούς μικροεπαγγελματίες, τούς διανοούμε-νους μικροϋπάλληλους και τούς κατώτερους δημόσιους υπάλλη-λους. Γενικά δεν είναι τάξη, μα μια πάρα πολύ ανομοιογενής μάζα. Όλα αυτά τα στοιχεία, που λίγο - πολύ εκμεταλλεύονται από το κε-φάλαιο, δουλεύουν συχνά πάνω από τις δυνάμεις τους. Πολλοί χάνονται στην πορεία της καπιταλιστικής εξέλιξης, οι συνθήκες της δουλειάς τους είναι τέτοιες που οι περισσότεροι τους δε λογα-ριάζουν την απελπιστική τους κατάσταση κάτω από το καπιταλιστι-κό καθεστώς. Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν χειροτέχνη. Δου-λεύει σα βόδι. Το κεφάλαιο τον εκμεταλλεύεται με διάφορους τρόπους, τον εκμεταλλεύεται ο τοκογλύφος, τον εκμεταλλεύεται το μεγάλο κατάστημα που γι’ αυτό δουλεύει κτλ. Μα θέλει να περ-νιέται για μικροεργοδότης: δουλεύοντας με δικά του εργαλεία, είναι φαινομενικά «ανεξάρτητος» (αν και στην πραγματικότητα είναι πια-σμένος απ’ όλες τις μεριές μέσα στον αράχνινο ιστό του καπιταλι-σμού)· ελπίζει πάντα να «καταφέρει» με τις δικές του δυνάμεις («όταν θα φτιάξουν οι δουλειές του, σκέφτεται συνεχώς να κάνει αυτό και κείνο»)· θέλει ν’ ανακατώνεται όχι με τούς εργάτες που δεν του αρέσει να τούς μιμείται μα με τούς εργοδότες, γιατί ελπίζει βαθειά μέσ’ την ψυχή του να γίνει κι’ αυτός μια μέρα εργοδότης.

69

Να γιατί, παρ’ όλο που είναι φτωχός σαν ποντικός εκκλησιάς, είναι πιο κοντά στους εκμεταλλευτές του παρά στην εργατική τάξη. Τα μικροαστικά κόμματα περνούν συχνά την ετικέττα «ριζοσπαστικό», «δημοκρατικό», καμμιά φορά και «σοσιαλιστικό» κόμμα. Είναι πολύ δύσκολο να βγάλουν τον μικροεργοδότη από την πλάτη του, αυτό δεν είναι «λάθος» του, είναι δυστυχία του.

Στη Ρωσία, τα μικροαστικά κόμματα φοράγανε περισσότερο από οπουδήποτε άλλου τη σοσιαλιστική μάσκα: όπως οι «Λαϊκοί σοσιαλιστές», οι «σοσιαλεπαναστάτες», οι «μενσεβίκοι». Πρέπει να σημειώσουμε άλλωστε ότι οι σοσιαλεπαναστάτες στηρίζονται κυρί-ως στα μεσαία στοιχεία της αγροτιάς και στους εκμεταλλευτές.

Ο ι χ ω ρ ι κ ο ί . Οι χωρικοί καταλαβαίνουν στο χωριό μια θέση ανάλογη με την μικροαστική τάξη της πόλης. Για να μιλή-σουμε καθαρά ούτε κι’ αυτοί αποτελούνε τάξη· γιατί κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα κομματιάζονται συνεχώς. Μέσα από κάθε χωριό, ορισμένοι φεύγουν ψάχνοντας να βρουν δουλειά και γίνονται τελικά προλετάριοι, ενώ άλλοι γίνονται εκμεταλλευτές. Οι μεσαίοι χωρικοί αποτελούν επίσης ένα στοιχείο πολύ ασταθές: ορισμένοι απ’ αυτούς καταστρέφονται, κι’ αφού γίνουν πρώτα «χωρικοί χωρίς άλογο», γίνονται κατόπιν υπηρέτες, εργάτες γης, χειροτέχνες η ερ-γοστασιακοί εργάτες άλλοι καλλιτερεύουν σιγά - σιγά την οικονομι-κή τους κατάσταση, αγοράζουν χτήματα, μηχανές, περνούν αν-θρώπους, με δυο λόγια γίνονται επιχειρηματίες καπιταλιστές. Η αγροτιά δεν αποτελεί λοιπόν τάξη. Πρέπει να την ξεχωρίσουμε του-λάχιστο σε τ ρ ε ι ς ο μ ά δ ε ς : την αγροτική μπουρζουαζία, που εκμεταλλεύεται τη μισθωτή δουλειά· τούς μεσαίους χωρικούς, που εργάζονται οι ίδιοι χωρίς να εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργα-σία, και τέλος τούς προλετάριους και μισοπρολετάριους.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι οι τρεις αυτές ομάδες, ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση, παίρνουν και διαφορε-τική θέση στην πάλη ανάμεσα στο προλεταριάτο και τη μπουρζουα-ζία. Οι εύποροι χωρικοί είναι συνήθως σύμμαχοι της μπουρζουαζίας και πολύ συχνά ακόμα και των μεγαλογαιοχτημόνων (στη Γερμανία λ.χ. Οι πλούσιοι χωρικοί μπαίνουν στα ίδια κόμματα με τούς πα-πάδες και τούς γαιοχτήμονες, το ίδιο στην Ελβετία, στην Αυστρία και εν μέρει στη Γαλλία στη Ρωσία, οι εύποροι χωρικοί υποστήρι-ξαν κι’ όλας στα 1918 όλες τις αντιεπαναστατικές συνωμοσίες). Τα προλεταριακά και μισοπρολεταριακά στρώματα υποστηρίζουνε φυ-σικά τους εργάτες στην πάλη τους εναντίον της μπουρζουαζίας και

70

των εύπορων χωρικών. Όσον άφορα το «μεσαίο χωρικό», το πράγ-μα είναι πολύ μπερδεμένο.

Αν οι μεσαίοι χωρικοί καταλάβαιναν πώς δεν υπάρχει καμμιά διέξοδος για τους περισσότερους τους κάτω απ’ το καπιταλιστικό σύστημα, πώς μόνο ορισμένοι απ’ αυτούς μπορούν να γίνουνε «ψηλά καπέλλα» του χωριού ενώ όλοι οι άλλοι είναι καταδικα-σμένοι σε μια άθλια ζωή, τότε όλοι τους θα υποστηρίξουν αποφασι-στικά τους εργάτες. Μα η δυσκολία βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι μεσαίοι χωρικοί, όπως και οι χειροτέχνες και η μικροαστική τάξη των πόλεων, που έχουν τελευταία (φαινομενικά μόνον) πλουτίσει. Μα από τ’ άλλο μέρος, καταπιέζονται απ’ τον καπιταλιστή, τον το-κογλύφο, το γαιοχτήμονα. Να γιατί οι περισσότεροι τους παλεύουνε ανάμεσα στο προλεταριάτο και την μπουρζουαζία. Δεν μπορούνε να δεχτούνε την εργατική άποψη και από τ’ άλλο μέρος φοβούνται τον μεγαλογαιοχτήμονα σαν τη φωτιά.

Αυτό πιστοποιείται σε μας εδώ στη Ρωσία με μια ιδιαίτερη οξύτητα. Οι μεσαίοι χωρικοί υποστηρίζουν τους εργάτες ενάντια στο μεγαλογαιοχτήμονα και τον εύπορο χωρικό, κατόπιν Όμως από φόβο μήπως η «κομμούνα» χειροτερέψει την οικονομική τους κα-τάσταση, βάδισαν ενάντια στους εργάτες. Οι εύποροι χωρικοί κα-τάφεραν να τους παρασύρουν, μα όταν ο κίνδυνος του μεγαλογαιο-χτήμονα (Ντενίκιν Κολτσάκ) ξανάγινε απειλητικός, άρχισαν πάλι να υποστηρίζουν τους εργάτες.

Η ίδια κατάσταση στην πάλη των κομμάτων. Οι μεσαίοι χωρι-κοί πήγαιναν πότε με το εργατικό κόμμα (μπολσεβίκοι) πότε με το κόμμα των ευπόρων χωρικών και των μεγαλογαιοχτημόνων (σοσια-λεπαναστάτες).

Η ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η (το προλεταριάτο), δεν έχει τίπο-τα να χάσει εξόν τις αλυσίδες της. Δεν υπόκειται μονάχα στην εκμε-τάλλευση των καπιταλιστών, μα (όπως τόχουμε κι’ όλας παρατηρή-σει), η πορεία της καπιταλιστικής εξέλιξης την μεταβάλλει σε μια δύναμη ισχυρή, ομοιογενή, συνηθισμένη να δουλεύει και ν’ αγωνί-ζεται από παντού. Να γιατί η εργατική τάξη είναι η πιο προοδευτική τάξη της καπιταλιστικής κοινωνίας, και το κόμμα της το

πιο προοδευτικό, το πιο επαναστατικό κόμμα που μπορεί να υπάρξει.

Είναι φυσικό επίσης το κόμμα αυτό νάχει για σκοπό την κομ-μουνιστική επανάσταση. Και για να πετύχει αυτό το σκοπό, το κόμ-

71

μα του προλεταριάτου πρέπει να ξέρει να μη σ υ ν θ η κ ο λ ο -γ ε ί . Δεν πρόκειται να κάνει νταραβέρι με την αστική τάξη, μα να την ανατρέψει και να τσακίσει την αντίσταση της. Πρέπει να «αποκαλύπτει το αγεφύρωτο χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στα συμ-φέροντα των εκμεταλλευτών και των εκμεταλλευμένων» (έτσι μι-λούσε το παληό μας πρόγραμμα, υπογραμμένο επίσης από τους μεν-σεβίκους που δυστυχώς τόχουν ολότελα ξεχάσει και κάνουν τώρα τα γλυκά μάτια στην αστική τάξη).

Ποια θέση όμως πρέπει να πάρει το κόμμα μας απέναντι στη μικροαστική τάξη;

Ύστερα απ’ όσα είπαμε πιο πάνω, η θέση μας είναι ολοκάθα-ρη. Πρέπει με όλους τους τρόπους να τους αποδείξουμε πώς κάθε ελπίδα για μια καλύτερη ζωή κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα είναι ψευτιά και χίμαιρα. Πρέπει ακούραστα να εξηγούμε στο με-σαίο χωρικό, πώς οφείλει να περάσει αποφασιστικά στο στρατόπεδο του προλεταριάτου, να παλαίψει στο πλευρό του, ενάντια σ’ όλες τις δυσκολίες. Οφείλουμε να δείξουμε ότι η νίκη της αστικής τάξης, θα ωφελούσε μονάχα τους εύπορους χωρικούς, που μεταβάλλονται σε καινούργιους γαιοχτήμονες. Κοντολογής, πρέπει να καλέσουμε όλους τους εργαζόμενους σε μια συμμαχία με το προλεταριάτο, που να τους τοποθετεί στην άποψη της εργατικής τάξης. Η μικροαστική τάξη και οι μεσαίοι χωρικοί είναι γεμάτοι προλήψεις που οφείλο-νται στις συνθήκες της ζωής τους. Καθήκον μας είναι να τους εξη-γήσουμε τα πράγματα όπως είναι και πώς η κατάσταση του χωριάτη και του μικροκαλλιεργητή είναι στο καπιταλιστικό σύστημα χωρίς ελπίδα. Ο χωρικός στο καπιταλιστικό σύστημα θάχει πάντα στη ράχη του το γαιοχτήμονα και μονάχα μετά τη νίκη και τη στερέωση της προλεταριακής εξουσίας θα μπορέσει να φτιάξει τη ζωή του πάνω σε νέες βάσεις. Και επειδή μονάχα το προλεταριάτο μπορεί να νικήσει με την αλληλεγγύη του και την οργάνωση του και χάρις σ’ ένα ισχυρό και αποφασιστικό κόμμα, πρέπει να καλέσουμε στις γραμμές του όλους τους εργαζόμενους που θέλουν μια καινούργια ζωή και που μάθανε να σκέφτονται, να ζουν και ν’ αγωνίζονται σαν προλετάριοι.

Το παράδειγμα της Γερμανίας και της Ρωσίας μας δείχνει τη σπουδαιότητα ενός αποφασιστικού και μαχητικού κόμματος. Στη Γερμανία, όπου το προλεταριάτο ήτανε πολύ εξελιγμένο, δεν υπήρ-χε, εν τούτοις, πριν τον πόλεμο, ένα μαχητικό κόμμα της εργατικής τάξης σαν το κόμμα των Ρώσων μπολσεβίκων. Μόνο κατά τη διάρ-

72

κεια του πολέμου οι σύντροφοι Καρλ, Λήμπνεχτ, Ρόζα Λούξε-μπουρκγ και άλλοι άρχισαν να οργανώνουν ένα πραγματικό κομ-μουνιστικό κόμμα. Να γιατί το 1918 - 1919, οι Γερμανοί εργάτες, παρ’ όλες τους τις εξεγέρσεις, δε μπόρεσαν να νικήσουν την αστική τάξη. Στη Ρωσία αντίθετα υπήρχε ένα πραγματικό ταξικό κόμμα το κόμμα μας. Χάρις σ’ αυτό το κόμμα, το Ρωσικό προλεταριάτο κα-θοδηγήθηκε σωστά και παρ’ όλες τις δυσκολίες, στάθηκε το πρώτο προλεταριάτο που μπόρεσε να παρουσιάσει μια τέτια ενότητα και να νικήσει τόσο γρήγορα. Το κόμμα μας, από την άποψη αυτή, μπο-ρεί να χρησιμεύσει για παράδειγμα στα άλλα κομμουνιστικά κόμμα-τα. Η συνοχή του και η πειθαρχία του είναι γνωστή σ’ όλο τον κόσμο. Είναι πραγματικά το πιο μαχητικό κόμμα, το κόμμα που κα-τευθύνει την προλεταριακή επανάσταση.

73

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV

ΠΩΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

(Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ, Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ)

26. ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. - 27. Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙ-ΣΜΟΣ. - 28. Ο ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟΣ. - 29. Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1914 - 1918. - 30. Ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙ-ΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ. - 31. Η ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙ-ΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ. - 32. Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕ-ΜΟΣ. - 33. ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕ-ΜΟΥ. - 34. Ή ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ, Ή ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ.

26. Το χρηματιστικό κεφάλαιο.

Είδαμε προηγούμενα πώς ανάμεσα στους επιχειρηματίες διε-ξάγεται μια λυσσασμένη και αδιάκοπη πάλη γύρω από τον αγορα-στή. Και πώς σ’ αυτή την πάλη θριαμβεύουν πάντα οι μεγάλοι επι-χειρηματίες. Οι μικροί καπιταλιστές μειονεχτούν και νικώνται, ενώ το κεφάλαιο και η παραγωγή συγκεντρώνεται στα χέρια των πιο με-γάλων καπιταλιστών (συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση του κε-φαλαίου). Γύρω από το 1880, το κεφάλαιο ήτανε κιόλας ισχυρά συ-γκεντρωποιημένο. Ξεπηδήσανε τότε, στη θέση των παληών ατομι-κών επιχειρηματιών, μετοχικές εταιρίες που ήτανε, εννοείται, εται-ρίες καπιταλιστών. Τι είναι αυτές οι εταιρίες; Ποια είναι η προέλευ-ση τους; Η απάντηση δεν είναι και τόσο δύσκολη. Κάθε καινούργια επιχείρηση ώφειλε να διαθέτει από την ίδρυση της ένα αρκετά με-γάλο κεφάλαιο. Μια επιχείρηση μ’ αδύνατα οικονομικά είχε πολύ λίγες πιθανότητες να ζήσει, γιατί ήτανε στενά περικυκλωμένη από ισχυρούς ανταγωνιστές, τους μεγαλοβιομήχανους. Αν δεν ήθελε να χαθεί, μα να ζήσει και να ευημερήσει, ώφειλε η καινούργια αυτή επιχείρηση, από τα πρώτα της βήματα, να είναι γερά οργανωμένη· πράγμα που δε θα το μπορούσε παρά μονάχα όταν διέθετε, στην πρώτη κρούση, μεγάλα κεφάλαια. Αυτή είναι η καταγωγή της μετο-χικής εταιρίας. Χαραχτηρίζεται από το γεγονός, ότι ορισμένοι μεγα-λοκεφαλαιούχοι εκμεταλλεύονται τα κεφάλαια των μικρών κεφα-λαιούχων, ακόμα και τις μικρές οικονομίες των μη κεφαλαιούχων

74

(ιδιωτικών υπαλλήλων, χωρικών, δημοσίων υπαλλήλων κλπ.). Βάζει ο καθένας ένα η περισσότερα μέρη και πέρνει σ’ αντάλλαγμα ένα η περισσότερα κομματάκια χαρτί, μια η περισσότερες «μετοχές» που του δίνουν το δικαίωμα να παίρνει ένα μέρος από τα έσοδα. Η τέτια συσσώρευση καταθέσεων, δημιουργεί μονομιάς ένα ισχυρό μετοχικό κεφάλαιο.

Όταν εμφανίστηκαν για πρώτη φορά οι μετοχικές εταιρίες, ορισμένοι αστοί επιστήμονες και μαζί τους οι συμφιλιωτές σοσιαλι-στές, διακηρύξανε πώς μια καινούργια εποχή άρχιζε, πώς το κε-φάλαιο δε θάφερνε την κυριαρχία μιας φούχτας από καπιταλιστές, μα πώς αντίθετα ο κάθε υπάλληλος θα μπορούσε, με τις οικονομίες του, ν’ αγοράσει μια μετοχή και να γίνει κεφαλαιούχος. Το κε-φάλαιο θα γινότανε έτσι ολοένα και πιο δημοκρατικό και η διαφορά ανάμεσα στον κεφαλαιούχο και τον εργάτη θα εξαφανίζονταν χωρίς επανάσταση.

Όλα αυτά δεν ήτανε παρά αστικά. Έγινε ακριβώς το αντίθετο. Οι μεγαλοκεφαλαιούχοι εξακολούθησαν να εκμεταλλεύονται τους εργάτες για τους δικούς τους σκοπούς και η συγκεντρωποίηση του κεφαλαίου προχώρησε ακόμα πιο γρήγορα από πριν, γιατί η πάλη πέρασε ανάμεσα στις μεγάλες μετοχικές εταιρίες.

«Είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί οι μεγαλοκαπιταλιστές μέτοχοι κάνανε τους μικρούς μετόχους βοηθούς τους. Ο μικρός μέτοχος, που κατοικεί τις περισσότερες φορές σε μια απομακρυ-σμένη πόλη δε μπορεί να κάνει, εκατοντάδες χιλιόμετρα για να πα-ρακολουθήσει τη γενική συνέλευση των μετόχων. Μα κι’ όταν ακόμα είναι πάρων, δεν είναι οργανωμένος. Αντίθετα, οι μεγάλοι μέτοχοι, που είναι οργανωμένοι και ξέρουνε τι θέλουν, φτάνουν εύ-κολα στους σκοπούς τους. Η πείρα δείχνει πώς φτάνει νάχεις το ένα τρίτο από τις μετοχές για να είσαι απόλυτος κύριος της επιχείρησης».

Μα η συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση του κεφαλαίου δεν σταματάει εδώ. Τα τελευταία χρόνια είδαμε να εμφανίζονται, στη θέση των μικρών ατομικών επιχειρήσεων και των μετοχικών εται-ριών, εταιρίες καπιταλιστικών ενώσεων, συνδικάτα (ή κάρτελ) και τραστ. Ας υποθέσουμε ότι σ’ ένα παραγωγικό κλάδο, λ.χ. στην υφα-ντουργία η στην μεταλλουργία, οι μικροί καπιταλιστές έχουν ήδη εξαφανιστεί. Δε μένουν παρά πεντέξι τεράστιες επιχειρήσεις που παράγουνε σχεδόν όλα τα εμπορεύματα αυτού του κλάδου. Τότε έρ-

75

χονται σε σύγκρουση, ο συναγωνισμός τους κάνει να ρίχνουν τις τι-μές τους, πράμα πούχει σαν αποτέλεσμα να λιγοστέψουν τα κέρδη τους. Ας υποθέσουμε τώρα ότι μερικές απ’ αυτές τις επιχειρήσεις εί-ναι πιο ισχυρές από τις άλλες, θα συνεχίσουν την πάλη ώσπου οι πιο αδύνατοι να καταστραφούν. Ας παραδεχτούμε Όμως ότι όλες τους έχουνε •πάνω κάτω τις ίδιες δυνάμεις: έχουνε την ίδια παραγωγική δύναμη, τον ίδιο αριθμό εργατών, τις ίδιες μηχανές, το ίδιο κόστος. Τι θα συμβεί; Ή πάλη δε θα δώσει τη νίκη σε καμμιά· θα εξαντλήσει το ίδιο όλες τις επιχειρήσεις, θα περιορίσει όλων τα κέρδη. Τότε οι καπιταλιστές θα καταλήξουνε σε τούτο το συμπέρασμα: «Γιατί λοι-πόν να ξεφτυλίζουμε αναμεταξύ μας τις τιμές; Δε θάτανε καλύτερο να ενωθούμε και να ξεγυμνώσουμε από κοινού τον κόσμο; Αν ενω-θούμε δε θάχουμε πια συναγωνισμό, όλα τα εμπορεύματα θάναι στα χέρια μας και θα μπορούμε να ανεβάζουμε τις τιμές όποτε θέλουμε». Έτσι γεννιούνται οι καπιταλιστικές ενώσεις: Τ α σ υ ν δ ι κ ά τ α κ α ι τ α τ ρ α σ τ .

Τα συνδικάτα (ή κάρτελ) ξεχωρίζουνε από τα τραστ. Όταν οι καπιταλιστές φτιάχνουν ένα συνδικάτο, κλείνουνε σύμβαση ανάμε-σα τους πώς δε θα πουλήσουν κάτω από μια ορισμένη τιμή και πώς θα μοιραστούνε τις παραγγελίες η τις αγορές («εσύ θα πουλήσεις εκεί κι’ εγώ εδώ» κλπ.). Αλλά η διοίκηση του συνδικάτου δε μπορεί να κλείσει καμμιά από τις συμβαλλόμενες επιχειρήσεις: Κάθε μια από τις επιχειρήσεις αποτελεί τμήμα της ένωσης, διατηρώντας ωστόσο κάποια ανεξαρτησία. Στο τ ρ α σ τ αντίθετα οι επιχειρή-σεις ενώνονται τόσο στενά που χάνουνε σχεδόν την ανεξαρτησία τους: η διοίκηση ενός τραστ μπορεί να κλείσει ένα εργοστάσιο, να το μετατρέψει, να το μεταφέρει άλλου, αν αυτό συμφέρει στο τραστ. Ο ιδιοχτήτης αυτός της επιχείρησης εξακολουθεί βέβαια να παίρνει τα κέρδη του, που μεγαλώνουν μάλιστα, όλα Όμως διευθύ-νονται από τη στενή και συνεχτική ένωση των καπιταλιστών, το τραστ.

Τα συνδικάτα και τα τραστ κυριαρχούν σχεδόν ολότελα πάνω στην αγορά. Δε φοβούνται από κανένα συναγωνισμό, γιατί τον έχουν ολότελα καταργήσει και αντικαταστήσει από το καπιταλιστι-κό μονοπώλιο, δηλαδή από την κυριαρχία του τραστ.

Έτσι η συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση του κεφαλαίου διώχνει σιγά - σιγά το συναγωνισμό. Ο συναγωνισμός καταβροχθί-ζει ο ίδιος τον εαυτό του, αφού όσο πιο πολύ μεγάλωνε τόσο και πιο γρήγορα προχωρούσε η συγκεντρωποίηση και τόσο πιο γρήγορα

76

επίσης καταστρέφονται οι πιο αδύνατοι καπιταλιστές. Στο τέλος, η συγκέντρωση του κεφαλαίου πιστώνει η ίδια το συναγωνισμό που την έχει γεννήσει. Το ελεύθερο παιχνίδι της αγοράς, δηλαδή ο συνα-γωνισμός, αντικατασταίνεται από την κυριαρχία των μονοπωλη-μένων επιχειρήσεων, από τα τραστ και τα συνδικάτα.

«Φτάνουν μερικά παραδείγματα για να εχτιμήσουμε τη γι-γάντια δύναμη των τραστ και των συνδικάτων. Το 1900 στις Ενω-μένες Πολιτείες η αναλογία των συνδικάτων ήτανε στην υφαντουρ-γία πάνω από τα 50%, στα ορυχεία 54%, στην χαρτοποιία 60%, στη μεταλλουργία (έξω από το ατσάλι) 84%, στην παραγωγή του σιδή-ρου και του ατσαλιού 84%, στη χημική παραγωγή 81%, κλπ. Περιτ-τό να πούμε ότι σήμερα η αναλογία τους μεγάλωσε εξαιρετικά. Πραγματικά ολόκληρη η αμερικανική παραγωγή είναι τώρα συγκε-ντρωμένη σε δύο τραστ: Το τραστ του πετρελαίου και τα τραστ του ατσαλιού. Κι' απ’ τα δυο αυτά τραστ έξαρτιώνται όλα τ’ άλλα.

»Κατά το 1923 στη Γερμανία, 92,6% απ’ την παραγωγή του κάρβουνου στο λεκανοπέδιο του Ρουρ, ήτανε στα χέρια ενός μο-νάχα συνδικάτου. Το συνδικάτο του ατσαλιού έβγαλε σχεδόν τα μισά από τη γερμανική παραγωγή ατσαλιού. Το τραστ της ζάχαρης έβγαζε το 70% σχεδόν της εσωτερικής αγοράς και τα 80% της εξω-τερικής. Ακόμα και στη Ρωσία μια ολόκληρη σειρά κλάδων βρίσκο-νταν ήδη κάτω από τον πλήρη έλεγχο των συνδικάτων. Το συνδι-κάτο Προντουγκόλ έβγαζε τα 60% από το κάρβουνο του Ντόνετς, το συνδικάτο Προνταμέτζ τα 85% έως 93% της μεταλλουργικής πα-ραγωγής το συνδικάτο Κρούλι ατά 60%τού λευκοσιδήρου. Το συν-δικάτο Πρόντβαγκον είχε συγκεντρώσει τις 14 από τις 16 οικοδομι-κές επιχειρήσεις το συνδικάτο του χαλκού τα 90% το συνδικάτο της ζάχαρης ολόκληρη την παραγωγή της κλπ. Σύμφωνα με τους υπολο-γισμούς ενός Ελβετού επιστήμονα, στις αρχές του 20ού αιώνα τα μισά κεφάλαια ολόκληρου του κόσμου βρίσκονται κι’ όλας στά χέρια των συνδικάτων και των τραστ».

Τα συνδικάτα και τα τραστ δεν συγκεντρώνουν μόνο ομοει-δείς επιχειρήσεις. Βλέπουμε να εμφανίζονται ολοένα και περισσότε-ρα τραστ που αγκαλιάζουν ταυτόχρονα πολλούς βιομηχανικούς κλάδους. Πώς έγινε αυτό;

Όλοι οι κλάδοι της παραγωγής συνδέονται κυρίως αναμεταξύ τους με την αγορά και με την πώληση. Ας πάρουμε την εξόρυξη του σιδηρομεταλλεύματος και του κάρβουνου, που χρησιμοποιείται για

77

πρώτες ύλες στα χυτήρια και στα εργοστάσια μεταλλουργίας. Με τη σειρά τους τα εργοστάσια αυτά θα βγάλουν λ.χ. μηχανές. Οι μηχα-νές αυτές θα χρησιμεύσουν σα μέσα παραγωγής σε μια σειρά από άλλους κλάδους κτλ. κτλ.

Ας υποθέσουμε τώρα πώς έχουμε στην κατοχή μας ένα χυτή-ριο σιδήρου. Αγοράζει σιδηρομετάλλευμα και κάρβουνο που ενδια-φέρεται να το αγοράσει σε φτηνή τιμή. Μα αν το μετάλλευμα και το κάρβουνο βρίσκονται στα χέρια ενός άλλου συνδικάτου;

Θ’ αρχίσει τότε ανάμεσα στα δύο αυτά συνδικάτα μια πάλη που θα τελειώσει είτε με την νίκη του ενός πάνω στο άλλο, είτε με την συγχώνευση τους. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, εμφα-νίζεται ένα καινούργιο συνδικάτο που ενώνει και τους δυο κλάδους μαζύ. Κατ’ αυτό τον τρόπο εννοείται μπορούν να συγχωνευθούν 2, 3 και 10 κλάδοι. Αυτού του είδους οι επιχειρήσεις λέγονται σύνθε-τες (η συνδυασμένες).

Κατ’ αυτό το τρόπο τα συνδικάτα και τα τραστ συνενώνουν όχι μονάχα διαφορετικούς κλάδους, μα συγχωνεύουν σε μια και μόνη οργάνωση ανομοιογενείς παραγωγικούς κλάδους, συνδέουν έναν κλάδο με έναν δεύτερο, μ’ ένα τρίτο, μ’ έναν τέταρτο κτλ. Άλ-λοτε σ’ όλους τους κλάδους οι επιχειρηματίες ήταν ανεξάρτητοι ο ένας απ’ τον άλλον, κι’ ολόκληρη η παραγωγή ήταν κομματιασμένη σε εκατοντάδες χιλιάδες μικρές φάμπρικες. Στις αρχές του 20ού αιώνα η παραγωγή ήταν κι’ όλας συγκεντρωμένη σε γιγαντιαία τραστ και συνένωναν πολυάριθμους παραγωγικούς κλάδους.

Οι ενώσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς παραγωγικούς κλάδους δεν οφείλονται μονάχα στο σχηματισμό συνδυασμένων επιχειρήσε-ων. Πρέπει να στρέψουμε ακόμα την προσοχή μας σ’ ένα σπου-δαιότερο φαινόμενο, στο γεγονός ότι οι συνδυασμένες αυτές επιχει-ρήσεις σημαίνουν κυριαρχία των τραπεζών.

Πρέπει πρώτα όμως να πούμε μερικά λόγια για τις τράπεζες.

Είδαμε ότι όταν η συγκέντρωση και συγκεντρωποίηση φτάσει σ’ έναν ορισμένο βαθμό, η ανάγκη κεφαλαίων γίνεται τότε αισθητή για να δώσει στις καινούργιες επιχειρήσεις μια μεγάλη και γρήγορη επέχταση. (Η ανάγκη αυτή, ας το πούμε παρεμβατικά, γεννάει τις μετοχικές εταιρίες). Ώστε η δημιουργία καινούργιων επιχειρήσεων απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερα κεφάλαια.

Από τ’ άλλο μέρος, ας δούμε τι κερδίζει ο καπιταλιστής.

78

Ξέρουμε πώς ένα μέρος χρησιμεύει για την συντήρηση του, για το ντύσιμο του, με μια λέξη ξοδεύεται από τον ίδιο· το υπόλοιπο όμως «το συσσωρεύει». Πώς γίνεται αυτό; Μπορεί κάθε στιγμή να μεγαλώνει η επιχείρηση του προσκομίζοντας του το μερίδιο αυτό από τα κέρδη του; Όχι, γιατί βγάζει βέβαια αδιάκοπα χρήματα, όμως σιγά - σιγά. Πουλάει ένα μέρος από το εμπόρευμα του, που αποταμιεύει το αντίτιμο του σε χρήμα, πουλάει ακόμα ένα μέρος και αποταμιεύει ένα καινούργιο χρηματικό ποσό. Μα το χρήμα αυτό για να μπορέσει να χρησιμεύσει στο μεγάλωμα της επιχείρησης, πρέπει να αντιπροσωπεύει ένα ορισμένο ποσό, αλλοιώτικα δε μπο-ρεί να χρησιμοποιηθεί και μένει άχρηστο. Μ’ αυτό συμβαίνει όχι μονάχα σ’ ένα η δυο καπιταλιστές, μα σ’ όλους. Υπάρχει πάντοτε α χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η τ ο κεφάλαιο. Μα όπως έχουμε δει, υπάρ-χει ζ ή τ η σ η κ ε φ α λ α ί ω ν . Από το ένα μέρος υπάρχουν αχρησιμοποίητα κεφάλαια και από το άλλο, χρηματικές ανάγκες. Όσο περισσότερο συγκεντρωποιείται το κεφάλαιο, τόσο περισσότε-ρο η ανάγκη αυτή μεγάλων κεφαλαίων μεγαλώνει, μαζί με την πο-σότητα του διαθέσιμου κεφαλαίου. Έτσι μεγάλωσε η σπουδαιότητα των τραπεζών. Για να μη μένει αχρησιμοποίητο, ο καπιταλιστής κα-ταθέτει το χρήμα στην τράπεζα που το δανείζει στους βιομηχάνους για το μεγάλωμα των παληών επιχειρήσεων η για τη δημιουργία νέων. Με το κεφάλαιο που πήρανε οι βιομήχανοι από την τράπεζα τραβούν υπεραξία δίνουν ένα μέρος της στην τράπεζα σαν τόκο για το δάνειο· η τράπεζα με τη σειρά της το δίνει στους καταθέτες της και φυλάει το υπόλοιπο για τον εαυτό της, σαν τραπεζιτικό κέρδος. Έτσι γυρίζουνε οι τροχοί της μηχανής.

Ο ρόλος, η σπουδαιότητα, η δραστηριότητα των τραπεζών, αναπτύχθηκαν τεράστια τα τελευταία αυτά χρόνια. Οι τράπεζες απορροφούν ολοένα και μεγαλύτερα κεφάλαια και τοποθετούν μια ποσότητα όλο και μεγαλύτερη στη β ι ο μ η χ α ν ί α . Το τραπε-ζιτικό κεφάλαιο «δουλεύει» συνεχώς στη βιομηχανία, γίνεται το ίδιο βιομηχανικό κεφάλαιο. Η βιομηχανία πέφτει κάτω από την εξάρτηση των τραπεζών που την υποστηρίζουνε και την τροφοδο-τούνε με κεφάλαιο. Το τραπεζιτικό κεφάλαιο μπολιάζεται στο βιο-μηχανικό κεφάλαιο. Και η καινούργια αυτή μορφή που παίρνει το κεφάλαιο ονομάζεται χρηματιστικό κεφάλαιο. Ώστε, το χρηματιστι-κό κεφάλαιο είναι τραπεζιτικό κεφάλαιο μπολιασμένο στο βιομηχα-νικό κεφάλαιο.

79

Το χρηματιστικό κεφάλαιο, συνδέει ανάμεσα τους διά μέσου των τραπεζών, όλους τους κλάδους της βιομηχανίας ακόμα περισ-σότερο κι’ απ’ τις ενώσεις. Γιατί; Να μια μεγάλη τράπεζα. Προ-σφέρει κεφάλαια, όχι μόνο σε μια, μα σε πολλές επιχειρήσεις η σε πολλά συνδικάτα: όπως λέμε τις χρηματοδοτεί. Ότι την ενδιαφέρει είναι να μη φαγωθούν αναμεταξύ τους οι επιχειρήσεις, η τράπεζα τις ενώνει: δεύτερη της πολιτική είναι να πραγματοποιήσει τη συγ-χώνευση αυτών των επιχειρήσεων σε μια μονάχα, κάτω από τη διεύ-θυνση της, η τράπεζα καταχτάει την κυριαρχία ολόκληρης της βιο-μηχανίας, ολόκληρης σειράς παραγωγικών κλάδων οι έμπιστοι άν-θρωποι των τραπεζών γίνονται διευθυντές των τραστ, των συνδι-κάτων και των επιχειρήσεων.

Στο τέλος, έχουμε τον ακόλουθο πίνακα: ολόκληρη η βιομη-χανία μιας χώρας συνενώνεται διά μέσου των τραπεζών σε συνδι-κάτα, τραστ και συνδυασμένες επιχειρήσεις, μια φούχτα από μεγα-λοτραπεζίτες, επί κεφαλής ολόκληρης της οικονομικής ζωής μας, διευθύνει ολόκληρη τη βιομηχανία. Και το Κράτος εχτελεί όλες τις επιθυμίες των ισχυρών αυτών των τραπεζών και των συνδικάτων.

«Αυτό μπορούμε πολύ εύκολα να το δούμε στην Αμερική. Στις Ενωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση δεν είναι παρά ο υπηρέτης των αμερικανικών τραστ. Το κοινοβούλιο δεν κάνει άλλο παρά να εγκρίνει τις αποφάσεις των ισχυρών της τράπεζας και των συνδι-κάτων. Τα τραστ ξοδεύουνε τεράστια ποσά για την εξαγορά των Βουλευτών, για εκλογικές καμπάνιες κ.τ.λ. Ένας Αμερικανός συγ-γραφέας (Μούερς) γράφει, ότι το 1904 το τραστ ασφαλειών Μο-ντουάλ ξόδεψε γι’ αυτή τη δουλειά 364.254 δολλάρια, το Έγκυου-τάμπλ 172.698, η Νέα Υόρκη 204.019 δολλάρια, και τα ίδια συ-νέχεια. Ο Γαμπρός του Γουΐλσων, ο υπουργός των οικονομικών Μακ Άντοο είναι ένας από τους μεγαλύτερους τραπεζίτες και διοι-κητές συνδικάτων. Οι γερουσιαστές, οι υπουργοί, οι βουλευτές, εί-ναι είτε απλοί υπάλληλοι, είτε μέλη των μεγάλων τραστ. Το κράτος στην «ελεύθερη Δημοκρατία» είναι ένα εργοστάσιο για να γδέρνει το λαό».

Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι μια καπιταλιστική χώρα κάτω από την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, μεταβάλλεται εξ ολοκλήρου σε ένα τεράστια συνδυασμένο τραστ που επί κεφαλής του βρίσκονται οι τράπεζες και που διοικητικό του συμβούλιο είναι η αστική κρατική εξουσία. Η Αμερική, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερ-μανία κτλ., δεν είναι παρά εθνικά καπιταλιστικά τραστ, ισχυρές ορ-

80

γανώνεις των αυτοκρατόρων στις τράπεζες και τα συνδικάτα, που εκμεταλλεύονται και καταπιέζουν εκατοντάδες εκατομμύρια ερ-γάτες, μισθωτούς σκλάβους.

27. Ο ιμπεριαλισμός.

Το χρηματιστικό κεφάλαιο περιορίζει σε ένα ορισμένο σημείο σε κάθε χώρα την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής. Οι αντί-παλοι ατομικοί επιχειρηματίες, διαλύονται μέσα σ’ ένα εθνικό καπι-ταλιστικό τραστ. Τι γίνεται Όμως τότε με μια από τις θεμελιώδεις αντιφάσεις του καπιταλισμού; Γιατί τόχουμε πει πολλές φορές ότι αυτό το σύστημα θα εξαφανιστεί ασφαλώς, από τόνα μέρος λόγω της κακής του οργάνωσης και από τ’ άλλο μέρος γιατί στους κόλ-πους αυτού του συστήματος βασιλεύει η π ά λ η τ ω ν τ ά ξ ε -ω ν . Μα όταν η μια από τις αντιφάσεις αυτές εξαφανιστεί, είναι βάσιμη η πρόβλεψη μας σχετικά με το τέλος του καπιταλισμού;

Σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δεν καταργούνται ούτε η αναρχία στην παραγωγή ούτε ο συναγωνισμός, η πιο σωστά, καταρ-γούνται σ’ έναν τόπο για να εκδηλωθούν με μεγαλύτερη οξύτητα άλλου. Ας εξετάσουμε το φαινόμενο αυτό πιο λεπτομερειακά.

Ο τωρινός καπιταλισμός είναι ένας καπιταλισμός π α -γ κ ό σ μ ι ο ς . Όλες οι χώρες εξαρτώνται η μια από την άλλη. Δεν υπάρχει ούτε μια γωνιά της γης που να μη βρίσκεται σήμερα κάτω από το πέλμα του κεφαλαίου, ούτε μια χώρα που να παράγει μόνη της ό,τι της χρειάζεται.

«Ολόκληρη σειρά από προϊόντα δεν μπορούν να παραχτούν παρά σε ορισμένους τόπους: Στις ψυχρές χώρες δεν βγαίνουν πορ-τοκάλλια και δεν μπορούμε να βγάλουμε σιδερομετάλλευμα παρά μονάχα από τα εδάφη όπου βρίσκεται. Ο καφές, το κακάο, το καου-τσούκ βγαίνουν μονάχα στις θερμές χώρες. Το μπαμπάκι καλλιερ-γείται στις Ενωμένες Πολιτείες, στις Ινδίες, στην Αίγυπτο, στο Τουρκεστάν, απ’ όπου εξάγεται σ’ όλες τις χώρες του κόσμου. Κάρ-βουνο διαθέτουν: η Αγγλία, η Γερμανία, οι Ενωμένες Πολιτείες, η Τσεχοσλοβακία, η Ρωσία, ενώ η Ιταλία που δεν έχει, εξαρτιέται ολότελα από το αγγλικό κάρβουνο, το γερμανικό κτλ. Το στάρι στέλνεται από την Αμερική, από τις Ινδίες, από τη Ρωσία, από τη Ρουμανία, σ’ όλες τις χώρες.

»Από το άλλο μέρος, ορισμένες χώρες είναι περισσότερο πολι-τισμένες από άλλες. Έτσι κάθε είδους βιομηχανικά προϊόντα ρίχνο-

81

νται απ’ αυτές τις χώρες στις αγορές των καθυστερημένων χωρών: Τα μεταλλουργικά προϊόντα προσφέρονται σ’ ολόκληρη την υφή-λιο, κυρίως από την Αγγλία, τις Ενωμένες Πολιτείες και τη Γερμα-νία· τα χημικά προϊόντα προσφέρονται πριν τον πόλεμο κυρίως από τη Γερμανία.

»Όλες οι χώρες εξαρτιώνται αναμεταξύ τους. Ως που μπορεί να φτάσει αυτή η εξάρτηση, το βλέπουμε στο παρά δείγμα της Αγ-γλίας που εισάγει τα 75 έως 80% σταριού και το μισό από το κρέας που χρειάζεται, μα που σ’ αντάλλαγμα είναι υποχρεωμένη να εξάγει το μεγαλύτερο μέρος από τα βιομηχανικά της προϊόντα».

Το χρηματιστικό κεφάλαιο καταργεί τον συναγωνισμό στην π α γ κ ό σ μ ι α α γ ο ρ ά ; Και συνενώνοντας τους καπιταλι-στές σ’ αυτή η σε κείνη τη χώρα, δημιουργεί μια παγκόσμια ορ-γάνωση; Όχι. Η αναρχία στην παραγωγή κι’ ο συναγωνισμός μέσα σε μια ορισμένη χώρα παύουνε, λίγο πολύ, γιατί οι πολύ μεγάλες ατομικές επιχειρήσεις συνενώνονται σ’ ένα εθνικό καπιταλιστικό τραστ. Η πάλη Όμως ανάμεσα στα εθνικά αυτά καπιταλιστικά τραστ γίνεται τόσο και πιο λυσσασμένη. Πράγμα που πάντοτε πα-ρατηριέται στη συγκεντρωποίηση του κεφαλαίου. Όταν οι μικρές επιχειρήσεις χάνονται, ο αριθμός των ανταγωνιστών λιγοστεύει, αφού δε μένουν πια παρά μονάχα οι μεγάλοι· για τούτο δε παλεύου-νε με ισχυρά μέσα και ο συναγωνισμός ανάμεσα στους ξεχωριστούς βιομηχάνους παραχωρεί τη θέση του στη μάχη ανάμεσα στα τραστ. Ο αριθμός των τραστ είναι βέβαια μικρότερος από τον αριθμό των βιομηχάνων. Ή πάλη τους όμως είναι πιο βίαιη, πιο λυσσασμένη και πιο καταστρεφτική. Όταν οι καπιταλιστές μιας ιδιαίτερης χώρας διώξουν όλους τους μικρούς ανταγωνιστές τους και οργανωθούν σ’ ένα εθνικό καπιταλιστικό τραστ, ο αριθμός των ανταγωνιστών λιγο-στεύει ακόμα περισσότερο. Οι ανταγωνιστές είναι τώρα πια τε-ράστιες καπιταλιστικές δυνάμεις. Και η πάλη τους συνοδεύεται από ανήκουστες καταστροφές και έξοδα. Γιατί ο συναγωνισμός των εθνικών καπιταλιστικών τραστ εκδηλώνεται σε περίοδο «ειρήνης» με τον αιφνιδιασμό των εξοπλισμών, για να καταλήξει στους κ α -τ α σ τ ρ ε φ τ ι κ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς . Έτσι το χρηματιστικό κεφάλαιο, που καταργεί το συναγωνισμό στην κάθε χώρα χωριστά, οδηγεί σ’ ένα λυσσασμένο, τερατώδη συναγωνισμό ανάμεσα σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Γιατί ο συναγωνισμός αυτός ανάμε-σα στις καπιταλιστικές χώρες οδηγεί τελικά σε μια καταχτητική πο-λιτική, στον πόλεμο; Για ποιο λόγο ο συναγωνισμός αυτός δεν θα

82

μπορούσε νάναι ειρηνικός; Όταν δυο εργοστασιάρχες βρίσκουνται σε συναγωνισμό, δεν ρίχνουνται ο ένας πάνω στον άλλο με το μα-χαίρι στο χέρι. μα επιδιώκουνε να πάρουνε ο ένας τους αγοραστές του αλλουνού σε μια ειρηνική πάλη. Γιατί λοιπόν ο συναγωνισμός στην παγκόσμια αγορά γίνεται τόσο λυσσασμένος και έ ν ο -π λ ο ς ;

Ας εξετάσουμε γιατί η πολιτική της αστικής τάξης έπρεπε ν’ αλλάξει περνώντας από τον παληό καπιταλισμό, όπου ανθούσε ο ελεύθερος συναγωνισμός, στο νέο καπιταλισμό, όπου ηγεμονεύει το χρηματιστικό κεφάλαιο.

Ας αρχίσουμε μ’ αυτό που λέγεται τ ε λ ω ν ε ι α κ ή πολιτι-κή. Στην πάλη ανάμεσα στις χώρες, κάθε κυβέρνηση που προστα-τεύει πάντα τους καπιταλιστές της, βρήκε από πολύ καιρό ένα μέσο πάλης στους τελωνειακούς δασμούς. Όταν λ.χ. Οι Ρώσοι βιομήχα-νοι της υφαντουργίας φοβόντανε μήπως οι Άγγλοι η Γερμανοί αντα-γωνιστές τους εισάγουν τα εμπορεύματα τους στη Ρωσία και τους ρίξουνε μ’ αυτό τον τρόπο τις τιμές, η αφοσιωμένη σ’ αυτούς τσαρι-κή κυβέρνηση έβαζε αμέσως δασμούς στα αγγλικά και τα γερμανι-κά υφάσματα. Αυτό εμπόδιζε βέβαια την είσοδο ξένων εμπορευ-μάτων στη Ρωσία και οι εργοστασιάρχες διακήρυχναν πώς οι τελω-νειακοί δασμοί ήταν αναγκαίοι για την προστασία της εθνικής βιο-μηχανίας. Στις διάφορες χώρες βέβαια ήταν και διαφορετικοί οι σκοποί που οδηγούσαν τους μεν η τους δε.

Πρέπει να παρατηρήσουμε πώς κυρίως οι καπιταλιστές των πιο μεγάλων χωρών και οι πιο ισχυροί, με επικεφαλής τους την Αμερική, απαιτούσανε και επιβάλανε τους πιο υψηλούς δασμούς. Ο συναγωνισμός μπορούσε πραγματικά να τους βλάψει;

Ας υποθέσουμε ότι ολόκληρη η υφαντουργία μιας χώρας είναι μονοπωλημένη από ένα συνδικάτο η ένα τραστ. Τι θα γίνει τότε με τους τελωνειακούς δασμούς; οι ισχυροί των καπιταλιστικών συνδι-κάτων αυτής της χώρας έχουν μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: πρώτα - πρώτα απαλλάσσονται απ’ τον εξωτερικό συναγωνισμό· μπορούν κατόπι χωρίς κανένα κίνδυνο ν’ αυξήσουν τις τιμές των εμπορευ-μάτων τους σχεδόν στην αξία των τελωνειακών δασμών. Ας υπο-θέσουμε τώρα ότι σ’ ένα μέτρο ύφασμα, οι δασμοί έχουν αυξηθεί κατά ένα ρούβλι. Τότε οι βαρώνοι του υφαντουργικού συνδικάτου μπορούν άφοβα ν’ αυξήσουν κατά ένα ρούβλι η κατά ενενήντα κα-πίκια την τιμή του υφάσματος. Αν δεν υπήρχε το συνδικάτο, ο συ-

83

ναγωνισμός ανάμεσα στους καπιταλιστές στο εσωτερικό της χώρας θάρριχνε αμέσως τις τιμές. Όμως το συνδικάτο χωρίς φόβο μπορεί να επιχειρήσει αυτή την αύξηση: ο τελωνειακός δασμός είναι πολύ υψηλός για να αντιμετωπίσει τον εξωτερικό συναγωνισμό και ο εσωτερικός συναγωνισμός καταργείται. Το Κράτος των ισχυρών του συνδικάτου με τους τελωνειακούς δασμούς άπολαυαίνει εισο-δήματα και το ίδιο το συνδικάτο πραγματοποιεί ένα σ υ μ π λ η -ρ ω μ α τ ι κ ό κ έ ρ δ ο ς , χάρη στην αύξηση των τιμών. Οι ισχυροί, χάρη στο συμπληρωματικό αυτό κέρδος, μπορούν να εξάγουν τα εμπορεύματα τους στις άλλες χώρες και να τα πουλάνε έτσι με ζημιά, με μοναδικό σκοπό να διώξουνε από τις χώρες αυτές τους ανταγωνιστές τους. Έτσι το Ρωσικό συνδικάτο των διυλιστηρί-ων ζάχαρης κρατούσε στη Ρωσία τη ζάχαρη σε σχετικά υψηλές τι-μές, ενώ την πουλούσε στην Αγγλία σε τιμές εξευτελιστικές, με μο-ναδικό σκοπό να διώξει τους ανταγωνιστές του από την Αγγλική αγορά. Έχει γίνει πια παροιμία πώς στην Αγγλία τρέφανε τα γου-ρούνια με Ρωσική ζάχαρη. Ώστε, με τους τελωνειακούς δασμούς, οι ισχυροί των συνδικάτων έχουν την δυνατότητα να καταληστεύουν τους συμπατριώτες τους και να βάζουν κάτω από την κυριαρχία τους ξένους αγοραστές.

Όλα αυτά έχουν πολύ σπουδαίες συνέπειες. Είναι ολοφάνερο ότι η υπεραξία των κυρίων του συνδικάτου αυξάνει μαζί με τον αριθμό των προβάτων, που αφήνονται να κουρευτούν κάτω από τα τελωνειακά τείχη. Αν η χώρα είναι μικρή, το κέρδος δε θάταν με-γάλο. Αντίθετα, αν η χώρα είναι μεγάλη και πυκνοκατοικημένη, τα κέρδη θα είναι σημαντικά, θα μπορούν τότε να ριχτούν στην πα-γκόσμια αγορά, με τις μεγαλύτερες ελπίδες επιτυχίας. Μα τα τελω-νειακά σύνορα συμπέφτουνε γενικά με τα εθνικά σύνορα. Πώς θα φαρδύνουμε λοιπόν τα εθνικά σύνορα; Πώς θα αποσπάσουμε ένα κομμάτι ξένης γης και να το ενσωματώσουμε στο έδαφος του οίκου μας έθνους; Μ ε τ ο ν π ό λ ε μ ο . Η κυριαρχία των κυρίων του συνδικάτου συνδέεται λοιπόν αναγκαστικά με τους κ α τ α -χ τ η τ ι κ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς . Κάθε καπιταλιστικό Κράτος προσπαθεί με τη ληστεία να επεχτείνει τα σύνορα του: τα συμφέρο-ντα των ισχυρών του συνδικάτου, τα συμφέροντα του χρηματιστι-κού κεφαλαίου το απαιτούν. Επέχταση των συνόρων είναι συνώνυ-μο του πολέμου.

Έτσι, η τελωνειακή πολιτική των συνδικάτων και των τραστ, μαζύ με την πολιτική τους για την παγκόσμια αγορά, οδηγεί σε σφο-

84

δρότατες συγκρούσεις. Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες που οδη-γούν εκεί.

Είδαμε πώς η ανάπτυξη της παραγωγής, φέρνει μαζύ της μιαν ακατάπαυστη συσσώρευση υπεραξίας. Έτσι, σε κάθε προοδευμένη καπιταλιστική χώρα παράγεται π α ρ α π α ν ή σ ι ο κεφάλαιο, που αποδίνει λιγώτερα από μια καθυστερημένη χώρα. Όσο μεγαλύ-τερο είναι το π λ ε ό ν α σ μ α αυτό του κεφαλαίου, τόσο περισ-σότερο προσπαθούνε να το εξάγουν και να το τοποθετήσουνε σε άλλες χώρες. Η τελωνειακή πολιτική ευνοεί εξαιρετικά τις τέτοιες τοποθετήσεις.

Πραγματικά, οι τελωνειακοί δασμοί παρεμποδίζουν την εισα-γωγή εμπορευμάτων, όταν οι Ρώσοι εργοστασιάρχες, λ.χ., χτυπή-σουνε με υψηλούς δασμούς τα γερμανικά εμπορεύματα, οι Γερμα-νοί εργοστασιάρχες δυσκολεύονται περισσότερο να διαδώσουν τα εμπορεύματα τους στη Ρωσία.

Τότε οι Γερμανοί καπιταλιστές βρήκαν μιαν άλλη διέξοδο: να εξάγουν στη Ρωσία τα κεφάλαια τους· χτίσανε εκεί εργοστάσια, αγοράσανε μετοχές Ρωσικών επιχειρήσεων, η δημιουργήσανε και-νούργιες επιχειρήσεις, όμως οι τελωνειακοί δασμοί δεν αποτελούν εμπόδιο σε μια τέτοια εξαγωγή; Καθόλου. Όχι μονάχα δεν την εμποδίζουν μα αντίθετα την ευνοούν, την προκαλούνε. Και πραγμα-τικά, όταν οι Γερμανοί καπιταλιστές φτιάχνανε εργοστάσια στη Ρω-σία, και προσκολλούνταν επί πλέον σε κάποιο «Ρωσικό» συνδικάτο, τα Ρ ω σ ι κ ά εισαγωγικά τέλη τούς βοηθούσανε να τσεπώνουνε υπεραξία τούς ήτανε το ίδιο ωφέλιμο για την καταλήστευση του λαού όσο και στους Ρώσους συνεταίρους τους.

Το κεφάλαιο δεν εξάγεται από το ένα κράτος στο άλλο· μο-νάχα για να συγχωνευθεί εκεί η για να υποστηρίξει επιχειρήσεις· πολλές φορές δανείζεται με τόκο σ’ αυτό το Κράτος, δηλαδή για ν’ αυξήσει αυτό το Κράτος το δημόσιο χρέος του και να γίνει οφει-λέτης στο άλλο. Σε μια τέτοια περίπτωση το κράτος που χρωστάει, αναλαβαίνει την υποχρέωση να κάνει όλες του τις αγορές (κυρίως τις αγορές ειδών εξοπλισμού) από τούς βιομηχάνους του Κράτους που του δάνεισε κεφάλαια. Έτσι συρρέουν από ένα Κράτος σε άλλο τεράστια κεφάλαια, που τοποθετούνται απ’ τόνα μέρος σε επιχειρή-σεις και σε οικοδομές και από τ’ άλλο σε κρατικά δάνεια. Κάτω από την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, η εξαγωγή κεφαλαίων φτάνει σε πρωτοφανείς αναλογίες.

85

«Να, σαν παράδειγμα, μερικοί αριθμοί πούχουνε κιόλας πα-ληώσει, μα που είναι αρκετά εύγλωττοι. Η Γαλλία το 1912 είχε το-ποθετήσει σε 26 χώρες 35 δισεκατομμύρια φράγκα. Σχεδόν τα μισά ήτανε κρατικά δάνεια, που η μερίδα του λέοντος έπεφτε στη Ρωσία με 10 δισεκατομμύρια. (Να γιατί ας ειπωθεί παρεμβατικά η γαλλική μπουρζουαζία είχε τόσο λυσσάξει που ακυρώσαμε τα χρέη του Τσάρου κι’ αρνιούμαστε να τα πληρώσουμε στους γάλλους τοκο-γλύφους). Το 1905 η εξαγωγή κεφαλαίων ξεπερνούσε ήδη τα 40 δι-σεκατομμύρια. Η Αγγλία το 1911 είχε στο εξωτερικό 1.600.000 πε-ρίπου λίρες στερλίνες (μία λίρα ισοδυναμούσε πριν τον πόλεμο με 10 ρούβλια και 25 φράγκα), αν λογαριάσουμε μάλιστα στις αγγλι-κές αποικίες, ξεπερνούσε τα 3 δισεκατομμύρια λίρες. Η Γερμανία είχε πριν τον πόλεμο στο εξωτερικό πάνω κάτω 35 δισεκατομμύρια μάρκα. Κοντολογής, κάθε καπιταλιστική χώρα εξήγαγε τεράστια κεφάλαια για να ληστεύει κατ’ αυτόν τον τρόπο τούς ξένους λαούς».

Η εξαγωγή του κεφαλαίου έχει σοβαρά επακόλουθα. Τα με-γάλα Κράτη μαλώνουν αναμεταξύ τους σε ποια χώρα θα βγάλει καθ’ ένα απ’ αυτά τα κεφάλαια του. Όταν οι καπιταλιστές εξάγουν τα κεφάλαια τους σε μια «ξένη» χώρα, ριψοκινδυνεύουν όχι μερικά εμπορεύματα, μα τεράστια ποσά, που φτάνουν τα εκατομμύρια και τα δισεκατομμύρια. Απ’ όπου, φυσικά, και η επιθυμία τους νάχουνε ολότελα στο χέρι τους μικρές χώρες, όπου έχουν τοποθετήσει τα κε-φάλαια τους και να υποχρεώνουν τα στρατεύματα τους να επαγρυ-πνούν για τις τοποθετήσεις αυτές. Προσπαθούνε με κάθε θυσία να υποτάξουν στην κυριαρχία τους αυτές τις χώρες, μ’ άλλα λόγια να τις κ α τ α χ τ ή σ ο υ ν . Και επειδή οι αδύνατες αυτές μικρές χώρες μπορούν να χτυπηθούν ταυτόχρονα από πολλά μεγάλα λη-στρικά Κράτη, είναι φυσικό τα ληστρικά αυτά κράτη να συγκρούο-νται στο τέλος μεταξύ τους. Κι’ αυτό γίνεται. Ώστε, η εξαγωγή του κεφαλαίου οδηγεί επίσης κ α ι σ τ ο ν π ό λ ε μ ο .

Με τούς δασμούς που επιβάλλονται από τα συνδικάτα, η πάλη για τις αγορές παίρνει τρομερή οξύτητα. Προς το τέλος του 19ου αιώνα δεν υπήρχανε σχεδόν πια ελεύθερα εδάφη για την εξαγωγή των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων τους. Και ξαφνικά η τιμή των πρώτων υλών, όπως των μετάλλων, του μαλλιού, του ξύλου, του κάρβουνου και του μπαμπακιού, άρχισαν ν’ ανεβαίνουν. Τα χρόνια πριν του πολέμου, η πάλη για τις αγορές έφτασε στο κατα-κόρυφο της· ήταν η πάλη για καινούργιες πηγές πρώτων υλών. Οι

86

καπιταλιστές, μέσα σ’ ολόκληρο τον κόσμο ψάχνανε να βρούνε και-νούργια ορυχεία, καινούργια κοιτάσματα και καινούργιες αγορές για τα μεταλλουργικά τους προϊόντα, τα υφάσματα τους και τ’ άλλα εμπορεύματα, καθώς επίσης κι’ ένα καινούργιο αγοραστικό κοινό για να το κλέψουν. Άλλοτε πολλοί οικονομικοί οίκοι μπορούσαν τις περισσότερες φορές μέσα στην ίδια χώρα, να συναγωνίζονται «ει-ρηνικά», και, βολευόντανε κουτσά - στραβά. Με την κυριαρχία των τραπεζών και των τραστ, η κατάσταση άλλαξε. Ας υποθέσουμε, ανακαλύφθηκαν καινούργια κοιτάσματα σίδηρου. Πέφτουν αμέσως στα χέρια μιας τράπεζας η σ’ ένα τραστ, που τα καπαρώνει ο λ ό τ ε λ α και μονοπωλεί την κατοχή τους. Όσο για τους καπι-ταλιστές των άλλων χωρών δεν τους μένει τίποτα να κάνουν. Κι’ αυτό γίνεται όχι μονάχα με τις πρώτες ύλες, μα και με τις αγορές. Ας υποθέσουμε ότι ξένο κεφάλαιο διεισδύει σε κάποια απομακρυ-σμένη αποικία. Η πώληση των εμπορευμάτων θα οργανωθεί αμέσως σε μεγάλη έχταση. Συνήθως κάποια γιγάντια φίρμα παίρνει την επιχείρηση στα χέρια της, ιδρύει αμέσως υποκαταστήματα και προσπαθεί, ασκώντας πίεση πάνω στις τοπικές αρχές και με χίλια τεχνάσματα και άπατες, να μ ο ν ο π ω λ ή σ ε ι την αγορά και να διώξει τους ανταγωνιστές της. Είναι λοιπόν φανερό ότι η συνδι-καλιστική μορφή επιβάλλεται στο μ ο ν ο π ω λ ε ι α κ ό κε-φάλαιο, στα τραστ και στα συνδικάτα. Δεν είναι πια «ο παληός κα-λός καιρός», μα η πάλη από κει και μπρος ανάμεσα στους ληστές και άρπαγες μονοπωλείται για την παγκόσμια αγορά.

Ή ανάπτυξη του χρηματιστικού κεφαλαίου οξύνει μοιραία την πάλη για αγορά και πρώτες ύλες και οδηγεί σε σφοδρότατες συ-γκρούσεις.

Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, τα μεγάλα ληστρικά Κράτη προσαρτήσανε ξένα εδάφη που άνηκαν πριν σε μικρά έθνη. Από το 1876 ως το 1914, οι μεγάλες δυνάμεις όπως τις λένε, κατο-χυρώσανε σχεδόν 25 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα· κλέψα-νε έτσι ξένα εδάφη που η έχτασή τους ξεπερνούσε πάνω από δυο φορές τη συνολική έχταση της Ευρώπης. Ολόκληρη η υφήλιος βρέθηκε μοιρασμένη ανάμεσα στους μεγάλους αυτούς άρπαγες: κάνανε όλες αυτές τις χώρες α π ο ι κ ί ε ς τους, υποτελείς τους, σκλάβους τους.

«Μερικά παραδείγματα: Η Α γ γ λ ί α κατάχτησε από το 1870 στην Ασία το Βελουχιστάν, τη Βιρμανία, την Κύπρο, ολόκλη-ρη τη βόρεια Μπόρνεο, το Wei-Hai-Wei το Χονγκ-Κονγκ, μεγάλω-

87

μα της εγκατάστασης της στη Σινγκαπούρη, κυρίως τη χερσόνησο του Σινάϊ κτλ., στην Ωκεανία κατέλαβε ολόκληρο συγκρότημα νη-σιών, το ανατολικό μέρος της Νέας Γουϊνέας, το μεγαλύτερο μέρος από τα νησιά του Σολομώντος, το νησί Τόγκα κτλ. στην Αφρική, άπλωσε την κυριαρχία της στην Αίγυπτο, στο Σουδάν, μαζί και την Ουγκανία, στην Ανατολική Αφρική, τη Βρεττανική Σομαλία, την Σανλιβαρία, την Πάμπα· απορρόφησε τις δυο Δημοκρατίες των Μπόερς, τη Ροδεσία, την κεντρική Βρεττανική Αφρική, κατέλαβε την περιοχή του Νίγκρα, κτλ. κτλ.

»Η Γ α λ λ ί α από το 1870 υπόταξε το Αννάμ, το Τονκίνο, το Λάος, την Τυνησία, τα νησιά Κομόρες, τη Μαδαγασκάρη, με-γάλες εκτάσεις στη Σαχάρα, το Σουδάν και τη Γουϊνέα, κατάχτησε εδάφη στην αρχή του Ιβοίρε, στο Νταουμάου, στη Σομαλία κλπ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι γαλλικές αποικίες ήτανε 20 φορές με-γαλύτερες από την ίδια τη Γαλλία, όσο για την Αγγλία, οι αποικίες της είναι εκατό φορές μεγαλύτερες από τη Μητρόπολη.

»Η Γ ε ρ μ α ν ί α από το 1884 πήρε κι’ αυτή μέρος στις αρ-παγές αυτές και μέσα σε λίγο καιρό κατάφερε να καταλάβει τε-ράστιες εχτάσεις.

»Η Τ σ α ρ ι κ ή Ρ ω σ ί α εφάρμοσε επίσης σε μεγάλη έχταση τη ληστρική πολιτική, τα τελευταία χρόνια προ παντός, στην Ασία, πράγμα που την έφερε σε σύγκρούση με την Ιαπωνία που ήθελε ν’ αρπάξη την Ασία από την άλλη άκρη.

»Οι Ε ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς κυριεύσανε πολλά νη-σιά γύρω από την Αμερική, κατόπιν άρχισαν να κλέβουν το βιος των άλλων πάνω στην ίδια την Ήπειρο. Εξαιρετικά απαίσια είναι η ληστρική πολιτική τους στο Μεξικό. Συνολικά, οι έξη αυτές με-γάλες δυνάμεις είχαν στα 1914 «έχταση 16 εκατομμυρίων τετραγω-νικών χιλιομέτρων, ενώ οι αποικίες τους φτάνανε τα 81 τετραγωνι-κά χιλιόμετρα».

Οι ληστρικές αυτές επιδρομές στρέφονταν κατά πρώτο ενάντια σε μικρές χώρες αδύνατες κι’ ανυπεράσπιστες. Οι χώρες αυτές πέφτανε πρώτες. Όπως στην πάλη ανάμεσα στους εργοστα-σιάρχες και τους χειροτέχνες, οι χειροτέχνες ήταν εκείνοι που κατα-στρέφονταν πρώτοι, έτσι και τα μεγάλα εθνικά τραστ, οι μεγαλοκα-πιταλιστές, οι οργανωμένοι ληστές καταστρέφανε πρώτα - πρώτα τις μικρές χώρες και τις υποτάζανε. Έτσι πραγματοποιούνταν η συ-γκεντρωποίηση του κεφαλαίου στην παγκόσμια οικονομία: τα μικρά

88

κράτη χάνονταν, τα μεγάλα ληστρικά κράτη πλουτίζανε, κερδίζανε σε έχταση και σε δύναμη.

Από τη στιγμή όμως που ολόκληρη η υφήλιος είχε λεηλατη-θεί, ήταν πολύ φυσικό η πάλη να συνεχιστεί ανάμεσα τους: η θα-νάσιμη πάλη για ένα καινούργιο μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στα ληστρικά κράτη γίνονταν μοιραία.

Η καταχτητική πολιτική που διεξάγει το χρηματιστικό κε-φάλαιο για τις αγορές, τις πρώτες ύλες, τις τοποθετήσεις κεφαλαίων, ονομάζεται ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ. Ο ιμπεριαλισμός βγαίνει από το χρηματιστικό κεφάλαιο. Ακριβώς όπως μια τίγρις δεν μπορεί να ζή-σει με χορτάρι, έτσι και το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν μπορεί νάχει παρά μια πολιτική καταχτήσεων, αρπαγής, βίας, πολέμων. Καθένα από τα εθνικά κεφαλαιοχρηματιστικά τραστ θέλει πραγματικά να καταχτήσει ολόκληρο τον κόσμο, να ιδρύσει μια παγκόσμια αυτο-κρατορία όπου να βασιλεύει αδιαίρετα η χούφτα των καπιταλιστών του νικηφόρου έθνους. Ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός λ.χ., ονειρεύεται μια «Μεγάλη Βρετανία» που να κυριαρχεί σ’ ολόκληρη την υφήλιο, όπου οι μεγιστάνες των Αγγλικών συνδικάτων θα κρατούν κάτω απ’ το μαστίγιο τους, τούς Νέγρους και τούς Ρώσους, τούς Γερμανούς και τούς Κινέζους, τούς Ινδούς και τούς Αρμένηδες, με μια λέξη πάνω απ’ εκατοντάδες εκατομμύρια μαύρους, κίτρινους, άσπρους και κόκκινους σκλάβους. Το όνειρο αυτό έχει αρχίσει ήδη να πραγ-ματοποιείται. Και η όρεξη έρχεται τρώγοντας. Το ίδιο οι Ρώσοι ιμπεριαλιστές ονειρεύονται μια «Μεγάλη Ρωσία», οι Γερμανοί ιμπε-ριαλιστές μια «Μεγάλη Γερμανία».

Είναι φανερό πώς η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου ρίχνει μοιραία ολόκληρη την ανθρωπότητα στην αιμάτινη άβυσσο των πολέμων που γίνονται για τα κέρδη των τραπεζιτών και των βιομηχανικών συνδικάτων πόλεμοι που έχουν για σκοπό όχι την εθνική άμυνα, μα την αρπαγή ξένων εδαφών, την υποταγή του κόσμου στο χρηματιστικό κεφάλαιο της νικήτριας χώρας.- Τέτοιος ήτανε ο παγκόσμιος πόλεμο: του 1914 - 1918.

28. Ο Μιλιταρισμός.

Η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, των τραπεζών και των συνδικάτων εκδηλώνεται και μ’ ένα άλλο φαινόμενο· την πρω-τάκουστη αύξηση των εξόδων για πολεμικούς εξοπλισμούς, ναυτι-κούς και αεροπορικούς στόλους. Κι’ αυτό είναι πολύ φυσικό. Τα

89

παληότερα χρόνια κανένας από τούς ληστές αυτούς δε θα μπορούσε να σκεφτεί ακόμα και σαν σ’ όνειρο μια τέτοια παγκόσμια κυριαρ-χία. Τώρα όμως οι ιμπεριαλιστές ελπίζουν να πραγματοποιήσουνε το όνειρό τους. Για την υπέρτατη αύτη μάχη, οι μεγάλες δυνάμεις συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους. Καταβροχθίζοντας το βιος του αλλουνού, τ’ άγρια αυτά θεριά αλληλοβλέπονται αναμεταξύ τους, απ’ το φόβο μήπως δαγκώσει το ένα το άλλο.

Κάθε μεγάλη δύναμη ήτανε λοιπόν υποχρεωμένη να οργα-νώσει ένα στρατό όχι μονάχα για τις αποικίες και τούς δικούς της εργάτες, μα και για τούς ανταγωνιστές της στη ληστεία. Κάθε φορά που μια μεγάλη δύναμη εγκαινίαζε ένα καινούργιο σύστημα εξοπλι-σμού, μια άλλη ζητούσε να την ξεπεράσει για να μη μείνει σε μειο-νεχτική θέση. Έτσι άρχισε ο τρελλός χορός των εξοπλισμών: η μια δύναμη παράσερνε την άλλη. Αυτό το είδαμε κι’ όλας χτες με τις γι-γάντιες επιχειρήσεις και τα τραστ των βασιληάδων των κανονιών: τούς Πουτίλωφ, τούς Κρουππ, τούς Άρμστρογκ, τούς Γουΐκερς. Τα τραστ αυτά των βιομηχάνων των κανονιών αποταμιεύουνε τεράστια κέρδη, συνάπτουνε σχέσεις με τα επιτελεία και με όλα τα μέσα ρί-χνουνε κι’ αυτοί λάδι στη φωτιά, οξύνοντας κάθε σύγκρουση: γιατί η ευημερία τους εξαρτιέται από τον πόλεμο.

Τέτοιο ήτανε το απάνθρωπο θέαμα της καπιταλιστικής κοινω-νίας πριν τον πόλεμο. Τα εθνικά τραστ πλημμύριζαν από εκατομμύ-ρια μπαγιονέττες· στη στεριά, στον αγέρα, στη θάλασσα όλα ήταν έτοιμα για μια παγκόσμια πάλη. Μέσα στα έξοδα του κράτους, ο προϋπολογισμός του πολέμου έπερνε ολοένα και μεγαλύτερη θέση. Στην Αγγλία λ.χ. το 1875, οι στρατιωτικές δαπάνες υπολογίζονταν στα 38,6% δηλαδή περισσότερο από το τρίτο, και το 1907 - 1908 στα 48,6%, δηλαδή σχεδόν το μισό των γενικών δαπανών του κράτους. Στις Ενωμένες Πολιτείες το 1908 άντιπροσωπεύανε τα 56,9%, δηλαδή π ά ν ω από το μισό. Το ίδιο και στις άλλες χώρες. Ο «πρωσσικός» μιλιταρισμός άνθιζε σ’ όλα τα μεγάλα «τραστ - Κράτη». Οι βασιληάδες των κανονιών θησαυρίζανε. Κι’ ολόκληρος ο κόσμος κυλούσε με ιλιγγιώδη ταχύτητα, στον πιο αιματηρό απ’ τους πολέμους, στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σφαγείο.

29. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος του 1914 - 1918.

Η ιμπεριαλιστική πολιτική των «μεγάλων δυνάμεων» έπρεπε αργά η γρήγορα να προκαλέσει μια σύγκρουση. Είναι ολωσδιόλου

90

φανερό ότι η αρπαχτική αυτή πολιτική ό λ ω ν των μεγάλων δυ-νάμεων προκάλεσε τον πόλεμο. Μονάχα ηλίθιοι μπορούν να πι-στέψουν σήμερα ότι ο πόλεμος ξέσπασε γιατί οι Σέρβοι σκότωσαν έναν Αυστριακό πρίγκηπα η γιατί η Γερμανία κατέλαβε το Βέλγιο. Στις αρχές του πολέμου γινόταν πολύ συζήτηση για το ποιος ήτανε υπεύθυνος. Οι Γερμανοί καπιταλιστές ισχυρίζονταν πώς η Ρωσία είχε επιτεθεί εναντίον της Γερμανίας και οι Ρώσοι έμποροι με τη σειρά τους πώς η Γερμανία είχε επιτεθεί εναντίον της Ρωσίας. Στην Αγγλία λέγανε πώς κάνανε τον πόλεμο για να υπερασπίσουνε το δύ-στυχο μικρό Βέλγιο. Στη Γαλλία με την πέννα, με το τραγούδι, με το λόγο εξυμνούσανε τη γενναιοψυχία που έδειχνε η Γαλλία υπερα-σπίζοντας τον ηρωϊκό Βελγικό λαό. Και τον ίδιο καιρό, η Αυστρία και η Γερμανία διαλαλούσανε παντού ότι αμύνονταν ενάντια στην επίθεση των Ρώσων κοζάκων και ότι κάνανε ένα ιερό εθνικό πόλε-μο.

Όλα αυτά από την αρχή ως το τέλος δεν ήτανε παρά βλακείες πούχαν για σκοπό να εξαπατήσουνε τις ε ρ γ α τ ι κ έ ς μ ά ζ ε ς . Η αστική τάξη είχε ανάγκη απ’ όλα αυτά τα ψέμματα για να παρασύρει τους στρατιώτες. Δεν ήταν η πρώτη φορά που κα-τέφευγε σ’ αυτό το μέσο. Έχουμε κι’ όλας δει πώς τα σ υ ν δ ι -κ ά τ α τ η ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς εισάγανε τους τελωνειακούς δασμούς για να διεξάγουνε με μεγαλύτερη επιτυχία την πάλη για τις ξένες αγορές, καταληστεύοντας ολοένα τους συμπατριώτες τους. Οι τελωνειακοί αυτοί δασμοί ήτανε λοιπόν γι’ αυτούς ένα μέσο ε π ί -θ ε σ η ς . Μα η αστική τάξη φώναζε πώς ήθελε μ’ αυτό τον τρόπο να υ π ε ρ α σ π ί σ ε ι την «εθνική βιομηχανία». Στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που γίνεται για την υποταγή του κόσμου στην κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου, όλοι όσοι συμμε-τέχουν σ’ αυτόν είναι στην ουσία επιτιθέμενοι. Αυτά δεν είναι τώρα καθαρά σαν τη μέρα; οι λακέδες του τσάρου λέγανε πώς «αμύνο-νται». Μα όταν η Οχτωβριανή Επανάσταση έσπασε τα μυστικά συρτάρια του Υπουργείου αποδείχτηκε με επίσημα ντοκουμέντα ότι ο τσάρος όπως και ο Κερένσκυ, σε στενή συμφωνία με τους Αγγλο-γάλλους, είχε κάνει ένα ληστρικό πόλεμο, πώς ήθελε να πάρει την Πόλη που δεν ήτανε δικιά του, να ξεγυμνώσει την Τουρκία και την Περσία, να αποσπάσει τη Γαλικία απ’ την Αυστρία.

Οι Γ ε ρ μ α ν ο ί ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ έ ς αποκαλύφτηκαν το ίδιο. Φτάνει μονάχα να θυμηθούμε τη συνθήκη του Μπρεστ - Λι-τόφσκ, τη λεηλασία του Βελγίου, της Λιθουανίας, της Ουκρανίας,

91

της Φιλανδίας. Η Γερμανική επανάσταση έκανε κι’ αυτή τις ανακα-λύψεις της· και ξαίρουμε τώρα πια από αυθεντικά ντοκουμέντα πώς η Γερμανία είχε προετοιμαστεί για μια ληστρική επίθεση και πώς ονειρεύονταν να οικειοποιηθεί όλες σχεδόν τις ξένες αποικίες και πολλά εχθρικά εδάφη.

Και οι «ευγενείς Σύμμαχοι»; Ξεσκεπάστηκαν ολότελα κι’ αυ-τοί! Τους είδαμε με την ειρήνη των Βερσαλλιών να καταληστεύου-νε τη Γερμανία, να της επιβάλουν για «επανορθώσεις» 132 δισεκα-τομμύρια χρυσά μάρκα, να της περνούν όλο της το στόλο, όλες τις αποικίες της σχεδόν όλες τις ατμομηχανές της και τις γαλακτοφόρες αγελάδες της, και κανείς δε θα πιστέψει πια στη γενναιοψυχία τους. Τώρα λεηλατούν τη Ρωσία στο Βοριά και στο Νότο. Ώστε κι' αυτοί επίσης κάνανε τον πόλεμο για τη ληστεία.

Όλα αυτά τα είχαν πει οι κομμουνιστές (μπολσεβίκοι) από την αρχή κιόλας του πολέμου, μα πολλοί λίγοι πους πίστεψαν. Τώρα κάθε άνθρωπος, όσο λίγο μυαλωμένος κι’ αν είναι, ξαίρει πώς λέγα-νε την αλήθεια. Το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι ένας αιμοβόρος κι’ άρπαγας ληστής, όποια κι’ αν είναι η καταγωγή του: Ρωσική, Γερ-μανική, Γαλλική, Ιαπωνική η Αμερικάνικη.

Είναι λοιπόν γελοίο να λέμε σε περίπτωση πολέμου ότι ένας ιμπεριαλιστής είναι ένοχος και πώς ένας άλλος δεν είναι η ότι ορι-σμένοι ιμπεριαλιστές είναι επιτιθέμενοι ενώ οι άλλοι αμύνονται. Όλα αυτά τ’ ανακαλύψανε για να κοροϊδεύουν τους εργαζόμενους. Στην πραγματικότητα όλοι αυτοί επιτέθηκαν πρώτα εναντίον των μικρών αποικιακών λαών: όλοι τους συλλάβανε το σχέδιο να παρα-δοθούν στη λεηλάτηση ολόκληρου του κόσμου και να τον υπο-τάξουνε στο χρηματιστικό κεφάλαιο της δικιάς του χώρας ο κα-θένας.

Ο πόλεμος ήταν μοιραίο να μεταβληθεί σε π α γ κ ό σ μ ι ο πόλεμο. Αφού ολόκληρη η σφαίρα ήτανε έτσι κομματιασμένη και μοιρασμένη ανάμεσα στις «μεγάλες δυνάμεις» κι’ όλες οι μεγάλες δυνάμεις ήταν ενωμένες ανάμεσά τους από μια κοινή παγκόσμια οι-κονομία, ο πόλεμος ήταν αναπόφευχτο να αγκαλιάσει σχεδόν όλες τις ηπείρους.

Ή Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ρωσία, η Γερμα-νία, η Αυστροουγγαρία, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, το Μαυροβούνι, η Ιαπωνία, οι Ενωμένες Πολιτείες, η Κίνα και δεκάδες άλλα μικρά Κράτη σύρθηκαν στην αιματηρή δίνη. Ο πληθυσμός του

92

πλανήτη φτάνει σχεδόν το ενάμισυ δισεκατομμύριο ανθρώπους. Όλοι τους υπόφεραν άμεσα η έμμεσα απ’ αυτό τον πόλεμο που τους επιβλήθηκε από μια φούχτα καπιταλιστές εγκληματίες. Ο κόσμος δεν είχε δει ποτέ ως τότε τόσο τεράστιους στρατούς, παγίδες θα-νάτου τόσο τερατώδικες. Ποτέ ο κόσμος δεν είχε δει ούτε μια τέτοια δύναμη του κεφαλαίου. Η Αγγλία και η Γαλλία εξαναγκάσανε για την υπεράσπιση των χρηματοκιβωτίων τους, όχι μονάχα τους άγ-γλους και τους γάλλους, μα χιλιάδες και χιλιάδες από τους αποικια-κούς τους σκλάβους, μαύρους και κίτρινους. Οι «πολιτισμένοι» λη-στές δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν για τα σχέδια τους ακόμα και καννίβαλους. Κι’ όλα αυτά σκεπασμένα με τα πιο ευγενικά λόγια.

«Ο πόλεμος του 1914 είχε το προηγούμενο του στους αποικια-κούς πολέμους. Τέτοιοι πόλεμοι ήταν: Η εκστρατεία των «πολιτι-σμένων» δυνάμεων εναντίον της Κίνας, ο ισπανοαμερικανικός πόλεμος, ο ρωσοΐαπωνικός πόλεμος του 1904 (για την Κορέα, το Πορτ Άρθουρ, τη Μαντζουρία κτλ.), ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος στα 1912 (για την αφρικανική αποικία της Τριπολίτιδας)· ο πόλεμος των Άγγλων εναντίον των Μπόερς όπου η «δημοκρατική Αγγλία» στην αρχή του 20ού αιώνα στραγγάλισε τις δυο δημοκρατίες των Μπόερς. Περισσότερο από μια φορά οι ανταγωνισμοί αυτοί απείλη-σαν ν’ ανάψουν μια τεράστια πυρκαγιά. Το μοίρασμα των αφρικανι-κών εδαφών απείλησε να οδηγήσει σ’ έναν πόλεμο ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία (για τη Φάουντα). Ύστερα ανάμεσα στη Γερ-μανία και τη Γαλλία (για το Μαρόκο)· η τσαρική Ρωσία παρά λίγο να μπλεχτεί σε πόλεμο με την Αγγλία για το μοίρασμα της κεντρι-κής Ασίας. Ήδη στην παραμονή του παγκόσμιου πολέμου οι αντα-γωνισμοί συμφερόντων ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γερμανία για την επικράτηση στην Αφρική, στη Μικρασία και στα Βαλκάνια, έφτασαν στο έπακρο. Και οι περιστάσεις επιτρέψανε τότε στην Αγ-γλία να βαδίσει με τη Γαλλία που ήθελε να αφαιρέσει από τη Γερ-μανία την Αλσατία και τη Λωραίνη, και με τη Ρωσία που επιθυμού-σε να ταχτοποιήσει τις μικροϋποθέσεις της στα Βαλκάνια και στη Γαλικία. Ο γερμανικός αρπαχτικός ιμπεριαλισμός είχε για κυριώτε-ρο σύμμαχο την Αυστροουγγαρία. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός δεν αναμίχτηκε παρά αργότερα, επιδιώκοντας την αμοιβαία εξα-σθένηση των ευρωπαϊκών κρατών.

»Πιο πολύ κι’ απ’ το μιλιταρισμό, το πιο εύχρηστο όπλο των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι η μ υ σ τ ι κ ή δ ι -

93

π λ ω μ α τ ί α με τις μυστικές συνθήκες και τις συνομωσίες όπως και με τις δολοφονίες της, τις μπόμπες της κτλ. Μυστικές συνθήκες υπήρχαν από το ’να μέρος ανά μέσα στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία κι’ απ’ τ’ άλλο μέρος ανάμεσα στην Γερμανία, στην Αυστρο-ουγγαρία, την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Η δολοφονία του Αυ-στριακού αρχιδούκα πριν τον πόλεμο δε θα μπορούσε να γίνει κα-θώς φαίνεται, χωρίς οι μυστικοί πράχτορες της Αντάντ να είναι πλη-ροφορημένοι γι’ αυτό. Μα κι’ η γερμανική διπλωματία δε δίσταζε μπροστά σε τίποτα ο γερμανός ιμπεριαλιστής Ρότερμπαχ έγραφε: «οφείλουμε να θεωρήσουμε σαν ευτυχές γεγονός το ότι χάρη στη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, η μεγάλη αντιγερμανική συνομωσία ξέσπασε πριν την ώρα της. Αν ξέσπαγε ύστερα από δυο χρόνια ο πόλεμος θα ήτανε για μάς πολύ σκληρώτε-ρος». Οι Γερμανοί προβοκάτορες θα ήταν έτοιμοι να θυσιάσουνε έναν από τους πρίγκηπές τους για να προκαλέσουνε κι’ αυτοί τον πόλεμο.

30. Ο κρατικός καπιταλισμός και οι τάξεις.

Ο πόλεμος ο ιμπεριαλιστικός δε διακρίνεται μονάχα από τις γιγαντιαίες διαστάσεις του κι’ από την καταστρεφτική του δράση, μα κι’ από το γεγονός ότι ολόκληρη η οικονομία της εμπόλεμης χώρας υποτάσσεται στα στρατιωτικά συμφέροντα. Το χρήμα ήταν αρκετό άλλοτε στην αστική τάξη για να κάνει τον πόλεμο. Μα ο πα-γκόσμιος πόλεμος πήρε τέτοια έχταση και οι χώρες που αγκάλιασε είχανε τέτοια απεραντοσύνη, που μόνο το χρήμα, δε θα μπορούσε να επαρκέσει στις ανάγκες του. Τα χυτήρια του ατσαλιού έπρεπε να χύνανε αποκλειστικά κανόνια όλο και πιο τεράστια ο πόλεμος απορρόφησε όλο το κάρβουνο που βγάζανε τα ανθρακωρυχεία, όλα τα μέταλλα, τα υφάσματα, τα δέρματα κτλ. Ανάμεσα στα εθνικά κα-πιταλιστικά τραστ εννοείται, εκείνο που θα μπορούσε νάχει τις πε-ρισσότερες ελπίδες να νικήσει είναι το τραστ που η παραγωγή του και τα μεταφορικά του μέσα ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες του πολέμου. Πώς γίνεται αυτή η προσαρμογή; Με τη σ υ γ κ ε ν τ ρ ω π ο ί η σ η ό λ η ς τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς .

Έπρεπε να προχωρεί η παραγωγή χωρίς διακοπή, να είναι καλά οργανωμένη, να υποτάσσεται στις υποδείξεις του γενικού επι-τελείου, για να μπορούν να εχτελούνται με ακρίβεια οι διαταγές των κυρίων αυτών γαλονάδων.

94

Για το σκοπό αυτό, η αστική τάξη δεν είχε παρά να βάλει την ιδιωτική παραγωγή και τα διάφορα συνδικάτα και τραστ στη διάθε-ση του ληστρικού αστικού κράτους της. Αυτό κι’ έγινε. Η βιομηχα-νία «επιστρατεύτηκε» και «στρατιωτικοποιήθηκε», δηλαδή τέθηκε στη διάθεση του κράτους και των στρατιωτικών αρχών. «Μα η αστική τάξη, θα παρατηρήσει κανένας, έχασε τα κέρδη της; Γιατί τότε τι άλλο είναι η εθνικοποίηση; Μια και μπήκαν όλα στη διάθε-ση του κράτους, που ήτανε το κέρδος της αστικής τάξης και πώς δέχτηκε μια τέτοια συμφωνία;». Κι’ όμως η αστική τάξη τη δέχτηκε και δεν υπάρχει τίποτα εκπληχτικό σ’ αυτό: Γιατί τα ιδιωτικά συνδι-κάτα τα αναθέσανε όλα, όχι στο εργατικό κράτος, μα στο δ ι κ ό τ ο υ ς ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ρ ά τ ο ς . Και τι είχε να φοβηθεί μ’ αυτό η αστική τάξη; Δεν έκανε άλλο παρά να παίρνει τα πλούτη της από τη μια τσέπη και να τα βάζει στην άλλη, χωρίς να χάνει ούτε μια δεκάρα.

Πρέπει να μη μάς ξεφεύγει ποτέ από το νου ο ταξικός χαρα-χτήρας του Κράτους. Το Κράτος δεν είναι κάτι σαν τρίτη δύναμη που τοποθετείται πάνω απ’ τις τάξεις είναι απ’ την κορφή ως τα νύ-χια μια ταξική οργάνωση. Στη διχτατορία των εργατών, το Κράτος είναι μια οργάνωση εργατών. Στην κυριαρχία της αστικής τάξης, το Κράτος είναι μια οργάνωση επιχειρηματιών, ακριβώς όπως κι’ ένα τραστ η ένα συνδικάτο.

Κατά συνέπεια, όταν η αστική τάξη ανέθεσε τα ιδιωτικά συν-δικάτα της στα χέρια του κράτους τ η ς (όχι σ’ ένα προλεταριακό κράτος, μα σ τ ο δ ι κ ό τ η ς ληστρικό καπιταλιστικό κράτος), δεν είχε να χάσει απολύτως τίποτα. Όταν ο τάδε η δείνα εργοστα-σιάρχης πέρνει τα κέρδη του απ’ το ταμείο ενός συνδικάτου η της Εθνικής Τράπεζας, μήπως αυτό δεν είναι το ίδιο πράμα; Η αστική τάξη όχι μονάχα δε χάνει τίποτα απ’ αυτό, μα και κερδίζει. Χάρη σ’ αύτη τη συγκέντρωση πραγματικά, κινιέται καλύτερα η στρατιωτι-κή μηχανή και μεγαλώνουν έτσι οι πιθανότητες νίκης στο ληστρικό αυτό πόλεμο.

Έτσι κατά τη διάρκεια του πολέμου σ’ όλες σχεδόν τις χώρες ο κ ρ α τ ι κ ό ς κ α π ι τ α λ ι σ μ ό ς πήρε τη θέση των ιδιωτι-κών συνδικάτων. Αν η Γερμανία λόγου χάρη μπόρεσε να σημειώσει νίκες και ν’ αντισταθεί τόσο πολύ στην πίεση υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων, αυτό το χρωστάει στο γεγονός, ότι η γερμανική αστική τάξη ήξερε θαυμάσια να οργανώσει τον κρατικό αυτό καπιταλισμό.

95

Το πέρασμα στον κρατικό καπιταλισμό έγινε με διάφορους τρόπους. Τις περισσότερες φορές στη βιομηχανία και το εμπόριο δημιουργούνται κ ρ α τ ι κ ά μ ο ν ο π ώ λ ι α , δ η λ α δ ή η βιομηχανία και το εμπόριο περνούν στο σύνολο τους στα χέρια του αστικού κράτους. Το πέρασμα αυτό δε γίνεται πάντα μονομιάς, μα σιγά - σιγά, σα ν’ αγόραζε το κράτος ένα μέρος μονάχα από τις με-τοχές ενός συνδικάτου η ενός τραστ.

Έτσι η επιχείρηση αυτή άνηκε η μισή στο κράτος και η μισή σε ιδιώτες, και το αστικό κράτος επέβαλλε εκεί τις απόψεις του. Επί πλέον ακόμη και στις επιχειρήσεις που μείνανε στα χέρια των ιδιω-τών, επέβαλλε συχνά έναν αυστηρό κανονισμό: έτσι, ορισμένες επι-χειρήσεις, υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ν με ειδικό νόμο ν’ αγοράζουν προϊόντα, από άλλες επιχειρήσεις, που με τη σειρά τους κι’ αυτές έπρεπε να πουλήσουν σε ορισμένες ποσότητες και σε ορισμένη τιμή. Το κράτος έκανε ακόμα υποχρεωτικές ορισμένες μέθοδες ερ-γασίας, ορισμένα υλικά, επέβαλλε το χάρτη αγοράς για όλα τα σπουδαία προϊόντα. Έτσι, στη θέση του ιδιωτικού καπιταλισμού, αναπτύχθηκε ο κ ρ α τ ι κ ό ς καπιταλισμός.

«Ο κρατικός καπιταλισμός υποκατέστησε τις ιδιωτικές οργα-νώσεις της αστικής τάξης, με την α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή του ορ-γάνωση, το κράτος του. Ως τον πόλεμο, υπήρχε σε κάθε καπιταλι-στική χώρα η οργάνωση του αστικού κράτους και έξω απ’ αυτή την οργάνωση, συνδικάτα, τραστ, συνασπισμοί (κονσόρτιουμ) επιχειρη-ματιών, ενώσεις γαιοχτημόνων, αστικά πολιτικά κόμματα, ενώσεις δημοσιογράφων, επιστημόνων, αστών καλλιτεχνών, θρησκευτικές ενώσεις, θρησκευτικές αδελφότητες, εταιρείες νέων λευκοφρουρών, ιδιωτικά γραφεία ντέντεχτιβ, κτλ. Κάτω από την κυριαρχία του κρα-τικού καπιταλισμού, όλες αυτές οι ιδιωτικές οργανώσεις δ ι α λ ύ -ο ν τ α ι μέσα στο αστικό κράτος, γίνονται υποκαταστήματα του, εχτελούν τα σχέδια του, υποτάσσονται σε μιαν «υπέρτατη εντολή». Στα εργοστάσια και στα ορυχεία εχτελούν τις διαταγές του γενικού επιτελείου οι εφημερίδες δημοσιεύουν μονάχα ό,τι αρέσει στο γενι-κό επιτελείο το κήρυγμα στις εκκλησίες γίνεται όπως θέλουν οι πα-ρασημοφορημένοι αυτοί ληστές ζωγράφοι, ποιητές, τραγουδιστές, υποβάλλονται στη λογοκρισία τους· εφευρίσκουν τις μηχανές, τα κανόνια, τα πολεμοφόδια, τα αέρια πούχει ανάγκη το γενικό επιτε-λείο. Έτσι, όλη η ζωή «κρατικοποιείται» γ ι α ν α ε ξ α σ φ α -λ ί σ ε ι σ τ η μ π ο υ ρ ζ ο υ α ζ ί α τ α κ έ ρ δ η τ η ς τ α β ο υ τ η γ μ έ ν α σ ε λ ά σ π η κ α ι α ί μ α .

96

»Κρατικός καπιταλισμός σημαίνει τρομερή ενίσχυση της με-γαλοαστικής τάξης. Ακριβώς όπως με τη διχτατορία του προλετα-ριάτου, η εργατική τάξη είναι τόσο πιο ισχυρή όσο η συνεργασία στη δουλειά των σοβιέτ, των εργατικών συνδικάτων, του κομμουνι-στικού κόμματος κτλ. είναι στενώτερη, έτσι και στη διχτατορία της αστικής τάξης. Η τελευταία αυτή είναι τόσο πιο ισχυρή όσο οι αστι-κές οργανώσεις συνδέονται μεταξύ τους με τους πιο στερεούς δε-σμούς. Συγκεντρώνοντας τες και μεταβάλλοντάς τες σε τροχούς μιας και της ίδιας μηχανής, ευνοεί ο κρατικός καπιταλισμός την τρομερή δύναμη του κεφαλαίου. Η διχτατορία της αστικής τάξης γιορτάζει πραγματικά εδώ το θρίαμβο της.

»Ο κρατικός καπιταλισμός εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες ακόμα και στην τσαρική Ρωσσία (επιτροπή πολεμικής βιομηχανίας, μονοπώλια, κλπ). Κα-τόπιν όμως η ρωσική αστική τάξη τρομαγμένη από την επανάστα-ση, φοβήθηκε μήπως μαζί με την κρατική εξουσία περάσει και η παραγωγή στα χέρια του προλεταριάτου. Να γιατί μετά την Επα-νάσταση του Φλεβάρη 1917, αντιτάχτηκε στην οργάνωση της παρα-γωγής.

»Είδαμε λοιπόν πώς ο κρατικός καπιταλισμός δεν καταργεί με κανένα τρόπο την εκμετάλλευση, μα αυξάνει στο έπακρο τη δύναμη της αστικής τάξης. Ωστόσο, οι οπαδοί του Σάϊντμαν στη Γερμανία και άλλοι σοσιαλιστές της ιερής ένωσης, διακηρύξανε πώς αυτός ο καταναγκασμός στην εργασία ήτανε σοσιαλισμός, ότι μια κι’ όλα ήτανε στην κατοχή του Κράτους, ο σοσιαλισμός θα γινόταν πραγ-ματικότητα. Δε βλέπανε πώς δεν πρόκειται καθόλου για ένα προλε-ταριακό κράτος, μα για μια συγκέντρωση της κυβερνητικής δύνα-μης στα χέρια των δολοφόνων και των πιο λυσσασμένων έχθρων του προλεταριάτου».

Ενώνοντας και οργανώνοντας την αστική τάξη και μεγαλώνο-ντας έτσι τη δύναμη της, ο κρατικός καπιταλισμός εξασθενίζει την ε ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η . Κάτω από την κυριαρχία του, οι εργάτες γίνονται άσπροι σκλάβοι ενός αρπαχτικού κράτους. Τους στερήσα-νε το δικαίωμα της απεργίας, τους επιστρατεύσανε και τους στρατι-κοποιήσανε όλοι όσοι κηρύχνονταν εναντίον του πολέμου, καταδι-κάστηκαν αμέσως για έγκλημα έσχατης προδοσίας σε πολλές χώρες τους αφαιρέσανε το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα, το δικαί-ωμα να περνούν απ’ τη μια επιχείρηση στην άλλη κτλ. Ο «ελεύθε-ρος» μισθωτός εργάτης είχε γίνει δουλοπάροικος καταδικασμένος

97

είτε να πεθάνει στα πεδία των μαχών για την υπόθεση των εχθρών του, είτε να δουλεύει εξαντλητικά, 8χι για τον εαυτό του, για τους συντρόφους του η για τα παιδιά του, μα για τα συμφέροντα των κα-ταπιεστών του.

31. Ή χρεωκοπία του καπιταλισμού και η εργατική τάξη.

Έτσι, ο πόλεμος ευνόησε στην αρχή τη συγκέντρωση και την οργάνωση της καπιταλιστικής οικονομίας. Το έργο που δεν είχαν μπορέσει να τελειώσουνε τα συνδικάτα, τράπεζες, τραστ, συνδυα-σμένες επιχειρήσεις, προσπάθησε να το πραγματοποιήσει ο κρατι-κός καπιταλισμός. Δημιούργησε ένα ολόκληρο δίχτυ από όργανα που να ρυθμίζουν την παραγωγή και τη διανομή και να προετοι-μάζουν έτσι το έδαφος ώστε να μη μπορεί το προλεταριάτο να ανα-λάβει τη μεγάλη συγκεντρωμένη παραγωγή.

Μα ο πόλεμος, που ολόκληρο το βάρος του έπεφτε πάνω στην εργατική τάξη, ήταν αναπόφευχτο να προκαλέσει την εξέγερση των π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ώ ν μ α ζ ώ ν . Ο πόλεμος είτανε ένα σφα-γείο που όμοιο του δε γνώρισε ακόμη η ιστορία. Η παραγωγή των πνευμάτων έπαιρνε μια γιγαντιαία ανάπτυξη. Το προλεταριάτο ή τ α ν κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο σ τ ο ν ε ξ ο λ ω θ ρ ε μ ό σ τ α π ε δ ί α τ ω ν μ α χ ώ ν . Σύμφωνα με ορισμένους υπο-λογισμούς ο αριθμός των σκοτωμένων, των τραυματισμένων και των εξαφανισμένων, μονάχα ως το Μάρτη του 1917, έφτανε τα ε ι κ ο σ ι π έ ν τ ε ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α α ν θ ρ ώ π ο υ ς · ο αριθμός των σκοτωμένων του Γενάρη του 1918 ήταν σχεδόν οχτώ εκατομμύρια. Λογαριάζοντας το μέσο βάρος ενός άνθρωπου σε 60 κιλά, μπορούμε να πούμε ότι οι καπιταλιστές παράγανε, από τον Αύγουστο του 1914 ως το Γενάρη του 1918 480.000.000 κιλά σαπι-σμένο ανθρώπινο κρέας. Για να εχτιμήσουμε ακριβώς τις απώλειες θάπρεπε να προσθέσουμε ακόμα εκατομμύρια άρρωστους. Μονάχα η σύφιλη που πήρε στον πόλεμο μια πρωτοφανή έχταση, μόλυνε σχεδόν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Οι άνθρωποι μετά τον πόλε-μο είχαν χάσει τα δυο τρίτα απ’ τις δυνάμεις τους. Τα πιο γερά στοι-χεία, τα πιο ικανά για δουλειά, το άνθος των εθνών, ξολοθρεύτηκαν.

Και είναι φυσικά οι εργάτες, οι χωρικοί που υποφέρανε περισ-σότερο.

Στα μεγάλα κέντρα των εμπολέμων κρατών δημιουργήθηκαν ακόμα και μικροί σωροί από εξαιρετικά παραμορφωμένους και

98

ακρωτηριασμένους στρατιώτες· σκεπάζοντας το πρόσωπο τους με το κράνος σαν με μάσκα, τα άθλια αυτά λίψανα φυτοζωούν εκεί, ζωντανές μαρτυρίες του αστικού «πολιτισμού».

Μα το προλεταριάτο δεν σφαγιάστηκε μόνο σε άγριες μάχες· φορτία ανυπολόγιστα βαραίνουν πάνω στους ώμους των επιζώντων. Ο πόλεμος απαίτησε αφάνταστα έξοδα. Και ενώ οι εργοστασιάρχες και οι βιομήχανοι βγάζανε μυθώδη κέρδη, επιβάλλονταν στους ερ-γάτες τεράστιοι φόροι, για να πληρώσουν τα τρομερά έξοδα του πο-λέμου. Το 1919 στη συνδιάσκεψη της ειρήνης ο υπουργός των οικο-νομικών της Γαλλίας δήλωσε πώς ο πόλεμος είχε στοιχίσει στα εμπόλεμα έθνη ένα τ ρ ι σ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο φράγκα. Λίγοι άν-θρωποι μπορούν να ξαίρουν τι σημαίνουν τέτοιοι αριθμοί. Άλλοτε με τέτοιους αριθμούς υπολογίζονταν η απόσταση του ενός αστεριού από τ’ άλλο. Και σήμερα μ’ αυτούς τους αριθμούς λογαριάζουμε τα έξοδα του απαίσιου σφαγείου. Ένα τρισεκατομμύριο ίσον ένα εκα-τομμύριο έκατομμύρια. Κατ άλλους υπολογισμούς ο πόλεμος είχε τα παρακάτω έξοδα σε εκατομμύρια φράγμα:

Πρώτος χρόνος 236

Δεύτερος χρόνος 354,9

Τρίτος χρόνος 532,2

Πρώτοι έξη μήνες του \ τέταρτου χρόνου

(ως τις 31 Δεκεμβρίου 4917) 399,1

Σύνολο 1.522,2

Τα έξοδα ασφαλώς μεγάλωσαν μετά το 1917. Τέτοια έξοδα για να καλυφθούν, απαιτούσανε τρελλές εισπράξεις. Και φυσικά τα καπιταλιστικά κράτη άρχισαν να μεγαλώνουν τους φόρους της ερ-γατικής τάξης: είτε με μορφή άμεσων φόρων, είτε για να πληρώσει κάτι και η αστική τάξη με την πατριωτική αύξηση των τιμών. Η ακρίβεια της ζωής μεγάλωσε. Και οι βιομήχανοι όσοι προπαντός δούλευαν για τον πόλεμο αποταμιεύσανε ανυπολόγιστα κέρδη.

«Οι Ρ ώ σ ο ι βιομήχανοι ανεβάσανε τα μερίσματα τους πάνω από το διπλάσιο, ορισμένες επιχειρήσεις δώσανε μυθώδη με-ρίσματα. Να μερικοί αριθμοί: Η εταιρία πετρελαίων των αδελφών Μιρσόγιεφ πλήρωσε μέρισμα 40%· η μετοχική εταιρία των αδελ-φών Δανιχέφσκυ 30%· η καπνοβιομηχανία του Κάλφα 30% κλπ. Στη Γερμανία το καθαρό κέρδος των επιχειρήσεων που ήτανε το 1913 1914 για τέσσερες κλάδους (χημικά, εκρηχτική ύλη, μεταλ-

99

λουργία, αυτοκίνητα), 133 εκατομμύρια, έφτασε το 1915 - 1916 σε 259 εκατομ., δηλαδή διπλασιάστηκε μέσα σ’ ένα χρόνο. Στις Ε ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς τα κέρδη του τραστ του ατσα-λιού τριπλασιάστηκαν από το 1915 ως το 1916. Από το 1915 ως το 1917 ανέβηκαν από 98 σε 478 εκατομμύρια δολλάρια! Μερίσματα κατά 200% δεν ήταν σπάνια. Το ίδιο τρομερή ήταν η αύξηση των κερδών στις τράπεζες. Οι μεγαλοκαρχαρίες αυξήσανε απίστευτα τα πλούτη τους, οι φτωχοί άνθρωποι καταστράφηκαν και το προλετα-ριάτο έπεσε κάτω απ’ το ζυγό των φόρων και της ακρίβειας».

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, φτιάχνανε προ παντός σράπνελ, χειρομβοβίδες, δυναμίτη, κανόνια, θωρακισμένα αυτοκί-νητα, αεροπλάνα, ασφυξιογόνα αέρια, μπαρούτι, κτλ.

Στις Ενωμένες Πολιτείες, ξεπήδησαν ολόκληρες πολιτείες χτι-σμένες βιαστικά, γύρω από μπαρουτάδικα φτιαγμένα τόσο γρήγορα που πολλές φορές χαλάγανε. Τόση ήταν η βιασύνη τους να φτιάξουν μπαρούτι και να κερδίσουν χρήμα. Οι κατασκευαστές κα-νονιών και οβίδων πραγματοποιήσανε τεράστια κέρδη. Μα η οικο-νομική κατάσταση του λαού γινόταν όλο και χειρότερη. Γιατί τα πραγματικά προϊόντα, εκείνα που χρησιμοποιούνται για τη διατρο-φή, το ντύσιμο κλπ. παράγονταν ολοένα και σε μικρότερες ποσότη-τες. Με το μπαρούτι και τις σφαίρες, μπορείς να σκοτώσεις και να καταστρέψεις, μα δε μπορείς ούτε να τραφείς, ούτε να ντυθείς. Και όλες οι οικονομικές δυνάμεις είχαν απορροφηθεί από την κατα-σκευή μπαρουτιού και μηχανημάτων καταστροφής. Η φυσική και χρήσιμη παραγωγή εξαφανίζονται όλο και περισσότερο. Η εργατική δύναμη περνούσε στο στρατό και ολόκληρη η βιομηχανία δούλευε για τον πόλεμο.

Τα χρήσιμα εμπορεύματα γινότανε ολοένα και σπανιώτερα, φέρνοντας την π ε ί ν α και την α κ ρ ί β ε ι α . Έλλειψη ψω-μιού, έλλειψη κάρβουνου, έλλειψη όλων των χρήσιμων πραγμάτων και πάνω από την αγορά π α γ κ ό σ μ ι ο ς λ ι μ ό ς και γενική εξάντληση της ανθρωπότητας· να οι συνέπειες της εγκληματικής ιμπεριαλιστικής σφαγής.

Η έλλειψη κάρβουνου, ατσαλιού, καθετί αναγκαίου ανέτρεψε στο τέλος την ίδια την πολεμική παραγωγή. Όλες οι χώρες, έκτος μονάχα από την Αμερική φτώχαιναν συνεχώς. Η πείνα, η καταστρο-φή, το κρύο βαδίζανε θριαμβευτικά πάνω στη γη. Και όλα αυτά τα κακά χτυπήσανε κυρίως την εργατική τάξη. Έκανε βέβαια να δια-

100

μαρτυρηθεί, μα ο πόλεμος όρθωνε εναντίον της την καπιταλιστική δύναμη του αρπαχτικού κράτους. Σ’ όλες τις χώρες του κόσμου τόσο τις μοναρχικές, όσο και τις δημοκρατικές, η εργατική τάξη υπόστηκε αφάνταστους κατατρεγμούς. Οι εργάτες αποστερήθηκαν όχι μόνο από το δικαίωμα της απεργίας, μα κ’ η παραμικρή απόπει-ρα διαμαρτυρίας καταπνίγηκε αλύπητα. Η κυριαρχία του καπιταλι-σμού οδήγησε έτσι στον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στις τάξεις.

«Οι καταδιώξεις των εργατών κατά τη διάρκεια του πολέμου εκθέτονται θαυμάσια στην απόφαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη λευκή τρομοκρατία. «Από την αρχή του πολέμου λέει η απόφαση οι κυρίαρχες τάξεις που σκότωσαν κι’ ακρωτηρίασαν στα πεδία των μαχών πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους εισάγανε στο εσωτερικό των χωρών τους το καθεστώς της αιματηρής διχτα-τορίας (της αστικής τάξης). Η τσαρική κυβέρνηση στη Ρωσία του-φέκιζε και κρέμαγε τους εργάτες κι’ οργάνωνε πογκρόμ εναντίον των Εβραίων. Η αυστριακή μοναρχία έπνιξε στο αίμα την εξέγερση των τσεχοσλοβάκων και ουκρανών εργατοαγροτών. Η αγγλική αστική τάξη εχτέλεσε τους καλύτερους εκπρόσωπους του ιρλανδι-κού λαού. Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός κάνει θραύση στο εσωτερι-κό της χώρας και οι επαναστατημένοι ναύτες σταθήκανε τα πρώτα θύματα του άγριου αυτού ζώου. Στη Γαλλία τουφέκιζαν τους Ρώσους στρατιώτες που δεν ήθελαν να υπερασπίσουνε τα συμφέρο-ντα των γάλλων αστών. Στην Αμερική, η αστική τάξη λυντσάριζε τους διεθνιστές, καταδίκασε τα καλύτερα στοιχεία του προλετα-ριάτου σε είκοσι χρόνια καταναγκαστικά έργα και τουφέκιζε τους απεργούς».

Το καπιταλιστικό καθεστώς έτριζε απ’ όλες τις μεριές. Η αναρχία στην παραγωγή οδήγησε σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κι’ ο πόλε-μος προκάλεσε έναν χωρίς προηγούμενο παροξυσμό στους ταξικούς ανταγωνισμούς· έτσι ο πόλεμος οδηγούσε στην Ε π α ν ά σ τ α -σ η . Ο καπιταλισμός άρχισε να ξεχαρβαλώνεται και προς τις δυο βασικές κατευθύνσεις. Η χρεωκοπία του καπιταλισμού άρχιζε.

Ας εξετάσουμε από πιο κοντά τη χρεωκοπία του. Ολόκληρη η καπιταλιστική κοινωνία είχε βγει από το ίδιο καλούπι: Το εργο-στάσιο είχε οργανωθεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που κι’ ένα υπουργείο η ένα σύνταγμα απάνω οι πλούσιοι που διευθύνουν, κάτω οι φτωχοί, οι εργάτες που υπακούνε ανάμεσα τους οι μηχανι-κοί, οι υπαξιωματικοί, οι ανώτεροι υπάλληλοι. Είναι φανερό πώς στην καπιταλιστική κοινωνία δε μπορεί να διαρκέσει παρά όσο ο

101

εργάτης φαντάρος υπακούει στο γαιοχτήμονα, στρατηγό η αξιωμα-τικό γόνο των ευγενών η της αστικής τάξης, όσο ο εργοστασιακός εργάτης εχτελεί τις διαταγές του πλούσια μισθοδοτούμενου κυρίου Διευθυντή, η του βιομηχάνου που απομυζά την εργατική υπεραξία.

Μα μόλις οι εργαζόμενες μάζες αρνηθούν να είναι άπλα πιόνια στα χέρια των εχθρών τους, τα νήματα που δένουν το στρα-τιώτη με το στρατηγό, τον εργάτη με το βιομήχανο αρχίζουν αμέσως να σπάνε. Οι εργάτες παύουν να υπακούνε στους εργοδότες χους, οι φαντάροι στους αξιωματικούς, οι υπάλληλοι στους προϊστάμενους τους.

Αυτή είναι η παρακμή της παληάς πειθαρχίας, όπου οι πλού-σιοι κυβερνούσαν τβύς φτωχούς και όπου η αστική τάξη κακομετα-χειρίζονταν Υο προλεταριάτο. Η περίοδο αυτή θα διαρκέσει ανα-πότρεπτα ως που η νέα τάξη, το προλεταριάτο να υποτάξει την αστι-κή τάξη, να την εξαναγκάσει να υπερασπίσει τους εργάτες και να οργανώσει την καινούργια πειθαρχία.

Η χαώδης αυτή περίοδο όπου η παληά τάξη έχει κι’ όλας κα-ταστραφεί, μα η νέα τάξη δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί, δεν μπορεί να τερματιστεί παρά με την πλήρη νίκη του προλεταριάτου στον ε μ φ ύ λ ι ο π ό λ ε μ ο .

32. Ο εμφύλιος πόλεμος.

Ο εμφύλιος πόλεμος είναι μια άγρια ταξική πάλη που μετα-τρέπεται σε επανάσταση. ο παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος ανάμεσα σε διάφορες ομάδες της αστικής τάξης για ένα καινούργιο μοίρασμα του κόσμου διεξήχθηκε με τη βοήθεια των σκλάβων του κεφαλαίου. Μα επέβαλλε στους εργάτες τέτοια βάρη που η πάλη των τάξεων άρχισε να μεταβάλλεται σε εμφύλιο πόλεμο των κατα-πιεζόμενων ενάντια στους καταπιεστές τους, σ’ έναν πόλεμο που ο Μαρξ τον ονόμαζε από τότε σαν το μόνο δίκαιο πόλεμο.

Είναι πολύ φυσικό ο καπιταλισμός να οδηγεί στον πόλεμο, και ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος ανάμεσα στα αστικά κράτη να οδηγεί στον εμφύλιο πόλεμο. Το κόμμα μας αυτό το είχε προβλέψει από το 1914, από τότε που κανείς ακόμη δε σκεφτότανε την επανάσταση. Και όμως ήτανε φανερό πώς το προλεταριάτο, καταπονημένο «από τα τεράστια βάρη του πολέμου, θα ξεσηκωνότανε στο τέλος και πώς η αστική τάξη δε θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια διαρκή ει-

102

ρήνη, εξαιτίας των ανυπέρβλητων ανταγωνισμών ανάμεσα στις εθνικές ομάδες των καπιταλιστών ληστών.

Η προοπτική μας πραγματοποιείται σήμερα στο ακέραιο. Τα τρομερά χρόνια του σφαγείου, χρόνια χτηνωδίας και αγριότητας, τα διαδέχθηκε ο εμφύλιος πόλεμος εναντίον των καταπιεστών, που άνοιξε με τη Ρωσική επανάσταση, το Φλεβάρη και τον Όχτώβρη του 1917 και συνεχίστηκε με τη Φιλανδική, την ουγγρική, την Αυ-στριακή και τη Γερμανική επανάσταση· ύστερα η επανάσταση άρχι-σε σε άλλες χώρες ... Και ταυτόχρονα η αστική τάξη είναι ολοφάνε-ρα ανίκανη να κλείσει μια διαρκή ειρήνη. Οι Σύμμαχοι νίκησαν τη Γερμανία το Νοέμβρη του 1918 και μονάχα ύστερα από εφτά μήνες υπογράψανε τη ληστρική συνθήκη των Βερσαλλιών. Όλος ο κόσμος νοιώθει πώς αυτή η ειρήνη δε μπορεί να διαρκέσει από τότε χτυπη-θήκανε οι Γιουγκοσλάβοι με τους Ιταλούς, οι Πολωνοί με τους Τσε-χοσλοβάκους και τους Λιθουανούς, οι Λεττονοί με τους Γερμανούς. Και όλα τα αστικά κράτη μαζί χτύπησαν τη δημοκρατία των νικη-τών Ρώσων εργατών. Έτσι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος τερματίζεται με τον εμφύλιο πόλεμο απ’ όπου το προλεταριάτο θα βγει αναγκα-στικά νικητής.

Ο εμφύλιος πόλεμος δεν οφείλεται ούτε στο καπρίτσιο ενός κόμματος, ούτε στην τύχη, είναι ένα φανέρωμα της επανάστασης που είναι αναπόφευχτη, γιατί ο πόλεμος των ληστών ιμπεριαλιστών έπρεπε στο τέλος ν’ ανοίξει τα μάτια των εργατικών μαζών.

«Μια επανάσταση χωρίς εμφύλιο πόλεμο είναι τόσο χιμαιρική όσο και μια επανάσταση «ειρηνική». Όσοι σκέφτονται λόγου χάρη σαν τους μενσεβίκους που εξεγείρονται εναντίον της επανάστασης, αφίνουν τον Μαρξ και ξαναγυρίζουν προς τους προκατακλυσμιαί-ους σοσιαλιστές που πίστευαν ότι μπορούσαν να πείσουν τους καπι-ταλιστές. Αυτό μοιάζει σα να θέλεις να πείσεις με χάδια την τίγρη να φάει χορτάρι και ν’ αφήσει ήσυχα τα γελάδια. Ο Μαρξ ήτανε οπαδός του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή της έ ν ο π λ η ς π ά λ η ς τ ο υ π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Απ’ αφορμή την Κομμούνα του Παρι-σιού του 1871, έγραφε πώς οι κομμουνάροι δεν ήτανε αρκετά απο-φασιστικοί. Στο Μανιφέστο της Πρώτης Διεθνούς που γράφτηκε από τον ίδιο το Μαρξ, λέγεται σ’ ένα τόνο μομφής: «οι άντρες της φρουράς αντί να αφοπλιστούν και να συλληφθούν, όπως έπρεπε να γίνει, βρίσκανε ορθάνοιχτες τις πόρτες του Παρισιού για να μπο-ρούν σώοι και αβλαβείς να τραβηχτούνε στις Βερσαλλίες. Οι άν-

103

θρωποι της τάξης (οι αντεπαναστάτες) όχι μονάχα δεν πειραχτήκα-νε, μα αφέθηκαν να ανασυνταχτούν και να κυριεύσουν ανενόχλητα πολλές οχυρές θέσεις μέσα στο ίδιο το κέντρο του Παρισιού . Απο-στρέφονται την Κεντρική Επιτροπή σαν υπεύθυνη για την συνέχιση του εμφυλίου πολέμου που είχε αναλάβει ο Θιέρσος (ο Γάλλος Ντε-νίκιν) με τη νυχτερινή του επίθεση στη Μονμάρτρη. Διέπραξε αυτή τη φορά το κεφαλαιώδες, το αποφασιστικό σφάλμα να μη βαδίσει προς τις Βερσαλλίες που ήτανε τότε χωρίς άμυνα και έχασε έτσι την ευκαιρία να τελειώνει με την συνωμοσία του Θιέρσου και με τους χωριάτες του. Αντί γι’ αυτό, το κόμμα της τάξης μπόρεσε ακόμη να δοκιμάσει τη δύναμή του μπροστά στις κάλπες στις 26 του Μάρτη, ήμερα εκλογής της Κομμούνας. Ο Μαρξ λοιπόν κηρύχνεται φανερά υπέρ της ένοπλης συντριβής των λευκοφρουρών στον εμφύλιο πόλεμο. Έτσι οι δάσκαλοι του σοσιαλισμού περνάνε την επανάστα-ση στα σοβαρά. Καταλάβαιναν πώς το προλεταριάτο δε μπορεί να πείσει την αστική τάξη και ότι οφείλει να ε π ι β ά λ λ ε ι τη θέλησή του με τον εμφύλιο πόλεμο, με μπαγιονέττες, με ντουφέκια, με κανόνια ως τη νίκη».

Ο εμφύλιος πόλεμος έβαλε τις τάξεις της καπιταλιστικής κοι-νωνίας που αντιτίθενταν στα συμφέροντα της, τη μια αντίκρυ στην άλλη, με τ’ όπλο στο χέρι. Το γεγονός ότι η καπιταλιστική κοινωνία είναι μοιρασμένη στα δυο, ότι αποτελείται στην πραγματικότητα τουλάχιστο από δ υ ο κ ο ι ν ω ν ί ε ς το γεγονός αυτό έμεινε αδιόρατο σε ομαλές εποχές. Γιατί; Γιατί οι σκλάβοι υπακούανε σιω-πηλά στους κυρίους τους. Με τον εμφύλιο πόλεμο όμως, το κατα-πιεζόμενο τμήμα της κοινωνίας ε ξ ε γ ε ί ρ ε τ α ι ενάντια στο τμήμα που καταπιέζει. Εννοείται πώς κάτω απ’ αυτούς τους όρους, καμμιά «κοινή ζωή» καμμιά «ειρηνική ένωση» ανάμεσα στις τάξεις δεν είναι δυνατή: ο στρατός διαιρείται σε λευκοφρουρούς που κα-τάγονται από την τάξη των ευγενών, από τη μπουρζουαζία, από τους φτιασιδωμένους διανοούμενους και σε κόκκινους στρατιώτες βγαλμένους από την εργατική και αγροτική τάξη. Οποιαδήποτε Συ-νταχτική Συνέλευση που εργάτες και εργοστασιάρχες θα συνε-δριάζουν μαζί, γίνεται αδύνατη: πώς θα μπορούσανε να συνε-δριάζουνε ειρηνικά στην ίδια Συνταχτική, όταν αλληλοπυροβολού-νται στους δρόμους; ο εμφύλιος πόλεμος ορθώνει τις δυο τάξεις την μια ενάντια στην άλλη. Να γιατί δε μπορεί να τελειώσει με συμφιλί-ωση, με συμβιβασμούς, μα με την πλήρη νίκη της μιας τάξης πάνω στην άλλη.

104

Ο εμφύλιος πόλεμος στη Ρωσία και σ’ άλλες χώρες (στη Γερ-μανία, στην Ουγγαρία) το πιστοποιεί εξολοκλήρου. Δεν είναι δυνα-τό σήμερα παρά η διχτατορία του προλεταριάτου η της αστικής τάξης και των στρατηγών. Η κυβέρνηση των μεσαίων τάξεων και των κομμάτων τους (σοσιαλεπαναστατικούς, μενσεβικικούς κτλ.) δεν είναι παρά μια μεταβατική πορεία. Όταν η κυβέρνηση των σο-βιέτ στην Ουγγαρία ανατράπηκε με τη βοήθεια των μενσεβίκων, αντικαταστάθηκε πρώτα από ένα «συνασπισμό» που ακολούθησε σε λίγο η αντίδραση. Όταν οι συνταγματικοί σοσιαλεπαναστάτες κατάφεραν για λίγον καιρό να κυριεύσουν την Ούφα, την αντίπερα όχθη του Βόλγα και τη Σιβηρία, διώχτηκαν σε 24 ώρες, από τον ναύαρχο Κολτσάκ που υποστηριζότανε από τη μεγαλοαστική τάξη και τους γαιοχτήμονες. Και ο Κολτσάκ στη θέση της διχτατορίας των εργατών και αγροτών έβαλε τη διχτατορία των γαιοχτημόνων και των αστών. Η αποφασιστική νίκη κατά του εχθρού και η πραγ-ματοποίηση της προλεταριακής διχτατορίας είναι το αναπόφευχτο αποτέλεσμα του παγκόσμιου εμφυλίου πολέμου.

33. Μορφές και σκοποί του εμφυλίου πολέμου.

Η εποχή των εμφυλίων πολέμων εγκαινιάστηκε με τη Ρωσική επανάσταση που δεν ήταν παρά μια μερική εκδήλωση, η αρχή της παγκόσμιας επανάστασης. Στη Ρωσία η επανάσταση ξέσπασε πιο γρήγορα παρά στις άλλες χώρε; γιατί το ξεχαρβάλωμα του καπιταλι-σμού άρχισε εκεί νωρίτερα. Η αστική τάξη κι’ οι γαιοχτήμονες που διεκδικώντας την Κωνσταντινούπολη και τη Γαλικία, είχαν προετοι-μάσει μαζί με τους Γάλλους και Γερμανούς κομπάρσους τους την αιματηρή σφαγή του 1914, τινάχτηκαν πρώτοι στον αγέρα εξ αιτίας της αδυναμίας και της αποσύνθεσης τους: η αταξία και η πείνα στη Ρωσία πρωτοεμφανίστηκαν. Γι’ αυτό ήταν ευκολότερο στο Ρωσικό προλεταριάτο να καταφέρει τους εχθρούς του, να νικήσει πρώτο και να πραγματοποιήσει πρώτο τη διχτατορία του.

«Απ’ αυτό δεν βγαίνει καθόλου το συμπέρασμα πώς η ρωσική κομμουνιστική επανάσταση είναι η πιο τέλεια επανάσταση του κόσμου και πώς ο κομμουνισμός μπορεί να πραγματοποιηθεί γρηγο-ρώτερα σε μια χώρα, όπου ο καπιταλισμός είναι λιγώτερο αναπτυγ-μένος. Αν ήταν έτσι τότε ο σοσιαλισμός θάπρεπε να πραγματοποιη-θεί πρώτα στην Κίνα, στην Περσία, στην Τουρκία, χώρες πολύ λίγο καπιταλιστικές όπου δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου προλεταριάτο. Τότε ολόκληρη η θεωία του Μαρξ θάπρεπε να είναι σφαλμένη.

105

Να σκέφτεσαι έτσι, είναι σαν να πέρνεις την α ρ χ ή για σ κ ο π ό που μονάχα αυτό δίνει στην επανάσταση το χαραχτήρα της. Η επανάσταση στη Ρωσία ξέσπασε γρηγορώτερα εξ αίτιας της αδύνατης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Μα η αδυναμία του καπιτα-λισμού σε μια καθυστερημένη χώρα σαν τη Ρωσία, όπου επικρα-τούν οι χειροτέχνες και οι επαγγελματίες, όπου το προλεταριάτο ήταν μειοψηφία κτλ. κάνει ακριβώς πιο δύσκολο το πέρασμα στην κομμουνιστική οργάνωση. Στην Αγγλία, η επανάσταση θα ξεσπάσει αργότερα. Μα εκεί μετά τη νίκη το προλεταριάτο θα μπορέσει να οργανώσει τον κομμουνισμό πιο γρήγορα, γιατί αποτελεί την τε-ράστια πλειοψηφία και είναι συνηθισμένο στην ομαδική εργασία. Η παραγωγή είναι εκεί άπειρα πιο συγκεντρωμένη. Στην Αγγλία η επανάσταση θ’ αρχίσει αργότερα μα θα είναι πιο τέλεια απ’ τη Ρω-σία».

Πολλοί νομίζουν πώς η σ κ λ η ρ ό τ η τ α του εμφυλίου πολέμου είναι συνέπεια του Ρωσικού «ασιατισμού» κι’ ενός καθυ-στερημένου πολιτισμού. Οι αντίπαλοι της επανάστασης στη, δυτική Ευρώπη, δεν παύουν να επαναλαβαίνουν πώς στη Ρωσία ανθίζει ο «ασιατικός σοσιαλισμός» και πώς στις πολιτισμένες χώρες η επα-νάσταση θα συντελεστεί χωρίς σκληρότητα. Ηλίθια φλυαρία. Σε μια καπιταλιστική χώρα η αστική τάξη δεν μπορεί παρά να προτάξει μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α ν τ ί σ τ α σ η οι διανοούμενοι (τεχνικοί, μηχανικοί, αξιωματικοί), είναι εκεί πιο ισχυρά προσκολλημένοι στο κεφάλαιο και γι’ αυτό πιο εχθρικοί στον κομμουνισμό. Ο εμφύλιος πόλεμος λοιπόν θα είναι εκεί αναπόφευγα πιο βίαιος απ’ ότι στη Ρωσία. Στη Γερμανία λόγου χάρη η επανάσταση απόδειξε πώς η πάλη στις χώρες με ισχυρή καπιταλιστική ανάπτυξη, παίρνει ακόμα πιο αιματηρές μορφές.

«Όσοι παραπονούνται για την τρομοκρατία των μπολσεβίκων, ξεχνάνε πώς η αστική τάξη, όταν πρόκειται να διατηρήσει τα χρη-ματοκιβώτια της, δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα. Να τι λέει πάνω σ’ αυτό η απόφαση του συνεδρίου της κομμουνιστικής διεθνούς: «όταν ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος άρχισε να μετατρέπεται σε εμφύ-λιο και ο κίνδυνος της κατάρρευσης της αιματηρής τους κυριαρχίας ορθώθηκε απειλητικώτατος μπροστά στις κυρίαρχες τάξεις, τις πιο εγκληματικές που γνώρισε η ιστορία της ανθρωπότητας, η αγριότη-τα τους έγινε ακόμα σκληρότερη».

»Οι Ρώσοι στρατηγοί, η ζωντανή αυτή ενσάρκωση του τσαρι-κού καθεστώτος, οργάνωσαν και οργανώνουν ακόμα ομαδικούς

106

τουφεκισμούς εργατών, με την άμεση είτε έμμεση υποστήριξη των σοσιαλπροδοτών. Όταν οι σοσιαλεπαναστάτες και οι μενσεβίκοι κυ-ριαρχούσαν στη Ρωσία, χιλιάδες εργάτες και χωρικοί γεμίζανε τις φυλακές και οι στρατηγοί ξολοθρεύανε γι’ ανυπακοή ολόκληρα συ-ντάγματα. Σήμερα ο Κράσνωφ και ο Ντενίκιν με την ευμενή συν-δρομή των δυνάμεων της Αντάντ, σφάζουν και κρεμάνε εργάτες κατά δεκάδες χιλιάδες, τουφεκίζουν ένα στρατιώτη στους δέκα, φτάσανε μάλιστα ως το σημείο ν’ αφήσουν τρεις μέρες στην κρε-μάλα τα πτώματα των κρεμασμένων, για να τρομοκρατήσουν τους ζωντανούς. Στα Ουράλια και στο Βόλγα οι λευκές συμμορίες των Τσεχοσλοβάκων κόβανε τα πόδια και τα χέρια των στρατιωτών, τους πνίγανε στο Βόλγα, τους θάβανε ζωντανούς. Στη Σιβηρία, οι στρατηγοί σκότωναν τους κομμουνιστές κατά χιλιάδες κι’ εξο-λώθρευσαν ένα μεγάλο αριθμό από εργάτες και χωρικούς.

»Οι Γερμανοί και Αυστριακοί αστοί και οι σοσιαλπροδότες δείξανε καθαρά τα καννιβαλικά τους ένστιχτα, όταν στην Ουκρανία κρεμούσανε από κινητές σιδερένιες κρεμάλες τους εργάτες και τους χωρικούς που πριν εκμεταλλεύονταν τους κομμουνιστές, τους σ υ -μ π α τ ρ ι ώ τ ε ς τ ο υ ς , τους γερμανούς και αυστριακούς συ-ντρόφους μας.

»Στη Φιλλανδία, τη χώρα της αστικής δημοκρατίας, βοήθησαν τους Φιλανδούς αστούς να τουφεκίσουν 13 η 14 χιλιάδες προλε-τάριους και να πεθάνουν απ’ τα μαρτύρια στη φυλακή πάνω από 15.000. Στο Έλιγκφορς βάλανε μπροστά χους για ασπίδα ενάντια στα πολυβόλα γυναίκες και παιδιά. Χάρη στη συνδρομή τους, οι φιλλανδοί λευκοφρουροί και οι σουηδοί βοηθοί τους μπόρεσαν να κάνουν αιματηρά οργιά σε βάρος του ηττημένου φιλλανδικού προ-λεταριάτου. Στο Τράμμεφορς υποχρέωναν τις γυναίκες και τα παι-διά που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο ν’ ανοίγουν οι ίδιες τον τάφος τους· στο Βιμπόργκ, εξοντώσανε χιλιάδες Ρώσους άντρες, γυ-ναίκες και παιδιά.

»Στο εσωτερικό της χώρας οι Γερμανοί αστοί και σοσιαλδη-μοκράτες φτάσανε στον ανώτατο βαθμό αντιδραστικής μανίας, στην αιματηρή καταστολή της εργατικής κομμουνιστικής εξέγερσης. Στην άγρια δολοφονία του Κ. Λήμπνεχτ και της Ρόζας Λούξε-μπουργκ, στην εξόντωση των σπαρτακιστών εργατών. Η λευκή τρο-μοκρατία, ατομική και κατά μάζες, είναι η σημαία κάτω από την οποία βαδίζει η αστική τάξη.

107

»Ο ίδιος πίνακας και στις άλλες χώρες. Στη δημοκρατική Ελ-βετία τα πάντα είναι έτοιμα για τη σφαγή των εργατών που θα τολ-μούσαν να θίξουν τον καπιταλιστικό νόμο. Στην Αμερική, η φυλα-κή, το λυντσάρισμα κ’ η ηλεκτροπληξία είναι τα ανώτατα σύμβολα της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Στην Ουγγαρία και στην Αγ-γλία, στην Τσεχοσλοβακία και στην Πολωνία, παντού τα ίδια. οι αστοί δολοφόνοι δεν υποχωρούν μπροστά σε καμμιά φρικαλεότητα. Για να στερεώσουν την κυριαρχία τους, διεγείρουν το σωβινισμό και οργανώνουν εναντίον των εβραίων τερατώδικα προγκρόμ που η σκληρότητα τους κάνει να ωχριούν τα προγκρόμ που οργάνωνε η αστυνομία του Τσάρου ... Και όταν το αντιδραστικό και «σοσιαλι-στικό» σκυλολόΐ της Πολωνίας έσφαξε τους αντιπρόσωπους του ρωσικού ερυθρού σταυρού, αυτό ήτανε μοναχά μια σταλαματιά αίμα μέσα στον ωκεανό των εγκλημάτων και των φρικαλεοτήτων που διαπράττονταν κάθε μέρα από τον αγωνιώντα αστικό καννιβα-λισμό».

Στο μέτρο που ο εμφύλιος πόλεμος αναπτύσσεται, πέρνει και καινούργιες μορφές. Όταν το προλεταριάτο καταπιέζεται σ’ όλες τις χώρες, ο εμφύλιος πόλεμος πέρνει μορφή ε ξ ε γ έ ρ σ ε ω ν ενα-ντίον της κρατικής εξουσίας της αστικής τάξης. Να όμως που σ' αυτή η εκείνη τη χώρα, το προλεταριάτο νίκησε και κατάχτησε την πολιτική εξουσία. Τι θα συμβεί τότε; Το προλεταριάτο διαθέτει κρατική εξουσία, στρατό προλεταριακό, όλο το μηχανισμό της εξουσίας. Η αστική τάξη οργανώνει τότε εναντίον τους συνωμοσίες και εξεγέρσεις. Ταυτόχρονα όμως έχει να παλαίψει σαν κράτος με τ’ αστικά κράτη. Ο εμφύλιος πόλεμος πέρνει τότε μιαν άλλη μορφή, τη μορφή ενός πραγματικού ταξικού πολέμου, όπου το προλεταρια-κό κράτος παλεύει ενάντια στα αστικά κράτη. Στην περίπτωση αυτή οι εργάτες δεν ξεσηκώνονται μονάχα εναντίον της αστικής τάξης της χώρας τους, κάνουν σαν εργατικό κράτος, έναν κανονικό πόλε-μο με τα ιμπεριαλιστικά κράτη. Ο πόλεμος αυτός γίνεται όχι για τη ληστεία, μα για τον κομμουνισμό, για τη διχτατορία της εργατικής τάξης.

Κι’ αυτό έγινε στην πραγματικότητα. Μετά την οχτωβριανή Επανάσταση όλα τα καπιταλιστικά κράτη: Γερμανία, Γαλλία, Αμε-ρική, Ιαπωνία κτλ. ριχτήκανε απ' όλες τις μεριές, πάνω στην εξου-σία των σοβιέτ. Όσο περισσότερο το παράδειγμα της Ρωσικής επα-νάστασης επηρέαζε τους εργάτες των άλλων χωρών, τόσο και πιο στενά συνασπίζεται εναντίον της το διεθνές Κεφάλαιο, προσπα-

108

θώντας να ορθώσει εναντίον του προλεταριάτου το συνασπισμό των καπιταλιστών ληστών.

Η απόπειρα αύτη έγινε από τους καπιταλιστές με πρωτοβουλία του Γουΐλσων, του επιδέξιου και πονηρού αρχηγού του αμερικανι-κού κεφαλαίου, στη λεγόμενη «Διάσκεψη Ειρήνης» των Βερσαλ-λιών. Ονομάσανε την ένωση αυτή των ληστών «Κοινωνία των Εθνών», δηλαδή «Ενωμένες Πολιτείες των Λαών». Στην πραγματι-κότητα όμως δεν ήτανε Κοινωνία των Λαών, μα κοινωνία των διε-θνών κ α π ι τ α λ ι σ τ ώ ν και των κυβερνήσεων τους.

Η κοινωνία αυτή πάει να δημιουργήσει ένα τεράστιο πα-γκόσμιο τραστ που ν’ αγκαλιάζει ολόκληρο τον πλανήτη μας, να εκ-μεταλλεύεται ολόκληρο τον κόσμο, και να καταπιέζει παντού με τον αγριώτερο τρόπο την εργατική τάξη και την επανάσταση. Οι βε-βαιώσεις σύμφωνα με τις όποιες η κοινωνία αυτή θα είχε για σκοπό την ειρήνη, δεν είναι παρά ψεύτικος μύθος. Ο αληθινός τους σκοπός είναι διπλός: η αλύπητη εκμετάλλευση του παγκόσμιου προλετα-ριάτου, των αποικιών και των αποικιακών σκλάβων, και το στρα-γκάλισμα της αναπτυσσόμενης παγκόσμιας επανάστασης.

«Η Αμερική, για λόγους που δεν αναιρούν σε τίποτα την κρί-ση που εκφέραμε για την Κοινωνία των Εθνών έμεινε ως τα σήμερα μακρυά της, παρ’ όλο που πρώτη αυτή έρριξε την ιδέα της. Ή Αμε-ρική πλούτισε τεράστια στον πόλεμο. Είναι σήμερα ο δανειστής όλων των αστικών κρατών της Ευρώπης. Η δύναμη της προέρχεται από το γεγονός ότι κατέχει πρώτες ύλες, καύσιμα και δημητριακά. Με όλα αυτά μπορεί να μεταβάλλει όλους τους άλλους ληστές σε ακολούθους της. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε πώς οι Ενω-μένες Πολιτείες σκεπάζουνε τη ληστρική τους πολιτική με κάθε εί-δους ευγενικά λόγια. Η είσοδο τους στον αρπαχτικό πόλεμο έγινε με το έμβλημα της «Σωτηρίας της ανθρωπότητας» κλπ. Ήταν επικίνδυ-νο για τις Ενωμένες Πολιτείες νάχουν μια κομματιασμένη Ευρώπη, μοιρασμένη σε ντουζίνες από φαινομενικά ανεξάρτητα κράτη, μα στην πραγματικότητα εξαρτημένα από την Αμερική. Αποκρύβανε την επιδίωξη των ιδιαιτέρων τους συμφερόντων κάτω από την ευγε-νή μάσκα του «δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών». Η καπι-ταλιστική χωροφυλακή, η λευκή φρουρά και η αστυνομία που κατά το σχέδιο του Γουΐλσων θα χρησιμοποιούνταν για να πνίξουνε πα-ντού την επανάσταση, προορίζονταν ω! ωραία φράση! «για τη δια-φύλαξη της ειρήνης». Το 1919 όλοι οι ιμπεριαλιστές χτεσινοί αντί-παλοι γίνανε ξαφνικά ειρηνόφιλοι, άρχισαν να φωνάζουν πώς πραγ-

109

ματικοί ιμπεριαλιστές και εχθροί της ειρήνης ήτανε οι μπολσεβίκοι. Ο στραγγαλισμός των επαναστατών κρύβονταν εδώ πίσω από τη μάσκα της «αγάπης για την ειρήνη» και τη «δημοκρατία».

Η Κοινωνία των Εθνών έχει πια αποκαλυφθεί σαν διεθνής χω-ροφύλακας και δήμιος. Οι αντιπρόσωποι της πνίξανε τη Δημοκρα-τία των Συμβουλίων στην Ουγγαρία κα στη Βαυαρία. Ζητάει συνε-χώς να στραγγαλίσει το ρωσικό προλεταριάτο: αγγλικά, αμερικανι-κά, Ιαπωνικά, γαλλικά κλπ. στρατεύματα συνεργάζονται στο Βορ-ρά, στο Νότο, στα Δυτικά και Ανατολικά της Ρωσίας με τους δή-μιους της εργατικής τάξης. Η Κοινωνία των Εθνών έριξε ακόμα και μαύρους σκλάβους πάνω στους ρώσους και Ούγγρους εργάτες (Όντέσσα, Βουδαπέστη). Σε τι βαθμό ασυδοσίας μπορούν να φτάσουν οι γαντοφορεμένοι αυτοί ληστές το δείξανε διατηρώντας μια «Λίγκα δολοφόνων» που έχει επί κεφαλής της το στρατηγό Γιούντενιτς, αρχηγό της λεγόμενης «Βορειοδυτικής κυβέρνησης» της Ρωσίας. Η Κοινωνία των Εθνών υποκινεί τη Φιλλανδία, την Πο-λωνία, κτλ. εναντίον της Ρωσίας των Σοβιέτ, οργανώνοντας συνω-μοσίες με τη βοήθεια των συμβούλων των ξένων δυνάμεων. Οι πράχτορές της ανατινάξανε γεφύρια, σκότωσαν κομμουνιστές με μπόμπες. Δεν υπάρχει ατιμία που να μη μπορεί να την κάνει η Κοι-νωνία των Εθνών».

Όσο ισχυρώτερη είναι η πίεση του προλεταριάτου τόσο περισ-σότερο και συσφίγγεται η κλίκα των καπιταλιστών. Στο Κομμουνι-στικό Μανιφέστο γράφανε, ο Μαρξ κι’ ο Έγκελς το 1847: «Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω στην Ευρώπη, το φάντασμα του κομμου-νισμού. Όλες οι δυνάμεις της παληάς Ευρώπης ενώνονται σε μια Ιερή Συμμαχία για να το ξορκίσουνε: ο Πάπας κι’ ο τσάρος, ο Μέτ-τερνιχ και ο Γκιζό, οι ριζοσπάστες της Γαλλίας κι’ οι χωροφύλακες της Γερμανίας». Πολλά χρόνια περάσανε από τότε. Το φάντασμα του κομμουνισμού πήρε σάρκα και κόκκαλα και εκστρατεύει ενα-ντίον του, όχι μονάχα η γέρικη Ευρώπη μα όλος ο παγκόσμιος καπι-ταλισμός. Ωστόσο, η Κοινωνία των Εθνών θα σταθή ανίκανη να πραγματοποιήσει τις δυο της επιδιώξεις: την ένωση σ’ ένα και μόνο παγκόσμιο τραστ, όλης της παγκόσμιας οικονομίας και το στραγ-γάλισμα της παγκόσμιας επανάστασης. Ακόμα κι’ ανάμεσα στις με-γάλες δυνάμεις η ένωση δεν είναι τέλεια. Η Αμερική αντιτίθεται στην Ιαπωνία, κι’ οι δυο αυτές δυνάμεις εξακολουθούν να εξοπλίζο-νται. Θάτανε γελοίο να σκεφτεί κανένας πώς η συντροφική Γερμα-νία θρέφει φιλικά αισθήματα απέναντι στους «ανιδιοτελείς» άρπα-

110

γες της Αντάντ. Υπάρχει λοιπόν και κει ρήγμα. Τα μικρά κράτη αλ-ληλοτρώγονται. Μα, πράγμα που είναι ακόμα π ιό σπουδαίο, οι εξε-γέρσεις και οι πόλεμοι αρχίζουνε στις αποικίες: στις Ινδίες, στην Αί-γυπτο, στην Ιρλανδία κλπ. Οι υποδουλωμένες χώρες ξεσηκώνονται ενάντια στους «πολιτισμέ-νους» καταπιεστές τους. Στον εμφύλιο πόλεμο, ταξικό πόλεμο που διεξάγει το προλεταριάτο εναντίον της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης, πρέπει να προσθέσουμε και τις αποικιακές εξεγέρσεις που εξακολουθούν να υποσκαφτούν και να καταστρέφουν την κυριαρχία του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Έτσι, το ιμπεριαλιστικό καθεστώς τρίζει κάτω από την πίεση του προλε-ταριάτου που υψώνεται, των πολέμων των προλεταριακών δημο-κρατιών, των εξεγέρσεων και των πολέμων των υποδουλωμένων από τον ιμπεριαλισμό εθνών και χάρις επίσης στους ανταγωνισμούς και τις διαφωνίες ανάμεσα στις μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις. Αντί για «διαρκή ειρήνη», το πλήρες χάος· αντί για ειρήνευση του παγκόσμιου προλεταριάτου, ο άγριος εμφύλιος πόλεμος. Σ’ αυτό τον πόλεμο αυξάνουν οι δυνάμεις του προλεταριάτου και λιγοστεύ-ουν οι δυνάμεις της αστικής τάξης. Στο τέρμα, είναι αναπόφευχτη η νίκη του προλεταριάτου.

Βέβαια, η προλεταριακή διχτατορία δε μπορεί να νικήσει χω-ρίς θυσίες. Ο εμφύλιος πόλεμος, όπως και κάθε άλλος πόλεμος, εκ-φράζεται με απώλεια σ’ ανθρώπους και σε αγαθά. Κάθε επανάστα-ση έχει τέτοιες απώλειες. Γι’ αυτό τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, το οικονομικό ξεχαρβάλωμα που έφερε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, θα μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Γιατί οι εργάτες, αντί να δουλεύουν και να οργανώνουν την παραγωγή, θα είναι υποχρεω-μένοι να μείνουν στο μέτωπο με τ’ όπλο στο χέρι, και να αντιστα-θούν ενάντια στους γαιοχτήμονες και τους στρατηγούς, και η ζωή του εργοστασίου θα υποφέρει βέβαια απ’ αυτά. Μα όλα αυτά κ α μ μ ι ά Επανάσταση δε μπορεί να τ’ αποφύγει. Στην αστική επανάσταση του 1789 - 1793, όταν η αστική τάξη της Γαλλίας ανέτρεψε τους γαιοχτήμονες, ο εμφύλιος πόλεμος συνωδεύτηκε από μεγάλες καταστροφές. Μετά την ήττα Όμως της φεουδαλικής ιδιο-χτησίας η Γαλλία έκανε γοργές προόδους.

Ο καθένας θα καταλάβει πώς σε μια τόσο τρομερή επανάστα-ση, όπως είναι η παγκόσμια επανάσταση του προλεταριάτου, όταν ένα σύστημα καταπίεσης που οικοδομήθηκε μ έ σ α σ ’ ο λ ό κ λ η ρ ο υ ς α ι ώ ν ε ς γκρεμίζεται, οι απώλειες μπορεί να είναι εξαιρετικά μεγάλες. Ο εμφύλιος πόλεμος πέρνει σήμερα

111

παγκόσμιες διαστάσεις και γίνεται ως ένα βαθμό πόλεμος των αστι-κών κρατών εναντίον των προλεταριακών. Τα προλεταριακά κράτη που αμύνονται εναντίον, των ιμπεριαλιστών ληστών, διεξάγουν έναν ταξικό, έναν πραγματικά ιερό πόλεμο, μα που ζητάει θυσίες κι’ αίμα. Κι’ όσο απλώνεται ο πόλεμος, τόσο μεγαλύτερες είναι οι θυ-σίες, και τόσο πιο μεγάλο γίνεται το χάος. Το υψηλό κόστος μιας επανάστασης δεν αποδείχνει τίποτα εναντίον της. Το καπιταλιστικό σύστημα που οικοδομήθηκε μέσα σ’ ολόκληρους αιώνες ώδήγησε στην αιμάτινη θάλασσα του τερατώδικου ιμπεριαλιστικού σφαγεί-ου. Ποιος εμφύλιος πόλεμος θα μπορούσε να συγκριθεί με την άγρια αυτή καταστροφή και με τον εκμηδενισμό αντί τόσου πλού-του που συσσώρευσε η ανθρωπότητα; Η ανθρωπότητα πρέπει να τε-λειώνει μ ι α γ ι α π ά ν τ α με τον καπιταλισμό. Κι’ αυτό αξί-ζει να το φτιάξουμε καλά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, για ν’ ανοίξουμε το δρόμο στον κομμουνισμό που θα γιατρέψει όλες τις πληγές και θα δώσει μια γοργή ανάπτυξη στις παραγωγικές δυ-νάμεις της ανθρώπινης κοινωνίας.

34. Ή γενική αποσύνθεση ή Κομμουνισμός.

Η επανάσταση στην πορεία της είναι π α γ κ ό σ μ ι α , για τούς ίδιους λόγους που κάνανε τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο έναν π α γ κ ό σ μ ι ο πόλεμο. Οι κυριώτερες χώρες που αποτελούν τούς κρίκους, της παγκόσμιας οικονομίας σύρθηκαν σχεδόν όλες στον πόλεμο που τις ένωσε μαζί με τον ένα η τον άλλο τρόπο. Σ’ όλες τις χώρες, ο πόλεμος προξένησε τρομερές καταστροφές, έφερε την πείνα, την υποδούλωση του προλεταριάτου, την προοδευτική αποσύνθεση και την κατάπτωση του καπιταλισμού, το τέλος της χτηνώδους πειθαρχίας μέσα στο στρατό, τις φάμπρικες και τα εργο-στάσια και με την ίδια ακαταμάχητη αναγκαιότητα θα οδηγήσει στην κομμουνιστική επανάσταση του προλεταριάτου.

Μια κι’ αρχίσαμε, η αποσύνθεση του καπιταλισμού από τόνα μέρος και η ανάπτυξη της κομμουνιστικής επανάστασης από το άλλο δεν μπορούν να συγκρατηθούν. Κάθε απόπειρα να ξανα-βάλουνε την ανθρώπινη κοινωνία στον παληό καπιταλιστικό δρόμο, είναι καταδικασμένη από τα πριν σε πλήρη αποτυχία. Η συνείδηση των προλεταριακών μαζών έφτασε σ’ ένα τέτοιο ύψος που δεν μπο-ρούν και δε θέλουν άλλο πια να δουλεύουνε και ν’ αλληλοσφάζο-νται για τα συμφέροντα του κεφαλαίου και τις αποικιακές καταχτή-σεις. Ο στρατός του Γουλιέλμου δε μπορεί να ανασυνταχτεί στη

112

Γερμανία. Μα όπως δεν μπορούν να αποκαταστήσουν την ι μ π ε -ρ ι α λ ι σ τ ι κ ή π ε ι θ α ρ χ ί α στο στρατό, αναγκάζοντας τον προλετάριο στρατιώτη να υποτάσσεται στο ζυγό του ευγενούς η αστού στρατηγού, το ίδιο δε μπορούν πια να αποκαταστήσουνε την καπιταλιστική πειθαρχία της εργασίας και να αναγκάσουν τον ερ-γάτη να δουλεύει για τον καπιταλιστή η το γαιοχτήμονα. Καινούρ-γιος στρατός δε μπορεί να δημιουργηθεί παρά από το προλεταριάτο. Καινούργια πειθαρχία της εργασίας δε μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά από την εργατική τάξη.

«Δεν υπάρχουν παρά δυο πιθανότητες: είτε γενική κατάπτωση, πλήρες χάος, αιματηρή σύγκρουση, αγριότητα που όλο και μεγα-λώνει, η αταξία και η αναρχία είτε κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό ς . Όλες οι απόπειρες παλινόρθωσης του καπιταλισμού σε μια χώρα όπου οι μάζες πήραν μια φορά την ε ξ ο υ σ ί α , το επιβεβαίωσαν. Ούτε η γαλλική αστική τάξη, ούτε η ουγγρική, ούτε ο Κολτσάκ, ούτε ο Ντενίκιν, ούτε ο Σκοροπάτσκυ, δε μπόρεσαν να οργανώσουν την οι-κονομική ζωή, δεν μπόρεσαν να αποκαταστήσουν την αιματηρή τάξη τους».

Μόνη διέξοδο για την ανθρωπότητα είναι ο κομμουνισμός. Και επειδή ο κομμουνισμός δε μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μονάχα από το προλεταριάτο, μονάχα το προλεταριάτο μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα από τη φρίκη του καπιταλισμού, από τη βάρβαρη εκμετάλλευση, από την αποικιακή πολιτική, από τούς διαρκείς πολέμους, από την πείνα, την αγριότητα, τη χτηνωδία και όλη τη φρίκη του χρηματιστικού κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού. Αυτό ακριβώς δείχνει τη μεγάλη ιστορική σπουδαιότητα του προλε-ταριάτου. Μπορεί να δοκιμάσει μερικές ήττες, μα η νίκη του είναι αναπόφευχτη, τόσο αναπόφευχτη όσο κι’ η ήττα της αστικής τάξης.

Από όλα τα προηγούμενα βγαίνει καθαρά πώς όλες οι ομάδες, όλες οι τάξεις και όλα τα κόμματα που πιστεύουν ότι μπορεί να πα-λινορθωθεί ο καπιταλισμός, η φαντάζονται ότι ο καιρός του σοσια-λισμού δεν έχει ’ρθει ακόμα, παίζουν στην πραγματικότητα άντιε-παναστατικό αντιδραστικό ρόλο, είτε το θέλουν είτε δεν το θέλουν συνειδητά η ασυνείδητα. Τέτοια είναι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμ-ματα.

113

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V

ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ

35. Ο ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΑΠΑΡΑΙ-ΤΗΤΟΣ ΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑ-ΝΑΣΤΑΣΗΣ. - 36. Η ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΔΙΕ-ΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ. - 37. ΤΑ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΣΙΦΙΣΜΟΥ. - 38. ΟΙ ΣΟ-ΣΙΑΛΣΩΒΙΝ1ΣΤΕΣ. - 39. ΤΟ «ΚΕΝΤΡΟ» 40. - Η ΤΡΙΤΗ ΚΟΜ-ΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ

35. Ο ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ του εργατικού κινήματος, απαραίτητος όρος για τη νίκη της κομμουνιστικής επανάστασης.

Η κομμουνιστική επανάσταση μπορεί να νικήσει μονάχα σαν π α γ κ ό σ μ ι α επανάσταση. Αν σε μια χώρα λόγου χάρη κατα-λάβει η εργατική τάξη την εξουσία, μα στις άλλες χώρες το προλε-ταριάτο εξακολουθεί να μένει αληθινά αφοσιωμένο στον καπιταλι-σμό, η χώρα αυτή θα στραγγαλιστεί στο τέλος από τα μεγάλα αρπα-χτικά κράτη. Από το 1917 ως το 1919 όλες οι ιμπεριαλιστικές δυ-νάμεις προσπαθήσανε να στραγγαλίσουν τη Ρωσία των Σοβιέτ. Στα 1919 στραγγαλίσανε την Σοβιετική Ουγγαρία. Μα δε μπόρεσαν να στραγγαλίσουνε τη Ρωσία των Σοβιέτ γιατί η εσωτερική τους κα-τάσταση ήτανε τέτοια που φοβόντανε μήπως ανατραπούν οι ίδιοι από τούς δικούς τους εργάτες που ζητούσαν την απομάκρυνση των στρατευμάτων από τη Ρωσία. Η προλεταριακή διχτατορία σε μια μόνο χώρα θα απειλείται διαρκώς, αν δεν βρει υποστήριξη από τούς εργάτες των άλλων χωρών. Επί πλέον η οικονομική οργάνωση αυ-τής της χώρας είναι πολύ δύσκολη, αφού δεν πέρνει τίποτα η σχε-δόν τίποτα από το εξωτερικό και είναι αποκλεισμένη απ’ όλες τις μεριές.

Μ’ αν για το θρίαμβο του κομμουνισμού είναι αναγκαία η π α γ κ ό σ μ ι α επανάσταση και η α λ λ η λ ε γ γ ύ η ανάμεσα στους εργάτες, αυτό σημαίνει πώς όρος απαραίτητος είναι η δ ι ε -θ ν ι κ ή α λ λ η λ ε γ γ ύ η της εργατικής τάξης. Όπως οι ερ-γάτες δε μπορούν να νικήσουν σε μια απεργία παρά μονάχα όταν οι εργάτες των διαφόρων εργοστασίων αλληλοϋποστηρίζονται, δη-μιουργούν μια οργάνωση από κοινού και διεξάγουν από κοινού την πάλη ενάντια σ’ ό λ ο υ ς τούς εργοστασιάρχες, έτσι και οι ερ-

114

γάτες των διαφόρων αστικών χωρών δε μπορούν να νικήσουν παρά μονάχα αν προχωρούν μαζί σε σωστές γραμμές, αν δε μαλώνουν αναμεταξύ τους, αν ενώνονται από χώρα σε χώρα, αν αισθάνονται τον εαυτό τους σα μια και μόνη τάξη με κοινά συμφέροντα. Μο-νάχα μια τέλεια αμοιβαία εμπιστοσύνη, μια αδερφική ενότητα, η ενότητα επαναστατικής δράσης ενάντια στον παγκόσμιο καπιταλι-σμό, θα εξασφαλίσουνε τη νίκη της εργατικής τάξης. Το κομμουνι-στικό εργατικό κίνημα μονάχα σαν δ ι ε θ ν ι κ ό κίνημα μπορεί να νικήσει.

«Η ανάγκη της διεθνικής πάλης του προλεταριάτου έχει ανα-γνωριστεί από πολύ καιρό. Στις παραμονές της επανάστασης του 1848 υπήρχε κιόλας μια μυστική διεθνής οργάνωση, η Λ ί γ κ α τ ω ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν . Επί κεφαλής της βρισκόντανε ο Μαρξ κι’ ο Έγκελς. Στο συνέδριο αυτής της Λίγκας που έγινε στο Λονδίνο, αναλάβανε να συντάξουνε ένα μανιφέστο στο όνομα της Λίγκας. Έτσι γεννήθηκε το Μανιφέστο τ ο υ Κ ο μ μ ο υ ν ι -σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς , μέσα στο οποίο οι μεγάλοι πρωτα-θλητές του προλεταριάτου εκθέσανε για πρώτη φορά την κομμουνι-στική θεωρία. Το 1864 ιδρύθηκε κάτω από τη διεύθυνση του Μαρξ, η Δ ι ε θ ν ή ς Έ ν ω σ η τ ω ν Ε ρ γ α τ ώ ν , η Π ρ ώ τ η Δ ι ε θ ν ή ς . Περιλάμβανε πολλούς αρχηγούς του εργατικού κινή-ματος από διάφορες χώρες, μα υπήρχε μικρή ενότητα στις γραμμές της. Επί πλέον δε στηριζόταν πάνω σε πλατειές εργατικές μάζες, μα έμοιαζε μάλλον με διεθνή οργάνωση επαναστατικής προπαγάνδας. Το 1871, τα μέλη της Διεθνούς πήρανε μέρος στην εξέγερση των Παρισινών εργατών ( Κ ο μ μ ο ύ ν α ) , πράγμα που προκάλεσε παντού την καταδίωξη της Διεθνούς. Το 1874 διαλύθηκε εξαιρετικά αδυνατισμένη εξαιτίας της εσωτερικής πάλης ανάμεσα στους οπα-δούς του Μαρξ και του αναρχικού Μπακούνιν. Μετά τη διάλυση της, σοσιαλιστικά κόμματα άρχισαν να γεννιούνται σε διάφορες χώρες στο μέτρο που αναπτύσσονταν η βιομηχανία. Η ανάγκη μιας αμοιβαίας υποστήριξης έγινε αμέσως αισθητή και στα 1889 συ-γκλήθηκε ένα διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο, από αντιπρόσωπους των σοσιαλιστικών κομμάτων των διαφόρων χωρών. Η Δεύτερη Διεθνής ιδρύθηκε για να καταρεύσει με την κήρυξη του παγκόσμιου πολέμου. Τούς λόγους θα σας τους εξηγήσουμε πιο κάτω.

»Με το Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Μ α ν ι φ έ σ τ ο ο Μαρξ είχε ρίξει το σύνθημα: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!». Να τι έγραφε ο Μαρξ πάνω σ’ αυτό στο τέλος του Μ α ν ι -

115

φ έ σ τ ο υ : «Οι κομμουνιστές δεν ταπεινώνονται κρύβοντας τη γνώμη τους και τους σκοπούς τους. Διακηρύχνουν ανοιχτά πώς οι σκοποί τους δε μπορούν να πραγματοποιηθούν παρά με τη βίαιη ανατροπή όλης της πατροπαράδοτης κοινωνικής τάξης. Οι κυρίαρ-χες τάξεις ας τρέμουν μπρος στην κομμουνιστική επανάσταση! οι εργάτες δεν έχουν να χάσουν παρά τις αλυσίδες τους κι’ έχουν να κερδίσουν ένα κόσμο ολόκληρο. «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!».

Η διεθνική αλληλεγγύη του προλεταριάτου δεν είναι λοιπόν για τους εργάτες ούτε παιχνίδι ούτε ωραία φράση, μα ζωτική ανάγκη που χωρίς αυτή, η υπόθεση της εργατικής τάξης θάτανε κα-ταδικασμένη σε αποτυχία.

36. Ή χρεωκοπία της Δεύτερης Διεθνούς και οι αιτίες της.

Όταν τον Αύγουστο του 1914 ξέσπασε ο παγκόσμιος πόλεμος, σχεδόν όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τάχθηκαν στο πλευρό των κυβερνήσεων τους και υποστήριξαν κι’ αυτά επίσης την αιμα-τηρή σφαγή. Μονάχα το προλεταριάτο της Ρωσίας, της Σερβίας και της Ιταλίας, κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στον πόλεμο και κάλεσε τους εργάτες να εξεγερθούν. Οι σοσιαλδημοκράτες βουλευτές ψήφι-σαν την ίδια μέρα στα σεβαστά τους κοινοβούλια τις πολεμικές πι-στώσεις. Αντί να προκαλέσουν ένα γενικό ξεσήκωμα ενάντια στην εγκληματική αστική τάξη, τα σοσιαλιστικά κόμματα διασκορπίστη-καν και τάχθηκαν το καθένα τους κάτω από τη σημαία της «δικιάς» τους αστικής κυβέρνησης. Ο πόλεμος υ π ο σ τ η ρ ί χ τ η κ ε άμεσα κατ’ αυτό τον τρόπο από τα σοσιαλιστικά κόμματα που οι αρχηγοί τους ε γ κ α τ α λ ε ί ψ α ν ε και π ρ ο δ ώ σ α ν ε το σοσιαλισμό. Η Δεύτερη Διεθνής βρήκε έτσι άδοξο θάνατο.

«Περίεργο πράμα, μ ε ρ ι κ έ ς μ έ ρ ε ς μόνο πριν την προ-δοσία ο τύπος των σοσιαλιστικών κομμάτων και οι αρχηγοί τους στιγματίσανε τον πόλεμο. Έτσι, λόγου χάρη, ο Γ. Χέρβε, προδότης σήμερα του γαλλικού σοσιαλισμού, έγραφε στην εφημερίδα του ο « Κ ό κ κ ι ν ο ς Π ό λ ε μ ο ς » (που της έδωκε αργότερα τον τίτλο « Ν ί κ η » ) : «Χτυπιούνται για να σώσουνε το γόητρο του Τσάρου!.. Τι χαρά να πεθαίνεις για μια τόσο ευγενή υπόθεση! Τρεις μέρες πριν τον πόλεμο το γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα δημοσίευε ένα μανιφέστο εναντίον του πολέμου και οι Γάλλοι συνδικαλιστές διακήρυχναν στην εφημερίδα τους: «Εργάτες, αν δεν είσαστε δει-

116

λοί... διαμαρτυρηθείτε! Η γερμανική σοσιαλδημοκρατία οργάνωσε τεράστιες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Όλοι τους θυμούνται ακόμα την απόφαση του διεθνούς συνεδρίου της Στουτγκάρδης που έλεγε πως, σε περί πτώση πολέμου, έπρεπε να χρησιμοποιηθούνε όλα τα με σα για να «κινήσουμε τα πιο πλατειά λαϊκά στρώματα και να επι-ταχύνουμε την πτώση του καπιταλισμού. Μα την άλλη μέρα κιόλας τα ί δ ι α αυτά κόμματα και οι αρχηγοί τους υποστηρίξανε την ανάγκη «να σωθεί η πατρίδα» (δηλαδή το αστικό κράτος της δικιάς τους αστικής τάξης) και η Ε ρ γ α τ ι κ ή Ε φ η μ ε ρ ί δ α της Βιέννης διακήρυχνε πώς έπρεπε να υπερασπίσουμε «τη γερμανική ανθρωπότητα (!)».

Για να καταλάβουμε τις αίτιες της χρεωκοπίας και του άδοξου τέλους της II Διεθνούς, πρέπει να σχηματίσουμε μια καθαρή ιδέα για τους όρους του εργατικού κινήματος πριν τον πόλεμο. Ο καπιτα-λισμός των ευρωπαϊκών χωρών και των Ενωμένων Πολιτειών ανα-πτύσσονται ως τότε σε βάρος των αποικιών: είναι η πιο απαίσια κ’ η πιο αιματηρή απ’ όλες τις όψεις του καπιταλισμού. Με μια βάρβαρη εκμετάλλευση των αποικιακών λαών, με τη ληστεία, την άπατη, τη βία, αρπάζονται τα πλούτη τους που τα καρπούνται άφθονα τα σκυ-λόψαρα του αμερικανικού και ευρωπαϊκού χρηματιστικού κεφαλαί-ου. Όσο μεγαλύτερο και ισχυρότερο ήτανε το εθνικό καπιταλιστικό τραστ στην π α γ κ ό σ μ ι α α γ ο ρ ά , τόσο μεγαλύτερα ήταν και τα κέρδη που έβγαζε από την εκμετάλλευση των αποικιών. Χάρη σ’ αυτή την υ π ε ρ α ξ ί α , μπορούσε να πληρώσει τους μισθωτούς σκλάβους του, κάπως καλύτερα από πριν. Όχι όλους βέβαια, μα τουλάχιστο τους πιο μ ο ρ φ ω μ έ ν ο υ ς . Έτσι μπόρεσε το κεφάλαιο να δ ι α φ θ ε ί ρ ε ι ορισμένα στρώματα της εργατικής τάξης. Οι εργάτες αυτοί σκεφτότανε έτσι: «Αν η βιο-μηχανία μας αποχτήσει αγορές στις αφρικανικές αποικίες είναι καλά, γιατί θ’ αναπτυχθεί περισσότερο τα κέρδη των εργοδοτών μας θα αυξήσουν και θα κερδίσουμε και μεις μαζί τους». Έτσι έδενε το κεφάλαιο στο κράτος του τους μισθωτούς σκλάβους.

«Το γεγονός αυτό είχε ήδη σημειωθεί από τους ιδρυτές του επιστημονικού κομμουνισμού. Ο Φ. Έγγελς έγραφε το 1882 στον Κάουτσκυ: «Με ρωτάτε πώς καταλαβαίνουν οι Άγγλοι εργάτες την αποικιακή πολιτική; Ακριβώς όπως καταλαβαίνουν γενικά την πολι-τική. Δεν υπάρχει εδώ κανένα εργατικό κόμμα εδώ υπάρχουνε μο-ναχά συντηρητικοί και φιλελεύθεροι ριζοσπάστες, και κείνο που κάνουν οι εργάτες είναι να περνούν με ζήλο μέρος στην απόλαυση

117

των αγαθών που φέρνει μαζί του το αγγλικό μονοπώλιο στην πα-γκόσμια αγορά και στις αποικίες».

»Αναπτύχθηκε έτσι μια ιδιαίτερη δουλικότητα και προσκόλ-ληση του εργάτη στην αστική του τάξη, η δουλοπρέπεια του απένα-ντι της. Ο ίδιος ο Έγγελς έγραφε το 1889: «Το πιο αποκαρδιωτικό εδώ (στην Αγγλία), είναι η αστική δουλικότητα που οι εργάτες την έχουν μέσα στο πετσί τους και το αίμα τους.

»Ο έμφυτος σεβασμός απέναντι στους κ α λ ύ τ ε ρ ο υ ς και στους α ν ώ τ ε ρ ο υ ς είναι ριζωμένος από πολύ καιρό και τόσο βαθειά που οι κύριοι αστοί εξακολουθούν να μπλέκουν τους εργάτες πολύ εύκολα στα δίχτυα τους. Δεν είμαι λόγου χάρη κα-θόλου πεισμένος ότι ο Τζων Μπαρνς δεν είναι πιο υπερήφανος για τη δημοτικότητά του πλάϊ στον καρδινάλιο Μάνιγκ, το λόρδο δή-μαρχο και γενικά την αστική τάξη, παρά για τη δημοτικότητά του στους κόλπους της τάξης του».

Οι εργατικές μάζες δεν είχαν την συνήθεια ούτε την ευκαιρία να διεξάγουνε την πάλη διεθνικά. οι οργανώσεις τους περιωρίζανε τη δράση τους τον περισσότερο καιρό στο εσωτερικό του κράτους της δ ι κ ι ά ς τους αστικής τάξης. Και η «δική» τους αυτή αστι-κή τάξη, έκανε να ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ι για την αποικιακή της πολιτική, ένα μέρος της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα οι ειδικευμένοι εργάτες. Απ’ αυτό δελεάζονταν οι αρχηγοί των εργατικών οργα-νώσεων, η εργατική γραφειοκρατία, και οι αντιπρόσωποι στο κοινο-βούλιο που είχαν θέσεις λίγο πολύ επικερδείς και είναι συνηθι-σμένοι σε μια δράση ε ι ρ η ν ι κ ή , ή ρ ε μ η , ν ό μ ι μ η . Έχουμε κιόλας πει πώς η αιματηρή πλευρά του καπιταλισμού εμφα-νίζεται σ’ όλη της τη σκληρότητα προπαντός στις αποικίες. Στην ίδια την Ευρώπη και την Αμερική, η βιομηχανία προόδευε γοργά και η εργατική πάλη έπερνε λίγο - πολύ ειρηνικές μορφές. Δεν έλα-βε χώρα καμμιά μεγάλη επανάσταση (εξόν απ’ τη Ρωσία) από το 1871 και για τις περισσότερες χώρες από το 1848. Συνήθιζαν με την ιδέα ότι ο καπιταλισμός θα αναπτύσσονταν και στο μέλλον με τον ίδιο ειρηνικό τρόπο, και όταν μιλούσαν για τον πόλεμο που έρχο-νταν δε δίνανε και μεγάλη πίστη σ’ αυτό. Ένα μέρος απ’ τους ερ-γάτες και ανάμεσα τους οι εργατικοί αρχηγοί διαποτίζονταν ολοένα περισσότερο με την ιδέα πώς η εργατική τάξη είχε συμφέρο κι’ αυτή επίσης από την αποικιακή πολιτική και πώς ώφειλε να αγρυ-πνεί μαζί με την αστική της τάξη για την ευημερία της εθνικής αυ-τής υπόθεσης. Επίσης οι μικροαστικές μάζες άρχισαν να εισρέουν

118

στους κόλπους της σοσιαλδημοκρατίας. Δεν είναι καθόλου εκπλη-χτικό αν στην κρίσιμη στιγμή, η προσκόλληση στο κράτος των λη-στών ιμπεριαλιστών την απέσπασε από την διεθνική αλληλεγγύη της εργατικής τάξης.

Έτσι, η κυριώτερη αιτία, της πτώσης της II Διεθνούς στάθηκε το γεγονός ότι η αποικιακή πολιτική και η ίδρυση πραγματικού μο-νοπωλίου από τα μεγάλα εθνικά καπιταλιστικά τραστ είχαν αλυσο-δέσει τους εργάτες και κυρίως τους «αρχηγούς» της εργατικής τάξης στο ιμπεριαλιστικό κράτος της αστικής τάξης.

«Στην ιστορία του εργατικού κινήματος, έβλεπες κι’ άλλοτε τον εργάτη να εξοικειώνεται με τους καταπιεστές του λόγου χάρη όταν έτρωγε στο τραπέζι του εργοδότη. Θεωρούσε τότε το εργαστή-ρι του εργοδότη του σα δικό του· ο εργοδότης δεν ήτανε γι’ αυτόν εχθρός, μα «ο άνθρωπος που τούδινε δουλειά». Μοναχά ύστερα από καιρό οι εργάτες των διαφόρων εργοστασίων άρχισαν να ενώνονται ενάντια σ’ ό λ ο υ ς τους εργοδότες. Όταν οι μεγάλες χώρες με-ταβλήθηκαν οι ίδιες σε «εθνικά καπιταλιστικά τραστ», οι εργάτες δείξανε απέναντι τους στην αρχή την ίδια αφοσίωση που έδειχναν προηγούμενα στους ξεχωριστούς εργοδότες τους.

»Ο πόλεμος μοναχά τους έμαθε πώς δεν πρέπει να είναι στο πλευρό του δικού τους αστικού κράτους, μα πώς πρέπει να ανα-τρέψουνε κάθε α σ τ ι κ ό κράτος και να βαδίσουνε προς τη δι-χτατορία του προλεταριάτου».

37. Τα συνθήματα της εθνικής άμυνας και του πασιφισμού.

Η προδοσία της εργατικής υπόθεσης και της κοινής πάλης της εργατικής τάξης δικαιολογήθηκαν από τους αρχηγούς των σοσιαλι-στικών κομμάτων της II Διεθνούς εν ονόματι της «εθνικής άμυνας».

Έχουμε κιόλας πει πώς σ’ ένα ιμπεριαλιστικό πόλεμο καμμιά από τις μεγάλες δυνάμεις δεν αμύνεται, μα πώς όλες ε π ι τ ί θ ε -ν τ α ι . Το σύνθημα της άμυνας της αστικής πατρίδας δεν ήτανε λοιπόν παρά άπατη κάτω από την οποία οι αρχηγοί ζητούσαν να κρύψουνε την προδοσία τους.

Μα είναι ανάγκη να εξετάσουμε από πιο κοντά αυτό το ζήτη-μα. Τι είναι στο βάθος η πατρίδα; Τι έννούν μ’ αύτη τη λέξη; Μή-πως τους ανθρώπους που μιλούν την ίδια γλώσσα; Καθόλου! Ας πάρουμε λόγου χάρη την τσαρική Ρωσία, όταν η ρωσική αστική τάξη επικαλούνταν την άμυνα της πατρίδας, δεν εννοούσε μια πα-

119

τρίδα που κατοικείται από διαφορετικούς λαούς. Γιατί επρόκειτο πραγματικά; Για τίποτα άλλο ε ξ ό ν α π ό τ η ν κ ρ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α τ η ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς κ α ι τ ω ν γ α ι ο χ τ η μ ό ν ω ν . Καλούσαν τους Ρώσους εργάτες να την «υπερασπίσουν» (η μάλλον να επεχτείνουνε τα σύνορα της ως την Κωνσταντινούπολη και την Κρακοβία). Όταν η γερμανική αστική τάξη φώναζε για την ανάγκη της υπεράσπισης της Βάτερλαντ, γιατί επρόκειτο; Ακόμα μια φορά για την εξουσία της γερμανικής αστι-κής τάξης, γ ι α τ η ν ε π ε χ τ ά σ η τ ω ν σ υ ν ό ρ ω ν τ ο υ ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς τ ω ν Χ ο ε ν -τ ζ ό λ λ ε ρ ν .

Και κείνο που πρέπει να λογαριάσουμε εδώ είναι, αν κάτω από την κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή κυριαρχία, η εργατική τάξη έχει πατρίδα. Ο Μαρξ μάς δίνει την απάντηση στο Μ α ν ι φ έ σ τ ο τ ο υ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς : « ο ι π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ο ι δ ε ν έ χ ο υ ν π α τ ρ ί δ α » . Γιατί; Μα απλούστατα γιατί κάτω από την καπιταλιστική κυριαρχία δεν έχουν καμμιά ε ξ ο υ σ ί α , γιατί κάτω από τον καπιταλισμό όλη η δύ-ναμη βρίσκεται στα χέρια της αστικής τάξης, γιατί κάτω από τον καπιταλισμό, το κράτος δεν είναι παρά όργανο για την κ α τ α π ί -ε σ η και τη συντριβή της εργατικής τάξης.

Καθήκον του προλεταριάτου είναι να καταστρέψει το κράτος της αστικής τάξης και όχι να το υπερασπίσει. Το προλεταριάτο θ’ αποχτήσει πατρίδα μοναχά όταν καταχτήσει την κρατική εξουσία και γίνει κύριος της χώρας. Τότε και μοναχά τότε θάχει πατρίδα και θα πρέπει να την υπερασπίσει. Γιατί κείνο που θα υπερασπίσει θα είναι η δικιά του ε ξ ο υ σ ί α και η δικιά του υπόθεση και όχι η εξουσία των έχθρων του και όχι η ληστρική πολιτική των καταπιε-στών του.

«Αυτό το καταλαβαίνει πολύ καλά η αστική τάξη. λόγου χάρη, όταν το ρωσικό προλεταριάτο κατάχτησε την πολιτική εξουσία, η ρωσική αστική τάξη, ανέλαβε την πάλη εναντίον της Ρωσίας με όλα τα μέσα, συμμαχώντας με οποιονδήποτε, με τους Γερμανούς, τους Ιάπωνες, τους Αμερικανούς και με το διάβολο ακόμα αν ήταν ανάγκη και με τη γιαγιά του. Γιατί; Γιατί είχε χάσει στη Ρωσία την εξουσία, τη ληστρική, την αρπαχτική, την εκμεταλλευτική αστική του πατρίδα. Σε κάθε στιγμή είναι έτοιμη να εξαφανίσει την προλε-ταριακή Ρωσία, δηλαδή την εξουσία των Σοβιέτ. Το ίδιο έγινε στην Ουγγαρία. Ή αστική τάξη διακήρυχνε την «άμυνα της ουγγρικής

120

πατρίδας όσο η εξουσία βρίσκουνταν στα χέρια της, μα όταν την έχασε συμμάχησε βιαστικά και γρήγορα με τους Ρουμάνους, τους Τσεχοσλοβάκους, τους Αυστριακούς για να πνίξει με τη βοήθεια τους την προλεταριακή Ουγγαρία. Αυτό σημαίνει πώς η αστική τάξη, καταλαβαίνει πολύ καλά για τι πρόκειται. Υποχρεώνει, κάτω από την ωραία φράση της)) πατρίδας, όλους τους πολίτες να ενισχύ-σουνε τη δικιά τους αστική εξουσία και καταδικάζει για έσχατη προδοσία όσους δεν το εγκρίνουνε. Μα αντίθετα δεν υποχωρεί μπροστά σε τίποτα για να υποσκελίσει την π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή πατρίδα.

Πρέπει να μάθει το προλεταριάτο από την αστική τάξη να υποσκελίζει την αστική πατρίδα και όχι να την υπερασπίζει και να την εξαπλώνει· μα τη δικιά του πατρίδα πρέπει να την υπερασπίζει με όλες τις δυνάμεις του, ως την τελευταία σταλαγματιά του αίμα-τος τους».

Οι αντίπαλοι μας μπορούνε να παρατηρήσουνε σε όλα αυτά: «Αναγνωρίζεται λοιπόν ότι η αποικιακή πολιτική κι’ ο ιμπεριαλι-σμός βοηθήσανε τη βιομηχανική ανάπτυξη των μεγάλων δυνάμεων και ότι απ’ το τραπέζι των κυρίων μπόρεσαν να πέσουν έτσι και με-ρικά ψίχουλα για την εργατική τάξη! Πρέπει λοιπόν μ’ αυτούς επί-σης να υπερασπίσει τον εργοδότη της και να τον βοηθήσει στον ανταγωνισμό του! Καθόλου. Ας πάρουμε δυο βιομηχάνους: Το Σούλτς και τον Πετρώφ. Μαλώνουν για την αγορά. Ο Σούλτς λέει στους εργάτες του: «Φίλοι, υπερασπίστε με μ’ όλες σας τις δυ-νάμεις. Κάντε ό,τι ζημιά μπορείτε στη φάμπρικα του Πετρώφ, στον ίδιο, στους εργάτες του κτλ. Τότε, η φάμπρικα μου θα πάει μπρο-στά, θα τελειώνω με τον Πετρώφ, οι υποθέσεις θα πάνε καλά. Και θα σας δώσω μισό ρούμπλι παραπάνω». Ο Πετρώφ θα πει κι’ αυτός τα ίδια στους εργάτες του. Ας υποθέσουμε τώρα πώς ο Σούλτς βγή-κε νικητής. Τον πρώτο καιρό ίσως θα δώσει μισό ρούμπλι πάρα πάνω, μα κατόπι θα το ξαναπάρει πίσω. Και όταν οι εργάτες του Σούλτς, θέλοντας να κάνουν απεργία, ζητήσουν τη βοήθεια των πα-ληών εργατών του Πετρώφ, αυτοί θα τους απαντήσουν: «Πώς! ύστερα από όσα μάς κάνατε έρχεσθε τώρα σε μάς; Πηγαίνετε από δω!» Αδύνατη η κ ο ι ν ή απεργία. Όταν οι εργάτες είναι χωρι-σμένοι, ο καπιταλιστής είναι δυνατός. Μα σαν νικήσει τον ανταγω-νιστή του, στρέφεται ξανά εναντίον των διασπασμένων εργατών. Οι εργάτες του Σούλτς είχαν λοιπόν κερδίσει γ·ιά ένα διάστημα ένα ρούβλι πάρα πάνω μα κατόπι το χάσανε. Το αστικό κράτος είναι μια

121

ένωση εργοδοτών. Όταν αυτή η ένωση θέλει να γρασσαριστεΐ σε βάρος των άλλων μπορεί με χρήματα ν’ αγοράσει τη συγκατάθεση των εργατών. Η χρεωκοπία της II Διεθνούς και η προδοσία του σο-σιαλισμού από τους αρχηγούς των εργατών έγινε δυνατή, γιατί οι αρχηγοί δέχτηκαν να «υπερασπίσουν» τους κυρίους και ν’ αυξή-σουν τα ψίχουλα που πέφτουνε από το τραπέζι των κυρίων. Μα στην πορεία του πολέμου, όταν οι εργάτες που προδοθήκανε βρέθη-καν χ ω ρ ι σ μ έ ν ο ι , τότε το κεφάλαιο σε όλες τις χώρες έπε-σε πάνω τους με όλη του τη δύναμη. Οι εργάτες είδαν πώς εξαπατή-θηκαν, πώς οι σοσιαλιστές αρχηγοί τους είχαν π ο υ λ ή σ ε ι γ ι α έ ν α μ ο ν ό λ ε φ τ ό . Άρχισε τότε η α ν α γ έ ν ν η -σ η τ ο υ σ ο σ ι α λ ι σ μ ο ύ . Πρώτοι άρχισαν να διαμαρτύ-ρονται οι κακοπληρωμένοι, οι μη ειδικευμένοι εργάτες. Η εργατική αριστοκρατία (λόγου χάρη οι τυπογράφοι σ’ όλες τις χώρες) και οι παληοί αρχηγοί εξακολούθησαν για πολύν καιρό ακόμα την προδο-σία τους.

Έξω από το σύνθημα της άμυνας της (αστικής) πατρίδας, ένα ασφαλές μέσο εξαπάτησης των εργατικών μαζών στάθηκε ο λε-γόμενος π α σ ι φ ι σ μ ό ς . Τι σημαίνει αυτό; Πρόκειται για την ανόητη ιδέα ότι μέσα στα ό ρ ι α τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ , χωρίς επανάσταση, χωρίς εξέγερση του προλεταριάτου, κτλ. μια διαρκής ειρήνη μπορεί να βασιλέψει πάνω στη γη. Θάφτανε να ορ-γανώσουμε τη διαιτησία ανάμεσα στις διάφορες δυνάμεις, να κα-ταργήσουμε τη μυστική διπλωματία, να αφοπλίσουμε η για να κάνουμε αρχή να περιορίσουμε τους εξοπλισμούς και όλα θα πάνε καλά.

Ή βασική πλάνη του πασιφισμού βρίσκεται στο γεγονός ότι νομίζει πώς η αστική τάξη θα δεχτεί μεταρρυθμίσεις σαν τον αφο-πλισμό. Αντίθετα με τις επιθυμίες του πασιφισμού, η αστική τάξη θα εξακολουθεί πάντοτε να εξοπλίζεται κι’ αν το προλεταριάτο αφοπλ.ιστεί η δεν εξοπλιστεί, απλούστατα θα συντριβεί. Να πώς οι ωραίες πασιφιστικές φράσεις εξαπατούν το προλεταριάτο. Σ κ ο -π ό ς τ ο υ ς ε ί ν α ι ν α τ ρ α β ή ξ ο υ ν ε τ ο π ρ ο -λ ε τ α ρ ι ά τ ο α π ό τ η ν έ ν ο π λ η π ά λ η γ ι α τ ο ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό .

«Το καλύτερο παράδειγμα για την ψευτιά του πασιφισμού μάς το πρόσφερε ο Γουΐλσον που με τα δεκατέσσερα σημεία του, κάτω από τη μάσκα ωραίων σχεδίων όπως η Κοινωνία των Εθνών, θέλει να οργανώσει την παγκόσμια ληστεία και τον πόλεμο εναντίον του

122

προλεταριάτου. Ως ποια ατιμία μπορούν να φθάσουν οι πασιφιστές, το βλέπουμε στα πάρα κάτω παραδείγματα. Ο πρώην πρόεδρος των Ενωμένων Πολιτειών, Ταφτ, είναι ένας από τους ιδρυτές της Αμερι-κανικής λίγκας για την ειρήνη και ταυτόχρονα ένας φανατικός ιμπε-ριαλιστής. Ο πολύ γνωστός Αμερικανός εργοστασιάρχης αυτοκινή-των Φορντ, οργάνωσε ολόκληρες αποστολές διά μέσου της Ευ-ρώπης για να δια κηρύξει τον πασιφισμόν του. Ταυτόχρονα όμως αποταμίευε εκατοντάδες εκατομμύρια δολλάρια αφού όλες οι επι-χειρήσεις του δουλεύανε για τον πόλεμο. Ένας από τους πιο αυθε-ντικούς πασιφιστές ο Α. Φρίεντ στο π α σ ι φ ι σ τ ι κ ό τ ο υ ε γ χ ε ι ρ ί δ ι ο , βλέπει τη συναδέλφωση των λαών ανάμεσα στ’ άλλα και στην κοινή εκστρατεία των ιμπεριαλιστών εναντίον της Κίνας το 1900. Πάνω σ’ αυτό γράφει! «Η κινεζική εκστρατεία απέδειξε την επίδραση των φιλειρηνικών ιδεών πάνω στα σύγχρονα γεγονότα (!). Απόδειξε τη δυνατότητα μιας διεθνούς ένωσης των στρατών. Οι συμμαχικοί στρατοί είναι μια παγχόσμια δύναμη κάτω από τη διοίκηση ενός και μόνου Ευρωπαίου αρχιστρατήγου. Εμείς οι φίλοι της ειρήνης, βλέπουμε σ’ αυτόν τον παγκόσμιο αρχιστράτη-γο (επρόκειτο για τον κόμη Μπάλντερζε που διωρίστηκε από τον Γουλιέλμο II) τον πρόδρομο του παγκόσμιου αυτού πολιτικού αν-δρός, που θα πραγματοποιήσει το ιδανικό μας με μέσα ειρηνικά». Μια ολοφάνερη ο μ α δ ι κ ή λ η σ τ ε ί α θεωρείται σαν πα-ράδειγμα «συναδέλφωσης των λαών». Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει όταν χρησιμοποιούν μια « λ η σ τ ρ ι κ ή κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή έ ν ω σ η » με σάλτσα «Κοινωνία των Εθνών».

38. Οι σοσιαλσωβινιστές.

Οι απατηλές φράσεις που κάθε μέρα ο τύπος της αστικής τάξης έρριχνε βροχή στις μάζες (εφημερίδες, περιοδικά, τρυκ), γίνα-νε φράσεις των προδοτών του σοσιαλισμού.

Τα παληά σοσιαλιστικά κόμματα χωρίστηκαν σ’ όλες σχεδόν τις χώρες σε τρία ρεύματα: Τους σ ο σ ι α λ σ ω β ι ν ι σ τ έ ς , αποδειγμένους και κυνικούς προδότες, στους σκεπασμένους και δι-σταχτικούς προδότες που λέγονται κ ε ν τ ρ ι σ τ έ ς και τέλος κείνους που μείνανε πιστοί στο σοσιαλισμό και γύρω από τους όποιους οργανώθηκαν αργότερα τα κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α .

123

Οι σοσιαλσωβινιστές κηρύχνουνε το ανθρώπινο μίσος κάτω από τη σημαία του σοσιαλισμού και δίνουν την υποστήριξη τους στα αστικά ληστρικά κράτη κάτω από την απατηλή φράση της εθνι-κής άμυνας. Ανάμεσα τους βρίσκουμε τους αρχηγούς όλων σχεδόν των παληών σοσιαλιστικών κομμάτων: Στη Γερμανία ο Σάϊντεμαν, ο Νόσκε, ο Έμπερς, ο Ντάβιντ, ο Χάντε κτλ., στην Αγγλία ο Χέντερσον, στην Αμερική ο Σάμονες Γκόμπερς (αρχηγός της εργα-τικής ομοσπονδίας), στη Γαλλία ο Ρενοντέλ, ο Αμπέρ Τομάς, ο Γκέζντε και οι αρχηγοί του συνδικαλισμού όπως ο Ζουώ. Στη Ρω-σία ο Πλεχάνωφ, ο Ποτρέσωκφ, οι σοσιαλεπαναστάτες της δεξιάς Κατερίνα Μπρεκχόφσκυ, Κερένσκυ, Τσερνωφ, οι μενσεβίκοι της δεξιάς Λίμπερ, Ροζάνωφ, στην Αυστρία ο Ρέννερ, ο Σέϊτς, ο Βίκτωρ Άντλερ, στην Ουγγαρία ο Γκαράμι, ο Μπουχίνγκερ κτλ.

Όλοι τους ήτανε υπέρ της άμυνας της αστικής πατρίδας. Μερι-κοί απ’ αυτούς προσκολλήθηκαν ακόμα κι’ ανοιχτά στην αρπαχτική πολιτική, θαυμάζουν προσαρτήσεις, πολεμικές αποζημιώσεις, λεη-λασίες των αποικιών (τους ονομάζουμε συνήθως σ ο σ ι α λ ι -μ π ε ρ ι α λ ι σ τ έ ς ). Μέσα σ’ όλον τον πόλεμο υποστήριζαν αύτη την πολιτική, όχι μονάχα με την ψήφιση των πολεμικών πι-στώσεων μα και με την προπαγάνδα τους. Το Μανιφέστο του Πλε-χάνωφ τοιχοκολλήθηκε στη Ρωσία από τον υπουργό του Τσάρου Χβόστωφ. Ο στρατηγός Κορνίλωφ πήρε τον Πλεχάνωφ σαν υπουρ-γό στην κυβέρνηση του. Ο Κερένσκυ (σοσιαλεπαναστάτης) και ο Τσερετέλλι (μενσεβίκος) κρύψανε από το λαό τις μυστικές συνθή-κες του τσάρου, τσακίσανε το προλεταριάτο της Πετρούπολης στα γεγονότα του Ιούλη· σοσιαλεπαναστάτες και μενσεβίκοι της δεξιάς, πήρανε μέρος στην κυβέρνηση του Κολτσάκ ο Ροζάνωφ έγινε σπιούνος του Γιούντενιτς. Κοντολογής μαζί με όλη τη μπουρζουα-ζία ήτανε υπέρ της υποστήριξης της ληστρικής αστικής πατρίδας και υπέρ της ανατροπής της προλεταριακής πατρίδας των σοβιέτ. Οι Γάλλοι σοσιαλσωβινιστές πήρανε μέρος σε μια ληστρική κυβέρνη-ση (Γκέζντε Σαμοά, Τομάς), υποστηρίξανε όλα τα ληστρικά σχέδια των συμμάχων, το στραγγάλισμα της ρωσικής επανάστασης και την αποστολή στρατευμάτων εναντίον των Ρώσων εργατών. Οι Γερμα-νοί σοσιαλσωβινιστές (ο Γουλιέλμος ήταν ακόμα αυτοκράτορας), πήραν επίσης μέρος στην κυβέρνηση (Σάϊντεμαν), υποστηρίξανε το Γουλιέλμο όταν δολοφονούσε την επανάσταση στη Φιλανδία, όταν λεηλατούσε την Ουκρανία και τη Μεγαλορωσία. Σοσιαλδημο-κράτες (ο Βίννιγκ στη Ρίγα) διευθύνανε τις μάζες εναντίον των

124

Ρώσων και Λεττονών εργατών. Αργότερα δολοφονήσανε τον Λή-μπνεχτ και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και καταπνίξανε με τον πιο αι-ματηρό τρόπο τις εξεγέρσεις των κομμουνιστών εργατών στο Βερο-λίνο, στη Λειψία, στο Αμβούργο, στο Μόναχο κτλ. Οι Ούγγροι σο-σιαλσωβινιστές αφού υποστήριξαν τη μοναρχική κυβέρνηση, προ-δόσαν κατόπι τη δημοκρατία των Σοβιέτ. Κοντολογής, σ’ όλες αυ-τές τις χώρες αποδείχτηκαν πραγματικοί δ ή μ ι ο ι τ η ς ε ρ -γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς .

«Όταν ο Πλεχάνωφ ήταν ακόμα επαναστάτης, έγραφε στην εφημερίδα «Ίσκρα» που έβγαινε στο εξωτερικό, πώς ο 20ός αιώνας στον οποίο ανήκει η τιμή να πραγματοποιήσει τον σοσιαλισμό, θα δει πιθανόν να προκαλείται ένα τεράστιο σχίσμα ανάμεσα στους σο-σιαλιστές και μια τρομερή και λυσσασμένη πάλη ανάμεσα τους. Όπως στη Γαλλική επανάσταση του 1789 - 1793, το επαναστατικό κόμμα των άκρων (Ορεινοί) ήρθε σε πόλεμο με το μετριοπαθές κόμμα που έγινε αντεπαναστατικό (Γερονδίνοι), έτσι -έλεγε ο Πλε-χάνωφ- ο 20ός αιώνας θα δει πιθανόν να ορθώνονται οι παληοί σύ-ντροφοι ο ένας ενάντια στον άλλον, γιατί ένα μέρος απ’ αυτούς θα περάσει στην αστική τάξη.

»Η προφητεία αυτή του Πλεχάνωφ πραγματοποιήθηκε στο ακέραιο. Μοναχά που δεν ήξαιρε τότε πώς θα περάσει ανάμεσα στους προδότες».

Οι σοσιαλσωβινιστές (λέγονται επίσης οππορτουνιστές) μετα-τράπηκαν έτσι σε φανερούς τ α ξ ι κ ο ύ ς ε χ θ ρ ο ύ ς του προλεταριάτου. Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας επανάστασης μάχονται στις γραμμές των λευκών ενάντια στους κόκκινους βαδί-ζουν μαζί με τους στρατηγούς, την αστική τάξη, τους μεγαλογαιο-χτήμονες. Εννοείται πώς πρέπει να διεξάγουμε εναντίον τους μιαν α λ ύ π η τ η π ά λ η , τόσο αποφασιστική όσο και εναντίον της αστικής τάξης που είναι πράχτορές της.

Ο,τι υπολείπεται από τη II Διεθνή και τα διάφορα κόμματα της προσπαθούν να την ξαναζωντανέψουν, δεν είναι στο βάθος παρά ένα γραφείο της Κ ο ι ν ω ν ί α ς τ ω ν Ε θ ν ώ ν που η αστική τάξη χρησιμοποιεί εναντίον του προλεταριάτου.

39. Το Κέντρο.

Μια άλλη ομάδα από τα παληά σοσιαλιστικά κόμματα αποτε-λεί το λεγόμενο Κ έ ν τ ρ ο . Ονομάζεται έτσι γιατί ταλαντεύεται

125

ανάμεσα στους κομμουνιστές από τη μια πλευρά και τους σοσιαλ-σωβινιστές από την άλλη. Στο ρεύμα αυτό ανήκουν στη Ρωσία, οι μενσεβίκοι της αριστεράς με τον Μάρτωφ επικεφαλής· στη Γερμα-νία, οι ανεξάρτητοι (Ανεξάρτητο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα) με τους Κάουτσκυ και Λέντεμπουρκ. Στη Γαλλία η ομάδα του Ζαν Λο-γκέ στην Αμερική, το Αμερικανικό σοσιαλιστικό κόμμα με τον Χίλ-κιτ στην Αγγλία, ένα τμήμα του Βρεττανικού σοσιαλιστικού κόμμα-τος και του α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ ε ρ γ α τ ι κ ο ύ κ ό μ μ α -τ ο ς κτλ.

Στις αρχές του πολέμου οι άνθρωποι αυτοί μαζί με όλους τους σοσιαλπροδότες κηρύχτηκαν υπέρ της εθνικής άμυνας και εναντίον της επανάστασης. Ο Κάουτσκυ έγραφε πώς η εχθρική εισβολή είναι η χειρότερη επιδημία και πώς μονάχα μ ε τ ά τον πόλεμο θα μπο-ρέσουμε να ξαναρχίσουμε την πάλη εναντίον της αστικής τάξης. Ο διεθνισμός, κατά τη γνώμη του Κάουτσκυ δεν μπορούσε τίποτα να κάνει κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μετά το κλείσιμο της «ειρή-νης» όταν τα πάντα Θάχουν καταρρεύσει, έγραφε ο Κάουτσκυ, δεν θα χρειάζονταν να σκεφτόμαστε πια για σοσιαλισμό. Έτσι κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν πρέπει να μαχόμαστε γιατί δεν μπορούμε τίποτα να κάνουμε, μα όταν θάρθει η ειρήνη δεν θα μπορούμε πια να μαχόμαστε αφού ο πόλεμος θάχει ερειπώσει τα πάντα. Η θεωρία του Κάουτσκυ είναι μια διακήρυξη απόλυτης αδυναμίας που απο-βλακώνει το προλεταριάτο. Ακόμα χειρότερα κατά τη διάρκεια της επανάστασης ο Κάουτσκυ καταλήφθηκε από μια τρελλή μανία ενα-ντίον των μπολσεβίκων. Αυτός που ξέχασε τη θεωρία του Μαρξ κάνει τώρα καμπάνια εναντίον της προλεταριακής διχτατορίας, ενα-ντίον της τρομοκρατίας κτλ. χωρίς να αντιλαμβάνεται πώς κατ’ αυτό το τρόπο βοηθάει τη λ ε υ κ ή τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α τ η ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Πρόγραμμα του είναι ένα αγοραίο σο-σιαλπασιφιστικό πρόγραμμα:. διαιτητικά δικαστήρια κτλ. Σ’ αυτό είναι σύμφωνος με οποιονδήποτε άστο σοσιαλπασιφιστή.

Η πολιτική του Κέντρου ταλαντεύεται, σκοντάφτει ανίσχυρη ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, πάει να συμβι-βάσει τ’ ασυμβίβαστα και προδίνει το προλεταριάτο στις αποφασι-στικές στιγμές. Κατά τη διάρκεια της Οχτωβριανής επανάστασης, το ρωσικό Κέντρο (Μάρτωφ και Σία) παραπονιόταν για τις βιαιότη-τες των μπολσεβίκων. Προσπαθούσε να συμφιλιώσει όλο τον κόσμο, βοηθώντας τη λευκή φρουρά και αδυνατίζοντας τη μαχητική δύναμη του προλεταριάτου. Το μενσεβίκικο κόμμα δεν απόκλεισε

126

καν απ’ τις γραμμές του εκείνα από τα μέλη του πούχαν συνωμοτή-σει με τους στρατηγούς και χρησιμοποιήθηκαν σαν σπιούνοι. Στις δύσκολες μέρες του προλεταριάτου το ρωσικό Κέντρο κήρυχνε την απεργία εν ονόματι της συνταχτικής και εναντίον της διχτατορίας του προλεταριάτου. Κατά την προέλαση του Κόλτσακ, ορισμένοι κεντριστές σε πλήρη αλληλεγγύη με τους αστούς συνωμότες ρίχνα-νε το σύνθημα της κατάπαυσης του εμφύλιου πολέμου (μενσεβίκος Πλέσκωφ). Στη Γερμανία κατά την εξέγερση των εργατών του Βε-ρολίνου οι α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο ι παίξανε ρόλο προδοτών, σαν άρ-χισαν κι’ αυτοί να «συμφιλιώνουν» μέσα στην καρδιά της μάχης συμβάλλοντας έτσι στην ήττα. Ορισμένοι απ’ αυτούς είναι υπέρ της κοινής δράσης με τους οπαδούς του Σάϊντμαν. Μα το πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι δεν ενθαρρύνουνε τη μαζική εξέγερση εναντίον της αστικής τάξης και αποκοιμίζουν το προλεταριάτο με πασιφιστι-κές ελπίδες. Στη Γαλλία και στην Αγγλία, το «Κέντρο» καταδικάζει την αντεπανάσταση, «διαμαρτύρεται» στα λόγια εναντίον του στραγγαλισμού της επανάστασης μα δηλώνει πλήρη ανικανότητα για μ α ζ ι κ ή δ ρ ά σ η .

Τώρα το Κέντρο είναι το ίδιο βλαβερό όπως και οι σοσιαλσω-βινιστές. Οι κεντριστές η Καουτσκυστές προσπαθούν επίσης να ξα-ναζωντανέψουν το πτώμα αυτό που λέγεται II Διεθνής και να την «συμφιλιώσουνε ξανά» με τους καπιταλιστές. Είναι φανερό πώς χω-ρίς μια πλήρη ρήξη μ’ αυτούς και χωρίς πάλη εναντίον τους είναι αδύνατη η νίκη εναντίον της αντεπανάστασης.

Οι απόπειρες για ανασύσταση της II Διεθνούς γίνονται κάτω από την ευμενή προστασία της Κ ο ι ν ω ν ί α ς τ ω ν Ε θ ν ώ ν της ληστρικής αυτής ένωσης. Γιατί οι σοσιαλσωβινιστές είναι πραγ-ματικά σήμερα το τελευταίο στήριγμα του καπιταλιστικού συστή-ματος που βρίσκεται σε αποσύνθεση. Χωρίς την ταξική προδοσία των σοσιαλιστικών κομμάτων ο πόλεμος δεν θα μπορούσε να βα-στάξει πέντε ολόκληρα χρόνια. Κατόπι όταν ήρθε η επαναστατική εποχή, η αστική τάξη άρχισε να στηρίζεται άμεσα σ’ αυτούς για να πνίξει με τη βοήθεια τους το κίνημα του προλεταριάτου. Τα παληά σοσιαλιστικά κόμματα γίνανε το κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ο εμπόδιο στην ταξική πάλη για την ανατροπή του κεφαλαίου. Κατά τη διάρκεια του πολέμου όλα τα σοσιαλπροδότικά κόμματα επαναλαβαίνανε τα συνθήματα της αστικής τους τάξης. Μετά την συνθήκη των Βερ-σαλλιών, όταν σχηματίσθηκε η Κ ο ι ν ω ν ί α τ ω ν Ε θ ν ώ ν ό,τι έμενε ακόμα από την II Διεθνή (δηλαδή οι σοσιαλσωβινιστές

127

και το Κέντρο) άρχισαν να επαναλαμβάνουν τα συνθήματα που έρ-ριχνε η Κ ο ι ν ω ν ί α τ ω ν Ε θ ν ώ ν . Μαζί με την Κ ο ι -ν ω ν ί α τ ω ν Ε θ ν ώ ν και η II Διεθνής κατηγορούσε τους μπολσεβίκους για τρομοκρατία, για παραβίαση των δημοκρατικών άρχων, για «κόκκινο ιμπεριαλισμό». Αντί να κάνει μιαν αποφασι-στική πάλη εναντίον των ιμπεριαλιστών, υποστηρίζει τις αρχές τους.

40. Η Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής.

Οι σοσιαλιστές και το κέντρο, όπως είδαμε κατά τη διάρκεια του πολέμου, ρίξανε το σύνθημα της εθνικής (αστικής) άμυνας, δη-λαδή της άμυνας του κράτους των έχθρων του προλεταριάτου.

Αυτή ήτανε η « ι ε ρ ή έ ν ω σ η » δηλαδή η πλήρης υπο-ταγή στο αστικό κράτος. Απαγόρευση της απεργίας λόγου χάρη και φυσικά της ε ξ έ γ ε ρ σ η ς εναντίον της εγκληματικής αστικής τάξης. Οι σοσιαλπροδότες σκέφτονταν έτσι: «να τελειώσουμε πρώτα με τον εξωτερικό εχθρό κι’ ύστερα βλέπουμε».

Να πώς οι εργάτες όλων των χωρών πουλήθηκαν στην αστική τάξη. Ωστόσο μόλις άρχισε ο πόλεμος ομάδες από τίμιους σοσιαλι-στές αναγνώρισαν πώς η «εθνική άμυνα» και η «ιερή ένωση» που έδεσαν χειροπόδαρα το προλεταριάτο δεν ήτανε παρά προδοσία του προλεταριάτου.

Το κόμμα των μπολσεβίκων διακήρυξε από το 1914 πώς δεν ήτανε αναγκαία η ιερή ένωση με την εγκληματική αστική τάξη, μα ο εμφύλιος πόλεμος εναντίον της αστικής τάξης, δηλαδή η επα-νάσταση. Καθήκον του προλεταριάτου ήτανε προ παντός να α ν α τ ρ έ ψ ε ι τη δικιά του αστική τάξη. Στη Γερμανία μια ομάδα από συντρόφους με τον Καρλ Λήμπνεχτ και τη Ρόζα Λούξε-μπουργκ πήρε το όνομα Δ ι ε θ ν ή ς Ο μ ά δ α και διακήρυξε πώς η διεθνική αλληλεγγύη του προλεταριάτου ήτανε πάνω απ’ όλα. Λίγο αργότερα ο Καρλ Λήμπνεχτ διακήρυξε ανοιχτά την_ ανάγκη του εμφυλίου πολέμου και άρχισε να καλεί την εργατική τάξη στην ένοπλη εξέγερση εναντίον των αστών. Έτσι γεννήθηκε το κόμμα των Γερμανών μπολσεβίκων ή Σ π α ρ τ α κ ι σ τ ώ ν .

Στη Σουηδία σχηματίσθηκε το σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό κ ό μ μ α τ η ς α ρ ι σ τ ε ρ ά ς στη Νορβηγία, οι α ρ ι σ τ ε -ρ ο ί κατέχτησαν ολόκληρο το κόμμα. Οι Ιταλοί σοσιαλιστές κρα-

128

τήθηκαν πολύ καλά όλο το διάστημα του πολέμου. Έτσι μεγάλωσαν σιγά - σιγά τα κόμματα που ήθελαν την επανάσταση.

Πάνω σ’ αυτή τη βάση γίνεται στην Ελβετία η πρώτη προ-σπάθεια ενοποίησης. Στις συνδιασκέψεις του Τσίμερβαλντ και του Κίκτος δημιουργήθηκε το έμβρυο της III Διεθνούς. Μα σε λίγο έγι-νε αντιληπτό πώς είχαν γλυστρήσει εκεί ύποπτοι άνθρωποι του Κέντρου για να φρενάρουνε το Κίνημα. Μέσα στους διεθνιστικούς σχηματισμούς του Τσίμερβαλντ γεννήθηκε η αριστερά του Τσίμερ-βαλντ με επί κεφαλής τον σύντροφο Λένιν. Η αριστερά του Τσίμερ-βαλντ ζητούσε μια αποφασιστική δράση και κριτικάριζε σκληρά το Κ έ ν τ ρ ο που διευθύνονταν από τον Κάουτσκυ.

Ύστερα από την επανάσταση του Οχτώβρη και την εμφάνιση της εξουσίας των Σοβιέτ, η Ρωσία έγινε το κυριώτερο κέντρο του διεθνούς κινήματος. Το κόμμα μας για να ξεχωρίσει από τους σο-σιαλπροδότες, ξαναγύρισε στο παληό και δοξασμένο επαναστατικό του όνομα, Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α . Κάτω από την επίδραση της ρωσικής επανάστασης σχηματίσθηκαν κομμουνιστικά κόμματα σε άλλες χώρες. Η Λίγκα των Σπαρτακιστών πήρε το όνο-μα Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί -α ς · κομμουνιστικά κόμματα σχηματίστηκαν στην Ουγγαρία, στη Φιλανδία κτλ. Αργότερα Κομμουνιστικό Κόμμα σχηματίστηκε και στη Γαλλία. Στην Αμερική το Κέντρο αποκλείστηκε απ’ το σοσιαλι-στικό κόμμα τους αριστερούς που οργανώθηκαν τότε σε κομμουνι-στικό κόμμα. Στην Αγγλία το Κομμουνιστικό Κόμμα ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1919. Από τα κόμματα αυτά βγήκε η Κομμουνιστική Διεθνής. Το Μάρτη του 1919 στη Μόσχα, στον παληό πύργο του Τσάρου, το Κρεμλίνο, έλαβε χώρα το πρώτο διεθνές κομμουνιστικό Συνέδριο, όπου ιδρύθηκε η I I I Δ ι ε θ ν ή ς . Στο συνέδριο αυτό παρακάθησαν οι αντιπρόσωποι των Γερμανών, των Ρώσων, των Αυστριακών, των Ούγγρων, των Σουηδών, των Νορβηγών, των Φιλλανδών κομμουνιστών, όπως και Γάλλοι, Αμερικανοί και Άγ-γλοι σύντροφοι. Το συνέδριο υιοθέτησε την πλατφόρμα που προ-τάθηκε από τους Γερμανούς και Ρώσους κομμουνιστές. Οι εργασίες του συνεδρίου έδειξαν πώς το Προλεταριάτο τάχθηκε αποφασιστικά κάτω από τη σημαία της εργατικής διχτατορίας της εξουσίας των Σοβιέτ και του Κομμουνισμού.

Η I I I Δ ι ε θ ν ή ς πήρε το όνομα Κομμουνιστική Διε-θνής, όπως άλλοτε η Λ ί γ κ α τ ω ν Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν που επί κεφαλής της βρισκόταν ο Καρλ Μαρξ. Η I I I Δ ι ε -

129

θ ν ή ς αποδείχνει μ’ όλη της τη δράση πώς ακολουθεί τ’ αχνάρια του Μαρξ, δηλαδή τον επαναστατικό δρόμο που οδηγεί στη βίαιη ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος.

Τίποτα το εκπληκτικό αν κάθε τι που είναι ζωντανό, τίμιο, επαναστατικό μέσα στο διεθνικό προλεταριάτο, προσκολλιέται ολο-ένα και περισσότερο στη νέα Διεθνή, που συγκεντρώνει τις προ-σπάθειες των σκαπανέων της εργατικής τάξης. Και μόνο με τ’ όνο-μα της η Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή Δ ι ε θ ν ή ς δείχνει πώς δεν έχει τίποτα κοινό με τους σοσιαλπροδότες. Ο Μαρξ κι’ ο Έγκελς θε-ωρούσαν ήδη ακατάλληλο το όνομα σοσιαλδημοκράτες για το κόμ-μα του επαναστατικού προλεταριάτου. «Δημοκράτης» σημαίνει οπαδός μιας κάποιας μορφής κράτους μα όπως έχουμε δει στη μελ-λοντική κοινωνία δεν θα υπάρχει καθόλου κράτος. Και στη μεταβα-τική περίοδο θα κυβερνάει η εργατική δ ι χ τ α τ ο ρ ί α . Οι προδότες της εργατικής τάξης δεν πάνε μακρύτερα από την αστική δημοκρατία. Όσο για μας, βαδίζουμε προς τον κομμουνισμό.

Στον Πρόλογο του Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Μ α ν ι -φ έ σ τ ο υ ο Έγκελς έγραφε πώς η λέξη σοσιαλιστής εφαρμόζο-νταν στον καιρό της στο Κίνημα των προχωρημένων διανοουμένου, ενώ ο κομμουνισμός ήταν ένα καθαρό εργατικό κίνημα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται μπροστά στα μάτια μας. Οι κομμουνιστές στηρί-ζονται αποκλειστικά και μόνο πάνω στους εργάτες ενώ οι σοσιαλ-προδότες, πάνω στην εργατική αριστοκρατία, στους διανοούμενους, στους καφετζήδες, στους μπακάληδες και γενικά πάνω στη μικροα-στική τάξη.

Έτσι η Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή Δ ι ε θ ν ή ς πραγματο-ποιεί τη θεωρία του Μαρξ, απαλλάσσοντας την από τα αποστήματα που παρουσιάστηκαν πάνω της κατ την «ειρηνική» περίοδο της κα-πιταλιστικής ανάπτυξης. Οι προβλέψεις του μεγάλου κομμουνιστή διανοητή πραγματοποιούνται σήμερα, ύστερα από εξήντα χρονιά κάτω απ’ τη διεύθυνση της Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς Δ ι ε -θ ν ο ύ ς .

130

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

I. Το Καπιταλιστικό Σύστημα 9-30

II. Εξέλιξη του Καπιταλιστικού Συστήματος 31-50

III.Ο Κομμουνισμός και η Διχτατορία του Προλεταριάτου 51-72

IV.Πώς η εξέλιξη του Καπιταλισμού οδήγησε στην Κομμουνιστική Επανάσταση 73-113

V. Δεύτερη και τρίτη Διεθνής 114-130

131