เหมือนอยู่คนละโลก:...

“เหมอนอยคนละโลก”ปฐมบทสสถานการณความไมเปนธรรม

เ ร า เ ข า ใ จ ค ว า ม ส ล บ ซ บ ซ อ น ข อ งส ง ท เ ป น อ ย ไ ด ด ข น แ ล ะ ค อ ย นำ า ไ ป ส ปฏบตการของการเปลยนแปลง

หนงสอเลมนมจดมงหมายในการกระตนจตสำานกรบรของ ผคนตอประเดนความไมเปนธรรม เนอหาโดยมากปราศจากขอสรป หรอทางออก และยงเตมไปดวยจดออนและความบกพรองทาง ความคด ความไมสมบรณเหลานหาใชความผดพลาดของนกเขยน หากเปนความตงใจและความรบผดชอบของคณะทำางานกลมแกน ขบเคลอนเครอขายถมชองวางทางสงคมโดยตรง โดยมงหวงใหเกด กระบวนการถกเถยงแลกเปลยนบนพนฐานของเนอหาและเรองราว ในหนงสอเลมน เพอกอใหเกดปญญารวมของสงคมทดยงขน

ในยคสมยของปจเจกชนนยมน ผคนจำานวนมากตางเรยกรอง หาความเปนธรรม โดยเฉพาะความเปนธรรมทางสงคม ซงเปน นมตหมายอนดทแสดงใหเหนถงการหวนกลบมารสกสมพนธเชอมโยง กบคนอนๆ ในสงคม ภารกจการถมชองวางความเหลอมลำาเพอสราง ความเปนธรรมน จงมใชเรองของคนยากไรหรอคนชายขอบทตอง ตอสแตเพยงลำาพง หากเปนความรบผดชอบของพวกเราทงหมด รวมกน

คณะทำางานกลมแกนขบเคลอนเครอขายถมชองวางทางสงคม

หนงสอชด ถมชองวางทางสงคม ลำาดบท 2 "เหมอนอยคนละโลก"

นพ.ขวญประชา เชยงไชยสกลไทย และคณะฯ

มนาคม 2555

โดย:เครอขายถมชองวางทางสงคม

สมาชกกอตง:

สำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.), สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย (สวส.), สำานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ (IHPP),

สถาบนวจยระบบสาธารณสข(สวรส.) และกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

เจาของเนอหา : เครอขายถมชองวางทางสงคม

จดพมพ : สำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.)

ทปรกษา:

นพ. ณรงคศกด องคะสวพลา, นพ. พงษพสทธ จงอดมสข, รศ. ดร. ชลดาภรณ สงสมพนธ,

นพ. สมศกด ชณหรศม, อรพรรณ ศรสขวฒนา

คณะทำางาน:

นพ. ขวญประชา เชยงไชยสกลไทย, เกรยงไกร พรพพฒนกล, นพนนท วรรณเทพสกล,

สรางครตน จำาเนยรพล, ลลล กอวฒกลรงส, จารปภา วะส, นนทน มาลานนท, เพมสข อมพรจรส,

สรญญา กตตเจรญกานต, ชลนภา อนกล

นกเขยน:

กฤตกา เลศสวสด, กตมาภรณ จตราทร, กรรณจรยา สขรง, บรรพต แกวสวาง, นภาพร ทบหน,

วรต ทะพงคแก, อญจรา อศวนนท, อนญญา มลเพญ, เอกชย เออธารพสฐ

ผลต : เกรยงไกร พรพพฒนกล (บรรณาธการ), วรพงษ เวชมาลนนท (พสจนอกษร)

ออกแบบปก : รฐภม วงคประด

พมพ : หางหนสวนสามญซาเกยะ

สวนประสานงานเครอขายถมชองวางทางสงคม:

สำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

ชน 2 อาคาร 88/37 ตวานนท 14 ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร 11000 โทร. 02-832-9127

เวบไซต : www.ThaiSocialHealth.net

เฟสบก : เครอขายถมชองวางทางสงคม (SIRNet)

อเมล : [email protected]

“หากเธอดำารงความเปนกลางในสถานการณของความอยตธรรม เธอกไดเลอกทจะยนอยขางผกดข ถาชางเหยยบหางหนเอาไวแลวเธอยงบอกวาเธอเปนกลาง หนยอมไมอาจซาบซงไปกบความเปนกลางของเธอไปไดหรอก”

เดสมอนด ตต

คำานำา

“ความไมเปนธรรมนนฆาคนได” ประโยคนอาจดกลาวเกนจรง แตหากดจากขอคนพบจากงานวจยทวโลกทวา คนยงจน ยงปวย หรอ คนยงจน ยงอายสน ใน “ถมชองวางทางสงคม ในชวงชวตเรา” โดย เซอรไมเคล มารมอต และคณะ ยอมยนยนใหเหนสถานการณ ความไมเปนธรรมดงกลาวไดด

ในป พ.ศ. 2554 ขอมลวาดวยความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ ทปรากฏในงานวชาการของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย หรอทดอารไอ ยงชใหเหนชองวางความเหลอมลำาทางรายไดและ ในการครอบครองทรพยสนทนาตกใจ แตดเหมอนการรบรนแทบจะ ไมนำาไปสการเปลยนแปลงใด-ใด ราวกบวาจตสำานกของผคนไดสยบ ยอมอยางเชองเชอตอสถานการณความเหลอมลำาทปรากฏน

“เหมอนอยคนละโลก” เปนเรองราวของสงคมไทย หนงสอ เลมนตองการนำาเสนอใบหนาและดวงตาของความไมเปนธรรมท ดำารงอยในสงคมไทยปจจบน การมองเหนชองวางความเหลอมลำา และความไมเปนธรรมผานชวตชวาของผคนกลมตางๆ ยอมทำาให

เราเขาใจความสลบซบซอนของสงทเปนอยไดดขน และคอยนำาไปส ปฏบตการของการเปลยนแปลง

หนงสอเลมนมจดมงหมายในการกระตนจตสำานกรบรของ ผคนตอประเดนความไมเปนธรรม เนอหาโดยมากปราศจากขอสรป หรอทางออก และยงเตมไปดวยจดออนและความบกพรองทาง ความคด ความไมสมบรณเหลานหาใชความผดพลาดของนกเขยน หากเปนความตงใจและความรบผดชอบของคณะทำางานกลมแกน ขบเคลอนเครอขายถมชองวางทางสงคมโดยตรง โดยมงหวงใหเกด กระบวนการถกเถยงแลกเปลยนบนพนฐานของเนอหาและเรองราว ในหนงสอเลมน เพอกอใหเกดปญญารวมของสงคมทดยงขน

ในยคสมยของปจเจกชนนยมน ผคนจำานวนมากตางเรยกรอง หาความเปนธรรม โดยเฉพาะความเปนธรรมทางสงคม ซงเปน นมตหมายอนดทแสดงใหเหนถงการหวนกลบมารสกสมพนธเชอมโยง กบคนอนๆ ในสงคม ภารกจการถมชองวางความเหลอมลำาเพอสราง ความเปนธรรมน จงมใชเรองของคนยากไรหรอคนชายขอบทตอง ตอสแตเพยงลำาพง หากเปนความรบผดชอบของพวกเราทงหมด รวมกน

คณะทำางานกลมแกนขบเคลอนเครอขายถมชองวางทางสงคม23 มนาคม พ.ศ.2554, นนทบร

กตตกรรมประกาศ

หนงสอเลมนมความมงหวงและตงใจของผคนหลายคนเปน แรงผลกดนสำาคญ โดยเฉพาะอยางยงจาก นพ. สปรดา อดลยนนท และ ทพ. ศรเกยรต เหลยงกอบกจ ซงพยายามทงยทงยนใหมการ รเรมจดทำาหนงสอเลมนออกมา รวมทง นพ. ภษต ประคองสาย ซงพยายามจดทำาตนรางกรอบแนวคดในการจดทำาหนงสอ และเนน ใหมกระบวนการทำางานรวมกบนกวชาการแบบขามศาสตรมากขน

ทตองขอบคณเปนอยางยงกคอ นพ. อำาพล จนดาวฒนะ ทชให เหนชองทางในการเขาไปตงตนรวบรวมขอมลวชาการผานเครอขาย วชาการเพอการปฏรป ซงตองขอบคณ นพ. สมศกด ชณหรศม ในฐานะประธานเครอขายวชาการเพอการปฏรป สำาหรบขอเสนอแนะ ในการทำาใหเรองความไมเปนธรรมของคนชายขอบแสดงตวมากขน ผานปรากฏการณความเหลอมลำาดานตางๆ ทลมไมไดกคอ ภทชา ดวงกลด และสกลฤทธ ชาญพม คนหนมสาวรนใหมในกลไกปฏรป ทชวยแบงปนขอมลวชาการของเครอขายวชาการปฏรปทอตสาหะ รวบรวมไวจำานวนมากมาให

เชนเดยวกบ รศ. ดร. ชลดาภรณ สงสมพนธ ทยนยนใหนำาเสนอ เรองราวของความไมเปนธรรมผานมตการรบรของผคนสามญธรรมดา เพอแสดงใหเหนโครงสรางความเปนธรรมทกำากบอย ทงปวารณาตว มาชวยงานเตมท แตเรากยงรบกวนอาจารยนอยเหลอเกน

และโดยเหตทความคาดหวงตอหนงสอเลมนมความหลาก หลายมาก หากปราศจากการตะลอมและฟนธงอยางมศลปะของ นพ. พงษพสทธ จงอดมสข และ นพ. อำานาจ รตนบลย เกยวกบ แนวทางในการดำาเนนงานแลว หนงสอเลมนคงไมอาจดำาเนนการ ออกมาจนเปนรปรางไปได

การออกแบบการจดทำาหนงสอโดยใชนกเขยนจำานวนมากน ตองอาศยเครอขายความสมพนธทกวางขวางมากทเดยว จาก คำาแนะนำาของคณจารปภา วะส คณเอกชย เออธารพสฐ และ คณกรรณจรยา สขรง ซงนอกเหนอจะรวมเขยนแลว ยงทำาใหเราม เพอนนกเขยนจำานวนมากมารวมงาน ซงทกคนกไดพยายามทำาหนาท อยางดยงในการสอสารประเดนความไมเปนธรรมจากขอมลวชาการ ทมอย ทตองแสดงความขอบคณในทนคอ คณกฤตกา เลศสวสด คณกตมาภรณ จตราทร คณบรรพต แกวสวาง คณนภาพร ทบหน คณวรต ทะพงคแก คณอญจรา อศวนนท และคณอนญญา มลเพญ

ขอมลวชาการจำานวนมากในประเดนตางๆ ทมการรวบรวม เปนขอมลเบองตนใหกบนกเขยน เปนฝมอของคณลลล กอวฒกลรงส ทชวยทำาใหการสบคนขอมลวาดวยดชนชวดเรองความเปนธรรม และ การเขยนงานชวงแรกดำาเนนไปอยางรวดเรว

หลายบทความมผทรงคณวฒมาชวยตรวจสอบความถกตอง ของขอมล ทงยงเปดพนทในการแลกเปลยนสนทนาใหประเดนสอสาร มความชดเจนมากขน ตองขอขอบคณอาจารยพภพ ธงไชย สำาหรบ คำาวพากษวจารณทแหลมคมและขอเสนอแนะตอประเดนการเรยนร กบการลดความเหลอมลำา รวมทงอาจารยวรญญา เตยวกล สำาหรบ ประเดนการกระจายรายได อาจารยบณฑต ธนชยเศรษฐวฒ และ ดร. ศยามล เจรญรตน สองนกวชาการตางรนกมารวมใหความเหน ในประเดนเรองงานไวอยางนาสนใจ สวนประเดนฐานทรพยากร มอาจารยสมพร เพงคำา อาจารยวรบรณ วสารทสกล และ ดร. กฤษฎา บญชย มาชวยใหความเหนทมประโยชนยง แตดวยขอจำากดในการ คนหาขอมลเพมเตม จงไมอาจปรบปรงบทความตามขอเสนอแนะ ไดทงหมด ในประเดนสงแวดลอมกมอาจารยภารน สวสดรกษ นกวชาการอสระ และ ดร. วนสา สรพพธ กรมควบคมมลพษ มาชวยชประเดนความไมเปนธรรมและตงคำาถามปลายเปดทงไว อยางนาสนใจ สวนดร. ชาญชย สขโกศล และ จฬารตน ดำารงวถธรรม นกวชาการรนใหมดานสนตวธกทำาใหบรรยากาศของการถกเถยง แลกเปลยนมชวตชวาไมนอย สวนประเดนระบบยตธรรมนน ดร. สนทรยา เหมอนพะวงศ ผพพากษาและนกวชาการกฎหมาย มหาชนและสงแวดลอม กใหความใสใจและตงขอสงเกตอยาง ละเอยดทเดยว ทงยงกรณามอบบทความพเศษวาดวยความเปนธรรม ในสถานการณนำาทวมมารวมตพมพดวย

นอกจากนขอขอบคณคณอรพน วมลภษต และคณมทนา โกสมภ ทนำาเอาบทความ “งาน คณคา และความเปนธรรม: กรณสาวใช ขามชาต” ไปใชในกระบวนการแลกเปลยนสนทนาของแผนงาน พฒนาคณภาพชวตแรงงานอยางนาสนใจ กระทงวาไดรบความ คดเหนและขอเสนอแนะกลบมาเปนบทความอกดวย

สวนกำาลงทสำาคญยงกคอ อาจารยนพนนท วรรณเทพสกล ดร. สรางครตน จำาเนยรพล และคณราณ หสสรงษ แหงสถาบนวจย สงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทชวยหนนเสรมทงเชงวชาการและ ขอมลจำานวนมาก

ขอขอบคณคณอรพรรณ ศรสขวฒนา และคณณนต มธรพจน เปนพเศษในฐานะกำาลงหนนสำาคญเบองหลงทชวยใหคำาแนะนำาและ อำานวยสงแวดลอมทเออตอการทำางานในครงนมาแตตน

ขอบคณคณวรพงษ เวชมาลนนท ซงมาชวยงานพสจนอกษร ในรายละเอยดดวยเวลาอนรวดเรว แตกมความประณตยง

และสดทายตองขอขอบคณมดงานตวเลกทชวยทำาใหการ ประสานงานกบผคนจำานวนมหาศาล ตลอดจนงานรายละเอยดยบยอย ใหลลวงไปไดดวยด ไมวาจะเปนการประสานจดประชม ประสานจดทำา ตนฉบบ ประสานจดทำารปเลมออกแบบปก ทงหลายทงปวงนเปน ผลงานของคณนนทน มาลานนท และคณสรญญา กตตเจรญกานต

สารบญ

18 ครอบครว - จดเรมของชวตทเทาเทยม วรต ทะพงคแก

46 การศกษากบการลดความเหลอมลำา นภาพร ทบหน

70 งาน คณคา และความเปนธรรม: กรณสาวใชขามชาต เอกชย เออธารพสฐ

94 เศรษฐกจทเนนการเตบโต ไมนำาไปสความเปนธรรม อนญญา มลเพญ

124 สงคมสวสดการ - ใครจะรวมกำาหนดทศทาง? กรรณจรยา สขรง

156 ชมชน สทธ และสขภาวะ กตมาภรณ จตราทร 178 ทรพยากรธรรมชาต: เงน ชวต และสขภาวะ กฤตกา เลศสวสด

202 ความขดแยง ความรนแรง และความเหลอมลำา อญจรา อศวนนท

234 ระบบยตธรรมทนำาไปสความเหลอมลำา เกรยงไกร พรพพฒนกล

256 ตนทางสขภาพ: สงแวดลอม บรรพต แกวสวาง

280 อาหาร และชวตทด ในกระแสโลกาภวตน เกรยงไกร พรพพฒนกล

310 ภยพบต ความเสยง และความเปนธรรม: โจทยแหงการทบทวนตนเองเพอความอยรอด ปกรณ เลศเสถยรชย

331 ความถกตองและความเปนธรรมในการจดการ นำาทวมใหญ: ประสบการณไทยและเยอรมน สนทรยา เหมอนพะวงศ

376 บทตาม

390 ประวตนกเขยน

บทนำา

“สอง” เดกหนมอาย 15 ปมาถงโรงพยาบาลดวยอาการของ โรคทางเดนหายใจ หลงจากสองเรมหอบไมหยด พอกบแมกพามา หาหมอเมอตอนหวคำา หมอวนจฉยวาเปนหอบหด แตโรคหอบหด ของเขาเกดจากสาเหตอะไร?

สองทำางานในโรงงานผลตรถไฟจำาลองขนาดเลกตงแต 2 ป ทแลว มอเลกๆ ของเขาทำาใหประกอบชนสวนขนาดเลกไดเปนอยางด นอกจากงานประกอบชนสวน ยงมงานพนลงสบนชนสวนแตละชน หนากากปองกนกลนแมจะราคาไมมากนก แตเจาของโรงงานกเปน คนชางประหยดนกหนา คนงานคนไหนทนไมไดกซอใชเอง หนากาก จงกลายเปนของฟมเฟอยเกนความจำาเปน ทกวนเขาตองดมกลนส วนละ 12 ชวโมง เพอใหไดคาจางบวกโอทอยางเพยงพอ

เดกหนมออกจากโรงเรยนหลงจากจบประถมหก พอแมของเขา เปนชาวนาในจงหวดแหงหนงทอสาน ฝนแลงนาลม ตองขายท เพอใชหน หมดสนทดนทำากน จงไมมเงนสงลกเรยนหนงสอตอ ทงครอบครวยายเขามาอยแถวปรมณฑลของกรงเทพฯ เชาหองพก

ราคาถกอยในชมชนแออดใกลโรงงาน สองไมไดเรยนหนงสอแลว แตกยงไมโตพอทจะไปหางานแบบผใหญและคาแรงแบบผใหญทำา

ดเผนๆ สองกปวยดวยโรคทใครตอใครปวย แตหากดใหดกจะ เหนวา มเหตปจจยจำานวนมากทเดยวทนำามาสความเจบปวยของสอง ในปจจบน ไมวาจะเปนเรองความยากจนของครอบครว โอกาสในการ เขารบการศกษา ทางเลอกและความปลอดภยในการประกอบอาชพ สภาพการจางงาน คาจางทเหมาะสมและเปนธรรม ฯลฯ นยงไมนบวา เมอเขารบการรกษาแลว ครอบครวเขาอาจจะยากจนลงไปอก หากไมม สวสดการการรกษาพยาบาลรองรบ และหากความเจบปวยของเขา กลายเปนภาระตลอดไปของชวต เดกหนมในวยกอนทำางานเมอเรม เจบปวย กำาลงกายไมแขงแรง เรยนจบไมสง จะหาอาชพการงานท มคาตอบแทนดๆ กคงหาไดไมงายนก อนาคตของเดกหนมจะเปน อยางไรกคงพอมองออก และถาสงคมไทยเตมไปดวยคนเจบปวย แบบสอง นนคอ เปนคนจน ขาดโอกาสในการศกษา และเจบปวย มากกวาคนรวย กคงไมอาจเรยกไดวาเปนสงคมทดไปได

เรองของสองเปนเพยงตวอยางหนงของผคนทเจบปวยดวย เหตปจจยทางสงคมซงมอยเปนจำานวนมากทเดยว การรกษาเยยวยา แตเพยงอยางเดยวยอมไมอาจลดทอนจำานวนคนปวยเจบลงไปได และดเหมอนวาเหตปจจยทางสงคมเหลานนจะเปนสงทกำากบให คนบางกลม โดยเฉพาะคนยากไร ปวยเจบมากกวาและอายยนนอยกวา คนอกกลมเสมอ ถอเปนประเดนทางจรยธรรมทไมควรยอมรบใหเกดขน กลายเปนภาวการณทเรยกวา “ความไมเปนธรรมทางสขภาพ”

โดยทวไปแลว การสรางความเปนธรรมทางสขภาพนนม เปาหมายในการยกระดบสขภาพของกลมคนยากไรหรอกลมคนชายขอบ ซงมกจะมระดบสขภาพตำากวาคาเฉลยของกลมคนทวไป ยกตวอยาง เชน กลมแรงงาน กลมคนพการ กลมเกษตรกร เปนตน

สขภาพและหรอคณภาพชวตของกลมแรงงานจะดขนไดก ตอเมอมอตราคาจางเพยงพอตอการดำารงชวตและเลยงดครอบครวได รวมทงการมสภาพแวดลอมในการทำางานทมความปลอดภย นอกจากน แลว ยงตองมการหนนเสรมใหรวมตวกนเพอสรางอำานาจตอรองกบ นายจาง ทงในประเดนเรองคาจางและความปลอดภยในการทำางาน

สำาหรบการยกระดบสขภาพของกลมคนพการนน นอกเหนอ จากการพฒนาระบบบรการสขภาพแลว การหนนเสรมศกยภาพ เครอขายคนพการกมความสำาคญมาก เพอใหเขาถงโอกาสทาง การศกษาเรยนร เขาถงอาชพและรายได มอำานาจตอรองทางสงคม ลดความเหลอมลำาทางศกดศร นอกจากน ยงรวมไปถงการปรบ สภาพแวดลอมทเหมาะสมตอคนพการ เพอไมใหความพการเปน อปสรรคตอการมชวตทด

กลมเกษตรกรเองถอวาเปนแรงงานนอกระบบกลมใหญ ของสงคม สขภาพของกลมเกษตรกรจะดขนไดกตอเมอมการทำา เกษตรกรรมแบบยงยน ลดการนำาเขาและลดการใชสารเคมทาง การเกษตร ปองกนการผกขาดทางการคา และสนบสนนการบรโภค ผลผลตจากเกษตรกรรมแบบยงยน ทงหมดนกเพอยกระดบคณภาพ ชวตของเกษตรกร

จะเหนไดวา การสรางความเปนธรรมทางสขภาพในกลม คนเหลาน ตองสรางการเปลยนแปลงเชงโครงสราง และเปนการ เปลยนแปลงโครงสรางทางสงคม โดยเฉพาะอยางยงโครงสราง สงคมทไมเปนธรรม ดวยนยยะเชนน ความไมเปนธรรมทางสขภาพ จงเกยวของกบความไมเปนธรรมทางสงคมอยางแนบแนน และ อาจกลาวไดวา ชองวางความเหลอมลำานแหละเปนเหตปจจยเชง โครงสรางทสงผลกระทบตอสขภาพ หรอปจจยสงคมกำาหนดสขภาพ (SDH - Social Determinants of Health) ในระดบฐานรากของ ปญหาเลยทเดยว

โจทยหลกของการสรางความเปนธรรมทางสขภาพจงประกอบ ดวย 2 โจทย ไดแก (หนง) การคนหาวาคนกลมไหนบางทถอวาเปน คนยากไรหรอคนชายขอบ และมสถานการณทางสขภาพยำาแยกวา คนกลมอน (สอง) การทำาความเขาใจตอสถานการณความเหลอมลำา และโครงสรางความไมเปนธรรมทางสงคม ทสงผลกระทบตอสขภาพ ของคนแตละกลมไมเหมอนกน

ภายใตสมมตฐานทวา ปจจยสงคมกำาหนดสขภาพหรอเหตปจจย เชงโครงสรางทสงผลกระทบตอสขภาพในบรบทของสงคมไทยนาจะ ประกอบไปดวย (1) ครอบครว (2) การศกษา (3) งาน (4) การกระจาย รายได (5) การเขาถงทรพยากร (6) สวสดการทางสงคม (7) สทธ ชมชน (8) ความขดแยง (9) ระบบยตธรรม (10) สงแวดลอม และ (11) โลกาภวตน จงเปนทมาของเนอหาหนงสอเลมน ซงพยายาม

สบคนและตรวจสอบสถานการณเกยวกบความไมเปนธรรมทาง สขภาพและสงคมในแงมมตางๆ เพอตอบโจทยหลกสองประการ ผานประเดนปญหาเชงรปธรรม

โดยเหตทปรากฏการณทคนกลมหนงปวยเจบมากกวาคน กลมหนง มสาเหตมาจากโครงสรางทางสงคมบางอยาง การแกไข ปองกนความปวยเจบนไมอาจดำาเนนการไดดวยบคลากรทาง การแพทยแตเพยงฝายเดยว หากตองอาศยความรวมมอจาก หลายภาคสวนมากทเดยว เรยกไดวา เราตองการแพทยทางสงคม จำานวนมากในการแกไขปญหาความไมเปนธรรมทางสขภาพและ สงคมน

การจดทำาหนงสอเลมนกเชนเดยวกน เนอหาของบทความ 11 ชนทปรากฏในหนงสอเลมน เกดจากการรวบรวมขอมลวชาการ ภายในประเทศเทาทมอย และไดเชอเชญใหนกเขยน 10 คนมาชวย สอสารใหเหนสถานการณความเหลอมลำาในประเดนตางๆ และ ไดเชญนกวชาการจากหลากหลายสหสาขาวชามากกวาสบคนมาชวย ตรวจสอบความถกตองของขอมลเชงวชาการ และถกเถยงแลกเปลยน ความคดเหนตอประเดนสถานการณความเหลอมลำาทนำาเสนอใน แตละประเดน เพอปรบปรงเนอหาบทความแตละบทใหสมบรณขน

และในชวงทจดทำาหนงสอเลมน สงคมไทยไดเผชญกบวกฤต นำาทวมใหญคอนขางรนแรง จงมบทความพเศษ 2 บท วาดวยการ จดการภยพบตและสงคมความเสยงแนบตามมาดวย

เนอหาในแตละบทมลกษณะของบทความทมความเปนเอกเทศ จากกน ผอานสามารถเลอกอานตามความสนใจ หากวาในขณะทอาน มความรสกไมเหนดวยเกดขนในใจเปนระยะ กอาจถอไดวาหนงสอ เลมนไดทำาหนาทของตนเองสำาเรจไปแลวในเบองตน

1918 เ ห ม อ น อ ย ค น ล ะ โ ล ก

ครอบครว - จดเรมของชวตทเทาเทยมวรต ทะพงคแก

ชวตเรมตงแตการปฏสนธอยในครรภของแม หากแมมสขภาพด ไดรบสารอาหารทมโภชนาการครบถวน ไมเครยดเพราะกลวถกไลออก จากงานหลงตงทอง เขาถงบรการตรวจครรภและรบฝากครรภไดจาก สถานพยาบาลใกลบาน กเชอไดวา เดกในทองจะสามารถคลอดออกมา อยางทเรยกไดวาเปนเดกมสขภาพด

หากหลงจากคลอด แมไดรบสทธลาคลอดตามกฎหมาย 90 วน กจะมเวลาใกลชดและใหนมลกไดโดยไมตองพงนมผง ยงสมยน ขาราชการผชายลาคลอดมาดแลภรรยาและลกดวยไดอก 15 วน หรอถามปยาตายายมาชวยกนเลยง กนาจะชวยลดความเครยดของแม ไดบาง เมอแมสขภาพด ทารกไดรบนมแมในชวงทสมองกำาลงเจรญ เตบโต ทารกสขภาพด อารมณด และสมองด กนาจะโตเปนเดก สขภาพด อารมณด และสมองด ทพรอมเขาสระบบการศกษาและ การเรยนรในสงคม

ในทางกลบกน หากทารกคนไหนไมไดรบโอกาสดงกลาว เปนตนวา แมไมดแลสขภาพ ไมพรอมตอการตงครรภหรอเลยงดเดก


คลอดแลวตองรบกลบไปทำางานหารายได หาคนมาชวยเลยงเดกยาก เกดความเครยด ไมมนมแมใหทารก ตองเลยงดวยนมผง เดกท ถกเลยงในสภาพดงกลาวจะมโอกาสเปนเดกแขงแรง อารมณด สมองพรอมตอการเรยนร กคงยากอยสกหนอย

ในยคทกระทงโรงเรยนอนบาลยงตองสอบแขงขนเขาไปเรยน เชนน เดกทแขงแรงและหวดยอมมโอกาสทางการศกษาและการ เรยนรทเปดกวางกวาเดกออนแอขโรคและหวไมด และหากครอบครว มฐานะทางเศรษฐกจและสงคมไมคอยดดวยแลว ปจจยชวยเหลอ ประคบประคองเดกออนแอขโรคและหวไมดกดเหมอนจะนอยลงไป ตามลำาดบ อนาคตของเดกทงสองคนกคงแตกตางกนอยางพอนก รได

ฉะนน การสรางความเปนธรรมในสงคมจงจำาเปนตองให ความสำาคญอยางยงกบคณภาพของครอบครว ในฐานะเปนจดเรม ของชวตอนเทาเทยม เพราะเดกทกคนยอมไดรบสทธทจะเกดและ เลยงดอยางมคณภาพ เพอทจะมสขภาพตงตนทด เตรยมพรอมจะ เตบโตและฝาฟนอปสรรคความไมเปนธรรมทงหลายในชวตตอไป

อยางไรกด เมอมองดสถานการณครอบครวไทยในปจจบน กพบวามปญหาไมนอยเลยทเดยว ประเดนทองไมพรอมกด แมวยรน กด เดกตดเกมกด ฯลฯ ลวนเปนอาการแสดงใหเหนถงความผดปรกต ของสถาบนครอบครวในปจจบน

บทความนจะเรมจากการสำารวจสถานการณปญหาดงกลาว เพอทำาความเขาใจตอรปแบบและสาเหตของปญหา และดวานาจะ มทางออกจากปญหาอนมากมายเหลานไดอยางไรบาง เพอทจะทำาให ครอบครวไทยเปนจดเรมทเทาเทยมสำาหรบเดกทกคน

วกฤตครอบครวไทย

“สยองกลางกรงพบซากทารก 348 ศพวดไผเงนฯ เคนเครยด สปเหรอ สารภาพรบจางคลนกทำาแทงเถอนเกบรอเผา” - มตชนรายวน, 17 พฤศจกายน พ.ศ. 2553

ปญหาการทำาแทง ทองไมพรอม กลายเปนประเดนรอน ในสงคมไทยเพยงชวขามคน เมอสอเปดเผยถงจำานวนศพทารกท เชอวาเสยชวตจากการทำาแทงเถอนในสถานทเกบศพของวดไผเงน โชตนาราม 348 ศพ ซงตอมาพบเพมอกรวมเปนจำานวน 2,002 ศพ เมอปลายเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 25531

ศพทารกในวดไผเงนโชตนาราม สะทอนใหเหนภาวะวกฤต ในเรองสถานการณครอบครวไทยทสำาคญในเรองการมเพศสมพนธ กอนวยอนควร ทองไมพรอม และอนามยเจรญพนธของผหญงไทย ทงยงเปนความรนแรงทผหญงและเดกเปนฝายถกกระทำามานาน นบสบป2

1 มตชนสดสปดาห. “ยอดทะล 2,002 ศพ สสาน ‘มารหวขน’ จ ก.ม.ทำาแทง ชวยชวตเหยอสาว”. 26 พ.ย. 2553, น. 97-98.2 มตชนรายวน. คำากลาวของนายจรญ ภกดธนากล ตลาการศาลรฐธรรมนญ ในการเสวนาเรอง “พลงบรษ ภาคเครอขาย หยดการกระทำาความรนแรงตอเดก สตรและครอบครว” จดโดย สภาสตรแหงชาต ในพระบรมราชนปถมภ รวมกบกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง ของมนษย ทโรงแรมปรนซ พาเลซ. 23 พ.ย. 2553, น. 13.


จากสถตของกระทรวงสาธารณสข พบวา ผหญงไทยทำาแทง ปละ 150,000 คน สวนใหญเปนวยรนและกลมททองโดยไมพรอม3 นอกจากน ยงพบวา คนททำาแทงมอายนอยลงทกป ในรอบ 5 ป พบแมทอาย 10 ป จำานวน 60 ราย นอกจากน แมทเปนวยรน วยศกษา ลาจากโรงเรยนไปคลอดบตรแลวไมสามารถมาเรยนตอได จงขาดโอกาสในการพฒนาคณภาพชวต

รกจดหนก: เพศสมพนธของวยรนไทย

กรณศพทารก 2,002 ศพ เรยกรองใหสงคมไทยทบทวน ถงสถานการณครอบครว และความเสยงของวยรนไทย และการม เพศสมพนธกอนวยอนควรของเยาวชน ถกระบเปนสาเหตอนดบตนๆ ของปญหาการทำาแทง และทองไมพรอม

ผลการศกษาพบวา เดกวยรนไทยมเพศสมพนธครงแรกในชวง อายนอยลง คอเฉลยประมาณ 13 ป โดยพบวา วยรนหญงอาย 13 - 22 ป มประสบการณเพศสมพนธแลวถงรอยละ 27 โดยเปนกลมอาย 13 - 15 ป รอยละ 4 และกลมทมประสบการณเพศสมพนธสงสด คอชวงอาย 19 - 22 ป4

ปจจยททำาใหวยรนมเพศสมพนธเรวขน ไดแก การมสำานกของ ความเปนผใหญทคดวาดแลตวเองได การมรายไดเองและไมตอง พงพาครอบครว ทำาใหการตดสนใจเปนอสระ อยบนพนฐานความ

3 มตชนสดสปดาห 26 พ.ย. 2553, น. 97-98.4 นาถฤด เดนดวง. (2551). อำานาจและความขดแยงบนรางกายผหญง.

ตองการของตนเองมากขน ซงสอดคลองกบขอมลขางตนทพบวา วยรนอาย 19 - 22 ป เปนกลมทมประสบการณเพศสมพนธสงสด และเปนชวงวยทตองเผชญภาวะทองไมพรอมสงสดดวย เพราะเปน ชวงเวลาของการเรยนในระดบอดมศกษา เรมแยกจากพอแมมาอย หอพกตางจงหวด และเรมตนการมชวตอสระของตนเอง

อยางไรกตาม พบวาการมเพศสมพนธครงแรกของวยรนหญง ในประเทศไทย สวนใหญเกดจากการถกแฟนหรอคนทกำาลงคบหา บงคบหรอลอลวง5 โดยอาจถกบงคบขมขนใจ ดวยวธขมข ลอลวง ออกกลอบายใหอยในพนททฝายชายมอำานาจเหนอกวา หรอถกกระตน ดวยแอลกอฮอลและถกรกเราจากฝายชาย หรออาจเกดขนจากความ สมครใจทอยบนเงอนไขทฝายชายสรางขน และเขาขายลอลวง เชน อางวาการมเพศสมพนธระหวางคนรกเปนเรองปรกต อางเรอง สรางอนาคตรวมกน การเลาโลมใหฝายหญงเกดความตองการ การตดพอตอวาฝายหญงเมอไมยอม ความอยากรอยากเหน ความกลว ฝายชายเลกคบ และการตดหนบญคณฝายชาย

สงทนาสนใจคอ วยรนหญงเองกลบตกอยในกบดกของปญหา โดยไมรตว และยงมองสงทเกดขนดวยสายตาโรแมนตก โดยกลาวถง เหตผลสำาคญ 2 อนดบแรกของการมเพศสมพนธวา เกดจากความรก มากทสด คดเปนรอยละ 91 รองลงมาคอความอยากรอยากลอง รอยละ 25

5 พรพรหม วศษฏวณชย. (2551). อางใน อำานาจและความขดแยงบนรางกายผหญง.


ทองไมพรอม

การมเพศสมพนธในวยเรยนทำาใหเกดปญหาใหญตามมา คอ การตงครรภไมพงประสงค ซงในป พ.ศ. 2551 มแมอายนอยกวา 20 ป คลอดบตร 94,529 ราย หรอเฉลยวนละ 250 คน (สยามรฐ, 27 มถนายน พ.ศ. 2554) ตอมาในป พ.ศ. 2552 มวยรนตงครรภ เฉลยวนละ 336 คน และเพมขนรอยละ 10 ทกป โดยมอายลดลง เรอยๆ คอ 15 - 17 ป และนอยทสดคอ 12 ป โดยเยาวชนททอง ไมพรอมสงสดคอกลมอาย 19 - 22 ป รอยละ 24 รองลงมาคอ 13 - 15 ป รอยละ 22

ทงน ปจจยทางสงคมทมสวนเกยวของกบการทองไมพรอม เกดจากเนอหาสอยวยทำาใหอยากเลยนแบบ วฒนธรรมการถกเนอ ตองตวและการเหนวาพรหมจรรยไมใชเรองสำาคญ การเลยงด ของครอบครว และการเรมตนชวตแบบอสระ เชน การอยหอพก สวนปจจยจากตวเยาวชนเอง ไดแก การไมมความรเรองเพศศกษา การคมกำาเนด การดมแอลกอฮอล6

ปจจยททำาใหปญหาเพศสมพนธในวยรนรนแรงขน คอการ ขาดความรความเขาใจทถกตองเรองการคมกำาเนดและการปองกน โรคตดตอทางเพศ การคมกำาเนดทวยรนรจกมากทสดคอ ยาคม กำาเนด ถงยางอนามย และยาคมกำาเนดฉกเฉน โดยวธทใชกนมาก ทสดคอ ยาคมกำาเนดฉกเฉน และยาคมกำาเนด รองลงมาคอการนบ

6 พชราลกษณ สวรรณ. (2549). ปจจยเสยงจากการตงครรภไมพงประสงคในวยรนเขตอำาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.

ระยะปลอดภย ซงสะทอนใหเหนวา แมวยรนสวนใหญจะกลวการ ตงครรภ แตกไมไดเตรยมการเพอปองกนอยางจรงจง รวมทงไมได คำานงถงการปองกนโรคตดตอทางเพศ สอดคลองกบทพบวา รอยละ 50 ของผตดเชอเอชไอวหนาใหมคอกลมวยรน

วยรนหญงททองในวยเรยนสวนใหญมาจากครอบครวท ปลอยปละละเลย หรอพอชอบใชอำานาจ ทำาใหลกไมปรกษาเมอม ปญหา และเสาะแสวงหาความรกจากทอนแทน สวนอกกลมหนงคอ วยรนทถกเลยงดวยเงน ทำาใหเปนคนยดตดวตถ บรโภคนยม ใชเงน ฟมเฟอย และใชชวตเหลวไหล7 ทเปนเชนนเพราะแทจรงแลว เดกวยรน ตองการเปนทรกของคนรอบขาง แตเมอครอบครวไมสามารถดำารงอย เพอมอบความรกใหได พวกเขาจงแสวงหาความรกจากผอน โดยม ความอยากรอยากเหนและการเปลยนแปลงของระดบฮอรโมน เปนปจจยผลกดนใหทดลองพฤตกรรมตางๆ ในชวต

ทำาแทง หรอถกไลออก?

เมอทองไมพรอม วยรนหญงจะถกผลกใหแบกรบภาระนเพยง ลำาพง รวมทงตองเผชญกบปญหาอนๆ ตามมาอกมากมาย และอาจ ตองเขาสวงจรขายบรการทางเพศตงแตอายยงนอย ทำาใหชวต ดำาดงและเดนไปสจดตบตน เมอตกอยในสถานการณทองไมพรอม วยรนรอยละ 53 เลอกทางออกโดยการทำาแทง ขณะทรอยละ 39

7 วทตา สขทวญาต. (2551). บทเรยนทไดจากการสะทอนคดของนกเรยนหญงทออกกลางคน จากการตงครรภไมพงประสงค.


เลอกดำารงครรภไวและเลยงดลก8 แมจะตองถกกดดนจากสงคมและ ถกละเมดสทธดานตางๆ เชน ถกไลออกจากสถานศกษา ถกบงคบ ใหออกจากงาน

สวนผทเลอกทำาแทง เหตผลสำาคญเปนเพราะความกดดนจาก สงคม ทงจากระบบการศกษา เชน กำาลงเรยนอย ทงจากระบบอำานาจ ของความสมพนธในครอบครว และความสมพนธหญงชายในสงคม เชน ผชายไมรบผดชอบ ผชายบงคบใหทำาแทง ไมอยากทองไมมพอ ครอบครวขอใหเรยนจบกอน กลวครอบครวเสยใจ กลวถกสงคม ตราหนา และจากเหตผลทางเศรษฐกจ เชน ไมมเงน ไมมงานทำา วยรนสวนใหญทำาแทงโดยการกนยาขบเลอด หรอยาปรบประจำาเดอน รองลงมาคอการเหนบยาในชองคลอด และอาจใชวธเดยวหรอหลาย วธการรวมกน9 แตทายสดแลวมกจบลงทการขดมดลกทโรงพยาบาล เนองจากอาการชอค ตกเลอด หรอแทงไมครบ10

ทางเลอกของแมวยใส - ทางเลอกของครอบครวไทย

เมอเดกผหญงมเพศสมพนธอยางปราศจากภมคมกนทงทาง วฒนธรรมและความร เธอยอมมความเสยงตอเชอเอชไอวและการ ตงครรภไมพรอม

8 นาถฤด เดนดวง. อางแลว.9 นาถฤด เดนดวง. เพงอาง.10 ยวนาถ ทฐคำาฉาย. (2552). อางใน อำานาจและความขดแยงบนรางกายผหญง.

หากเปนเอชไอว แมไมทอง ปญหาสขภาพทรนแรงกคงตอง ตามมา

และหากทองขนมา ทางเลอกระหวางทำาแทงกบดำารงครรภไว กไมใชเรองงายนก เพราะการเปนผหญงทผานการทำาแทงหรอเปน แมวยใส กไมใชสถานะทสงคมและวฒนธรรมไทยจะยอมรบไดงาย

นยงไมนบวา หากเลอกดำารงครรภไว แตเลอกจะเลยงเอง หรอใหคนอนเลยง ทางเลอกเหลานกไมใชวาจะมใหเลอกมากนก สำาหรบบางคน

สำาหรบแมวยใส การเลยงลกนนอาจจะหมายถงการสละโอกาส ทางการศกษา สำาหรบผหญงทการศกษาไมสงนก และทางบาน ไมรวยนก โอกาสจะหางานทมคาตอบแทนสงกไมงาย การเลยงดเดก กมคาใชจาย ทงเรองกนเรองอย เมอเจบไขไดปวยกตองไดรบการ รกษาพยาบาล ฯลฯ คณภาพชวตของผหญงในสภาวะบกพรองโอกาส ทกดานเชนนจะเปนอยางไร? เดกทเกดในสภาวะครอบครวเชนน จะเปนอยางไร?

และถาหากสถานการณทองไมพรอมปละเกอบแสนคนแยลง เรอยๆ ไมวาจะเปนอายของแมทลดนอยหรอใสลงไปเรอยๆ หรอเพม จำานวนทองไมพรอมหรอแมวยใสมากขนทกป นนยอมหมายความวา ครอบครวไทยทไดรบผลกระทบจากปญหานยอมเพมขนเปนเงา ตามตว พลเมองตวนอยทเกดใหม และแมวยใสทถกกดกนออกจาก วถชวตทดมคณภาพยอมมมหาศาล หนาตาของสงคมไทยนบจากน จะเปนอยางไร? แลวเราตองทำาอะไรบาง?


กลาวโดยสน ชวตของเดกผหญงททองไมพรอม ไมใชชวตท เราอยากใหเกดกบลกสาว พสาว นองสาว และ/หรอเพอนของเราเลย สงคมไทยจำาตองทำาทกวถทางทจะปกปองไมใหเดกผหญงตกอยใน ภาวะทองไมพรอม ซงคงไมใชการปาวประกาศหามการมเพศสมพนธ ในวยเรยนทกชวงเดอนแหงความรก และคงไมใชหนาทของกระทรวง การพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยแตเพยงฝายเดยว

เยาวชนในความเสยง: เปลยวเหงา พลงถลำาไปในซอกมด

เมอสถานการณครอบครวไทยมแนวโนมวาไมอบอน ผลกระทบ ทางตรงจงตกอยทเยาวชน เมอพอแมไมคอยมเวลาใกลชดลก ทำาให เยาวชนหนไปพงพาสอและกจกรรมตางๆ นอกบานมาชวยสราง ความบนเทงและคลายความเหงาในใจ จากการสำารวจของโครงการ ตดตามสภาวการณเดกและเยาวชนในป พ.ศ. 2552 พบวา เดก ชนมธยมศกษาถงอดมศกษาใชเวลากบสอประมาณ 6 ชวโมงครง ตอวน แบงเปนคยโทรศพท 1 ชวโมงครง เลนอนเทอรเนต 2 ชวโมง ดโทรทศน 3 ชวโมง11 โดยพฤตกรรมชมโทรทศนของเยาวชน จะใช โทรทศนเปนเหมอนสงแวดลอมในบาน คอเปดดดวยความเคยชน และเปดแทบทงวน12

11 http://www.childwatchthai.org.12 จนทรเพญ ชประภาวรรณ และคณะ. (2546). วยมนส เทาทนสอ. [อางใน มนสวน จนทะเลศ. (2548): น. 7.].

ตดเกม หนจากโลกทไมมพนท

“เดก ม.6 โรงเรยนดง เลยนแบบเกมออนไลน GTA ลวง โชเฟอรแทกซมาฆาชงทรพย ตร.จบไดทนควน หลงกอเหตพยายาม ขบรถแทกซหลบหน แตขบไมเปน เจาตวสารภาพหมดเปลอก ตองการเงนใช เหนในเกมคดวาทำางาย เตรยมซอมด ดลาดเลา สถานทกอเหตไวพรอม ยนหวงแคชงทรพยไมคดฆา แตผตายขดขน” - ผจดการออนไลน, 3 สงหาคม พ.ศ. 2551

การเลนเกมคอมพวเตอร เปนพฤตกรรมทพบไดตงแตวย ประถมศกษาจนถงอดมศกษา ซงเดกประถมเปนสดสวนผเลนสงสด แตเดกอดมศกษาใชเวลาในการเลนตอครงนานทสด คอประมาณ ครงละ 2 ชวโมง โดยกรงเทพฯ ครองแชมปเดกตดเกมสงสด

นอกจากน จำานวนเดกทเลนเกมและจำานวนชวโมงทเลนตอวน ยงสอดคลองกบปรมาณการเพมขนของรานเกมดวย กลาวคอ จาก รานเกมทเคยมประมาณ 16,000 รานในป พ.ศ. 2550 เพมเปน 25,000 รานในป พ.ศ. 255213 และนาสงเกตวา ปญหาเดกตดเกม มกพบในกลมครอบครวเมองทมฐานะทางเศรษฐกจดมากทสด14 โดยการตดเกมของเดกและเยาวชน ทำาใหเกดปญหาตามมาหลาย ประการ เชน สายตาแยลงรอยละ 82 ผลการเรยนลดลงรอยละ 50

13 http://www.childwatchthai.org.14 ศวพร ปกปอง. (2553). สถานการณสขภาวะครอบครวไทยทวประเทศ.


รางกายไมแขงแรงรอยละ 48 พฤตกรรมกาวราวรนแรงรอยละ 3115 อกทงยงสมพนธกบพฤตกรรมอนๆ อก เชน การดมนำาอดลม กนลกอม ไมออกกำาลงกาย การดโทรทศน การมรถยนต และไมชอบไป โรงเรยน16

การตดเกมอยางหนก ทำาใหเยาวชนตองทำาทกทางเพอหาเงน มาเลมเกม ยงกวานน เดกตดเกมจำานวนไมนอยเรมแยกชวตจรงกบ ชวตในเกมไมออก และไมสามารถจดการตวตนในโลกความเปนจรงได แตจะเอาการจดการในโลกเสมอนจรงมาใช เพราะในเกม ผเลนจะเปน ผควบคมทกอยาง และเปนผชนะเสมอ เชน ทำาใหตวเองรสกวาไดรบ การยอมรบในสงคม ขณะทความเปนจรงไมมเพอนหรอมเพยงไมกคน หรอรสกวาประสบความสำาเรจ ทงทเรยนไมจบ17 ทงนเนองจาก เบองลกของจตใจเดกทเลนเกม ตองการหาพนททรสกวาตนเอง มคณคา ดงทเยาวชนคนหนงซงเคยตดเกมอยางหนกกลาววา “โลกในเกมคอสงททกคนในนนยอมรบผม”

ตดเหลา ตดบหร

“สงคมไทยนาหวง ผปวยตดสรามแนวโนมเพมขน ทสำาคญ มอายนอยลงเรอยๆ ลาสด พบผทเรมดมเหลาจนตด และกลายเปน ผปวยทางจตมอายเพยง 9 ป และอายผตดเหลาเฉลยแลวลดลง

15 เอแบคโพลล. (2550). พฤตกรรมการตดเกมออนไลนในกลมเดกและเยาวชนไทย.16 Samdal, O. (2552). อางใน Health Fact Sheet. กระทรวงสาธารณสข. 17 มาโนช ซาบรา. (2550). การจดการตวตนในโลกเสมอนจรงกบโลกทเปนจรง: กรณศกษา วยรนตดเกมออนไลน.

จากอาย 30 - 45 ปขนไป กลายเปนวยรนอาย 20 - 30 ป เทานน ภายใน 1 เดอน มคนไขขอรกษาอาการตดเหลากวา 20 ราย” - แนวหนา, 11 พฤศจกายน พ.ศ. 2553

ปจจบน เดกไทยเกยวของกบอบายมขในชวงอายทนอยลง อยางมาก แมเดกระดบมธยมตน กมผดมเหลาถงรอยละ 22 สบบหรรอยละ 10 แลว และเพมจำานวนขนเมออยระดบอดมศกษา คอ ดมเหลารอยละ 50 และสบบหรรอยละ 2018 สอดคลองกบการสำารวจ สถานการณครอบครวไทย ของมหาวทยาลยมหดล ทพบวา ปญหา ของเยาวชนทยงโตยงเพมขน ไดแก การคยโทรศพท เลนอนเทอรเนต ดมเหลา และอยบานเพอน19

บหรเปนยาเสพตดตวแรกทเยาวชนตด และมกทำาใหตด สงเสพตดชนดอนๆ ตามมา โดยเดกไทยเรมสบบหรเมออายเฉลย 13 - 14 ป และเรมเสพตดเมออาย 18 ป โดยสบประมาณวนละ 8 มวน คดเปนเงนปละ 7,300 บาท การสบบหรมกพบมากใน เดกชายมากกวาเดกหญง โดยปจจยทมผลตอการสบบหรของวยรน มากทสดไดแก การทเพอนในกลมสบรอยละ 70 รองลงมาคอการท มสมาชกในครอบครวสบรอยละ 57 และความอยากลองรอยละ 4320

สวนการดมแอลกอฮอลนน เดกไทยมกเรมทดลองดมเมอ อายเฉลย 14 - 15 ป เนองจากความอยากรอยากทดลองมากทสด

18 “สถตบงชสภาวการณเดกและเยาวชน ป 2553”. www.childwatchthai.org.19 สายฤด วรกจโภคาทร. อางแลว.20 สมบต ดลยรตน. (2552). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมสบบหรของเยาวชน.


โดยวยรนชายมทศนคตวา การดมแอลกอฮอลจะทำาใหไดรบการ ยอมรบและยกยองจากกลมเพอน เปนสงบงบอกความเปนชายและ เปนผใหญ เปนการเขาสงคม และทำาใหมเพอนตางกลมหรอเพอน เพศตรงขามมากขน21 สวนวยรนหญงดมแอลกอฮอลเพราะตองการ มตวตนในกลมเพอน และตองการการยอมรบจากกลม22 โดยอตรา การดมจะคอยๆ เพมสงขนตามวย จากประมาณรอยละ 22 ในวย มธยมศกษา เปนรอยละ 50 ในวยอดมศกษา

ตดพนน

“เผยวธชำาระหนพนนบอลสดฮต ขายตวใชหน ขณะทนกศกษา เลนพนนบอลเปดใจ ลางพนนบอลใหหมดยาก เหตสงคมยงเหน คนมเงนยงใหญ ทำาใหสะดวกสบาย แฉเดกเลนพนนบอลตำาสดอาย 10 ขวบ แนะปลกฝงคานยมรจกประมาณตน ฝากพอแมสงเกต พฤตกรรมของลก ถอหนงสอพมพกฬา มราคาตอค ฟนธงเลนชวร” - คม ชด ลก, 8 มถนายน พ.ศ. 2553

การพนนเปนอบายมขอกประเภทหนงทเยาวชนเขาไปพวพน มากขนจนนาตกใจ จากการสำารวจของโครงการตดตามสภาวการณ เดกและเยาวชนในป พ.ศ. 2553 พบวา เยาวชนไทยเลนพนน หลายรปแบบ คอ เลนไพ ลอตเตอร หวยใตดน และพนนบอล

21 สรยน อนทองทม. (2550). พฤตกรรมการดมเครองดมทมแอลกอฮอล: กรณศกษา กลมวยรนชาย.22 ภษณศา บรหาร. (2549). พฤตกรรมการดมเครองดมทมแอลกอฮอล: กรณศกษากลม วยรนหญง.

ตามลำาดบ โดยในกลมนกพนนบอล พบวา เกอบรอยละ 60 คอ นกศกษา ซงใหเหตผลวา เพราะหาเลนงาย ไดคาตอบแทนสง และมขอมลจากสอททำาใหใกลชดขาวสารเรองฟตบอลตลอดเวลา23 สอดคลองกบการใหขอมลของเยาวชนอดตนกพนนทกลาววา การเลน พนนบอลนนไมจำาเปนตองเดนไปเลนทโตะพนนเสมอไป แตอาจเลน ผานเดกเดนโพย และเลนทางโทรศพทหรออนเทอรเนตกได โตะรบ แทงบอลกมอยรอบมหาวทยาลย และทสำาคญคอไดคาตอบแทนสง เปนหลกลาน

แตปญหาหนพนนกเปนสงทตองเผชญอยางเลยงไมได ทำาให เกดการลกขโมยเพอหาเงนไปใชหน บางเลอกหนหนโดยลาออกจาก การเรยน ขณะทบางรายเลอกจบชวตตวเองอยางหมดหาทาง สวน นกศกษาหญงมกใชรางกายตวเองแลกเปนคาพนนบอลหรอขายตว ใชหน ซงไมเพยงสงผลกระทบตอสขภาวะทางกายและจตใจเทานน ยงเปนการผลกดนใหเขาสวงจรของการขายบรการ การตดเชอโรค จากเพศสมพนธ การทองไมพงประสงค และการทำาแทงอกดวย

23 วรรณศกด จตธรรม. (2551). การศกษาพฤตกรรมของผเลนพนนฟตบอลในเขตอำาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม.


ทางเลอกของวยรน -

ไมตดเกม ไมตดเหลา ไมตดบหร ไมตดการพนน?

ดเหมอนวาวยรนไทยจะเปนเหยอของผใหญในแทบทกทาง ไมนาเชอวาผใหญทนาละอายเหลานทำาธรกจทมงตกตวงผลประโยชน จากเดกและเยาวชน โดยไมสนใจผลเสยตออนาคตของเดกและ เยาวชนของสงคมเลย

เปนไปไดอยางไรทผใหญเปดรานเกมโดยไมสนใจวาเดกเลน กนาน ไปเรยนหนงสอบางไหม

เปนไปไดอยางไรทผใหญขายเหลาและบหรใหกบเดกและ เยาวชนทยงไมบรรลนตภาวะ

เปนไปไดอยางไรทผใหญเลนการพนนกนอยางเปดเผย ทงยง จดทำาและเผยแพรสอเกยวกบการพนนอยางไมเกรงใจใคร ทงท การพนนในสงคมไทยเปนเรองผดกฎหมาย

เปนไปไดไหมทสงคมไทยเตมไปดวยผใหญทปราศจากความ รสกรบผดชอบตอเดกและเยาวชน? และเปนไปไดไหมทโครงสราง ทงหลายทงปวงทผใหญเหลานเปนคนออกแบบ จงเปนพษเปนภย อยางยงตอเดกและเยาวชนของเรา? เราอาจจะตองคดใหมากถง เรองธรกจทเปนมตรตอครอบครว เปนมตรตอเดกและเยาวชน และ หากสถานการณความเสยงในวยรนรนแรงเพมขน กจำาเปนอยางยง ทจะตองหามาตรการทฉลาดมากขนมาควบคมธรกจทมความเสยง เหลาน

แลวเดกและเยาวชนเหลานเอาเงนจากไหนไปเลนเกม ซอเหลา ซอบหร หรอเลนการพนน? - ดเหมอนวาคำาถามนผใหญทบานอาจจะ จนปญญาตอบ แตกคงจำาเปนทจะตองตอบใหได

สถานะชวตค เครองบงชคณภาพครอบครว

จดเรมของครอบครวไทยสมยใหมกคอการแตงงาน แตด เหมอนวาสถานการณชวตคจะเผชญกบเรองนอกใจ หยาราง จนเกด เปนครอบครวเลยงเดยว ความสมพนธของสมาชกในครอบครว กหางเหน ขาดความรก

มกก นอกใจ

“เมยหงโหดฆายกครวตวเอง ยงหวผวและลกชายลกสาว กอนระเบดขมบตวเอง แคนหลงจบไดวาผวแอบไปมกกหญงสาว มานานกวา 2 ป เคยขนอำาเภอขอหยามาแลว แตนายอำาเภอไกลเกลย ใหเหนแกลกจงทนอย แตผวยงไมยอมเลกกบกก มเรองทะเลาะกน เรอยมา กอนตดสนใจฉวยโอกาสตอนทกคนนอนหลบ จอขมบยงผว และลก กอนยงตวเองตายรวม 4 ศพ” - ขาวสด, 23 พฤศจกายน พ.ศ. 2550

การนอกใจไมเพยงสรางรอยราวและความทกขแกสมาชก ในครอบครวเทานน แตมกนำามาซงการหยารางหรอใชความรนแรง เปนทางออกจากปญหา ดงทเหนเปนขาวประเภทสามหรอภรรยา นอกใจ จนอกฝายหนงแกแคนดวยการฆา และมไมนอยทตดสนใจ


ฆาตวเองตายตาม แตทนาสลดใจกวานน คอ การฆาลกตายตามไป ดวย ซงนบวนคดลกษณะนจะเพมสงขนเรอยๆ

ผลการสำารวจสขภาวะครอบครวไทย โดยมหาวทยาลยมหดล พบวา คสามภรรยารอยละ 76 มรกเดยวใจเดยว ขณะทรอยละ 10 ยอมรบวา หลงรกคนอน หรอมเพศสมพนธกบคนอนทไมใชคครอง แมตวเลขสถตการนอกใจทพบจะดเหมอนไมสงมากนก แตกลบม นยสำาคญ เพราะเปนสาเหตลำาดบตนๆ ของปญหาการหยารางและ ปรากฏการณพอแมเลยงเดยว โดยพบการนอกใจกนมากทสดในกลม ทมฐานะทางเศรษฐกจด ขณะทกลมฐานะขดสนมอตรารกเดยว ใจเดยวสงสด

หยาราง เลยงเดยว

ขอมลป พ.ศ. 2551 พบวา ในคสมรส 3.03 ค จะมการ หยาราง 1 ค สวนสถตของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย พบอตราการหยารางเพมสงขนตอเนองทกป24 สงผลใหประเทศไทย มครอบครวเลยงเดยวทลกตองอยกบแมหรอพอคนเดยวเพมขน

สถาบนแหงชาตเพอการพฒนาเดกและครอบครว มหาวทยาลย มหดล มลนธเครอขายครอบครว และสำานกงานกองทนสนบสนน การสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดศกษาสถานการณครอบครวไทย

24 กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2553). สถานการณครอบครวไทย อยาปลอยใหกลายเปนวกฤตสงคม.

ในป พ.ศ. 2552 พบวา จากครอบครวไทยทงสน 17.9 ลานครอบครว คดเปนครอบครวเลยงเดยวถง 2.5 ลานครอบครว หรอราวรอยละ 14 โดยสาเหตหลกของการเปนพอแมเลยงเดยวคอการหยารางทมตนเหต จากการนอกใจ ทงน พบสถานการณพอแมเลยงเดยวมากทสด ในภาคเหนอและอสาน โดยมกเปนครอบครวแมเลยงเดยวมากกวาพอ เนองจากหลงจากหยารางแลว ฝายชายมกแตงงานใหมมากกวา ฝายหญง นอกจากน ยงพบปญหาสำาคญทพอแมเลยงเดยวตอง เผชญคอ ความสมพนธกบลกลดลง คดเปนรอยละ 43 และปญหา การเงนรอยละ 3625

การศกษาวจยเรองคณภาพชวตครอบครวไทย26 พบวา การท พอแมมความสมพนธทดตอกน และมความสมพนธทดกบลก สงผล โดยตรงตอสขภาพจตของลก และสงผลทางออมตอพฒนาการของลก ในมตตางๆ กลาวคอ ทำาใหลกมพฒนาการทางสงคมทด มลกษณะ มงอนาคต เชอในอำานาจของตนเองสง คบเพอนเหมาะสม และ กาวราวนอย ปจจยททำาใหความสมพนธระหวางพอกบแมด ไดแก มความใกลชดผกพน มทศนคตทดตอคสมรส มทกษะการสอสารทด ตอกน และมทกษะการจดการความขดแยงเชงบวก สวนปจจยททำาให ความสมพนธระหวางพอแมกบลกด ไดแก การเลยงลกแบบใชความรก ใชเหตผล คอยสนบสนน และมการสอสารในทางบวกตอกน

25 ศวพร ปกปอง. (2552). สถานการณสขภาวะครอบครวไทย.26 งามตา วนนทานนท และคณะ. (2545). “งานวจยเพอสรางดชนคณภาพชวตครอบครวไทย และการประยกตใชผลวจย” ใน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, วารสารพฤตกรรมศาสตร.


แมสมพนธภาพทดในครอบครวจะเปนปจจยสำาคญทชวย บมเพาะใหเดกๆ เตบโตอยางมนคง แตผลการสำารวจกลบพบวา ครอบครวในปจจบนกลบมปญหาดานความสมพนธ เนองจากไมม เวลาพบกนหรอวางไมตรงกน โดยพอในกรงเทพฯ และปรมณฑล รอยละ 70 ทำางานมากกวาวนละ 8 ชวโมง และมเวลาอยกบลกเพยง วนละ 50 นาท27 ขณะทพอแมเองกรสกหางเหนกบลก เพราะมเวลา รวมกนเพยงวนละ 1 - 3 ชวโมง28 สอดคลองกบการสำารวจของ โครงการเฝาระวงเดกทพบวา รอยละ 40 ของเดกมธยมปลายและ อดมศกษา ไมไดไปเทยวกบพอแมเลยในรอบ 1 เดอน29 นอกจากน สมาชกครอบครวอกเกอบรอยละ 60 กไมไดอยพรอมหนากบ ครอบครว เนองจากตองทำางาน30 หางเหน ขาดรก

สภาวะทหางเหนและขาดรก สะทอนออกมาในผลการสำารวจ สขภาวะครอบครวประชาชนในกรงเทพฯ และปรมณฑล โดยพบวา แมคนในครอบครวจะคดวา ปจจยททำาใหครอบครวมความสขไดคอ ความรกรอยละ 53 และสงทสมาชกอยากไดจากครอบครวมากทสด คอ กำาลงใจ ความรก ความเขาใจ ความอบอนรอยละ 45 แตสงท พอแมในปจจบนอยากทำาใหครอบครวมากทสด กลบขดแยงกบความ ตองการของคนในครอบครวอยางชดเจน นนคอการหาเงน

27 เอแบคโพลล. (2554). “บทบาทพอในครอบครวไทย”.28 สายฤด วรกจโภคาทร. (2553). สรปเวทเสวนาเชงวชาการสถานการณครอบครวไทย.29 เพงอาง.30 เอแบคโพลล. (2551). “สขภาวะครอบครวป 2551”.

สงทนาสนใจคอ ผลสำารวจพบคณลกษณะของครอบครวไทย ทมความสขในกลมคนทมฐานะขดสนมากกวา ขณะทกลมทมฐานะด มกพบปญหาความไมเขาใจและดดากนโดยไมมเหตผลสงสด ซง สะทอนไดวา การมเงนมากไมใชตวแปรของการมความสขในครอบครว

ศ. นพ. วทยา นาควชระ กลาววา ปจจบนครอบครวไทยมชองโหว 3 ประการทตองรบแกไข คอ หนง พอแมไมรกกน ทำาใหเดกขาด ความรก กลายเปนคนเจาอารมณ สะเทอนใจงาย ขอจฉา เสยงตอ การมเซกสกอนวย สอง เกดการตามใจอยางฟมเฟอย ใชเงนเลยงลก เพราะพอแมไมมเวลา ทำาใหลกไมมวนยและไมมเปาหมายในการ ใชชวต และสาม พอแมใชความรนแรงใสกน ทำาใหลกซมซบและ อาจเลยนแบบพฤตกรรมรนแรงไดในอนาคต

ครอบครวไทย เปลยนไปแลว

ในขณะทกรณศพทารกวดไผเงนโชตนารามแสดงใหเหนถง ความไมพรอมของผคนจำานวนหนงในการสรางครอบครวของตนเอง แตในอกดานหนง สถานการณของครอบครวไทยกไมไดมแนวโนม ทดเทาไรนก โดยครอบครวในชนบท สภาพสงคมทมงแสวงหาความ รำารวย ผลกดนใหคนหนมสาวจำานวนมากออกมาขายแรงงานเพอ แลกเงน ครอบครวทเคยอยกนพรอมหนากเหลอเพยงคนแกและ เดกเลก ความสมพนธแบบเครอญาตทชวยเหลอพงพากนหายไป เพราะตางคนตางทำางานและรบผดชอบชวตของตนเอง ประเพณและ


วฒนธรรมชมชนเลอนหาย ไรคนสบสานตอ ในขณะทครอบครว ในเมอง พอแมตางตกอยในสภาวะเครงเครยดบบรดจากการทำางาน ทำาใหสมาชกในครอบครวหางเหน ลกๆ จงตองหนไปใชเวลา คลายเหงาดวยวธการตางๆ และเกดปญหาอนๆ ตามมาไมรจบ

ครอบครวชนบท: ฝากเลยง คนชรา ทงนาราง และเดก

การทสงคมไทยยคนมคานยมแสวงหาความรำารวย สงผลให วถชวตและรปแบบความสมพนธของคนในชนบทเปลยนแปลงไป อยางสนเชง คนหนมสาวหรอวยแรงงานเกอบทงหมดพากนอพยพ ออกจากชมชนไปทำางานในเมอง ทำาใหโครงสรางสงคมชนบท บดเบยว และโครงสรางครอบครวเปราะบาง เพราะเหลอแตคนแก กบเดก ผสงอายตองรบภาระในการเลยงหลาน และอาจตองทำางาน มากขนหากลกสงเงนมาใหไมพอ รวมทงยงเกดชองวางระหวางวย ของผเฒากบเดกๆ ทำาใหเดกๆ และวยรนในครอบครวขาดทปรกษา และคำาแนะนำาทเหมาะสม สวนผสงอายเองกรสกถกทอดทงไวกบ ภาระทหนกเกนกำาลง ทกฝายลวนถกกดกรอนดวยความรสกเหงา และวาเหว

จากสถตพบวา แรงงานภาคเกษตรกรรมของไทยลดลง อยางมาก จากเดมรอยละ 66 ในป พ.ศ. 2525 เหลอเพยงรอยละ 41 ในป พ.ศ. 2550 สวนใหญไปทำางานในภาคอตสาหกรรมและการ บรการ31 และบางสวนไปทำางานตางประเทศ ซงเกอบครงหนงคอ ประชากรจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มการศกษาระดบประถมและ

มธยมศกษา โดยมลกษณะงานเปนผปฏบตการควบคมและประกอบ ชนสวนในโรงงานมากทสด32

การทพอบานออกไปทำางานนอกชมชน โดยเฉพาะในตางประเทศ มผลกระทบตอแมบานโดยตรง ทำาใหผหญงตองรบภาระเพมขน ทงการจดการไรนา งานในครวเรอน และหากสามสงเงนมาไมเพยงพอ หรอไมสมำาเสมอ ผหญงกตองออกไปหารายไดเพมอกทางหนง ทำาให ไมมเวลาดแลพอแมและลก เกดความเครยด ความกดดน ขาดความ มนคงทางอารมณ รวมทงกงวลและหวาดระแวงวาสามจะมคนอน จนเกดความขดแยงระหวางกน และนำาสการหยารางไดงาย33

สวนครอบครวทยงอยในภาคเกษตรกรรมพรอมหนาพรอมตา กตองเผชญความเปลยนแปลงเชนกน ระบบผลตจากการเกษตร แผนใหมทตองอาศยการดแลอยางเขมขนเพอใหไดผลผลตตรงความ ตองการของตลาด ทำาใหสมาชกครอบครวไมคอยไดอยพรอมหนา แมไมมเวลาดแลลกทงดานอาหาร สขภาพ และไมมโอกาสใหลกกน นมแมไดนานเหมอนเมอกอน ความสมพนธและการทำากจกรรมรวมกน ของครอบครวลดลงเพราะไมมเวลา การดแลเดกเลกกลายเปนหนาท ของสมาชกคนอนในบาน หรอจางคนมาเลยง และเมอเดกเรมเดนได หรออายประมาณขวบครง กจะถกสงไปอยทศนยพฒนาเดกเลก ทงวน ขณะทเมอกอน เดกจะเขาศนยเดกเลกเมออายราว 3 ขวบ34

31 สำานกงานสถตแหงชาต. (2550). การสำารวจภาวะการทำางานของประชากร.32 สำานกบรหารแรงงานไทยไปตางประเทศ. (2552). สรปสถานการณการไปทำางานตางประเทศ ของแรงงานไทย.33 พมพรรณ ยอดคำา. (2544). ผลกระทบจากการยายถนของสามตอสตรแมบานในชมชนชนบท.34 ปรยาภรณ กตชยวรรณ. (2545). การเปลยนแปลงรปแบบการเกษตรของครอบครวในชนบท และผลกระทบตอการเลยงดเดกเลก.


เดกไทยกนนมแมนอยลง35

องคการอนามยโลกและยนเซฟ แนะนำาใหคณแมเลยง ทารกเกดใหมดวยนมแมเพยงอยางเดยวอยางนอย 6 เดอน และใหกนนมแมควบคกบอาหารอนตามวยไปจนเดกมอาย 2 ขวบหรอมากกวานน เพราะตระหนกถงคณคามหาศาล ของนำานมแม ซงถอเปนอาหารทดทสดสำาหรบลก และเปน ประโยชนทงตอแมและลก แตนาเสยดายทเดกเกดใหม ในประเทศไทยประมาณ 800,000 คนในแตละป มเพยง รอยละ 15 หรอประมาณ 120,000 คนเทานน ไดกนนมแม จนถงอาย 6 เดอน ทำาใหเดกจำานวนมากพลาดโอกาสไดรบ สารอาหารทดทสดในชวต

35 ศราภรณ สวสดวร และกรรณการ บางสายนอย. (2550). ทำาไม 6 เดอนแรกใหลกกนนมแม อยางเดยว.

บทสงทาย: ความทาทายของสถาบนครอบครว

ความทาทายของใคร?

บทความนนำาเสนอปญหาเกยวกบครอบครวตงแตประเดน ทองไมพรอมของแมวยใส ปญหาสงแวดลอมทางสงคมทไมเปนมตร ตอวยรน ปญหาชวตค และปญหาโครงสรางครอบครวทเปลยนแปลงไป เนองจากผลกระทบทางเศรษฐกจ ปญหาเหลานดมากมาย หลายครง กดนาสบสนจนไมรวาจะเรมอะไรกอนหลง และอะไรเปนเหตอะไร เปนผล และทสำาคญเกยวของกบการลดชองวางความเหลอมลำาและ สรางความเปนธรรมในสงคมอยางไร?

ครอบครวเปนหนวยทเลกทสด และเปนสวนสำาคญทสดในสงคม ดงมคำากลาวในพทธพจนวา “ลกคอรากฐานของมนษยชาต” ครอบครว จงเปนจดเรมตนของการสรางสรรคมนษยและสงคมทดงาม โดย อาศยความรกความอบอนเปนสงหลอเลยงจตใจ

ทงทความจรงขอนตระหนกชดแกใจเรา แตสถานการณขางตน แสดงใหเหนวาครอบครวไทยกลบหางไกลคำาวา “ครอบครวอบอน ผกพน” มากขนทกท หรอคำาวา “ครอบครว” ในวนน จะหมายถง จดจบของความสข และเปนจดเรมตนของความทกขโศกไปแลว

หากเรายอมรบวา ขอมล สถต ตวเลขทยกมาอางองทงหมด ขางตน เปนการแสดงความจรงอยางตรงไปตรงมาถงสถานการณ ความยากลำาบากของครอบครวไทยในปจจบน เรามทางเลอกเดยว กคอ ตองกระทำาการอะไรบางอยาง และตองสรางการเปลยนแปลง


โดยเหตทเราไมอาจยอมรบใหสทธในการมชวตและสขภาพทดของ เดกและเยาวชนตองสญเสยไป ตงแตตนทางของชวตทเรมจาก สถาบนครอบครว สงคมทไมเอาใจใสดแลเดกและเยาวชน เปนสงคม ทไมสรางโอกาสทเทาเทยมใหกบเดกและเยาวชนของตนเอง และ อาจกลาวไดวา สงคมนนกำาลงโยนอนาคตของตนเองทง และกำาลง สรางชองวางความเหลอมลำาตงแตตนทาง

ดงนน คงตองถามกนอยางจรงจง โดยไมผลกภาระใหรฐ ให โรงเรยน ใหสอ ใหคนอน วาครอบครวไทยจะตองทำาอยางไรบาง ในการเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงน?


การศกษากบการลดความเหลอมลานภาพร ทบหน

โดยทวไปแลว การศกษาเปนปจจยสำาคญททำาใหมโอกาส เขาถงงานทด มรายไดสงขน และมคณภาพชวตทดขน สำาหรบ คนยากไร หรอมสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมตำา การศกษา ถอวาเปนเครองมอสำาคญในการเลอนชนทางสงคมขนมา และชวย ลดชองวางความเหลอมลำา ดงทหลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 คณะราษฎรกไดจดใหมการศกษาสำาหรบพลเมองอยาง แพรหลาย และพฒนาหลกสตรของโรงเรยนและมหาวทยาลย ใหเทาเทยมอารยประเทศ เพอทำาใหประชาชนมความรความเขาใจ การปกครองในระบอบประชาธปไตย และพฒนาคณภาพประชาชน ขนมา โดยเฉพาะอยางยงในชวงวกฤตเศรษฐกจของประเทศขณะนน

จะเหนไดวา เปาหมายของการจดระบบการศกษาเพอการ เปลยนแปลงนน มงไปทเรองของ หนง การกระจายโอกาสในการ เขาถงการศกษา และ สอง คณภาพการศกษา


80 ปผานไป ประเทศไทยมจำานวนครและโรงเรยนเพมมากขน ทวประเทศ มวทยาลยและมหาวทยาลยเพมมากขน มคนเรยนจบ ในหลกสตรระดบสงมากขน ดเหมอนวาผคนจะเขาถงการศกษา มากขน และมคณภาพมากกวาเดม แตทำาไมสถานการณความ เหลอมลำาในปจจบนกลบรนแรงขน? เกดอะไรขนกบระบบการศกษา? ผคนไดรบโอกาสในการเขาถงการศกษาอยางเทาเทยมกนหรอไม? และการศกษาไดชวยสรางคนทมคณภาพแบบไหน จงไมนำามาสการ ลดชองวางความเหลอมลำาในสงคมเลย?

เรยนไป ทกขไป

ยทธชย เฉลมชย นกวจยมลนธสาธารณสขแหงชาต เปดเผย ผลการศกษาการใชเวลาในหองเรยนของเดกไทยกบประเทศอนๆ วา เดกไทยเปนชาตทเดกถกบงคบใหเรยนในหองเรยน โดยใชชวโมง เรยนในแตละวนมากทสดในโลก และไมวาจะเปนเดกนกเรยน ในเมองหรอชนบท ตางกมความทกขจากระบบการศกษาไมตางกน คอใชเวลาเรยนในหองเรยนมาก แถมตองเรยนกวดวชาตงแต ชนอนบาล จนเกดความเครยดและเบอหนาย

“ผมคดวามเดกจำานวนไมนอยอยากลกขนตะโกนบอกวา อดอด ทกขจากความเครยดกบระบบการศกษามากเพยงใด เปรยบ เทยบกบเดกนกเรยนในจน ยงมเวลาวางใหผอนคลายจากการ เรยนในแตละวน ดไดจากตารางเรยนทเนนเรยนวชาการในตอนเชา และพกกลางวนเวลา 11 โมง จากนนโรงเรยนจะใหเดกออกนอก

โรงเรยน กลบไปกนขาวทบาน หรอไปพกผอน ถงบายสองคอยกลบ มาเรยนใหม และวชาในชวงบายจะเปนวชาเบาๆ ไมเครยด เปนวชาท เนนพฒนาทกษะการดำาเนนชวต ทพฒนาคณภาพของเดกทางดาน อารมณและสงคม”

ผกขาดการจดการ

การนำาระบบการศกษาไปใสไวในระบบราชการ ซงเปนระบบ รวมศนย ทงในดานเปาหมาย และวธการบรหารจดการ ประกอบกบ เมอแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมทผานๆ มา ไดมงเนนใหความ สำาคญกบการพฒนาเศรษฐกจ การศกษากไดเขามามบทบาทในการ สรางคนใหเปนแรงงานเศรษฐกจ จนอาจจะทำาใหวตถประสงค หรอ “ประโยชนหลายสถาน” ของการศกษา หดแคบลงไปเพยงเพอ “วฒ” สำาหรบสรางเงอนไขทดของรายได เพอความสามารถและอยรอด ในเชง “เทคนคการอาชพ”


“เราควรจะใหการศกษามใชเพอเพยงแตใหไดชอวา ประเทศไทยมคนรหนงสอรอยละ 80-90 แลว หรอท นกเศรษฐศาสตรอางเสมอวา เราตองวางแผนการศกษา ใหประกบเขารอยเดยวกบแผนพฒนาเศรษฐกจนน ผมกยง รสกวา พดเกอบถกแตยงไมถกทเดยว เพราะเขามไดเพงเลง ถงคณธรรม และศกดศรของมนษยทเปนนกเรยนแตละคน อาจจะหลงคำานงบชาแผนพฒนาเศรษฐกจวา เปนของ ศกดสทธไปกได” - ปวย องภากรณ1

“เรามโรงเรยน มมหาวทยาลย แตวธเรยนของเรา ไมไดทำาใหคนฉลาด เนนแตทองจำา ความรอบรไมม ความคดไมม ระบบการศกษาไมไดทำาใหเรารความจรงของสงคม ความจรง ของสภาพแวดลอม... คนมศาสตรแตไมเขาใจความจรงของ มนษย สงคม และสภาพแวดลอม ศาสตรนนกกลาย เปนศาสตราวธ สำาหรบทมตำาทำารายและประหตประหาร ฆาฟนในสงครามแยงชงการงานและการหาเงนมาจบจาย” - ประเวศ วะส2

การผกขาดการบรหารจดการการศกษาโดยรฐน ทำาใหระบบ การศกษามเพยงลกษณะเดยว คอ เปนโครงสรางสามเหลยมแบบ ปรามด เพราะชนการศกษาทสงขนไมมทเพยงพอสำาหรบทกคน คนแพตองถกคดออก ชองวางความเหลอมลำาระหวางคนจงสงขน ดวยเหตน

ผกขาดความร

กระทงสถานะของความรกยงถกผกขาด นนคอ อะไรทอย นอกกรอบหองเรยนจะไมถกนบวาเปนความร การศกษาทจำากดอย แตในหองเรยนจงปฏเสธการเรยนรนอกหอง ไมเชอมโยงกบชวตจรง ของชมชนและสงคม ทงยงเปนไปในลกษณะของการแขงขน การศกษา ในหองเรยนจงเปนไปเพอสอบใหผานมากกวาเรยนเพอใหไดความร ไมนาแปลกใจทการศกษาไมนำาไปสการเปลยนแปลงในตวของผเรยน เพราะถาเขาใจวาเปาหมายของการศกษานนเปนไปเพอใหคนทไดรบ การศกษามาชวยกนแกไขปญหาของสงคมสวนรวม คนทมโอกาส ไดรบการศกษายอมนำาเอาวชาความรนนมารบใชประโยชนสงคม มากกวาเพอประโยชนสวนตน และชองวางความเหลอมลำาในสงคม จะลดลงไปมากกวาน

1 ปวย องภากรณ. (2530). การศกษาในทรรศนะของขาพเจา. กรงเทพฯ: สำานกพมพมลนธ โกมล คมทอง. น. 5-6.2 ยศ สนตสมบต. (2539). ประเวศ วะส: อาจารยแพทยผเยยวยาสงคม. น. 15.


การกระจายอำานาจยงดอยประสทธภาพ

การปฏรปการศกษารอบแรก ภายใตพระราชบญญตการศกษา พ.ศ. 2542 แมจะสรางนมตใหมใหกบวงการศกษาไทย โดยการ ทบทวนการศกษาในฐานะกลไกพนฐานของการพฒนาคน แตสงท ไกลกวานน คอ “ประโยชนหลายสถาน” ของการศกษาทแทจรง

ผลของการปฏรปการศกษารอบแรก ทำาใหเกดแรงกระเพอม ใหมในสงคมการเรยนรของไทย ทำาใหเกดหลกสตรการเรยนการสอน ทนสมย เนนการปรบโครงสราง และการจดการศกษาในระบบ รวมทงเกดกฎหมายประกอบขนมาอกหลายฉบบ โดยมความมงหวง วาการศกษาของไทยจะไดรบการปฏรปในทกมต ไมวาจะเปน โครงการสรางการบรหาร การกระจายอำานาจ ตลอดไปจนถงสาระ ทสำาคญทสดคอปฏรปการเรยนร

แตในหลายทางเลอกของการศกษาทเกดขนในรอบหลายป มาน ไมวาจะเปน หลกสตรภาษาองกฤษ และหลกสตรสงเสรม ความสามารถพเศษ ซงถกเอยถงมากทสดในฐานะทเปนการศกษา “พนธใหม” ซงเกดขนในยคทประเทศไทยตองการผลตผลทางการ ศกษาทมคณภาพ ลวนมตนทนสง ตองแลกมาดวยราคาทเหมาะสม ดงนน คนทจะมโอกาสเรยนตองมฐานะดพอสมควร

ดเหมอนวา แมจะมแนวคดการกระจายอำานาจทางการศกษา เรมขนบางแลว และเปดใหมการจดการศกษาทหลากหลายมากขน แตการบรหารจดการโดยรวมกยงขาดประสทธภาพ

เมอหวนทบทวนหลก 3 ประการ ในการจดการศกษาตาม มาตรา 8 ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 คอ (1) การศกษาตลอดชวตสำาหรบประชาชน (2) ใหสงคมมสวนรวม ในการจดการศกษาและ (3) ใหจดกระบวนการเรยนรใหเปนไปอยาง ตอเนอง ภาพรวมของประเทศยงดเหมอนวาไมพบความเปลยนแปลง มากนก

คณภาพทยงเหลอมลำา

ขอมลการวดผลสมฤทธทางวชาการในป พ.ศ. 2552 ของ องคกรความรวมมอการพฒนาทางเศรษฐกจ หรอ โออซด ภายใต โครงการประเมนนกเรยนนานาชาต ซงไดประเมนศกยภาพนกเรยน อาย 15 ป ทถอวาเปนวยจบการศกษาภาคบงคบ โดยไดประเมน ทกษะการเรยนรในดานการอาน คณตศาสตร และวทยาศาสตร ทเปนความรและทกษะทจำาเปนของการเรยนรตลอดชวต พบวา คะแนนเฉลยของนกเรยนไทยยงมแนวโนมลดตำาลงทกวชาเมอ เปรยบเทยบกบการประเมนครงแรกในปพ.ศ.2543 นกเรยนไทย เกอบครงแสดงผลการประเมนการอานและวทยาศาสตรตำากวาพนฐาน และมากกวาครงในวชาคณตศาสตร สวนทสมรรถนะระดบสงมนอย

จะเหนไดวา ปญหาคณภาพการศกษาของไทยนนเรมตงแต ขนพนฐานทโรงเรยน ไปจนถงระดบอาชวศกษาและอดมศกษา แมวา จะมลกษณะของปญหาแตกตางกนออกไป


โรงเรยนทดมคณภาพมกจะเปนโรงเรยนขนาดใหญอยใน เขตเมอง โรงเรยนขนาดกลางและเลกสวนใหญยงดอยคณภาพ โดยเฉพาะในเขตชนบทและพนทหางไกล สงผลใหพอแมทม กำาลงทรพยสงลกเขามาเรยนในโรงเรยนใหญ สวนพอแมทยากจน กไมมทางเลอก ตองใหลกเรยนในโรงเรยนทดอยคณภาพกวา โรงเรยนเหลานมจำานวนนกเรยนเฉลยตำากวา 200 คน มอยราว 20,000 แหง และจากขอมลของสำานกงานรบรองมาตรฐานและ ประเมนคณภาพการศกษา (สมศ.) รอยละ 30 ของโรงเรยนเหลาน ยงไมผานการรบรองคณภาพหรอมคณภาพระดบพอใชเทานน

สถาบนอาชวศกษาเองกประสบปญหาขาดแคลนผเรยน เนองจากพอแมนยมสงลกเรยนระดบปรญญา นอกจากน หลกสตร อาชวศกษากไมตอบสนองตลาดแรงงานและภาคการผลตไดอยาง เตมท

ในสวนของสถาบนอดมศกษากวา 200 แหงทวประเทศ กประสบกบปญหานกศกษาลนเกน เพราะเรงรดขยายการเตบโต เชงปรมาณ ทำาใหคณภาพลดลง ทงยงสงผลใหเกดภาวะบณฑต วางงานและทำางานตำาระดบ นนคอ มการแยงงานของคนทมระดบ การศกษาตำากวามาทำา

หากคณภาพทางการศกษาในสถาบนการศกษาตางๆ ยงม ความเหลอมลำา กคงมแตพอแมทมสถานภาพทางเศรษฐกจด ทสามารถเลอกสถานศกษาทมคณภาพใหกบลกตวเองได ในขณะท

พอแมจนๆ กตองยอมรบสภาพทไมมทางเลอกใหกบลกตวเองตอไป ไมนาแปลกใจเลยทชองวางความเหลอมลำาจะยงคงอย กในเมอ คนระดบลางมโอกาสนอยลงในการเลอนสถานะทางชนชนของตนเอง ผานการศกษา

เหลอมลำาทางโอกาส: เดกนอยไมไดเขาโรงเรยน

ในประเทศไทยมจำานวนเดกในวยระหวาง 6 - 11 ป ทไมไป โรงเรยนอยประมาณ 620,000 - 720,000 คน โดยมปญหาหลกๆ อย 3 ประการ ซงอาจเปนสาเหตของการเขาโรงเรยนลาชา

ปญหาแรกกคอ ผปกครองเขาใจผดและยงคดวาอายของการ เขาเรยนชนประถม 1 นนยงเปน 7 ปอย แมวากฎหมายการศกษา ของเราไดเปลยนจากอาย 7 ป เปน 6 ปแลวกตาม และถาผปกครอง ไมสงลกหลานเขาโรงเรยนตามอายทถกตองกเทากบทำาผดกฎหมาย นนเอง

สวนปญหาถดมาคอ ครบางทานรสกวาหากเดกคนไหน ไมไดเขาศนยพฒนาเดกเลกมากอน เดกคนนนกยงไมพรอมทจะเขา เรยนในระดบประถม ซงในความเปนจรง มเดกประมาณรอยละ 40 ทไมไดเขารบการเตรยมความพรอมในศนยพฒนาเดกเลกไมวาจะ รปแบบใดกตาม

และประการสดทาย ยงมเดกเกอบ 2 ลานคนในประเทศไทย ทอยในฐานะยากจน ซงอาจเปนเหตผลทบางครอบครวไมมเงน พอทจะสงเดกเขาโรงเรยน ถงแมการศกษาภาคบงคบซงเรมใน


ชนประถมปท 1 เปนบรการทรฐตองจดใหโดยผปกครองไมตองเสย คาใชจาย แตคาใชจายอนๆ เชน คารถไปกลบ คาเครองแบบนกเรยน กระเปาหนงสอ อปกรณการเรยน ฯลฯ กยงเปนสงทผปกครองตอง จดหา เพราะฉะนน ในการแกปญหานอยางจรงจง ทางรฐบาลนาจะ ใหการสนบสนนผปกครองใหครบทกดาน เพอใหเดกทกคนสามารถ ไปโรงเรยนได

เดกดอยโอกาส เดกเสยงลมเหลวในการเรยน

ยงไรคนดแล

ศ. ดร. ไพฑรย สนลารตน ยนยนวาสถานการณนกเรยน ออกจากระบบโรงเรยนสะทอนปญหาความเหลอมลำาทางการศกษา ในประเทศไทย วายงมคอนขางสง โดยขนกบฐานะทางสงคม การเงน อาชพการงานของพอแม ผปกครอง และสถานทเรยนวาอยในตวเมอง หรอชนบท

สถตในป พ.ศ. 2551 พบวา มนกเรยนออกจากระบบ 3.1 ลานคน จากทงหมด 14.3 ลานคน ถดมาในป พ.ศ. 2552 มนกเรยน ออกจากระบบ 2.9 ลานคน จากทงหมด 13.9 ลานคน ซง ศ. ดร .ไพฑรย คาดการณวา หากประเทศไทยยงไมปรบวธคดและโครงสรางการ บรหารทมลกษณะดงเดกเขาสวนกลาง หรอคดเฉพาะ “เดกหวกะท” เขาไปศกษาในกรงเทพมหานครหรอเมองใหญๆ ปญหาเดกออก นอกระบบการศกษาจะมแนวโนมเพมสงขนในป พ.ศ. 2554-2555

สถานการณในป พ.ศ. 2553 ประเทศไทยมเดกอาย 3 - 17 ป กวา 1.7 ลานคนไมไดเรยนหนงสอ อก 5 แสนคนเปนเดกทอยใน ชนบทหางไกล เขาไมถงการศกษา จำานวนกวา 5 หมนคนถกดำาเนนคด มเดกพการ 1 แสนคนทใชชวตอยในสงคมไทย ยงไมนบรวมกลม ประชากรทตองการศกษาตอและเพมทกษะในการประกอบอาชพ เชน กลมแรงงาน อก 8.8 ลานคน นบรวมๆ แลวมคนไทยตกอยในสภาพ “ดอยโอกาสทางการศกษา” กวา 13 ลานคน3

จากการสำารวจของสถาบนรามจตต ไดทำาการรวบรวมขอมล ทงจากภาครฐ และหนวยงานเอกชน พบวา มจำานวนกลมเดกและ เยาวชนทยงขาดโอกาสทางสงคมทหลดออกจากระบบการศกษา และเปนเดกกลมเสยงของการหลดออกจากระบบการศกษาประมาณ 5 ลานคน และมแนวโนมเพมขน กระจายอยทวพนทในประเทศไทย

นายสมพงษ จตระดบ อาจารยประจำาคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กลาววา ขณะนปญหาเดกนอกระบบ หรอ เดกทออกกลางคนเพมขนถง 5 ลานคน เทากบ 1 ใน 3 ของเดก ในระบบ และสวนใหญจะเปนเดกทยงไมจบระดบมธยมศกษาปท 3 สวนใหญเรยนถงแคเทอมแรกของมธยมศกษาปท 1 หรอมธยมศกษา ปท 2 เทานน ยงไมจบมธยมศกษาปท 3 ซงเดกเหลานถอวามปญหา

3 ไพฑรย สนลารตน. 8 ม.ย. 2554. ปาฐกถาหวขอ “ความเหลอมลำาและความไมเปนธรรม ดานการศกษา”. ภาควชาการวางแผนภาคและเมองคณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. กรงเทพฯ.


เชงพฤตกรรมและเปนเดกกลมเสยงทอนตรายมากทงน เดกกลมนกวารอยละ 80 เปนเดกผชาย สาเหตหลกท

ตองออกกลางคนมาจากปญหาทะเลาะววาท และเบอโรงเรยน ขณะท ตวประเมนของสำานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพ การศกษาระบวา นกเรยนตองมผลสมฤทธทางการเรยนไมตำากวา 3.00 นน ทำาใหโรงเรยนตองผลกเดกไมเกงออกเพอไมใหดงคะแนน รวมของทงโรงเรยนใหตำาลง สงทนาหวงคอ เมอเดกเหลานออก นอกระบบโรงเรยน จะเขาหาอบายมขตางๆ ทงยาเสพตด รานเกม รวมถงนำาไปสปญหาการตงครรภกอนวยอนควรดวย

ดงนน หากจะแกปญหาดงกลาวจะตองทำาอยางจรงจง แต เทาทดขณะนยงไมมหนวยงานใดเขามาเปนแกนหลกในการแกปญหา สวนกระทรวงศกษาธการกจะดแลเฉพาะเรองคณภาพการศกษา และดแลเฉพาะเดกทเกงเทานน ทำาใหเดกนอกระบบกลมนไมไดรบ การดแล

“ทางหนงทจะชวยเดกกลมน คอ ศธ.จะตองไมผลกไสเดก กลมนออกนอกระบบ ควรจะมโรงเรยนทสามารถรองรบเดกกลมน ไดจนกวาจะจบชน ม.3 เพราะเมอผานชวงนไปแลว เขากจะมทางไป เชน อาจจะไปประกอบอาชพ หรอศกษาตอ ซงจะทำาใหปญหาการออก กลางคนลดลงดวย”4

4 ASTV ผจดการออนไลน. 26 ธ.ค. 2554. “สมพงษหนนทำา “ไลฟไซเคล” แก นร.นอกระบบ หลงพบเดกตดอบายมขสง”

โอกาส “เดกจน” เรยนตอมหาลย

การขยายโอกาสทางการศกษาไปถงระดบมธยมปลาย เปนเรองทด แตตองทำาตอใน 2 เรอง ประการแรก คอ กระจายและสรางคณภาพการศกษาใหเทาเทยมกน สวสดการ ดานการศกษาควรเนนเรองการพฒนาและสงเสรมคณภาพ ของครและโรงเรยน ใหครและโรงเรยนของรฐและเอกชน มคณภาพทดเทยมกน และออกแบบหลกสตรทตอบสนอง ชวตของคนและสงคมในอนาคต ประการทสอง รฐตองขยาย โอกาสทางการศกษาขนไปถงระดบอดมศกษา เพราะปจจบน การทจะไดงานและผลตอบแทนด ขนกบการศกษาในระดบ อดมศกษามากกวา และเดกทดอยโอกาสจำานวนมากก ไมสามารถเขาถงการศกษาในระดบอดมศกษาได เพราะม คาใชจายสง และแมรฐจะจดกองทนเพอการศกษาให ผดอยโอกาสสามารถกยมเปนทนเลาเรยนได แตกมเพยง รอยละ 2.2 ของนกเรยนยากจนทงหมดทไดรบทนการศกษา จากรฐ และเพยงรอยละ 0.03 ของนกเรยนยากจนทจะ กยมเงนจากโครงการกยมเงนของรฐ สวนมากแลว ผไดรบ ประโยชนจากทนการศกษาและโครงการกยมเงนเพอการ ศกษาของรฐ จะเปนเดกทมาจากครอบครวทมรายไดพออย พอกน แตไมจดวาขดสน


โครงการเรยนฟร 15 ปใหสทธดานการศกษาแกเดก ทวประเทศกวา 12.8 ลานคน แตยงไมเออประโยชนตอเดก ในกลมเสยง คอ เดกไรสญชาต เดกเรรอน เดกทถกไลออก จากระบบการศกษา มลนธสรางสรรคเดกคาดการณวา ปจจบน มเดกเรรอนทงคนไทยและตางดาวจำานวนกวา 30,000 คน และมแนวโนมเพมขนทกป แตครขางถนนของภาครฐททำางาน กบเดกเรรอนมไมถง 100 คน

ดร. ดลกะ ลทธพพฒน นกวชาการประจำา สถาบนวจยเพอ การพฒนาประเทศไทย หรอ ทดอารไอ ไดกลาวในการศกษาเรอง “คณภาพการศกษาและครอบครวไทยตดโอกาส “เดกจน” เรยนตอ มหา’ลย” โดยสรปวา ในชวง 2-3 ปทผานมา อตราการเขาเรยนตอ ในระดบมธยมปลายของเยาวชนไทยทมอายระหวาง 16 - 19 ป มแนวโนมสงขนมาก ทงจากเดกทมาจากครอบครวยากจนและ เดกทมาจากครอบครวฐานะด แสดงถงความเหลอมลำาทลดลงอยาง ตอเนอง5

5 ดลกะ ลทธพพฒน. (2554). รายงานการวจยหวขอ คณภาพการศกษาและครอบครวไทย ตดโอกาส “เดกจน” เรยนตอมหา’ลย. สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

แตเมอพจารณาจากอตราการเรยนตอในระดบอดมศกษา กลบพบวาความเหลอมลำานนเพมขนอยางกาวกระโดด จากกลม ตวอยางซงเปนเยาวชนอายระหวาง 19 - 25 ป พบวาชองวางในการ เรยนตอระหวางเดกทมาจากกลมครอบครวทรวยทสด กบกลมทจน ทสดเพมขนจากรอยละ 20 ในปพ.ศ.2529 เปนรอยละ 38 ในป พ.ศ. 2552 หรอเกอบจะเทาตว และสวนใหญเกดขนหลงจากป พ.ศ. 2539

ปจจบน เปนทยอมรบกนวา การทจะไดงานและผลตอบแทนด ขนกบการศกษาในระดบอดมศกษามากกวา ทวา เมอพจารณาจาก อตราการเรยนตอในระดบอดมศกษา กลบพบวาความเหลอมลำานน เพมขนอยางกาวกระโดด มเดกยากจนจำานวนนอยมากทสามารถ เขาถงการศกษาในระดบอดมศกษาได นบเปนความเหลอมลำา อยางหนง ซงมสวนสำาคญตอปญหาโยงใยถงความเหลอมลำาใน โอกาสดานอนๆ อยางตอเนอง

ดร. ดลกะ กลาววา “ปจจบนประเทศไทยกาวมาถงจดทม ความสำาเรจในการขยายจำานวนปการศกษา แตทผานมามหลกฐาน ชดเจนวา จำานวนปการศกษาทเพมขนไมสำาคญเทาคณภาพการศกษา ทคนจนไดรบ ซงเทยบกนไมไดกบเดกทมาจากครอบครวทมความ ไดเปรยบทางสงคม เราควรจะทมทรพยากรลงไปพฒนาคณภาพเดก ตงแตกอนวยเรยนและการศกษาขนพนฐานขนมา จงจะแกไขความ เหลอมลำาไดอยางยงยน หากจะมาทำาในระดบอดมศกษาคงชาเกนไป และนาจะไดผลนอย อยางไรกตาม การเปดโอกาสศกษาตอในระดบ


อดมศกษาของเดกเปนสงทด แตไมควรลดคณภาพการศกษาเพอ ชอนเดกคณภาพตำาเขามาเรยน ซงทายทสดจะสงผลเปนลกโซตอ คณภาพแรงงานของไทยในอนาคต”

เดกบกพรองทางการเรยนร

กบความเทาเทยมทางการศกษา

ศ. ดร. กนก วงษตระหงาน เมอครงดำารงตำาแหนง ทปรกษาอดตนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ กลาวถงการ ปลดลอกระบบการศกษาเพอลดความเหลอมลำาทางสงคม (คม ชด ลก, 16 มนาคม พ.ศ.2554) วา ควรใหความสำาคญ การปฏรปประเทศไทย และนโยบายเรงดวนดานการปฏรป การศกษา เพอลดปญหาความเหลอมลำาทางการศกษา ในสงคมไทย โดยขบเคลอนผาน 2 โครงการหลก คอ โครงการ สงคมไทยรวมกนคนครดใหศษยยกยอง เชดชครสอนด และ โครงการสรางโอกาสทางการศกษาและพฒนาทกษะอาชพ ใหเดกเยาวชนดอยโอกาส ใหสามารถพงตนเองไดอยางยงยน เพราะการเรยนระบบปรกตในปจจบนไมเออตอการเรยน การสอนไดตามปรกต ทำาใหโรงเรยนรบภาระหนก สำานกงาน สงเสรมสงคมแหงการเรยนรและพฒนาคณภาพเยาวชน หรอ สสค. จงมหนาทเขาไปปลดลอกระบบใหยดหยน ใหโอกาส

เดกทมความบกพรองทางการเรยนรไดรบความเสมอภาค เทาเทยมกบเดกปรกต เพอใหเดกทมความบกพรองทางการ เรยนรกลบเขาไปในระบบ เพราะเชอวาการทเดกไดมสวนรวม ในการเรยนการสอนตามปรกตจะเปนการเตรยมพรอมการ เขาสสงคมในอนาคตไดตอไป

“อนดบแรก ตองเขาไปปลดลอกระบบการศกษา ในปจจบนทมความเหลอมลำาทางการศกษา ยกตวอยางเชน การทดสอบคณภาพนกเรยนทกโรงเรยนทวประเทศ ปรากฏวา ผลคะแนนบางโรงเรยนทมเดกทมความบกพรองทางการเรยนร จำานวนมาก ทำาใหโรงเรยนสอบไมผานมาตรฐาน แตผลไปตก กบเดกทมความบกพรองทางการเรยนรทตองถกไลออกจาก ระบบ ซงมนไมเปนธรรมสำาหรบเดก ความจรงควรจะแยก การสอบออกตางหาก แลวจงนำาผลสอบนนมาเฉลยกน เมอ นำาเดกกลบเขาสในระบบได สสค.จะทำาใหระบบยงยนไดโดย การสนบสนนทนในการวาจางครททำาหนาทด เขามาดแลเดก สอนเฉพาะหลกสตรทเดกไดใชจรง และสนบสนนอปกรณท เกยวของกบการศกษาอยางเตมท”

นอกจากพฒนาเดกทมความบกพรองทางการเรยนร แลว ยงรวมไปถงประชาชนวยแรงงานทตองการพฒนาทกษะ


อาชพจำานวนประมาณ 13.8 ลานคน ประกอบดวย 16 กลม ซงบางกลมเปาหมายมลกษณะเหลอมลำากน ไมวาจะเปน เดกยากจน 3 ลานคน เดกพการ 1.7 ลานคน เดกไรสญชาต 3 แสนคน เดกชนบทหางไกล 1.6 แสนคน แมวยรน 1 แสนคน เดกเรรอน 9 หมนคน เดกในสถานพนจฯ 6 หมนคน เดก 3 จงหวดชายแดนภาคใต 5 หมนคน และประชาชนท ดอยโอกาส 8.8 ลานคน เฉพาะทตองการพฒนาศกยภาพ (คม ชด ลก, 16 มนาคม พ.ศ.2554)

กระบวนทศนใหมในการปฏรปการศกษา

รศ. ดร. ไพฑรย สนลารตน รองอธการบดฝายวจย มหาวทยาลย ธรกจบณฑตย ใหความเหนวา การศกษาในปจจบนจะเนนการ เอาไปใชประโยชน มงหาทศทางททำาใหรำารวยขนในอนาคต ระบบ การศกษาเองจงเปนแบบการแขงขน และเปนการศกษาทแยก ระหวางคณคาทสงและตำา ทำาใหเดกตองยดตดกบการศกษาทสง ขนไปเรอยๆ ยกตวอยางเชน เดกจะรสกวาการทไมไดเขาเรยน ในมหาวทยาลย ในคณะทดงๆ จะกลายเปนคนดอยคา

“อยากใหมองวา กระบวนการการศกษาตองเปนตวสงเสรมให คนเตบโตไปในทศทางทหลากหลาย ตามความถนด และความพรอม ของเดก ไมใชไปผลกดนใหเขาตองเดนในทศทางเดยวกน สำาคญ ทสดคอคนในสงคมตองทำาความเขาใจกนวา เราตองการคนในสงคม อยางไร นกการศกษาจะมบทบาทบางในการชแนะทศทาง แตบางครง กไมสามารถจะไปผลกกระแสสงคมได”6

ฐานคดทบดเบยวในการจดการศกษาเพอการแขงขนและสราง

ความรำารวยทผานมา ยอมไมอาจนำาไปสการเปลยนแปลงเพอลด ชองวางความเหลอมลำาได จำาตองอาศยฐานคด หรอกระบวนทศนใหม หรอจนตนาการอยางใหมตอการศกษา

ปจจบนมผเสนอกระบวนทศนใหมในการปฏรปทางการศกษา ผานกระบวนการสมชชาปฏรปและการทำางานของคณะกรรมการ ปฏรป ซงพอสรปไดเปน 2 วธคดหลก คอ หนง การบรหารจดการ ศกษาตองมการกระจายอำานาจ และ สอง การศกษาตองเปนไปเพอ การเรยนร

6 การเสวนาทางวชาการ เรอง “อตนวบาตกรรมวยรน : เงามดในกระแสพฒนาเอเชย” จดโดย สถาบนเอเชยศกษา และสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2551.


“หองเรยนขอบฟากวาง”

เทศบาลนครขอนแกน คอหนงในพนทดงกลาวนน โดย พระพล พฒนพระเดช นายกเทศมนตรนครขอนแกน เลาวา เทศบาลนครขอนแกนดำาเนนการเรองการศกษามาเปนเวลา นานนบสบป จนตอนนถอวาประสบความสำาเรจไปหลายขน แลว ซงสาระสำาคญอยทการใชวธสรางโครงการหองเรยน ขอบฟากวาง เพอเกบเดกทใกลจะตกหลนจากระบบการศกษา ใหกลบมาภาคภมใจกบความสามารถของตวเองอกครง

“เราเอาหองเรยนขอบฟากวางมาเปนแนวคด โดยจด โรงเรยนทางเลอกในโรงเรยนปรกต เอานกเรยนทอยหลงหอง มาคละชน แลวกเรยนตามวชาทตวเองถนดได เราตง ศนยเยาวชนทเปนกระบวนการแบบไมเปนทางการแบบ อาจารยหมอประเวศวา แลวใชคนไมเปนทางการมาบรหาร ศนยเยาวชน เพอใหเยาวชนดแลเยาวชน ใหเดกรบรความถนด ของตวเองผานกระบวนการปฏบตจรง มหองสมดสวนคน พยายามสรางหองสมดใหอยนอกระบบ ใหเขาออกงายๆ วงเลนกนกได หนงสอฉกขาดบางกไมเปนไร เพยงแค จดประกายใหเดกบางคนรสกวา รกการอานหรออยากอาน แลวชวตเขาจะเปลยน”

นายกเทศมนตรนครขอนแกนกลาววา กระบวนการ เหลานเปนกระบวนทพยายามคดคนหาวธเกบเดกทเกอบหลด ออกจากระบบใหเปนไปตามวถของเดก โดยไมเอาผมอำานาจ เปนตวตง ซงจากการทดลองโครงการหองเรยนขอบฟากวาง โดยใชการศกษาแบบ “จตตปญญาศกษา” ทำาให 2 ปทผานมา นายกเทศมนตรฯ พดไดเตมปากวา ทำาสำาเรจ

“การศกษาไมไดหยดอยกบเดกเยาวชน หรออยในรว โรงเรยน แตการศกษามนหมายถงการสรางความเขมแขง การศรทธาตวเองของคนในชมชนทจะลกขนมาดแลตวเองได การศกษาจงเปนการศกษาตลอดทกชวงอาย และทกชวงอาย กรบใชกระบวนการจดการศกษา ซงเปาประสงคของการ จดการศกษากเปนเชนนน” พระพลบอก

โครงการหองเรยนขอบฟากวางเปนเพยงตวอยางหนง ในการแกไขปญหาการศกษาโดยทองถน ซงนำาเอาวถชวต และความตองการเปนตวนำา กอนจะปลอยใหผเรยนเกด กระบวนการเรยนรในตวเอง

หากทกๆ ฝายชวยกนคอยๆ คด ความชนชาทตดอย กบคำาวา “การศกษาแกไมได” กจะคอยๆ หายไปจากความรบร ของคนในสงคม เชนกน


การกระจายอำานาจในการจดการศกษานน หมายถง (1) การ กระจายอำานาจในการจดการศกษาใหชมชนมสวนรวมจดการศกษา ของตนเอง เพอสรางความหลากหลายของหลกสตรการเรยนการสอน ทรองรบความหลากหลายของนกเรยน ใหผเรยนมอสรภาพในการ เลอกเรยนรตามความสนใจและความถนดของตนเองมากยงขน ซงจะชวยใหการศกษาเชอมโยงกบชวตมากขน ทำาใหเกดความใฝร ไมใชการเรยนเพอวฒการศกษาเหมอนเดม และ (2) กระจายอำานาจ ในการจดการงบประมาณ ใหโรงเรยนและทองถนมสวนรวมในการ จดการงบประมาณของตนเอง เพอสนบสนนใหมทรพยากรในการจด การเรยนการสอนทเหมาะสมกบความหลากหลายของทองถนและ ลกษณะของผเรยน

การศกษาทเปนไปเพอการเรยนรนน หมายถงการสราง กระบวนการเรยนรตลอดชวงชวตของคนในสงคม โดยนยยะน การศกษาจงเปนหนาทของหลายฝาย ตงแตครอบครว ชมชน ทองถน สอ นายจาง ซงตองมการออกแบบกระบวนการเรยนร และสราง พนทการเรยนรทหลากหลายสำาหรบผคนในแตละชวงชวต นนคอ สำาหรบเดกปฐมวย รากฐานการเรยนรตองเกดจากความรวมมอ ระหวางครอบครวและชมชน เมอเขาโรงเรยนกตองมกระบวนการ สรางความเปนพลเมองคขนานไปกบทกษะความรพนฐาน ในการ เรยนระดบอาชวศกษาและอดมศกษากตองมพนทการเรยนรกบ ตลาดแรงงานและภาคการผลต เพอใหเกดทกษะการเรยนรเพออาชพ

ในวยทำางานซงอยนอกวยเรยน กตองสรางชองทางของการเรยนร ตลอดชวตไวให ฯลฯ

กระบวนทศนใหมทางการศกษาเหลาน ปรากฏเปนรปธรรม บางแลวในโรงเรยนทางเลอกแบบตางๆ ความทาทายกคอ ทำาอยางไร การเปลยนแปลงไปสกระบวนทศนใหมนจงจะขยายวงกวางออกไป ยงขน-และยงขน?


งาน คณคา และความเปนธรรม: กรณสาวใชขามชาตเอกชย เออธารพสฐ การงานนนถอเปนตนธารของความมศกดศร ความมนคงของ

ครอบครว และความสงบสขในสงคม ทกวน ผคนในวยแรงงาน ใชเวลาของชวตกวา 1 ใน 3 อยกบการงาน งานจงเปนปจจยสำาคญ ทสงผลกระทบตอสขภาพไดมาก ดวยเงอนไขของรายได สภาพการ จางงาน และสภาพแวดลอมในการทำางานเอง

การยกระดบคณภาพชวตของผคนผานการงานจงมงไปทการ พจารณาคณคาของงาน นนคอ ดวางานนนกอใหเกดโอกาสและ รายไดเพยงไร สทธพนฐานในการทำางานยงมอยไหม ไดรบการ สงเสรมหรอมเสรภาพในการรวมตวเพอเจรจาตอรองไหม มสภาพ การทำางานและไดรบผลตอบแทนทเปนธรรมโดยไมถกเลอกปฏบต ดวยเหตของสญชาต เชอชาต เพศ ความเหนทางการเมอง การเปน สมาชกสหภาพแรงงาน ฯลฯ หรอไม

ดงนนเอง หากในสงคมมงานทมคณคามากขน ยอมนำาไปส การลดปญหาความยากจน ชวยสรางความเปนธรรม หนนเสรมการ พฒนาทมคณธรรมจรยธรรมและหวจตหวใจในการนกถงผอนมากขน


นนคอ ตวชวดเรองงานทมคณคาจงนาจะเปนเครองมอหนงในการ ตรวจตดตามสถานการณความไมเปนธรรมผานปจจยเรองงาน

อยางไรกด ตวชวดเรองงานทมคณคากำาลงอยในระหวาง การพฒนา องคการแรงงานระหวางประเทศ หรอไอแอลโอ ในชวง พ.ศ. 2552 - 2554 มโครงการจดทำาตวชวดระดบประเทศเพอตรวจ ตดตามและประเมนสถานการณงานทมคณคาใน 10 ประเทศทวโลก นาเสยดายทประเทศไทยไมไดเขารวมโครงการนดวย

ฉะนน การสำารวจสถานการณความไมเปนธรรมผานปจจย เรองงานในบทความน จงมงนำาเสนอผานกรณศกษาเรองสาวใช ขามชาต เพอทำาความเขาใจตอปจจยเชงโครงสรางทสงผลกระทบ ตอสขภาพของคนทำางาน และคลขยายภาพชองวางความเหลอมลำา และความไมเปนธรรมทดำารงอยในเรองเลาของแรงงาน - ผคนอนแสน ธรรมดาและใกลตวเรา - น

ภาพรวมของสาวใช

“สาวใช” จดเปนแรงงาน “รบใชในบาน”1 ทมการวาจางแรงงาน ชดเจน แตกลบไมไดรบการปกปองคมครองสทธและสวสดภาพจาก รฐเหมอนแรงงานประเภทอน

1 ดเปรยบเทยบกบคำาเรยกในภาษาองกฤษ เชน “housekeeper”, “household worker”, “domestic worker”, “servant” และ “maid” เปนตน

ทกวนน พวกเธอไดรบสทธเพยงการลาหยด 6 วนตอป และ การคมครองแรงงานจากการคกคามทางเพศของนายจาง ซงใน ความเปนจรง สทธและการคมครองขางตนมสถานะเพยงขอความ หรอลายลกษณอกษรในกฎหมายเทานน

พ.ศ. 2535 ปแรกๆ ทเกดการไหลทะลกของแรงงานขามชาต เขามาในประเทศไทย สวนใหญเปนชาวพมา ซงรฐบาลไทยสมยนน กำาหนดเพยงใหนายจางทอยากไดแรงงานเปนผชำาระคาประกนตว สดทาย มาตรการนกประสบความลมเหลวเมอคาจดทะเบยนสงเกนไป สปตอมา กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม หรอกระทรวงแรงงาน ในปจจบน ตดสนใจลดคาจดทะเบยน พรอมกบระบแรงงานขามชาต ทไมมหลกฐานการจดทะเบยนจำาตองถกเนรเทศ แตแผนปฏบต ยงไมทนรผล รฐบาลไทยสมยวกฤตเศรษฐกจป พ.ศ. 2540 ก เปลยนใจ ดำาเนนการผลกดนแรงงานขามชาตออกไป เพอปกปอง ตำาแหนงงานใหแกแรงงานไทยทตกงานจำานวนมหาศาลจากวกฤต เศรษฐกจ แตปรากฏวาไมเปนผล เนองจากไมมแรงงานไทยเสยง ทำางานอนตราย งานทยากลำาบาก รวมทงงานสกปรกอยางอาชพของ สาวใช รฐบาลจงตกอยในสถานการณทอหลกอเหลอระหวางอปสงค แรงงานขามชาตทเพมขน กบความตองการทจะควบคมแรงงาน ขามชาตเหลานใหอยในระบบระเบยบดวยการขนทะเบยนแรงงาน2

2 สรยพร พนพง และคณะ. (2548). คนรบใชในบาน: แรงงานอพยพจากพมามาไทย. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.


ประวตศาสตรกฎหมายไทยกบความพยายามควบคมแรงงาน ของรฐ ลวนเตมไปดวยความเหลอมลำามาโดยตลอด หากยอนกลบไป ในอดต แรงงานสาวใชอาจหมายถงแรงงานขาทาสและเหลาไพร ในเรอนเบย

เมอครงทชาวตางประเทศเดนทางมาพกอาศยบนแผนดน สยามในชวงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร ปรากฏหมายรบสง พระราชานญาตใหขาไพรสามารถยายสงกดมลนายเพอเปนสาวรบใช ในเรอนชาวฝรงไดโดยไมตองโทษอาญาแผนดน สวนกฎหมาย ลายลกษณทวาดวยแรงงานสาวใชในประเทศนน เคยปรากฏมากอน แลว อยางนอยตงแตตนรชกาลในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา เจาอยหว ในป พ.ศ. 2454 ซงระบให “คนใชตามบาน” ตองไป ขนทะเบยนแรงงาน และแจงวนเวลา รวมทงสาเหต หากมการลาออก ณ กรมตำารวจ หรอสำานกงานตำารวจแหงชาตในปจจบน3 ซงหมาย รบสงและกฎหมายทกลาวมา ลวนตอบสนองความตองการของ ผเปน “นาย” เปนสำาคญ ไมใช “บาว” อยางพวกเขาและเธอ

3 สภชย มนสไพบลย, แล ดลกวทยรตน และคณะ. (2527). สทธมนษยชนกบลกจาง ในประเทศไทย. หนงในชดศกษาวจยพฒนาการสทธมนษยชนในประเทศไทย. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร และมลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและ มนษยศาสตร.

ขณะทในมตเชงสงคมวฒนธรรม คำาวา “สาวใช” หรอ “คนใช” หรอ “แจว” ยงเปนคำาทสอถงภาพลกษณของแรงงานหญงผขลาด เชงขบขน บอยครงทเรองราวของพวกเธอมกไดรบการถายทอดผาน สอสมยใหม ทงในละครโทรทศนและภาพยนตรไทยรวมสมย ดวย อารมณแหงความสนก ดไรสาระ ไมตางอะไรกบการแสดงของดารา ประเภทตวตลก ทสรางเสยงหวเราะใหแกผชมไดเสมอ ภาพของแจว ยงถกกำาหนดบทบาทหรอถกคาดหวงจากคนสวนใหญใหเปน “ผนอย” ทตองใหความเคารพนบนอบตอ “ผใหญ” หรอนายจาง

อยางไรกด ชวตของสาวใชในโลกแหงความเปนจรงกลบ ไมนาขนอยางทปรากฏในสอ แรงงานอยางพวกเธอยงไมไดรบการ เหลยวแลจากรฐ ประเทศไทยและอกหลายประเทศยงไมมกฎหมาย รองรบหรอใหหลกประกนดานสวสดภาพทเหมาะสมแกคนรบใช ในบานเหลาน

นอกจากน ภาพของสาวใชในบานยงถกมองวาเปนแรงงานท ไรฝมอเพราะงานหลกของพวกเธอคอ “งานบาน” ซงถอวาปราศจาก มลคาเชงเศรษฐกจ และไมเปนทปรารถนาของ “คณนาย” หรอ แมบานโดยทวไป งานบานจงอยนอกกรอบนยามคำาวา “ประสทธภาพ” ของแรงงานทวไป ซงรฐในสงคมแบบทนนยมยอมไมเหนความ จำาเปนทจะตองใหความสำาคญกบแจวอยางพวกเธอแตประการใด

ทสำาคญไมแพกน หากพจารณาคำาวา “สาวใช” อยางพนจ พเคราะหจะพบวา คำาๆ นยงแอบองนยยะบางประการกบเพศสภาวะ ของแรงงานหญง เพศทถกจำากดบทบาทการใชแรงงานในกรอบของ


“งานบาน” หรองานทไมถอวามคณคาใดๆ ในสงคมทนนยมสมยใหม ซงเตบโตขนมาบนพนฐานทใหความสำาคญกบเพศชายเปนใหญ หรอ ทเรยกวา “ปตาธปไตย”4

ดวยเหตน เราจงไมเคยไดยนใครพดวา “หนมใช” หรอ “ชายใช”5 เพราะโลกวนน ไมมงานบานสำาหรบผชาย โลกของพวกเขาอยนอกบาน บรรดาชายชาตรถกคาดหวงจากคานยมรวมสมยใหออกไปทำางาน นอกบานเปนหลก งานทเหลอปลอยใหเปนหนาทของเพศตรงขาม

สงคมไทยปจจบน อาชพสาวใชยงขยายครอบคลมไปถง “แรงงานขามชาต” ไมวาจะเปนแรงงานพมา6 สาวลาวและสาวไทใหญ สงผลใหคานยมดงกลาวยงถกตอกยำา ทำาใหเหนรองรอย “ความ เปนอน” เดนชดมากขนตามพนทขาวในสอสงพมพตางๆ7 ทงน นาจะ เปนผลมาจากอคตทางเชอชาต ทชวยเปดเผย “คต” ความสงตำาของ สถานะหรอตำาแหนงแหงทซงแฝงเรนอยในโครงสรางความสมพนธ ทางชนชนระหวางคณนายกบสาวใชใหปรากฏ

4 วรวทย เจรญเลศ. (2537). “เศรษฐกจไทยภายใตกระแสโลกานวตร” ใน บณฑตย ธนชย เศรษฐวฒ (บ.ก.) สทธแรงงานไทยยคโลกานวตร. กรงเทพฯ: มลนธอารมณ พงศพงน และ สถาบนการศกษาแรงงานเสรเอเชย-อเมรกน (อาฟล). น. 29 - 54.5 รองศาสตราจารย แล ดลกวทยรตน ไดตงขอสงเกตไวอยางนารบฟงวา โลกตะวนตก ชวง ครสตศตวรรษท 19 เคยมการนำาชายเชอสายอฟรกา ผวส รางกำายำา มาเปนทาส (slave) รบใชในบาน ดงปรากฏหลกฐานบนภาพจตรกรรม ซงคนเหลาน นอกจากทำางานบานแลว ยงนาจะใหบรการอนๆ นอกเหนอจากงานบาน (ใหความเหนเมอ 23 พ.ย. 2551).6 ประเมนกนวา ปจจบน (2548) มเดกหญงและผหญงจากพมากวาหนงแสนรายทประกอบ อาชพเปนสาวใชอยในประเทศไทย (สรยพร. (2548): p. ix).7 ดขาวตวอยางใน “เผยโฉมแจวพมา มเรยนจบโทจฬาฯ สดขมขนเพอนรวมชนดถก” หนงสอพมพคม ชด ลก 8 ม.ย. 2547 และ “เดกลาวหลายรอยถกลวงคากาม-ทาสรบใช ในไทย” หนงสอพมพผจดการรายวน 28 ต.ค. 2547.

มตเชงมานษยวทยาทสำาคญอกประการเกยวกบสาวใชเหลาน คอ การเคลอนยายแรงงานขามชาตยงโยงใยถงประเดนความหลาก หลายทางชาตพนธ และแนวโนมการเพมขนของจำานวนประชากร แรงงานเหลานในอนาคต แนนอน “การกลนกลายทางวฒนธรรม” ยอมไมอาจหลกเลยงได แตรฐจะมมาตรการจดการสงทกำาลงตามมา อยางไร จำาเปนตองเรมขบคดรวมกบหนวยงานทเกยวของตงแตวนน

ในสวนขอสงเกตเกยวกบกระบวนการเอาประโยชนผานการ ถายเทแรงงานระหวางประเทศไมตางอะไรกบสนคานำาเขา/สงออก ซงกระบวนการดงกลาวไดเผยใหเหนความลกลนของนโยบายรฐ ทมตอแรงงานสาวใชชาวไทยกบแรงงานขามชาตทไดรบการปฏบต ไมเทาเทยมกน จากนนจงจะกลาวถงขอเรยกรองทบดเบยวของ “ขบวนการคนใช” รวมทงการรณรงคทอาจหลงทางของพวกเขาผาน การนำาขององคกรภาคสงคม และสดทาย “การแบงงานกนทำาอยาง ไมเทาเทยม” ซงจะแจกแจงใหเหนกระบวนการขดรด “มลคาสวนเกน” จากแรงงานสาวใชทสมพนธเชอมโยงกบมตเชงวฒนธรรมทเกดขน ในบาน พนททอำานาจรฐเขาไมถง

สาวใช : สนคาแรงงานนำาเขา-สงออก

“พอแม ทงสองของฉนไดตายไปแลว ตอนน ฉนตอง ตะเกยกตะกายสเพอครอบครวฉน สามฉนไปทำางานในโรงงานท ประเทศไทย สำาหรบคนทแตงงานแลว ฉนรสกกงวลวา ถาหากสาม ของฉนจากครอบครวไปนาน เขากอาจจะมเมยนอยได และเมอชวต


ในพมาไมดขนเลย ฉนจงตดสนใจพาลกๆ มา และพยายามอยรอด ใหไดในประเทศไทย” หญงรบใชในบานชาวพมาวย 30 ป จาก อำาเภอแมสอด จงหวดตาก กลาวถงมลเหตของการอพยพมาทำางาน ในประเทศไทยเมอกวาสบปกอน8 ซงพวกเธอมทางเลอกไมมากนก โดยประเทศไทยเปนแหลงงานยอดนยมทสาวใชขามชาตหลายคน ใฝฝนทจะเกบเกยวรายไดเพอฟนฟสภาพชวต

ในป พ.ศ. 2539 เปนปแรกทกระทรวงแรงงานของประเทศไทย เรมรวมแรงงาน “คนทำางานบาน” อยในประเภทของงานทอนญาต ใหมการจดทะเบยนถกตองตามกฎหมาย และในปเดยวกนนนเอง กมการสงออกแรงงานสาวไทยไปเปน “คนรบใช” ยงตางประเทศ เชนกน โดยรฐไทยไดเรยกรองใหประเทศนนๆ ตองใหหลกประกน วาจะตองใหคาตอบแทนพวกเธออยางสมเหตสมผล จะตองพฒนา ทกษะแรงงานใหแกสาวๆ เหลานน รวมทงใหการคมครอง ไมให ถกเอารดเอาเปรยบ และจะตองดแลสขภาพกายและใจ ซงหมายถง คณภาพชวตโดยรวมของพวกเธอดวย9

การถายเทแรงงานสาวใชขามชาตทวาน มไดเกดขนใน ประเทศไทยเทานน เพราะหลงจากนน เชน ในป พ.ศ. 2546 ปรากฏวา สาวใชขามชาตเหลานไดเดนทางไปทำางานบานตามทตางๆ อยาง ตอเนองเพมมากขน เชน ฮองกง 200,000 ราย และมาเลเซย

8 สรยพร พนพง และคณะ. (2548). คนรบใชในบาน: แรงงานอพยพจากพมามาไทย. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. น. 77.9 เพงอาง น. 16-17.

155,000 ราย (ไทยโพสต 15 พฤศจกายน 2549) ขอมลลาสดจาก กรมการจดหางานของประเทศไทยไดออกมาประกาศวา อาชพท แรงงานขามชาตมาตออายใบอนญาตมากทสด คออาชพ “สาวใช ในบาน” ซงมจำานวนมากถงรอยละ 90 ของแรงงานขามชาตทมา ขนทะเบยน หรอประมาณ 20,000 ราย มากกวาจำานวนแรงงาน รบจางทวไป และแรงงานในภาคอตสาหกรรม (ผจดการรายวน 30 มถนายน 2551) แรงงานสาวใชในโลกสมยใหมจงมความหมาย ไมตางอะไรกบสนคานำาเขา/สงออก ซงโดยมากมกถกสงออกมาจาก ประเทศทกำาลงพฒนา โดยเฉพาะฟลปปนส อนโดนเซย มาเลเซย พมา ไทย โดยมจดหมายปลายทาง ณ ประเทศในโลกตะวนตกหรอ ประเทศทพฒนาแลว อาท องกฤษ เยอรมน สเปน อตาล สหรฐฯ แคนาดา รวมทงประเทศแถบตะวนออกกลางและเอเชยบางแหง อยางเชน ในเขตปกครองพเศษไตหวน ฮองกง และประเทศสงคโปร นอกจากน ยงมผลการสำารวจจำานวนแรงงานขามชาตซงระบวาม การไหลเวยนทวโลกสงถง 4.264 ลานคน และกวาครงของตวเลขน มาจากประเทศฟลปปนส10 โดยเดนทางไปขายแรงงานเปนสาวใช ในไตหวน และฮองกง11

10 Lyons, Lenore. (2004). Organizing for Domestic Worker Rights in Southeast Asia: Feminist Responses to Globalisation. Asia Examined: Proceedings of the 15th Biennial Conference of the ASAA, Canberra, Australia. 11 สงคมจนฮองกงมความจำาเปนตองการแรงงานฟลปปนส เพอมาทดแทนตำาแหนงแรงงาน สาวใชดงเดมทเรยกวา “muijai” หรอ “amahs” ยงสาวใชคนไหนมใบหนาละมายคลาย ชาวจนจะไดรบการพจารณาคดเลอกกอนเสมอ และจากการสำารวจจำานวนแรงงานสาวใช ชาวฟลปปนสในฮองกงแหงเดยว เมอป ค.ศ. 1995 (พ.ศ. 2538) พบวามจำานวนมากกวา 130,000 คน มากกวาสาวใชชาตอนๆ รวมกนถง 7 เทา หรอราว 20,000 คน อาท คนไทย อนโดนเซย อนเดย ศรลงกา และเนปาล [Constable. (1997): pp. xii - xiv].


ดวยเหตน รฐไทยจงควรทบทวนบทบาทของตนเองในกระแส ธารโลกาภวตนของสาวใช และเรงหามาตรการคมครองแรงงาน สาวใชขามชาตเหลานไมตางจากทเคยเรยกรองใหแกสาวใชชาวไทย

บทบาทของรฐควรทำาหนาทมากกวาเพยงขนทะเบยนแรงงาน เพอประโยชนในการควบคมแรงงานและการปกครอง โดยอาจ เรมตนทการปรบปรงกฎกระทรวงฉบบท 1 ทออกตามความใน พระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ทระบ “ขอยกเวน” การคมครองลกจางทำางานบาน ซงไมมการกำาหนดอตราคาแรงขนตำา ไมมการกำาหนดวนหยดประจำาสปดาห ไมมการระบชวโมงการทำางาน ในแตละวนหรอตอสปดาห ไมมการกำาหนดอายขนตำาของแรงงาน และแนนอน ไมมการกลาวถงสวสดการขนพนฐานทแรงงานพงไดรบ เชน คารกษาพยาบาล อาหาร และทพกอาศย ขอยกเวนเหลานคอ ทมาของขอเรยกรองทองคกรภาคสงคมทงในและจากตางประเทศ รบอาสาเขามารณรงคแทนแรงงานหญงทวโลก

อยางไรกด สภาพของแรงงานรบใชในตางประเทศกมรองรอย ของความเหลอมลำาไมตางกนมากนก จากการสำารวจขององคการ แรงงานระหวางประเทศ พบวามเพยง 19 ประเทศ จากทสำารวจ ทงหมด 65 ประเทศ ทมกฎหมายคมครองแรงงานคนรบใชในบาน เชน ฟลปปนส อนโดนเซย ฮองกง อนเดย และเนปาล12 รฐของประเทศ

12 ดรายละเอยดใน http://www.ilo.org.

เหลานจะกำาหนดเงอนไขหรอกฎเกณฑการคมครองแรงงานท แตกตางกนไป ดงเชน หากกลาวถงชวโมงการทำางาน บางประเทศ จะกำาหนดจำานวนชวโมงการทำางานสงสดเปนรายวน เชน คอสตารกา บางระบเปนรายสปดาห อาท ฝรงเศส สเปน และโปรตเกส บางประเทศ อยางเชน ฟลปปนส เมกซโก เปร เวเนซเอลา และ แคนาดา แมจะไมระบชวโมงการทำางาน แตกลบใหความสำาคญกบ ชวโมงพกผอนแทน ซงโดยเฉลยตกราว 10 ชวโมงตอวน13

หากยอนกลบไปทบทวนหลกการในกฎหมายแหงรฐทพดถง แรงงานภายในประเทศไทยอกครง จะพบวามการระบขอความไว ชดเจนเกยวกบบทบาทหนาทของรฐตอแรงงาน กลาวคอ การออก มาตรการใดๆ ทงทางกฎหมายและการปฏบตนน จะตองเปนไปเพอ ใหการคมครองแรงงานและใหความเปนธรรมแกทกฝาย ไมวาจะ เปนนายจางหรอลกจาง นนหมายความวา รฐมไดมหนาทเพยงสราง สนตสขใน “วงการธรกจอตสาหกรรม” เทานน แตจำาตองคำานงถง สภาพ “ความเปนอยของแรงงาน” ไมนอยไปกวากนดวย14

ทวา ทผานมา รฐมไดปฏบตตามหนาทดงกลาว คงแตเพยง การสนบสนนภาคผประกอบการธรกจเปนหลก โลกทนนยมสมยใหม มงใหความสำาคญกบนายทนเหลาน ดวยเขาใจวาเปนผสราง “ความ มงคง” ใหแกประเทศชาต สะสมมลคาทางเศรษฐกจใหแกสงคม

13 ดเงอนไขวนหยดพกผอนประจำาสปดาหและการกำาหนดโอกาสเพอพฒนาทกษะแรงงาน เพมเตมใน http://www.iamchild.org.14 เนนเปนของผเขยน และดความเหนทตางออกไปใน สภชย. (2527): น. 123.


โดยรวม ไมใชแรงงานหรอสาวใชชาตใด บรรดาขบวนแถวของแรงงาน สาวใช ไมวาจะเปนคนไทยและไมใชไทย จงถกผลกไสไปอยชายขอบสด หรออาจนอกกรอบของนยามคำาวา “แรงงาน”

สำาหรบประเทศไทย กจกรรมการซอขายแรงงานสาวใชขามชาต เกดขนอยางเปนทางการนบตงแตป พ.ศ. 2539 เปนตนมา ดงท กลาวไปแลว สาวใชชาวไทยทหายไปในตลาดแรงงานนน ไดรบการ ทดแทนดวยแรงงานขามชาตทถกกฎหมายกวา 82,000 ราย ทสำาคญ การสงออกและนำาเขาสนคาแรงงานดงกลาว รฐไทยมอาจปฏเสธ ไดเลยวาแรงงานสาวใชไรมลคาเชงเศรษฐกจ15 อยางนอยทสด กระบวนการถายเทสนคาแรงงานขางตนไดกอใหเกดการสะสมทน จากมลคาสวนเกนทคณนายไทยไดรบจากอตราคาจางทตำาลงของ สนคาสาวใชขามชาต ขณะทสาวใชเหลานนกไดรบคาจางมากกวา ทตนไดรบหากทำางานในประเทศของตน เชนเดยวกบปรากฏการณ ทเกดขนกบสาวใชไทยในตางแดน16

สงคมทนนยมอตสาหกรรมทวโลกมแนวโนมการจางแรงงาน ลกษณะนเพมมากขน แรงงานมนษยมความหมายใกลเคยงหรอ เทากบมลคาของสนคายงขน แมโลกจะมความตองการแรงงานท

15 ป พ.ศ. 2550 ทางศนยวจยกสกรไทย เผยจำานวนผหญงไทยทไปประกอบอาชพสาวใช ทงในและตางประเทศสงถง 400,000 ราย. เพมขนจากป พ.ศ. 2539 หลายเทาตว ศนยวจย แหลงเดมยงชดวยวา รายไดของพวกเธอสามารถสรางเมดเงนเขาประเทศไดมากถง 2.6 - 2.7 หมนลานบาท.16 ขอมลจากศนยวจยกสกรไทยป พ.ศ. 2550 ยงระบดวยวา อตราคาจางของสาวใชชาวไทย ในไตหวน ประมาณเดอนละ 18,000 - 19,000 บาท ซงมากกวาคาจางของสาวใชชาวไทใหญ ในจงหวดเชยงใหมถงกวา 10 เทา (คาตอบแทนสาวใชไทใหญเทากบ 1,500 - 2,000 บาท ตอเดอนเทานน).

ถนดเฉพาะดานอยางเดนชด แตโลกในบานกไมอาจขาดพวกเธอได สาวใชอยางพวกเธอจงไมไร(มล) คา พวกเธอคอผสรางรายได เขาประเทศไมตางจากสนคาสงออก

เมอสาวใชไทยออกนอกประเทศเพอขายแรงงานในอตรา คาจางทมากกวาทไดรบในประเทศ แรงงานขามชาตทงหลายกม จดมงหมายไมตางกน สาวใชไทยเขาไปหารายไดในประเทศทให คาครองชพทสงกวา โดยเฉพาะไตหวน ฮองกง และสงคโปร สาวใช จากประเทศทนนยมลาหลง อาท สาวชาวพมา ลาว และไทใหญ ในพมา จงมโอกาสเขามาแทนทดวยคาจางแรงงานทตำากวาหรอ เทากบระดบคาจางทสาวใชชาวไทยเคยไดรบ ยงหากพจารณาปญหา การวางงานและความยงยากภายในบานเมองของแรงงานขามชาต เหลานน การเสยงมาหางานทำาในประเทศไทยของพวกเขาคอหนง ในทางเลอกทดทสด แมบางครงอาจตองแอบลกลอบเขาเมองกนบวา คมคา ดวยความหวงของการมชวตอยทดขนกวาสภาพชวตในแผนดน ของตน

ขบวนการเคลอนไหวเพอความเปนธรรมของสาวใช

ขณะทสาวใชไทยไดรบคาจางเพมขนจากนายจางชาวฮองกง คณนายชาวไทยกไดรบประโยชนจากคาตอบแทนแรงงานสาวใช ขามชาตทลดตำาลง ทงยงไมตองแบกรบรายจายสำาหรบสวสดการ ใดๆ ใหแกสาวใชตางเชอชาตและภาษา แบบแผนชวตในบานระหวาง นายจางกบลกจางเชนนเกดขนกบ “คณนาย” ชาวฮองกงเชนกน ทนน


คณนายไดรบประโยชนจากการจางสาวใชชาวฟลปปนส17 และ อนโดนเซย ขณะทพวกเธอกลบตองแลกรายไดดวยรายจายของชวต มากมาย ทงเวลาในชวต โอกาสในการแตงงานและมครอบครว เหมอนใครๆ รวมทงความสมพนธทจำาตองเหนหางจาก “บาน” หรอสมาชกในชมชนและครอบครว18 แรงงานสาวใชชาวฟลปปนส ในฮองกงเหลานหาทางออกจากความเครยดสะสมใหแกตวเองดวย การไปโบสถทกวนอาทตย แลวรฐบาลทองถนควรทำาอยางไร กรณ ของประเทศไทย หนงในการเรยกรองขององคกรภาคสงคมคอ การ รณรงคสรางคานยมใหปฏบตตอสาวใชเสมอน “เพอนในบาน”19 ซง ดผวเผนอาจเขาใจในระดบเพยงหลกมนษยธรรม แตสำาหรบมมมอง ของเศรษฐศาสตรการเมองแลว นคอการตอกยำาความเหลอมลำา ผลตซำาโครงสรางความสมพนธทางชนชนทไมเทาเทยมใหแนนหนา ยงขนอกในนามของผพทกษสทธมนษยชน

อนทจรง เมอรฐเพกเฉยตอการออกกฎหมายคมครองแรงงาน สาวใชดงทกลาวไปแลวขางตน ขบวนการเรยกรองสทธและสวสดการ แรงงานขนพนฐานระหวางประเทศจงเปนปฏกรยาทหลกเลยงไมได โดยเฉพาะจากแรงผลกดนของเครอขายองคกรพฒนาเอกชนท ทำางานดานแรงงานและสทธสตรสากล เชน กจกรรมการเคลอนไหว

17 Constable, Nicole. (1997). Maid to Order in Hong Kong: Stories of Filipina Workers. Ithaca: Cornell University Press.18 แรงงานอพยพบางรายอาจเปนทงสาวใช ภรรยา และมารดา ในเวลาเดยวกน เชน กรณของ สาวใชไทยในเยอรมน ในญปน และสาวใชชาวฟลปปนสในสเปน และอตาล (โปรดด รายละเอยดเพมเตมใน Piper. (2003).19 “เสนอรฐยกระดบแจวเปนเพอนในบาน”. ผจดการรายวน 23 ม.ค. 2548.

ของกลมเรยกรองสทธสตรขามชาต20 ซงหยบยกปญหาแรงงาน สาวใชเปนวาระสำาคญตงแตทศวรรษท 1990 ชวงเดยวกบการ ขบเคลอนประชาสงคมโลก ดงเชน การเดนขบวนประทวงเพอเรยกรอง สทธ สวสดการ และความเปนธรรมของสาวใชตางดาวชาวฟลปปนส ในฮองกงผานสหภาพของตนทเรยกวา ยนฟล21

อนง ตองยอมรบกอนวาอาชพสาวใชถอเปนงานในภาคบรการ ประเภทหนง ขอเทจจรงนคงไมมใครปฏเสธ เพราะฉะนน รฐไหนๆ กจำาเปนตองใหความสำาคญกบแรงงานภาคบรการนไมตางจาก แรงงานภาคอตสาหกรรมอนๆ กลาวเฉพาะในประเทศไทย หนงใน ขอเสนอจากกระแสตานคอการรณรงคใหนายจางปฏบตตอพวกเธอ เสมอน “สมาชกหรอเพอนในบาน” กลมทขบเคลอนขอเสนอนนำาโดย มลนธเพอแรงงานหญง22 องคกรระหวางประเทศในเมองไทย ทปกหลกทำางานดานแรงงานหญงโดยเฉพาะ ซงมลนธนไดรบการ สนบสนนเงนทนจากองคกรออกซแฟม23

20 กลมนจงใจใชคำาวา “Transnational” แทน “International” ดวยเหตผลวาคำาหลงนน สอนยยะวาเปนผลมาจากคำาสงของรฐ และยงไดใหคำานยามของ “Transnational Activism” ไววา หมายถง “กจกรรมทจดขนเปนประจำาขามพรมแดน ซงของเกยวกบฝายทไมใชรฐ เปนอยางนอย” (regular activity crossing national borders that involves at least one nonstate actor). โปรดดรายละเอยดเพมเตมใน Lyons. (2004): p. 2.21 ด Constable. (1997): p. xii. Homenet SEA Vol.5 No.1, Dec 2007 pp. 11 - 12. และดภาพประกอบใน Asian Women Workers, Vol. 25 - 26, Oct 2006 - Jan 2007.22 ออกมานำาการเคลอนไหวภาคสงคม โดยเดนขบวนรณรงคและตงเวทกลางปราศรย อยางสงบบรเวณยานสยามสแควร ถนนพระราม 1 ของขบวนการสาวใชเมอวนท 26 ส.ค. 2551 โดยมชองาน “รวมพลงคนทำางานบานระดบนานาชาต” ซงถอเปนผลงานอกครงของมลนธ เพอแรงงานหญง โดยรวมมอกบมลนธเพอการพฒนาเดก (มพด.) และดรายละเอยดเพมเตม ใน http://www.cawinfo.org.23 http://www.oxfam.org และจากบทสมภาษณ Lucia Victor Jayaseelan, Coordinator, Committee for Asian Women (CAW) เมอวนท 27 ส.ค. 2551.


ขอเสนอเบองตนของมลนธเพอแรงงานหญง คอการเรยกรอง ใหรฐออกกฎกระทรวงคมครองลกจางทำางานบาน ไดแก ประการแรก การระบอตราคาตอบแทนหรอคาจางขนตำาทเปนธรรม ตามพระราช บญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ประการทสอง การคมครองสทธ เดกททำางานบาน เชน หามจางแรงงานเดกอายตำากวา 15 ป และ ตองไมใชแรงงานเกนวนละ 8 ชวโมง รวมทงใหกำาหนดมาตรฐาน ขนตำาในการดแลลกจางเดก ตามพระราชบญญตคมครองเดก พ.ศ. 2546 ประการทสาม เนนการสงเสรมและเปดโอกาสใหลกจาง ไดพฒนาทกษะ เชน การเปดโอกาสไดอบรมหรอศกษาตอ ทงทเปน ทางการและไมเปนทางการ โดยนบเวลาการอบรมเปนสวนหนง ของชวโมงการทำางานของลกจาง สวนประการทส เปนเรองการให ความปลอดภย อนามย และสวสดการแกลกจาง เชน การกำาหนด วนหยดประจำาสปดาหใหชดเจน สปดาหละ 1 วน และใหนายจาง จดสรรความจำาเปนขนพนฐานใหแกลกจางทำางานบานอยางเหมาะสม กบฐานานรปของผวาจาง ทงสถานทพก อาหาร สทธในการรกษา พยาบาลจากประกนสงคม ประการสดทายคอ การกำาหนดแนวทาง การใหความคมครองแรงงานดวยการขนทะเบยนลกจางทำางานบาน ณ สำานกงานสวสดการและคมครองแรงงานในแตละพนท รวมทง การลงมอปฏบตอยางจรงจงตามแนวทางทวางแผนไว แตทสำาคญ ทสดคอ ขอเสนอใหยกระดบสาวใชเปนสมาชกในบาน

แมขอเสนอจะใหเหตผลดานมนษยธรรมนำาทางระบบระเบยบ การจางแรงงาน แทนทจะเปนความสมพนธระหวางลกจางและ

นายจาง กเปลยนเปนความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว เดยวกน ปราศจากความแตกตางทางชนชนและศกดศรแหงความ เปนมนษย แตขอเสนอเชนนจะเปนไปไดเพยงใดในเมอโครงสราง ความสมพนธในบานยงคงเปนแนวดง ทม “คณนาย” และ “สาวใช” ม “ผปกครอง” และ “ผถกปกครอง” ใตหลงคาเดยวกน มโนทศน ความเทาเทยมกนดานสทธและเสรภาพทเสนอจงนาจะเปนเพยง เรองเกนจรง ตราบใดทยงมนายเปนผจดการคอยสงการและม คนรบใชคอยรบคำาสง แรงงานสาวใชจะไดรบสทธการปกปอง คมครองแรงงานจากรฐกตอเมอโครงสรางความสมพนธภายในบาน เปนลกษณะแนวราบเทานน ซงไมอาจเปนไปไดเลยในขณะน

ชนชนในบาน: คณนาย/รฐ - ลกจาง

สาวใชทงหลาย ทกวนน ยงคงทำางานตลอด 24 ชวโมง โดย ไมมวนหยดพกผอนประจำาสปดาห ซงในทางทฤษฎแลว เธอไดสทธ เพยงลาหยด 6 วนตอป ดงทกลาวแลวขางตน ถงทสด “งานบาน” ของสาวใชกยงถกมองวาไมมมลคาเชงเศรษฐกจ ซงสงคมไดมอบ หนาทนใหแกเพศหญง ไมวาจะเปนงานทำาความสะอาดบาน การ ตระตรยมอาหารสำาหรบสมาชกในครอบครว รวมทงการเลยงดเดก ในบางครวเรอน และการดแลสตวเลยงบางกรณ

ครอบครวชนชนกลางในเมอง สวนใหญจะถายโอนงานบาน เหลานใหแกสาวใชอกทอดหนง สงผลให “คณนาย” มเวลาสำาหรบ การงานนอกบานเชนเดยวกบผชาย รวมทง “เวลาวาง” สำาหรบการ


พกผอน การออกกำาลงกาย และการทองเทยว ตลอดจนเตมเตม วถชวต หรอคณสมบตทางชนชนของตน ดวยเหตน บางครงเราจง เรยกชนชนกลางอกชอหนงวา “ชนชนทมเวลาวาง”24

บานในโลกของสาวใชจงกลายเปนสถานททำางาน ทตอง รกษาวนยการทำางาน มารยาทหรอแบบแผนของพฤตกรรมตนเอง25 ตรงขามกบโลกของนายจางทมองบานเปนดงสวรรควมาน ทบนดาล ทงความรสกปลอดภยและเตมไปดวยความสงบสข หรออาจเปน ทพกใจนอกเวลาทำางานซงใหความรสกแหงอสรภาพ ไรกรอบ ปราศจากกฎเกณฑ เปนททตนรสกเปนเจาของชวตของตนเอง อยางแทจรง สามารถใชชวตไดตามอำาเภอใจ บานในความหมายน จงเปนเสมอนพนทททำาหนาทผลตซำาบทบาทของชนชนทางสงคม ประเภทหนง ระหวางสาวใช-ชนชนแรงงาน กบนายจาง-ชนชนกลาง หรอระหวาง “คณนาย” กบ “นางแจว”

ความสมพนธทางชนชนและการแบงงานกนทำาภายในบาน ดงทกลาวมา อาจเรยกในภาษาของมารกซสมวาเปนการแบงงานกน ทำาในบาน ซงเปรยบบานเปนดงสงคมในมตเชงโครงสรางทสมาชก ในบาน/สงคมตางถกกำาหนดบทบาทหนาทและรปแบบความสมพนธ ระหวางกน งานบานจงเปนวถการผลตประเภทหนงทมสาวใช

24 Gregson, Nicky and Michelle Lowe. (1994). Servicing the Middle Classes: Class, Gender, and Waged Domestic Labour in Contemporary Britain. London: Routledge. pp. 69 - 75. 25 Constable, Nicole. (1997). Maid to Order in Hong Kong: Stories of Filipina Workers. Ithaca: Cornell University Press. Chapter 6.

เปนแรงงานอสระ ผขายแรงงานและเวลาของตนใหแกนายจางเพอ แลกเปลยนกบคาจางหรอคาตอบแทน

การงานของพวกเธอทอาจดเหมอนไมมมลคาเชงเศรษฐกจ แททจรง กลบจดเปน “งาน” ประเภทหนงทสมควรไดรบการคำานวณ คาแรงอยางเสมอภาคกบแรงงานทวไป ถาพวกเธอไมรบทอดงาน เตรยมอาหาร ทำาความสะอาดบาน รวมทงดแลเดกและสตวเลยง มาจากการถายโอนของนายจางแลว นายจางยอมไมอาจมเวลาเพอ การทำางานนอกบานหรอทำางานทสรางมลคาเชงเศรษฐกจอยางอน เพราะฉะนน พวกเธอจงจดเปน “ผใชแรงงาน” ททำางานบาน ในเคหะสถานของนายจาง

ความสมพนธทางการผลตในแงนจงหมายถงความสมพนธ ทางชนชนระหวางสาวใชกบเจาของบาน โลกในเคหะสถานของ คณนาย สำาหรบพวกเธอแลวจงเปนเพยงสถานททำางาน ไมใชบาน ของเธอ เปนพนทสาธารณะ ไมใชพนทสวนตวเหมอนทคณนายนกคด

พนทสาธารณะทพอจะอำานวยความเปนสวนตวใหแกสาวใช อยางพวกเธอไดบาง จงเหลอเพยงชวงเวลาในหองสขา หองนอน และชวงเวลาอนมคาขณะทไดพดคยกบใครสกคนทางโทรศพท พนท และชวงเวลาสวนตวททงนายจางและรฐไมอาจเขามาสอดรสอดเหน ไดอยางถกตองชอบธรรม

การสรางพนทสวนตวเชนนอาจเปนยทธวธของสาวใชในการ ทดทานกบอำานาจของคณนายและรฐ โดยไมจำาเปนตองมการ เผชญหนา หรอแสดงออกดวยการเดนขบวนเรยกรองบนทองถนน


ลำาพงการอาศยพนทในหองนำา หองนอน และการโทรศพท หรอ แมแตการเงยบเฉยกเพยงพอตอการขดขนกบสถาบนเชงอำานาจ ดงทกลาวมา26

ขอเสนอบางประการ

แรงงานขามชาตสตรททำางานรบใชในครวเรอน ควรไดรบ การปฏบตเชนเดยวกบแรงงานปรกต เนองจากงานบรการทพวกเธอ ประกอบเปนอาชพนน ไดกอใหเกดมลคาทางเศรษฐกจอยางไมตอง สงสย หากขาดแรงงานอยางพวกเธอ ผหญงสมยใหมในเมอง ยอมไมอาจทำางานนอกบานไดอยางสขสบายและราบรน นนคอ “งานบาน” ทแมในอดต เคยถกมองวาเปนงานของเพศหญงท ปราศจากมลคาทางเศรษฐกจใดๆ สมควรไดรบการยกระดบใหเปน “งานของสงคม” ชนดหนงทตองใชทกษะความชำานาญหรอฝมอ ในการทำางาน อาจไมตางกบงานชนดอนๆ และยงสงคมไทย ขาดแคลนแรงงานอาชพน โดยมความตองการสาวใชในครวเรอนเปน อนดบรองจากอาชพเกษตร การประมง และอตสาหกรรมกอสราง รฐยงควรดแลรกษา ใหความคมครองสทธของแรงงานกลมนอยาง เสมอภาคกบแรงงานกลมอน ไมวาจะเปนคาจาง ชวโมงการทำางาน และการพกผอน รวมทงขอบเขตของภารกจในแตละวน

26 อาจพจารณาเปรยบเทยบกรณการดอแพงของสาวใชในทนกบเรองราวของภรรยาชาวเปร ในครสตศตวรรษท 19 ทดนรนเพอหาทางออกจากความอดอดขดแยงในครอบครวชาวครสต ทยกฝายชายเปนใหญใน Hunefeldt. (2000).

แมกฎหมายหลายฉบบทเกยวของกบแรงงานขามชาต เฉพาะ อยางยงพระราชบญญตการทำางานของคนตางดาว พ.ศ. 2551 ซงมผลบงคบใชตงแตวนท 23 กมภาพนธ 2551 เปนตนมา จะ อนโลมใหแรงงานเหลานสามารถประกอบอาชพคนรบใชในบานได รวมทงกำาหนดใหมการจดตงกองทนเพอการสงแรงงานออก นอกประเทศไทย แตจากขอเทจจรง ใชวางานประเภททอนญาตน จะเปนทปรารถนาของพลเมองไทยมากนก

อยางไรกด ดงทมการเสนอไวบางแลว27 วารฐบาลไทยควร เปดโอกาสใหแรงงานกลมนไดทำางานกงฝมอไดบาง โดยมการ ฝกอบรมเพอพฒนาทกษะบางอาชพทขาดแคลน ดงเชนในระบบ บรการสาธารณสขและลาม รวมทงใหความเคารพในฐานะเพอนมนษย ทมศกดศรและความตองการขนพนฐานในชวต ตลอดจนการยอมรบ ในตวตนไมนอยไปกวาประชาชนไทย

บทสงทาย

แรงงานสาวใชขามชาตเปนตวอยางหนงของแรงงานจำานวน 38.5 ลานคน ตามสถตของสำานกแรงงานสมพนธ กรมสวสดการ และคมครองแรงงาน พ.ศ. 2553 โดยเปนลกจางถง 16.42 ลานคน และเปนเกษตรกร 13.54 ลานคน เรองเลาทปรากฏในบทความน

26 กฤตยา อาชวนจกล และกลภา วจนสาระ. รายงานการวจย การจางแรงงานขามชาต ตาม พ.ร.บ.การทำางานของคนตางดาว พ.ศ. 2551 กบการจดทำาบญชรายชออาชพสำาหรบ คนตางชาต. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. (2552): น. ix.


คงพอจะทำาใหเราเหนภาพชวตของแรงงานคนอนๆ ไดชดเจนมากขนบทความนมงสะทอนประเดนสถานการณความไมเปนธรรม

ผานมต 5 ดาน คอ (หนง) มตของสทธประโยชน เนองจากการ เปนแรงงานภาคบรการ ซงมลกษณะการจางงานทหลากหลาย เปนตนวา จางผานนายจางโดยตรง จางผานบรษทจดหางาน จาง แบบเชาไป-เยนกลบ การตดตามการคมครองสทธจงมอปสรรค อยมาก (สอง) มตของความเปนผหญง ซงตองการมมมองความ ละเอยดออนทางเพศเขามากำากบเพมเตมในบางกรณ เชน การ ตงครรภ การลาคลอด ฯลฯ (สาม) มตความเปนคนตางดาว ทเผย ใหเหนอคตระหวางเชอชาต และความลกลนในการคมครองสทธของ แรงงานแมเปนคนตางดาว (ส) มตของงานทมคณคา งานบานท ไมไดรบการยอมรบวาเปนงานทมมลคาทางเศรษฐกจ รวมถงการ เปนงานทมคณคาในความรบรของคนทวไป (หา) มตของการสราง อำานาจตอรองผานกลไกการรวมตว คนทำางานบานถอวามอปสรรค มากกวาอาชพอนในการรวมตวกนเพอสรางอำานาจตอรองกบรฐหรอ นายจาง

จะวาไปแลว แรงงานประเภทอนกกำาลงประสบกบปญหาใน มตทง 5 ดานแทบไมตางกน แตการเปนสาวใชขามชาต ดเหมอน จะเปนอาชพทรวมเอาลกษณะของความเปราะบางทงหมดเอาไว ดงนน หากหาแนวทางในการยกระดบคณภาพชวตแรงงานทเปน กลมเปราะบางมากทสดนไวได กเชอไดวานาจะชวยยกระดบคณภาพ ชวตแรงงานประเภทอนไปดวยไดเชนกน

ในขณะทกระแสการขบเคลอนปจจบนมงไปทเรองคาจาง เปนธรรมและการปรบเปลยนโครงสรางอำานาจระหวางนายจาง- ลกจาง คำาถามทอยากเชอเชญใหลองขบคดกนเลน-เลนอาจจะ เปนวา คาจางเปนธรรมของคนทำางานบานควรจะมหนาตาอยางไร? และลกษณะการรวมตวกนของคนทำางานบานเพอปกปองสทธ ประโยชนของตนเองควรจะเปนไปอยางไร? หวงวาคำาตอบทดคงเรม ปรากฏตวขนในกระบวนการสนทนาสาธารณะในไมชานบจากน


เศรษฐกจทเนนการเตบโต ไมนาไปสความเปนธรรมอนญญา มลเพญ

ความไมเปนธรรมและความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ ในทาง เศรษฐศาสตรถอเปนตวบงชความลมเหลวในการดำาเนนนโยบาย เศรษฐกจและแนวทางการพฒนาประเทศ ทงยงเปนชนวนสำาคญของ ความขดแยงในสงคม

ภาครฐโดยเฉพาะรฐบาลซงถออำานาจและใชอำานาจรฐแทน ประชาชน มหนาทและความรบผดชอบในการวางกรอบ กฎเกณฑ กฎหมาย นโยบาย และแนวทางการพฒนาเพอลดความไมเปนธรรม และความเหลอมลำา เพราะเครองชความสำาเรจของการพฒนาแทจรง แลว หาใชอยทอตราการเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยว แต อยทการลดความเหลอมลำาของประชาชน ทงดานรายได ทรพยสน การศกษา ยกระดบคณภาพชวต การมสขภาวะทด ความอยดกนด อยางถวนหนา

สำาหรบประเทศไทยเอง ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจสงคม เปนสงทมอย และเปนชนวนของความขดแยงไดในบรบทตางๆ ตงแต กรณเลกนอยเรองความขดแยงระหวางนายจางลกจางไปจนถง


การเมองระดบประเทศ1 โครงสรางเศรษฐกจการเมองไทยทไมเปนธรรม กอใหเกดธรกจผกขาดตดตอนหรอกงผกขาดหลายประเภท เออตอ การสะสมความมงคงสวนตวจนสามารถผลตมหาเศรษฐระดบ หมนลานหลายคนในประเทศไทยตลอดชวงเวลา 20 ปทผานมา ดงขอเทจจรงทเหนประจกษชดในธรกจ โทรคมนาคม อตสาหกรรม เกษตร สอสารมวลชน พลงงาน เปนตน

แมวาบทความนจะมงนำาเสนอประเดนความเหลอมลำา ทางเศรษฐกจเปนหลก แตกปฏเสธไมไดวาภายใตสงแวดลอม ทางเศรษฐกจทเปลยนแปลงไปตามแนวทางการพฒนาประเทศ ยงมความเหลอมลำาหรอความไมเปนธรรมทเกดขนและดำาเนนอย ในหลายมต ซงนำาไปสความขดแยงภายในสงคมปจจบน

สถานการณความเหลอมลำาทางเศรษฐกจของไทย

แมความไมเปนธรรมในสงคมจะกอเกดจากองคประกอบ ของสงคมในหลายมต แตทกครงทตองกลาวถงความไมเทาเทยม ความไมเปนธรรมหรอความเหลอมลำาทางเศรษฐกจดเหมอนจะเปน สวนทถกกลาวถงเปนกรณแรกๆ เพราะเปนความเหลอมลำาในมตท จบตองและเขาใจไดงายทสด

1 รวมถงลาสดทความเหลอมลำาทางเศรษฐกจถกฉวยใชเปนประเดนเคลอนไหวทางการเมอง กบประชาชน ผานวาทกรรม ไพร -อำามาตย อยางมพลง เพราะความสอดรบลงตวกบ พนเพปญหาดงเดม คอความไมเปนธรรมในสงคมอนเนองจากความไมเปนประชาธปไตย ทางเศรษฐกจ

โดยในหวขอความเหลอมลำาทางเศรษฐกจน จะเกยวเนองถง ประเดนการกระจายรายได ความยากจน ตลอดจนความเหลอมลำา ในการถอครองทรพยสนของประชาชนในประเทศ ซงโดยรวมพบวา สภาพการณในปจจบน ประเทศไทยยงคงมปญหาในทกสวน

ภายใตสถานการณทตลาดแรงงานตงตว กลาวคออตราการ วางงานเพยงรอยละ 0.42 เชนปจจบน แตกลบมแรงงานทวประเทศ อกจำานวนมากทไดรบคาจางในอตราทตำากวาระดบคาจางขนตำา แสดงใหเหนวากลไกตลาดไมไดชวยดงใหคาจางแรงงานสงขนตาม ทควรจะเปน

ศ. ดร. ปราณ ทนกร คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดนำาเสนอขอมลในเวทนำาเสนอวจารณนโยบายรฐบาล ภายใต โครงการจบตานโยบายรฐบาลปท 2 ระบใหเหนถงความไมเปนธรรม ในระบบจางแรงงาน ทนอกจากจะพบวาอตราการขยายตวของคาจาง ทแทจรงในปจจบนยงอยในระดบทตำากวาชวงกอนเกดวกฤตเศรษฐกจ ป พ.ศ. 2540 นนคอ คาจางทปรบตวขนในระยะทผานมานเพยงพอ เพยงการเลยงชพทสอดคลองกบภาวะคาครองชพทสงขนตามอตรา เงนเฟอ แตไมเพยงพอตอการยกระดบคณภาพชวตใหสงขน

2 ขอมลการวางงาน ณ สนป พ.ศ. 2554. สำานกงานสถตแหงชาต.


นอกจากน ยงมขอมลทแสดงใหเหนวายงมแรงงานอกจำานวนมากทไดรบคาจางตำากวาคาจางขนตำาตามกฎหมาย (ดตาราง: จำานวนแรงงานทไดรบคาจางตอวนตำากวาคาจางขนตำาเฉลยในแตละพนท) และทางหนวยงานราชการเองไมมความเขมงวดทจะลงโทษกบนายจางทเพกเฉย ไมปฏบตตามกฎหมาย

แรงงาน: ปญหาพพาท เกยวกบรายไดและสวสดการ

การเลกจางพนกงาน 3 คนของบรษทยม เรสเทอรองตส อนเตอรเนชนแนล (ประเทศไทย) จำากด ปรากฏเปนขาวบน หนาหนงสอพมพครงแรกเมอวนท 10 พฤษภาคม พ.ศ. 25543 เมอพนกงานทง 3 คน ในเครอเคเอฟซ บรษทยม เรสเทอรองตส อนเตอรเนชนแนล (ประเทศไทย) จำากด ไดเขารองเรยนตอ คณะกรรมการแรงงานสมพนธ (ครส.) โดยระบวานายจาง ไดเลกจางอยางไมเปน

ฝายพนกงานทถกเลกจาง4 เชอวาการเลกจางมสาเหต มาจากการทพนกงานทง 3 คนเปนผนำาสหภาพแรงงานอาหาร และบรการประเทศไทย ซงเปนตวแทนในการลารายชอเรยกรอง สวสดการใหพนกงาน5 เพราะขอความทสงไปยงคอมพวเตอร ของพนกงานอก 260 คนนน เปนเพยงขอเรยกรองสวสดการ ใหกบพนกงาน และอยากใหนายจางยอมรบขอเรยกรองของ สหภาพแรงงานตามกฎหมาย

3 หนงสอพมพมตชนรายวน หวขอขาว “รอง “เคเอฟซ” เลกจางไมเปนธรรม”. 10 พ.ค. 2554 น. 5.4 สรปจากขาว หนงสอพมพมตชนรายวน หวขอขาว “รอง “เคเอฟซ” เลกจางไมเปนธรรม”. 10 พ.ค. 2554 หนา 5, หนงสอพมพผจดการรายวน หวขอขาว “เคเอฟซเชอด 3 ผจก.เขต เพมสวสดการหวนลาม”. 11 พ.ค. 2554, หนงสอพมพพมพไทย หวขอขาว “คสรท.บกรอง กรมสวสดการฯ ชวย 3 พนกงาน KFC ถกเลกจาง”. 15 ม.ย. 2554 น.11 และหนงสอพมพ กรงเทพธรกจ หวขอขาว “3 ลกจางเคเอฟซยน ครส. ไกลเกลยบรษทเลกจาง”. 7 ก.ค. 2554 น.12. 5 “ชวยพนกงานเคเอฟซถกเลกจาง”. thaipbs. Mon, 13/06/2011.


มลนท พนท6 กรรมการผจดการ บรษท ยม เรสเทอรองตส อนเตอรเนชนแนล (ประเทศไทย) จำากด ชแจงวา ในแงของ การเรยกรองของการเปลยนสภาพการจางทง 10 ขอ ทอดต พนกงาน 3 คนตองการนน ทางบรษทพรอมยอมรบไวเพอ พจารณา และการทตองถกใหออกจากงานและพนจากสภาพ การเปนพนกงานนน เนองจากทง 3 คน ไดละเมดตอกฎระเบยบ ของบรษทในเรองของการใชอเมลบรษทสงขอมลไปยงพนกงาน ในระดบตำาแหนงตำากวา ทำาใหเกดความเขาใจผดพลาด จงตอง ใหออก7

หลงถกเลกจาง การเรยกรองความเปนธรรมของ พนกงานทง 3 คน ไดดำาเนนอยางตอเนองหลายเดอน ทงยน ขอเจรจาและเขารองเรยนตอกรมสวสดการและคมครอง แรงงาน รวมทงยนหนงสอตอ ครส. เพอใหเขาชวยไกลเกลย ขอพพาทระหวาง 2 ฝาย เมอ ครส. มมตวาการกระทำาการ เลกจางของนายจางขดตอพระราชบญญตแรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 มาตรา 121 เปนการกระทำาไมเปนธรรม ใหนายจาง รบพนกงานทง 3 คน กลบเขาทำางานหลงจากไดรบคำาสงน8 อยางไรกด บรษทฯ กำาลงพจารณานำาประเดนดงกลาวให ศาลแรงงานตดสนชขาด

กรณการเลกจางพนกงาน 3 คน ของบรษทยม เรสเทอ- รองตส อนเตอรเนชนแนล (ประเทศไทย) จำากด ผดำาเนนกจการ รานไกทอดเคเอฟซ และพซซาฮท ในชวงกลางป พ.ศ. 2554 น เปนเพยงหนงในหลาย กรณทชใหเหนถงขอพพาทเกยวกบ รายไดและสวสดการ ทมกเปนความขดแยงระหวางนายจาง กบลกจางตลอด 5 ทศวรรษของการพฒนาเศรษฐกจไทย ภายใตระบบทนนยม

เมอพจารณาถงความไมเปนธรรมและความเหลอมลำาทาง เศรษฐกจในระดบโครงสราง จะเหนวา การพฒนาเศรษฐกจไทย ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1-10 ชวง ระหวางป พ.ศ. 2504-2554 ตลอด 50 ปทผานมา ประเทศไทย ไดใหความสำาคญกบการเตบโตของผลตภณฑมวลรวมภายใน ประเทศ โดยการมงสประเทศผผลตดานอตสาหกรรม เปดประเทศ สการคาระหวางประเทศเพมขนอยางตอเนอง เพราะเชอวา การผลกดน

6 หนงสอพมพผจดการรายวน หวขอขาว “เคเอฟซเชอด 3 ผจก.เขต เพมสวสดการหวนลาม”. 11 พ.ค. 2554 7 หนงสอพมพผจดการรายวน หวขอขาว “เคเอฟซเชอด 3 ผจก.เขต เพมสวสดการหวนลาม”. 11 พ.ค. 2554 8 หนงสอพมพออนไลนวอยซเลเบอร. “เคเอฟซเชอด 3 ผจก.เขต เพมสวสดการหวนลาม”. 30 ก.ย. 2554. http://voicelabour.org.


ใหเศรษฐกจเตบโต ผลตผลแหงความมงคงจะตกไปยงประชาชน ในวงกวาง และยกระดบคณภาพชวตของคนในชาตใหดขน

การเตบโตทางเศรษฐกจและปญหาการกระจายรายได

โดยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 ชวงระหวางป พ.ศ. 2530 - 25349 ถอเปนชวงทเศรษฐกจของ ประเทศไทยมการปรบโครงสรางครงใหญทสด โดยในชวงเวลานน พบวา สดสวนการคาระหวางประเทศคดเปนรอยละ 80 ของผลตภณฑ มวลรวมในประเทศ การขยายตวทางเศรษฐกจอยในระดบสงท รอยละ 10.5 สงกวาทตงเปาหมายไวทรอยละ 5 การจางงานและ คาแรงเฉลยสงขนเปนลำาดบ ภายใน 5 ป รายไดเฉลยตอหว ของประชาการเพมขนจาก 21,000 บาทในป พ.ศ. 2529 มาเปน 41,000 บาทในป พ.ศ. 2534

กระนน แมวาเศรษฐกจจะเตบโตขนอยางรวดเรว แตความ มงคงไมไดถกกระจายไปสประชาชนในวงกวางดงทคาดหวง ประเดน ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจไดถกหยบยกขนมาวาตองไดรบการ แกไข ดงทปรากฏ ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ทเรมมการระบถง ความจำาเปนของการลดความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ แตปรากฏวา ความเหลอมลำาของรายไดยงคงรนแรงมากขน ขณะนน คนระดบบน รอยละ 20 มสดสวนรายไดรอยละ 54.9 เกนครงหนงของรายได

9 เจรญพงศ พรหมศร. แผนพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทย พ.ศ. 2504-2554. สถาบน สนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ทงประเทศ ขณะทครวเรอนรายไดตำาสดรอยละ 20 มรายไดเฉลย เพยงรอยละ 4.5 ของรายไดทงประเทศ หลงจากนน การลดความ เหลอมลำาทางเศรษฐกจและการแกไขปญหาการกระจายรายไดกได กลายเปนภารกจสำาคญของแผนพฒนาฯ ทกฉบบ

อยางไรกด ตลอดชวงเวลากวา 30 ปหลงของการตงเปาหมาย เพอลดความยากจนและความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ พบวา ในสวน ของความยากจนปรบตวดขนเกนความเปาหมาย แตสถานการณ ความเหลอมลำายงไมดขน ทงกลบเลวลง

รายงานภาวะสงคมไตรมาสท 2 ป พ.ศ. 2554 ของสำานกงาน คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) รายงานการลดลงอยางตอเนองของจำานวนประชาชนกรทยากจน ของไทย โดยพบวา ปลายป พ.ศ. 2553 ประเทศไทยมประชากร ทอยใตเสนความยากจน โดยวดจากรายจายเพอการบรโภค อยท 5.51 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 7.75 ของจำานวนประชากร ทงประเทศ เทยบกบ 5.80 ลานคน หรอรอยละ 8.95 ในป พ.ศ. 2552 และ 22.12 ลานคน หรอรอยละ 42.21 ในป พ.ศ. 2531 ซงเปน ปแรกทเรมเกบสถตความยากจน โดยขอมลความยากจนลาสดน ถอวาบรรลเปาหมายท สศช. วางไววา จะลดจำานวนประชากรยากจน ใหเหลอรอยละ 50 ของปทเรมเกบขอมล


ขอมลของ สศช.10 ชใหเหนวา แมจำานวนประชากรทยากจนจะ ลดลงในเชงปรมาณ แตเมอพจารณาลงไปในกลมของคนยากจน พบวา ความยากจนยงคงกระจกตวอยในชนบทและภาคเกษตร โดยปจจบนมคนจนอยในภาคเกษตร 2.8 ลานคน หรอคดเปน รอยละ 53 ของคนจนทงหมด โดยเปนกลมทจนมากถง 1.2 ลานคน หรอรอยละ 43 และหากคำานงถงกลมเกอบจนหรอประชากรทม ระดบรายจายเพอการอปโภคบรโภคสงกวาเสนความยากจนไมเกน รอยละ 20 ซงสามารถตกเปนคนจนไดงายๆ หากไดรบผลกระทบ จากภยพบตหรอวกฤตเศรษฐกจ มจำานวนกวา 5 ลานคน เมอรวม สองกลมนเขาดวยกน จะเหนวา มกลมทรฐตองกำาหนดเปนกลม เปาหมายในการยกระดบรายไดและคณภาพชวตกวา 10 ลานคน หรอสงถงรอยละ 15.3 ของประชากรทงประเทศ

10 “ความยากจนและความเหลอมลำาในป 2553”. สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต: กรงเทพฯ. 2554.

สวนสถานการณความเหลอมลำาของรายไดทไมไดปรบตวดขน จากอดตเทาใดนน แสดงตวผานขอมลการสำารวจลาสดในป พ.ศ. 2552 ของสำานกงานสถตแหงชาต (สสช.) ซงพบวา ประชากรรอยละ 20 ของกลมทรวยทสดเปนผทครอบครองรายไดรอยละ 54.19 ของ รายไดประชากรทงหมด ขณะทรอยละ 20 ของประชากรทจนทสด ไดสวนแบงรายไดไปรอยละ 4.79 หรอแตกตางกนอย 11.31 เทา แมจะปรบตวตวดขนกวา ป พ.ศ. 2549 และ 2550 ซงแตกตางกน


ท 13.92 เทา และ 12.47 เทา ตามลำาดบ แตจะเหนวาความเหลอมลำา แทบไมแตกตางจากป พ.ศ. 2531 ซงเปนปทเรมเกบขอมลทประชากร ทรวยทสด และจนทสดมความแตกตางกนดานรายไดท 11.88 เทา (ดตาราง: สดสวนรายไดของประชากร ป 2552)

ขอมลอกชดหนงทแสดงวาความเหลอมลำาทไมไดรบการแกไข ใหดขน นนคอการเปลยนแปลงของคาสมประสทธความไมเสมอภาค ของรายได หรอเรยกวาดชนวดการกระจายรายได หรอสมประสทธ จน โดยทเครองมอวดการกระจายรายไดนมคาอยระหวาง 0 ถง 1 ยง คาเขาใกล 1 มากเทาไร แสดงวามความไมเทาเทยมของรายไดมาก

สมประสทธจนไมมการเปลยนแปลงไปจากปกอนหนามากนก อยท 0.485 เทยบกบป พ.ศ. 2549 และพ.ศ. 2550 ท 0.511 และ 0.497 ตามลำาดบ และใกลเคยงกบระดบเมอป พ.ศ. 2531 ท 0.487 (ดตาราง: ดชนสมประสทธความไมเสมอภาคของรายไดวดเปนราย ภาคของประเทศไทย)

สวรรณ คำามน11 รองเลขาธการ สศช. แสดงทศนะวา การลด ความความยากจนไมอาจเปนเครองบงชถงความสำาเรจของการ พฒนา เพราะตองมแนวทางทจะทำาใหออกจากความยากจน อยางยงยนโดยการใหอาชพ ขณะเดยวกนแมเรองของรายไดอาจ ไมใชประเดนหลกทตองดำาเนนการแกไข แตตวชวดความสำาเรจ ประการหนงคอความเหลอมลำา สวนนดขนไมมาก โดยยงตองม การจดการใหเกดการกระจายรายไดไปลดความเหลอมลำา ความ เหลอมลำายงอยในระดบสง โดยกลมคนคนรวยสดยงคงครองรายได รอยละ 40 คนจนครองสวนแบงเพยงรอยละ 1 จะเหนวาภายใต รายไดทเปลยนแปลงอยางรวดเรว แตโครงสรางความเหลอมลำา แทบไมเปลยนแปลง

11 สวรรณ คำามน รองเลขาธการ คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. สมภาษณ วนท 29 ส.ค. 2554.


เกษตรกรรม อตสาหกรรม กบความเหลอมลำาทางรายได

ในการจดทำาแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ในสวนของยทธศาสตร การสรางความเปนธรรมในสงคม12 กเลงเหนวา แมการพฒนา ประเทศใน 5 ทศวรรษทผานมาจะทำาใหรายไดโดยเฉลยของประชากร สงขน แตยงคงมความไมเทาเทยมของประชากรกลมตางๆ โอกาส ของคนเมองและชนบทในการเขาถงบรการสาธารณะทยงมชองวาง มาก เหลานลวนเปนเครองสะทอนถงความเหลอมลำาหลายดาน

หากประเมนในเชงโครงสรางเศรษฐกจไทย จะเหนวามความ ไมเทาเทยมภาคเศรษฐกจแตละสวนอย กลาวคอ ภาคอตสาหกรรม และสงออกมสดสวนของผลตภณฑมวลรวมในประเทศสง แตรองรบ แรงงานในสดสวนทตำากวาภาคเกษตร สวนภาคเกษตรมผลตภาพ ตำากวา แตตองรองรบแรงงานในสดสวนสงกวา สงผลตอความ เหลอมลำาของรายได โดยขอมล สศช. ระบวา ในป พ.ศ. 2552 ภาคอตสาหกรรมมสดสวนของผลตภณฑมวลรวมในประเทศ รอยละ 34 แตจางงานเพยงรอยละ 15 ขณะทภาคเกษตรกรร มมสดสวนผลตภณฑมวลรวมในประเทศรอยละ 9 แตเปนแหลง จางงานของแรงงานถงรอยละ 38 รายไดของภาคเกษตรมสวนแบง ในรายไดรวมของแรงงานทงประเทศเพยงรอยละ 4 เทานน

12 รางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559). สำานกงาน คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2554.

แมจะปรากฏขอมลของความเหลอมลำาทางรายไดระหวางภาค เศรษฐกจเกษตรกรรมและอตสาหกรรม แตกยงไมมนโยบายเพอลด ความเหลอมลำาดงกลาว นโยบายในปจจบนกดเหมอนจะเปนการ ซำาเตมปญหารายไดของเกษตรกรไปเสยอก

รศ.ดร.นพนธ พวพงศกร ประธานสถาบนวจยเพอการพฒนา ประเทศไทย หรอทดอารไอ ไดชใหเหนถงปญหาในภาคเกษตรกรรม ททำาใหเกษตรกรไมไดประโยชนเตมเมดเตมหนวยจากกลไกราคา ในปจจบน และนำาไปสปญหาเรองรายไดของเกษตรกรวา ตลาดสนคา เกษตรสวนใหญเปนตลาดทมการแขงขนมาก แตรฐบาลไมปลอย ใหมการแขงขน กลบสรางกลไกทผกขาด เปนตนวา ในการจดการ ขาว รฐบาลจะรบซอขาวตามโครงการรบจำานำาและมขาวทรฐบาล จะประมลออกจำานวนมาก เมอถงเวลาการประมลขาวจะมปญหา และในการพจารณาขายขาวกจะขายลอตใหญๆ มผเขารวมการ ประมลนอย เปดโอกาสใหมการฮวประมลกนงาย

นอกจากประเดนเรองของรายไดแลว เมอพจารณาลงไปถง ลกษณะครวเรอนของภาคเกษตรกรรม จะเหนประเดนทตองใหความ สนใจในเชงนโยบาย

รายงานของ สศช. ระบวา ครวเรอนเกษตรมลกษณะรวม ประการหนง คอ หวหนาครอบครวมการศกษานอย มรายไดตำา ไมแนนอน และอยนอกระบบประกนสงคม ซงกรณการสราง หลกประกนใหแกแรงงานนอกระบบ เปนประเดนทภาครฐตองให


ความสนใจเชนเดยวกน โดยขอมลชวงสนป พ.ศ. 2553 พบวา แรงงานเพยงรอยละ 36.6 เทานนทเขาถงหลกประกนทางสงคม ขณะทแรงงานนอกระบบหลกประกนทางสงคมมถงรอยละ 62.1 แมวาจะไดมการขยายความคมครองแรงงานนอกระบบภายใต การประกนสงคมมาตรา 40 แหงพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2553 แลวกตาม

นอกจากน ครวเรอนเกษตรหากเปนครอบครวใหญทมทงเดก และผสงอาย จะทำาใหภาคเกษตรกรรมมประชากรยากจนอยมากกวา ภาคเศรษฐกจอน โดยรายไดทแตกตางกนมากระหวางกลมคน สะทอนโอกาสทไมเทาเทยมในการเขาถงโอกาสทางเศรษฐกจและ สงคม การเขาถงทรพยากร และสทธทพงมพงได รวมถงความ ไมเปนธรรมดานอำานาจตอรอง

หากวางเปาหมายทจะลดความเหลอมลำา แนวทางการพฒนา เศรษฐกจจำาเปนตองสรางความสมดลระหวางภาคเศรษฐกจทง อตสาหกรรมและเกษตรกรรมทรองรบการจางงานสง โดยการจด สมดลโครงสรางเศรษฐกจน เปนความเหนพองของหลายฝายท เหนวาเปนแนวทางทถกตองเหมาะสมในการลดความเหลอมลำา ทางเศรษฐกจทดำาเนนอย

ดร. อจนา ไวความด รองผวาการธนาคารแหงประเทศไทย

หรอ ธปท.13 กมทศนะทสอดคลองกนในเรองน โดยมองวา 30 กวาป

ทผานมา การพฒนาประเทศไทยอยในลกษณะไมสมดล โดยคดวา หากยอมใหคนกลมหนงหรอภาคสวนหนง ไดแก นายทนหรอภาค อตสาหกรรมเตบโต ผลประโยชนกระจายของมนเอง คนสวนใหญ กจะไดรบประโยชน รำารวยขนพรอมกน แตความเชอดงกลาวก เปนเพยงทฤษฎหนงของการพฒนาเศรษฐกจ ซงหากไมเปนไป ตามนนกจะสรางปญหาการกระจายรายได และความไมเทาเทยม ทางดานสงคมการเมองกจะตามมา

ขณะนเปนชวงเวลาทประเทศไทยตองฉกคดและถามตวเองวา

จะยงโตไปในทศทางเดมอกหรอไม ปญหาสงคมทดำาเนนอยเหมอน เปนสญญาณเตอนวา ในการพฒนาทผานมา ผลประโยชนไมไดตก อยางทวถงคนสวนใหญ

นนคอ ถาจะใหคนสวนใหญของประเทศไทย หรอรอยละ 60 ของประชากรดขน กจำาเปนตองทำาใหราคาสนคาเกษตรดขน ผบรโภค เองกตองยอมรบภาระไปบางสวน ยกตวอยางเชน ในกรณของ ประเทศญปน ชวงแรกของการพฒนาอตสาหกรรมกมการกดให คาจางถก ภาคเกษตรกรรมถกกดใหราคาพชผลถกเพอดแลอตสหกรรม แตเมอผานไประยะหนง ญ ปนไมปลอยใหภาคเกษตรรองรบ อตสาหกรรมอกตอไป

13 อจนา ไวความด รองผวาการ ดานเสถยรภาพการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย. สมภาษณ วนท 4 ก.ย. 2554.


การพฒนาเศรษฐกจตามแนวทางทดำาเนนอยในปจจบน จงเปน แนวทางทสงสมความเหลอมลำาดานการกระจายรายไดของประชากร ในประเทศ เจาของแรงงานมสวนแบงในมลคาเศรษฐกจในสดสวนทตำา โดยขอมลของ สศช. ระบวา แรงงานมสวนแบงจากคาจางและ สวสดการคดเปนเพยงรอยละ 40 ของรายไดประชาชาตเทานน ซงสวนอกรอยละ 60 ตกไปเปนของเจาของปจจยการผลตอนๆ เชน เจาของทน [ดตาราง: Share of Compensation of Employees/ GDP (%)]

สวนแบงทไมเปนธรรมนสงผลเหนชดตอการถอครองทรพยสน ในสงคม ไมวาจะเปนเงนและทดนทกระจกตวอยในคนสวนนอย และลดทอนโอกาสในการพฒนาคณภาพชวตของคนสวนใหญ เชน โอกาสในการเขาถงการศกษาทมคณภาพซงเปนปจจยสำาคญในการ ยกระดบชวต และโอกาสทางสงคมอนๆ

ความเหลอมลำาดานทรพยสนกบโอกาสทไมเทาเทยม

สศช. รายงานถงความเหลอมลำาทางทรพยสนวา ปจจบน การถอครองทรพยสนยงคงมความกระจกตวมาก เชนพจารณาจาก บญชเงนฝากประจำา เงนฝากออมทรพยระยะ 3 เดอนขนไป ในระบบ ธนาคารพาณชย พบวามบญชเงนฝากจำานวนเพยงรอยละ 0.09 เทานนทมเงนฝากตงแต 10 ลานบาทขนไป แตมวงเงนรวมกนถง รอยละ 40 ขณะทบญชเงนฝากขนาดเลกมจำานวนบญชในสดสวน รอยละ 99.9 ของบญชเงนฝากทงหมด มวงเงนรวมรอยละ 60 สวนนแสดงการกระจกตวของทรพยสนทางการเงน

ในขณะทการถอครองทดนกกระจกตวสงเชนกน โดยพบวา มบคคลธรรมดาทถอครองทดนเกน 300 ไร จำานวน 4,613 ราย โดยมเพยง 113 ราย ทถอครองทดนเกนกวา 1,000 ไร ในขณะท เกษตรกร 6.6 แสนรายไรทดนทำากน

ผลจากความเหลอมลำาดานทรพยสนทสงผลตอความเหลอมลำา ของโอกาสดานเศรษฐกจและสงคมทชดเจนมากกรณหนงกคอ มเดก ในครวเรอนยากจนเพยงจำานวนนอยทสามารถเขาถงการศกษา


ในระดบทสงขนขอมลการสำารวจความคดเหนและทศนคตรายไตรมาสเรอง

ความยากจนและความเหลอมลำาระดบชมชน ของ สศช. ชใหเหนวา ในไตรมาสท 2 ของป พ.ศ. 2554 สมาชกในครวเรอนยากจนในชวง อาย 6-15 ป สามารถเขาถงการศกษาขนพนฐานในสดสวนสง คอ รอยละ 92.2 โดยในกลมน รอยละ 2.7 ไดเรยนบางคน สวนรอยละ 5.1 ทกคนไมไดเรยน และเมอขนสระดบการศกษาทสงขน พบวาสมาชก ครวเรอนยากจนทมอาย 15 ปขนไป ไดเรยนหนงสอในสดสวนท ลดลงเหลอรอยละ 67.2 มสมาชกบางคนไดเรยนรอยละ 6.9 และ สมาชกทกคนไมไดเรยนรอยละ 25.9

แสดงใหเหนวาโอกาสของเดกในครวเรอนทยากจนหรอเดกท เสยเปรยบในทรพยสนตงแตตนนน นอกจากจะดอยโอกาสในการ เขาถงการศกษาทสงแลว ยงดอยโอกาสในการเขาถงการศกษาทม คณภาพอกดวย ซงทงระดบการศกษาทสงและมคณภาพลวนเปน ตนทนในการมงานทดทำา มคณภาพชวตทดขน และเพมโอกาส ในการสะสมทรพยสนใหกบคนรนตอๆ ไป

รศ.ดร.ยงยทธ แฉลมวงษ และคณะ จากสถาบนวจยเพอการ พฒนาแหงประเทศไทย หรอทดอารไอ นำาเสนองานวจยเรอง โอกาส เขาถงงานทดมความมนคง ระบวาการศกษาทงดานปรมาณและ คณภาพนำาไปสการทำางานทมรายไดสง ซงมสวนทำาใหครวเรอน มความสามารถในการออมและสามารถสะสมความมนคงไดมากขน

และขอมลของสำานกงานสถตไดสะทอนใหเหนเชนกนวา ระดบ การศกษามผลอยางมากตอระดบรายได (ดกราฟรายไดเฉลยของ ลกจางเอกชน จำาแนกตามระดบการศกษา ป 2544-2552)

จะเหนไดวาหากความเหลอมลำายงไมไดรบการแกไข ประชากรท เสยเปรยบดานทรพยสนยงถกกดกนโอกาสเขาถงการศกษาทสง และมคณภาพ ความยากจนและดอยโอกาสจะถกสงตอจากรนสรน หรอแมประชากรบางกลมทเสยเปรยบดานทรพยสนจะไมจดอยใน กลมยากจน แตกพบวาความไมเทาเทยมดานทรพยสนจะทำาให ประชากรกลมนตองทำางานทหนกขน คณภาพชวตดอยลงเพอแลกกบ รายไดทสงขน


นโยบายรฐกบการแกปญหา

โดยหลกการแลว แนวทางการลดความเหลอมลำาผานกลไกของรฐจะผาน 2 ชองทางหลก คอ (1) นโยบายรายจายงบประมาณ และ (2) นโยบายภาษเพอสรางความเปนธรรม

หากพจารณาจากงบประมาณทจำาแนกตามยทธศาสตรการจดสรรงบประมาณ ตงแตป พ.ศ. 2550-2554 จะเหนวาการปรบโครงสรางเศรษฐกจเพอลดความเหลอมลำาและขยายความเจรญสชนบท ถอเปนยทธศาสตรหลกของทกรฐบาลและจดสรรงบประมาณ

ลงไปในสดสวนทสง (ดตาราง: รายละเอยดงบประมาณดานการพฒนาสงคม คณภาพชวต และลดความเหลอมลำาทางสงคม)

ดงนน การทความเหลอมลำายงคงดำาเนนอย ไมไดปรบตวดขน ตามการจดสรรงบประมาณลงไป การดำาเนนการลดความเหลอมลำา ผานนโยบายรายจายจงไมใชขาดงบประมาณ แตอยทประสทธภาพ การใชงบไปกบแตละโครงการ วาไดมการใชไปเพอลดปญหาความ เหลอมลำาไดจรงหรอไม? อยางไร? มากนอยเพยงใด?

สวนแนวทางการลดความเหลอมลำาผานนโยบายภาษนน ยงคง เปนสงทเกดขนไดยาก ความไมตอเนองของรฐบาลสงผลใหไมม ความคบหนา ทงการปรบโครงสรางภาษเงนได และการปรบปรง แนวทางการจดเกบภาษบคคลธรรมดา หรอปรบภาษมลคาเพมเพอ ใหรฐบาลมรายไดสำาหรบใชจายงบประมาณเพอลดความเหลอมลำา ทางสงคม

สภาพโครงสรางภาษของประเทศไทยในปจจบนยงคงไมเออ ตอการกระจายประโยชนจากการพฒนาประเทศ เปนตนวา ประชาชน ททำางานรบจางหรอมเงนเดอนประจำาจะมระบบภาษควบคมทเขมงวด ขณะทผลประโยชนจากทรพยสนและผลตอบแทนจากเงนทน มกจะม ภาระภาษในสดสวนตำากวาและมชองโหวทางกฎหมายใหสามารถ หลบเลยงภาระภาษไดงาย หรอในขณะทการลดหยอนและการให ประโยชนทางภาษเออตอกลมทมรายไดระดบบนมากกวาระดบลาง กลายเปนวาแทนทระบบภาษจะชวยสนบสนนกลไกการกระจาย ผลประโยชนจากการพฒนา กลบเปนกลไกทซำาเตมใหเกดความ


เหลอมลำาดานรายได14 สงผลใหการกระจายรายไดของประชากร ไมไดปรบตวดขนดงทนำาเสนอขอมลไปแลวในชวงตน

อยางไรกตาม องคประกอบของการเกดความเหลอมลำาทาง เศรษฐกจนน มาจากหลายสวน ทงดานการกระจายรายไดและ ทรพยสน เรมตงแตโครงสรางทใหญทสดนนคอแนวทางการพฒนา ประเทศ ซงจะนำาไปสการลงทนในโครงสรางพนฐานตางๆ นโยบาย การศกษา นโยบายดานแรงงาน การพฒนาฝมอแรงงาน นโยบายดาน ภาษ ซงเมอทงหมดมความเกยวเนองสงผลตอความเหลอมลำาทาง เศรษฐกจ การแกปญหาจงไมอาจแกอยางแยกสวน หรอนโยบายใด นโยบายหนงไมสามารถแกความเหลอมลำาทงโครงสรางได

อาทเชน การทรฐบาลชดปจจบนไดพยายามเดนหนานโยบาย ยกระดบคาจางแรงงานโดยยกระดบแรงงานขนตำาขนเปน 300 บาท ทวประเทศนน เปนนโยบายทมเปาหมายทดและยกระดบคณภาพ ชวตแรงงาน แตการดำาเนนนโยบายแบบแยกสวนอาจทำาใหในทสด ไมสามารถแกปญหาความเหลอมลำาและการกระจายรายไดไดอยาง ยงยน เพราะปญหาในสวนอนไมไดถกแกไขไปพรอมกน

กลาวคอ การบงคบใหผประกอบการตองขนคาแรงขนตำา โดยทยงไมไดมยทธศาสตรดานแรงงาน ทงการยกระดบฝมอแรงงาน

14 การประเมนความเสยง ภายใตการกำาหนดแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 สวนยทธศาสตรการสราง ความเปนธรรมในสงคม. อางแลว.

ในปจจบน การจดเตรยมแรงงานใหมทจะเขาสระบบ ซงตองโยงถง นโยบายการศกษาดวย เพราะหากผประกอบการถกบบทางนโยบาย อาจสรางปญหาอนตามมา เชน การเลยงไปใชแรงงานตางดาว จากประเทศเพอนบานทพรอมจะรบคาจางราคาถก ซงในปจจบน กมแนวโนมดงกลาวนสงขนเรอยๆ สงผลใหเกดการวางงานในกลม แรงงานไทยมากขน

ขณะเดยวกน นโยบายดานการคลงกยงไมมสวนทเออตอการ ลดความเหลอมลำา เชน ยงไมมนโยบายทจะปรบโครงสรางภาษ รวมทงการเกบภาษทรพยสนโดยเฉพาะทดน ภาษมรดก ตลอดจน การจำากดการถอครองทดนเพอใชเปนเครองมอในการกระจาย ทรพยสนทกระจกตวจากคนรวยคนสสงคม ซงใชกนในประเทศท ใหความสำาคญกบการลดความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ ทงหมดน หากไมมการแกไขอยางบรณาการ นโยบายรฐเองอาจจะเขาไปซำาเตม ความเหลอมลำาใหรนแรงมากขนไปอก

ความยากจนในความรสก

อยางไรกตาม ทกลาวมาทงหมดเปนความไมเปนธรรมในเชง เศรษฐกจและเปนตวเลขเสยสวนใหญ แตในการพจารณาถงแนวทาง เพอลดปญหาความขดแยงในสงคม การลดความยากจน ลดความ ไมเปนธรรมในการกระจายรายได หรอความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ อาจไมเพยงพอทจะลดปญหาดงกลาวใหกบสงคมไทยได


ในประเดนเหลาน ไดเคยมการศกษาและเสนอแนะในทาง วชาการมาแลว แตอาจจะยงไมไดนำามาปรบเขาสกระบวนการ ในทางนโยบายเทาทควร เชน งานศกษาเรอง “ความยากจนคออะไร และวดอยางไร” ของทดอารไอ ในป พ.ศ. 2545 ทมงศกษาความ ยากจนในมมมองของคนแตละกลม ทงคนจน นกวชาการ และผทอย ในฐานะทตองเกยวของหรอตดตามสถานการณคนยากจน ปรากฏวา ความยากจนในมมมองของคนแตละกลมมทงจดตางและจดรวม แตมประเดนนาสนใจวา งานศกษานพบขอมลทสอดคลองกบปจจบน คอ ระดบความยากจนเชงสมบรณของคนไทยลดลงอยางตอเนอง แตคนกลบ “รสก” วาตนมความยากจนมาก

เรองนจะไมสามารถอธบายไดเลยหากเราละเลยตอการ พจารณาความยากจนในมตของการเปรยบเทยบ ทมความหมาย มากกวาความยากจนทเกดขนจากชวตความเปนอยทไมดเทากบ คนอนในสงคม ความยากจนโดยเปรยบเทยบยงหมายถง การไดรบ การยอมรบนบถอ หรอแมกระทงการมสทธมเสยง ซงบอกไดวาคนจน ขาดแคลนสงเหลาน เพราะฐานะทางเศรษฐกจและสงคมตำากวา “โดยเปรยบเทยบ” กบคนสวนใหญในสงคม แตไมไดหมายความวา มฐานะทางเศรษฐกจหรอมาตรฐานชวตทตำากวา

งานศกษาสรปวา ความยากจนโดยเปรยบเทยบเปนประเดน สำาคญในสายตาของชาวบาน การใชนโยบายแกปญหาความยากจน ทมงไปทการยกระดบฐานะความยากจนใหอยเหนอ “เสนความ ยากจน” จงไมอาจแกปญหา เพราะยงละเลยความเหลอมลำาทาง

สงคมททวความรนแรงขน ดงนนเอง แมสงคมไทยจะปฏเสธเรอง ชนชน แตในทางปฏบตแลวกยงเกดความรสกไมเสมอภาค ไมเทาเทยม ความเหลอมลำาในมตทางสงคมและวฒนธรรมนก ตองการการหลอหลอมใหเกดความเทาเทยมเชนเดยวกบมตทาง เศรษฐกจ


ทศทางการพฒนาทมงการเตบโตทางเศรษฐกจเปนหลก ตลอดชวง 50 ปทผานมา สงผลตอปญหาการกระจายรายได และ กอใหเกดความไมเปนธรรมทางเศรษฐกจ ทำาใหมคนสวนนอยท ไดประโยชนและถอครองทรพยสนสวนใหญ เกดเปนความเหลอมลำา ทางเศรษฐกจทสงผลตอความเหลอมลำาทางรายได โอกาสในการ พฒนาคณภาพชวต มสทธมเสยง มศกดศร มเกยรต และมอำานาจ ตอรอง ฯลฯ และนำาไปสความขดแยงภายในสงคมในทสด

ระบบเศรษฐกจทมงขจดความเหลอมลำาจงจำาตองคำานงถง ความเปนธรรมทางเศรษฐกจ ในทนคอการคำานงถงผคนทยงอย ภายใตเสนความยากจน และหรอความยากจนเชงเปรยบเทยบให มากขน ซงตองยกระดบใหผคนเหลานไดรบการกระจายรายไดอยาง เหมาะสม มการกระจายการถอครองทรพยสนอยางเปนธรรม รวมไปถงการใหความสำาคญตอความเหลอมลำาในมตอนควบคกนไป โดยเฉพาะความเหลอมลำาทางดานเกยรต ศกดศร และอำานาจตอรอง ซงไมอาจแกไขไดดวยมตทางเศรษฐกจเพยงดานเดยว


การขบเคลอนเพอลดความเหลอมลำาและสรางความเปนธรรม ในสงคมน มใชหนาทของรฐแตเพยงฝายเดยว ทกองคประกอบ ในสงคมจำาเปนตองตระหนกถงบทบาทหนาทของตนเองทจะ ขบเคลอนใหเกดความเปนธรรมในกรอบของตนเอง แมแตในระดบ ปจเจก ประชาชนทวไปกตองตระหนกถงการปฏบตทเทาเทยมตอ เพอนมนษย แมเขาจะอยในชนชนหรอเชอชาตใด เพราะมทงขอมล และงานศกษาทระบเปนหลกฐานใหเราเหนแลววา ความยากจน ความไมเทาเทยม และความไมเปนธรรมทงหลายมไดเกดจากปจจย ทางเศรษฐกจ หากยงเกดจากความรสกถงความมศกดศร ความ ไดรบการยอมรบนบถอ และการมสทธมเสยงในสงคม


สงคมสวสดการ - ใครจะรวมกาหนดทศทาง?กรรณจรยา สขรง

“ผมตองการสขภาพอนามยอนด และรฐบาลจะตองใหบรการ ปองกนโรคแกผมฟร กบบรการการแพทย รกษาพยาบาลอยางถก อยางด เจบปวยเมอใดหาหมอพยาบาลไดสะดวก...

เมอแก ผมและเมยกควรไดประโยชนตอบแทนจากการประกน สงคม ซงผมไดจายบำารงตลอดมา

เมอตายแลว ยงมทรพยสมบตเหลออย เกบไวใหเมยผมพอใจ ในชวตของเธอ ถาลกยงเลกอยกเกบไว เลยงใหโต แตลกทโตแลว ไมให นอกนนรฐบาลควรเกบไปหมด จะไดใชเปนประโยชนในการ บำารงชวตของคนอนๆ บาง” (ปวย องภากรณ, “คณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน”)

สายใจเปนชาวนาในจงหวดชยภม ชวตชาวนาปลกขาวพอม พอกน เหลอกขายและเกบเงนไวบาง ชวตมความสขสบายและมนคง พอประมาณ จนกระทงเมอเธอลมปวยลงเมอกวาสบปทแลว แพทยท โรงพยาบาลวนจฉยวา เธอมภาวะโรคหวใจและตองไดรบการผาตด


เพอรกษาชวต ในเวลานน ยงไมมหลกประกนสขภาพถวนหนาหรอบตรทอง

และสายใจเองกไมรวารฐมโครงการสงเคราะหประชาชนผมรายได นอยดานการรกษาพยาบาลอยบาง เธอกบสามจงชงใจกนวา จะใช เงนทเกบหอมรอมรบมาชวชวตในการรกษาชวตของสายใจ หรอ เกบไวเปนคาเลาเรยนสำาหรบลก 3 คนทกำาลงจะเขาเรยนในระดบ อดมศกษา

“เงน 2 แสนกวาบาทอาจจะไมมากมายในสายตาใคร แต สำาหรบครอบครวชาวนาอยางเรา มนเปนเงนสำารองของทงครอบครว เลยทเดยว เปนเงนทพอกบแมหวงจะดแลตนเองในวยแกเฒา ทำานา ไมไหวแลว” ลกสาวคนหนงของสายใจเลา “แตถงเราจะตองหมดตว กตองรกษาแม”

ชาวนาเปนอาชพหลกทเลยงดปากทองของคนในประเทศมา ชานาน ทวา ชวตความเปนอยของชาวนาไมไดมนคงและอดม สมบรณขนเลย ในยคเศรษฐกจใหมและอตสาหกรรม ชาวนาตอง เผชญกบความเสยงนานา ตงแตภยธรรมชาต ทงนำาทวมฝนแลง พชผลไมพอเกบเกยว ปญหาสขภาพ การเอารดเอาเปรยบจากกลม ทน และรฐไมใหความคมครอง

ชวตอตคดขดสนและขาดหลกประกนในชวตของชาวนา เปน หนงในแรงบนดาลใจททำาใหนายปรด พนมยงค นกการเมองหนม และลกชายชาวนา เสนอรางเคาโครงเศรษฐกจ เมอป พ.ศ. 2476

โดยรเรมแนวคดใหราษฎรทกคนไดรบการประกนสงคมจากรฐ และ จดเกบภาษแบบกาวหนา คอ ผมรายไดจำานวนมาก กตองจายเงน จำานวนมากใหเปนคาภาษ ซงในเวลานน รางเคาโครงเศรษฐกจ ถกกลาวหาวาเปนสงคมนยมมากเกนไปและถกปฏเสธ

กระนน แนวคดทจะใหประเทศไทยเปนสงคมสวสดการทให หลกประกนพนฐานชวตแกทกคน ตงแตเกดจนสนลมหายใจ กยง ดำารงอยและคอยๆ พฒนาเปนลำาดบ และปรากฏชดเจนในบทความ “คณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถง เชงตะกอน” ของนายปวย องภากรณ ในป พ.ศ. 2516 และในชวง ไมกทศวรรษทผานมา บรรดานกการเมองกหยบยกประเดนสวสดการ สงคมทกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชนจำานวนมากมาเปน ฐานเสยงเรยกคะแนนนยม นโยบายดานสวสดการจงเตบโตขนมาก และใหความหวงกบผคนวา ทกคนจะไดรบหลกประกนชวตโดย เทาเทยมถวนหนาและเปนธรรม

แต - เราอยใกลความหวงนเพยงใด?

สวสดการสงคม: ไมครอบคลม ไมถวนหนา ไมทวถง

สวสดการสงคมทถวนหนาและเทาเทยม เปนเครองมอทจะ ชวยลดความเหลอมลำาทางสงคมได ทกคนเกลยทกข-เฉลยสขกน ไมวาจะอยในสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจใด ทกคนสามารถ เขาถงทรพยากรและปจจยพนฐานเพอการดำารงชวตใหมคณภาพทด ระดบหนง และอนใจไดวา จะไดความคมครองในชวตดานตางๆ


ไมวาเรองการรกษาพยาบาล หลกประกนรายไดและคณภาพชวต ในวยชรา การศกษาของลกหลาน และภาวะเสยงจากภยธรรมชาต

แตระบบสวสดการของไทยยงไปไมถงเปาทมงหวงดงกลาว ความเปนจรงในปจจบน แมจะพยายามดแลคนอยางทวถง แตระบบ สวสดการสงคมของประเทศไทยยงไมครอบคลมถวนหนา

ประเทศไทยมประชากรราว 66 ลานคน ในจำานวนน อาจแบง เปนผทไดรบสทธและสวสดการตามกฎหมายไดเปน 3 กลมใหญๆ คอ ระบบสวสดการขาราชการครอบคลมขาราชการและครอบครว ราว 5 ลานคน ระบบประกนสงคมใหหลกประกนกบแรงงานจำานวน กวา 9 ลานคน และโครงการหลกประกนสขภาพแหงชาต หรอ บตรทอง และกองทนทรบผดชอบสวสดการตางๆ ใหกบประชากร สวนใหญของประเทศอกประมาณ 48 ลานคน ทวา สวสดการสงคม ยงไมครอบคลมแรงงานนอกระบบ ผสงอาย คนพการ คนไรสญชาต คนไรบาน เดกเรรอน มพกตองพดถงแรงงานขามชาตทเปนกลมท ดอยโอกาสทสด

นอกจากน คนในแตละกลมระบบสวสดการกไดรบสทธ ประโยชนและการเขาถงบรการทมคณภาพไมเทาเทยมกน อกทงสทธ ประโยชนจากสวสดการทไดรบกยงไมเพยงพอและไมเหมาะสมกบ ความตองการของคนบางกลม เกดเปนความหลายมาตรฐานของ ระบบสวสดการขน

แรงงานนอกระบบ คนกลมใหญทถกลม

แรงงานนอกระบบ ไดแก คนประกอบอาชพเกษตรกร คนรบ งานไปทำาทบาน คนทำางานบาน หาบเร แผงลอย คนขบรถรบจาง ลกจางชวคราว และลกจางเหมาคาแรง ฯลฯ ตามขอมลจากสำานกงาน สถตแหงชาต ป พ.ศ. 2553 แรงงานนอกระบบในประเทศคาดวาจะ มจำานวนถง 24.1 ลานคน จากจำานวนผมงานทำาในประเทศไทยทงสน 38.7 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 62.3 ของแรงงานทงประเทศ

ในฐานะผมสวนสรางสรรคสงคมและเปนเสาหลกของ เศรษฐกจชาต แรงงานนอกระบบเหลานยงไมไดรบความคมครอง ดานสวสดการเทาเทยมกบแรงงานในระบบประกนสงคม อาท ความคมครองคาตอบแทนทเปนธรรม การฝกและพฒนาทกษะ ฝมอแรงงาน การประกนในกรณอบตเหตอนเกดจากการทำางาน การประกนการวางงาน กรณทพพลภาพ กรณเสยชวต หรอในเรอง สวสดการทวไปอยางทแรงงานในระบบไดรบ เชน เงนคลอดบตร เงนสงเคราะห ฯลฯ

แมแรงงานนอกระบบจะไดรบสทธประโยชนอนๆ เชน การ รกษาพยาบาลจากหลกประกนสขภาพถวนหนา และไดรบเบยยงชพ 500 บาทตอเดอนในกรณสงอาย แตเบยยงชพสงอายนกจดวา นอยกวาสทธประโยชนในระบบประกนสงคม ทจะไดสทธประกน รายไดวยชราในลกษณะเงนบำาเหนจหรอบำานาญ ซงเปนตวเงนทมาก กวาเบยยงชพหลายเทา


ทผานมา ระบบประกนสงคมเปดชองใหแรงงานนอกระบบเขา สระบบประกนสงคมตามความสมครใจ แตกมเงอนไขทไมเปนธรรม และไมตอบโจทยความตองการของคน อยางแรงงานนอกระบบท ไมเคยสมทบเขากองทนประกนสงคมเลย สามารถสมครประกนตน ตามมาตรา 40 ของพระราชบญญตประกนสงคม โดยจายเงนสมทบ 3,360 บาทตอป เพอรบสทธประโยชนคมครอง 3 รายการ คอ ในกรณทพพลภาพ คลอดบตร และเสยชวต ซงไมใชสงทคนกลมน และกลมไหนๆ ใหความสำาคญเปนอนดบตนๆ หลกประกนทแรงงาน โดยทวไปตองการ คอ (๑) การรกษาพยาบาล (๒) หลกประกนการ วางงาน และ (๓) หลกประกนรายไดในวยชรา

นอกจากน นพ. ภษต ประคองสาย ผอำานวยการสำานกงาน พฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ กระทรวงสาธารณสข ตงขอ สงเกตวา มาตรการตางๆ ในระบบประกนสงคมหรอนโยบายตางๆ ของรฐทพยายามชวยเหลอแรงงานนอกระบบ ดจะมงเนนไปท แรงงานนอกระบบทอาศยอยในเขตเมอง เชน คนขบแทกซ คนขาย อาหารเร และแมบาน แตยงไมครอบคลมไปถงแรงงานนอกระบบ ในภาคการเกษตรทมจำานวนกวารอยละ 50 ของจำานวนแรงงาน นอกระบบทงหมด หรอราว 12 ลานคนทวประเทศ1

1 หนงสอพมพกรงเทพธรกจ ฉบบวนท 9 พ.ค. 2554.

ผสงอาย ยงยากจน ยงไมไดรบเบยยงชพ

ถงแมวารฐจะเนนขยายสวสดการสงคมใหครอบคลมคนอยาง ถวนหนา โดยเฉพาะผดอยโอกาส เชน ผสงอาย ผพการ เดกยากจน ทวา ผทไดรบประโยชนจากสวสดการถวนหนาทรฐจดสรรใหมก เปนผทสามารถดแลตวเองไดพอสมควร สวนผดอยโอกาสทลำาบาก จรงๆ กลบเขาไมถงสวสดการของรฐอยางแทจรง ดวยขอจำากด หลายประการ และการบรหารจดการทยงขาดประสทธภาพ

พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 มาตรา 11 ระบให ผสงอายมสทธไดรบการสนบสนนและสงเคราะหเบยยงชพอยาง ทวถงและเปนธรรม โดยรฐจดใหคนละ 500 บาทตอเดอน และในป พ.ศ. 2553 รฐทมเงนกวา 48,000 ลานบาทเพอจายเบยยงชพให ผสงอายยากจนทวประเทศจำานวน 5 ลานคน แตผสงอายทยากจน และถกทอดทงอยลำาพงจำานวนกวารอยละ 61.8 ไมไดรบเบยยงชพ2

ผสงอายหลายคนสะทอนวา ไมสะดวกเดนทางไปรบเบยยงชพ ดวยขอจำากดดานสขภาพ บางกบอกวาการจะเปดบญชเพอรบเงน สวนนและเดนทางไปถอนเงนเพอมาใช ไมคอยสะดวกเทาไรและกม คาใชจายในการเดนทางดวย ซงบางทกไมคมกบการเดนทางไป เอาเงน 500 บาท ผสงอายทไดรบเบยยงชพจงมกเปนผทพอม ศกยภาพในการดแลตนเองบาง

2 สำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย. http://www.oppo.opp.go.th/info/sitti_older291154. ppt. 2552.


ตรงนเองททำาใหสวสดการสงคมไมชวยลดชองวางความ เหลอมลำาทางสงคมเทาทควร เพราะผทมสถานภาพทางสงคมและ เศรษฐกจตำา ไดรบการดแลไมมากพอทจะยกระดบคณภาพชวตของ ตนเองได

คนพการ กบความไรศกดศร

คนพการเปนกลมทไดรบเงนสงเคราะห 500 บาทตอคน ตอเดอนเหมอนกบผสงอาย ซงแนนอนวาไมเพยงพอ สำาหรบ คนพการและครอบครวแลว จำานวนเบยยงชพทพอจะชวยประคบ ประคองชวตพวกเขาไดบาง อยางตำานาจะอยท 1,000-1,500 บาท ตอเดอน นอกจากเบยยงชพจะไมเพยงพอแลว เงนยงเขาไมถง ผพการทยากจนดวย

สถตจากสำานกงานสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการ แหงชาต (พก.) ในป พ.ศ. 2555 แสดงใหเหนวาประเทศไทยม คนพการ 1.23 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 1.7 ของประชากรทง ประเทศ ในจำานวนนไดรบการจดทะเบยนกบกระทรวงการพฒนา สงคมและความมนคงของมนษย (พม.) แลวประมาณ 6 แสนคน เทานน ซงเหตผลหนงทผพการขนทะเบยนนอยกวาจำานวนประมาณ การกวาครงเปนเรองทซบซอน คนพการบางคนยงทำาใจยอมรบ สภาพ “ความพการ” ของตนเองไมได และไมอยากถกตตรา เหมอน อยางท “เบยคนจน” ทำาใหคนรสกวาไรศกดศร หมดประสทธภาพ และคณคา นอกจากนน การประสานงานเดนทางตดตอเรองเอกสาร

ในการจดทะเบยนกยงยาก สำาหรบกลมคนพการ สวสดการทสำาคญซงจะชวยเหลอคนใน

กลมเหลานไดมากขนในระยะยาว คอ การสนบสนนโครงสรางทเออ อำานวยใหผพการดำาเนนชวตใหอยไดอยางสงางาม พงพาตวเองได

สงทคนพการปรารถนาจงเปนเรอง “โอกาส” ในการเขาทำางาน ทงในภาครฐและเอกชน การฝกอาชพ สวสดการเรยนฟรและจดหา อปกรณการเรยนการสอนทเหมาะสม การสงเสรมดานการบำาบด ฟนฟสขภาพ อปกรณอำานวยความสะดวกสำาหรบความพการรปแบบ ตางๆ การเขาถงบรการสาธารณะตางๆ และใหสถานทตางๆ มพนท อำานวยความสะดวกเพยงพอกบคนพการ

คนไรรฐ คนไรสญชาต ขาดสทธ ไมรสทธ

ครงหนงมภาพขาวหญงชราชาวปกากะญอคนหนงถอเงน ทเปนธนบตรใบตางๆ 20 บาท 50 บาท 100 บาท และ 500 บาท รวมถงเศษเหรยญบาทอกมาก ซงนบรวมกนทงหมดได 4,000 บาท เธอหอบเอาเงนทงหมดนไปทโรงพยาบาลประจำาจงหวด เพอจายคน คารกษาพยาบาลทเธอเคยไปคลอดลกไวเมอ 30 ปกอน เธอยนยน วา “เราตดเงนเขาไว กตองเอาไปคน”

ในขณะทคนหลายกลมในประเทศไดรบหลกประกนสขภาพ ถวนหนาทเขาถงบรการรกษาพยาบาลฟร คนไรสญชาตจำานวนมาก เชอวาตนตองจาย เพอทจะไดรบการบรการรกษาพยาบาลและบรการ สวสดการสงคมดานอนๆ โดยเฉลยคนกลมนจายคารกษาพยาบาล


270 บาทตอคนตอครง3 บางคนทไมมเงนพอจะจายกหาซอยา กนเอง และเสยงตอปญหาสขภาพอนๆ ตามมา

สำาหรบผทจำาเปนตองเขารบการรกษาพยาบาลแตไมมเงน ภาระคาใชจายกจะตกอยทสถานพยาบาล เพราะจะไมไดรบการ สนบสนนจากภาครฐ เนองจากมการอางวา “บคคล” ทปรากฏ ในมาตรา 5 แหงพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 คอ “ผทมสญชาตไทย” เทานน

จากขอมลของสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตระบวา ในประเทศไทย มกลมคนไรสญชาตอยกวา 1,150,000 คน คนเหลาน เปนผทเกด เตบโต และอยในผนแผนดนไทยมาหลายชวอายคน แต ดวยวถชาตพนธทไกลจากระบบเมอง เชน อยตามภเขา เกาะแกง ทหางไกล ตกสำารวจประชากร หรอไมไดทำาทะเบยนราษฎร ทำาให พวกเขากลายเปนคนไรสญชาต และขาดสทธความเปนพลเมองท จะเขาถงสวสดการและบรการตางๆ ของรฐตงแตเกดจนตาย ไมวา จะคารกษาพยาบาล เบยยงชพสงอาย ความคมครองดานแรงงาน ตลอดจนโอกาสทางการศกษา

ในโลกทกำาลงใหความสำาคญกบการพฒนาคณภาพของคน เพอยกระดบความเจรญทางเศรษฐกจและหนนเสรมความมนคงของ สงคม เรายอมไมอาจละเลยกลมคนไรสญชาตภายในประเทศได นอกเหนอจากการเปดโอกาสใหเขาถงบรการทางสขภาพแลว ตอง

3 วารสารวจยระบบสาธารณสข. ก.ค.-ก.ย. 2552. “ความเปนธรรมทางสขภาพกบสทธมนษยชน: กรณชาวเขาไรสญชาตในประเทศไทย”. บญมา สนทราวรตน และคณะ.

เปดโอกาสในการใหฐานะบคคลอยางถกตองตามกฎหมายดวย เพอท สงคมไทยจะไมสญเสยโอกาสดานแรงงาน รายไดจากภาษ ตลอดจน ปองกนปญหาทางสงคมและวฒนธรรมในอนาคต

อาชพตางกน การคมครองตางกน

ระบบสวสดการสงคมในประเทศไทยมหลายรปแบบ หลกๆ คอ (๑) สำาหรบขาราชการ (๒) สำาหรบแรงงาน และ (๓) สำาหรบ ประชาชนทวไป ความมหลายระบบทแนวทางความคมครองและ ครอบคลมพนฐานไมสอดประสานกนเปนภาพใหญทงสงคม นำาไปส “ระบบสวสดการสงคมทมหลายมาตรฐาน” สรางความเหลอมลำา ในดานสทธประโยชนและการเขาถงบรการทมคณภาพ คนบางกลม ไดรบสทธประโยชนสงกวาประชากรในกลมอนๆ ไดรบความคมครอง และเขาถงคณภาพของบรการทดกวา คนบางกลมตองจายเงนเพอได รบหลกประกนในชวตในขณะทคนกลมอนๆ ไดรบการดแลฟรจากรฐ

สมปองเปนพนกงานกวาดถนนของหนวยงานรฐแหงหนง ในฐานะแรงงานเหมาคาแรงมาเปนเวลาหลายปแลว ตลอดเวลา เธอหวงวาจะไดรบการบรรจเปนพนกงานประจำาเพอใหเธอเขาสระบบ สวสดการขาราชการ เพอทวาเธอจะไดรบสทธประโยชนจากการรกษา พยาบาลทด และเงนบำานาญทเธอหวงพงพงในวยชรา แตเมออาย ใกลวยเกษยณเขาไปทกท ความหวงทเธอมกรบหรลง เธอจงถายโอน ความหวงไปยงลกสาวทเธอพยายามสงเสรมใหสมครเขารบราชการ เพอทเธอจะไดผลพวงของสวสดการบางอยางไปดวย อยางคารกษา พยาบาล


หลายคนแสดงความเหนคลายๆ กบสมปองวา อยากจะไดรบสวสดการเทยบเทากบกลมขาราชการ เพราะสวสดการครอบคลมหลายเรองในชวตและใหสทธประโยชนทด โดยเฉพาะอยางยงในเรองคารกษาพยาบาลและเงนบำานาญ ซงเปนสวสดการทหลายคนใหความสำาคญ รองจากสวสดการดานการศกษา4

รายจายดานสวสดการการรกษาพยาบาลของรฐในป พ.ศ. 25515

กลมผรบ จำานวน งบประมาณ เฉลย ลกษณะของสทธสวสดการ (คน) (ลานบาท) (บาท/คน/ป)

ขาราชการและ 5 ลาน 55,000 12,000 เบกจายตามจรงครอบครว ครอบคลมทกโรค ไดรบยาคณภาพสง

ประชาชนทวไป 50 ลาน 50,000 2,000 ครอบคลมไมทกโรค ในระบบหลกประกน ไมครอบคลมคนสขภาพถวนหนา ทกกลม

ผประกนตน 9 ลาน 5,600 2,500 รวมจาย 1 ใน 3 และจำากดสถานบรการ

ผดอยโอกาส - 300 -คนพการ ผปวยเอดส

4 สวรรณา ตลยวศนพงศ. “ทางเลอกของสวสดการสงคมสำาหรบคนไทย: ทศนะจากประชา เสวนา”. 2552.5 สวรรณา ตลยวศนพงศ. 2552.

เมอดตวเลขคาใชจายทรฐจดสรรเพอสวสดการดานตางๆ จะเหนไดวา ประมาณรอยละ 50 เปนสทธประโยชนทตกอยกบ ขาราชการและครอบครว สวนอกรอยละ 50 ทเหลอ นำาไปดแล สวสดการใหกบประชาชนทวประเทศ

สวสดการผสงอายในประเทศไทย6

กลม จำานวนคน จำานวนเงน (ลานคน) (ลานบาท)

บำาเหนจบำานาญขาราชการ ป พ.ศ. 2552 1 73,145

เบยยงชพสงอายสำาหรบประชากรสงวย 5 48,000ทวประเทศ ป พ.ศ. 2553

บำาเหนจชราภาพ จากกองทนประกนสงคม 1 2,266

สำาหรบหลกประกนรายไดในวยชรา กลมขาราชการและ ผประกนตนในระบบประกนสงคม เปน 2 กลมหลกทไดรบเงนบำานาญ อยางเปนระบบ ขาราชการมเงนบำานาญ และลกจางเอกชนไดเงนจาก ประกนสงคมและกองทนสำารองเลยงชพ ซงเงนบำานาญทขาราชการ ไดรบกมากกวาเงนทคนทวไปจะไดรบจากเอกชนหรอระบบประกน สงคม

6 วรวรรณ ชาญดวยวทย. สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย บทความเรอง “ทางเลอก ของสวสดการสำาหรบคนไทย”.


อยางไรกด คนสงอายทไมใชขาราชการและไมใชลกจางเอกชน โดยเฉพาะกลมประชาชนทวไป กลมแรงงานไรระบบ และกลมคน ไรสญชาต ซงคาดวานาจะมราว 33 ลานคนในอนาคต กยงไมมระบบ ประกนรายไดในวยชรา

ดร. วรวรรณ ชาญดวยวทย ใหความเหนวา “เรายงขาดกลไก สำาคญทจะเปนหลกประกนรายไดสำาหรบผสงอายเปนระบบทมความ เปนธรรม กำาหนดบำานาญพนฐานทจะชวยคนทกกลมวาควรเปน เทาใด และสอดคลองกบอตราเงนเฟอและบรบทสงคม”

อยกนตางท ความคมครองตางกน

นอกจากสทธประโยชนทคนแตละกลมไดรบไมเทาเทยมกน แลว ปญหาสำาคญระดบโครงสรางอกอยาง คอ คณภาพของบรการ ทไมทดเทยมกนระหวางเขตเมองและชนบท อยางดานบรการ สาธารณสข แพทยยงคงกระจกตวอยในเมอง ทำาใหชนบทประสบ ปญหาขาดแคลนแพทย และคณภาพของสถานพยาบาลในเมองและ ชนบทกแตกตางกน

สดสวนแพทยตอจำานวนประชากรทดแลมผลอยางยงตอการ ใหบรการสาธารณสข สขภาวะและคณภาพชวตของคนในสงคม แม ทผานมา จะมความพยายามผลตแพทยเพม โดยรฐเปดสถาบน การแพทยอก 6 แหงทวประเทศ และมโครงการผลตแพทยเพอ ชาวชนบทเปนเวลา 10 ป เพอจดสรรแพทยสพนทชนบทมากขน แตปญหาทสำาคญกยงคงอย คอ ปญหาแพทยทศกษาจบออกมาเลอก

ทำางานกบภาคเอกชนมากกวาภาครฐ และทำางานในเขตเมองซงให ผลตอบแทนดกวา และเหนอยนอยกวา เพราะไมตองดแลจำานวน ประชากรมากนก

ภาค สดสวนแพทยตอประชากร

แพทย ทนตแพทย เภสชกร พยาบาล

กลาง 1,357 11,601 7,609 443

อสาน 1,113 19,313 11,766 611

เหนอ 995 11,829 7,728 455

ใต 772 11,417 7,598 454

กรงเทพฯ 875 6,517 3,667 251

รวม 5,112 12,427 7,810 458

ทมา: สำานกงานวจยแลพฒนากำาลงคนดานสขภาพ, 2553

กองทนประกนสงคม: คณภาพบรการ

ศรรตนจายคาประกนสงคมทกเดอนๆ ละ 750 บาท ตาม กฎหมายผประกนตนในกองทนประกนสงคม แตกไมเคยไปรบบรการ จากสถานพยาบาลทลงทะเบยนไวเลย เธอระบายความในใจวา “โรงพยาบาลประกนสงคมมจำากด ในจงหวดทอย เราไปไดเพยง 2 แหง และกยงอยไกลบานเราอก คนกมารอรบบรการมาก ทำาใหตอง รอควนานมาก เสยงานไปทงวน เสยรายได คณภาพการบรการไมด”


พรศร พนกงานบรษทเอกชนแหงหนงกลาวสมทบวา “โรงพยาบาล หลายแหงมแผนกเฉพาะสำาหรบผประกนตนโดยเฉพาะ ทำาใหเรารสก เหมอนผรบบรการชนสอง รสกแบงแยกแตกตางระหวางผทรบบรการ ในฐานะผประกนตนและผรบบรการจายเงน เรากจายเงนเหมอนกน และยาทไดโดยมากกเปนยาพนฐานทราคาไมสงอะไร มกไดยาเดมๆ อยางไปหาทไร ไดยาพาราเซตามอลเปนประจำา”

“บรการไมด ยาคณภาพตำา แถมยงตองเสยเงน” คอเสยง สะทอนจากผประกนตนทรสกเสมอนเปนพลเมองชนสอง

ในความรสกของผประกนตนหลายคน ความไมเปนธรรมของ ระบบประกนสงคมยงอยทการจายเงนสมทบแบบเทากนอยางถวนหนา ทอตรารอยละ 5 จากฐานเงนสมทบสงสดท 15,000 บาทตอเดอน แมเงนทจายสมทบจะเทากน แตบางคนรสกวาตนจายมากกวา

ศรศกดไดเงนเดอนเดอนละ 15,000 ตองจายเงนเขากองทน ประกนสงคมเดอนละ 750 บาท เพอนรนพของเขากจายเขากองทน ในอตราเดยวกน แตวารนพไดเงนเดอนเดอนละ 40,000 บาท “คนทม เงนเดอน 15,000 เวลาถกหกเงนไป 750 บาท มนสะเทอนเหมอน กนนะ แตคนทมเงน 40,000 บาท มนคงไมกระทบกบเงนทมทงหมด เทาไร”

นอกจากน การกำาหนดอตราการจายเงนสมทบสงสดไมเกน 15,000 บาท ทำาใหการคำานวณสทธประโยชนทไดรบตำาไปดวย ยกตวอยางเชน ผประกนตนทสงเงนสมทบมาตลอดเปนเวลาตดตอกน

20 ป เมออายครบ 55 ปบรบรณและความเปนผประกนตนสนสดลง จะไดรบเงนบำานาญชราภาพเดอนละ 4,125 บาทตอเดอนจนตลอด ชวต ในขณะทขาราชการททำางานเปนเวลา 30 ปอาจจะไดรบเงน บำานาญถง 20,000 บาทตอเดอน

หากความเทาเทยมอยทการกระจายทรพยากร และเฉลยสทธ ประโยชนใหทกคนไดรบพอๆ กนแลว การจายเงนสมทบในอตรา กาวหนาอาจเปนทางออกในอนาคต ผทมรายไดมากจายมากขน และองคกรกจายสมทบมากขนดวย โดยมเงอนไขวา กองทนประกน สงคมตองสามารถจดสรรสวสดการใหผประกนตนไดอยางมคณภาพ ทดเทยมกบกลมขาราชการ และไดสทธประโยชนมากขนจรง

สวสดการในสงคมเสยงตอภยพบต

เมอมหาอทกภยกลนบานและโรงงานในพนทลมนำาเจาพระยา คนทำางานจำานวนมากไมมทอยอาศย และไมอาจเดนทางไปทำางาน เพราะบรษทและโรงงานตองหยดงานชวคราว สวนใหญไมมรายได แตคาใชจายตางๆ ในการดำาเนนชวตยงคงมอย

กองทนประกนการวางงานอยทไหนในเวลาน จะชวยแรงงาน ทจายเงนสมทบในกองทนประกนการวางงานอยางไร? เปนคำาถาม ดงๆ จาก ดร. วรวรรณ ชาญดวยวทย จากสถาบนวจยเพอการ พฒนาประเทศไทย7

7 ประชาไท www.prachatai.com. 14 พ.ย. 2554.


“สงทระบบประกนการวางงานของเราควรทำาแตไมทำา คอการ ใหหลกประกนแกลกจางทวางงานเพราะนายจางประสบภยพบต จนตองหยดกจการชวคราว ไมวาภยพบตนนจะเกดขนเพราะธรรมชาต หรอนำามอมนษย ... มาวนน ลกจางทสมทบเงนมาตลอดขาดรายได เพราะสถานประกอบการประสบภยพบตตองหยดดำาเนนการ สมควร เปนอยางยงทระบบประกนการวางงานจะจายเงนชดเชยใหแกลกจาง เหลาน จำานวนเงนทจะตองใชเพอชวยเหลอลกจางทขาดรายไดเพราะ ภยพบตกมไดมากเกนความสามารถในการจายของกองทนประกน การวางงาน ทในขณะนมเงน สะสมเกอบ 60,000 ลานบาท”

“ปจจบนจงหวดปทมธานและอยธยามลกจางผประกนตน ประมาณ 800,000 คน และสถานประกอบการในระบบประกนสงคม ประมาณ 17,000 แหง ถาเหตภยพบตนทำาใหลกจางรายวนขาดรายได ประมาณ 200,000 คน กองทนประกนการวางงานจะใชเงนประมาณ 600 ลานบาทในการจายเงนชดเชย 30 วน ใหลกจางเหลานน”

แตดเหมอนสำานกงานประกนสงคมไดเตรยมมาตรการอนเพอ เยยวยาแรงงานในระบบกองทนประกนการวางงาน เชน มาตรการ ลดเงนสมทบเขากองทนประกนสงคมในอตรารอยละ 1-2 ของคาจาง เพอลดภาระของผประกอบการและผประกนตนทประสบอทกภย ซง เปนมาตรการชวคราวมระยะเวลา 1-2 ป กรณหากมการเลกจาง พนกงานเปนจำานวนมาก สำานกงานประกนสงคม (สปส.) จะเรง ชวยเหลอตามสทธประโยชนกรณวางงาน และอกหลายโครงการเพอ ชวยเหลอผประกนตนทประสบอทกภย เชน กยมเพอซอมแซมบาน

ในอตราดอกเบยคงท 2 ป ฯลฯ แลวเงนทตองใชจายเพอการยงชพในชวงนำาทวม และขาดรายได

แรงงานผประกนตนจะเรยกรองความเปนธรรมไดจากหนวยงานใด? ในอนาคต โอกาสเกดภยพบตทางธรรมชาต และภยอนๆ อาจเกดขน อก กองทนประกนการวางงานจะวางแผนอะไรเพอรองรบสถานการณ อยางนในอนาคต?

ไมเพยงระบบประกนสงคม ระบบสวสดการสงคมอนๆ ทมอย ทงเพอขาราชการและประชาชนทวไป ตองปรบตวใหสอดคลองกบ บรบททางสงคมทเปลยนไปดวย เพอใหความคมครองตอบสนอง ชวตของคนในสงคมไดอยางทนสถานการณและเขาถงความตองการ ของคน

ผลสำารวจความคดเหนเรองสวสดการสงคมทคนไทยตองการ จากกลมตวอยางทวประเทศ โดยสำานกงานสถตแหงชาต เดอน เมษายน พ.ศ. 2553 เผยวา สวสดการทคนไทยเหนพองตองกนวา ควรทำามากทสด คอ การชวยเหลอผประสบภยธรรมชาตตางๆ การ ชวยเหลอผพการทกคน การฝกอาชพฟรทกหลกสตร ชวยจดหางาน ใหนกศกษาจบใหม คนตกงาน และคนทตองการเปลยนงาน และ รกษาพยาบาลฟรดวยสวสดการทมเกยรตเหมอนขาราชการ8

8 ดร.วรวรรณ ชาญดวยวทย สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.


จากผลสำารวจน เราจะเหนวาความกงวลและความตองการ ของคนในสงคมอยทเรองใด เหตการณนำาทวมใหญป พ.ศ. 2554 เปนโอกาสใหเราทบทวนระบบสวสดการสงคมทงระบบเพอใหตอบ สนองความตองการและความเสยงทสงคมไทยกำาลงเผชญ หากเราม ระบบสวสดการทชวยบรรเทาทกขของผประสบภยนำาทวมทบานเรอน ทรพยสนเสยหาย วางงานและขาดรายได ความขดแยงทะเลาะกน ในบางพนท การทำาลายคนกนนำาและสงสาธารณะกจะลดทอนไป เพราะผเสยหายไดรบการเยยวยา และสามารถประคองชวตตอไปได

เงนสงเคราะหผประสบภยนำาทวมครวเรอนละ 5,000 บาท คงเปนเพยงการปลอบขวญสรางกำาลงใจในเบองตนเทานน ระบบ สวสดการสงคมในวาระภยพบตตางๆ ควรมมาตรการฟนฟชวตคน ไดมากกวาน ไมวาเรองทอยอาศย สถานประกอบการ การทำางาน หลกประกนเพอการวางงาน และการใหความสงเคราะหทถวนหนา และในจำานวนเทาๆ กน ไมไดหมายความวาเทาเทยม เพราะความ เสยหายเดอดรอนของคนไมเทากน ความเปนธรรมจงอยทการกระจาย ทรพยากรและความชวยเหลอใหคนทเดอดรอนในระดบทเยยวยา ความเสยหายใหทกคนไดกลบมามสภาพมาตรฐานชวตทใกลเคยงกน บางพนทอาจจะไดรบ 5,000 บาท แตสำาหรบผทเสยหายมากอาจ ไดรบมากกวานน

กระบวนการมสวนรวม

ชนสวนทหายไปในการกำาหนดนโยบายสวสดการ

ขาราชการเปนกลมทไดรบสวสดการครอบคลมถวนทวทกมต ของชวต และสทธประโยชนทไดรบกสงกวากลมประชากรอนๆ ทงน สวนหนงกมาจากประวตศาสตรทกลมขาราชการเปนแรงงานกลม แรกๆ ทเกดขนในประเทศ มววฒนาการการคมครองและสวสดการ มายาวนานและตอเนองกวากลมใด ทเพงเรมขนไมนานมาน อยาง กลมแรงงานกเรมมจรงจงจากพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 หรอกลมประชาชนทวไปกเมอพระราชบญญตหลกประกน สขภาพถวนหนาราวป พ.ศ. 2545 ทสำาคญ สมเกยรต ตงกจวานชย นกวชาการจากสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย ใหความเหน วา ขาราชการเปนกลมผลประโยชนทบซอน เพราะขาราชการเปน ผกำาหนดนโยบายรวมกบนกการเมองในเรองสวสดการตางๆ และ ไดรบผลประโยชนจากระบบสวสดการตางๆ ในฐานะลกจางของ ภาครฐดวย จงไมแปลกทขาราชการจะเปนกลมทไดรบสทธประโยชน ดานสวสดการดกวากลมอนๆ

ไมเพยงเทานน ระบบประกนสงคม และระบบสวสดการอนๆ ลวนอยภายใตการกำากบดแลของรฐและระบบราชการทงสน จงขาด การมสวนรวมและตรวจสอบจากภาคประชาชนและเอกชน ซงนำาไป สปญหาใหญทตามมา คอ ธรรมมาภบาลของระบบสวสดการสงคม ตางๆ และความเสยงในการขาดทนหรอลมละลายของกองทน สวสดการสงคม อยางเชน กองทนประกนสงคม


นกวชาการหลายคนและสมชชาปฎรปประเทศไทย พ.ศ. 2554 เสนอวา ระบบประกนสงคมตองเปนอสระจากระบบราชการและ การเมอง และเปดพนทใหภาคแรงงานทงในระบบและนอกระบบ รวมถงผมสวนไดสวนเสยโดยตรงเขารวมกำาหนดนโยบายและระเบยบ เพอสทธประโยชนรวมกน

ชมชนสวสดการ

ทผานมา รฐพยายามขยายแนวทางของชมชนสวสดการ ไปทวประเทศ โดยออกนโยบาย กองทนหมบานและชมชนเมอง กองทนละ 1 ลานบาท เพอหวงเสรมกระบวนการพงพาตนเอง สราง แหลงเงนทนหมนเวยนในหมบาน และสรางสวสดภาพทดใหชมชน แตกไมประสบความสำาเรจ เพราะมองขามทนทางสงคมและความ เขมแขงของชมชน

กลมออมทรพยไมไดตงตนททนทางวตถหรอตวเงน แตเปน ทนทางสงคม คอ ทนทางความสมพนธของคนในเครอญาตและ ชมชน ทนทางคณคาจตใจทยดถอรวมกน เชนวา ซอสตย ขยน อดทน เหนแกสวนรวม และยงมทนจากฐานทรพยากรในทองถน ทยงอดมสมบรณ เชน ปา ดน นำา ทะเล เปนตน ชมชนทเขมแขง และผนำาชมชนอยางพระหรอปราชญชาวบานทมวสยทศน ถอเปน ปจจยสำาคญททำาใหกลมออมทรพยเตบโตและยงยน

ชาวบานหลายคนสะทอนวา ชาวบานไมมความจำาเปนตองก ยมเงนจากกองทนหมบาน กเลยไมไดกเงนมาทำาอะไร แตเมอกองทน

ไมมความเคลอนไหว รฐมองวา ชมชนนนจดการกองทนไมด ทำาให ชาวบานตองพยายามกเงนไป แตกไมรจะทำาอะไร บางคนกเลย เอาไปซอขาวของเครองใชสวนตวทไมไดงอกเงยตอยอดอะไรใหกบ อาชพของตน หรอชมชน หนำาซำาหลายคนยงรสกดวยวา เงนนเปน เงนทรฐแจก จงไมคดจะคน นานวนเขา กองทนจงหดตวและตดลบ

สจจะออมทรพยและกองทนหมบาน

หลายชมชนในประเทศไมรอใหรฐจดสรรสวสดการ สงคมให พวกเขาลงมอสานฝนนดวยตวเองและทำามานานแลว อยาง กลมออมทรพยคลองเปยะ อำาเภอจะนะ จงหวดสงขลา

แตกอนชาวบานตำาบลคลองเปยะมหนสนมาก เพราะ กเงนทงในระบบและนอกระบบในอตราดอกเบยสงเพอมา ทำาการเกษตรและอาชพ ทำาใหชาวบานไมสามารถจายเงนคน ไดตามเงอนไข หนสนจงทบทวม เหตน อมพร ดวงปาน จงรวมกบชาวบานตงกลมออมทรพยคลองเปยะขนในป พ.ศ. 2523 เพอแกปญหาความยากจน โดยการระดมเงนออม เพอปลอยกใหสมาชก ทกคนในกลมตองใหสจจะวาจะออมเงน กบกลมเปนประจำาทกเดอนๆ ตามทกำาหนดไว เงนออมจาก สมาชกแตละคนไมไดมากมายอะไร บางคนเรมตนทวนละ 1 บาท บางกเดอนละ 100 บาท แตสมาชกทกคนรกษาสจจะ ทจะออมอยางสมำาเสมอ


ในระยะเรมตน กลมออมทรพยมสมาชก 51 คน และ มทนเงนออมครงแรก 2,850 บาท ผานไปเพยง 10 กวาป เทานน สมาชกของกลมพนสภาพความยากจน เงนทน งอกงามจนเกดแนวคดนำาเงนกำาไรสะสมมาจดสรรเปน สวสดการชมชนทดแลคนในชมชนอยางถวนหนาและครบ วงจรชวต เชน คารกษาพยาบาลทใหสวสดการรกษาพยาบาล 100 เปอรเซนต โดยจะรกษาทแหงใดกได กองทนผยากไร และพการ โครงการพเศษผสงอายใหปลกผกสวนครว กองทน สงเสรมการศกษา บรรเทาสาธารณภย กองทนคนชรา และ กองทนบรหารธรกจชมชน ฯลฯ

ในปท 30 ของการดำาเนนงาน ป พ.ศ. 2553 กลม ออมทรพยคลองเปยะมเงนกวา 250 ลานบาท9 และมสมาชก กวา 7,000 คน จาก 11 หมบาน กจกรรมการดำาเนนงาน ของกลมทำาใหสมาชกมรายไดด พงตนเองได สายสมพนธ ในชมชนเหนยวแนนขน และทกคนมหลกประกนทมนคงใน ชวตเทาเทยมกนทงชมชน

ขอดประการสำาคญของชมชนสวสดการ คอ ความ สมพนธทใกลชดของคนในชมชน ทำาใหเมอใครกำาลงประสบ

9 หนงสอพมพสยามรฐรายวน 8 ก.ย. 2553.

ปญหาอะไรในชวต กรกนไดรวดเรวและจดสรรความชวยเหลอ ไดอยางเขาใจ อยางกรณทเสาหลกของครอบครวเสยไป คนใน ชมชนกจะเขามาดแลใหสวสดการการศกษากบลกๆ ของ สมาชกทจากไป ในแงน ชมชนสวสดการจะตอบโจทยการ เขาถงสวสดการทรฐไมอาจดแลไดทวถง อยางผพการหรอ คนชราทดอยโอกาส ชมชนจะรวา ใครมความจำาเปนและ ตองการมากนอยแคไหน และดแลใหสอดคลองกบตนทน พนฐานชวตทแตกตางกน

เปนทนาดใจวา ปจจบนมชมชนกวา 1,600 แหงท จดตงกองทนออมทรพยในลกษณะน ซงอาจจะแตกตางกน บางตามสภาพชมชน จำานวนสมาชกและสวสดการทจดสรร ใหคนในชมชน

จดเกบภาษเพอความเปนธรรมเพม

เพอสวสดการดถวนหนา

ขออางหนงทมกใชอธบายเหตทระบบสวสดการสงคมไทย ยงไมเทาเทยมและไมถวนหนา คอ รฐมรายไดจำากด จงไมสามารถ จดสรรเปนสวสดการดานตางๆ ใหประชาชนไดอยางเพยงพอ จรง หรอไม?

ในป พ.ศ. 2552 ประเทศไทยมคาใชจายสวสดการทงหมด


3 แสนลานบาทหรอรอยละ 3.2 ของผลตภณฑมวลรวมในประเทศ หรอจดพ ซงจดวาเปนคาใชจายสวสดการทคอนขางตำา ถาเปรยบ เทยบกบประเทศในกลมสแกนดเนเวย ทมคาใชจายดานสวสดการ สงคมประมาณรอยละ 20 ของจดพ

ดร. วรวรรณ ชาญดวยวทย สถาบนวจยเพอการพฒนา ประเทศไทย กลาววา ถาคนไทยตองการไดรบสวสดการทมความ ครอบคลมและคณภาพเทาเทยมกบขาราชการ เอาเปนวาใน 3 สวน หลก คอ การศกษา การรกษาพยาบาล และหลกประกนรายได ผสงอาย คาใชจายสวสดการทง 3 ประเภทจะเทากบ 1.2 ลานลานบาท หรอประมาณรอยละ 12 ของจดพ หรอ 4 เทาของการจดสรรงบ คาใชจายดานสวสดการทผานมา

ระบบสวสดการเปนระบบทมรายจาย ซงรายจายเพอสวสดการ สงคมมาจากภาษทรฐจดเกบ ถารฐเกบภาษไดมาก กจะสามารถ นำามาจดสรรสวสดการใหกบคนทกคนอยางทวถง เทาเทยม และ ครอบคลมในดานตางๆ

ปจจบนการจดเกบภาษยงมรรวอย ทำาใหรายไดจากภาษทควร จะไดตกหายไปจากคลง ฉะนน หากรฐจดเกบภาษใหเตมเมด เตมหนวยและมประสทธภาพมากขน ขยายฐานภาษบางประเภท ปฏรปภาษใหเกดความเปนธรรม และหยดกระบวนการคอรรปชน เหลานกจะชวยใหรฐมรายไดเพมขน ซงประเมนวา จะไดถงเกณฑ ทจะชวยใหรฐสามารถจดสรรสวสดการสงคมทด มคณภาพใหกบ ประชากรทกกลมโดยถวนหนา อยางครอบคลมและเปนธรรม

นกวชาการบางคนเสนอใหปรบภาษมลคาเพม จากปจจบน รอยละ 7 ไปเปนรอยละ 10 ซงจะชวยใหรฐมรายไดเพมขนมาก ภาษ มลคาเพมเปนแหลงรายไดรอยละ 70 ของรฐ ทนำาไปจดสรรเปน งบประมาณดานตางๆ รวมถงสวสดการดแลคนไทยตงแตเกด จนตาย และเปนลกษณะภาษทคนเลยงไดยาก เพราะตองจายทกครง ทจบจายใชสอย อยางไรกด มความเหนขดแยงวา ภาษมลคาเพมเปน โครงสรางภาษทไมเปนธรรมอยแลว เพราะเปนภาษในอตราคงท ซงไมวาบคคลจะมรายไดสงหรอตำากจะตองจายภาษในอตราทเทากน ผทมรายไดนอยจงเสยเปรยบผทมรายไดมากกวา ถาภาษยงเพม คนทมรายไดนอยจะยงลำาบาก

นอกจากการปรบอตราภาษมลคาเพมแลว รฐจะมรายไดเพมขน หากดแลการเกบภาษรายไดบคคลและนตบคคลใหมประสทธภาพ กวาทเปนอย จากการพฒนาเศรษฐกจทผานมา คนไทยมรายได เพมขนเทาตว คอจาก 4,000 ดอลลารสหรฐตอคนตอป เปน 8,000 ดอลลารสหรฐตอคนตอป ทวารฐไมสามารถจดเกบภาษรายได ใหไดมากขนตามอตรารายไดทเพมขนเลย เนองจากมการหลบเลยง ภาษ และจายภาษตำากวาทควร มการประมาณวา หากประเทศไทย สามารถจดเกบภาษไดเทากบศกยภาพในการเสยภาษของคนไทย จากทผานมาเฉลยรอยละ 15-18 ของรายไดประชาชาตใหเปนรอยละ 21.35 กจะสามารถรบภาระสวสดการพนฐานไดอยางทวหนาและ ครอบคลมกวาปจจบน10

10 สมชย จตสชน. 2553. “การสรางระบบสวสดการพนฐาน: การจดหาและจดสรรทรพยากร ทางการเงนเพอรองรบระบบสวสดการ”. สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.


รายไดจากภาษอกสวนหนงทรฐพงเรยกเกบไดเพอสวสดการ สงคมทด คอ ภาษทมฐานเกยวกบความมงคง ซงปจจบนมเพยง การเกบภาษโรงเรอนและบำารงทองท แตรฐยงไมไดเรยกเกบภาษ เชน บาน สงปลกสราง ทดน โดยเฉพาะทดนททงไวรกรางวางเปลา ไมไดทำาประโยชนอะไร และการเพมคาของทรพยสนไมวาจะมลคาหน ทดน และสงปลกสรางตางๆ ฯลฯ

การจดเกบภาษทมประสทธภาพและเปนธรรม นอกจากจะ ชวยหารายไดเพอการจดสวสดการ ยงชวยลดความเหลอมลำาใน สงคมไดดวย การสำารวจโดยสำานกงานสถตแหงชาตในเดอนเมษายน พ.ศ. 2553 คนไทยประมาณรอยละ 47 ไมตอตานและเตมใจทจะ จายภาษเพมขนเพอใหรฐนำาไปจดสวสดการสงคม

สวสดการเชงรก

คาใชจายดานสวสดการนบวนจะสงขน แนวทางทรฐ จดสรรสวสดการแบบตงรบ เชน การรกษาพยาบาล การ สงเคราะหเบยยงชพผสงอาย คนพการ ฯลฯ ชวยใหคนรบมอ กบความเสยงในชวต แตยงไมไดคมครองปองกนความเสยง ทจะเกดขน ดงนน สวสดการสงคมควรจะเนนเรองการ สงเสรมความมนคง ปลอดภย และสขภาวะของคนทกกลม โดยรวมดวย

สวสดการสงคมทสำาคญ คอ สวสดการสงคมทใหปจจย พนฐานเพอใหทกคนสรางคณภาพชวตทดใหตวเองและสงคม ได ซงปจจบนนหลายประเทศ และองคการเพอความรวมมอ ทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development - OECD) เรมพดถง คำาวา “สขภาวะ” วาเปนแนวทางของสวสดการสงคม

สวสดการสงคมเชงรกเพอสรางสขภาวะดนาจะม คาใชจายนอยกวาสวสดการสงคมเชงตงรบ โดยรฐเพยง เปนผจดสรรโครงสรางทจะเอออำานวยใหเกดสวสดการเพอ สขภาวะของสงคม เปนตนวา

> เปดพนทใหมสวนสาธารณะมากขน เพอเปนทออก กำาลงกาย และสนทนาการ

> ใหแรงจงใจดานภาษสำาหรบผผลตอาหารทมคณภาพ ปลอดสารเคมพษ

> จดใหมศนยสขภาพสำาหรบเดกเลกในชมชน จะชวยให พอแมเลยงเดยวสามารถทำางานไดอยางสบายใจมากขน เพอจะไดมรายไดมาดแลครอบครว ศนยสขภาพชมชน เปนแหลงขอมลใหความรดานสขภาพ ชมรมผสงอาย ของชมชน จดใหมกจกรรมออกกำาลงกาย ปฏบตศาสนกจ เทยวสงสรรค ใหความรดานตางๆ ฝกทกษะเพออาชพ เสรม ฯลฯ


> รฐออกมาตรการทางกฎหมายทเขมงวดและเอาจรง เพอปองกนและลดอบตเหตบนทองถนน รวมถง อนตรายในการทำางานของคนในกลมอาชพตางๆ เพอ ลดภาวะทพพลภาพ คารกษาพยาบาล และการเสย เสาหลกในครอบครว

> สงเสรมความเขมแขงของชมชนและสงเสรมการรวมตว ของกลมคนในอาชพตางๆ เชน เกษตรกร ชาวไร คร เปนตน เพอใหเกดการรวมตวและดแลสวสดการในหม ผประกอบอาชพ

> สงเสรมการพฒนาทกษะแรงงาน ใหแหลงเงนทนเพอ การพฒนาอาชพ

> ออกมาตรการทางภาษทจงใจใหคนดแลผพการ ผดอย โอกาส และคนชรา หรอจงใจธรกจทสรางนวตกรรม เพอสงคม ฯลฯ

> โครงสรางสวสดการพนฐานในการสงเสรมสขภาพเหลาน จะชวยลดภาระรายจายดานสวสดการสงคม และยง ทำาใหประชาชนมสขภาพและคณภาพชวตทดดวย

ความทาทายของระบบสวสดการของไทยในอนาคต

สาเหตททำาใหสวสดการสงคมมความเหลอมลำาดานสทธ ประโยชน คอ ระบบสวสดการสงคมในประเทศเปนแบบตวใครตวมน ทำางานเปนแทงๆ ไมประสานสมพนธกน แตละหนวยงานดแล

สวสดการใหกบคนของตน ระบบสวสดการชาราชการดแลขาราชการ กองทนเงนทดแทน กองทนประกนสงคมดแลแรงงาน โครงการ หลกประกนสขภาพแหงชาตดแลประชาชนสวนใหญ เปนตน

การขาดการมองภาพรวมสวสดการสงคมสำาหรบคนไทย และภาพในระยะยาว จะทำาใหการบรหารจดการมปญหาและใหสทธ ประโยชนทเหลอมลำากน ดงทนกวชาการจากสถาบนวจยเพอการ พฒนาประเทศไทย ดร. วรวรรณ ชาญดวยวทย กลาววา “เรายง ขาดคำาถามโดยภาพรวมวา สวสดการพนฐานทประชาชนทกคนตอง ไดรบคออะไร? คณภาพตามเกณฑพนฐานเปนอยางไร? การประกน สขภาพพนฐานขนตำาควรครอบคลมอะไรบาง? อะไรคอความเสยง ทจะทำาใหคณภาพชวตลดลง?”


ชมชน สทธ และสขภาวะกตมาภรณ จตราทร

สทธของชมชน

บานโนนปากอ จงหวดมกดาหาร เปนหมบานประกอบดวย 63 ครวเรอน เรมประวตการกอตงชมชนยอนหลงไปไดถงป พ.ศ. 2496 ยคแรกเรมดำารงชพดวยการเลยงสตว หาของปา เรอยมาถงยคเปดปา ใหภาคธรกจเขาไปทำาไม และปลกพชเศรษฐกจ จนกระทงยคปดปา ทเรมในป พ.ศ. 2533 กรมปาไมไดประกาศเขตรกษาพนธสตวปา ภสฐาน ทำาใหบานโนนปากอกลายเปนชมชนผดกฎหมายอยกลางปา อนรกษ และขบไลชาวบานออกจากทดนทำากน จนถงปจจบน ชาวบาน สวนหนงยงคงรวมกลมกนตอสเพอยนยนสทธในทดนทำากนของตนเอง จนกวาจะมการจดสรรทดนทำากนและจายคาชดเชยทเหมาะสม

บานทาหลาด จงหวดรอยเอด หมบานขนาดกลางประกอบดวย 207 ครวเรอน เรมกอตงเปนชมชนตงแตปพ.ศ.2440 อยบนฝงขวา ของแมนำาช ความอดมสมบรณของระบบนเวศแถบนทำาใหเปนแหลง ทรพยากรหลกของชมชนในการดำารงชวต ชมชนจงรวมกนรกษา


พนทแถบนอยางแขงขน และปกปองการใชประโยชนทอาจสงผล กระทบตอระบบนเวศ ดงทในป พ.ศ. 2527 เมอบรษท รอยเอด จำากด เสนอกบสภาตำาบลกดนำาใส และตำาบลแสนสข ขอเขามาใชพนท ปาดงเคงปลกไผตง สบดำา และขาวโพดฝกออน โดยจะไถปรบพนท ใหเหมาะสมกบการเพาะปลก แตกลมชาวบานคดคานเรองน เพราะ ปาธรรมชาตจะถกตดทงหมด บรษทพยายามเสนอใหม โดยเปลยน เปนขอใชพนทปลกมะมวงหมพานต โดยเจาหนาทรฐเขามาสนบสนน แตชาวบานกไมยนยอม

จนกระทงในป พ.ศ. 2533 กรมปาไมเสนอปลกตนไมพนบาน เพอฟนฟปาดงเคง เมอชาวบานเหนดวย และสภาตำาบลทง 2 แหง เหนชอบ แตกลายเปนวาเจาหนาทไถปาธรรมชาตออกจนโลงเตยน และนำาไมยคาลปตสมาปลกเปนจำานวนมาก กนพนทราว 2,700 ไร ทำาใหแหลงนำาธรรมชาต 6 แหงในปาแหงขอด ชาวบานไมอาจเขาไป เลยงววและหาปลาไดอก ทงยงมการออกระเบยบหามนำาสตวเลยง เขาไปในสวนปายคาลปตสอกตางหาก เมอชาวบานรวมตวกนรองเรยน แตไมไดรบการตอบสนอง จงมการชมนมคดคานชวงกลางป พ.ศ. 2536 เรยกรองใหรอถอนตนยคาลปตส แตกไมมการตอบสนองจากภาครฐ ชาวบานกวา 2,000 คนจงเขารอถอนตนยคาลปตส และเปนทมา ของการจบกมแกนนำาชาวบาน 6 คน แมวาจะมคำาสงรอถอนยคาลปตส ในปถดมากตาม การเรยกรองของชาวบานสงผลใหรฐตดสนใจ สนบสนนงบประมาณในการฟนฟปาดงเคง กลมชาวบานไดตงปา ดงเคงเปนปาชมชน จดระเบยบในการจดการปา ตงกองทนสคดให

ผนำา และมกจกรรมพฒนาดานตางๆ

จะเหนไดวา ทงกรณของบานโนนปากอและบานทาหลาด ชมชนทเขมแขงนนมการรวมตวกนเพอยนยนสทธในทดนทำากน และ สทธในการจดการฐานทรพยากรอยางสมดลและยงยน ถงแมวา ในกรณของบานโนนปากอ มแนวโนมวาในทสดแลวชมชนทงหมด จะตองยายออกมาจากถนทำากนเดม แตชมชนยงคงมสทธทจะไดรบ จดสรรทดนทำากนใหมและคาชดเชยอยางเหมาะสม

ดงนน ชมชนทมศกยภาพ ยอมรจกใชสทธของชมชนในการ สรางอำานาจตอรอง กำาหนดอนาคตของตนเอง เพอประโยชนสขของ ชมชนและสงแวดลอม

ในประเทศไทยนน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ไดให การรองรบสทธชมชนของประชาชนไทยไวตงแตฉบบป พ.ศ. 2540 ซงตอมาไดรบการสบตอเจตนารมณในรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2550 ซงมบทบญญตทรองรบสทธชมชนไวในมาตรา 66 ดงน

“บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถน ดงเดม ยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการ จดการ การบำารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม รวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและ ยงยน”


อยางไรกด สทธชมชนมไดมงไปทประโยชนในการจดสรร ทรพยากรอยางยงยนและเปนธรรมแตเพยงอยางเดยว หากยงมงไป ทประโยชนในการดำารงวถชวตตามจารตประเพณและภมปญญา ดงเดมอกดวย ประเดนปญหาทวาดวยการละเมดสทธชมชนใน หลายครง จงทบซอนกบการละเมดสทธทางวฒนธรรมไปพรอมกน

การละเมดสทธทางวฒนธรรม

ประเทศไทยถอดนแดนทมความหลากทางวฒนธรรมและ มความหลากหลายทางชวภาพสง โดยเฉพาะการมชนเผาพนเมอง หลากหลายกลมชาตพนธทอาศยอยกระจายตามภมภาคตางๆ ซง ชนเผาพนเมองเหลาน นบไดวาเปนผทมภาษา อตลกษณ วฒนธรรม และบรบทของสงคมทแตกตางกนออกไปจากสงคมใหญ

กลมชนเผาพนเมองเหลาน สวนใหญเปนกลมประชากร ขนาดเลก มจำานวนไมมากนก มวถการดำาเนนชวตทผกพนและ ใกลชดกบธรรมชาต เนนระบบการผลต การตงถนฐานและการใช ทรพยากรเพอการยงชพเปนหลก มระบบขดเกลาทางสงคมและ ไดบมเพาะจนบกลายเปนอตลกษณวฒนธรรมและแบบแผนการ ดำาเนนชวตของแตละกลม

แตในระยะหลง เรองราววฒนธรรมและระบบคณคาเหลาน เรมออนแอและลดความสำาคญลงไป สวนหนงเปนผลพวงมาจาก นโยบายการพฒนาของรฐทผานมา โดยเฉพาะการมงเนนการพฒนา และสรางความเจรญเตบโตภาคเศรษฐกจเปนหลก และนโยบายการ

รวมพวก ซงตองการหลอมรวมเอากลมสงคมเลกๆ เหลานเขาไปส วฒนธรรมกระแสหลก

โดยปรกตแลว ขอมลสถานการณความไมเปนธรรมอนเกดจาก การละเมดสทธชมชนนน เปนสวนหนงของขอมลสถานการณการ ละเมดสทธมนษยชน และสวนใหญอยในรปของขอมลเชงคณภาพ ในบทความนจงขอนำาเสนอกรณการละเมดสทธชมชนทสำาคญในชวงป พ.ศ. 2554 ทผานมา 3 กรณ โดยเนนไปทกลมชาตพนธซงเปน ชนกลมนอย และถอเปนประชาชนกลมเปราะบาง มความเสยงตอการ เปนผดอยโอกาสในเกอบทกๆ ดาน

กรณตวอยางทง 3 กรณ ประกอบดวย การไลรอตลาดชาวเขา ดอยมเซอ และชนเผากะเหรยงทแกงกระจาน ซงถอเปนตวอยางของ การคกคามสทธชมชน สทธในการดำารงอตลกษณทางวฒนธรรมของ คนไทย สวนความขดแยงทอำาเภอกลยาณวฒนา สะทอนใหเหนถง สภาวะทสทธราชการยงอยเหนอสทธชมชนของคนทองถน

การไลรอสทธชมชนของชาวไทยภเขาดอยมเซอ

ตลาดชาวไทยภเขาดอยมเซอ เปนจดแวะพกสำาหรบนกทองเทยว ตามเสนทางสายตาก - แมสอด ตลาดแหงนเกดจากชาวบานนำาพชผก ในไรมาวางขายแกบรรดาคนงานทมาทำางานตดเสนทางสายตาก - แมสอดเมอหลายสบปกอน ซงตอมาทางศนยพฒนาและสงเคราะห ชาวเขา จงหวดตาก ไดเขามาพฒนาพนทจากเพงชวคราวเปนอาคาร ถาวร มการสรางบานจำาลองชาวเขาเผาตางๆ เพอดงดดใหนกทองเทยว


แวะเยยมชมและซอสนคาจากชาวบาน ภายหลงพนทแถบนถกประกาศ เปนเขตอทยานแหงชาตตากสนมหาราช ศนยฯ กถอนตวออกจาก การเปนหนวยงานกำากบดแลตลาด ไมมหนวยงานใดมากำากบดแล พนทจงมชาวพนราบเรมเขามาจบจองและรกพนทคาขายของชาวบาน มากขน

ตลาดชาวเขาดอยมเซอ เปนทรจกและแวะพกของนกทองเทยว ทสญจรผานไปมามากขน ประกอบกบการทำามาหากนของชาวบาน ในวถแบบดงเดมกมขอจำากดมากขน ดวยพนททำากนถกประกาศเปน พนทอทยานฯ รวมทงประชากรกมจำานวนมากขน ชาวบานทเคยเปน ลกจางหนวยงานในพนทกถกเลกจาง การปลกพชผกเพอนำามาคาขาย ในตลาดชาวเขาดอยมเซอ เปนทางเลอกสำาคญททำาใหชาวบานอยรอด มรายไดเพยงพอทจะเลยงครอบครวและสงบตรหลานเรยนหนงสอ

นอกจากจะเปนแหลงสรางรายไดทสำาคญใหแกชาวบานแลว ยงมบทบาทสำาคญตอการปองกนและแกไขปญหาตางๆ เชน การ ชวยลดการบกรกพนทปาเพอทำาพชไร ลกหลานชาวบานมงานทำาอย ในพนท และชาวบานจำานวนไมนอยทเลกเกยวของกบการคาขาย ยาเสพตด หนมาประกอบอาชพสจรตดวยการคาขายในตลาด

อยางไรกด ในเวลาตอมา ทางราชการไดอางเหตผลวาไดรบการ รองเรยนจากนกทองเทยวในเรองความแออด ความไมเปนระเบยบ และการจำาหนายสนคาทไมปลอดภย และกลายเปนเหตผลในการ จดทำาโครงการปรบปรงตลาดชาวไทยภเขาดอยมเซอ จงหวดตาก

แมจะมเสยงคดคานจากชาวบานในพนท ทงการยนหนงสอ และแสดงความคดเหนในการประชมรบฟงความคดเหนวา ไมเหนดวย กบการปรบปรงตลาดชาวไทยภเขาดอยมเซอ จงหวดตาก แตเสยง คดคานและความเหนของชาวบานกไมไดรบความสนใจจากทาง จงหวด ในทางตรงกนขาม ผวาราชการจงหวดตากกลบยนยนในสง ทไดตดสนใจไปแลว ดวยการเดนหนาระดมสรรพกำาลงจากนอกพนท เขามาดำาเนนการรอถอน1

โดยเหตทตลาดมความหมายความสำาคญมากกวาสถานท คาขายหรอพนททางเศรษฐกจ แตรวมถงการเปนพนททมความหมาย ทางสงคม วฒนธรรม ประวตศาสตร การอยอาศยของชาวมเซอ ในพนทดอยมเซอแหงนดวย นาสงเกตวา การปรบปรงตลาดใหเปน ตลาดการคาขายอยางจรงจง และการจดสรรพนทใหคนเมองในการ เขามาคาขายโดยละเลยประเดนทางสงคมวฒนธรรมของผอยอาศย เดมนน จะไดรบการจดการตามขอเสนอทตองการใหเกดการบรหาร จดการรวมกนของทกฝายทเกยวของอยางไร

ภายใตความขดแยงดงกลาว ชาวไทยภเขาดอยมเซอจงเปน เหยอของกระบวนการพฒนาทไมเหนความสำาคญของชมชนในการ “อนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรม อนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบำารง รกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม รวมทง

1 เกยรตศกด มวงมตร. (2554). ปรบปรงตลาดชาวเขาดอยมเซอ เพอประโยชนใคร?. ประชาไท. 23 ม.ค. 2554, http://www.prachatai.com.


ความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและยงยน” ทงยงกดทบ วถชวตของชมชนทองถนของชาวไทยภเขาไปในเวลาเดยวกนดวย

เมอสทธทางราชการอยเหนอสทธชมชน:

เหตเกดทอำาเภอกลยาณวฒนา2

อำาเภอตนแบบ อำาเภอในฝน พนทในจนตนาการทตองการ นำาความเจรญเขามาสพนททางวฒนธรรมของกลมชาตพนธ ฝนท เปนจรงหรอจะเปนเพยงฝนทามกลางความหวงของคนในพนท ทปรารถนาวาจะไดมสวนรวมในการพฒนาชมชนบนพนฐานของ วฒนธรรมและภมปญญาของตนเอง

26 ธนวาคม พ.ศ.2552 อำาเภอกลยาณวฒนา อำาเภอท 25 ของจงหวดเชยงใหมไดถอกำาเนดขน ประกอบดวย 3 ตำาบลทแยก ออกมาจากอำาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ไดแก ตำาบลแจมหลวง ตำาบลบานจนทร ตำาบลแมแดด มพนทรวม 674.58 ตารางกโลเมตร ประชากรราว 1 หมนคน สวนใหญกวารอยละ 90 เปนชาวปกาเกอะญอ รองลงมาเปนชาวมง และลซ

เดมชาวปกาเกอะญอเรยกดนแดนแหงนวา “มอเจะค” หมายถง บรเวณทเปนตนกำาเนดของนำาแมแจม เปนพนททชาวปกาเกอะญอ ไดตงถนฐานมายาวนาน วนนชาวปกาเกอะญอตองเผชญกบความ เปลยนแปลงในหลายรปแบบ ทงการเขามาครอบครองยดพนททำากน

2 อานเพมเตม ชยณรงค กตนารถอนทราณ. (2554). เหตเกดท อ. กลยานวฒนา. กรงเทพธรกจ. 5 ม.ค. 2554.

พนทธรรมชาตและวฒนธรรมถกเปลยนเปนทนทางเศรษฐกจ โดย ชาวบานไมไดมสวนรวมในการกำาหนดทศทางของการพฒนา

ดงกรณการสรางทวาการอำาเภอกลยาณวฒนาแหงใหม ซง ชาวบานไดรวมบรจาคทดนให แตเมอถงขนตอนของการมสวนรวม ในการสรางอาคาร ชาวบานปกาเกอะญอเสนอใหตดสญลกษณรปไก ทสวนใดสวนหนงของตวอาคารทวาการอำาเภอ ซงชาวปกาเกอะญอ ถอวาเปนสตวทมความขยนขนแขง ตนแตเชาตรและตรงตอเวลา แตเมอทางการมการเรยกประชมชาวบานเพอพจารณาเลอกรปแบบ ของทวาการอำาเภอ กลบไมไดรบฟงความคดเหนของชาวบาน ใหม การลงคะแนนเสยงเพอเลอกรปแบบทหนวยงานของภาครฐกำาหนด ขนใหเหมอนกนทกท และไดมการเรยกชาวบานหลายๆ ชนเผามา ลงคะแนนเพอเลอกแบบ ทำาใหชาวบานเกดความขดแยงกน จากจดน เองททำาใหชาวบานเรมใชเวทของการประชมผนำาในหมบาน หรอ สภาแอะมอจะค เพอหาวถในการตอรองกบภาครฐ และนำามาซงการ จดเวทสาธารณะเพอเรยกรองใหทางการยอมรบการมสวนรวมของ ประชาชนในการอนรกษวฒนธรรมทองถน แตกถกเพกเฉยและใชวธ การประชาธปไตยเสยงขางมาก กลบเสยงและความตองการของ ผทมเสยงสวนนอย เพอสรางความชอบธรรมของการปฏเสธการม สวนรวมของชาวบาน โดยการระดมชาวบานอกกลมหนงขนมาเพอ ลงมตสนบสนนรปทรงของอาคารตามททางราชการตองการ

การพฒนาพนทใหมความเจรญหลงไหลเขามาอยางรวดเรว จากบทเรยนทชดเจนของอำาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน ทมการ


พฒนาทางวตถอยางรวดเรวเพอรองรบการทองเทยว มนายทนมา จบจองพนท ทำาใหชาวบานเสยวถชวตความเปนอยเดม และเกดผล กระทบทตามมาอกมากมาย หากอำาเภอกลยาณวฒนากาวตามรอย ใหการพฒนาเขามาอยางรวดเรวจนไมคำานงถงจารตประเพณและ วฒนธรรมความเปนอยเดมของชาวบาน อำาเภอในฝนแหงนคงจะ เปนฝนรายของชมชน ทไมสามารถสงเสยงเรยกรองใหราชการและ ผมอำานาจรบฟงความตองการและเขาใจการอยรวมกนของคนตาง ชาตพนธอยางแทจรง

ความเปนอนของกะเหรยงแกงกระจาน

เหตเฮลคอปเตอรของกองทพบกตกถง 3 ลำา ในปฏบตการ อพยพ ผลกดนชนกลมนอยออกจากอทยานแหงชาตแกงกระจาน จงหวดเพชรบรระหวางวนท 16 - 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2554 ม ผเสยชวตรวม 17 คน หลงเหตการณสะเทอนใจผานไป มคำาถาม ถงความไมกระจางชดของแผนอพยพชนกลมนอย ซงนายชยวฒน ลมลขตอกษร หวหนาอทยานแหงชาตแกงกระจาน ระบวาเปนผบกรก ทำาลายปา ปลกพชผลการเกษตรสงเปนเสบยงใหกองกำาลงกะเหรยง เคเอนย และเกยวของกบการผลตยาเสพตด

ขณะเดยวกน กมขาวออกมาจากตวแทนชนกลมนอยวา พวกเขา เปนชาวกะเหรยงดงเดมในปาแกงกระจาน ไมใชชนกลมนอยจาก ประเทศเพอนบาน ใชชวตในปาแตไมไดบกรกปา การทเจาหนาท ของทางราชการใชความรนแรงถงขนเผาบาน ยงฉางขาว ทำาลาย

ทรพยสน เพอกดดนใหออกจากปา เปนการกระทำาทขดตอกฎหมาย รฐธรรมนญ ละเมดสทธมนษยชนตอกลมชาตพนธในประเทศไทย อยางไมเคยปรากฏมากอนในประวตศาสตร

ในการเสวนา “ฮ.ตก กบปญหาอทยานแหงชาตแกงกระจาน” 8 สงหาคม พ.ศ. 2554 โดยสมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหง ประเทศไทย รวมกบ สถาบนอศรา มลนธพฒนาสอมวลชนแหง ประเทศไทย นายชยวฒน ลมลขตอกษร หวหนาอทยานแหงชาต แกงกระจาน กลาวถงแผนอพยพผลกดนชนกลมนอยออกจากปา แกงกระจานวา เนองจากมชนกลมนอยจากประเทศเพอนบาน คอ “ชาวกะหราง” เขามาทำาไรเลอนลอยในเขตอทยานฯ มานานแลว โดยสภาพปามพนทกวางใหญมาก การเดนปาเพอปฏบตงานตองใช เวลานานถง 15 วน จงสามารถเดนปาไดเพยง 1 ใน 4 ของพนท จงตองใชเฮลคอปเตอรของทหารเขารวมปฏบตงาน

นายสรพงษ กองจนทก ผอำานวยการศนยศกษากะเหรยง เพอการพฒนา กลาววา ชาวกะหรางทหวหนาอทยานแหงชาต แกงกระจานกลาวถง แทจรงแลวภาษาทางราชการทถกตองคอ ชาวกะเหรยง ซงเปนกลมชาตพนธกลมเดยวกน “โครงการแผนอพยพ ชาวกะเหรยง ขดตอมตคณะรฐมนตร วนท 3 สงหาคม พ.ศ. 2553 ซงคณะรฐมนตรเหนชอบตามทกระทรวงวฒนธรรมเสนอ โดย เหนชอบหลกการแนวนโยบาย และหลกปฏบตในการฟนฟวถชวต ชาวกะเหรยง และมอบใหหนวยงานทเกยวของนำานโยบายและ หลกปฏบตไปปฏบต โดยมาตรการระยะสนดำาเนนการภายใน


6 - 12 เดอน เฉพาะประเดนการจดการทรพยากร ซงกระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กบกระทรวงมหาดไทย เปน หนวยงานรบผดชอบ ระบวาใหยตการจบกมและใหความคมครอง กบชมชนกลมชาตพนธกะเหรยงทเปนชมชนทองถนดงเดม ทอยใน พนทขอพพาทเรองททำากนในพนทดงเดม”

ผอำานวยการศนยศกษากะเหรยงเพอการพฒนา ชวา “การใช คำาเรยกทไมชดเจนวาชนกลมนอยเปนใคร เปนการสรางวาทกรรม คลมเครอ นำาไปสการปฏบตตอกลมคนสวนหนง เหมอนกบครงหนง ทเคยมการเรยกคนกลมหนงวา ผกค. (ผกอการรายคอมมวนสต) เชน การใชคำาวากะหราง ไมเรยกกะเหรยง ทำาใหมความชอบธรรม ในการทำาลายลาง”

ดร. เพมศกด มกราภรมย นกวชาการสถาบนพฒนาสนตวธ มหาวทยาลยมหดล กลาวในการสมมนา “มต ครม. วนท 3 สงหาคม 2553 กบสทธการอยอาศยของกะเหรยงดงเดมในพนทอทยานแหงชาตแกงกระจาน” ซงศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา รวมกบเครอขายกะเหรยงเพอวฒนธรรมและสงแวดลอมจดขน วาปฏบตการของอทยานแหงชาตแกงกระจาน ยงขดตอปฏญญาสหประชาชาตวาดวยสทธชนเผาพนเมองซงไทยลงนามดวย

“ปฏญญาสหประชาชาตวาดวยสทธชนเผาพนเมอง ทขอแก มาตรา 8 เกยวกบการอนรกษในถนทอยอาศยตามธรรมชาต ขอ J ภายใตขอบงคบ ใหความเคารพ สงเสรมรกษา และดำารงไวซงความร ประดษฐกรรม และการถอปฏบตตอชนพนเมองและทองถน ซงปรากฏ

ในการดำารงชวตทสบทอดกนมาตามประเพณ และใชประโยชนใน ความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน”

เปนทนาสงเกตวา ผถกผลกดนออกจากปาแกงกระจานเปน ชาวกะเหรยง ซงเปนชนพนเมองในประเทศไทยอยกนมาดงเดม ทำาไร หมนเวยนซงไมใชการทำาลายปา แตกลบถกเผาบาน เผายงขาว ขบงคบ ไมใหอยในพนทเดม จนตองเดอดรอนหนตายไปอยกบญาตพนอง ทจงหวดเพชรบรและจงหวดราชบร และขอรองเรยนของเขาจะ ไดรบความเปนธรรมหรอไม แตอยางนอยกยงมความหวง เพราะ คณะทำางานตรวจสอบขอเทจจรงตามการรองเรยนของชาวกะเหรยง แกงกระจาน สภาทนายความ ไดลงพนทหาขอมล หาพยานหลกฐาน เพมเตม ซงจะมการประสานงานดานขอมลกบคณะทำางานกรรมการ สทธมนษยชนแหงชาตตอไป

สทธชมชนกบความเหลอมลำา

สถานการณการละเมดสทธชมชนในกรณตางๆ นน อาจแสดง ใหเหนลกษณะรวมกน 5 ประการ คอ (1) การละเมดสทธทำากนและ การใชประโยชนทรพยากร (2) การละเมดสทธการครอบครองทดน ทำากนของชมชน (3) การละเมดสทธการบรหารจดการทรพยากร โดยชมชน (4) การละเมดสทธในการตงถนฐานและอยอยางมศกดศร ดวยความสงบสขของชมชน และ (5) การละเมดสทธการรบรขาวสาร และการมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ


ความขดแยงในกรณสทธชมชนนน คขดแยงฝายหนงมกจะ เปนรฐหรอนายทน อกฝายหนงมกจะเปนชาวบานหรอชนกลมนอย และฝายหลงกมกจะเปนเหยอของการถกละเมดสทธ อาจกลาวไดวา การละเมดสทธชมชนเปนเครองบงชชองวางความเหลอมลำา อยางหนง ซงจะเหนวา ชองวางความเหลอมลำาในมตของอำานาจ ตอรองและมตทางวฒนธรรมนน เปนสงทเหนไดอยางชดเจน

หากความเหลอมลำาในมตทางการเมองและวฒนธรรม ไมได รบการจดการอยางถกตองเหมาะสม สถานการณความขดแยงกจะ นำามาซงชองวางความเหลอมลำาในมตอนๆ เพมเตม โดยเฉพาะ ในกระบวนการยตธรรม ดงทผานมาแกนนำาชาวบานในหลายพนท ทออกมาคดคานเคลอนไหวโครงการตางๆ มกถกฟองรองดำาเนนคด โดยเจาของโครงการหรออำานาจรฐ ซงยอมสงผลตอการเคลอนไหว เรยกรองของชาวบานไมมากกนอย

สรชย ตรงงาม ผอำานวยการโครงการนตธรรมสงแวดลอม (EnLaw) กลาววา คดทำานองนมเพมขนอยางมนยสำาคญ ซงแตละคด หากตอสถงศาลฎกา มกจะใชเวลา 5 - 6 ปขนไป ในแงของตนทน การตอสคดแลว ถาชาวบานตองจางทนายเอง คาใชจายสวนนจะ สงมาก แตโดยปรกตแลวจะมทนายความ นกกฎหมาย จากหนวยงาน ตางๆ เชน สภาทนายความ เอนลอว คอยใหความชวยเหลอ อยางไร กตาม ชาวบานยงคงตองแบกรบตนทนคาเดนทาง คาเสยเวลาในการ ประกอบอาชพ และตนทนทางดานจตใจ บางรายกถกคมขงระหวาง ดำาเนนคด

ขอมลจาก EnLaw พบวา พนททมความขดแยงระหวางชาวบาน และโครงการขนาดใหญ 4 พนท

> กรณคดคานโครงการทอสงกาซ - โรงแยกกาซธรรมชาต ไทย - มาเลเซย อำาเภอจะนะ จงหวดสงขลา มการจบกม ดำาเนนคด ตงแตปพ.ศ.2545 เปนตนมา รวมทงสน 4 คด

> กรณโรงไฟฟาถานหนบอนอก - บานกรด จงหวด ประจวบครขนธ พบวาชาวบานถกฟองในคดปดถนน บรเวณสแยกบอนอก 4 คน, คดกกขงหนวงเหนยว - ทำารายรางกาย เจาหนาทบรษทฯ 8 คน, คดกกขงหนวง เหนยวเจาหนาทบรษท 7 คน, คดแพงทบรษทฟอง เรยกรองคาเสยหายจากชาวบานอก 7 คน

> กรณโรงถลงเหลก อำาเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ มชาวบานถกฟองทงหมด 15 คด เชน หมนประมาทโดย การโฆษณา ทำารายรางกาย รวมกนทำารายรางกายใหไดรบ อนตรายสาหส มและพกพาอาวธปน บกรก ลกทรพย รวมกนฆา พยายามฆา เปนตน

> โรงไฟฟาพลงงานความรอนรวม อำาเภอหนองแซง จงหวด สระบร มชาวบานถกฟองทงจากทางบรษทและอยการ ในคดแพงและคดอาญา รวม 10 คด

จะพบวา บางคดถอเปนคดรายแรง เชน พยายามฆา ขณะท บางคดเปนเรองของการกดขวางทางจราจรหรอใชเครองขยายเสยง คดเหลานเปนเพยงจำานวนหนงททำาการรวบรวมมาได เพราะยงม


อกหลายพนททชาวบานตองเผชญแรงกดดนจากการถกดำาเนนคดอยางไรกด แมวาขณะนศาลฎกาจะมการตงแผนกคดสงแวดลอม

ขน ทวา ศาลไดนยามคดสงแวดลอมวา หมายถงคดอาญาและ คดแพงทมผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตาม กลมกฎหมายสงแวดลอมดานทรพยากรธรรมชาตและมลพษ 24 ฉบบ รวมทงคดทประธานศาลฎกาเหนสมควรกำาหนดใหเปนคดสงแวดลอม ตามคำาสงศาลฎกาท 30/2547 ขณะทสถานการณดานสงแวดลอม ของชาวบานกลบมความสลบซบซอนกวา และเกยวพนกบการใชสทธ ตามรฐธรรมนญ คดทชาวบานถกฟองรองจากการเคลอนไหวตางๆ จงไมจดเปนคดสงแวดลอม

ปกปองสทธชมชน แกนนำาชาวบานถกดำาเนนคด

เมอวนท 11 ตลาคม พ.ศ. 2554 ศาลฎกาพพากษาจำาคก นางจนตนา แกวขาว แกนนำากลมอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมบานกรด จงหวดประจวบครขนธ เปนเวลา 4 เดอน ในคดการตอสคดคานโครงการโรงไฟฟาถานหน ทำาใหเกดขอสงสยอยางกวางขวางตอประเดนกฎหมายและ สทธตามรฐธรรมนญวา หลงจากน การใชกฎหมายเปนเครองมอ ของกลมรฐ กลมทน เพอสกดการเคลอนไหวในการปกปอง ชมชนของชาวบานจะเพมปรมาณขนเพยงใด เมอแรงกดดน

ทางเศรษฐกจและพลงงานของประเทศ บวกกบแรงผลกดน ของรฐบาลทมงเขมดานการพฒนาเศรษฐกจดวยโครงการ ขนาดใหญจำานวนมาก

เมอมองจากมมนกวชาการ รศ. ดร. สมชาย ปรชาศลปกล อาจารยประจำาคณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ไดตง ขอสงเกตกอนหวงเวลาทจะมคำาพพากษาคดนางจนตนา แกวขาว วา “กรณทศาลอทธรณและศาลฎกาไมไดอางองสทธ ตามรฐธรรมนญในคดจนตนา แกวขาว เหมอนดงศาลชนตน จะเหนไดวาการพจารณาของศาลชนตนและศาลอทธรณมการ ใหความสำาคญ และการใหความหมายตอขอกฎหมายและ ขอเทจจรงทแตกตางกนไป อยางนอยในประเดนดงตอไปน ประการแรก สทธตามรฐธรรมนญ ประการทสอง ความนาเชอถอ ของพยาน ประการทสาม การใหปากคำาในชนศาลกบชนเจาหนาท ตำารวจ อนนำามาซงผลของการตดสนทแตกตางกน”3

นายแพทยนรนดร พทกษวชระ คณะกรรมการสทธ มนษยชนแหงชาต กลาววา ยงมการละเมดสทธตอนกตอส “สทธชมชน” อยในสงคม และบทเรยนการตอสทผานมาของ จนตนากไดกลายเปนตนแบบการตอสของชมชนอนๆ อยาง

3 สมชาย ปรชาศลปกล. (2554). อโมงคผาเมองเรองจนตนา แกวขาว. กรงเทพธรกจ, 29 ก.ย. 2554.


มากมาย เพราะสงคมไทยในขณะนกำาลงมองดนกตอสดาน สทธมนษยชนทเขามาตอสเพอสทธมนษยชน ไมวาจะเปนเรอง ทดน ปา นำา แร ซงกมการรองเรยนมายงคณะกรรมการสทธฯ อยางหลากหลาย อาท ชมชนทลกขนมาตอสในเรองของแร เรองโครงการแผนพฒนาตางๆ ทงประเดนเรองทดน ทถก คำาพพากษา อยในระหวางการดำาเนนคด หรอทตดสนไปแลว ซงมอยจำานวนมาก และชาวบานทลกขนมาตอสเหลานเองท ในบางกรณไมไดรบการคมครอง แลวกยงไดรบการตดสนท ทำาใหตองถกจำาคก ตรงนตองทำาใหสงคมไทยเขาใจ

“คดของนางจนตนาเปนตวอยางหนงทมการละเมดสทธ ในกระบวนการยตธรรมกบภาคประชาชน โดยเฉพาะอยางยง ภาคประชาชนทลกขนมาปกปองทรพยากร แตคนทวไปกลบ มองวาเปนการกระทำาทรนแรงและสงผลใหเกดความไมสงบ อยางไรกตาม ในปจจบน พบวาสงคมไทยไดมมมมองกบ นกตอสเพอสทธมนษยชนในบทบาททดขน เชน ภาคประชาชน ทลกขนมาตอสเรองลกขนมาตอสเรองลมนำา ทะเล ทบอนอก - หนกรด ใหคงไวเปนสมบตของประชาชน ไมใหตกเปนเหยอ ของการพฒนา ดวยระบบอตสาหกรรม ซงหากคดเปนตวเงน กคงมคาหลายแสนลานบาท เพราะฉะนน การตอสจะตองมอง ใหเหนถงตรงน”4

ปจจยทางสงคมกบการละเมดสทธทางชมชน

แมสทธชมชนจะไดรบการรบรองไวในรฐธรรมนญแลว แตการ ละเมดสทธดงกลาวยงเกดขนอยางตอเนอง ซงสาเหตสวนหนงนน มาจากความขดแยงในการตความหมายของสทธระหวางฝายชมชน และจากฝายรฐ

ศ. ดร. อานนท กาญจนพนธ ไดตงขอสงเกตถงความขดแยง ในการตความหมายของสทธวา “กรณตางๆ เหลาน ถาหากพจารณา ใหลกซงแลวจะพบวา พนฐานของปญหาลวนแลวแตเปนความขดแยง ในการตความหมายของสทธ หรอการเขาใจความหมายของสทธ แทบทงสน โดยเฉพาะอยางยงความหมายของสทธชมชน หรอสทธ ของกลมชน เชน สทธของชาวนา สทธชาวบาน และสทธของทองถน ทงๆ ทเปนความคดทปรากฏในรฐธรรมนญฉบบประชาชน ป พ.ศ. 2540 อยแลว โดยใหความสำาคญกบสทธชมชนทองถนดงเดม ในการจดการทรพยากร แตดวยมความหมายทไมคนเคยมานาน ในภาคปฏบต จงอาจจะยงมความคลมเครออยบาง”5

เหตแหงการตความขดแยงกนน ผศ. ดร. กตตศกด ปรกต อธบายวา “เมอเรามรฐชาตทตองการเอกภาพทางการเมอง เรากตอง ปฏเสธความมอยของหนวยอนๆ ซงไมไดสงกดรฐชาต พรอมกนนน

4 ศนยขอมลและขาวสบสวนเพอสทธพลเมอง. (2554). กรรมการสทธฯ ไทย รวมกรรมการ สทธฯ อาเซยน เยยม “จนตนา แกวขาว”. 21 ต.ค. 2554, http://tcijthai.com/citizen- journalist-story/930. 5 อานนท กาญจนพนธ. (2543). สทธชมชนของเกษตรกรกบการจดการทรพยากร เพอการ พฒนาอยางยงยน. รายงานการสมมนาระบบเกษตรแหงชาต ครงท 1 กรงเทพฯ, 15-17 พ.ย. 2543.


ความเปนรฐชาตหรอรฐสมยใหม กจะเนนความทนสมย ทำาให ปฏเสธชวตความเปนอยของชาวพนเมอง เพราะมนไมสอดคลองกบ พฒนาการแบบทนสมย”

ดวยเหตนเอง “การพฒนาแบบสมยใหมซงเปนการพฒนาท นำาไปสความเปนเอกภาพทางการเมอง จงปฏเสธความหลากหลาย นำาไปสการยกยองปจเจกชนและปฏเสธสทธรวมหม นำาไปสการ บญญตกฎหมายตามทรฐสภากำาหนด และปฏเสธจารตประเพณของ ทองถน”

ขอเสนอทางเลอกในการขบเคลอนสทธชมชนนนมมาจาก หลายฝาย นอกเหนอจากนกวชาการดานกฎหมายอยาง ไพสฐ พานชกล มหาวทยาลยเชยงใหม และ ผศ. ดร. กตตศกด ปรกต มหาวทยาลย ธรรมศาสตร แลว ยงมขอเสนอจากนกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน นกวจยไทบาน และผนำาชมชน ทปรากฏในงานวจยเรอง สทธชมชน อสาน โดยสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ชวงระหวาง ป พ.ศ. 2546 - 2549

ขอเสนอเหลานมงไปทการสรางความเขาใจเรองสทธชมชนตอ ประชาชน และการปรบเปลยนกระบวนการยตธรรมใหมความยดหยน สอดคลองกบสทธทไดรบการรบรองในรฐธรรมนญน

6 ชดโครงการพฒนาการมสวนรวมในการกำาหนดนโยบายสาธารณะดานสทธทเชอมโยงกบ สขภาวะ มลนธสาธารณสขแหงชาต. ขบเคลอนสทธชมชนดวยความเขาใจ. 6 ส.ค. 2550, http://ppvoice.thainhf.org/index.php?module=article&page=detail&id=798.

อยางไรกตาม ดเหมอนวาสทธชมชนเปนเครองมอในการจด ความสมพนธแบบใหมระหวางชมชนกบรฐ และยงมมมมองตอสทธ คอนขางลกลนอย ถอไดวาเปนความทาทายอยางมากทเดยวในการ ขบเคลอนเรองสทธชมชนเพอคมครองสขภาวะของประชาชนน


ทรพยากรธรรมชาต: เงน ชวต และสขภาวะกฤตกา เลศสวสด

หากจนตนาการวา ขณะนเราเปน “มด” สตวตวเลกๆ ทเปน สงมชวตประเภททกนทงพชและสตว มดจะรบรเรองระบบนเวศวทยา ของมดแบบมความสมพนธกบสงมชวตอนๆ ใหสามารถอยรอดได ครบวงจรชวตของมด โดยใชทรพยากรสงมชวตอนไปในการดำารงชพ ตามสญชาตญาณ

สวนเพอนของมดอยาง “ตนไม” ทมดทงใชอาศยเปนบาน เปน สงมชวตทมคณสมบตและหนาทพเศษในระบบนเวศในฐานะตวแทน ของผผลตทคำาจนสงมชวตอน โดยดดแรธาตจากผนดนขนมาเปน อาหาร และผลตออกซเจนผานกระบวนการสงเคราะหแสงออกมา เผอแผใหแกมดและสงมชวตอน

หากเราคลานไปบนพนดนจะไดพบกบสงมชวตขนาดเลกมากๆ อยางเหด รา ยสต จลนทรยซงดำารงชวตดวยการเปลยนซากของ สรรพชวตใหกลบคนสผนดนอกครง

ความสมพนธทเกอกลกนและไมหยดนงของมด ตนไม เหด รา แรธาต ดน นำา อากาศ ฯลฯ พาเราไปรจกระบบนเวศในฐานะ


แหลงรวมทรพยากรธรรมชาต ฉะนน ทรพยากรธรรมชาตทเรามก แยกประเภทเปนทรพยากรดนและทดน ทรพยากรปาไม ทรพยากรนำา ทรพยากรอากาศ ทรพยากรแรและปโตรเลยม ทรพยากรสตวปา ทรพยากรประมงและสตวนำาชายฝง ฯลฯ ในอกความหมายหนงกคอ หนวยบรการทางนเวศวทยาอนซบซอนและออนไหวนเอง

การมองทรพยากรแบบแยกประเภทนน บอยครงนำาพาเราไป สการบรหารจดการอยางแยกสวน ไมเพยงแตแยกสวนระหวางดน ทดน นำา ปาไม อากาศ แรธาต หากยงนำามาสการแยกสวนระหวาง เรา - มนษย - ออกจากระบบนเวศของโลกนไปดวย

“สขภาวะทดยอมปรากฏและดำารงอยในชวตของคนคนหนง ซงแวดลอมหรออยในสถานททคนคนนนใชในการเจรญเตบโต ทำามา หากน ศกษาเรยนร เพลดเพลน หรอมความรก” - นเปนใจความสำาคญ หนงของกฎบตรออตตาวา โดยองคการอนามยโลก ในปพ.ศ.2529

ดงนน การบรหารจดการสขภาวะของมนษย จงไมอาจแยก สวนจากการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตไปได และสขภาวะ ของผคนในสงคมหนงยอมเปนผลลพธสำาคญจากการบรหารจดการ ทรพยากรในระบบนเวศอยางมประสทธภาพนนเอง

การบรหารจดการทรพยากรทไมเปนธรรมยอมกอใหเกดผล กระทบกบหลายฝาย สำาหรบคนยากจน การไมมทดนทำากนนน หมายถงการขาดแคลนปจจยพนฐานในการดำารงชวต สำาหรบเกษตรกร

การขาดแคลนนำาและหรอนำาทวมพนทเพาะปลก หมายถงความอดอยาก ขาดทน และอาจจะหมดตว สำาหรบคนทวไป อาจจะหมายถงการขาด โอกาสในการใชทรพยากรเหลานน สำาหรบแมธรรมชาตยอมหมายถง การทระบบนเวศเสยสมดล ซงอาจจะหมายถงความไมเปนธรรมตอ ลกหลานของเราทยงไมไดเกดมา และไมมโอกาสเขาถงทรพยากรท เคยมอยอยางอดมสมบรณและไมมมลพษปนเปอน

ความเปนธรรมนนมหลายมต เราจำาตองมองความเปนธรรม ทางเศรษฐกจ ความเปนธรรมทางสงคมและสขภาพ ตลอดจนมต ความเปนธรรมทางนเวศและสงแวดลอม ควบคกนไป การบรหาร จดการทรพยากรอยางเปนธรรมนน ตองเกดจากการชงตรองหลก ความเปนธรรมเหลานและสรางขอตกลงบางอยางรวมกน

บทความนจะเรมจากการสำารวจสถานการณปญหาความ ไมเปนธรรมในการบรหารจดการทรพยากรในประเทศไทย โดยเนนท ทรพยากรทดนและปาไม ทรพยากรนำา และทรพยากรอากาศ จากนน จะพยายามสบคนทำาความเขาใจถงสาเหต และคนหาแนวทางแกไข เทาทปรากฏอยมานำาเสนอ

คนจำานวนนอยถอครองทดนมาก

คนจำานวนมากถอครองทดนนอย

ปญหาทดนและปาไมเปนปญหาความขดแยงในเรองทรพยากร ทเรยกไดวามความเปนมาทยาวนานทสดในบรรดาความขดแยงเรอง


ทรพยากรของไทย มงานวจย บทความ ขาว เอกสารสงพมพ มากมาย ทไดศกษา ทำาความเขาใจ วเคราะหถงขอมลปญหาและสาเหตของ ปญหาน ในดานของประชาชนทไดรบผลกระทบ กรวมกนตอสมา ยาวนาน ไมวาจะเปนเรองสทธชมชน สทธในการเขาถงและดแล ทรพยากรธรรมชาต

ขอมลจากเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยในป พ.ศ. 2545 พบวาพนท 320 ไรในประเทศแบงเปนพนทปาไม 100 ลานไร อก 130 ลานไรเปนพนทการเกษตร แตมประชาชนเพยงรอยละ 10 ทถอครองทดนมากกวา 100 ไรตอคน ในขณะทประชาชนรอยละ 90 ถอครองทดนไมถง 1 ไรตอคน

จากการวจยของมลนธสถาบนทดนแหงประเทศไทย ป พ.ศ. 2554 พบวารอยละ 70 ของทดนทมการถอครองถกปลอยทงราง วางเปลาไมไดใชประโยชน ประเมนความสญเสยทางเศรษฐกจ เปนมลคาราว 127,000 ลานบาทตอป

นอกจากน ยงพบวาพนทของกรงเทพมหานครเอง ซงมจำานวน ประชากรอยางเปนทางการ 5.7 ลานคน แตมบคคลและนตบคคล เพยง 50 รายทถอครองทดนรวมกนแลวคดเปนรอยละ 10 ของพนท ทงหมด ทงทขอมลจากการจดทะเบยนคนจนของกระทรวงมหาดไทย ยนยนวา มคนไรทดนและคนทมปญหาเรองทดนทำากนและทอยอาศย ไมตำากวา 3.2 ลานครอบครว

ขอมลจากการสำารวจของเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทย ยงพบวา เกษตรกรรายยอยไมมทดนเปนของตวเอง 811,892 ครอบครว และตองเชาทดนทำากนอก 1.5 ลานครอบครว

นอกจากนยงมชมชนสลม 3,700 ชมชนทวประเทศ ซงขาด ความมนคงดานทอยอาศย พรอมถกไลรอ ทงจากรฐและเอกชน ดงเชน ลาสด ชมชนบรเวณซอยทองหลอ ซงเขาไปตงชมชนมากวา 40-50 ปในทสาธารณประโยชนของกรงเทพฯ ตอมาถกผอำานวยการ เขตทำาหนงสอแจงจบชาวบาน ดวยขอหาชาวบานไปบกรกทสาธารณ ประโยชน ไปสรางทศนยภาพทไมสวยงามใหกบคอนโดมเนยม ในซอยทองหลอ ไปสรางสลมตดกบคอนโดสวยหร มการเรยก หมายจบชาวบานทงหมด 44 คน ชมชนสลมเหลานยงประสบปญหา การเขาถงสาธารณปโภคขนพนฐาน ทงไฟฟาและนำาประปาแพงกวา คนทวไป เพราะถกกดกนสทธในการมทะเบยนบานถาวร

ขอมลเหลานชใหเหนวา มการกระจกตวของทดนอยใน คนจำานวนนอย และเปนการสงสมทดนในฐานะสนทรพยแหงความ มงคง ทงทสำาหรบคนจำานวนมาก โดยเฉพาะคนยากไร กลบขาดแคลน ทดนสำาหรบเปนททำากนและทอยอาศย


การจดสรรนำาเพอวตถประสงคตางๆ

ทลมนำาปาสกตอนลาง โครงการโรงไฟฟาหนองแซง ประมาณการความตองการใชนำาเพอผลตไฟฟา 53,200 ลกบาศกเมตร/วน ทงทยงมการขาดแคลนนำาใชในลมนำาถง ปละ 701.97 ลานลกบาศกเมตรตอป ทำาใหเกดความขดแยง กลายเปนขอพพาทระหวางตวแทนทองถนและโรงไฟฟา เปน เรองฟองรองขนศาลปกครอง

ทลมนำาปราจนบร-บางปะกง บรษทนำาใส 304 ขอ อนญาตใชนำาจากกรมชลประทานจำานวน 11,000,400 ลกบาศกเมตร/ป เพอการอปโภคบรโภคและการเกษตร แต บรษทไดทำาหนงสอแสดงคำามนจะซอขายนำาดบกบโครงการ โรงไฟฟาถานหน 600 เมกะวตต กลายเปนการใชนำาเพอการ อตสาหกรรมไป และถกคดคานอยางหนก

นำาเปนทรพยากรทเราใชทงในการเกษตรและอตสาหกรรม ใชในการอปโภคบรโภค ตลอดจนใชเพอรกษาระบบนเวศและขนสง ทางนำา การจดสรรนำาเพอวตถประสงคตางๆ เหลาน จำาตองมการ กำาหนดสดสวนภาพรวมในการใชนำาอยางเหมาะสม มฉะนนจะเกด

เปนความขดแยง ไมวาจะเปนความขดแยงจากการจดสรรนำา ไมเทาเทยมระหวางเกษตรกรทอยตนนำาและทายนำา ความขดแยง จากการสบนำาใตดนขนมาใชทางการเกษตรระหวางผมฐานะทาง เศรษฐกจดกวากบเกษตรกรรายยอย ความขดแยงจากการใชนำาของ ภาคอตสาหกรรมและบรการกบภาคเกษตรกรรม และความขดแยง อนเนองมาจากนำาจากภาคอตสาหกรรมทำาลายคณภาพนำาในแหลง นำาธรรมชาต เปนตน

ความขดแยงในเรองนำาไมใชเรองใหมในสงคมไทย แตใน ระยะเวลาสหาปทผานมาน อาจจะวกฤตถงขนทหลายคนเรยกวา “สงครามนำา” การแยงนำาสวนใหญจะเกดขนในหนาแลง กจกรรม ตางๆ ในชวตประจำาวนไมไดใชนำาทงในคณภาพและปรมาณเทากน นำาเพอการอปโภคและบรโภคอยในลำาดบความสำาคญแรกทรองรบไว ดวยสทธขนพนฐานในรฐธรรมนญและกฎหมายทเกยวของ นำาเพอ การอนๆ กตองจดสรรกนไปตามลำาดบความสำาคญในแตละเวลาและ สถานททแตกตางกนออกไป

ปญหาความขดแยงอนเนองมาจากการแยงชงอำานาจในการ จดการทรพยากร “นำา” กำาลงกลายเปนปญหาททวความรนแรง มากยงขนเรอยๆ ซงคของความขดแยง นอกจากจะเปนการแยงชง กนเองของคนในพนทแลว ประเดนความขดแยงมกจะเกดขนจาก กลมทเปนเจาของพนทเดมซงอยใกลชดกบทรพยากรธรรมชาต กบ กลมทเคลอนยายเขามาในภายหลง ในขณะเดยวกน คของความ ขดแยงอกประเภทหนงกคอ กลมชมชนดงเดมทอยในพนทซงจบค


กบกลมนกอนรกษ และกลมนกพฒนาธรกจทมองทรพยากรธรรมชาต ในเชง “ทนนยม” พยายามทจะแปรทรพยากรธรรมชาตเปน “เงน” หรอ “แปรรปเปนวตถชนดอนๆ”1 2

นำาทวม-นำาแลงซำาซาก

ทกปเราจะไดรบขาวสารเรองนำาทวม-นำาแลงทมลกษณะ ละมายคลายคลง หรออาจเรยกไดวาหมนเวยนมาเหมอนวฎจกรของ นำาเกดเหตการณทเหมอนกนอยางกบฝาแฝดเลยทเดยวในแตละป จนอาจทำาใหบางคนจะคนชนกบการออกไปทำากจกรรมอาสาสมคร ชวยเหลอนำาทวม หรอแจกถงนำาไวเกบนำาตอนนำาแลง

เมอเขาฤดฝนและมรสมของทกป หลายพนทในประเทศไทย กจะตองเผชญหนาภาวะนำาหลากทอาจจะมนำาทวมขงและดนถลม ตดตามกนมาได ในทกๆ ปกจะเกดปรากฎการณ “แยงกนผลก นำาออก” โดยเฉพาะในพนทลมนำาทวมถงภาคกลาง โดยอาศยการ ระบายนำาลงทงรบนำาหรอบรเวณทมประชากรหนาแนนตำา และระบบ คนกนนำากมอยหลากหลายทงแบบถาวรและชวคราว ของแตละบาน แตละชมชน แตละฝาย แตกมไดคำานงถงปจจยสภาพแวดลอมทาง กายภาพของพนททจะสอดคลองกบการระบายนำาในพนทนำาทวม ถงอยางเหมาะสมกบธรรมชาตของนำาทจะตองปลอยใหนำาไหลจาก

1 http://www.gotoknow.org/blogs/posts/324518 (access 30 September 2011).2 http://www.mcu.ac.th/site/articlecontent_desc.php?article_id=827&articlegroup_ id=187 (access 30 September 2011).

ทสงลงสทตำา ไมกกขงนำาไวจนมการสะสมพลงงานศกยของนำา ซง พรอมทจะพงสงกดขวางทกอยางรวมกบแรงดงดดของโลกทเกดจาก พลงงานทนำาสะสมไวไหลผานไปดวยความเรว อกทงยงมไดคำานง ถงวา นำาลนเกนทไมมใครตองการนน จะไปสรางความเสยหายและ ภาระเกนสมควรใหแกใครหรอฝายใดในสงคมโดยบาง

รายงานความกาวหนาของมนษย ประจำาป พ.ศ. 2552 โดย สำานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต หรอยเอนดพ นำาเสนอ ขอมลของป พ.ศ. 2550 วามผไดรบผลกระทบจากอทกภยในประเทศ ไทยรอยละ 13 ของจำานวนประชากรทงหมด โดยประชาชนในภาค อสานไดรบผลกระทบมากทสด คอเฉลยรอยละ 6.5 ของจำานวน ประชากรทงหมดในพนท สวนประชาชนในภาคกลางไดรบผลกระทบ นอยทสด คอเฉลยรอยละ 1.4 ของจำานวนประชากรทงหมดในพนท

รายงานฉบบเดยวกนยงแสดงใหเหนวา ในกรณของภยแลง ซงมผไดรบผลกระทบรอยละ 15 ของจำานวนประชากรทงหมด ประชาชนภาคอสานกยงคงเปนผไดรบผลกระทบมากทสด คอเฉลย รอยละ 38.1 ของประชากรทงหมดในพนท โดยประชาชนในภาคกลาง ไดรบผลกระทบนอยทสด คอเฉลยรอยละ 11.0 ของจำานวนประชากร ทงหมดในพนท

นอกจากน 6 จงหวดทไมไดรบผลกระทบจากภยนำาทวมและ ภยแลงเลย เปนจงหวดทตงอยในภาคกลาง นนคอ กรงเทพมหานคร สมทรปราการ นนทบร ปทมธาน สมทรสาคร และสมทรสงคราม


ซงลวนแลวแตเปนจงหวดทมรายไดตอครวเรอนคอนขางสง ม ครวเรอนทมหนสนตำา และสดสวนคนจนตำา

เปนไปไดไหมวา แนวทางการบรหารจดการนำาของรฐเพอ รบมอภยพบตนน เนนไปทการปกปองพนทอตสาหกรรมมากกวา พนทเกษตรกรรม และเนนปกปองเมองมากกวาชนบท? และหาก พนทเกษตรกรรมและ/หรอพนทชนบทตองกลายเปนพนทรบนำาแทน พนทอตสาหกรรมและเมองแลว ความชวยเหลอในการฟนฟและ เยยวยานนถอวาเปนธรรมหรอไม? - คำาถามเหลานคงตองพยายาม ชวยกนตอบ

อากาศด ราคาเทาไหร?

อากาศเปนสงจำาเปนทสดสำาหรบชวต หากขาดไปจะตาย ในไมกนาท หรออาจพการจนไมสามารถชวยเหลอตวเองได ดงนน องคประกอบของอากาศทสะอาดเพยงพอทสงมชวตจะอาศยอย รวมถงมนษยดวยจงเปนเรองทสำาคญอยางมาก กจกรรมการใช ประโยชนจากทรพยากรทงหลายทกลาวมาในขางตนลวนมสวนทำาให เกดการเปลยนแปลงในองคประกอบของอากาศทเกยวดวยความ สกปรกและสะอาดทงสน

เนองจากอากาศอยในทกท และไหลเลอนเคลอนไปโดยไมตอง รอรบการจดสรรจากใคร ปญหาของทรพยากรอากาศจงอยทเรอง คณภาพเสยมากกวา ทงประเดนเรองมลพษในอากาศ และมลพษทาง เสยง อยางไรกด ในหวขอนจะขอเนนไปทคณภาพของอากาศเปนหลก

โดยยกกรณคณภาพอากาศทมาบตาพดซงเปนเขตอตสาหกรรม ตามโครงการพฒนาพนทชายฝงทะเลตะวนออกตงแตป พ.ศ. 2524 ขนมาพจารณา เพราะปฏเสธไมไดวา คำาตดสนของศาลปกครอง ในคดมาบตาพดทเกดขนเมอปพ.ศ.2554 ทผานมานนสนสะเทอน ไปทกภาคสวนในสงคมไทย โดยชใหเราตระหนกถงอทธพลททำาให สงคมเปลยนแปลงแลวอยางสนเชงจากในอดต คดมาบตาพดมความ เกยวของกบทรพยากรธรรมชาตทกอยางในพนท แตเหยอทถกกระทำา ทารณอยางหนกเหนจะเปนทรพยากรอากาศนนเอง

ในรายงานวจย การกำาหนดและการดำาเนนการนโยบายเพอ สาธารณประโยชน: กรณนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมมาบตาพด โดย รศ. ดร. ฉววรรณ สายบว มขอมลวา ในปพ.ศ.2548 กรมควบคม มลพษตรวจพบสารอนทรยระเหยงายในบรรยากาศทมาบตาพดกวา 40 ชนด จำานวนนมสาร 20 ชนดทมปรมาณเกนคามาตรฐานซง กำาหนดโดยหนวยงานควบคมสงแวดลอมของสหรฐอเมรกา หรอ ยเอสอพเอ

จากนน กรมควบคมมลพษตดตามตรวจสอบสารเหลาน 9 ชนด จากการตรวจวดชวงเดอนกนยายน พ.ศ. 2549 - ธนวาคม พ.ศ. 2553 พบวาม 3 ชนดทมคาเกนมาตรฐานอยางตอเนอง และมคาสงสดราว 60 เทาของคามาตรฐาน

เมอดขอมลความเจบปวย ในชวงป พ.ศ. 2544 - 2549 พบวา ชาวระยองเปนโรคระบบทางเดนหายใจสงเปนอนดบ 1 และสงกวา


คาเฉลยทงประเทศ และเปนโรคภมแพกนมากทงเดกและผใหญนอกจากน อตราการเกดโรคมะเรงเมดเลอดขาวและมะเรง

ทกชนดในเขตอำาเภอเมองสงกวาเขตอำาเภออนในระยอง และสงกวา คาเฉลยในประเทศ โดยเฉพาะมะเรงปอด มะเรงหลอดอาหาร มะเรง เมดเลอดขาว มะเรงปากมดลก และมะเรงเตานม

ทนาสนใจกคอ เมอพจารณาวารายไดตอหวของจงหวดระยอง สงทสดในประเทศ แตจากรายงานความกาวหนาของมนษย ในป พ.ศ.2550 โดยยเอนดพ มขอมลแสดงวา ภาระหนสนครวเรอน สดสวนคนยากจน และอตราการวางงานสงมาก นทำาใหเหนวา แม เศรษฐกจของจงหวดจะด แตคณภาพชวตผคนกลบไมดขน ดงท ขอมลของกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข ในป พ.ศ. 2552 กช ใหเหนวา อตราคาตวตายของคนระยองสงเปนอนดบ 1 ของประเทศ

ในรายงานของยเอนดพฉบบเดยวกน แสดงใหเหนการม สวนรวมทางการเมองและสงคมของชาวระยอง วาอยทอนดบ 72 จาก 76 จงหวดทวประเทศ

แมจงหวดระยองจะมรายไดมากทสดจงหวดหนงของประเทศ แตกมปญหามลภาวะทางอากาศ ซงเกดจากนายทนนอกพนทเขาไป ลงทนดานอตสาหกรรมในระยองเปนจำานวนมาก และกจกรรมเหลานน กสงผลกระทบตอคณภาพของอากาศ ขณะเดยวกน ชาวระยองเอง กลบไมมโอกาสแสดงความคดเหนและมสวนรวมในการฟนฟสภาพ

แวดลอมทตนเองตองอยอาศย แตกลบตองเปนผรบผลกระทบของ สงทเกดขน

สทธในการเขาถงคณภาพอากาศทดของชาวระยองไดหายไป หลงจากทรฐสนบสนนใหมการสรางนคมอตสาหกรรม - สขภาพหรอ สขภาวะของคนระยองทเสยไปเมอแลกกบรายไดทเกดขนนน ถอวา เปนเรองทควรจะเกดขนไหม?

การผกขาดปดกนการบรหารจดการโดยรฐ

ในอดตยอนไปกวารอยปทประเทศไทยไดรบผลกระทบจาก การมาถงดนแดนตะวนออกของชาวตะวนตก ทเราเรยกพวกเขาวา “คนตางชาต” อทธพลของความเปนรฐชาตเขามามบทบาททบงคบ ใหไทยตองปรบตวอยางมาก และพยายามจะเลยนแบบอยางคน ตางชาตเพอใหเกดการยอมรบจากคนเหลานน เพยงเพอมใหคน เหลานนใชความรนแรงขมขเอาทรพยากรธรรมชาตไปอยางปาเถอน

การเขามาของความเปนรฐชาต นำาเขามาซงขอความคดหลก ประการหนงทสำาคญมากในยคนน คอ การปกครองโดยใชอำานาจ รฐแบบรวมศนย ซงกสงอทธพลเขาไปในทกเรอง ไมเวนแมแตเรอง การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตทรฐกใชอำานาจแบบรวมศนย ในการจดการตงแตนนเปนตนมา

นบตงแตเรามการเปลยนแปลงระบบกฎหมายไทยในยคท กลาวมานน ดวยความจำาเปนทตองดำาเนนการอยางรบเรงเพอแลก กบสทธสภาพนอกอาณาเขต ซงไดกำาหนดให “ทรพยากรธรรมชาต


เปนของรฐ” หลกการนถกถายทอดไวในกฎหมายทกฉบบทเกยวของ

หลงประกาศเขตรกษาพนธสตวปาเทอกเขาบรรทด ในป พ.ศ. 2531 เรวตร อนทรชวย หนงในชาวบานตระ อำาเภอ ประเหลยน จงหวดตรง ทถกขบไลออกจากทของตวเอง ซงเปนทงทอยททำาสวนยางขนาด 20 ไร 87 ตารางวา เขา ถกจบในขอหาบกรกและยดถอครอบครองเขตอนรกษพนธ สตวปา บนทดนมรดกของตวเองถง 4 ครง และตองรอถอน บานไปปลกใหมทอนโดยยายทไปเรอยๆ

“เขาเหนมนษยตรงไหน กมาพาไปจากตรงนน เขาคด อยางเดยววาทกคนอยบนแผนดนของเขา เขาไมคดหรอกวา ชาวบานอยบนผนดนของตวเอง เขาถอวาทนเปนเขตอนรกษ ชาวบานจะอยไมได”

การใชทรพยากรเพอประโยชนสาธารณะ

เปาหมายทถกบดเบอน

กวารอยปมาแลวทเราถกสอนและบมเพาะใหเชอวา รฐเทานน ทเปนเจาของทรพยากร และมสทธขาดในการจดการทรพยากรบน พนฐานความคดเชงอดมคตวา “รฐจะตองจดการทรพยากรธรรมชาต เหลานนอยางเปนธรรมเพอประโยชนสาธารณะ” ผานระบบบรหาร

ราชการแบบรวมศนยอำานาจทเขมแขงอยางมาก แตในชวงไมเกน 50 ปมานเอง ทแนวคดเรองการอนรกษและ

คมครองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเรมเขามามอทธพลรวม จากกฎหมายระหวางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในยค พ.ศ. 2513 ซงหลกการพฒนาอยางยงยนแพรขยายไปทวโลก จงไดมการบญญต เพมเตมในเรองการใชและจดการทรพยากรอยางยงยนเขามาไวใน ตวบทกฎหมายดวย นนหมายถงการเขามามสวนรวมและตดสนใจ ของประชาชนและชมชนในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต ซงสอดคลองกบแนวความคดเรองระบบบรหารราชการแบบกระจาย อำานาจสทองถน

อยางไรกด จนถงปจจบน กรณตางๆ ทปรากฏในสงคม แสดงใหเหนวาการเขาถงอำานาจในการใชประโยชนและจดการ ทรพยากรธรรมชาตนน ยงคงถกผกขาดอยทฝายรฐ ซงจะตอง ทำาหนาทรกษาผลประโยชนของสาธารณะ สรางความสมดลใหเกดขน ในการเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตรวมกนทง สงคม แตกหาไดทำาอยางทควรจะเปนไปไม และยงอาจจะมแนวโนม ทถกครอบงำาจากฝายใดฝายหนงในอนทจะสงเสรมหรอเอนเอยงไป ทำาใหเกดการผกขาดอำานาจทเออประโยชนแกฝายตน โดยกลาวอาง ความจำาเปนจากมตทางเศรษฐกจดานเดยว ละเลยมตอนไปเสยสน ดงท พงษทพย สำาราญจตต ทปรกษาเครอขายปฏรปทดนแหง ประเทศไทย (คปท.) กลาววา “กรมปาไมไดฟองรองชาวบานประมาณ 1,200 คด กรมอทยานฟองรองประมาณ 2,000 กวาคด ในสมาชก


ของเครอขายปฏรปทดนฯ มผตองหาทงหมด 267 ราย จำานวน 34 คด ถกเรยกคาเสยหายทางแพงใหจายเงนคนใหกรมอทยาน ทงหมด 32 ลานบาท ซงเรองนสภาทนายความพยายามจะเขามา ชวยเหลอ นเปนผลสบเนองจากการถกละเมดสทธ และการถกกดกน ไมใหชาวบานใชทรพยากร”

ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจในการเขาถงทรพยากร

นอกจากน ยงมภาวการณทกลมคนทมสถานภาพทางเศรษฐกจ และสงคมสงกวาสามารถเขาถงอำานาจในการจดการทรพยากร ธรรมชาตแบบผกขาด และแสวงหาผลประโยชนเพอตนและพวกพอง พรอมกบสรางนโยบายและโครงสรางทงทางกฎหมายและสงคม มารองรบเหตผลทฝายตนจะผลกภาระเกนสมควรใหแกกลมคนทม สถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมออนดอยกวา ซงขาดโอกาส ในการเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเพอยงชพ หรอ ถกลอหลอกใหกระทำาการผดกฎหมายเพยงแคสวนแบงเลกนอย ในทางเศรษฐกจ

เมออำานาจแหงการรวมศนยยงคงอยกบอำานาจทางการเมอง ผลพลอยไดจากการเขาสอำานาจทางการเมองจะสงผลตออำานาจ ในการเขาถงและใชทรพยากรธรรมชาตดวย คณภาพของนกการเมอง กสะทอนออกมาในคณภาพของกฎหมายทออกโดยสภานตบญญต คณภาพของนโยบายจะสะทอนวาคนทมาเปนรฐบาลเปนอยางไร และ สงผลไปถงวา มการบงคบใชกฎหมายอยางไร

ดงนน เหตการณตางๆ ทเปนขอขดแยงทมาสความรบรของ คนในสงคมผานกระบวนการเรยกรองของประชาชนในทองถนน หรอหนาอาคารททำาการของรฐบาลหรอหนวยงานรฐ แสดงใหเหนวา ประสทธภาพของระบบบรหารจดทรพยากรธรรมชาตของรฐเปน อยางไร และความคาดหวงของประชาชนทมตออำานาจจดการ ทรพยากรธรรมชาตแบบผกขาดของภาครฐเปนอยางไร

อยางไรกด การยอมรบวาเรากำาลงมปญหาอย กอาจจะเปน อกปญหาหนงในสงคมไทย ซงทำาใหเกดความยากลำาบากอยางมาก ในการกาวเดนไปในทศทางของการพฒนาอยางยงยนทมงไปใหหาง ไกลจากความเหลอมลำา และนำามาซงสขภาวะทดของคนในสงคมไทย

เมอทรพยากรธรรมชาตกลายเปนสนคา

ในยคทมการพฒนาเศรษฐกจโดยใชฐานทรพยากรมาสราง ความมงคง หลงจากการคนพบเครองจกรไอนำา โลกเรากเขาสยค เสพตดคารบอน โดยพฒนาใหใชเชอเพลงคารบอนหลายอยางได การ ใชทรพยากรธรรมชาตทมองคประกอบคารบอนอยอยางสนเปลอง กเรมตนขน และสงคมเรากใชทรพยากรธรรมชาตไปในลกษณะท เสพตดคารบอน ไมไดโนมเอยงไปในแนวทางแหงความยงยนเลย แมแตนอย

ดงนน ในยคหนงประเทศไทยจงภาคภมใจในฐานะผสงออก ไมสกและดบกรายใหญของโลก ตอมากเปนยคของขาว ทเราก กระตอรอลนจะทำาหนาทเปนครวของโลก


เหนไดวา แนวความคดเบองหลงทเรมมอทธพลตอการจดการ ทรพยากรธรรมชาตอยางมาก คอการมองฐานทรพยกรธรรมชาตท เปลยนแปลงไป จากรากฐานของชวตไปสสนคา เปนตนทนหนง ในทางเศรษฐกจทนำาไปสความมงคง

แนวความคดพนฐานของคนทมตอทรพยากรธรรมชาตท แตกตางกนนเอง จงสงผลใหการออกแบบสงอำานวยความสะดวก ตางๆ ในสงคม มความแตกตางกนอยางมาก นำาไปสขอขดแยง ระหวางกลมคนตางๆ ในสงคม โดยเฉพาะประเดนการเขาถงและ การใชประโยชนจากหนวยบรการทางนเวศวทยา-ฐานะเดมของ ทรพยากรธรรมชาต

ทรพยากรนำาถกมองเปนปจจยการผลต นอกเหนอจากนำาเพอ การอปโภคบรโภคแลว เมอผลตอบแทนสง กมการทมเพอแลกให ไดมาซงนำา และหากผลกภาระความรบผดชอบในการจดการความ เสยหายทเกดขนหลงการใชนำาแลวไปใหผอน หรอใชบรการบำาบด โดยระบบนเวศเองโดยไมตองเสยคาใชจายไดกจะทำา

ทรพยากรแรธาตและปโตรเลยมถกมองเปนสนคาและปจจย การผลตของอตสาหกรรมตอเนองอนๆ โดยเฉพาะปโตรเลยม มมลคา ทางเศรษฐกจสงทสดในสงคมเสพตดคารบอน แมวาผลตอบแทน ทางเศรษฐกจสง แตความเสยหายอาจเกดภายหลงจากการปด เหมองแรไปแลวในระดบทถอวารนแรงและกออาชญากรรมตอสง มชวตในบรเวณนนไปยาวนานหลายชวอายคน

ทรพยากรปาไมและสตวปาถกมองเปนสนคาและปจจยการ ผลต ไมวาจะเปนเนอไม สมนไพร ยารกษาโรค สตวปา แรธาต แหลงทพกอาศยและพกผอนหยอนใจ นอกจากน ปาไมยงเปนพนท ดดซบนำา ชะลอการไหลบาของนำาผวดน ปองกนการพงทลายของดน จากการกดเซาะของนำาและลม ถาหากถางออกใหโลงกใชเปนพนท ทางการเกษตรเชงพาณชยทไมสอดคลองกบธรรมชาต กจกรรมเหลาน ลวนมเดมพนเปนคาตอบแทนสง

ทรพยากรดนและทดนซงเปนปจจยพนฐานในการผลตทาง เศรษฐศาสตรทสำาคญทสด ถกใชเปนชองทางผานเขาไปหาและใช ประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตอนๆ ทงทอยในทดนหรอเคลอนท ผานทดนนน ในลกษณะทจะตองแกงแยงมาใหมากทสดเทาทจะ มากได โดยไมจำากดวธการ และเปนปญหารากฐานหนงของความ ขดแยงในสงคมไทย

ทรพยากรอากาศ นองใหมลาสดทถกทำาใหเปนสนคา โดย กำาหนดใหม “สทธในการปลอยมลพษสอากาศ” ผานกตกาเรอง ฉลากคารบอน เพอใชอากาศเปนทระบายของเสยและมลพษ แลว นำามาตคาเปนเงนเพอแลกเปลยนกบผลประโยชนอนในทางเศรษฐกจ

การทคนกลมหนงในสงคมมองทรพยากรธรรมชาตเปนปจจย พนฐานในการดำารงชวต ไมวาจะขาดไปหรอดอยคณภาพไป กกระทบ กระเทอนถงการใชชวตในทกวน ในขณะทคนอกกลมหนงของสงคม มองเหนวาทรพยากรเปนแคสนคา เปนตนทนการผลตทสำาคญ


นำามาซงความมงคงทางเศรษฐกจและความมนคงในสงคม ดงนน พฤตกรรมการเขาถงและใชทรพยากรธรรมชาตของทงแนวคดน กจะ แตกตางกนไปอยางสนเชง

การแกวงของตาชงความเปนธรรมทางดานการใชทรพยากร ธรรมชาตจะถกครอบงำาจากฝายใดฝายหนง โดยมแนวความคด พนฐานทงสองประการรองรบความชอบธรรมในพฤตกรรมของทง สองฝายอย

การวเคราะหปญหาความขดแยงเรองทรพยากรจะตองพจารณา ถงการวเคราะหผลประโยชนไดเสยของผทมสวนไดเสยทกฝายไป พรอมๆ กบการวเคราะหสาเหตของปญหา ในรปแบบททกฝายเขามา มสวนรวมได กอนทจะลงมอวางแผนเพอแกไขปญหานนเสมอ

ระบบนเวศทยงยน สงคมมความเปนธรรม

ดงไดกลาวไวขางตนวา หลกแนวคดเชงปรชญาวาดวยความ เปนธรรมมหลายลกษณะ ในทางสากลอาจแบงไดเปน 2 แนวทาง คอ (1) การจดการทถอเอามนษยเปนศนยกลาง ทรพยากรธรรมชาต ยอมถกนำามาใชเพอประโยชนของมนษย โดยตองจดสรรใหเกด ความเปนธรรมระหวางกลมคนในสงคมทมโอกาสแตกตางกน และ (2) การจดการทถอเอาระบบนเวศเปนศนยกลาง ซงมองวา ทรพยากรธรรมชาตเปนรากฐานแหงชวต ทงของคน สตว ตนไม กอนหน แรธาต และถกมองวาเปนไปเพอดำารงความสมพนธแบบ สมดลเกอกลระหวางกน มนษยจะรกรำากำาเกนสมดลของระบบ

ธรรมชาตนนไปไมไดหากมองสถานการณในประเทศไทย จะเหนวาหลกการของ

ความเปนธรรมทง 2 แบบถกละเมดเหมอนกน ไมวาการจดสรร การใชทรพยากรระหวางมนษยดวยกนเองกยงขาดความเปนธรรม ขาดการจดลำาดบความสำาคญของกลมคนทควรจะเขาถงทรพยากร อยางเหมาะสม และเออใหกบกลมคนทมสถานภาพทางเศรษฐกจ และสงคมสงมากกวาประชาชนทวไป โดยเฉพาะคนยากไร ขณะ เดยวกน กมการใชทรพยากรอยางสนเปลอง ไมคำานงถงขอจำากด และสมดลของธรรมชาต

การหาสมดลของหลกแนวคดทงสองแบบในเมองไทย ยงคง เปนความทาทายอยมาก จำาตองเปดพนทใหมการแลกเปลยน ถกเถยงถงแนวทางความเปนธรรมของสงคมรวมกน และตองใช หลกการชงตรองประโยชนเสมอ เปนตนวา การกำาหนดสดสวน ทรพยากรธรรมชาตทจะอนรกษไวและทจะใชประโยชน โดยวาง หลกเกณฑใหมการกระจายทรพยากรดงกลาวอยางเปนธรรม โดย คำานงถงความเหมาะสมของกลมคนทเขามาใชประโยชน เชน ระหวางการใหกลมทนหรอองคกรขนาดใหญเขามาบรหารจดการ กบการบรหารจดการใหประชาชนคนธรรมดาเปนผรบประโยชน และ ระหวางปจเจกบคคลกบชมชน เปนตน

ในสวนการจดสรรทรพยากรใหกบประชาชนนน หากเพมเตม ทศนะทวา สขภาพเปนสทธ ทกคนยอมมสทธทจะมสขภาพทด หรอ กลาวอกนยหนง การมสขภาพดคอสทธมนษยชนขนพนฐาน ดงนน


การเขาถงทรพยากรในฐานะปจจยทสงผลกระทบตอสขภาพจงเปน สทธขนพนฐานดวย

โดยเหตน ทรพยากรธรรมชาต ทงดน ทดน ปาไม นำา อากาศ ฯลฯ จำาตองเปดโอกาสใหทกคนเขาถงไดโดยงาย เพอบรรลเปาหมาย ของการมสขภาพและคณภาพชวตทด ไมปลอยใหกลไกตลาด เปนผควบคมกตกา อนนำาไปสทศนะทมองทรพยากรเปนสนคา และ สรางปญหาแบบเดม-เดม

นอกจากน แนวความคดในเรองทศทางการแกไขปญหาทควร จะมงไป มประเดนทควรใหความสนใจทอาจจะนำาไปสทางออกซง อยากจะกลาวไวในทน 2 ประเดน คอ (1) การสงเสรมใหกระบวนการ มสวนรวมของประชาชนเกดขนไดจรง โดยอางองและโตแยงกน บนเหตผลและขอมล อนจะนำามาสการเปดเผยขอมลตอสาธารณะ ซงจะลดความแตกตางดานอำานาจของฝายตางๆ ดวย และอก ประการหนงคอ (2) การสงเสรมใหภาครฐทำาหนาทตามกฎหมาย โดยไมเขาขางฝายใดฝายหนงในการรกษากฎกตกาในการเขาถง และใชทรพยากรธรรมชาตไปในแนวทางทจะทำาใหเกดความยงยน และเปนธรรม

บทความนคงไมอาจแสดงใหเหนถงปญหาความเหลอมลำาใน การเขาถงทรพยากรธรรมชาต ซงสงผลกระทบตอสขภาวะไดอยาง ครบถวน และคงไมสามารถทจะชนำาหนทางแกไขปญหาทเฉยบคม หรอมสตรสำาเรจใหนำาไปใชไดทนท แตหวงเพยงใหเกดเปนพนท

ในการตงคำาถามถงเรองความเปนเจาของทรพยากร ตลอดจนกลไก และแนวทางการบรหารจดการทรพยากรทถกตอง เหมาะสม และ เปนธรรมรวมกน


ความขดแยง ความรนแรง และความเหลอมลาอญจรา อศวนนท

ในรอบหลายๆ ปทผานมา คนไทยไดผานพบและตกอยใน ความขดแยงในสงคมอยางไมเคยปรากฏมากอน สถานการณทม ความขดแยงและความรนแรงแพรขยายทกระดบ แทบทกพนท ความ รนแรงมสาเหตจากความขดแยงทางการเมองเปนหลก มความสลบ ซบซอน มทงเหตปจจยเชงโครงสรางและเชงปจเจกบคคล ซงตองม ความละเอยดรอบคอบในการจดการความขดแยง เพราะไมเชนนน อาจสรางปญหาทรนแรงมากขนไปอก

ในสงคมมนษยทเตมไปดวยความหลากหลาย ความขดแยงนน ถอเปนเรองปรกต โดยเฉพาะความขดแยงทางการเมอง แตทจดสนสด ของความขดแยงนน อาจจะเปนสนตภาพปรองดองหรอความรนแรง นองเลอดกได ขนกบวธการจดการกบความขดแยง ไมวาจะเปนวธ การนำาเสนอประเดนความขดแยง วธการถกเถยงแลกเปลยนความ คดเหนทไมตองตรงกน หรอวธการทใชเผชญกบความขดแยงระหวาง คกรณ นนคอ หากขาดความระมดระวง กจะกลายเปนความรนแรง ทางกายภาพ ดงทปรากฏผานเหตการณเสอเหลอง/เสอแดงตลอด ชวง 6 - 7 ปทผานมา


ความรนแรงทางกายภาพทเกดขน ยอมกอใหเกดความสญเสย โดยตรงทงตอชวตและทรพยสน ผไดรบผลกระทบจากความรนแรง อาจจะไดรบบาดเจบ สญเสยอวยวะ หรอสญเสยชวต นยงไมนบผล กระทบตอครอบครว ชมชน และสงคมโดยรวม

เมอเกดเหตปะทะรนแรงขนจนเกดการบาดเจบ พการ หรอ เสยชวต สำาหรบคนยากไร คนชนกลาง คนมงม ซงมสถานภาพ ทางเศรษฐกจและสงคมแตกตางกน ยอมมทางเลอกในการรกษา เยยวยา ฟนฟตางกนไป ผลกระทบจากเหตการณความรนแรง เดยวกนยอมแตกตางกน เรยกไดวาความรนแรงกระทำาซำาเตมใหเกด ความเหลอมลำามากขนไปอก

ความเหลอมลำานเองกถอวาเปนความรนแรงเชงโครงสราง ในอกรปแบบหนง และหากพนจพเคราะหใหด เหตแหงความขดแยง ทงหลายทงปวง โดยเฉพาะความขดแยงทางการเมองทผานมา กม เหตจากความเหลอมลำาหรอความรนแรงเชงโครงสราง ททำาใหเกด การเบยดเบยนเอารดเอาเปรยบกนมาก อยางทเรยกไดวาปราศจาก วฒนธรรมสนตวธมากำากบ และเมอขดแยงมากขน กปะทออกมาเปน ความรนแรงในทสด

บทความนใครนำาเสนอความสมพนธเชอมโยงของ ความขดแยง ความรนแรง (ทกขภาวะทางภายภาพ) และความเหลอมลำา (ความ รนแรงเชงโครงสราง) รวมทงสำารวจขอเสนอทางออกเทาทมอย เพอ เชอเชญใหสงคมไทยขบคดแสวงหาแนวทางการจดการความขดแยง ทปรากฏอยในปจจบน ใหพนไปจากวถแหงความรนแรงรวมกน

ขดแยง รนแรง สญเสย:

ผลกระทบตอสขภาวะทไมอาจเรยกคน

ความขดแยงรนแรงทเกดขน ไดกอใหเกดผลกระทบทางสขภาวะ ตามมาอยางไมอาจหลกเลยงได ไมวาจะเปนสอะไร หรอเขาไป เกยวของโดยตรงหรอไมกตาม ผลกระทบทเกดขนเหนไดชดทงผล กระทบตอสขภาวะทางกายและทางใจ ซงตองอาศยการเยยวยา เปนระยะเวลายาวนานตลอดชวงชวตทเหลออยเลยทเดยว

ฟอรด เสนทางสแดง นกเคลอนไหวทสนบสนนการตอสของ นปช. คนหนง หลงจากทหารเขากดดนเพอจะสลายการชมนม จน แกนนำาเสอแดงตองประกาศยตการชมนมในวนท 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ฟอรดยงคงเดนหนาจดกจกรรมเพอคนเสอแดงอยาง ตอเนอง และหนงในนนคอกจกรรม “เสนทางสแดง” ซงฟอรดและ เพอนผเขารวมกจกรรม รวมกนปนจกรยานทางไกลไปเยยมเยยน ผไดรบผลกระทบจากการเขารวมชมนมในหลายพนททวประเทศ

“บางคนทเราไปพบเปนนกโทษทถกจบขอหาฝาฝน พรก. ฉกเฉน พอถกจบกมผลกระทบไปถงครอบครว บางคนภรรยาก ทงไป ลกกตองไปอยกบยาเพราะไมมใครดแล บางคนถกยงบาดเจบ ขาพการ บางครอบครวสญเสยผนำาทเคยหาเลยงครอบครว ทำาให ชวตความเปนอยไมเหมอนเดม”

นอกเหนอจากพการหรอเสยชวตจากเหตการณความรนแรง ผลพวงของปญหายงนำาไปสความขดแยงทราวลกไมวาจะเปนใน ระดบภาค ระดบจงหวด อำาเภอ ตำาบล ชมชน ททำางาน หรอแมแต


หนวยเลกๆ อยางสถาบนครอบครว ฟอรดเลาวา กจกรรมเสนทาง สแดงทพาเขาเดนทางไปสมผสกบผคนในทองถนตางๆ ทวประเทศ ทำาใหตระหนกวา ความขดแยงระหวางคนเสอแดงและเสอเหลอง มนราวลกกวาทคด และแทรกซมไปในทกวงการ

“ผมเคยไปเจอบางครอบครว มพนอง 5 คน 2 คนโตเปนทหาร สนบสนนคนเสอเหลอง ในขณะทอก 3 คนเปนตำารวจ สนบสนน ฝายแดง ยงความขดแยงทางการเมองบานปลายกลายเปนความ รนแรง กยงเปนเรองยากทพนองจะคยกนไดโดยไมมเรองใหขนของ หมองใจ นอกจากนเรายงพบวามครอบครวทหยารางเนองมาจาก ปญหาความขดแยงแบงสนเยอะมาก ผลเสยกไปตกกบลกซงไมร อโหนอเหน ตองกลายเปนเดกบานแตกไป พอไปดในระดบชมชน เรากพบวาแมแตวดกยงแบงส”

เกยรตศกด มาอาสา เปนหนงในผไดรบผลกระทบท ฟอรดดนดนไปเยยมถงจงหวดอดรธาน เขาเปนเกษตรกร ทตดสนใจเขารวมชมนมกบกลมเสอแดงเพอทวงถามความ ยตธรรมและประชาธปไตยทเขาตองการ ในวนท 10 เมษายน พ.ศ. 2553 ซงทหารไดปฏบตการขอคนพนทบนถนนราชดำาเนน โดยมการใชแกสนำาตาเพอสลายกลมผชมนม

เกยรตศกดเลาวา ผลของแกสนำาตา ทำาใหมอาการ แสบตา แสบคอ คอแหง แตยงไมคดวาจะมอะไรรายแรง กอนเขารวมชมนม ตาซายของเขาพการมองไมเหนอยแลว โดยกำาเนด หลงจากทหารยตปฏบตการในวนนน เขาไดรบการ ปฐมพยาบาลเบองตนจนอาการทเลา และอยรวมการชมนม ตอจนแกนนำาประกาศยตในวนท 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2553

เมอกลบบานทอดรธาน ตาขางขวาทโดนแกสนำาตา กเรมมอาการระคายเคองและพรามว จงไปรบการรกษาท โรงพยาบาลศนยจงหวดอดรธาน พบวามหนองในตา แพทย รกษาจนอาการปวดทเลาลง แตสายตาทพรามวยงไมดขน จนในทสดกมดสนทประมาณกลางเดอนมถนายน

“หลงจากเสยตา ชวตกเปลยนแปลงไปโดยสนเชง กอนไปชมนมเราเคยทำานา ทำางานกอสราง แตตอนนมน ไมเหมอนเดม เราทำาอยางทเคยทำาไมไดแลว”

เกยรตศกดโชคดทครอบครวยงคอยเอาใจใสดแล แต เขายงมลก 2 คนซงอยในวยรน เมอตนเองไมสามารถเปน กำาลงหลกในการหาเลยงครอบครวไดเหมอนกอน กยงไมรวา อนาคตขางหนาจะเปนอยางไร


ธญญา กลแกว เจาของสวนยางจากชมพร การดของ กลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (พธม.) กเปนหนง ในผไดรบผลกระทบจากความรนแรงทางการเมอง และเขารวม ชมนมปดลอมรฐสภาในวนท 7 ตลาคม พ.ศ. 2551 ดวย

ในการเปดทางใหรฐบาลและสมาชกสภาผแทนราษฎร เขาไปฟงการแถลงนโยบายของนายสมชาย วงศสวสด นายก รฐมนตรคนใหมในขณะนน เจาหนาทไดยงกระสนแกสนำาตา จำานวนมากใสผชมนม

ธญญาผลกผเขารวมชมนมผหญงคนหนงออกไปจาก วถกระสน กระดกขาซายของธญญาแตกละเอยด หลงจากสง เขาโรงพยาบาล แพทยตองตดขาของเขาตงแตเขาลงไป เขาอย ในหองไอซย 23 วน กอนจะฟนขนมา และคอยรบการบำาบด ฟนฟตามลำาดบรวมทงใสขาเทยม

“ตอนนผมวางแผนไววาถาหายแลวกจะกลบไปขาย อาหารตามสงเหมอนเดม เพราะวาถงเสยขาไปแตมอไมเรา ยงดอย แตสวนยางทเคยทำาอยคงทำาไมไหวแลว”

หลงเกดเหต ครอบครวของธญญากมารวมชมนมดวย จากเดมไมเคยมา ลกชายเขากสมครมาเปนการด พธม. เหมอน พอ แมของเขามความเครยดกเพยงแตวา มคนกลาวหาวา “ลกเขาไมไดขาขาดจากระเบดทใชสลายการชมนม แตวาเปน คนพการทมาหลอกวาขาขาดเพราะระเบด”

1 เจก-ธญญา วรบรษชมพร, ASTV ผจดการออนไลน, 3 เมษายน 2552.

ครอบครวแกวสาร เปนอกครอบครวหนงทไดรบผล กระทบจากเหตการณความขดแยงซงฟอรดไดไปพบ ครอบครว นสญเสยหวหนาครอบครว คอ สมศกด แกวสาร อาย 34 ป ซงถกยงทหนาอกจนเสยชวตในเหตการณความรนแรงเมอ วนท 10 เมษายน พ.ศ. 2553 ทงใหภรรยาและลกอก 3 คน ตองอยในความดแลของพอซงอาย 74 ป

การเสยชวตของสมศกด ทำาใหครอบครวแกวสารตอง ไดรบผลกระทบทงในดานรายได ซงนายสมศกดเคยหามา จนเจอครอบครว และในดานจตใจ ทดเหมอนตองใชเวลา เยยวยากนอกยาวนาน

ลงหน แกวสาร บดานายสมศกด ยงทำาใจไมคอยไดนก กบการสญเสย และบางครงกยงนำาตาไหลเมอคดถงลก ในขณะ ทลกทง 3 คนของสมศกดมพฤตกรรมทเปลยนแปลงไปอยาง เหนไดชด ลกชายคนโตอาย 12 ปกลายเปนเดกเงยบขรม ไมคอยยมหรอพดจาเลนหว ลกสาวคนกลางอาย 5 ป กลายเปน เดกพดนอย มแววตาซมเศรา และหวาดกลวคนแปลกหนา สวนลกชายคนเลกอายประมาณ 3 ขวบ มปฏกรยาตอตาน ไมยอมรบความจรงวาพอเสยชวตแลว ชวงหลงเหตการณ ใหมๆ เขายงบอกคนรอบขางวา พอมาหา มาพาไปเทยว หรอ ไมกมารบทโรงเรยน


หลงจาก เจนกจ กลดสาคร2 อาย 48 ป ถกสะเกดระเบด บรเวณคอทะลเสนเลอดใหญและเสยชวตจากเหตระเบด ภายในทำาเนยบรฐบาล เมอวนท 20 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 ภรรยาเขากลายเปนมาย และตองเลยงดลกชาย 1 ลกสาว 1 ทอายยงนอย

ความสญเสยของครอบครวกลดสาครนนเปนไปอยาง กระทนหน หลงการเสยชวตของเขา 3 วน โลงศพของเจนกจ ถกแหไปหนากองบญชาการตำารวจนครบาล เพอเรงใหหาตว ผกระทำาผดมารบโทษ

แมวาชวตจะตองดำาเนนตอไป ผเปนแมตองทำาหนาท พอ และรบภาระเรองการหารายไดแตเพยงผเดยวจากธรกจ ขายของชำาของครอบครว แตผลกระทบทางจตใจตอสมาชก ครอบครวนนสงผลตอเนองยาวนาน เวลาผานไป 2 ปกวาแลว แตความโศกเศรายงปรากฏอยบนดวงหนาของแมและลกสาว

ความรนแรงทเกดขนนนไมเลอกสเสอ ผรวมชมนมเพอแสดง ความเหนทางการเมอง บางกเปนเกษตรกร บางกคาขาย และดเหมอน วา เมอเกดเหตรนแรง คนเจบ คนพการ หรอคนตาย มกจะเปนคนเลก

2 “ญาตแหศพ “เจนกจ กลดสาคร” เหยอบม จ ตร.ลากคอมอสงหาร!”. ASTV ผจดการออนไลน 20 พ.ย. 2551.

คนนอยเสยโดยมาก ทเจบหรอพการกตองรกษาเยยวยากนไป นอกจาก คาใชจายทเพมขน หลายครงรายไดกลดลง หากคนเจบหรอพการ เปนกำาลงหลกของครอบครว หรออยในวยทำางานเปนแรงงานหลก ของสงคม ทตายไปนอกจากจะนำาความโศกเศรามาสผเกยวของ บาดแผลในใจของคนในครอบครวกดเหมอนจะกลายเปนแผลเปน ไมรวาจะกำาเรบออกฤทธอกเมอไหรในอนาคต

ยงปฏเสธสนตวธ ความขดแยงยงทวความรนแรง

ดงทไดกลาวไวขางตน กในเมอความขดแยงเปนเรองปรกต แลวเหตใดจงไดลกลามกลายเปนความรนแรงขน?

สถตการชมนมทางการเมองระหวางวนท 13 มนาคม - 6 กรกฎาคม พ.ศ. 25533

พนท จำานวน (ครง) รอยละ กรงเทพฯ 165 40 เชยงใหม 24 6 ขอนแกน 14 3 นครราชสมา 13 3 ปทมธาน 13 3 อนๆ 179 45

3 รายงานเชงนโยบายเรอง “บทเรยนจากการชมนมและความรนแรงทางการเมอง ในชวงเดอน มนาคม - พฤษภาคม 2553” โดย คณะทำางานโครงการ “ยทธศาสตรสนตวธสำาหรบสงคมไทย ในศตวรรษท 21” ภายใตการสนบสนนของสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).


ลกษณะ จำานวนครง รอยละ

เหตการณไมใชความรนแรง อาท 247 60.54การชมนมประทวง การประทวงโดยใชสญลกษณ การควำาบาตร การปดลอม การยดครองพนท และวธทไมใชความรนแรงอนๆ

เหตการณความรนแรง เชน การปะทะหรอ 153 37.50เผชญหนาโดยใชกำาลง การยง การระเบด และวธอนๆ ซงสวนใหญคอการเผา

สถตผเสยชวต 92 ราย แทบทงหมดเกดขนในกรงเทพฯ ม 2 ราย เสยชวตจากเหตการณประทวงทเกดขนท จงหวด อดรธาน และจงหวดขอนแกน ในวนท 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ผสนบสนนเสอแดงสวนใหญเสยชวตระหวาง 2 เหตการณทรเรมปฏบตการโดยรฐบาล คอการขอคนพนท ทผานฟา ถนนราชดำาเนน เมอวนท 10 เมษายน พ.ศ. 2553 และการปดลอมกระชบพนททแยกราชประสงค ระหวางวนท 14 - 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2553 สวนทหารทเสยชวตระหวาง เหตการณทงสองมจำานวน 8 คน ขณะทเจาหนาททหาร เสยชวต 2 ราย บรเวณใกลแยกศาลาแดงและหนาสวนลมพน

คณะทำางานยทธศาสตรสนตวธสำาหรบสงคมไทยในศตวรรษท 21 มองวา4 ปญหาความรนแรงจากความขดแยงนเกดจาก กระบวนการตดสนใจของคขดแยงทง 2 ฝาย ประกอบกบลกษณะของ ความขดแยง คอ (1) การเจรจาตอรองทำาไดยาก เนองจากอาจถก ขดขวางจากกลมทเสยผลประโยชนหรอไมเหนดวย และ (2) ยทธวธ ของกลมผชมนมแมจะอยในขอบเขตของการไมใชความรนแรง แตก นำาไปสการเผชญหนาทาทาย และกดดนใหรฐตอบโตอยางใดอยางหนง

อาจกลาวไดวา สงคมไทยยงไมอาจหาทางออกจากความ ขดแยงทปราศจากความรนแรงไปได อาจจะเพราะยงไมใครเขาใจ และไมยอมรบแนวทางสนตวธ เมอเกดความขดแยง กตองการ แตเพยงชยชนะ ซงเปนชยชนะระยะสน ไมมองวาเราจะอยรวมกน อยางไรในความขดแยง และยงเกดความรนแรง กยงอยรวมกน ยากขน นนคอ เมอปฏเสธสนตวธ ความรนแรงกยอมเปนผลลพธ อยางคาดคำานวณได

กระนน สนตวธกใชจะเปนยาวเศษทพอเกดเหตรนแรงแลว จงคอยเรยกหา เพราะคนทำางานและเชอมนดานสนตวธไมไดม มากมาย หลายครงกถกเรยกวา “สนตวธหนอมแนม” ซงแสดง ใหเหนถงความไมเชอมนในคนทำางานและกระบวนการสนตวธ เอาเสยเลย และขณะทเกดเหตความขดแยง มผคนของเกยวอยใน

4 “บทเรยนจากการชมนมและความรนแรงทางการเมองในชวงเดอนมนาคม - พฤษภาคม 2553”. คณะทำางานยทธศาสตรสนตวธสำาหรบสงคมไทยในศตวรรษท 21. 2554.


กระบวนการความขดแยงมากมาย ทกษะและจตใจแบบสนตวธท จะอยในเนอในตวของผคนเหลานจะเกดขนไดอยางไรในเวลาอนสน หากจำาเปนตองบมเพาะไวตงแตกอนเกดความขดแยง

รากเหงาความไมเปนธรรม กอนจะถงความรนแรง

นอกจากน การทำาความเขาใจตอปญหาความขดแยง กจำาเปน ตองพยายามสบสาวทำาความเขาใจไปใหถงรากของปญหา จากกรณ ความขดแยงทางการเมองในชวงทผานมา จะพบวา มเหตทมาจาก ความไมเปนธรรม ซงเปนเหตความรนแรงทางโครงสรางทกดทบ สงสม ดงนนเอง ศ. ดร. ชยวฒน สถาอานนท จงเสนอวา “หาก ประสงคจะเขาใจสงคม ตระหนกถงรากเหงาแหงความไมเปนธรรม เหนรองรอยโครงสรางอำานาจในสงคม กควรตองศกษาในหวงขณะ ทเกดความรนแรงขน” 5

มมมองของ พระไพศาล วสาโล6 นนนาสนใจนก ในขอทวา ความรนแรงทเกดขนมรากเหงามาจากปญหาความเหลอมลำาทาง เศรษฐกจและความไมเปนธรรมในสงคม ซงเมอสบสาวไปกจะเหน วาทงหมดนเชอมโยงกบโครงสรางการเมองไทยทรวมศนยอำานาจ เขาสสวนกลาง ซงเออใหคนสวนนอยเทานนทมอำานาจในการตดสนใจ และจดการทรพยากร จากโครงสรางดงกลาว ไมวาใครขนมามอำานาจ

5 ชยวฒน สถาอานนท. “ฟงเสยงเตนของ “ความจรง” ในสงคมไทย?”. ปาฐกถาเปดงานเสนอ เอกสารขอเทจจรงกรณเหตรนแรง เดอนพฤษภาคม 2553 และเปดนทรรศการหวขอ “คำาถาม ตอความเปนมนษย” อนสรณสถาน 14 ตลา. 2554.6 พระไพศาล วสาโล. (2553). บทความเรอง “ทางหลดพนจากกบดกแหงความรนแรง”. มตชน รายวน ฉบบวนท 16 พ.ค. 2553.

กจะกอใหเกดปญหาและสรางความขดแยงในสงคมจนลกลามเปน ความรนแรง

ยอหนาถดไปจากน จะนำาเสนอทศนะของนกวชาการทพยายาม ทำาความเขาใจตอปญหาความเหลอมลำาและความไมเปนธรรม ซงม มมมองตอความเหลอมลำาทมความซบซอนมากขน และนาทจะชวย ใหเราเขาใจมากไปกวามตเรองชองวางความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ แตเดม

ชนชนไมไดหางกนดวยรายได

หากมองยอนกลบไปตงแตกอนรฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 การเคลอนไหวของชนชนกลางจำานวนมากเพอตอตาน การคอรรปชนของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตรในขณะนน กเกดจากความไมพอใจในเรองผลประโยชนทบซอนระหวางธรกจ สวนตวกบอำานาจของนายกรฐมนตร ซงเปนตวเลขทสงอยางไมเคย ปรากฏมากอน ทำาใหผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก ทงหลายทนไมไดกบความอยตธรรมทเกดขน จงทำาใหขบวนการ ประทวง มผสนบสนนและเปนแนวรวมอยางกวางขวางรวดเรว จนกลายเปนพลงมวลชนทแขงแกรง ภายใตชอพนธมตรประชาชน เพอประชาธปไตย หรอกลม “คนเสอเหลอง”

หลงจากนนเมอเกดการทำารฐประหาร 19 กนยายน จงนำาไป สการเกดกลมและขบวนการประชาชนในการตอตานและคดคาน รฐประหารขน จนพฒนาไปเปนแนวรวมประชาธปไตยตอตาน


เผดจการแหงชาต (นปช.) หรอกลม “คนเสอแดง” และเกดวาทกรรม “ไพร” ทใชเรยกขานกลมตวเอง ซงสะทอนใหเหนความรสกแตกตาง ระหวางสและ/หรอชนชน “เหลอง” กบ “แดง”

หากมองกนอยางผวเผน อาจดเหมอนวาความเหลอมลำาทพด ถงกนน เปนเพยงปญหาของชนชนกรรมาชพ ของประชาชนรากหญา แตหากพจารณากนใหลกลงไป เรองของความไมเทาเทยมหรอความ อยตธรรมทเกดขน กลบไมใชแคเรองของความยากจน หรอชนชน ลางของสงคมเทานน

งานวจยของ อภชาต สถตนรามย7 ชใหเหนวา คนเสอแดง มรายไดเฉลยตอคนตอเดอนนอยกวาคนเสอเหลอง แตอยางไรกตาม กยงไมใชกลมคนทจนทสด แตเปนชนชนกลางระดบลาง ซงมวถชวต ทางเศรษฐกจทผกพนกบระบบการตลาดอยางแนบแนน ทงในเมอง และชนบท สวนใหญเปนผมระดบการศกษาคอนขางตำา และมอาชพ ทกระแสรายไดไมสมำาเสมอ เชน เกษตรกรพาณชย รบจางทวไป ประกอบอาชพอสระ หรอคนงานไรฝมอทมทกษะตำา โดยมลกษณะ รวมทสำาคญคอ การขาดความมนคงในชวต หรอเปนแรงงานนอกระบบ ทไมไดรบความคมครองจากสถาบนประกนสงคมทกประเภท

ในขณะทภาพรวมคนเสอเหลอง คอผทมฐานะทางเศรษฐกจ และสงคมดกวาคนเสอแดง ทงในแงระดบการศกษาทสงกวาและ

7 อภชาต สถตนรามย. “เสอแดงคอใคร: มอบเตมเงน ไพร หรอชนชนกลางใหม กบทางแพรง ของสงคมไทย”. Red Why: สงคมไทย ปญหา และการมาของคนเสอแดง. สำานกพมพ โอเพนบคส. 2553.

มอาชพทมนคงกวา เชน ขาราชการ พนกงานรฐวสาหกจ นกธรกจ หรอนกวชาชพ ทำาใหมศกยภาพในการรองรบความเสยงจากทง ความผนผวนของภาวะเศรษฐกจ และความไมแนนอนในดานอนๆ ของชวต

อยางไรกตาม เมอใหประเมนฐานะของตนเอง กลบพบวา ทงคนเสอเหลองและเสอแดงมแนวโนมทจะคดวาตนเองมฐานะแย กวาคนสวนใหญ และเมอประเมนทศนคตเกยวกบความเหลอมลำา ทางรายได กลบพบวากลมคนเสอเหลองรสกวา ชองวางระหวาง คนรวยกบคนจนนนหางกนมากจนรบไมไดมากกวาคนกลมอนๆ คดเปนรอยละ 42.31 ในขณะทมเพยงรอยละ 25 ของคนเสอแดง ทรสกเชนน

“ทกษณเขาเปนนกประชาธปไตย ชวยเหลอคนยากจน อยางเทาเทยมกน ตอนอกกลมมาไล ลงกเปนกลมมาเชยร”

เปนเสยงจากคณลงวย 54 ป ทบอกเลาถงเหตผล ทตดสนใจเขารวมกบกลมเสอแดงในการตอสเรยกรอง ประชาธปไตยในชวงเดอนมนาคม - พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ซงนบเปนการชมนมประทวงของประชาชนรากหญาทมขนาด ใหญโตทสด อยางเปนระบบและมพลงเปนครงแรก อนนำาไป สเหตการณความรนแรง และความสญเสยครงใหญอกวาระ


หนงในหนาประวตศาสตรการเมองไทย คำาบอกเลาของคณลง ปรากฏอยในบนทกจากอาสาสมครเพอนรบฟง ของเครอขาย สนตวธ8 ซงไดลงพนทไปเยยมเยยนและพดคยกบผไดรบ บาดเจบตามโรงพยาบาลตางๆ หลงจากเกดเหตการณความ รนแรงขนทบรเวณสแยกคอกวว เมอวนท 10 เมษายน พ.ศ. 2553

ในวนทพบกบกลมอาสาสมครฯ คณลงไดรบบาดเจบ ดวยแรงกระแทกจากกระสนยางบรเวณเบาตาซาย แตยง ยนยนวาจะกลบไปชมนมอก ถาอาการดขน

“ถาลงไมออกมาเรยกรองอยางน รนเรายงลำาบากกน ขนาดน แลวรนลกหลานจะลำาบากขนาดไหน รฐบาลนมาโดย ไมชอบธรรม ลงอยากเรยกรองความยตธรรมกลบคนมา ให ยบสภา แลวมาเลอกตงกนใหม ถาเขาดจรง เขากไดกลบมา จะกลวอะไร” คณลงพดดวยแววตาจรงจง

8 บนทกจากอาสาสมครเพอนรบฟง ของเครอขายสนตวธ

สมาชกแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) อกคนหนง ซงไดรบบาดเจบถกกระสนยางยงทใตตาซาย จนทำาใหกระดกแตก การด นปช. รายนมาจากราชบร เขาเลาวามาเขารวมกบ นปช. เพราะความคบแคนใจทไดเหนความไมเทาเทยม และการกดขของคนในสงคม เขาบอกวาตวเองไมไดรำารวยแตกพออยได แตรสกเหลออดเวลาทเหนคนทยากจนกวาถกเอาเปรยบ กบเหนคนทมอำานาจแลวกลายเปนคนไมเหนใจคน เขาอยากเหนความยตธรรมเกดขนในสงคมจรงๆ อยากใหสงคมไมมสองมาตรฐาน และอยากใหรบฟงเสยงคนจนและปญหาของพวกเขาบาง

เขาบอกวาถาเลอกได กไมอยากมาประทวง แตไมมาไมได เพราะตองมาตอสเพอลกหลาน

“อยากใหคนรนใหมออกมาเรยกรองความเปนธรรมในสงคมกนเยอะๆ ไมตองเปนเสอแดงกได จะเปนสอะไรกได”


สงทผชมนมทงสองพดสะทอนใหเหนความจรง บางประการวา มลเหตททำาใหประชาชนจำานวนมากในชนบท และบางสวนททำางานในเมองใหญสามารถจดตงรวมตวกนได อยางเหนยวแนนถงเพยงน และในทสดกลายเปนปญหา ความขดแยงทคกรนและยงคงแทรกซมอยทวทกหวระแหง ในสงคมไทย ไมใชเพยงเพราะการสรางกระแส ปลกระดม มวลชนเพอหาแนวรวมของฝายการเมองเทานน แตยงม ตนตอบางอยางของปญหาซงปรากฏอยจรง และฝงรากลก ในสงคมไทยมายาวนาน นนคอเรองของความเหลอมลำา ซง ทำาใหผคนจำานวนไมนอยรสกถงความไมเทาเทยม และถก กดทบอยเสมอในสงคม ความรสกเหลานทบถมสะสมมานาน จนในทสดกกลายเปนระเบดเวลาทรอวนปะท ขอเพยงมใคร หรอกลไกอะไรสกอยางมาเปนตวจดชนวน

ชนชนทหางไกลกนในความรสก

โตมร ศขปรชา9 ไดอธบายถงตนตอของความขดแยงทเกดขน ไววา ตนตอของปญหาอยทเรองชนชน แตไมใชชนชนในเชงกรรมาชพ กบชนชนสงทมมตของปญหาอยทความเปนอย ชนชนในความหมาย

9 โตมร สขปรชา. (2553). “เพราะฉะนน”. Red Why: สงคมไทย ปญหา และการมาของ คนเสอแดง. สำานกพมพโอเพนบคส. 2553.

ของโตมรแบงออกเปน 2 กลม คอ (1) ชนชนทสรางความนอยเนอ ตำาใจใหคนอน กบ (2) ชนชนทสรางความนอยเนอตำาใจใหตวเอง

ความนอยเนอตำาใจเกดจากความรสกวา ตวเอง “ถกกระทำา” โดยเกดขนทละเลกละนอย คอยๆ สงสม แมคณจะรำารวย เปนชนชนสง กเกดความนอยเนอตำาใจสงสมขนมาได มนอาจเปนความนอยเนอ ตำาใจทางสงคม ทางวตรปฏบต ทางเศรษฐกจ ทางรสนยม หรอ ทางไหนกได อาทเชน คนทไมไดเตบโตมาในสงคมชนชนสง อาจจะ ไมเขาใจขนบธรรมเนยมและวฒนธรรมทถกยกยองวาเปนชนสง แตเมอทำามาหากนจนรวยลนฟาขนมา แลวตองเขาไปคลกคลกบ ขนบธรรมเนยมพวกน กอาจถกคอนขอดวาเปนไดแคพอคา หรอ แมแตจะเปนไฮโซกไมได

นอกจากน ทนาสนใจกคอ ขอมลจากโครงการวจย “การ เปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมของชนชนใหม”10 ชใหเหนวา ในขณะทคนเสอเหลองถกมองวาเปนอำามาตย แตคนเสอเหลอง ในจงหวดอบลราชธานซงเปนขาราชการครและนกธรกจ กแสดง ความรสกนอยเนอตำาใจเชนกน เหนไดวาความคบแคนจากความ ไมเทาเทยมในสงคม เปนความรสกรวมของคนอสานทงเสอเหลอง และเสอแดง

ในเวลาเดยวกน คนชนลางกถกกระทำาจนเกดความนอยเนอ ตำาใจเสมอมา ทเหนไดชดสดคอถกกระทำาจากขาราชการ ซงอยไดก

10 โครงการวจย “การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจและสงคมของชนชนใหม”


ดวยภาษของประชาชน แตกลบทำาตวเหมอนเปนเจานายประชาชน ในขณะเดยวกน ขาราชการบางสวนกเกดความนอยเนอตำาใจไดเชนกน ถาถกกระทำาจากสวนอนๆ ของสงคม ความนอยเนอตำาใจพวกน เมอสงสมรวมกนเขา ในทสดกกลายเปน “ความนอยเนอตำาใจรวม” ของสงคม โดยเฉพาะเมอมพนทใหเกดการแลกเปลยน และเชอมโยง ปญหาของตวเองเขากบคนอนทเผชญปญหาคลายๆ กน

ปญหาใหญๆ มกเกดจากปญหาเลกๆ ทกระทบถงเนอถงตว ผคนทละเลกละนอย เมอแรงเหลานสะสมตว ในทสดกเกดแรง กระเพอมเปนปฏกรยารนแรงเหมอนแผนเปลอกโลกสรางแผนดนไหว การตอสทเกดขนจงไมใชการตอสระหวางชนชนสง-ตำาในเชงเศรษฐกจ หรอสงคม แตเปนการตอสของชนชนทมความนอยเนอตำาใจไมเทากน จนกอใหเกด “ความนอยเนอตำาใจทางการเมอง” ขน

ชนชนทางวฒนธรรม ความเหลอมลำาทางศกดศร

อำานาจ และเพดานทมองไมเหน

นอกเหนอจากความเหลอมลำาดานรายได ยงมความเหลอมลำา ทางศกดศร คอ มคนไทยจำานวนมากทรสกวาถกเลอกปฏบต ถกกด เอาไวดวยกลไกตางๆ ศ.ดร.ผาสก ชใหเหนตวอยางงายๆ จากกรณ ความเหลอมลำาระหวางหญงชาย ทำาไมจงมผหญงจำานวนนอยนด ไดดำารงตำาแหนงสงระดบอธบดขนไปในระบบราชการไทย คำาตอบ หนงคอปญหาการเลอกปฏบต และระบบราชการทอยในมอของ ผชายทรวมมอกนโดยไมตองมการจดตง กดกนผหญงออกไปจาก

ตำาแหนงสงๆ หรอการดถกดแคลนกนระหวางคนในเมองใหญๆ เชน กรงเทพฯ กบคนรอบนอก และระหวางคนชนสงกบคนทถกมอง วาตำากวา

ประชากรในภาคเกษตรทเขามาหาเงนเปนแรงงานอพยพ ในกรงเทพฯ ไดพบเหนมตตางๆ ของความไมเปนธรรม การดถก ในชวตประจำาวน ดงนน จงไมนาแปลกทกลมคนขบรถแทกซ และ มอเตอรไซครบจาง ไดกลายเปนสวนหนงของแกนนำาผสนบสนน เสอแดง

นอกจากทกลาวมาแลว ยงมความลกลนเกดขนอกมากมาย ในสงคมไทย โดยเฉพาะความเหลอมลำาทางอำานาจ ซงรฐบาลเปน ผรวมศนยอำานาจมาตลอด อำานาจกระจกตวอยในเมองหลวง ชาวบาน หรอผมอำานาจนอยไมสามารถเขาถงอำานาจสวนกลางไดเตมท ทำาให เกดความลกลนสงในเรองการกระจายสนคาและบรการสาธารณะ เชน อตราสวนหมอตอประชากรในกรงเทพฯ เปน 1 ตอ 850 ในขณะท จงหวดเลยในภาคอสาน เปนอตราสวน 1 ตอ 14,000 โรงเรยนมธยม ตางจงหวดมคณภาพดอยกวาทกรงเทพฯ หรอตวเลขทแสดงวาม ครวเรอนทวประเทศถงรอยละ 80 ไมมประปาใชในบาน

ในขณะทระบบการเมองไทยรวมสมยมลกษณะเปนคณาธปไตย คอ การปกครองโดยคนจำานวนนอยกลมหนง ไมสามารถสรางความ เปนธรรมในสงคมไดอยางทวถง ผนวกกบวกฤตเศรษฐกจทเกดขน สงผลใหแรงผลกดนจากชนชนลางเรมรนแรงขน มวลชนระดบกลาง และลางเรมเรยกรองการมสวนรวมในอำานาจการปกครองประเทศ


อยางแทจรง พวกเขาตองการการปฏบตทดกวาเดม และสนคา สาธารณะตางๆ ทจะชวยปรบปรงชวตเขาและลกหลาน

ศ.ดร.ผาสก พงษไพจตร ฉายภาพใหเหนชดเจนขนในการ บรรยายเรอง “ภาพรวมของความเหลอมลำาและความไมเปนธรรมฯ” โดยอธบายวาเบองหลงการรวมพลงออกมาประทวงบนทองถนนของ ขบวนการเสอแดง แมจะมเปาหมายทางการเมองเฉพาะหนาชดเจน คอใหรฐบาลยบสภาแลวเลอกตงใหม แตยงมปจจยเบองลก คอการ ปะทขนของความผดหวงทไดทบถมมาสกพกหนง กลายเปนความ ไมพอใจสงสม มรากฐานอยทการถกเลอกปฏบต ความรสกวาสทธ และอำานาจทางการเมองถกกดไว เปนความเหลอมลำาดานการเมอง เสมอนมเพดานทมองไมเหนมากดทบอย ซงมความสมพนธเปน ลกโซกบความเหลอมลำาในดานอนๆ รวมทงดานเศรษฐกจดวย จากการสำารวจพบวา สงคมไทยมความลกลนทางเศรษฐกจอยใน ระดบสง ชองวางระหวางคนรวยสดรอยละ 20 กบคนจนสดรอยละ 20 หางกนถง 13.2 เทา11

ทางออกจากความรนแรง:

ลดชองวางความเหลอมลำา บมเพาะวฒนธรรมสนตวธ

ในทามกลางความขดแยง มหลายฝายพยายามเรยกรองหา หนทางให 2 ฝายหนมาปรองดองกนเพอสนตสขในบานเมอง แต

11 ผาสก พงษไพจตร. (2554). ปาฐกถา ครงท 1 เรอง ‘’ภาพรวมของความเหลอมลำาและ ความไมเปนธรรม ในการเขาถงทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทย’’. 2 ก.พ. 2554.

เสยงเรยกรองนนดเหมอนจะยงมพลงไมมากพอทจะเปลยนความคด หรอลดทอนทฏฐท 2 ฝายมตอกนได ตราบใดทความเหลอมลำาซง หยงรากลกมายาวนานในโครงสรางของสงคมไทยยงดำารงอย ความ รสกนอยเนอตำาใจในความไมเทาเทยม การถกกดขขมเหงหรอดหมน เหยยดหยามทคนจำานวนไมนอยรสก กจะยงคงเปนอปสรรคสำาคญ ททำาให 2 ฝายไมสามารถหนหนามารบฟงกนได และความขดแยง จะยงกลายเปนความบาดหมางราวลก

ถงเวลาแลวหรอยงทเราตองยอมรบกนวา สงคมไทยเปน สงคมแหงความอยตธรรม การเลอกปฏบต เปนอคตทหยงรากลก ในวฒนธรรมไทยเกนกวาจะเปลยนไดในชวขามคน เราจงไดเหน ผเดอดรอนทงหลายพากนตงความหวงมองหาผนำาแบบอศวนขมาขาว มาชวย และนกการเมองแนวประชานยมจงกลายเปนตวแทนของ พลเมองระดบลางและกลางทตองการสงคมทไมเลอกปฏบต เปรยบ เหมอนคบไฟใหมวลชนไดใชเสยงเลอกตงเปนเครองมอปรบปรงชวต และสถานะของพวกเขา

การชมนมครงใหญของคนเสอแดงซงยตลงดวยความรนแรง สรางความสญเสยแกชวตและทรพยสนเปนจำานวนมาก ทำาใหโอกาส ททกภาคสวนจะไดรวมมอกนเพอนำาไปสการปฏรปสงคมและถอด สลกความรนแรงไดหลดลอยไปอก การนองเลอดทเกดขนทำาให สงคมไทยปรราวยงกวาเดม ตดตรงอยในกบดกแหงความรนแรง แนนหนาขน และยงเปนการเตมเชอไฟใหกบการตอสระหวางกลม พลงทางการเมองดวยกนเอง หรอระหวางผนำาและชนชนนำาทาง


อำานาจ โดยรฐเองไมวายคใดสมยใดกยงไมเคยแสดงบทบาททแทจรง ในการแกปญหาความขดแยงทางสงคมเลย

ดงทไดกลาวมาแลววา ความขดแยงเปนเรองปรกต แตจำาเปน ตองมการจดการไมใหเกดเปนความรนแรง ซงจำาตองดำาเนนการ ใน 2 เรองหลก คอ (1) การลดชองวางความเหลอมลำาเพอแกไข ปญหาความรนแรงเชงโครงสราง และ (2) การบมเพาะวฒนธรรม สนตวธเพอปองกนและรบมอกบความรนแรง

ในประเดนการลดชองวางความเหลอมลำานน คณะกรรมการ ปฏรปประเทศไทย ซงตงขนโดยมตคณะรฐมนตรในเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2553 หลงจากเหตการณความรนแรงทางการเมองจากการ ชมนมของ นปช. กไดเสนอแนวทางการแกไขปญหาความเหลอมลำา ในสงคม 5 ดาน ไดแก ความเหลอมลำาทางรายได สทธ โอกาส อำานาจ ศกดศร และไดรวบรวมขอเสนอออกมาเปน แนวทางการ ปฏรปประเทศไทย: ขอเสนอตอพรรคการเมองและผมสทธเลอกตง เผยแพรตอสงคมไทยตงแตชวงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2554

ขณะเดยวกนนน เรมทชวตจตใจ: สความเปนธรรมทางสงคม และสขภาพ โดย นพนนท วรรณเทพสกล สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย กชใหเหนถงความเหลอมลำาทซอนเรน หรอจตสำานกทสยบยอมตอความไมเปนธรรมและความไมเทาเทยม ทางชนชน ซงเปนเครองกำากบโครงสรางความเปนธรรมอกทหนง การเปลยนแปลงจตสำานกวาดวยความเหลอมลำาทซอนเรน ใหมอง

เหนความไมเทาเทยมทางชนชนเปนเรองของความไมเปนธรรม จะ กระตนไปสการพยายามเลอนชนทางสงคมและการเขยาโครงสราง สงคมทไมเปนธรรม

ความเหลอมลำาทซอนเรนนดเหมอนมความรนแรงยงกวา ความเหลอมลำาทจบตองได จงควรทจะขยายมมมองความเหลอมลำา ในมตวฒนธรรม อนเกดจากการมจดเทยบเคยงเปลยนไปใน โครงสรางทมชวงชน ซงในปจจบนมการเปลยนแปลงไปจากเดมมาก จำาตองเขาใจการจดชวงชนใหมในสงคม ซงประกอบดวยกลมคนทม มมมองตอความเปน/ไมเปนธรรมหลากหลาย เพอทราบสถานการณ และวางแผนลดความแตกตางระหวางชนชนลงได ทงดวยการเพม โอกาสใหกบคนชนลาง ไปจนถงการสรางโอกาสใหมความทดเทยม ทางการเมอง

ในสวนของประเดนการบมเพาะวฒนธรรมสนตวธนน ตอง ยอมรบวา การทำางานเชงวฒนธรรมนนเปนงานระยะยาว เพราะ เปนการเปลยนแปลงทศนคตและวถชวตของผคน และคนทำางาน ในเครอขายสนตวธของประเทศไทยยงมอยคอนขางนอย

วฒนธรรมสนตวธอาจประกอบไปดวย การเคารพความเปน มนษยของศตรหรออกฝาย การยอมรบในความแตกตาง การพยายาม ทำาความเขาใจในคนทเราอาจจะไมเหนดวยไดเลย การมองเหนวธ การสำาคญกวาเปาหมาย การยดมนในวนยทปราศจากความรนแรง การไมสรางความเกลยดชง ความทนกนได นนคอ แมจะไมชอบใจ


และมอำานาจปฏเสธ แตกไมทำา เปนตน นอกจากน ยงตองชใหเหน คานยมทผดของสงคมทมสวนในการสรางความรนแรง

รบฟง เขาใจ และเรยนร เพออยรวมบนความตาง

วรสรา กรชไกรวรรณ หนงในอาสาสมครกลมเพอนรบ ฟง ใหขอมลวา จากการพดคยกบหลายฝาย พบวาสวนมาก ไมมความเกลยดชงกนเปนการสวนตว ทหารหลายคนเขาใจวา ผชมนมตองการเรยกรองความเปนธรรม ในขณะทผชมนม จำานวนหนงกเขาใจวาทหารชนผนอยตองทำาตามหนาททไดรบ มอบหมาย หรอแมกระทงกลมคนเสอหลากสทออกมาตอตาน การชมนม หรอโดนลกหลงจากความรนแรงทเกดขน กยงม คนทไมคดโกรธแคน และไมอยากเหนผชมนมซงเปนคนไทย ดวยกนตองมาบาดเจบลมตาย

อกตอนหนงจากบนทกของกลมอาสาสมครเพอนรบฟง ซงไดพดคยกบผบาดเจบจากเหตการณระเบดทถนนสลม เมอ วนท 22 เมษายน พ.ศ. 2553 บนทกนเลาถงผบาดเจบหญง รายหนงซงเพงผานการผาตด 4 ชวโมง เพอเอาสะเกดระเบด ทฝงลกบรเวณลำาคอดานขวาเกอบจะโดนเสนเลอดใหญออก เหตผลทออกมาชมนม คอ ตองการแสดงออกถงความรก เทดทนทเธอมตอในหลวง และอกเหตผลหนง คอ ความรสก

หวงใยในความเดอดรอนของพนกงานทไมใชลกจางประจำาของหางรานบรเวณราชประสงค ซงมอยเปนจำานวนมาก ท ตอนนไดรบผลกระทบมากจากการชมนมของกลมเสอแดง เพราะเขามรายไดจากการทำางานรายวน และตอนนกจะขาด รายได อยางไรกตาม เธอไมไดออกไปเพอตอตานหรอตอสกบ คนเสอแดง แตเพยงตองการจะแสดงออกในสงทเธอคดเหน “อยากใหไดเหนวา คนทคดเหนอกแบบกมอยเยอะ”

“ทผานมา ประเทศเราไมเคยมทชาวบานมาขดแยงกบ ชาวบานดวยกนเอง มแตชาวบานกบรฐบาล ตอนนมนไมเปน อยางนน... เพอนพทมาชมนมดวยกนกเปนคนตางจงหวด มญาตๆ ทเปนเสอแดง... เราเหนตางกนได แตคงไมไดอยาก ใหอกฝายตองตายหรอบาดเจบไป”

วรสรา ใหคำาอธบายเพมเตมวา ในการลงพนทไปพดคย กลมเพอนรบฟงมความคดตงตนวา ตองการมองหาจดรวม ของทกฝาย โดยเชอวามนษยมความกรณาเปนพนฐาน อาสา สมครทเขาไปรบฟงใชหลกการการสอสารอยางสนตในการ รบฟง และดวยหลกการการสอสารอยางสนตแลว ไมวาจะเปน ผชมนม ทหาร หรอฝายใด ลวนมความตองการพนฐานในชวต ไมตางกน อาท ตองการความรก ความมนคง ความปลอดภย ความไววางใจ ความสงบ ฯลฯ


หลงการชมนมยตลง อาสาสมครจากกลมเพอนรบฟง บางสวนยงคงมกจกรรมตอเนอง โดยในป พ.ศ. 2554 ไดม โครงการเพอนรบฟงเพอความเขาใจ ภายใตการดำาเนนงาน ของเครอขายพทธกา ดำาเนนการใหอาสาสมครลงไปเปดพนท รบฟงในชมชน เรมจากชมชนทอยใกลพนทปะทะในกรงเทพฯ กอน เพอสงเสรมใหเกดอาสาสมครทสามารถรบฟงดวยหลกการ การสอสารอยางสนตเพมขน และนำาเรองการรบฟงเขาไปเปด พนทใหมการฟงกน ไดยนกนในชมชนทมความขดแยง

ในการไปรบฟงนน ตวอาสาสมครทลงพนทกไดฝกฝน ตวเองใหรจกรบฟงผอน โดยเฉพาะคนทมความเหนตางดวย

“แมแตอาสาสมครเอง แตละคนกมตนทนของตวเอง กบบางเรองราว บางคนมแนวคดโอนเอยงไปทางกลม พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย พอตองไปฟง นปช. กรสกวาฟงยาก เสยงในใจเขาอาจจะคอยตอตานสงทไดยน แตพอเขาไดฟงปาคนหนงพดใหฟงวา สาเหตทไปรวมชมนม เพราะคาขายลำาบาก ถกขดรด และเจอกบความไมเปนธรรม มาหลายรปแบบ อาสาสมครคนนนกรสกวาเปนเหตผลทเขา รบได เขาสามารถทำาความเขาใจและกลบไปนงอยในมมของ ปาคนนน เหนวาคณคาทปาถออยมความสำาคญกบปาอยางไร แมจะไมตรงกบคณคาทเขาเองถออยกตาม”

บางชมชนทลงไปรบฟงมบรรยากาศความไมไววางใจสง โดยเฉพาะเมอมคนนอกเขาไปในพนท ชวงแรกๆ ทการชมนม ยตลง บรรยากาศในชมชนยงมความตงเครยด ประเดน การเมองกลายเปนประเดนรอนทคนเหนตางมกพยายามเลยง ทจะไมนำามาพดคยกน

“ในชมชนหนงทเราไดลงไปรบฟง ปรากฏวาหอง สาธารณสขของชมชนตองเอาตมากนเพอใหชาวบาน 2 ฝาย แยกกนดทว 2 เครอง เครองหนงดชองพนธมตร อกเครอง ดชอง นปช. พอเรมคยประเดนการเมอง ฝายทไมเหนดวย จะเงยบและคอยๆ ถอยออกไป หรอไมบางทกมายนดากน”

โครงการเพอนรบฟงเพอความเขาใจเชอวา การฟง การไดยนกนจะชวยแกปญหาไดมาก และแตละฝายควรมอง อกฝายแบบแยกแยะ ไมใชการเหมารวม เพราะจะทำาใหเรา ไมเหนความเปนมนษยในตวคนแตละคน

“ยกตวอยางในสถานการณการชมนมทผานมา ถา เรามองทหารแบบเหมารวม วาเปนพวกถออาวธมาทำาราย ประชาชน เรากจะมองไมเหนวาเขามชวตยงไง เชน บางคน อายแค 22 ป เปนชางซอมมอเตอรไซค เพงมาเปนทหาร ไดแค 6 เดอน อยๆ กถกสงมารกษาความสงบเปนเดอนแลว และเขากำาลงจะกลายเปนคนพการ หรอผชมนมรายหนง อาย


เทาๆ กบทหารทบาดเจบคนน เขากำาลงศกษาปรญญาตร ยงไมจบ กตองมาโดนสะเกดระเบดทสมอง ถาเรามองผชมนม นปช. แบบเหมารวม กจะสมผสไมไดวามชวตคนอยในนน เชนกน และเมอมองไมเหนตวคน กงายทจะตดสนใจกระทำา ความรนแรงใสกน”

“ถาเพยงแตเราเรมหนมาฟงกน ไดยนกน บางทเราจะร วาเรองราวของแตละคนใกลเคยงกนมาก ไมวาจะเปนฝายไหน เหลองหรอแดง ตางกไมไดรบการตอบสนองในเรองความ จำาเปนของชวตคลายๆ กน มปญหาชวตคลายกน และประสบ ปญหาความไมเทาเทยมอาจจะคลายคลงกน ทางออกหนง ในมมของโครงการเพอนรบฟง จงอยทการมพนท มโอกาส ทจะรบฟงกน เรยนรทจะอยรวมบนความตาง แตไมใชความ เงยบ ซงจากการทำางานมาครงปใน 2 ชมชนทไดรบผลกระทบ อยางนอยกทำาใหผคนกลมเลกๆ ทเหนตาง เรมตงตนเรยนร วาการฟงกนไดนนมอยจรง และหนทางในการไดยนกนยงรอ คอยเราอย”

ในชวงของความขดแยงทผานมา รปธรรมของกลมสนตอาสา สกขพยาน และอาสาสมครกลมเพอนรบฟง เครอขายสนตวธ ไมอาจ อธบายปญหาเชงโครงสรางของสงคม และไมอาจแกปญหารากเหงา ของสนตวฒนธรรมได แตกชใหเหนวา สงคมไทยยงมความหวง และ มพนทใหกบเมลดพนธของสนตวธ ซงตองอาศยความอดทนในการ บมเพาะ และอาศยความกลาหาญอยางยงในการทำางานชวงสถานการณ ความขดแยงรนแรง

คำาถามกคอ เราจะตองทำาอะไรบางเพอใหเกดวฒนธรรมสนต วธขนไดจรงๆ ในสงคมไทย? ใครบางทจะตองเขามามสวนรวม ในการทำางานใหเกดวฒนธรรมสนตวธ? และสนตวธทรบมอกบความ รนแรงทงเชงโครงสรางและเชงวฒนธรรมนน มหนาตาเปนอยางไร?


ระบบยตธรรมทนาไปสความเหลอมลา เกรยงไกร พรพพฒนกล

1. เกรน

เมอพดถงระบบยตธรรม สงแรกทเรานกถงมกจะเปนภาพของ ศาลและผพพากษา แตเมอไลเรยงตามกระบวนการของกรณพพาท ตางๆ กจะพบวากอนจะไปถงคำาพพากษานน มผคนเกยวของใน ขนตอนตางๆ มากมาย ไมวาจะเปนตำารวจหรอพนกงานสอบสวน ทนายความ อยการ นยงไมนบวาหลงคำาพพากษา หากเปนคดแพง กจะมพนกงานบงคบคดเขามาเกยวของ และถาเปนคดอาญา กจะ เปนพนกงานราชทณฑ

หากมองในภาพกวางขน ประมวลกฎหมายและตวบททงหลาย ทผพพากษาใชเปนหลกในการพจารณาคดนน กเปนผลลพธของ กระบวนการนตบญญต และบคลากรทงหลายในระบบยตธรรมกเปน ผลผลตของโรงเรยนกฎหมายนนเอง

ทนาสนใจกคอ หากมองภาพทกวางออกไปอก กจะพบวา ขอพพาททงหลายในโลกน กอนจะเขาสกระบวนการยตธรรม กอาจ จะมนกยตธรรมปรากฏตวในรปแบบของนกตอสชมชนทปกปอง


ประโยชนสาธารณะ องคกรคมครองผบรโภค หนวยงานภาคพลเมอง ทเฝาระวงการทจรตคอรรปชน หรอการฉกฉวยโอกาสอยางไมเปน ธรรมของนายทน ฯลฯ เหลาน ลวนเปนการอำานวยความยตธรรม โดยสมาชกในสงคม และจะเหนวา ความหมายทกวางขนของความ ยตธรรมทอำานวยความเปนธรรมนน ไมถกผกขาดอยแตเพยงศาล และผพพากษาเทานน

อยางไรกด สำาหรบผทไมอยในแวดวงของระบบยตธรรม การ มองเหนขนตอน กระบวนการ และผคนทเกยวของมากไปกวาศาล และผพพากษา กเปนเรองสำาคญ ในทน บทความนจงขอกำาหนด ขอบเขตการพจารณาไปทระบบยตธรรมตามความเขาใจแบบดงเดม และเนนจำาเพาะไปทกระบวนการยตธรรมเปนหลก

โดยเหตทบทความนสนใจผลกระทบของระบบยตธรรมทสงผล ตอชองวางความเหลอมลำาของคนกลมตางๆ ในสงคม โดยเฉพาะ คนจน ซงมกจะเขาไมถงขอมล ไมรสทธ ไมรกฎหมาย ทำาใหกลาย เปนเหยอในกระบวนการยตธรรมไดงาย ทงจากกระบวนการทม ความลาชาและหรอการบงคบใชกฎหมายทมการเลอกปฏบต

และเนองจากกระบวนการยตธรรมนนอาจแบงออกเปน กระบวนการยตธรรมทางอาญา กระบวนการยตธรรมทางแพง ซง ตางกมรายละเอยดคอนขางมาก นยงไมนบรวมกระบวนการยตธรรม เยาวชน กระบวนการยตธรรมแรงงาน ซงกมความแตกตางอยบาง แตในบทความนไมอาจกลาวถงกระบวนการยตธรรมในรายละเอยด

ไดทงหมดทกขนตอน เพยงแตใชวธยกกรณตวอยางขอพพาท บางประการ เพอใหเหนรปแบบสถานการณปญหาทเกดขนโดยรวม

Infographic :

ผคนทเกยวของในกระบวนการยตธรรม

1. ประชาชน ไดแก ผเสยหาย ผตองหา จำาเลย พยาน2. พนกงานสอบสวน ไดแก ตำารวจ ผใหญบาน กำานน

ปลดอำาเภอ นายอำาเภอ ผวาราชการจงหวด3. พนกงานอยการ4. ทนายความ5. ศาล > ศาลชนตน ซงมทง ศาลแขวง ศาลเยาวชนและ

ครอบครว ศาลแรงงาน ศาลภาษอากร > ศาลอทธรณ ไดแก ศาลอทธรณ ศาลอทธรณภาค 1

ศาลอทธรณภาค 2 และศาลอทธรณภาค 3 > ศาลฎกา 6. กรณเปนคดแพง เจาพนกงานบงคบคด กรมบงคบคด

กระทรวงยตธรรม สวนกรณคดอาญา พนกงานราชทณฑ กรมราชทณฑ กระทรวงมหาดไทย


2. คนจนในกระบวนการยตธรรม

2.1 คนจนในคก

ในเวทสาธารณะเรอง “คดคนจน วาดวยคนจนกบความ ไมเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมไทย” เมอวนท 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2553 ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ต.อ.ทว สอดสอง รองปลดกระทรวงยตธรรมขณะนน กลาววา “เทาทไปดสถตจาก กรมราชทณฑ มผตองขง 240,000 คน เปนคนจนเกอบหมด และ ประมาณ 50,000 คน ถกขงกอนศาลตดสนคด”1

ตวเลขดงกลาว ดจะไมตางจากขอมลของศนยวจยและพฒนา ดานอาชญาวทยา กรมราชทณฑ ในป พ.ศ. 25472 ซงแบงผตองขง ไว 3 ประเภท ไดแก “คนฝาก” ซงกฎหมายกำาหนดวาควบคมตวได เพยง 3 วน “ผตองขงระหวางพจารณาคด” และ “นกโทษเดดขาด” ซงระยะเวลาคมขงขนอยกบคำาตดสนของศาล

ตารางท 1 ระยะเวลาเฉลยในการถกคมขงระหวางการพจารณา คด (ภาพตารางจากบทความ)

ขอมลดงกลาวเผยตวเลขวา ในจำานวนสถตผตองขงทวประเทศ ป พ.ศ. 2546 ทมทงสน 210,395 คนนน เปนผตองขงระหวาง พจารณาคดมากถง 52,667 หรอรอยละ 25.03 เทยบเทากบ 1 ใน 4 ทเดยว และในป พ.ศ. 25473 พบวาระยะเวลาเฉลยในการถกคมขง ระหวางพจารณาคด โดยภาพรวมทงหญงและชายใชเวลานานถง 1 ป 2 เดอน (ดตารางท 1) และผตองขงระหวางพจารณาคดเปนคนอาย นอย มการศกษานอย และเปนคนจน4

แลวทำาไมคนจนถงอยในคกมากกวาคนกลมอน? - สมมตฐาน ของบทความนกคอ การขาดโอกาสในกระบวนการยตธรรม ทงการ เขาไมถงขอมล ไมรกฎหมาย ไมรสทธ และนำาไปสการเสยเปรยบ ในกระบวนการตอสคด

2.2 คนจนเขาไมถงขอมล ไมรกฎหมาย

ตามหลกการทวาทกคนเทาเทยมกนในกระบวนการยตธรรม ไดเปดโอกาสใหคกรณสองฝายตอสกนบนพนฐานทเสมอกน ตาม

1 ไทยโพสต. เวทสาธารณะเรอง “คดคนจน วาดวยคนจนกบความไมเปนธรรมในกระบวนการ ยตธรรมไทย”. 19 ก.ค. 2553.2 [เสด-ถะ-สาด].com” [เสด-ถะ-สาด].com. บทความ “เราจะถก “คมขง” นานแคไหน ในระหวางการพจารณาคด?”. 13 ธ.ค. 2554. http://setthasat.com/2011/12/13/ jail-during-judgement/.3 เพงอางฯ.4 [เสด-ถะ-สาด].com” [เสด-ถะ-สาด].com . (2554). บทความ “เราจะถก “คมขง” นานแคไหน ในระหวางการพจารณาคด?”. 13 ธ.ค. 2554. http://setthasat.com/2011/12/13/ jail-during-judgement/.


หลกการปฏบตทเหมอนกน โดยไมคำานงถงฐานะ แตในความเปนจรง สงคมมความเหลอมลำาตำาสง คนมชนชน มสถานะ และมความแตกตาง ทนอกเหนอมตทางกฎหมาย ดงนน การตอสอยางเปนธรรม ภายใต สถานภาพทไมเทาเทยม จงไมอาจนำามาซงความเปนธรรมได

เชนเดยวกบกรณซงชาวบานผเสยหายมกประสบปญหา อปสรรคในการตอสคด อาท การเขาถงและรวบรวมพยานหลกฐาน ผเสยหายขาดความรความเขาใจ รวมถงการประสานความรวมมอ ขอขอมลความเหนจากผเชยวชาญทเกยวของ อกทงระบบพจารณา แบบกลาวหา ซงภาระการพสจนอยทผฟองรอง ทำาใหในการพจารณา คดระหวางชาวบานซงเปนโจทกฟองรองหนวยงานองคกรเอกชน มกจะเสยเปรยบ ขณะทปจจบน การพจารณาคดระหวางรฐกบประชาชน ไดมการนำาระบบไตสวนมาใชแลว

ความไมรกฎหมาย ยงเปนเหตใหคความทไมมความร ตอง เสยเปรยบจากปญหาความยงยากในวธพจารณาความ ซงตองอาศย ทนายความ ผเชยวชาญกฎหมาย กระบวนการตามกฎหมายวธ พจารณาความยงยากซบซอนเกนกวาทคนธรรมดาจะใชภาษาทวไป ตอสคดดวยตนเองได เชน ในคดสงแวดลอม พบวาความซบซอน ในการสบพยาน และภาระการพสจนความเสยหายจากมลพษ เปน ขอจำากดของโจทกในคดสงแวดลอม เพราะผเสยหายทเปนโจทก ไมสามารถแสวงหาพยานในการพสจนขอเทจจรง และในหลายกรณ ยงเปนการยากทจะเขาถงขอมลเหลานน อาทเชน การเขาไปตรวจ ระบบกำาจดของเสยภายในโรงงาน การวาจางบรษททปรกษาดาน

สงแวดลอมใหมาชวยตรวจสอบ ตรวจทานขอมลดานสงแวดลอมท เปนประโยชนตอผกอความเสยหาย เพอใชในการดำาเนนคดพสจน ความรบผดของผกอใหเกดความเสยหาย5

อกตวอยางหนงกคอ การเยยวยาผเสยหายในคดทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม หรอพสจนความเสยหายอยางถกตอง สมบรณ บางครงกประสบปญหาการกำาหนดคาเสยหายทางสขภาพ กรณทยงไมปรากฏอาการ ซงตองใชหลกพจารณาทตางจากความ เสยหายคด “ละเมด” ทวๆ ไป ทมกเปนความเสยหายทเหนไดในทนท เพราะโดยสวนใหญแลว ความเสยหายจากสารพษหรอมลพษเมอ เขาสรางกายนน จะเปนการสะสมอยในรางกาย กอใหเกดผลกระทบ ตอระบบในรางกายของมนษยในระยะยาวมากกวา

2.3 คนจนไมรสทธ

การเขาไมถงขอมลและไมรกฎหมายนน หลายครงกนำาไปส การไมรสทธอกดวย ดงกรณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 67 วรรคสอง ซงระบวา “การดำาเนนโครงการ หรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทาง ดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ จะกระทำา มได เวนแตจะไดศกษาและประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอม และสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหมกระบวนการรบฟง

5 สรชย ตรงงาม, สงกรานต ปองบญจนทร, มนทนา ดวงประภา. (2554). “ปญหาความ ยตธรรมและการจดการความขดแยงดานสงแวดลอม:ศกษากรณตวอยางจากประสบการณ การใหความชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย”. โครงการนตธรรมสงแวดลอม (EnLAW).


ความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน รวมทงไดให องคการอสระซงประกอบดวยผแทนองคการเอกชนดานสงแวดลอม และสขภาพ และผแทนสถาบนอดมศกษาทจดการการศกษาดาน สงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต หรอดานสขภาพ ใหความเหน ประกอบกอนมการดำาเนนการดงกลาว”

นายเชาว6 ตวแทนคนทมทดนอยในเขตปา กลมชาตพนธ/ กลมชนเผา กลาววาเจาหนาทจบกมขอหาบกรกทดนปา เขาหาของปา ปญหาทสำาคญกคอ คนในเขตปาไมรภาษาไทย มปญหาเรองการ สอสารกบเจาหนาทรฐ บอยครงทถกเจาหนาทยดเยยดขอกลาวหา แมเพยงแคไปหาของปา หลงจากประกาศพนททอยอาศยเปนเขตปา ทำาใหชาวบานในเขตปาทอยมากอนตองสญเสยวถชวตทตองอพยพ ออกจากพนทเพอรบจาง/ยายถนฐาน และอาจจะกอใหเกดปญหาการ ดำาเนนคดทำากนในทดนนอกเขตปา

นายเชาวนเปนตวอยางหนงของคนชายขอบทเขาไมถงขอมล ไมรสทธ ไมรกฎหมาย เขาจงไมทราบถงเรองสทธทไดรบการรบรอง ในรฐธรรมนญ เปนหนงในหลายกรณของผไดรบผลกระทบจาก นโยบายภาครฐทกอปญหาการแยงชงทรพยากรจากชมชนตางๆ ทวประเทศ และถกกระทำาซำาเตมจากความเหลอมลำาในการเขาถง กระบวนการยตธรรมนอกทหนง

6 กลมคดทดน กลมคดแมนำาและเขอน กลมคดเหมองแร กลมคดแรงงาน กลมคดโรครอน กลมคดชาวเล และกลมคดคนจนเมอง. รายงานเวทเสวนา “เปดเผยเรองจรงผานคนจนท ไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรม”. http://www.thaireform.in.th/ มถนายน 2554.

3. เหยอจากความยตธรรมทลาชา

การเปนคนจนในกระบวนการยตธรรมนน หมายถงความ ยากจนดานโอกาสในการเขาถงกระบวนการยตธรรม ทำาใหเกดความ เสยเปรยบในกระบวนการยตธรรมทงหมด และยงไดรบผลกระทบ มากยงขนเมอเผชญกบความดอยประสทธภาพ ซงแสดงออกผาน ความลาชาในกระบวนการยตธรรมทงหมด

และถงแมวาความลาชาในกระบวนการยตธรรมนจะสงผล กระทบตอคนรวยคนจนไดเหมอนกน แตผลกระทบตอคนทงสองกลม นนยอมไมเหมอนกนอยางแนนอน ดงกรณของคดฝนฝาย ซงเพงม คำาพพากษาในป พ.ศ. 2554 ทผานมา และใชเวลาในการพจารณา คดยาวนานถง 15 ป

คดฝนฝายเปนกรณพพาททคนงาน 37 คน ฟองโรงงานทอผา กรงเทพ ใหชดใชคาเสยหายใหอดตคนงานทเจบปวยปอดบางสวน ถกทำาลายจากฝนฝายในโรงงาน และเรยกรองความเปนธรรมผาน กระบวนการยตธรรมนาน 15 ป กวาจะไดเงนชดเชย

รศ. สมชาย ปรชาศลปกล7 อดตคณบดคณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม กลาวถงคดแรงงานกบกระบวนการทางศาลวา คดน สอหลายแหงรายงานวา ผใชแรงงานชนะ แตเขามองวาเปน

7 สภาเครอขายผปวย. สานเสวนา “บทเรยน 15 ป คดกลมผปวยปอดอกเสบจากโรงงานทอผา สงคมไทยไดเรยนรอะไรกบสทธทดแทนทเปนธรรม”. 5 ก.พ. 2554.


ความพายแพในชยชนะ ดงคำากลาวทวา ความยตธรรมทลาชาคอ ความอยตธรรม โจทกแตละรายไดเงนประมาณ 110,000 บาท หลงรอมา 15 ป หากคดเปนเงนตอป ตกปละเจดพนกวาบาท นเปน ปญหาในการพจารณาคด นอกจากน ในคำาพพากษาไมไดระบวา บนฐานคดอะไรจงจายแคน ทงทตอนฟองคด โจทกแจกแจงวา แตละสวนเปนเงนเทาไหร แตเมอเปนเชนนตอไป เวลาฟองคดจะ ไมมหลกการวาจายเทาไหร ดงนน แมวาแงหนงศาลตดสนใหผใช แรงงานชนะ แตกคลมเครอและใชเวลาพจารณานาน

สมบญ สคำาดอกแค ประธานสภาเครอขายกลมผปวยจาก การทำางานและสงแวดลอมแหงประเทศไทย โจทกท 1 ในคดกลม ผปวยโรคฝนฝายฟองเรยกคาสนไหมทดแทนจากบรษท โรงงาน ทอผากรงเทพ จำากด กลาววา “ไมวาจะแพหรอชนะ พวกเราทกคน กคอคนปวยดวยโรคปอดอกเสบจากฝนฝายจากการทำางานใน โรงงาน และปจจบนกตองกลายเปนผปวยเรอรง สญเสยสมรรถภาพ การทำางานของปอดไปอยางถาวร มโรคแทรกซอนมากมาย 15 ป ทผานมา ตองตอสชวตดวยความยากลำาบาก กบปอดทสญเสย สมรรถภาพอยางถาวร”8

สำาหรบผเสยหายในขอพพาทนน ความเสยหายทางสขภาพ ไดเรมตงแตกอนทคำาพพากษาจะปรากฏ หากกระบวนการยตธรรม ทอดเวลาออกไป ยงกลายเปนซำาเตมความเสยหายมากขน ทงทาง

8 เพงอางฯ.

สขภาพ รายได และอำานาจการตอรองกบนายจาง

อยางไรกตาม ดเหมอนวา ความลาชาในกระบวนการยตธรรม จะเกดขนกบขอพพาทบางประเภทเทานน ดงท รศ. สมชาย ปรชาศลปกล ตงขอสงเกตวา ถาพจารณาคดแรงงานทเกดขนโดยรวม จะพบวา คดบางคด ศาลตดสนเรวมาก โดยเฉพาะคดของสหภาพแรงงาน และคดเลกจางตางๆ ซงแสดงใหเหนวา กระบวนการทางศาล ตอให เปนศาลแรงงาน กมปญหาอยางมากในภาพรวม โดยมความเขาใจ แรงงาน ระบบการจางงานตำามาก9

ขอสงเกตนดสอดคลองกบความเหนของ ไพโรจน พลเพชร หนงในกรรมการปฏรปกฎหมายชดปจจบน ทวา “ศาลแรงงานกอตง ขนเพอพจารณาขอขดแยงระหวางนายจางกบลกจาง โดยมผพพากษา ทเปนผทมความรมความเขาใจในปญหาแรงงาน รวมกบผพพากษา สมทบฝายนายจางและฝายลกจาง ทงการดำาเนนคดควรเปนไปโดย สะดวก รวดเรว เสมอภาค และเปนธรรม เพอใหคความมโอกาส ประนประนอมยอมความ และสามารถกลบไปทำางานโดยไมมความ รสกเปนอรตอกน เมอดกระบวนการพจารณาคดทยาวนานถง 15 ป ของคดฝนฝาย ดเหมอนจะไมสอดคลองกบปรชญาขางตน”10

9 กลมคดทดน กลมคดแมนำาและเขอน กลมคดเหมองแร กลมคดแรงงาน กลมคดโรครอน กลมคดชาวเล และกลมคดคนจนเมอง. (2554). รายงานเวทเสวนา “เปดเผยเรองจรงผาน คนจนทไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรม”. http://www.thaireform.in.th/ มถนายน 2554.10 เพงอางฯ


4. การเลอกปฏบตในการบงคบใชกฎหมาย

การบงคบใชกฎหมายทไมเปนธรรมในความรสกของผคน โดยทวไปนน กคอการบงคบใชกฎหมายทมการเลอกปฏบต และเปน ทมาของคำาวา “สองมาตรฐาน” นนเอง

ระบบสองมาตรฐานกคอ ความแตกตางกนออกไปในการ จดการกบปญหาขอเทจจรงทเหมอนกน ซงเปนตนเหตสำาคญของ ความความรสกไมเปนธรรม และความสบสนในหลกการเสมอภาค ภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ มาตรา 30 ทกำาหนดใหบคคลยอม เสมอกนในกฎหมาย และไดรบความคมครองเทาเทยมกน หามเลอก ปฏบตโดยไมเปนธรรมดวยเหตตางๆ กน

“มาตรา 30 บคคลยอมเสมอกนในกฎหมาย และไดรบความ คมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน ชายและหญงมสทธเทาเทยมกน

การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความ แตกตางในเรองถนกำาเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกาย หรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมอง อนไมขดตอบทบญญตแหงรฐธรรมนญ จะกระทำามได

มาตรการทรฐกำาหนดขนเพอขจดอปสรรคหรอสงเสรมให บคคลสามารถใชสทธและเสรภาพไดเชนเดยวกบบคคลอน ยอมไมถอ วาเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตามวรรคสาม”

แมวาจะมหลกประกนความเสมอภาคในทางกฎหมายนระบ ในรฐธรรมนญอยางชดเจน แตในหลายกรณกลบพบวามการเลอก ปฏบต ทหนกหนามากกคอ ในพนท 3 จงหวดภาคใต ซงมสดสวน คนจนภายในพนทสงกวาสดสวนคนจนของประเทศ และยงสงกวา สดสวนคนจนภาคใตคอนขางมาก11 และเปนพนททเกดเหตการณ ความรนแรงอยางตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2547 จนถงปจจบน

โดยเหตทพนท 3 จงหวดภาคใต ประชากรสวนใหญเปนมสลม และใชภาษายาวในการสอสารเปนหลก ดงนนเอง จงยากทจะเขาถง ขอมลเกยวกบสทธและการคมครองสทธของตนเองตามกฎหมาย ซงสวนใหญอยในรปของภาษาไทย ประกอบกบความแตกตางทาง วฒนธรรมระหวางขาราชการซงเปนไทยพทธกบประชาชนสวนใหญท เปนมสลม หลายครงการเลอกปฏบตจงเกดจากอคตทางวฒนธรรม ทแอบแฝงอยภายในโครงสรางอำานาจนนเอง

องคณา นละไพจตร12 ประธานคณะทำางานยตธรรมเพอ สนตภาพ และอดตสมาชกสภารางรฐธรรมนญ ฉบบ พ.ศ. 2550 กลาววา “การปฏบตทไมเทาเทยม เชน ในกรณคดสงหารหมทมสยด ไอปาแย ทมคนเสยชวต 10 คน และบาดเจบ 12 นน หลงจาก มเหตการณน กไมไดมการใชพระราชกำาหนดสถานการณฉกเฉน

11 ศนยสารสนเทศแหงชาต สำานกงานสถตแหงชาต. (2553). “ความยากจนใน 3 จงหวด ชายแดนภาคใต”. http://services.nic.go.th/gsic/indexs.php?ds=Poverty. 12 สถานโทรทศนไทยพบเอส. รายการ สทธ...ววาทะ: “ไขขอของใจ...ยตธรรม 2 มาตรฐาน”, 21 ก.ย. 2553.


ในการจบกมควบคมตวใครเลย ไมไดมการปดลอมตรวจคน ในขณะ เดยวกน ถาเหตการณนเกดขนในชมชน ถาเชอวาผตองสงสยเปน มสลม ชมชนนนกจะถกปดลอมตรวจคนหมดเลย ใชกฎอยการศก นำาไปควบคมตว 7 วน ตอดวยพระราชกำาหนดฉกเฉนฯ อก 30 วน”

ความรสกวาถกเลอกปฏบตน ยงรนแรงมากขน หากมการ เปรยบเทยบวามความเหลอมลำาในการบงคบใชกฎหมายระหวาง ประชาชนทวไป และเจาหนาทของรฐกรณทมการกระทำาผด ดงท องคณาตงคำาถามวา “ในคดตากใบ ซงไดมการถอนฟอง กมคำาถามวา มคนตายตงรอยกวาคน ไมมใครตองรบผดชอบเลยหรอ ถาพดไปก ไปโยงถงวฒนธรรมการไมตองรบผด ซงมมานานแลวในสงคมไทย แลวกเหมอนกบวาจะมความเหลอมลำาในเวลาทเจาหนาทรฐกระทำาผด กบประชาชนกระทำาผดนน ไดรบการปฏบตทเทาเทยมกนไหม ภายใต กฎหมายเดยวกนน เวลาทเจาหนาทรฐทำาผด กระบวนการยตธรรม ทลาชา ตองสงไป ปปช. แตเวลาประชาชนทำาผด รวดเรว สงศาล ตดสนเสรจ สงเหลานเปนคำาถามมาตลอด และทำาใหประชาชนเกด ความรสกไมไวเนอเชอใจ”13

13 เพงอางฯ.

ขอมลจากศนยปฏบตการตำารวจจงหวดชายแดนภาคใต (ศชต.) สำานกงานตำารวจแหงชาต พบวา ระหวางป พ.ศ. 2547 - 2554 นนมเหตรนแรงเกดขนรวม 12,604 ครง เฉลยวนละ 2.77 เหตการณ โดยมผเสยชวตรวมทงสน 5,243 ราย บาดเจบ 8,941 ราย

นอกจากน ยงมขอมลจากกระทรวงการพฒนาสงคม และความมนคงของมนษย ในชวงไตรมาสท 3 ของป พ.ศ. 2554 เกยวกบผรบผลกระทบใน 3 จงหวดภาคใต เปนเดกกำาพรา 4,455 คน และผหญงมาย 2,295 คน

จากการจดเวทระดมความเหนจากภาคสวนตางๆ ทงหนวย งานภาครฐและเอกชน นกวชาการ และภาคประชาสงคม ของ คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (กสม.) เพอจดทำารายงาน สถานการณสทธมนษยชนในประเทศไทย พบวาปญหาความไมสงบ ใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต มสาเหตมาจากความไมเปนธรรม ในการพฒนา การเขาไมถงกระบวนการยตธรรม และปจจยดาน สงคม วฒนธรรม เชอชาต ศาสนา ของคนกลมนอย โดยการละเมด สทธเกดจากการใชกฎหมายพเศษ 3 ฉบบในพนทโดยขาดกลไก ปองกนและตรวจสอบกรณสำาคญ เชน การสญหายโดยถกบงคบของ ทนายสมชาย นละไพจตร กรณกรอเซะ ตากใบ การซอมทรมาน


จนเสยชวตโดยไมสามารถนำาตวผกระทำาผดมาลงโทษได14

อาจกลาวไดวา ปญหาความไมสงบใน 3 จงหวดชายแดน ภาคใต เปนอาการทแสดงออกรวมกนของความเหลอมลำาทงทาง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเมอง และการเขาถงกระบวนการ ยตธรรมกวาได

5. สความยตธรรมและความเปนธรรม

การสำารวจสถานการณในระบบยตธรรมทผานมา จะเหนวา ระบบยตธรรมทเขาถงไดยาก มคาใชจายสง มความลาชาในการ พจารณาคด และไมอำานวยความเปนธรรมนน ถอวาเปนเครองแสดงถง ความดอยประสทธภาพ เมอประกอบกบความลาชาในกระบวนการ ยตธรรม และการบงคบใชกฎหมายทไมเสมอภาคเทาเทยมกนนน ยงกระทำาซำาความทกขของผคนใหทวคณขนไปอก โดยเฉพาะในกลม คนจน คนยากไร ซงมกจะเขาไมถงขอมล ไมรกฎหมาย และไมรสทธ

ดงนนเอง ระบบยตธรรมจงเปนปจจยเชงโครงสรางปจจย หนงทกอใหเกดชองวางความเหลอมลำาระหวางกลมคน โดยเฉพาะ อยางยงความเหลอมลำาทางสงคมและวฒนธรรม นนคอ คนทดอย โอกาสยอมเขาถงระบบยตธรรมไดยากกวา เสยคาใชจายแพงกวา และหากการพจารณาคดยดเยอ กไมมตนทนมากพอทจะตอสใหได มาซงความยตธรรม มหนำา ตอใหชนะคดกอาจจะไดไมคมเสย

14 กรงเทพธรกจออนไลน. “กรรมการสทธฯ ถกละเมดสทธในไทยพบ 5 ปญหาหลก”. 1 ม.ค. 2554.

ในชวงเวลาทผานมา มความพยายามทจะเสนอแนวคดในการ พฒนาระบบยตธรรมอยอยางตอเนอง ดงทสำานกงานกองทน สนบสนนการวจย (สกว.) และมลนธพฒนากระบวนการยตธรรม ได พยายามสนบสนนงานวจยดานนมาสบกวาปแลว และปรากฏออกมา เปนยทธศาสตรการพฒนาระบบงานยตธรรมดานตางๆ ทนำาเสนอ โดย ดร. กตตพงษ กตตยารกษ (ปจจบนดำารงตำาแหนงปลดกระทรวง ยตธรรม) ตงแตป พ.ศ. 2541 และทสำาคญกคอยทธศาสตรการ พฒนากระบวนการยตธรรมเพอคนจนในป พ.ศ. 2546

สวนองคความรเกยวกบการเปดพนทใหประชาชนเขามาม สวนรวมในกระบวนการยตธรรม เรมแสดงตวใหเหนชดเจนขนผาน งานวจยชวงป พ.ศ. 2550 โดย รศ. ดร. จฑารตน เอออำานวย และ เรมจดตงเปนศนยยตธรรมชมชนในป พ.ศ. 2554 ดวยการผลกดน ของ ชาญเชาวน ไชยานกจ รองปลดกระทรวงยตธรรม

ในบรบทของการเปลยนแปลงทางการเมองปจจบน การกำาเนด ของคณะกรรมการปฏรปกฎหมาย ในป พ.ศ. 2554 ท ศ. ดร. คณต ณ นคร เปนประธาน กเปนทนาจบตามองถงบทบาทของการสราง ความเปลยนแปลงในอนาคต

ขณะเดยวกนนน การปฏรประบบยตธรรมกเปนหวขอหนงท คณะกรรมการปฏรปและสมชชาปฏรปใหความสนใจคอนขางมาก แตกดเหมอนวายงขาดเจตจำานงทางการเมองจากภาคประชาสงคม เขาไปสนบสนน ซงเปนองคประกอบทางสงคมทจะทำาใหเกดการ เปลยนแปลงเชงโครงสรางน


ในชวงกลางป พ.ศ. 2554 ทผานมา สถานโทรทศนไทยพบเอส ไดจดทำารายการโทรทศน “เปลยนประเทศไทย” และนำาเสนอประเดน วาดวยการปฏรประบบยตธรรมตดตอกนถง 7 ตอน เพอสรางความ เขาใจรวมกนในสาเหตของปญหาเชงโครงสราง และกระตนใหเกด บทสนทนาสาธารณะในสงคม ดวยความมงหวงทจะนำาไปสการสราง เจตนารมณทางการเมอง และหนนเสรมกระแสการปฏรปประเทศไทย ในขณะนน แตดวยขอจำากดในบรบททางการเมอง และการเผชญภย พบตนำาทวมชวงปลายป ทำาใหกระแสขบเคลอนประเดนนออนแรงลง

ความทาทายในการพฒนาระบบยตธรรมใหมความเปนธรรม มากขน โดยคำานงถงผลกระทบตอผยากไร คนดอยโอกาส หรอ คนชายขอบอยางคนพการ แรงงาน เกษตรกร ฯลฯ นน จงนาจะ อยท (1) การหาเจาภาพกลางมาเชอมรอยพลงแหงการเปลยนแปลง ทมอยเดม เขากบพลงใหมทมความหลากหลายยงขน เพอรกษา ความตอเนองของพลงขบเคลอนทมอย และ (2) การเชอเชญให บคลากรทกภาคสวนในระบบยตธรรม ทงศาล อยการ ทนาย ตำารวจ บคลากรในกระทรวงยตธรรม ตลอดจนโรงเรยนกฎหมาย ใหเขามา มสวนรวมในขบวนการขบเคลอนน

ยทธศาสตรการพฒนากระบวนการยตธรรมเพอคนจน15

ดร.กตตพงษ กตยารกษ

(1) การขยายโอกาสการเขาถงความยตธรรม สำาหรบคน ยากจน ผไมรกฎหมาย และผดอยโอกาส > ศกษาสภาพปญหาททำาใหคนกลมนไมสามารถเขาถง และพงพากระบวนการยตธรรมหลก > ใหความรเกยวกบสทธพนฐาน และสทธหนาทดาน กฎหมายเบองตนกบประชาชน > สรางกระบวนการในการแกไขขอพพาทเลกนอยใน ชมชน > ยตธรรมชมชน > ยตธรรมเชงสมานฉนท (2) การเสรมสรางความเสมอภาค เพอชวยเหลอในกระบวนการ ทตองอาศยความร และเทคนคทางกฎหมาย > พฒนาระบบการปลอยชวคราวแกผตองหาและจำาเลย ใหมทางเลอกมากกวาหลกประกนทเปนทรพยสน เงนทอง

15 ดร. กตตพงษ กตยารกษ. (มถนายน 2546). กระบวนการยตธรรมกบความยากจน: ยทธศาสตรการพฒนากระบวนการยตธรรมเพอคนจน.


> พฒนาระบบการใหความชวยเหลอทางกฎหมายแก ผตองหาและจำาเลยในคดอาญา > เพมบทบาทกระบวนการยตธรรมในการแสวงหาความ จรงตามแนวทางของระบบไตสวน > จดตง “กองทนเพอการชวยเหลอและสงเคราะห ผตองหา จำาเลย และผเสยหายในคดอาญา” > พฒนารางกฎหมายการดำาเนนคดแบบกลม เพอให ผเสยหายสามารถรวมกนฟองรอง(3) การพฒนากระบวนทศนเกยวกบคนจนในทกมต ของกระบวนการยตธรรม > ใหมการบรการสงคมแทนการกกขงแทนคาปรบ > ปฏรปกระบวนการยตธรรมใหม เพอใหมการจดการคด ใหเหมาะสมกบประเภทความผด > มมาตรการทหลากหลายในการปฏบตตอผกระทำาผด ไมเนนการจำาคกแตเพยงอยางเดยว(4) การปรบปรงกฎหมาย เพอแกปญหาความยากจน > ปรบปรงกฎหมายทนำาไปสการแกปญหาความยากจน แกไขปรบปรงกฎหมายทนำาไปสการขยายชองวาง เหลานน > นำาเอากฎหมายมาเปนเครองมอในการแกปญหา เชงโครงสรางของสงคม

6. บทสรป

สงคมไทยในปจจบนกำาลงอยในความขดแยงและแตกแยก ทางการเมองและสงคมในระดบหยงรากลกอยางทไมเคยเกดขน มากอนภายใตประวตศาสตรการปกครองแบบประชาธปไตย เมอเกด ขอพพาทขน ผคนตางมงหวงใหกระบวนการยตธรรมเปนทพง แตหาก ระบบยตธรรมไมอาจอำานวยความเปนธรรมได โดยเฉพาะอยางยง ตอคนยากไรหรอคนชายขอบทประสบกบความเหลอมลำาในเกอบ ทกดานอยแลว ไมวาจะเปนความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง วฒนธรรม ชองวางความเหลอมลำาโดยรวมกจะยงขยาย ใหญมากขนตามลำาดบ และนำาไปสความขดแยงรนแรงเปนวงจรไมมท สนสด

โดยเหตทกระบวนการยตธรรมถอเปนทพงสดทาย ทงยงม ความจำาเปนทจะตองมการพฒนาเปลยนแปลงใหตอบสนองตอความ ตองการของคนในสงคมไดมากขน มความสอดคลองกบยคสมย มากขน และตองเนนไปทการสรางความเปนธรรมตอสงคมโดยรวม มากขน นนคอ การตระหนกถงผลกระทบตอคนเลกคนนอยในสงคม ซงเปนคนทเขาถงขอมลไดนอย ไมรกฎหมาย ไมรสทธของตนเอง

กาวแรกของการเปลยนแปลงระบบยตธรรม อาจจะตองเรมจาก การเปลยนทศนคตทวา “ความยตธรรม” เปนเรองของศาล อยการ ตำารวจ และเชอเชญใหหลายฝายเขารวมเปนเจาของความยตธรรม รวมกน


ตนทางสขภาพ: สงแวดลอม บรรพต แกวสวาง

เมอไมนานมาน สหประชาชาตไดกำาหนดใหวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2554 เปนสญลกษณของวนทประชากรโลกครบ 7,000 ลานคน ซงหลายประเทศไดทำาการเฉลมฉลองในวนดงกลาว แตในอกดานหนง จำานวนประชากรโลกทเพมขนอยางรวดเรวยอมสงผลตอการบรโภค ทรพยากรทตองเพมสงขนไปดวยเปนเงาตามตว

มนษยและสรรพชวตอนลวนอาศยอยในโลก และถอวาเปน บานหลงเดยวกน เราตางดมกน เตบโต เลน เรยน ตงบานเรอน ทำางาน อยในบานหลงใหญน สงแวดลอมสำาหรบเราจงไมตางไปจาก บานแหงชวต

อยางไรกด บานหรอสงแวดลอมนเปนสงทเราตองแบงกนกน กนใชกบคนอนและสรรพชวตอน หากคณภาพของสงแวดลอมน เปลยนแปลงไป นอกจากจะกระทบกบตวเราและเพอนมนษยทงหลาย แลว ยงกระทบกบดน นำา ปาไม อากาศ แรธาต ฯลฯ อนเปน องคประกอบของสงแวดลอมนนเองดวย


เมอมองไปทกจกรรมของมนษยอยางการเกษตรและ อตสาหกรรม หากดำาเนนการไปอยางไมระมดระวง เปนไปอยาง เกนพอด เปนตนวา ใชปยและสารเคมจำานวนมากในการเพาะปลก ไมมการควบคมโรงงานเพอปองกนการปลอยนำาเสยลงแมนำา ปลอย กาซพษหรอฝนควนขนาดเลกสอากาศ ใชพลงงานอยางฟมเฟอย เหลาน นอกจากจะสงผลกระทบตอผคนดวยกนเอง ยงสงผล กระทบตอสงมชวตเผาพนธอน และสงผลกระทบตอดน นำา ปาไม อากาศ อยางทไมอาจจะเรยกรองสทธหรอปองกนตวดวยถอยคำา หากประทวงแสดงตวออกมาในรปของดนทปนเปอนสารเคมเสยจน ไมอาจผลตอาหารออรแกนกใหเราได นำาทเนาเสยกระทงสตวนำา ไมอาจดำารงชวตอยได ปาไมทขาดความหลากหลายทางชวภาพ ทงของตนไมและสตวปา อากาศเปนพษหรอเหมนเสยแทบหายใจ ไมออก ทงหมดนลวนสงผลตอคณภาพชวตของมนษยและลกหลาน ทกำาลงตามมาโดยตรง

ดงนนเอง ความไมเปนธรรมดานสงแวดลอมนน นอกจากจะ เปนเรองความไมเปนธรรมระหวางคนตอคนแลว ยงเปนเรองความ ไมเปนธรรมระหวางคนกบสงแวดลอมอกดวย ฉะนน เมอพดถง สงแวดลอมในฐานะปจจยทสงผลกระทบตอสขภาวะ จงนาทจะมองไป ทสขภาวะของคนและสงแวดลอมไปพรอมกน และนาจะทำาใหเราเหน สถานการณความไมเปนธรรมทางสขภาพในขอบเขตทกวางขวางขน

บทความนพยายามสำารวจสถานการณทางสงแวดลอมท สงผลตอความเหลอมลำาทางสขภาวะของผคนในสงคมไทย โดย มงพจารณากจกรรมหลกของมนษย 2 ประการ คอ เกษตรกรรม และอตสาหกรรม ผานกรณตวอยางเรองการนำาเขาและใชสารเคม ทางการเกษตร และกรณเหมองแรถานหนและทองคำา

เกษตรกรรมไทย: อาหารหรอสารเคม

แมวาวนน ปญหาประสทธภาพการผลตทางการเกษตรดจะ บรรเทาเบาบางลงไปดวยเทคโนโลยสมยใหม แตกกอใหเกดปญหา ทางการเกษตรมากมาย อาท ความอดมสมบรณของดนถกทำาลาย ตอเนอง สงผลใหเกดความไมสมดลของธาตอาหารในดนจนตองใช ปยเคมในปรมาณทเพมมากขนทกป เพอใหไดรบผลผลตเทาเดม จนสารเคมกระจายออกสสภาพแวดลอม ระบบนเวศถกทำาลาย เสยหายจนยากจะเยยวยาใหกลบมาคนดงเดม

จากรายงานการสำารวจขององคการอาหารและเกษตรแหง สหประชาชาตเมอป พ.ศ. 2543 พบวาประเทศไทยใชยาฆาแมลง สงเปนอนดบ 5 ของโลก ใชยาฆาหญามากเปนอนดบ 4 ของโลก และใชฮอรโมนเปนอนดบ 4 ของโลก พนทใชงานสารเคมเหลาน กคอชนบท ซงเปนทอยอาศยของคนสวนใหญใประเทศ


ตาราง 1 เปรยบเทยบปรมาณการใชสารเคมกำาจดแมลงและวชพช ในป พ.ศ. 2543

อนดบ ประเทศ สดสวนการใชสารเคม (กก./เฮกเตอร)

1 ตรก 0.79

2 บราซล 0.87

3 สเปน 1.11

4 ฝรงเศส 1.48

5 ไทย 0.86

ทมา: ธนาคารโลก และ องคการสงแวดลอมโลกหมายเหต 1: เฮกเตอร = 6.25 ไร

นำาเขาสารเคมมากขนทกป กลไกการควบคมอยทไหน?

สำาหรบประเทศไทยเอง แมวาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540 - 2544) จะมการสนบสนนใหขยายพนทเกษตรทไมพงพาสารเคมใหมพนทไมตำากวารอยละ 20 ของพนทเกษตร ทวประเทศ กอปรกบแผนยทธศาสตรการจดการสารเคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ. 2550 - 2554) จะวางเปาหมายลดการใชสารเคม ในภาคเกษตรกรรมลงรอยละ 30 แตจากสถตการนำาเขาสารเคม

ในรอบสบกวาปทผานมา พบวาสถานการณการพงพาสารเคมทาง การเกษตรนนกลบสวนทางกบแผนยทธศาสตรทงหลายอยางสนเชง

ในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยมการนำาเขาสารเคมกำาจดศตรพช ประมาณ 42 ลานกโลกรม คดเปนมลคากวา 4,980 ลานบาท ซง ตวเลขดงกลาวไดเพมสงขนเปน 137 ลานกโลกรม คดเปนมลคากวา 16,000 ลานบาท ในป พ.ศ. 2552 หรอเพมขนมากกวา 3 เทาตว ภายในระยะเวลาเพยง 12 ปเทานน ซงการใชปรมาณสารเคมเพอ การเกษตรมากมายขนาดน ยอมสงผลตอระบบนเวศและคนไทย ผอาศยอยในระบบนเวศซงเตมไปดวยสารเคมอยางไมตองสงสย

ทนาสนใจกคอ คณะกรรมการควบคมวตถอนตราย ซงม อำานาจตามพระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 และเปน กลไกสำาคญในการควบคมการนำาเขาและใชสารเคมในประเทศ ม องคประกอบหรอวธการทำางานอยางไร จงทำาใหเรากลายเปนประเทศ นำาเขาสารเคมทางการเกษตรตดอนดบโลกตอเนองกนมาสบกวาป?

ประเทศไทยมการจดทะเบยนวตถอนตรายทางการ เกษตรมากถง 27,126 รายการ จากสตรของสารเคมเพยง 439 สตร ในขณะทประเทศลาวมการจดทะเบยนวตถอนตราย ทางการเกษตรแคเพยง 100 รายการ จากสตรของสารเคม เพยง 46 สตรเทานน


ตาราง 2 ประเทศทตรวจพบสารเคมตกคางในผกผลไมทสงออกไปยง สหภาพยโรปมากทสด (พ.ศ. 2553)

อนดบ ประเทศ จำานวนครงทตรวจพบ

1 ไทย 55

2 ตรก 50

3 อนเดย 25

4 อยปต 18

5 โดมนกน 12

ทมา: ระบบเตอนภยเรงดวนดานอาหารและอาหารสตวของสหภาพยโรป 6 กมภาพนธ พ.ศ. 2554

สารเคมตกคาง อาหารไมปลอดภย

เมอวนท 4 สงหาคม พ.ศ. 2554 ทผานมา สหภาพยโรปไดรบ รายงานเตอนภยเรงดวนจากระบบเตอนภยเรงดวนดานอาหารและ อาหารสตว ซงระบวาในป พ.ศ. 2554 มการสมตรวจพบสารเคม กำาจดศตรพชตกคางในผกสงออกจากไทยไปสหภาพยโรป มคาเกน มาตรฐานทงสน 15 ครง โดยสารเคม 2 ใน 6 ชนดทตรวจพบ เปนสารเคมทหลายประเทศรวมถงสหภาพยโรปหามใชไปแลว ไดแก คารโบฟราน และเมโทมล

โดยมการตรวจพบคารโบฟรานตกคางในผกกระเฉดสง เกนกวาคามาตรฐาน 18 เทา ตรวจพบคารโบฟรานตกคางในผกช สงเกนกวาคามาตรฐาน 45 เทา ตรวจพบเมโทมลตกคางในตนหอม สงเกนกวาคามาตรฐาน 17 เทา และตรวจพบเมโทมลตกคาง ในมะละกอสงเกนกวาคามาตรฐาน 9 เทา ซงชวนใหนาคดเปน อยางยงวา ขนาดผกสงออกทควรจะเปนทเชดหนาชตาของประเทศ ยงมการปนเปอนสารเคมมากมายขนาดน แลวผกทมการบรโภค กนภายในประเทศไทยจะฉาบทาดารดาษไปดวยสารเคมมากมาย ขนาดไหน?

อาหารไมปลอดภย ใครปวย ใครไดประโยชน?

องคการอนามยโลกและโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต ไดประเมนวา แตละปมแรงงานในภาคเกษตรของประเทศกำาลง พฒนาทวโลกตองเจบปวยจากพษของสารเคมกำาจดศตรพชอยาง รนแรงถงกวา 3 ลานคน และเจบปวยรนแรงจนถงขนเสยชวตถง ปละกวา 18,000 คน

สถานการณลาสดนน ปรากฏในรายงานฐานขอมลผปวยใน ระบบประกนสขภาพป พ.ศ. 2553 ระบวา มผปวยจากพษของ สารเคมกำาจดศตรพชแบบเฉยบพลนมากถง 8,546 คนตอป แต หากรวมผปวยทไมไดเขารบการรกษาในสถานพยาบาล หรอผปวย จากพษของสารเคมกำาจดศตรพชทสะสมเรอรงเขาดวยกนแลว ทาง แผนงานวจยและพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพและระบบการ


ประเมนผลกระทบทางสขภาพ สถาบนวจยระบบสาธารณสข ประเมน วา อาจมจำานวนผปวยสงถง 200,000-400,000 คนตอปเลยทเดยว

ประเทศไทยมผนำาเขาสารเคมทางการเกษตร 236 ราย ผผลตสารเคมทางการเกษตร 90 ราย ผขายสงสารเคมทาง การเกษตร 543 ราย ผขายปลกสารเคมทางการเกษตร 15,822 ราย แตสวนแบงการตลาดเกอบทงหมดตกอยภายใต บรษทขามชาตขนาดใหญเพยง 6 รายเทานน และเปนกลม ธรกจทครอบครองตลาดสารเคมโลกกวารอยละ 701

ปจจบน เรายงไมมขอมลวาผปวยจากสารเคมกำาจดศตรพช เปนใครบาง แตเมอดจากการวดความเสยงตอการเกดพษจากการ ใชสารเคมเหลาน กจะพบวา กลมเกษตรกร แมบาน และผบรโภค ลวนแลวแตตกอยในความเสยงตอการไดรบผลกระทบจากสารเคม ตกคางในอาหารในสดสวนทสงมาก

จากการรวบรวมสถตของประเทศไทย โดยสำานกโรคจากการ ประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พบวา ในป พ.ศ. 2540 มเกษตรกรทผลการตรวจเลอดอยในเกณฑ

1 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยแมโจ. (2553). สถานการณการใชสารเคมกำาจดศตรพช.

ไมปลอดภยและเสยงตอการเกดพษอนเนองมาจากการใชสารเคม กำาจดศตรพช เปนจำานวนถงรอยละ 16.35 โดยความเสยงดงกลาว มแนวโนมเพมขนอยางมนยยะสำาคญจากผลการสมตรวจในป พ.ศ. 2550 ทพบผลการตรวจเลอดของเกษตรกรอยในเกณฑไมปลอดภย ถงรอยละ 39

ในปถดมา รายงานการตรวจเลอดของเกษตรกรและผบรโภค ในจงหวดเชยงใหม ในป พ.ศ. 2551 จดทำาโดยสำานกงานสาธารณสข จงหวดเชยงใหม พบวา เกษตรกรและแมบานมสารเคมกำาจดศตรพช ตกคางในระดบเสยงและระดบไมปลอดภยรวมกนถงรอยละ 75 ขณะทกลมผบรโภคทวไปมสารเคมตกคางในระดบเสยงและระดบ ไมปลอดภยสงถงรอยละ 89.22

นอาจจะหมายความวา หากผบรโภคไมตระหนกถงตนทาง ของอาหาร ยอมยากทจะมโอกาสไดรบอาหารปลอดภย ดงตวอยาง จากผลการสำารวจผกสดในกรงเทพฯ และปรมณฑล 359 ตวอยาง ในป พ.ศ. 2543-2546 จดทำาโดยสำานกงานคณะกรรมการอาหาร และยา รวมกบกรมวทยาศาสตรการแพทย ทพบวา แมแตผกในหาง สรรพสนคาทมเครองหมายปลอดสารพษ กยงมสารเคมตกคางมาก ถงรอยละ 51.8 ขณะทผกทวไปตามทองตลาดนนมสารเคมปนเปอน มากถงรอยละ 63.7

ดวยเหตนจงไมนาแปลกใจท “มะเรง” จะกลายเปนสาเหตการ ตายอนดบ 1 ของคนไทย ททำาสถตพงแรงแซงหนาสาเหตการตาย จากอบตเหต โรคหวใจ และโรคเอดส มาตงแตป พ.ศ. 2547 และ


ยงคงครองแชมปมาจนทกวนน อยางไรกด นาแปลกทวา ในขณะทสถานการณความเสยงทาง

สขภาพในกลมผสมผสกบสารเคมอยในภาวะนาวตก แตในชวง ปลายป พ.ศ. 2553 กระทรวงสาธารณสขกลบตอบสนองดวย โครงการ “เกษตรกรปลอดโรค ผบรโภคปลอดภย สมนไพรลางพษ กายจตผองใส” ดวยการตรวจคดกรองสขภาพเกษตรกรทวประเทศ ซงหากพบวามสารพษในเลอดในระดบทไมปลอดภย กจะใหการรกษา โดยชงชารางจดรบประทานตดตอกน 7 วน

ยงใชสารเคม ศตรพชยงระบาด

นอกจากนน ผลขางเคยงทสำาคญอกประการของการใช สารเคมแกปญหาศตรพช คอ นอกจากจะทำาใหตวหำาและตวเบยน ซงเปนสตวทกนศตรพชเปนอาหารมปรมาณลดลงแลว ยงกระตน ใหศตรพชพฒนาภมคมกนและความตานทานตอสารเคมมากยงขน การระบาดของศตรพชจงทวความรนแรงมากยงขนทกป ดงท รายงานของสถาบนพฒนามนสำาปะหลงของประเทศไทย ไดกลาว ถงการระบาดของเพลยแปงในป พ.ศ. 2550-2552 ระบวาเปน การระบาดอยางรนแรงชนดทไมเคยเกดขนมากอน ซงนนยอม หมายความวา หากเกษตรกรไทยตองการคงผลผลตใหไดเทาเดม กตองเพมปรมาณการใชสารเคมกำาจดศตรพชมากขนและแรงขน ทกป เปนวฏจกรเชนนไปไมรจบสน

อตสาหกรรมไทย: ถานหน จากเหมองสเมอง

เนอหาในหวขอนไมอาจกลาวถงกจกรรมในภาคอตสาหกรรม ทงหมดทสงผลกระทบตอสขภาวะได แตจะพยายามใชกรณตวอยาง จากเหมองแรถานหนมาใชแสดงสถานการณความไมเปนธรรม เพราะมแตการทำาความเขาใจตอหวงโซการผลตและการบรโภค โดยรวม จงจะทำาใหเราตระหนกรถงผลกระทบทแทจรงตอสขภาวะ ทงสขภาวะของเราเองและสขภาวะของสงแวดลอม

อตสาหกรรมแสนลาน

เรองศกด วชระพงศ วศวกรเหมองแรอาวโส ชใหเหนวา ยงม อตสาหกรรมอกหลายประเภททใชถานหนในกระบวนการผลต เนองจากถานหนเปนพลงงานทดแทนนำามนเตาทนบวนกจะยงม ราคาแพงขนตามทศทางของราคานำามนดบในตลาดโลก ดวยเหตน จงมโรงงานอตสาหกรรมจำานวนมากเรมหนมาพงพาพลงงานจาก ถานหนในกระบวนการผลต

ดงจะเหนไดวา ในชวงป พ.ศ. 2547 ทราคานำามนในตลาดโลก ถบตวสงขนจากบารเรลละ 10 ดอลลารสหรฐ เปน 38 ดอลลาร สหรฐ ปรมาณการนำาเขาถานหนของประเทศไทยกขยบขนจาก 8.56 ลานตน ในป พ.ศ. 2547 เปน 11.2 ลานตน ในป พ.ศ. 2548 หรอ เพมขนกวารอยละ 30 ขณะทในป พ.ศ. 2549 ทระดบราคานำามน ในตลาดโลกเรมทะยานสงขนไปอกจนแตะระดบ 100 ดอลลาร สหรฐตอบารเรลในอกหนงปใหหลง ปรมาณการนำาเขาถานหนของ


ประเทศไทยกเพมสงขนเปนเงาตามตว จาก 11.2 ลานตน ในป พ.ศ. 2548 เปน 14.4 ลานตน ในป 2549 หรอเพมขนมากกวารอยละ 28

เรองศกดประเมนวา ขณะนมโรงงานในภาคกลางทใชถานหน มากกวา 280 โรง และมหมอไอนำาทใชถานหนในการใหพลงงาน ความรอนมากกวา 400 ใบ แตจากการตรวจสอบขอมลในป พ.ศ. 2551 ของบรษท เอเชย กรน เอนเนอจ จำากด (มหาชน) ซงนำาเขา และจดจำาหนายถานหน พบวา ลำาพงแคเอเชย กรน เอนเนอจ เพยง บรษทเดยว กมฐานลกคาทใชบรการประจำามากกวา 280 โรงงาน แลว หากนบรวมการขยายฐานลกคาของทางบรษทฯ ในอก 3 ปตอมา บวกกบฐานลกคาของผจดจำาหนายถานหนรายอนๆ อกกวา 20 ราย ในปจจบน กนาจะทำาใหเหนภาพไดชดเจนขนวา วนนถานหนมบทบาท ตอภาคการผลตของไทยมากเพยงใด

อตสาหกรรมทเขามาเกยวของกบถานหนกมทงอตสาหกรรม ปนซเมนต อตสาหกรรมอาหาร อตสาหกรรมกระดาษ อตสาหกรรม ยาสบ อตสาหกรรมสงทอ อตสาหกรรมปนขาว อตสาหกรรมเซรามค อตสาหกรรมนำาตาล หรอแมแตอตสาหกรรมโองทราชบร กใชถานหน ในกระบวนการผลตเชนเดยวกน ซงหากนบรวมทกอตสาหกรรม เขาดวยกนแลว กนาจะมมลคาตลาดหลายแสนลานบาทเลยทเดยว

นอกจากน หากพจารณาดใหด แมวาเราอาจจะไมไดรสกวา เปนผใชถานหนโดยตรง แตในฐานะของผบรโภคทมความตองการ ในการกนและใชสนคาตางๆ ไมวาจะเปนอาหาร เสอผา กระดาษ วสดกอสราง ฯลฯ ซงลวนแลวแตตองใชถานหนเปนแหลงพลงงาน

ในการผลตทงสน ฉะนน ในทางหนง ผบรโภคกเปนลกคาโดยออม ของอตสาหกรรมถานหนนนเอง

พษจากอตสาหกรรมถานหน

ถานหนเปนเชอเพลงจากซากฟอสซลทยงมราคาถก เมอ เปรยบเทยบกบราคานำามนดบในตลาดโลก ดวยเหตน จงมความ พยายามในการนำาถานหนมาใชประโยชนทงในอตสาหกรรมการผลต กระแสไฟฟา และอตสาหกรรมการผลตสนคาตางๆ เพอประหยด ตนทน ทวา การใชถานหนกกอมลพษใหกบสงแวดลอมซงเปน ตนทนชวตทงโดยตรงและโดยออม กอใหเกดความขดแยงทลกลาม บานปลายในสงคมไทยมาเนนนานจวบจนกระทงทกวนน เพราะ คนในพนทเหมองถานหนและพนทใกลเคยง ตองแบกรบปญหา สงแวดลอมทเกดขน สงทนาวตกไปกวานนคอ การลกขนเรยกรอง ความเปนธรรมหลายครง มกนำามาสความขดแยงรนแรง

แมวาศาลปกครองกลางจะมคำาสงคมครองชวคราวใหระงบ การประกอบกจการถานหนทกกรณในจงหวดสมทรสาคร แตบรษท ผนำาเขาและจดจำาหนายถานหนทงหลาย กยายฐานการขนสงและ คดแยกถานหนไปยงจงหวดใกลเคยงแทน โดยบางบรษทยายไปท จงหวดอยธยา บางบรษทยายไปทจงหวดเพชรบร สดแทแตวาใครจะ มโกดงกระจายสนคาอยในจงหวดใด เพราะตามขอมลของหนงสอ ชชวนเพอเสนอขายหนเพมทนแกประชาชนในป พ.ศ. 2547 ของ บรษทนำาเขาและจดจำาหนายถานหนรายใหญอยาง ยนค ไมนง


เซอรวสเซส หรอยเอมเอส2 ซงมการวเคราะหกลมเปาหมายและ โอกาสในการขยายฐานลกคาในกลมอตสาหกรรมโรงงานขนาดกลาง และขนาดเลก กจะพบวา ในพนทภาคกลางมโรงงานทใชนำามนเตา ซงสามารถเปลยนมาใชถานหนในอนาคตไดถง 5,000 โรงงาน ตงอย ในพนทตางๆ ครอบคลมทงจงหวดกรงเทพมหานคร สมทรสาคร สมทรปราการ นครปฐม ราชบร ปทมธาน และอยธยา

คำาถามกคอ ในเมอการประกอบกจการถานหนถกหาม เนองจากสรางมลพษทางสงแวดลอมและกอเหตเดอดรอนใหกบผคน ในพนทหนง เหตใดจงสามารถยายไปประกอบกจการตอในพนท อนได ทงทกยงมแนวโนมทจะทำาใหเกดปญหาเหมอนเดม?

ศรสวรรณ จรรยา นายกสมาคมตอตานสภาวะโลกรอน ไดกลาวถงปญหาของถานหนทสมทรสาคร วา เรมตงแต การทผประกอบการบางรายลกลอบขนสงถานหนเขามายง สมทรสาครดวยเรอบารจทมระวางบรรทกมากถง 1,000- 3,000 ตนกรอส เขามาขนถายททาเรอซงขออนญาตไวสำาหรบ การขนถายสนคาประมงและสนคาเกษตรในระวางไมเกน 500 ตนกรอส เพอหลกเลยงการประเมนผลกระทบทาง สงแวดลอม หรออไอเอ

2 หนงสอชชวนบรษท ยนค ไมนง เซอรวสเซส จำากด (มหาชน) เสนอขายหนสามญเพมทน / บรษท ยนค ไมนง เซอรวสเซส จำากด (มหาชน), บรษทยนค ไมนง เซอรวสเซส. กรงเทพฯ: บรษท. (2547).

ระหวางการขนสง เรอหลายลำาไมไดปกคลมดวยผาใบ ใหมดชด ทำาใหฝนถานหนฟงกระจายหรอปลวตกลงในทะเล ในการเดนเรอขากลบ ยงมการสบนำาเขาเรอเพอถวงนำาหนก ในการลอดสะพาน เมอปลอยนำาออกกจะมถานหนทตกคาง ไหลปะปนออกมาตกตะกอนทบรเวณปากแมนำา ทำาใหระบบ นเวศของแมนำาทาจนมการเปลยนแปลง สญญาณบงชกคอ การลดจำานวนลงของหอยพม สตวนำาเศรษฐกจประจำาทองถน และสงผลกระทบโดยตรงตออาชพและวถชวตของชาวประมง พนบานสมทรสาคร

ในการขนถายถานหนจากทาเรอไปยงโกดงและจาก โกดงไปยงปลายทาง ยงมปญหาการฟงกระจายของฝน ถานหน เนองจากไมมการปกคลมรถขนถานหนและโกดงเกบ ถานหนอยางมดชด อกทงสถานทตงของโรงคดแยกและโกดง เกบถานหน ยงไปตงอยในบรเวณชมชนทผงเมองประกาศให เปนพนทสเขยว ซงหามไมใหมโรงงานอตสาหกรรมไปตงอย ในบรเวณดงกลาว รถบรรทกขนสงถานหนทวงผานใจกลาง ชมชนทงกลางวนและกลางคน จงเปนอกหนงปญหาทกระทบ กบสขภาวะของผคนจำานวนมากอยางมอาจหลกเลยง


ปญหาทเกดขนตลอดทงกระบวนการขนสงถานหนน ศรสวรรณชวา เกดจากความหละหลวมในการบงคบใช กฎหมายของเจาหนาทรฐเปนสำาคญ เรมตงแตการทกรมเจาทา ไมเขมงวดกบการใชทาเรอผดประเภท จากทขออนญาตไว ขนถายสนคาเกษตรและสนคาประมง กลบนำามาใชขนถาย ถานหน และยงไมเขมงวดกบการทผประกอบการนำาเรอขนาด ใหญเขามาเทยบทาเรอขนาดเลก ถดมาเปนเจาหนาทตำารวจ และเจาหนาทกรมทางหลวงชนบททไมควบคมการปกคลม รถบรรทกถานหนใหมดชด

ขณะทการบงคบใชกฎหมายผงเมอง ซงใหดลพนจกบ องคการบรหารสวนตำาบล หรอ อบต. กมปญหา เนองจาก อบต.วนจฉยวา สถานประกอบการถานหนไมเขาองคประกอบ ของพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 ทำาใหผประกอบการ ถานหนไมตองขออนญาตตามกฎหมายโรงงาน และไมตอง ปฏบตตามพระราชบญญตสงแวดลอม พ.ศ. 2535 สามารถ เขาไปตงโกดงในพนทผงเมองสเขยวซงเปนพนทชมชนได แทนทจะไปสรางในพนทสมวงซงอยหางไกลจากชมชน

ความตายและทกขภาวะแบบผอนสง

หากเราถามชาวบานแมเมาะหลายพนคนในจงหวดลำาปาง ท ตองเผชญกบวกฤตการณซลเฟอรไดออกไซดมานานรวม 2 ทศวรรษ คำาตอบทไดจากการประสบทกขภาวะแบบตายผอนสงคงไมใชเรองท ใครอยากเผชญเปนแน

ป พ.ศ. 2515 เปนปทรฐบาลอนญาตใหโรงไฟฟาแมเมาะ เรมดำาเนนกจการโดยไมมระบบบำาบดอากาศ 20 ปถดมา ลมพดกาซ จากปากปลองโรงไฟฟาเขาหมบานสบปาด ซงอยหางจากโรงไฟฟา แมเมาะ 5 กโลเมตร ชาวบานตองลมปวยลงพรอมกนนบพนคน ในวนท 1-3 ตลาคม พ.ศ. 2535 และทำาใหตองรวมตวกนเพอตอส เรยกรองความเปนธรรมจากการไฟฟาฝายผลตเรอยมา

เมอชาวบานกลมหนงไดรวมกนฟองรองตอศาลปกครอง จงหวดเชยงใหมในป พ.ศ. 2548 และศาลไดมคำาพพากษาในป พ.ศ. 2552 ใหการไฟฟาฝายผลต หรอ กฟผ. ชดเชยคาเสยหาย เปนคาเสอมสขภาพอนามยและจตใจแกราษฎรทอยในพนทจรง ตามพฤตการณและความรายแรงของการกระทำา ตามปรมาณ และ จำานวนครงท กฟผ. ปลอยกาซซลเฟอรไดออกไซด เฉลยแลวจะไดรบ คาชดเชยรายละ 246,900 บาท พรอมดอกเบย แตกมผไดรบการ ชดเชยเพยง 125 คน เทานน และจนถงขณะน พวกเขากยงไมไดรบ เงนชดเชยดงกลาวแมแตบาทเดยว เนองจากทาง กฟผ. ไดยน อทธรณขอตอสคดในชนศาลปกครองสงสด แมวาจะมชาวบานผได รบผลกระทบตองลมหายตายจากไปแลวหลายรายกตามท - บางท


การเยยวยากอาจจะไมใชคำาตอบของความเปนธรรมกเปนได

แมวาชาวแมเมาะมแนวโนมวาจะชนะคดในชนศาลปกครอง สงสด กใชวาผลกระทบจากถานหนในภาคการผลตไฟฟาจะหมดไป จากสงคมไทยไม เพราะทงแผนพฒนาพนทชายฝงทะเลภาคใต หรอเซาทเทรนซบอรด และแผนพฒนากำาลงการผลตไฟฟาของ ประเทศไทย ตางกพดถงการเพมจำานวนโรงไฟฟาถานหนในอนาคต ซงภาคประชาสงคมในหลายพนทไดรวมตวกนคดคานอยางชนดตอง เอาชวตเขาแลกมาแลว ดงเชนกรณของ เจรญ วดอกษร ประธาน กลมรกษทองถนบอนอก - กยบร และแกนนำาคดคานการกอสราง โรงไฟฟาบอนอก ทถกคนรายลอบยงเสยชวตในวนท 21 มถนายน พ.ศ. 2547 หลงเดนลงจากรถทวรสายกรงเทพฯ - บางสะพาน ทบรเวณปากทางเขาวดสแยกบอนอก ซงผทอยเบองหลงการ ลอบสงหารชวตของเขาในวนนน กยงคงลอยนวลหลดรอดจากเงอมมอ ของกฎหมายมาจนถงทกวนน

ถานหนจงไมใชแคเรองของการพรากความเปนธรรมทางดาน สงแวดลอม อนสงผลตอสขภาวะทางกาย จต สงคม และปญญา ตาม นยามขององคการอนามยโลกเทานน หากยงเปนการพรากวถชวต และจตวญญาณของชมชนในพนทอตสาหกรรม และรวมไปถงผคน ในวงกวาง ซงสมพนธเชอมโยงกบความเปนธรรมในกระบวนการ ยตธรรม ทหากไมไดรบการเยยวยาแกไขอยางถงรากถงโคน กอาจ

นำาไปสความรนแรงในระดบโครงสราง จนฝงรากลกกลายเปนความ รนแรงในระดบวฒนธรรมของสงคมกเปนได

ผไดรบผลกระทบตองยายหน แตผกอผลกระทบไมตองยาย

สำาหรบชาวแมเมาะ จงหวดลำาปาง หลงจากพวกเขาเรมเจบปวย ลมตายจากพษของกาซซลเฟอรไดออกไซดในถานหนมาตงแตป พ.ศ. 2535 กวาทพวกเขาจะไดรบการอพยพไปยงถนฐานแหงใหม ในป พ.ศ. 2552 กตองใชเวลาในการตอสเรยกรองสทธอยเกอบ 2 ทศวรรษ แตผทไดรบการอพยพกมเพยงไมกรอยรายและจำากดวง อยเพยงรศม 5 กโลเมตรรอบโรงไฟฟาเทานน

ขณะทปาเลก อำามะร ชาวมาบตาพดทตองใชชวตอยทามกลาง ดงอตสาหกรรมปโตรเคมอยางไมสมครใจ จนรางกายของเธอเตมไป ดวยสารหนเกนกวาคามาตรฐานนน ตองกหนยมสนเพอเตรยมอพยพ โยกยายไปยงจงหวดจนทบร ดวยทนรอนจากอาชพรบจางของเธอ และลกสาวไมเพยงพอตอการรบสภาพความเจบปวยทเกดขนบน ผนดนมาบตาพดอกตอไป

สวนลงนอย ใจตง และครอบครวทอาศยมาบตาพดเปน แผนดนถนเกดมาตงแตรนปยาตายาย บดนเขาตองสญเสยบคคล อนเปนทรกไปแลวทงสน 7 ชวต ทกชวตจากไปดวยโรคมะเรงท สบเนองจากมลพษของอตสาหกรรม แตลงนอยยงคงยนยนทจะ ยนหยดตอสบนแผนดนถนเกดของเขา


หลายชวตทไดรบความไมเปนธรรมทางดานสงแวดลอมยงคง ตองดนรนตอสชวตโดยไมไดรบการเหลยวแลจากผกอใหเกดความ ไมเปนธรรม หลายชวตเลอกทจะอพยพโยกยาย บางไดรบการดแล ในการอพยพจากการตอสทยาวนาน ใครทพอมฐานะอาจเลอกทง ถนฐานบานเกดไดอยางไมยหระ แตอกหลายชวตยงตองจำาใจอยรวม กบมลพษตอไปดวยไรทนรอน ทพอมทนชวตอยบางกตองกดฟนกหน ยมสนเพอปลดแอกตวเองจากความอยตธรรมทเกดขนเบองหนา

ความเหลอมลำาของนโยบายการพฒนา หนเสอปะจะเข

ใชวาการอพยพจะเปนคำาตอบทชวยดบทกขภาวะใหหมดสน ไปไม จงหวดจนทบรทปาเลกกำาลงจะยายถนฐานไปนนกเปนทตงของ โครงการโรงไฟฟานวเคลยรตามแผนพฒนากำาลงการผลตไฟฟาของ ประเทศไทย สวนทแมเมาะกยงมการเดนหนาสรางโรงไฟฟาเฟสใหม และขดเหมองถานหนใหลกลงไปเบองลาง

ตราบใดทนโยบายการพฒนาทใหความสำาคญกบเมอง มากกวาชนบท ใหความสำาคญกบเศรษฐกจมากกวาสขภาพ ตราบนน ผลกระทบทางดานสงแวดลอมกคงยงตามหลอกตามหลอนผคน ในภาคชนบทและภาคเกษตรอยรำาไปนนเอง

อสรภาพ - เครองบงชความเปนธรรม

ในกรณของอาหารปลอดภยนน สำาหรบกลมผมฐานะทาง เศรษฐกจดยอมมทางเลอกไดมากกวากลมผมฐานะทางเศรษฐกจตำา

เหนไดไมยากวา กลมคนทเลอกซออาหารสขภาพหรออาหารออรแกนก ในหางสรรพสนคา ไมไดเปนกลมเดยวกบทจายตลาดในชมชนหรอ ซออาหารจากตลาดนดรบประทาน นยงแสดงใหเหนวา อาหาร ไมปลอดภยอนเกดจากสภาพแวดลอมทดอยคณภาพ สงผลกระทบ ตอสขภาพตอคนทสถานภาพทางเศรษฐกจและสงคมไมเทากน

สวนในกรณของเหมองถานหนนน หากเปนผทมบานเรอน ในพนททำาเหมองหรอทำากจกรรมเกยวกบเหมอง โอกาสทจะเจบปวย ยอมมากกวาคนทอยไกลกวาอยางเหนไดชด การถกเถยงแลกเปลยน วาดวยความจำาเปนในการใชพลงงานจากถานหนยงตองการพนท สาธารณะอกมากทเดยว

อมาตยา เซน นกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบล ผใหความสนใจ คอนขางมากเกยวกบแนวคดเรองความเปนธรรม เขาไดแสดงทศนะ ไวในหนงสอหลายเลมของเขาเองวา สงคมทเปนธรรมนนจะตองเออ ใหคนมอสรภาพในการเลอกวถชวตทเขาหรอเธอปรารถนา ดงนนเอง ขอจำากดทางอสรภาพประการตางๆ นน จะตองถกขจดออกไป เปนตนวา รายได การไมไดรบการศกษา ความยากจน ฯลฯ

ในประเดนทางสงแวดลอมนน หากคณภาพของสงแวดลอม กลายเปนเครองจำากดอสรภาพในการใชชวตของผคนอยางปลอดภย ไมวาจะเปนโอกาสในการกนอาหารทปลอดภย โอกาสในการประกอบ อาชพอยางปลอดภย โอกาสในการดำารงชวตอยางปลอดภยรอบพนท อตสาหกรรม ฯลฯ เราจำาตองหาแนวทางในการปองกนไมใหคณภาพ


ของสงแวดลอมนนทรดโทรมลงกวาเดม และตองฟนฟเยยวยาใหดขน ในกรณทสงแวดลอมนนถกทำาลาย

คำาถามสำาหรบสงคมไทยนน ในฐานะของพลเมอง เราจำาตอง ตงคำาถามใหมากตอความรบผดชอบของกลไกฝายรฐ ในฐานะ ผกำาหนดและควบคมกตกาวาดวยกจกรรมทกอใหเกดผลกระทบตอ สงแวดลอม ทงยงตองเฝาตดตามธรกจและกลมทนในฐานะของ ผประกอบการทมงผลกำาไรของตนเองเปนหลก และผลกภาระ คาใชจายทางสงแวดลอมและสขภาพใหกบประชาชนคนเลกคนนอย

และสดทาย ในฐานะผบรโภค - ผมสทธเลอกโดยตรงตอสนคา และบรการผานอำานาจการซอ - นอกเหนอจากการรณรงคใหไดรบ สนคาและบรการทปลอดภยแลว เราอาจจะตองตงคำาถามใหมากขน ตอทมาและกระบวนการในการผลตสนคาและบรการตางๆ ในชวต ประจำาวนของเรา เพราะมแตความรและตระหนกรตอหวงโซของ การผลตและการบรโภคอยางชดแจง เราจงจะออกแบบกระบวนการ แทรกแซงเชงนโยบายไดในระดบทลกขน โดยเฉพาะทตนทางการ ผลตนนเอง


อาหาร และชวตทด ในกระแสโลกาภวตน เกรยงไกร พรพพฒนกล

“ผมตองการใหชาตของผมไดขายผลตผลแกตางประเทศ ดวยราคาอนเปนธรรม ในฐานะทผมเปนชาวไรชาวนา ผมกอยากม ทดนของผมพอสมควรสำาหรบทำามาหากน มชองทางไดกยมเงนมา ขยายงาน มโอกาสรวธการทำากนแบบใหมๆ มตลาดด และขายสนคา ไดราคายตธรรม” (ปวย องภากรณ, “คณภาพแหงชวต ปฏทนแหง ความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน”)1

หากเดนเขาไปในตลาดสด ผลไมทเราพบดเหมอนจะนดกนมา ประชมนานาชาตกนทน เพราะมทงสมจน สาลญปน องนออสเตรเลย กวนวซแลนด เชอรรอเมรกา ฯลฯ

แตเมอมองหาผลไมไทยตามฤดกาล เปนทนาแปลกใจวาผลไม หลายชนดทคนเคยในวยเยาวกลบหายไปจากตลาด ไมวาจะเปน

1 ปวย องภากรณ. “คณภาพแหงชวต ปฏทนแหงความหวง จากครรภมารดาถงเชงตะกอน” แปลจาก “The Quality of Life of a South East Asian: A Chronical of Hope from Womb to Tomb” (ตอมารจกกนในชอ From Womb to Tomb). หนงสอพมพบางกอกโพสต 18 ต.ค. 2516.


มะมวงอกรอง ชมพมาเหมยว มะละกอแขกดำา ลำาไยพนธกะโหลก ทเรยนพนธพนบาน นยงไมนบมะมวงเบารสจด มะปรางทเปรยว เขดฟน มะขามปอม พทราพนเมอง

เมอลองชะโงกดแผนกอาหารสดในหางสรรพสนคาขนาดใหญ กลบพบวาประดาหม ไก เนอ และปลา เหมอนเดนออกมาจากฟารม ใหญในเมองไทยไมกแหง

ยงในชวงรบมอนำาทวมใหญปลายป พ.ศ. 2554 ทผานมา อาหารแหงประเภทบะหมกงสำาเรจรป โจกซอง ปลากระปอง และไข หายเกลยงไปจากชนวางของเกอบทกราน ราวกบวาเกอบทกครว ตองผลตเมนและกนอะไรเหมอนกนหมดในชวงนำาทวม และแทบ ไมเหนอาหารอยางเนอแดดเดยว ปลาตากแหง ไกฝอย แหนมหม นำาพรก ขาวตง ฯลฯ เลย

ความหลากหลายของอาหารในทองตลาดทมาจากประเทศ ทงหลายเหลานเปนเครองยนยนวา เขตแดนทางการคาของเราซง เปดกวางตามกระแสโลกาภวตนดานเศรษฐกจ ไดนำามามาซงโอกาส และทางเลอกในการเขาถงอาหารแบบใหมมากกวาเดม

ขณะเดยวกน การหายไปของอาหารดงเดมบางอยาง รวมทง ความไมหลากหลายของอาหารบางประเภท กเปนเครองแสดงถง อทธพลของโลกาภวตนดานเศรษฐกจ ซงนำามาซงการผกขาดทาง การคาของทนขนาดใหญ และไมเหลอททางใหกบการผลตของ เกษตรกรรายยอยสกเทาไร

ดวยเหตจากกรณหลงนเอง จงทำาใหไมนาแปลกใจเลยท จนตนาการเรองอาหารการกนของเราในภาวะวกฤตจงลดทอนเหลอ เพยงปลากระปองและบะหมสำาเรจรป เพราะความรบรตอความ หลากหลายทางอาหารของเรานนหายไป แตขอดของวกฤตนำาทวม ทผานมากทำาใหเราตองหนมาทบทวนเรองอาหารในฐานะของ ความมนคงมากขน นนคอ สทธทเราจะไดรบอาหารทเพยงพอกบ ความจำาเปนในการดำารงชวต และอาหารนนมคณคาทางโภชนาการ ปลอดภยจากสารพษ มระบบจดการผลผลตทสามารถกระจายอาหาร ใหทกคนอยางทวถงและเปนธรรม และกระบวนการผลตนนสราง ความมนคงใหกบเกษตรกรผผลต มความยงยนตอระบบนเวศและ สงแวดลอม

ดงน ปฏเสธไมไดเลยวา เรองความมนคงทางอาหารนเกยวโยง กบกระแสโลกาภวตนโลกเปนอยางยง การทคนไทยจะมอาหารทด มคณภาพ ปลอดภย และแบงปนใหกบทกคนไดอยางเหมาะสมนน ขนกบปจจยเชงโครงสรางในระดบโลกอยมากทเดยว ไมวาจะเปน เรองของการคาขามชาต การตลาดขามชาต และการลงทนขามชาต ททำาใหเกดอาหารขามชาต และการหายไปของอาหารในชาตบางชนด

โลกาภวตนเปนปรากฏการณไรพรมแดนของสงคมโลก และได ทำาใหเกดการเชอมโยงหนวยสงคมและชมชนตางๆ ในโลกเขาหากน กระบวนการนเปลยนแปลงหวงโซสมพนธทางเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรม และสงผลกระทบตอวถการดำารงชวตของ ประชาคมโลกทกดาน


กระแสโลกาภวตนนนมทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม การมองเรองโลกาภวตนจงมไดมแตแงมมของการ แขงขนและชวงชงการนำาทางเศรษฐกจการคาและการลงทนเสมอไป หากยงเปนโอกาสทจะสรางประชาคมโลกทมความเกอกลและเออ อาทรตอกนมากขน มการตรวจสอบถวงดลธรรมาภบาลระหวางกน มากขน และสงเสรมสนบสนนความเปนธรรมทางสขภาพและสงคม ใหแผขยายไปมากขน

เพอแสดงใหเหนถงผลกระทบของกระแสโลกาภวตนตอ

คณภาพชวตทดของคนไทย ในบทความนจงเลอกใชประเดนความ มนคงทางอาหารในการแสดงใหเหนถงความเชอมโยงระหวาง โลกาภวตนกบสขภาวะ ผานกรณตวอยาง 2 เรอง เรองแรกคอ เกษตรพนธสญญา ซงแสดงใหเหนถงอำานาจของกระแสโลกาภวตน ทมอทธพลตอทศทางการผลตอาหาร และเรองการแพรหลายของ ผลไมตางประเทศในตลาดไท ซงแสดงใหเหนถงอำานาจของกระแส โลกาภวตนทมอทธพลตอทางเลอกในการบรโภค พรอมกบขอเสนอ แนะบางประการ

1. เกษตรพนธสญญา:

ความสมพนธใหมในกระแสโลกาภวตน

1.1 เกษตรพนธสญญาคออะไร?

เมอการผลตสนคาเกษตรทองถนเชอมตวเขาสความเปน

อตสาหกรรมอาหารระดบโลก ตามอำานาจของโลกาภวตน เกษตรกร รายยอยทองถนทยงใชระบบผลตแบบเดม จงไดรบการสนบสนน ชกชวนใหเปลยนแปลงระบบการผลตแบบเดมมาเปนระบบการผลต ใหมทเรยกวา “เกษตรพนธสญญา” อนเปนรปแบบหนงซงเชอมโยง ระหวางเกษตรกรรายยอย หรอเกษตรกรตนนำา อตสาหกรรมอาหาร แปรรป โรงงานแปรรปกลางนำา ใหเขาสตลาดสนคาสงออก ตอบสนอง ลกคาผบรโภคปลายนำาในตลาดโลก

โดยทวไปพนธสญญามดวยกน 3 รปแบบ2 คอ ระบบประกน ตลาด ซงเปนระบบทเกษตรกรขายวตถดบใหกบผแปรรป ภายใต คณภาพและเวลาทกำาหนด โดยเกษตรกรมอำานาจการตดสนใจดาน การผลตเตมตว ระบบประกนราคา เปนระบบทบรษทควบคมปจจย การผลตบางสวน และเกษตรกรทำาสญญาขายผลผลตใหกบบรษท ในราคา ปรมาณ และคณภาพตามกำาหนด และระบบประกนรายได ซงเปนระบบทบรษทควบคมการผลต ปจจยการผลต และบรการ ตางๆ โดยเกษตรกรจะไดรบรายไดตามทตกลงกนไวเบองตน

ศจนทร ประชาสนต จากมลนธเกษตรกรรมยงยน (ประเทศไทย) กลาววา เกษตรพนธสญญา เปนระบบการผลตในภาคเกษตร ท มกถกนำาเสนอจากภาครฐและเอกชนวาเปนหนทางทจะชวยเหลอ เกษตรกรใหมรายไดและผลตอบแทนทางเศรษฐกจทแนนอนขน ทงยงชวยใหเกษตรกรเขาถงแหลงทน เทคโนโลยการผลต และม

2 ศจนทร ประชาสนต. (2551). “ดานมดของเกษตรพนธสญญา สรปขอเทจจรงเรองเกษตร พนธสญญา. เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก”. 1 ส.ค. 2551.


ตลาดทแนนอน ผานระบบหรอรปแบบความสมพนธทางการผลตและ การตลาดระหวางบรษทธรกจและเกษตรกรประเภทหนง ซงเกษตรกร และบรษทตกลงทจะทำาการผลตและซอขายผลผลตทางการเกษตร ระหวางกนลวงหนาพรอมกบเงอนไขอนๆ ไดแก เงอนไขการรบซอ เชน การกำาหนดและคำานวณราคารบซอ การกำาหนดคณภาพ เปนตน และ เงอนไขการผลต เชน วธการดแลรกษา สนเชอ แหลงทมาของ เมลดพนธ วตถดบ หรอปจจยการผลตอนๆ โดยอาจตกลงกนทาง วาจาหรอเขยนเปนลายลกษณอกษร3

เกษตรพนธสญญาเปนระบบทนำามาใชในธรกจการ เกษตรไทยอยางแพรหลาย มเกษตรกรทวประเทศเขาสระบบ เกษตรพนธสญญาจำานวนมาก ซงสามารถแบงไดเปน 3 กลม ใหญๆ ไดแก

> กลมพช เชน ขาวหอมมะล ขาวโพดหวาน ขาวโพด ฝกออน ขาวโพดเลยงสตว มนฝรง ฟกทอง แครอท มะมวง นำาดอกไม สมเขยวหวาน สมโอ มะขามหวาน ฯลฯ

> กลมปศสตว เชน ไกเนอ ไกไข เปดเนอ สกรขน สกร พนธ ฯลฯ

> กลมประมง เชน ปลาทบทม ปลาดก ฯลฯ

1.2 เกษตรพนธสญญา ขอเทจจรงบางประการ

“กอนเขาทำาสญญา บรษทมาแนะนำาและชกชวนวา การเลยง สกรสงบรษทจะไดเงนมาก แตเมอทำาสญญาไปแลว รายจายเยอะ การทำาเกษตรพนธสญญาเปรยบเสมอนการแตงงานไดคชวต ตองอย กนไปจนกวาจะอยกนไมได เพราะเมอบรษทมเทคโนโลยใหมๆ เพอ เพมผลผลต กจะบอกใหทำาตามเงนทลงทนสรางโรงเรอนไปยง ไมไดคน เขาบอกใหลงทนใชเทคโนโลยใหม กตองไปกเงนมาลงทนอก จะไมทำากไมได เพราะลงทนไปแลว เหมอนตองจำาใจอยกนไปทงท ไมรก” เกษตรกรผเลยงหมผทำาเกษตรพนธสญญากบผประกอบการ รายหนงเลาใหฟง

ฉนทนา เจรญศกด4 ผพพากษาศาลแรงงาน กลาววาแมเกษตร พนธสญญาจะเปนการกระจายรายไดไปสเกษตรกรตามพนทตางๆ ทงเปนการนำาความรและเทคโนโลยไปสชมชน แตการทำาเกษตร พนธสญญาของทำาใหเกษตรกรตองเขาผกพนตนในสญญาอยาง ตอเนอง และจำาตองยอมรบขอผกพนใหมทผประกอบการกำาหนด หรอหยบยนให

3 รศ.ดร. กลปพฤกษ ผวทองงาม รศ.ดร. ศภชย ปทมนากล และ ผศ.ดร. ศรลกษณ ศทธชย. “สรางพนธมตรธรกจดวยเกษตรพนธสญญา”. หนงสอพมพกรงเทพธรกจ. 6 ม.ค. 2555.4 ฉนทนา เจรญศกด. “สญญาทเปนธรรมในระบบเกษตรพนธสญญา”. โครงการศนย ยทธศาสตรวชาการแรงงานนอกระบบแผนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบ.


เกษตรกรอกรายหนงกลาววา “เวลาบรษทสงอาหารทใช เลยงเปดให กไมรวาไดคณภาพหรอไม บางครงใหไปแลว เปดกไมโต เนอไมด พอนำาไปสงกถกหกเงน ตอนหลงถงมารวา ไมใชอาหารเดม ทเคยสงมา คณภาพตำากวาเดม”

นชใหเหนวา ในการลงทนนนกลายเปนวาเกษตรกรรายยอย เปนผแบกรบความเสยงคอนขางมาก เพราะหากผลผลตไมเปนไป ตามขอกำาหนด มความผดพลาดเสยหายเกดขน เกษตรกรรายยอย นนแหละทตองรบผดชอบคาใชจายทเกดขนทงหมด ฯลฯ

หากถามวาความเสยงนนมมากนอยเพยงไร รศ. ดร. เบญจพรรณ เอกะสงห5 ยนยนวา ในการทำาเกษตรพนธสญญาความเสยงทปรากฏ ใหเหนจะแตกตางกนไปตามประเภทผลตภณฑ โดยเกษตรกรทเลยง สตวแมจะมรายไดจากเกษตรพนธสญญาทสงกวากรณของเกษตรกร ทปลกพชผก แตมแนวโนมวาเปนกลมทมการกอหนสนสงและนำาไป สความเสยงดานรายไดรวมทคอนขางสง ตรงขามกบกรณเกษตร พนธสญญาดานพชซงคอนขางมทางเลอก และไมพงพงรายไดจาก พนธสญญาเปนหลก

ในป พ.ศ. 2551 ศจนทร ประชาสนต6 นกวจยเครอขาย เกษตรกรรมทางเลอก ไดเผยขอคนพบจากงานวจย กรณการเลยงปลา

5 เบญจพรรณ เอกะสงห. “ความเสยงในการเกษตรระบบพนธสญญาในจงหวดเชยงใหม และลำาพน: ผลกระทบตอเกษตรกรรายยอยและความเชอมโยงตอนโยบายสาธารณะ”. ประชม วชาการในหวขอ “สรางความเปนธรรม ในระบบเกษตรพนธสญญา” แผนงานสรางเสรม นโยบายสาธารณะทด (นสธ.). 23 ธ.ค. 2554. 6 ศจนทร ประชาสนต. (2551). “ดานมดของเกษตรพนธสญญา สรปขอเทจจรงเรองเกษตร พนธสญญา”. เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก. 1 ส.ค. 2551.

ในกระชง ไกเนอและหม ในกลไกและเงอนไขการผลตและการรบซอ ของเกษตรพนธสญญาวา จะแตกตางกนไปตามประเภทของพชหรอ สตวหรอเมลดพนธทเกษตรกรทำาการผลต รวมถงรปแบบทบรษท แตละบรษทจะออกแบบ

ในกรณทบรษทไมตองการควบคมการผลตของเกษตรกร เทาไรนก อาจมเพยงสญญาซอขายระหวางกนเทานน สวนปจจยและ วธการผลตปลอยใหเปนอำานาจการตดสนใจของเกษตรกร แตใน กรณทบรษทตองการควบคมเกษตรกรอยางมาก บรษทจะมเงอนไข ในการขายวตถดบ ปจจยการผลตและเทคโนโลยเกอบทกอยางให เกษตรกร ซงอาจอยในรปสนเชอ ทบรษทจะนำาไปหกจากผลตอบแทน ทเกษตรกรจะไดรบจากบรษทในภายหลง ในลกษณะความสมพนธ เชนน เกษตรกรจำาเปนจะตองทราบขอมลถงเงอนไขตางๆ ของบรษท

อยางไรกตาม พบวาเกษตรกรจำานวนมากไมทราบเงอนไข บางอยางทระบในสญญา เพราะไมเคยเหนหรอมเวลาไดอานสญญา และสญญาถกเกบอยฝายเดยวโดยบรษท หรอแมไดอานสญญา กอาจ พบวามเงอนไขหลายอยางทไมไดระบอยในสญญา แตถกนำามาบงคบใช โดยเฉพาะอยางยง การระบขอความวา “ระเบยบตางๆ ทบรษทไดกำาหนด ขนภายหลง จะแจงใหผเลยงรบทราบ และผเลยงตกลงใหถอขอกำาหนด หรอระเบยบดงกลาวเปนสวนหนงของสญญาน” ไวในสญญา ยงทำาให หลกเกณฑเงอนไขตางๆ เปนไปตามความตองการของบรษทแตเพยง ฝายเดยว และถอไดวาเปนลกษณะของสญญาทไมเปนธรรม ยง ทำาใหเกษตรกรไมมขอมลเพยงพอทจะตดสนใจอยางรอบคอบวา การ เขารวมเกษตรพนธสญญาในทางปฏบตจะคมคาหรอไม


ทงน ประเดนเงอนไขในสญญาทมกกอใหเกดปญหาหลกม 2 ประเดน ไดแก (1) เงอนไขเกยวกบการผลตของเกษตรกร นนคอ การทตองลงทนเอง และบางครงกหมายถงเงนจำานวนมากทไมไดคาดการณไวกอน ตองแบกรบความเสยงจากความผดพลาดทางการผลตเอง หลายครงทไมมขอมลและไมสามารถควบคมคณภาพปจจยการผลตได และการทตองใชแรงงานของตนเองและครอบครวอยางเขมขน และ (2) เงอนไขการรบซอผลผลตจากเกษตรกรของบรษท นนคอ ระยะเวลาและราคาขายถกกำาหนดโดยบรษท การชงนำาหนกและการคดคำานวณผลตอบแทนของเกษตรกรไมสอดคลองกบตนทนทแทจรง

เลยงไกเนอ กำาไรเพยงขไก7

ละออง จนทรอไร นกวจยไทบาน ชาวลพบร อดตผเลยง ไกในระบบเกษตรพนธสญญาแบบประกนราคา เปนเวลาตอเนอง มานาน 10 ป ใหขอมลวา เคยลงทนทำาเลาไกแบบทนสมยบน ทดนเนอท 5 ไรของตวเอง เปนโรงเรอนปดทสามารถควบคม อณหภม ความชน การระบายอากาศและแสงสวางใหลกไก เงนลงทนทตองใชเพอสรางโรงเรอนปดคดเปนเงนประมาณ

7 ศนยขอมลและขาวสบสวนเพอสทธพลเมอง. “ผาชวต ‘คนเลยงไก’ ในเกษตรพนธสญญา แฉเจอขดทกเมด แทบไมเหลออะไร หวงแค ‘ขไก’ เปนอาหารปลา-แหลงรายไดของจรง”. http://www.tcijthai.com/investigative-story/1167.

550,000-600,000 บาท โดยตองสรางตามแบบแปลนทบรษท กำาหนด นอกจากน เกษตรกรยงตองรบผดชอบคาไฟของ โรงเรอนอยทประมาณ 40,000 บาทตอรนไก ใชเงนราว 500,000-600,000 บาท

เธอเรมเลยงดวยการสงลกเจยบจากบรษทมา 4,500 ตว ซงจะมาสงพรอมกบอาหาร ยา วคซน ในการเลยงไก 1 รน 50 วน ถาตายไมมาก เมอขายไก หกคาลกไก คาอาหารไก คายา และคาวคซน ซงจะปรากฎในบญชคาใชจายวนทมาจบไก นอกจากนยงมคาไฟฟาเดอนละหมนบาท ซงจะพอมกำาไร เหลอ 20,000 บาท แตหากคดคาแรง เรยกไดวาไมคม

ผหญงซงเปนผดแลไกเปนหลก จะตองยกถงอาหารและ แกลบไปใหไก ตองเกบไกทตายออกจากเลาในตอนเชา ตอง ใหยา และเฝาไกตลอด 24 ชวโมงเพอใหมนใจวาระบบควบคม อณหภมจะทำางานอยเสมอ จงตองคอยเงยหฟงเสยงพดลม ในโรงเรอนตลอดเวลา เพราะถาเกดกรณไฟดบนานเกน 30 นาท ไกจะตาย ซงหมายถงหนสนทจะไมมเงนชดใช

เธอเลาวาททนเลยงกเพราะอยากไดขไกเอาไปเลยง ปลาสวายในบอทขดอยดานลาง โดยตองเลยงไก 6 รน เพอจบ ปลา 1 ครง ดงนน รายไดจงมาจากปลาไมใชไก ขณะเดยวกน กตองคอยดแลโรงเรอนอยตลอด ผกตองซอม


เมอครงทเกดการระบาดของโรคไขหวดนกชวงป พ.ศ. 2546 เกษตรกรไมไดรบลกไกจากบรษทโดยไมไดรบการชแจง แตอยางใด ขณะทไดลงทนกบโรงเรอนไปเปนจำานวนมาก และ มดอกเบยทยงคางชำาระอย

เลยงหม กธนาคารทำาโรงเรอนบนทดนตวเอง

คาตอบแทนตำากวาคาแรงขนตำา

โชคสกล มหาคารง8 เลขานการเครอขายเกษตรพนธ สญญา (ภาคเหนอ) อดตคนเลยงหมผถกชกชวนใหเขาทำา เกษตรพนธสญญาแบบประกนราคาเลาวา เขาสนใจทำาธรกจ เลยงหมกดวยเหตททมสงเสรมการเลยงหมยนยนวา จะม รายไดอยางตำาเดอนละหนงแสน ประกอบกบภาพลกษณของ บรษททนาเชอถอ และทมงานทแสดงความมงมนตงใจในการ ชวยเหลอเกษตรกร

การลงทนเรมจากเขยนโครงการกเงนผานธนาคาร โดยบรษทเปนผใหการรบรอง เพอนำาเงนมาสรางโรงเรอนให แมหม ซงบรษทจดสงมาพรอมอาหารและวสดอปกรณตางๆ โดยเปนการซอจากบรษททงหมด

8 งานวถวจย ครงท 7 วชาการรบใชสงคม. เวทเสวนาหวขอเรอง “เกษตรกรรมครบวงจร เกษตรกรครบวงจน”. 25 พ.ย. 2554.

นอกจากน เขายงตองสรางหองพกสำาหรบสตวบาล พรอมหองอาบนำาทำาความสะอาดรางกายกอนเขาโรงเรอน เพอปองกนเชอโรคตดแมหม โดยตองตดเครองปรบอากาศ และเครองทำานำาอนดวย ทงทครอบครวเขาเองยงไมมเครองใช เหลานเลย

หลงจากนน บรษทกแจงวาใหสรางโรงนอนและโรงคลอด ของแมหมเพม โดยใหเหตผลวาใหเปนไปตามมาตรฐาน เขา เรมตงคำาถามกบการทไมไดรบขอมลทสมบรณเกยวกบการ จดทำาระบบการเลยงมาตรฐานจากบรษท เพราะเขาตองขอ เงนกจากธนาคารเพม

จากการสรางโรงเรอนใหแมหมและโรงนอนสำาหรบแมหม รอคลอดบนทดนของตนเอง เพอเลยงหมของบรษท โดยจาย คาอาหาร คาวสดอปกรณ และคานำาคาไฟเอง รวมแลวเขาเปน หนธนาคารทงหมด 4,400,000 บาท เพอเลยงแมหม 250 ตว ซงบรษทแจงวาจะจายคาตอบแทนในการเลยงสงสดตวละ 275 บาท ภายใตเงอนไขและหลกเกณฑทบรษทกำาหนด

เมอคาตอบแทนในเดอนแรกไมปรากฏ โชคสกลปฏเสธ ทจะสรางโรงคลอด บรษทกขนแมหมทงหมดกลบ โชคสกล เหลอเพยงซากโรงเรอน 2 หลง และหนในธนาคารกอนโต พรอมดอกเบย


หลงจากนน บรษทอกแหงเขามาชกชวนใหเลยงลกหมขน โดยสงลกหมรนแรกมาให 500 ตว เมอเลยงไดนำาหนก 90 กโลกรม ใชเวลา 6 เดอน บรษทกมาจบหมไป เขาไดคาตอบแทน 180,000 บาท แตเมอหกคาใชจายทงหมด เฉลยแลวเขามรายรบเดอนละ 8,000 บาท นอยกวาคาแรงขนตำาดวยซำา

เกษตรกรเลยงปลาในกระชง

เบญจา จนทรตว9 ผเลยงปลาทบทมทปราจนบรเรม เลยงปลากระชงเมอ 10 ปกอนดวยคำาชกชวนจากบรษท เธอ กเงนจากญาตมาทำากระชงปลา และรบปลาจากบรษทมาเลยง จำานวน 4,000 ตว หลงจากครบกำาหนด 4 เดอน บรษทไมยอม มาจบปลาตามสญญาดวยเหตผลวาปลาลนตลาด เธอขวาจะ บกไปทสำานกงานใหญ บรษทจงมาจบปลา แตในขณะนน คาอาหารปลากเรมบานปลาย และปลาโตเกนขนาดไมสอดคลอง กบความตองการของตลาด บรษทขอซอในราคาตำากวาราคา ประกน เธอไมอยากแบกรบภาระคาเลยงปลาตอจงตองยอม กระนน เธอกไดกำาไรราวหาหมนบาท ทำาใหอยากเลยงปลาตอ

9 ศนยขอมลและขาวสบสวนเพอสทธพลเมอง. “ผาปลาทบทม ตอน 2 ความเสยงทตองแบก “สญญาหน” ครบวงจร”. http://www.tcijthai.com/investigative-story/483.

ชวงนน คณภาพนำาในแมนำายงดอย เบญจาขยายจำานวน กระชงจาก 20 เปน 45 กระชง มกำาไรขาดทนสลบกนไป ในแตละป ขนกบวานำาเสยปลาตายมากนอยเพยงไหน เธอตอง ซอพนธปลา อาหารปลา ยา และเวชภณฑจากบรษทในราคาท กำาหนด ทงๆ ทอาจจะแพงกวาราคาในทองตลาดดวยซำา เชน อาหารสตรเอม 31 สำาหรบเลยงปลานลเลก มตนทนรวม คาขนสง 385 บาทตอกระสอบ แตรานคาปลกขายใหเกษตรกร ไมนอยกวา 450 บาท การหาทางเลอกดานปจจยการผลตจาก ทอน ทำาใหเกษตรกรกลววาจะกระทบความสมพนธกบบรษท นอกจากน เมอพบปญหา เชน พนธปลาของบรษทเลยงแลว เตบโตชา ขณะทตนทนอาหารเพมสงขนทกวน เกษตรกรก ไมสามารถดำาเนนการอะไรได

จนกระทงป พ.ศ. 2548 แมนำาปราจนเรมประสบปญหา นำาเนาเสยจากโรงงาน เธอตองลงทนซอพนธปลาทไดรบการ ฉดวคซนปองกนโรคในราคาทแพงกวาเดม บวกคาอมปลา กระชงละ 500 บาท นนคอ ใชฟอรมาลนผสมนำาขลกขลกเพอ ฆาเชอไมใหปลาตดโรคระบาด และถาเกดปญหาปลาตาย ในลำานำาจำานวนมาก บรษทมเงอนไขใหมวาตองนำาเงนสดไป มดจำาคาลกปลากระชงละ 10,000 บาท เมอขายปลาและ ใชหนหมดจงจะคนเงนมดจำา


เมอมพอคารายอนมาขอซอในราคากโลกรมละ 90 บาท ในขณะทบรษทใหราคากโลกรมละ 70 บาท บรษทไมยอมให ขายปลา กลาวหาวาเธอขโมยปลา ทงทเธอเปนคนจายเงนซอ ลกปลา อาหารปลา มาเลยงในกระชงของตวเอง

1.3 ความเปนธรรมในเกษตรพนธสญญาแบบไทย

ขอเทจจรงทวา ระบบความสมพนธและรปแบบการผลตท ไมเทาเทยม ทำาใหเกษตรกรไมสามารถควบคมกำาหนดปจจยการผลต ดวยตนเอง ไมวาจะเปน พนธพช พนธสตว ปย อาหาร ยา ฯลฯ

ทสำาคญ ยงตองใชทดนหรอทรพยากร รวมทงตองแบกรบ ตนทนอนๆ ทซอนเรน และไมไดถกคำานวณเปน “ตนทนทแทจรง” รวมอยในสญญา

ขณะเดยวกน เมอเกดความเสยงในการผลตจากเหตตางๆ อาท ภยพบต อบตเหต มลพษ หรอโรคตางๆ กตองรบความเสยง ตางๆ ทเกดขนเพยงลำาพง

นอกจากน เกษตรกรตองประสบปญหาขาดทนหรอไมไดกำาไร จากเงนลงทนสงและเปนหนสนสะสมจากการลงทน ประสบปญหา สขภาพจากการใชสารเคมจำานวนมาก ภายใตมาตรฐานการผลตท เขมงวด และจากความเครยดกลวทจะขาดทน รวมทงยงตอง รบผดชอบตอการทำาลายสงแวดลอม ซงลวนไมอยในความรบผดชอบ ของบรษท แตเกษตรกร และสงคมตองมารวมแบกรบ

ดร. อานนท กาญจนพนธ คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลย เชยงใหม เคยพดถงผลกระทบของโลกาภวตนทมตอคนไทย ทงประเทศ โดยเฉพาะกลมเกษตรกรวา ปญหาใหญทสดของ โลกาภวตนกคอ การทำาใหทกอยางเปนสนคา เพราะเปนโลกทจะคด คำานงถงการคาขายหรอกำาไรอยางเดยว ทสำาคญกคอ รฐบาลไดรบ นโยบายมาใชอยางเดยว โดยไมดความเหมาะสม10

จากขอเทจจรงและขอคดเหนเหลาน จงทำาใหมขอถกเถยง จากหลายฝายวา การใชระบบเกษตรพนธสญญาเพอแกปญหาดาน การตลาด หรอการผลต และราคา อกทงแหลงทนนน ผลตอบแทน ทไดรบมความคมคามากนอยเพยงใด แททจรงเปนทางเลอกทด หรอไม หรอจะกลายเปนการหยบยนอำานาจการควบคมตลาด และ การผลตจากเกษตรกร ไปใหกบบรษทอยางเบดเสรจ โดยเปลยน สถานะเกษตรกรจากผประกอบการเปนเพยงแรงงานรบจาง พรอม กบหนสนตดตว ขณะทบทบาทของรฐซงสงเสรมสนบสนนใหบรษท และเกษตรกรเขาสระบบพนธสญญานน ไดมสวนในการลดชองวาง ทเหลอมลำา ปกปองคมครองเกษตรกร และกำากบดแลใหระบบน มความเปนธรรมอยางไร

10 อานนท กาญจนพนธ. งานเปดศนยศกยภาพผนำาเกษตรกรของแนวรวมเกษตรกรภาคเหนอ (นกน.) รายงานโดย ศรยทธ เออเอยมยทธ. “โลกาภวตนกบผลกระทบตอเกษตรกรคนจน”. 22 พ.ค. 2546.


“เรากเลยเหนวาเกษตรกรมทางเลอกชวตนอยลงกวาเดม คอนขางเยอะ กคอตงแตตอนเรมตนทจะเลอกวาจะทำาอะไร กตอง ไปดวามใครเอาทน เอาปจจยการผลตมาให เสรจแลวพอขาย จะ เลอกขาย เลอกตอรองกบผรบซอไมคอยได เพราะมพนธสญญาท ตองขายใหกบคนนนคนน ฉะนน เรองการกำาหนดราคากถกผกขาด โดยทนธรกจการเกษตร”11 ทศพล ทรรศนกลพนธ คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม นกวจย “โครงการเครอขายวชาการเพอการ สนบสนนความเปนธรรมสำาหรบเกษตรกรในระบบพนธสญญา” กลาว แสดงความเหน

เขาชแจงวา เมอมองระบบเกษตรพนธสญญาเพยงผวเผน จะเหนวาเกษตรกรไดรบเงนทกรอบการผลต แตในการวจยทงใน เชงปรมาณและคณภาพกลบคนพบวา ในความเปนจรงมสงท อำาพรางซอนเรนอยหลายประการ โดยเฉพาะประเดนความไมเปนธรรม 4 ประการ12 คอ (1) การคำานวณตนทนการผลตทแทจรงไมเปนธรรม (2) การคำานวณตนทนทางสงแวดลอมและสขภาพอนามยไมเปนธรรม (3) เปาหมายของเกษตรพนธสญญาอยทกำาไรของบรษท ไมใชคณภาพ ชวตของเกษตรกร และ (4) การผกขาดกระบวนการผลตตงแตตนทาง ทำาใหเกดการผกขาดมาตรฐาน และการตงราคาอาหารทไมเปนธรรม ตอผบรโภค

11 เพงอางฯ.12 ทศพล ทรรศนกลพนธ. “เกษตรพนธสญญา กบการหลดพนจากความยากจน”. มตชน ออนไลน http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1307455177&grpid& catid=02&subcatid=0207. 7 ม.ย. 2554.

1.4 สรางความเปนธรรมในเกษตรพนธสญญา

ระบบเกษตรพนธสญญา เปนระบบผกพนทตองอาศยความ เชอมนและไวเนอเชอใจ ตลอดจนความซอสตยตอกนของคสญญา อกทงมขอพจารณาทเกยวของกบความเปนธรรมในหลายมต ทง ทางดานเศรษฐกจ สงคม กฎหมาย และสงแวดลอม การแกปญหา จงตองอาศยความรวมมอกนในหลายฝาย ทงในสวนของคสญญา ระหวางบรษทผวาจาง กบเกษตรกรผรบจาง และบทบาทของรฐ ในการเขามากำากบดแลใหเกดความเปนธรรม พรอมไปกบความ ตนตวของภาคประชาสงคม และผบรโภคเพอใหระบบพนธสญญา สามารถสรางพนธมตรทางธรกจไดอยางแทจรง

ปจจบน ในสงคมไทยไดเรมมการขบเคลอนเกยวกบประเดน ความเปนธรรมในเกษตรพนธสญญาบางแลว ดงเชนการเกดขนของ “โครงการเครอขายวชาการเพอการสนบสนนความเปนธรรมสำาหรบ เกษตรกรในระบบพนธสญญา” และ “เครอขายเกษตรกรพนธสญญา” ทำาใหเรมเหนโครงขายคนทำางานดานความรและคนทำางานขบเคลอน ไดชดเจนขน และเรมมกจกรรมสรางองคความรและสอสารกบสงคม อยเปนระยะ รวมถงการจดทำาขอเสนอทางเลอกเชงนโยบาย หลายประการ ซงหากมการยกระดบใหเขาสกระบวนการพฒนา นโยบายสาธารณะ กนาจะทำาใหมการรอยเรยงผมสวนไดสวนเสย จากทกภาคสวนเขามามากขน เพอหาฉนทามตรวมกน และนำาไปส เจตนารมณทางการเมองทนำาไปสการเปลยนแปลงในทสด


ขอเสนอในการถมชองวางความเหลอมลำาตอปญหา

ทเกดขนกบเกษตรกรในระบบเกษตรพนธสญญา

โดย เครอขายเกษตรกรพนธสญญา13

1. จดทำาและกำาหนดคามาตรฐานกลางของปจจยการผลต เชน พนธพช พนธสตว ปย ยา อาหาร

2. ตรวจสอบสนคาทเปนปจจยการผลตทางการเกษตรและ สนคาทางการเกษตรใหเปนไปตามคามาตรฐาน โดยม ตวแทนของเกษตรกร ผบรโภค หนวยงานภาครฐ และผรบ ซอรวมในการตรวจสอบ

3. สงเสรมผลกดนเกดความยตธรรมในระบบการทำาธรกจ ทเกยวของกบการเกษตรภายใตระบบเกษตรพนธสญญา โดยนำาหลก “การคาทยตธรรม” มาเปนหลกการในการ ดำาเนนการ

4. จดตงระบบการไกลเกลยและการระงบขอพพาททเกดจาก ความขดแยง หรอการไมปฏบตตามขอสญญาตางๆ ท เกยวของกบระบบเกษตรพนธสญญา

5. กำาหนดใหขอตกลงทเกยวของกบระบบเกษตรพนธสญญา เปนสญญาทมแบบมาตรฐานความเปนธรรม

13 “9 เครอขายเกษตรกรบกเพอไทย รองแกความไมเปนธรรมระบบเกษตรพนธสญญา”. เวบไซตประชาไท http://prachatai.com/journal/2011/08/36587. 22 ส.ค. 2554.

6. สงเสรมใหเกดระบบสนบสนนการรวมกลมเกษตรกรทอย ภายใตระบบเกษตรพนธสญญา รวมถงการสงเสรมให เกษตรกรมความร มขอมลขาวสารตางๆ ทจำาเปนสำาหรบ การตดสนใจในการทำาการเกษตร

7. ปรบปรงและพฒนาระบบการประกอบกจการธรกจการ เกษตรแบบพนธสญญาทไมเปนธรรม

8. สงเสรมองคการปกครองสวนทองถน หนวยงานดานการ อำานวยความยตธรรมและการคาทเปนธรรมในระดบพนท และหนวยงานกจการธรกจการเกษตรแบบพนธสญญา ในระดบนโยบาย ใหมการบรณาการปฏบตงาน

9. ผลกดนใหมกฎหมายในระดบพระราชบญญตเพอการ คมครองเกษตรกรทผลตภายใตระบบเกษตรพนธสญญาให ไดรบความยตธรรม สรางความปลอดภยและความมนคง ทางอาหารใหแกสงคมและผบรโภค

10. จดตงกลไกระดบชาตเพอการเยยวยาผไดรบผลกระทบใน รปแบบอนญาโตตลาการ ประกอบดวยตวแทนเกษตรกร พนธสญญา ตวแทนบรษทผประกอบการ ตวแทนภาค ประชาสงคม และเจาหนาทรฐทเกยวของ


เรองเกษตรพนธสญญาน คงพอทำาใหเหนภาพดานหนงของ โลกาภวตน ททำาใหสายสมพนธของเกษตรกรกบผบรโภคจากแตเดม อยในทองถนใกลเคยงกบถนทอยของผบรโภค ถกเชอมเขาเปนขอตอ หนงของสายการผลตขนาดใหญทธรกจเกษตรเขามามบทบาทเปน ผควบคมกระบวนการการผลตผาน “พนธสญญา” ทมกบเกษตรกร

สวนผลกระทบของโลกาภวตนทจะกลาวตอไป คอผลกระทบท อาจจะเขาไปถงตลาดซอขาย และบรโภค อาท ขอสงเกตในรายงาน เรอง “อนาคตสมเขยวหวานพนธแทดงเดมของไทยทกำาลงถกตตลาด จากสมจน” และปญหาความขาดแคลนอาหารในอนาคต ทแมการผลต จะพอเพยง แตผผลตทองถนไมสามารถเกบอาหารเหลานนได เพราะ ไมมสทธใดๆ กบผลผลตของตน อนเปนปจจยซงหลายฝายกงวล และเรยกวา นคอ ผลของโลกาภวตน กบ “อธปไตยความมนคงทาง อาหาร”

2. ผกผลไมตางประเทศ: อำานาจโลกาภวตนเหนอตลาด

2.1 สนคาจนบกไทย

แกะรอย “สมจน” ในตลาดไท

ในรายงานพเศษ “แกะรอย “สมจน” ทะลกถลมตลาดไทย อนาคต “สมไทย” จะเดนตอไปอยางไร?” โดย กฤษณา ไพฑรย ผสอขาว หนงสอพมพมตชน14 ไดรายงานสถานการณคาขายผลไมสมในตลาด

14 กฤษณา ไพฑรย. “แกะรอย “สมจน” ทะลกถลมตลาดไทย อนาคต “สมไทย” จะเดนตอไป อยางไร? (ตอน 1)”. มตชนออนไลน. http://www.matichon.co.th/news_detail.php? newsid=1324639863&grpid=01&catid=01. 24 ธ.ค. 2554.

วา หากใครไปเดนหาซอผลไมวนน คงไมมใครไมเคยเหนเจา “สม” ลกเลกๆ ทวางขายยดครองแผงกนอยเกลอนกลาดตามรมฟตบาธ และในตลาดสดทวประเทศไทย จนหลายคนถงกบตงคำาถามวา แลว “สมเขยวหวาน” พนธสายนำาผง บางมด พนธดงเดมทเกษตรกรไทย ปลกถกกลนหายไปไหน? เพราะเหลอวางขายแซมอยขางๆ แผงเพยง ไมกลก โดยเฉพาะชวงตนฤดกาลทสมเขยวหวานภายในประเทศไทย เรมออกผลผลตในเดอนพฤศจกายน แตดเหมอนปรมาณของสมลก เลก ๆ เหลานกลบมปรมาณทวขนจนกลบสมไทยหายไปจากตลาด กวารอยละ 50

รายงานในมตชนออนไลนระบวา จากการสำารวจตลาดไท แหลงคาผก-ผลไมใหญสดของประเทศไทยถงเสนทางและทมาของ สมเหลาน เจาของแผงคาสมรายใหญของตลาดไทหลายรายให คำาตอบตรงกนวา ความจรงสมลกเลกๆ เหลานไดเรมนำาเขาจาก ประเทศจนมาขายในเมองไทยตงแตนโยบายการเปดเสรดานภาษ ในชวงแรกๆ มปรมาณไมมาก มหลากหลายสายพนธทนำาเขามาขาย เชน สมซาถง สมหนานฟง สมแมนดารน เปนตน เพงจะมาปนทม การนำาสมดงกลาวเขามาถลมขายในตลาดเมองไทยอยางทะลกทลาย โดยเฉพาะชวงเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม พ.ศ. 2554 เฉพาะ บรเวณตลาดไท คาดวามสมจนเขามาเฉลยถง 20 ตตอวน หรอ ประมาณ 500,000 กโลกรมตอวน หากเทยบกบชวงเดยวกนของปกอน ปรมาณสมลกเลกเฉลยเขามานาจะประมาณ 100,000 กโลกรมตอวน จะเหนไดวาปรมาณของสมจนทผานตลาดไทเพยงปเดยวเพมขน หลายเทาตว


ผกและผลไมในตลาดกวารอยละ 50

ทกวนน นำาเขาจากประเทศจน

ขอสงเกตในรายงานขาวมวา หากยอนรอยเสนทางมาของสม กลบพบวาผคาสวนใหญในตลาดไทไมไดสงซอโดยตรงจากประเทศ จน แตในชวง 2 ปทผานมา เสนทางเดนของผกและผลไมจากประเทศ จน จะมพอคาชาวจนเขามาเดนเรเสนอขายสนคาใหถงหนาแผงทกวน โดยมลามมาชวยแปล แตปจจบนเรมพฒนาพดภาษาไทยกนไดคลอง ปรอ พฒนาการของพอคาชาวจนทเขามายงตลาดไทนบวาเตบโตไป อยางรวดเรวมาก สงผลใหพนทแผงขายสงผกและผลไมในตลาดไท กวารอยละ 50 ทกวนน มแตผก และผลไมนำาเขาจากประเทศจนวาง ขายกนเกลอนตลาด ทงหอม กระเทยม พรก สม สาล แอปเปล ฯลฯ

กฤษณา ไพฑรย ผรายงานการสำารวจเปดเผยวา เฉพาะตวเลข สมจนทผานตลาดไท กเปนจำานวนมากถง 500,000 กโลกรมตอวน ยงไมนบรวมสมจนทผานไปยงตลาดตางๆ ทวประเทศไทย ซงหาก เปนเชนนตอไป คำาถามทตามมาคอ แลวเกษตรกรผปลกสมของไทย จะอยกนอยางไรตอไป? ขณะทสมจากเมองจนทเขามาตตลาดม ปรมาณเพมมากขนและราคาถกลงเรอยๆ ซงทำาใหเกษตรกรหลายคน ถอดใจ และหนไปปลกพชชนดอนทใหผลตอบแทนดและดแลรกษา ไดงายกวา เชน ปาลม และยางพารา เหนไดจากพนทจงหวด กำาแพงเพชร และอำาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม พนทปลกลดลงมาก ขณะทผปลกสมรายใหญกตองหาทางหนทไลดวยการไปลงทนปลก สมในลาวและพมา ซงมดนฟาอากาศใกลเคยงกบไทย และมตนทน คาแรงทถกกวา

บณฑร จระวฒนากล เจาของสวนสมธนาธร หนงในผปลกสม รายใหญของประเทศไทย ใหสมภาษณถงการนำาเขาสมลกเลกจาก ประเทศจนวา มผลกระทบบางสำาหรบธนาธร แตไมมาก เพราะสม เขยวหวานของไทยมกลมลกคาทบรโภคอย แตหากพจารณาในสวน ของเกษตรกรรายกลาง และรายเลกยอมรบวามผลกระทบคอนขางมาก โดยเฉพาะชวง 2 ปทผานมา ผลผลตสมเขยวหวานของไทยออกส ตลาดนอย เพราะมปญหาเรองโรคระบาด โดยเฉพาะโรคกรนนง ซง เปนโรคทยงไมมทางรกษา เและมแมลงเปนพาหนะ ทำาใหระบาดไป อยางรวดเรวมากในหลายพนทของประเทศไทย เปนแลวตองตดตนทง อยางเดยว สวนสมธนาธรเองประสบปญหาเรองโรคกรนนงมาก ดงนน ในชวงป พ.ศ. 2554-2555 ทางสวนสมธนาธรจงมนโยบาย ยายฐานการปลกสมไปยงแขวงสะหวนนะเขต ประเทศลาว พนท ประมาณ 10,000 ไร ซงไมมปญหาเรองโรคระบาด สภาพดน นำา อากาศเหมาะสม คาดวาจะใหผลผลตทด

หากยอนกลบไปดตวเลขผลผลตสมตงแตป พ.ศ. 2548 จะเหนวา มผลผลตสมออกสตลาดประมาณ 24-25 ลานกโลกรม ราคาสมเฉลย อยทประมาณ 9.50 บาทตอกโลกรม ป พ.ศ. 2554 คาดวาเหลอไมถง 9 ลานกโลกรมตอป แตราคาสมพงขนไปถง 21-22 บาทตอกโลกรม

ขอมลในรายงานพเศษนระบวา อนาคตสมเขยวหวานพนธแท ดงเดมของไทยอาจจะถงขนสญพนธจากประเทศไทยไดในอกไมชา ไมนาน และตอไปคงไมตองแปลกใจ หากสมเขยวหวานทวางขาย ในตลาดเมองไทย จะเปนสมสายนำาผง นามสกล ณ สะหวนนะเขต ประเทศลาว


2.2 ผบรโภคไทยกบทางเลอกทไมมสทธเลอก

ขอมลจาก “ผกผลไมจนกบทางเลอกทไมมสทธเลอก”15 พบวา ภายหลงการทำาขอตกลงเขตการคาเสรไทย-จน ในป พ.ศ. 2546 ปรมาณการบรโภคผลไมของคนไทยเพมขนเพยงรอยละ 0.44 ตอป เทานน (ในระหวางป พ.ศ. 2545-2548) ชใหเหนวาเอฟทเอไทย-จน มผลตอปรมาณการบรโภคผลไมของคนไทยนอยมาก

รายงานนระบถงปรมาณการบรโภคผก พบวา หลงการทำา ขอตกลงการคาเสรไทย-จน ป พ.ศ. 2546 คนไทยกลบบรโภคผก ลดลงจาก 103.03 กรม/คน/วน ในป พ.ศ. 2545 เหลอ 86.37 กรม/ คน/วน ในป พ.ศ. 2548 หรอลดลงรอยละ 2.18 ตอป ดงนน การทำาขอตกลงการคาเสรไทย-จน จงไมมผลตอการเพมปรมาณการ บรโภคผกของคนไทยเชนกน แตสงทเปลยนแปลงไปอยางมาก หลงจากการทำาขอตกลงการคาเสรไทย-จน กคอ การปรบเปลยน ชนดของผกและผลไมทบรโภค กลาวคอ ผลไมทคนไทยบรโภค เพมขนเปนผลไมนำาเขาจากจน ไดแก กวฟรต สตรอเบอร แอปเปล และพลม โดยมอตราเพมตงแตรอยละ 13.36 ตอป ถงรอยละ 569.43 ตอป ในชวงระหวางป พ.ศ. 2545-2548

เชนเดยวกบพฤตกรรมการบรโภคผกของคนไทยทบรโภคผก นำาเขาจากประเทศจนมากขน โดยกระเทยมมการบรโภคเพมขนรอยละ

15 มลนธสาธารณสขแหงชาต (มสช.) โดยการสนบสนนของสำานกงานกองทนสนบสนนการ สรางเสรมสขภาพ (สสส.). 18 ส.ค. 2552. รายงาน “ผกผลไมจนกบทางเลอกทไมมสทธ เลอก” ชดโครงการพฒนาการมสวนรวมในการกำาหนดนโยบายสาธารณะดานสทธทเชอมโยง กบสขภาวะขนมา โดยอาศยบทบญญตตามรฐธรรมมนญ พ.ศ. 2550. http://ppvoice. thainhf.org/index.php?module=page&page=detail&id=79.

10.73 ตอป พรกชนดตางๆ เพมขนรอยละ 21.14 ตอป เหดชนด ตางๆ เพมขนรอยละ 29.36 ตอป และแครอทเพมขนรอยละ 38.89 ตอป ซงตวเลขเหลานชใหเหนไดเปนอยางดวา ผกและผลไมจาก เมองจนไดเขามาเบยดแทรกพนทการบรโภคผกและผลไมของคนไทย ภายใตปรมาณการบรโภคทแทบจะเทาเดม16

2.3 ทกคนมสทธในอาหารปลอดภย

แตเลอกอาหารไมได

รายงาน “ผกผลไมจนกบทางเลอกทไมมสทธเลอก”17 ยง ไดกลาวถงประเดนเรองความปลอดภยของอาหารและคณคาทาง โภชนาการ วาแมจะเปนปจจยสำาคญทมอทธพลตอการตดสนใจซอ ของผบรโภค แตในทางปฏบตกลบกลายเปนปจจยทไรผลตอการ ตดสนใจซอ เพราะผบรโภคขาดซงความรและขอมลทเพยงพอในการ เลอกซอผกผลไม ทงเรองแหลงกำาเนด มาตรฐานความปลอดภย และคณคาทางโภชนาการ

ขณะทการทำาขอตกลงการคาเสรไทย-จนกไมไดนำาไปส การปรบปรงมาตรการดานความปลอดภยทางดานอาหารภายใน ประเทศแตอยางใด ซำายงถกแทรกแซงมาตรฐานความปลอดภยจาก มาตรการตอบโตทางการทตของประเทศจนอกดวย

16 เพงอางฯ.17 เพงอางฯ.


รายงานไดระบวา ตอใหคนไทยมทางเลอกในการบรโภคผก ผลไมทมความหลากหลายขนมามากมายเพยงใด แตภายใตความ รบรของผบรโภคชาวไทย ผกผลไมเหลานนกเปนเพยงแคสนคาอกชนด ทเพมขนมาบนแผงขายผกผลไมเทานน หาไดมความแตกตางกน ในแงคณคาและความปลอดภยไม ทำาใหคนไทยมแคสทธในการเลอก กนแครอทแทนผกบง แตกยงไมมสทธในการเลอกแครอททปราศจาก สารเคมตกคางอยนนเอง

3. บทสรป

ความมนคงทางอาหารอาจจะเปนเพยงหนงกรณทเกยวของ กบสขภาวะของผคนจำานวนมาก ไมวาจะเกษตรกรผผลต ธรกจ อาหาร หรอผบรโภค ซงมเหตปจจยมาจากโลกาภวตน

ขณะทภาพรวมของกระแสโลกาภวตนนนยงแผคลมกวางไกล ไปยงมตอนๆ ไมวาจะเปนดานสงคม วฒนธรรม การเมอง และ เศรษฐกจในทกภาคสวน จงจำาเปนทจะตองสรางองคความรใน ทกภาคสวน และกระตนความรบรตอสาธารณะ เพอใหเทาทนและ สามารถรบมอกบความเปลยนแปลงโลกทงในดานดและเสยเหลาน ไดอยางสมดลยงยน


ภยพบต ความเสยง และความเปนธรรม: โจทยแหงการทบทวนตนเองเพอความอยรอดปกรณ เลศเสถยรชย

ความนำา

ในระยะหลง สถานการณภยพบตตางๆ กลายเปนขอกงวล ทางสาธารณะมากขน ไมวาจะทงในตางประเทศ และในประเทศไทย เราเอง ลาสด อทกภยในบานเมองเรา ซงแมจะสามารถกลาวอางได ในระดบหนงวาเปนผลพวงจากธรรมชาต แตกนาพเคราะหวา สภาพ ทางสงคมทเปลยนแปลงไป เขาไปเปนตวเรงและซำาเตมความรนแรง ของภยพบตไดอยางไร

แตเดมนน การอภปรายเรองความเปนธรรมทางสงคม วนเวยนอยกบเรองการแบงสรรปนสวนโภคทรพยหรอการเลอนขน สถานะทางสงคม แตปจจบน การกระจายความเสยงอนตรายกไดเรม กลายมาเปนขอถกเถยงตอเรองความเปนธรรมดวยเชนกน

บทความนจะกลาวถงภยพบต มใชในมตของผเชยวชาญทาง เทคนค หากดวยแงมมทางสงคม นนคอ ความเสยงอนประกอบสราง การจดการทมขอพเคราะหตอเรองของคณคา และการทบทวนตนเอง เพราะวาทายทสดนน การหลดพนจากความเสยงทเรารวมสรางนน


มใชการรดหนาไปบนเสนทางอนวบากดงเดม แตตระหนกวาเรายง มความสามารถทจะคดดวยเหตผล เพอหาทางอนในการกาวตอไป ไดเหมอนกน

โลกสมยใหมกบความเสยงอนยากแทหยงถง

เมอกลาวถงความเสยง จำาตองแจงกอนวา ทามกลางกระบวน การเปลยนแปลงโลกไปสความทนสมย อนใชวทยาศาสตรและ เทคโนโลยเปนตวขบเคลอนใหเกด “ความกาวหนา” โดยเชอวา จะนำาคณปการมาสมวลมนษยนน ไดสรางโลกทมความสลบซบซอน มากขน มความเกยวโยงกนของแตละองคประกอบมากขนนน นนคอ หากกลาวโดยเจาะจง การทโครงสรางและเทคโนโลยของมนษย เขาไปสมพนธกบระบบธรรมชาต ยอมทำาใหสาระของความเสยง เปลยนแปลงไป

ความเปลยนแปลงอาจแบงไดเปนสองประการ ประการแรก จากแตบรรพ ภยธรรมชาตอนเปนภาวะคกคามจากธรรมชาตในฐานะ ผกระทำาการ กไดกลายมาเปนวา ภยทขนชอวามาจากธรรมชาตนน ยากจะแยกแยะไดวามาจากธรรมชาตลวนๆ หรอไม ตวอยางทดคอ การเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศโลก ทชดเจนวา แมภยคกคาม จะมาจากธรรมชาต แตกเปนธรรมชาตทไดรบการรบกวนโดยนำามอ มนษย ซงปลอยกาซเรอนกระจกเปนจำานวนมาก เกนกวาธรรมชาต จะรงไวไดในสมดลเดม เชนนเอง นกสงคมวทยานาม แอนโธน กดเดนส จงเสนอวา ความเสยงในโลกสมยใหมนน เปน “ความเสยง

ประกอบสราง” อนวามนษยเปนผสรางใหเกดขนนนเอง1

ประการถดมาทสำาคญนน ความเสยงใหมๆ นนไดหลดพนไป จากการกะเกงหรอองคความรแตดงแตเดมไปเสยมาก แมจะเปน ความรทางวทยาศาสตรทอางความแนนอน กลาวคอ จากเดมท ความเสยงสามารถคำานวณไดแนนอน วางแผนจดการไดแนนอนนน ความเสยงไดกลายเปนความไมแนนอน นนคอ ตอใหตวเลขระบไว อยางไร กไมสามารถเชอไดสนทใจวาจะเปนเชนนน โดยสถานการณ จรงมกเกดขนพนไปจากสมมตฐานของการคำานวณทมกจะจดทำา อยางหยาบ เชน ระบไววาอบตเหตขนาดใหญของโรงไฟฟานวเคลยร เกดขนไดครงหนงในรอบหมนป แตเอาเขาจรงกเปนวาเกดขนบอย กวานนยงนก

ทงน กเนองจากปฏสมพนธในระบบไดรอดพนสายตาจาก การทำาความเขาใจของผเชยวชาญในเวลาจำากด ซงมใชเรองใหม แตประการใด เอาเขาจรง ในทางประวตศาสตรเทคโนโลย กเปนท ทราบกนดวา เทคโนโลยเกาบางอยาง เชน เครองจกรไอนำา แมยคนน เราจะเขาใจมนไมไดเตมท แตจำาตองใชงาน กเกดอบตเหตหลายครง

ยงมนษยไปของเกยวกบระบบธรรมชาตมากขนเรอยๆ การ สรางความเขาใจของเราเพอใหไลทนโดยครบถวนกเปนวายงยากนก ความขอนเปนทประจกษเมอนกสงคมวทยานาม ชารลส เพอรโรว ไดเขาไปมสวนสอบสวนอบตเหตทางนวเคลยรทเกาะทรไมล เมอป

1 Giddens, Anthony. (1990). The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity.


ค.ศ. 1979 และไดกลายมาเปนมโนทศนทางวชาการวา “อบตเหต อนเปนปกต” ซงแสดงใหเหนวา ความสลบซบซอนและความสมพนธ ยดโยงกนของแตละองคประกอบทางเทคโนโลย และปฏสมพนธกบ องคการในฐานะทเปนกลมทางสงคม ยอมทำาใหอบตเหตตองเกดขน อยางเลยงไมได ราวกบเปนปกต และมกจะเกดขนจากขอบกพรอง ทเลกๆ นอยๆ หลายประการทประจวบเหมาะกน และปะทจนลกลาม ขนกลายเปนอบตเหตขนาดใหญนนเอง2

นยสำาคญตอเรองนมวา เราพงสำาเหนยกวา มนษยเขาไปม สวนสรางความเสยงใหมากขน และเราตองยอมรบวามความรความ เขาใจอนจำากด ทตองกลาวเพมคอ ตอใหเปนไปในเหตอนเกดจาก ภยธรรมชาต การจดการทยำาแยของมนษยกเขาไปมสวนบอนเซาะ ใหสถานการณเลวรายลง กรณตวอยางทรายแรงนก คอ พายเฮอรรเคน แคทรนา ททางการสหรฐอเมรกาดเบาความเสยงและประเมนความ นาจะเปนไวตำาเกนไป รวมทงการกอสรางระบบปองกนภยทยดเยอ ไมสำาเรจเสยท จนกระทงในปค.ศ.2005 พายกระหนำาและตงรบไมทน สญเสยชวตผคนไปประมาณกวา 1,800 คน คนจำานวน 5 ลานคน ไมมไฟฟาใชกวา 2 เดอน

นอกจากนแลว จากการศกษาของนกสงคมวทยานาม ล คลารก กพบวา การตอบสนองขององคการทเกยวของเมอเกดภยพบตนน เปนไปอยางไมทนการ โดยในระยะตนนนมการผลกงานออกไปจากตว

2 Perrow, Charles. (1984). Normal Accidents: Living with High-Risk Technologies. NY: Basic Books.

แปะปายวาภาระไมใช หรอ “ปดสวะ”3 นกชวนใหขบคดวา การจดการ ภยพบตในบานเมองเรานนมชวง “ปดสวะ” เชนนดวยหรอไม

สงคมบมเพาะความเสยง

และการกระจายอยางไมเปนธรรม

จากความอนไดพรรณนาไปขางตนนน กพอสรปความอยาง คราวไดวา ความเสยงเปนสงทแฝงฝงอยในเสนทางการสความ ทนสมย สการพฒนาทมงเนนไปสระบบทซบซอนและยดโยงแตละ องคประกอบมากขน โดยตวอยางปรากฏอย ไมวาทเราพบเจอในป พ.ศ. 2554 นในเรองการจดการนำา หรอเรองทสะสมบมหนองมา พอควรแลว เชน นคมอตสาหกรรมมาบตาพด เปนตน

อยางไรกด ในเสนทางของความกาวหนานน ทงผลดและ ผลรายหาไดตกตองอยางเทาเทยมกนตอทกคน การกระจายความ เสยงอนตรายกเชนกน โดยเหตทการกระจายความเสยงเปนเรอง ของการจดการทางสงคม แมวาจะปรากฏอยใตโฉมหนาของการ จดการทางเทคนค

เมอการกระจายความเสยงเปนการจดการทางสงคม และหาก มแนวโนมวาสงคมนนสงสมความไมเปนธรรม กพงสงเกตวา การ กระจายความเสยงกคอการผลกภาระไปใหผอน ไมวาจะในมตทาง เทศา หรอทางกาละ กตาม

3 Clarke, Lee. (1989). Acceptable Risk?: Making Decisions in a Toxic Environment. Berkeley: University of California Press.


ในทางเทศานน ขอยกตวอยางใหเหนภาพจากภยพบตนวเคลยร ทฟกชมะ ประเทศญปน แมลำาดบความจะมวา เกดแผนดนไหว และ ตามมาดวยคลนยกษสนาม ทซดเขาถลมโรงไฟฟานวเคลยรจนระบบ หลอเยนทำางานผดพลาด จนชวนใหเราคดไปไดวา นคอผลงานของ ธรรมชาต กระนน สาระหลกสวนหนงยอมอยทการทญปนตดสนใจ เลอกใชพลงงานนวเคลยร แมจะตงอยใกลเขตรอยเลอนแผนดนไหว เพอตอบสนองความตองการพลงงานอนเรงกระบวนการพฒนา อตสาหกรรมนนเอง อนจดไดวาเปนตนธารของความเสยงทมนษย เขาไปกอ

ทวา การจดการทางสงคมยอมสงผลในมตความเปนธรรม มากกวานน กลาวคอ ญปนยคพฒนาไดผลกโรงไฟฟานวเคลยรใหไป ลงในพนทภาคอสานของญปน ซงกถกทงไวใหเปนชนบทลาหลง นบตงแตหลงการปฏวตเมจ เนองจากสนบสนนขวอำานาจเกากอน การปฏวต เชนน ครนญปนตองเรงเครองเศรษฐกจประเทศเมอสก 40 ปทแลว โรงไฟฟานวเคลยรจงไดไปตงในพนทชนบทเหลาน อนลมสลายเพราะคนหนมสาวเขามาขายแรงงานในเมอง โดยแลก กบสาธารณปโภคและสงอำานวยความสะดวกทลงไปในทองถน เหลานนเปนการตอบแทน นเองทเปนทมาทไปของโรงไฟฟานวเคลยร ฟกชมะ และอกหลายแหง

ทนาเศราคอ ทองถนญปนอกหลายแหงยงตองพงพงการ เกอหนนจากโรงไฟฟานวเคลยรในปจจบน เนอความเชนนเองททำาให นกประวตศาสตรชาวญปนนาม เอจ โอกมะ เหนวา ทางเลอกทางรอด

นนมอาจจะเกดขนเปนจรงไดเลย หากปราศจากการทบทวนความ เปนมาเปนไปของการพฒนาทสรางความไมเทาเทยมในแตละพนท เพอใหเขาใจตวเราเอง4

ความเสยงนนยงสามารถถกผลกออกไปในทางกาละไดเชนกน โดยอาจพจารณาไดจากวกฤตหนทสหรฐอเมรกาและหลายประเทศ ในสหภาพยโรปตองเผชญ อนเกดจากการผดผอนการแกไขการลด การขาดดลงบประมาณใหอยในระดบทควบคมได โดยอาจผานการ ปฏรประบบสวสดการ การปฏรปการใชจายภาครฐ และการปฏรป สการเตบโตอยางยงยน ทวากหาไดจรงจง รงแตกยมมาโปะการ ขาดดลทหนกขอขนเรอยๆ

อกนยหนง นถอเปนความนงนอนใจทจะผลกภาระหนใหคน รนหลง และการขาดความมงมาดปรารถนาทางการเมองจรงจงทจะ แกปญหาน แมวาสญญาณอนตรายจะระบชดแลวกตาม และกยง ยดเยอตอไปโดยไมมททาวาจะแกไขไดในระยะเวลาอนสน และคกคาม การเตบโตทางเศรษฐกจของโลกไปไดอกตอเนอง แมแตทำาใหระบบ ลมสลาย

หรออกตวอยางหนง ในกรณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โลก กพบความมกงายทจะแกปญหาการปลอยกาซเรอนกระจกดวย กลไกตลาด หรอทเรยกวาการคาคารบอน ทงทรวาเปนแคการผองถาย เงนตรา ซอเวลาในระยะสนเทานน หาไดเปลยนแปลงโครงสราง

4 จากการเสวนากบศาสตราจารย เอจ โอกมะ ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอวนท 25 ต.ค. 2554.


ในการผลตและการบรโภคแตประการใดประเดนสำาคญมอยวา สถาบนทางสงคมนนมแนวโนมจะผลก

ภาระออกนอกตว โดยหารไมวาสดทายกขวางงไมพนคอ และมกจะ ดเบาความเสยง คดแตไดในระยะสน แทนทจะพจารณาในระยะยาว อยางยงยน หากขาดการคดทบทวนตนเองอยางจรงจง การคดตด ตนตอของความเสยงนน แทบเปนไปไมไดเลย

อทกภยกบการพฒนาทผดทาง

เชนเดยวกน โจทยเรองความเสยงอนเพาะบมตว และการ กระจายอยางไมเปนธรรม กชวนใหเรามองยอนดตนเมอคราวอทกภย นดวยเชนกน

คำาถามคราวนำาทวมของเราอาจไดแก เราไดผลกภาระนำา ใหใครบาง เปนการขวางงพนคอหรอไม และพฤตกรรมเชงบคคล และองคการทงของหนวยงานรบผดชอบและภาคการเมองนน เปนอยางไร เราขาดการประสานงานเพอใหไดขอมลภาพรวม ใชหรอไม หรอคดเอาแตไดเฉพาะหนาจากการกกนำาเอาไวใหมาก แตไมไดคาดการณถงความเสยงทตามมานนใชหรอไม การตดสนใจ ทเปนไปนนเปนแคการดนทรงโดยละเลยสญญาณหายนะใชหรอไม วฒนธรรมองคกรเชนน เมอหลงภยพบตตองไดรบการศกษาทบทวน โดยดวน กดวยการแยกใหเหนชดวา อยางใดคอภยพบตจากนำามอ ธรรมชาต หรออยางใดคอภยพบตจากนำามอมนษย

ทสำาคญไมแพกน เราตองหวนกลบไปพจารณาตนตอ หรอทมา ทไปของความวบตหนน แตกดวยจตใจทเปนธรรม โดยอยาไดรบไป กลาวโทษหรอหาแพะ ทวาเพอใหเหนโครงสรางของปญหา หรอให เกดความรสกรวมรบผดชอบรวมกน

กอนอน อยากใหพจารณาขาวจากสถานโทรทศนชอง 7 ในวนท 8 กนยายน พ.ศ. 2554 ซงเปนชวงทภยนำาทวมเรมสอเคาลางเปน หายนะ โดยอยาเพงดวนตดสนวาใครผดใครถก แลวลองขบคดวา มประเดนอะไรบางจากเนอขาวน “ส.ส.ภาคกลาง คานผนนำาลงทง ปองกนนำาเขากรง”5

5 ส.ส.ภาคกลาง คานผนนำาลงทงปองกนนำาเขากรง. 8 ก.ย. 2554. http://www.ch7.com/ news/news_thailand_detail.aspx?c=2&p=376&d=156751.


จากขาวน เมอประมวลกบสงทไดรบทราบกอนหนา พอจะเหน ประเดนดงน

1. ปกตภมประเทศบานเราแตไหนแตไร ถาฝนตกหนกมาก มนก ตองไหลลนตลงเขาทงอยแลว นเปนไปตามธรรมชาตอยางเลยงไมได

2. พอมการขยายเมอง สรางนคมอตสาหกรรม ขยายพนททำา การเกษตร รวมทงการแปลงทดนรกรางวางเปลาตามธรรมชาต ใหมา มราคาในตลาด ทงทเคยรบนำากเปนพนทหาประโยชนไปเสยหมด

3. การผนนำาเขาทงททำาตามปกต คอ ผนเขาทนาเกษตรกร เพราะวาความเสยหายทางเศรษฐกจตำาสด เมองมความเสยหายทาง เศรษฐกจสงสด แตนกสรางความไมพอใจมากขนเรอยๆ ในหม เกษตรกร

4. มาป พ.ศ. 2554 น มการเปลยนจากการประกนรายได มาเปนการจำานำาราคาขาว ดงนน ทกหวระแหงเลยเรงปลกขาวตาม นโยบายรฐบาล หวงวาจะมรายไดเอามาชำาระหนเดมทมอย

5. สมาชกสภาผแทนราษฎรจงเลอกสนองความตองการของ ประชาชน ละเลยขอเสนอของผวาราชการจงหวด ซงสอดคลองกบ แนวทางการจดการนำาแตโบราณมา

6. ครนเมอไมมทใหนำาไป กดงนำาลงมาจากทายเขอนไมได พอทำาไมได นำาจากตนทางทเขอนกตองกกเอาไวเรอยๆ รอวนทะลก ออกมา แมนำาผนออกทงจะไมมากนก แค 300 กวาลานลกบาศกเมตร กระนน หากบรหารจดการอยางตอเนองดๆ กสามารถบรรเทาไดระดบหนงทเดยว

จากขอพเคราะหขางตน จะกลาวโทษใครกยอมได ทงนกการ เมอง ทงชาวชนบท ทงชาวกรง ทงหนวยงานราชการ หรอแมแต นำาเอง แตทสำาคญ ยอมเลยงไมพนทจะตองกลาวโทษตวเราเองดวย วาเราทกคนไดเปนสวนหนงของปญหาอยางเลยงไมพน

หากพนจใหด ภยพบตธรรมชาตหนนทวความรนแรงเนองจาก ปญหาเชงโครงสรางของสงคมไทย ไมวาเรองแนวทางการพฒนา และความเปนธรรมทางสงคมทหมกหมมไวนาน และเราปลอยทงไว ไมใสใจนนเอง

กลาวโดยสรปคอ นำาทวมคราวนนาจะเตอนใจวา แนวทาง การพฒนาทเคนเอาอรรถประโยชนจากธรรมชาต และการจดการ ความเปนธรรมทางสงคมทเอาอรรถประโยชนเปนตวตง คงไปไมรอด เสยแลวกระมง ทสำาคญคอ เราจะเปลยนแนวทางการพฒนาใหลด การเอาสงคมมนษยเปนศนยกลางลง และเสรมความสอดคลองกบ ธรรมชาตไดอยางไร

แตจะหาทางออกจากกบดกเชนนได กตองมความมงมนและ คณคารวมกน ดงนน การคดแบบแบงขวตามแตเขตการปกครอง เชน กทม. กบนอก กทม. หรอตามการถอครองวตถ เชน พวกคน ชนชนกลาง กบพวกคนชนลาง หรอแมแตการคดแควา ชนบท ทวม เมองกตองทวมดวย ไมนาจะพาเราไปไหนไดไกลนก มแตจะ พาลงเหวไปอกเรอยไป


การจดการนำาทวม

คอการจดการความเปนธรรมทางสงคม

จากขางตนนน ไดชความใหเหนวา แนวทางทเราขบเคลอน สงคมดงผานมา ไดสะสมความเสยงไวมาก และอยางไมเปนธรรม รอวนปะทออกมาเปนภย โดยไดกลาวไปนบตงแตแรกเรมเหนสญญาณ หายนะของภยนำาทวม

เมอมวลนำามาจอถงหนาเมองหลวง กไดเปดประเดนใหเรา พเคราะหเพมอกประเดนหนง การจดการแกไขคลคลายมวลนำานน แมจะเปนเรองทางเทคนคทฉากหนา แตเบองหลงนนกเปนเรองทาง สงคมไมแพกน อปมาดงเบองหลงของบกแบคกนนำานน ยอมมทง การประทวงและเสยงองอลแหงความไมพอใจของกลมประชาชนอย ชดแจง ขณะทความอมครมของเหตผลสาธารณะในการตงแนว บกแบคนนกสำาแดงมาโดยนาเศราไมแพกน

กลาวอกนยหนง การแกปญหานำาทวมใหบรรเทา กเปนโจทย ทางสงคมทมากกวาโจทยทางเทคนคใหตองแก อนเรยกรองการ ตดสนใจเชงคณคา

กลาวคอ เมอเลอกวาจะยอมใหพนทใดโดนทวมบาง และจะ ผนนำาออกไปทใดบางนน ไมอาจตดสนดวยโมเดลทางคณตศาสตร แตอยางเดยว แตกโดยเลอกวาจะตงมนกบคณคาแบบใด เชน หากคด แบบอรรถประโยชนนยม กคอดภาพรวมใหเกดความทกขนอยสด อาจปกปองพนทเศรษฐกจไวเพราะมลคาของมนเอง และกนไมให เกดผลกระทบลกลามไปยงลกจางทวไป และใหบางพนทตองเสยสละ

โดนทวมตอไป หากคดแบบกลมภราดรภาพ กเทากบไมมพนทใด ไดรบสทธหามทวมเปนพเศษ กมแตเสยงดวยกน และรวมหวจต หวใจเดยวกน หากคดแบบปกปองความมนคงของมนษยอยางนอย ในขนตำา กเปนไดวา อาจยนยอมใหเกดความไมเทาเทยมกนวา ทใด โดนนำาทวม และทใดไมโดนทวม แตกตองสอดคลองกบหลกการ อนรบรองไดวา ทใดทไมโดนนำาทวมนน ยอมตองสำาคญตอการกภย และชวยเหลอพนททถกนำาทวมไปแลวได

ดงนเอง เมอในสงคมมการเถยงกนเปนตาย วากรงเทพมหานคร นนสามารถถกนำาทวมไดหรอไม และในแนวคนกนนำานนกมชาวบาน ทงสรางและทงรอในเวลาเดยวกน การตดสนใจแกไขสถานการณ นำาทวมนน จงไมใชแคการกบานกเมองเทานน หากแตยงเปนการ กอบกหลกการในการอยรวมกนของสงคมไทยดวย

ในทน เพอใหเกดความเขาใจมากขนโดยตวทานผอานเอง ผเขยนใครขอนำาเสนอในรปแบบของบททดลองทางความคด ดงใน กรอบท 1


คำาถามตงตน

1. การอธบายดวยความไมเปนธรรมระหวาง กทม. กบ ตางจงหวด ดวยระดบนำาทตางกน เพยงพอหรอ?

2. การนำาเอาเรองนจบเขากรอบคดเรองอดมการณชนชน เชน สลม ชนชนกลาง หรอภาษายทธการ เชน กรงแตก รฐประหารนำา เพยงพอหรอ?

ขอเทจจรง

1. จรงๆ ไมใชเรองระหวาง กทม. กบ ตางจงหวด เพราะ ทกจงหวด ตางกพยายามปกปองสวนทเปน “เมอง” ของ ตนเองเอาไว

2. ตอใหนำาทวม กทม. กไมไดมนยสำาคญตอระดบนำาใน ภาพรวมเลย

3. ถานำาทวม กทม. โดยเฉพาะชนใน จะทวม “ขง” นานกวา ทอน เพราะไมไดออกแบบมาใหเปนทางผานนำา แตวาง โครงสรางใหถกลอมรอบเอาไวดวยระบบคนหลายชน เปรยบเสมอนเปนอางนำาอนหนง ทวาถานำาเขาอางแลว มรใหนำาออกอยกระจดรดนดเดยว

ขอพจารณาเบองตน

ภยคกคามเดยวกน ใชวาจะเกดผลสะเทอนตอความ สามารถในการดำารงชวตอยางมนคงของแตละคนไดเทากน

ตวอยางตงตน ใหลองนกภาพนกบอลซปเปอรสตาร นกเขยน กบกระเปารถเมล เหลานลวนเจบขาเทาๆ กน คำาถามคอ เขาไดรบผลสะเทอนตอความสามารถในการดำารงชวตอยาง มนคงเทากนหรอไม?

ถดมา ใหนกนเวศการใชชวตในเมอง เทยบกบในชนบท ใหเหน “นเวศของการใชชวต” ทงหมด การประทงชวต-พงพง ระบบโครงสรางพนฐานหรอสงแวดลอมตามธรรมชาต การ ไหลเวยนของนำาทวม-ขงนงจนเนาหรอไหลผาน แลวพจารณาวา หากไดรบนำาเทากน จะสะเทอนตอความสามารถในการดำารง ชวตอยางมนคงไดเทากนหรอไม อยางไร?

ทางเลอกทใครครวญมากขน

ทางเลอกเรองการจดการนำา ยอมเปนทางเลอกเชง คณคา ทางเลอกของการสรางแนวทางความเปนธรรมใน สงคม เลอกวาจะสรางผลสะเทอนตอความสามารถในการ ดำารงชวตอยางมนคงของแตละคนอยางไร ดงสถานการณ สมมตตอไปน


1. หากนำาจะหลากไหลเขามาทางศนยบญชาการความ ชวยเหลอ ซงเปนโกดงและเปนศนยกลางการกระจาย ถงยงชพ โดยทขางๆ ศนยนนเปนหมบานทยงไมทวม แตกระสอบทรายมจำากด ปกปองไดอยางใดอยางหนง ทานจะเลอกปกปองอะไร? หรอเฉลยใหทวมเทากน?

2. เขตหนงเปนชมชนทเปนทางนำาผานตามธรรมชาต เมอ นำาผานกทวมมดแนๆ กบในระยะเชอมถงกนนน เปนแหลง ของโรงพยาบาลชนนำาทมผปวยรนแรงอยมาก และแพทย ทนสามารถรกษาอาการปวยจากนำาทวมไดแทบทกชนด แตเชนเดม กระสอบทรายมจำากด ทานจะเลอกปกปอง อะไร? หรอเฉลยใหทวมเทากน?

3. หากศนยอพยพทจงหวดลบโพน ววด อาหารอรอย สามารถ รองรบผอพยพได 2,000 คนมากสด แตนำากำาลงจะเขา พนท ก. ประชากรเบาบางอยกนสก 1,500 คน กบพนท ข. ประชากรหนาแนน ทาวนเฮาสพรบ อยกน 3,000 คน เชนเคย กระสอบทรายมจำากด ทานจะเลอกปกปองอะไร? หรอเฉลยใหทวมเทากน?

ขอเนนยำาวา การไมตดสนใจกคอการตดสนใจแบบ หนง และเสรมวา ในทนยงไมไดชวนพจารณาเรองการปกปอง

“พนทเศรษฐกจ” กบการปกปอง “หนาตาของประเทศ” ขอพก ไวกอน เนองจากเปนเรองใหญมากและซบซอน อกเปนเรอง ในระยะยาวมากกวา และยงขอยกเรองความเปนธรรมในการ ชดเชยออกไปกอน เพราะวาเปนอกเรองทใหญมากเชนกน

อนง ทชวนคดแบบน กเพราะวา ความขดแยงทาง สงคมจากการจดการนำาหนน สวนหนงมาจาก การขาดการ คดคำานงเชงสาธารณะ ใหทกคนอภปรายกนไดวา เรากำาลง อยรวมกนดวยการใหคณคาแบบไหน ตออะไร เพอวาใน ขณะทนำาขยายตวนน เรายงตองเปนนำาหนงใจเดยวกน

คำาถามสดทาย

หากทานเปนผบรหารประเทศ หรอผมอำานาจตดสนใจ จากทางเลอกททานเลอกไปแลว ทานจะอธบายเปน “เรองเลา ทมเหตผล” ใหประชาคมของทานอยางไร?

ดงน จงแสดงนยสำาคญสองประการ ประการแรก เรองทาง เทคนคยอมมอาจแยกจากเรองเชงคณคา ทางเลอกแหงการใช เทคโนโลยยอมเปนทางเลอกเชงคณคาไปดวย วาเรายดถอแนวทาง ของความเปนธรรมในแบบใด อยาวาแตการแกไขปญหาเฉพาะหนา ในเรองอทกภยเลย การปองกนปญหามใหเกดขนในอนาคตกเชนกน


แมแตการเลอกใชระบบเทคโนโลยขนาดใหญทรบรองการปกปอง แทบเตมรอยอนมาพรอมกบคำามน กเลยงไมพนยกอำานาจใหกบกลม ชนชนนำาทางการเมอง และกลมชนชนนำาทางความร ดงหนงเราละทง ความสามารถในการตรวจสอบความฉอฉล และความสามารถในการ ตงคำาถามทบทวนตนเองตอสงคมไทยใหแกคนอนคนไกลไปแลว ทงทจำาเปนนกตอการกาวไปสอนาคตอยางยงยน

และถดมาประการทสอง ทางเลอกของการจดการยอมเปน บททดสอบประชาธปไตย วาประชาธปไตยหาใชการแสวงความมงคง ในเชงตวเลข หรอในการแขงขนในตลาด หรอการยกอำานาจใหกบ ผอางตนวาเปนผร ดงทคณคาของความเปนธรรมนเปนไปได หลายแง แลวแตจะเลอก รวมรบผดชอบ และไมอาจบอกไดโดย หลดลอยจากความเปนจรงทางสงคมไดวา ความเปนธรรมแบบใด ดทสด กลาวคอ กยอมเปนทางเลอกของประชาคมนนเอง ทจะ อภปรายเลอกแนวทางความเปนธรรมพรอมกบเหตผลแหงความ ดงามทนอมยอมรบ และเหตผลนนกหาใชเหตผลอยางแหงแลง ทมาจากการเอาแตใชความคดแตเพยงอยางเดยว แตกอปรดวย ความเหนอกเหนใจ หรอความรสกรสาทางศลธรรม อนวาโดยทวไป แลว แมกระบวนการนจะไมรบรองประโยชนสงสด แตกเปดทเปดทาง ใหเสยงของผออนแอ ของผทถกคกคามความมนคง ไดถกยนอยาง สะเทอนใจ และเปนมาตรฐานขนตำาของความเปนธรรม ดงท นกเศรษฐศาสตรและนกปราชญนามกระเดอง อมาตยา เซน ไดแถลงเอาไว6


วกฤตเปนเครองเตอนใจเรา เรยกรองความเขมแขงทางจตใจ ของเรา ใหสามารถเผชญหนากบตวเราเอง ทบทวนองคความรดวย ความตระหนกวา เครองมอทเปนปญหาอยแลวนนยากจะนำามาแก สถานการณทเปนปญหา และยงกวานน ยอมเปนบททดสอบความ รวมทกขรวมสขกน ความรสกรสา และความรวมรบผดชอบตอกน

ในระยะอนสนน การปรบทศทางของการผลตสรางความร ยอมจะสำาคญอยางมาก ดงจะเหนไดวา ในภาวะวกฤต ความร สำาเรจรปและแบงสาขาวชาโดดๆ นนมใครจะมประโยชนนก ก นาสนใจวา องคความรทชวนใหเรายอนมองตนเอง ตงสตกบ ตนเอง เหนจดยนของตนเองกบธรรมชาต เหนขอจำากดของศาสตร ตางๆ นกทบทวนความเอาแตไดในระยะสนและละเลยผอน พนจ พเคราะหทางเลอกดานคณคาตอเรองความเปนธรรม มความจำาเปน ยงนก นชดวา การมองตนเองเปนสวนหนงของปญหานนสำาคญ ตอการเรยนร ทจำาตองเปลยนทศทาง หากเรายงจะตองการอยรอด ในโลกและสงคมททวความเสยงภย

6 Sen, Amartya. (2009). The Idea of Justice. Harvard University Press & London: Allen Lane.


ความถกตองและความเปนธรรมในการจดการนาทวมใหญ: ประสบการณไทยและเยอรมนสนทรยา เหมอนพะวงศ

1. บทนำา

ปญหานำาทวมใหญทเกดขนในปจจบนนำาความสญเสยให คนไทยจำานวนมาก ปญหานำาทวมโยงกบเรองความถกตองและ ความเปนธรรมในการจดการนำา ทงในเชงเทคนค สงคม เศรษฐกจ การเมอง และกฎหมาย หากสงคมไทยไดเรยนรผานวกฤตในครงน อยางจรงจง กถอไดวาเราสามารถแปรวกฤตทเกดขนใหเปนโอกาส ในการปองกนและแกไขปญหาไมใหเกดความผดพลาดอก

ผเขยนในฐานะสมาชกคนหนงในสงคม ใครขอนำาบทเรยน จากประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ซงเคยเผชญปญหา นำาทวมใหญมาแลวหลายครง และพยายามแกไขปญหาใหเกดการ จดการนำาทวมอยางยงยนมานำาเสนอ และศกษาเปรยบเทยบ เพอให เกดเปนประเดนในการคนหาแนวทางในการปฏรปการจดการนำาทวม อยางถกตอง เปนธรรม และยงยนมากยงขนในสงคมไทยของเรา ตอไป


2. สภาพปญหานำาทวม

ภาวะนำาทวมเปนเรองทเกดขนไดตามธรรมชาต แตการท เหตการณนำาทวมไดกลายเปนปญหาและเปนภยพบต ทำาใหแตละ ประเทศใหความสำาคญกบเรองนมากขน งานวจยของนกวทยาศาสตร จำานวนมากตางยนยนวา นอกเหนอจากเหตการณภยแลงทกำาลงจะม เพมมากขน เหตการณนำาทวมใหญกจะเกดบอยครงขนควบคกนไป

ในชวงทผานมา ประเทศเยอรมนเผชญปญหานำาทวมใหญ หลายครง ไดแก ในชวงป ค.ศ. 1993 และ ค.ศ. 1995 ทแมนำาไรน ค.ศ. 1997 ทแมนำาโอเดอร ค.ศ. 2002 ทแมนำาเอลเบ และ ค.ศ. 2005 ทแมนำาดานบ แมผคนเสยชวตไมมาก แตมความเสยหายทาง ทรพยสนเกดขนเปนจำานวนมาก สำาหรบประเทศไทยกประสบความ สญเสยจากนำาทวมใหญอยางตอเนองเชนเดยวกน ความสญเสย ตางๆ จำาเปนตองรบเรงแกไข และปองกนไมใหเกดขนอก

3. สาเหตของปญหานำาทวม

สาเหตของปญหานำาทวมสวนหนงมาจากปญหาสงแวดลอม ในภาพรวม ไมวาจะเปนการปลอยคารบอนไดออกไซดสชนบรรยากาศ การตดไมทำาลายปาและทรพยากรธรรมชาตอนๆ ทำาใหเกดการ เปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก เกดนำาแขงละลายมาก เกดฝน ไมตกตามฤดกาล หรอเกดฝนมากเกนไป

นอกเหนอจากน ปญหานำาทวมยงอาจจะเกดจากการบรหาร จดการนำาทไมถกตอง ทำาใหไมสามารถควบคมกกเกบและระบายนำา

ไดอยางเหมาะสม ซงเมอเกดปญหาแลว หากไมมการแกไขจดการ อยางถกตองอก กจะยงกอใหเกดความเสยหายมากขนเปนทวคณ

ในประเดนการจดการทรพยากรนำาใหถกตองนน คำาวา “ทรพยากรนำา” คงมไดหมายความถงเพยงตวนำา หากแตหมาย รวมถงผนดนทเกยวของกบนำา สงปลกสราง และวฒนธรรมชวต ความเปนอยทเกยวของทงหมด โดยเฉพาะการเปลยนแปลงถนฐาน ทอยอาศยของมนษย ซงบอยครงกนพนทเขาไปในแนวทางเดน ของนำา การออกแบบสงปลกสรางใหคนสามารถอยรวมกบนำาได การจดระบบคคลองแมนำาและแหลงนำาไมถกตอง เชน การสราง เขอนกกเกบนำาขนาดใหญ ทำาใหมการกกเกบนำาจำานวนมาก ขดตอ ธรรมชาตทนำาจะตองไหลลงพนทตำา บางครงมปญหาในการระบาย นำาไมทน การเปลยนแปลงสภาพทางนำา เสนทางนำา หรอการบกรก ทางนำา ทำาใหการไหลของนำาเรวเกนไป

ปญหานำาทวมจงเชอมโยงโดยตรงกบการจดการพนทการใช ทดน การกอสรางสงปลกสราง และการดำาเนนวถชวตทไมเหมาะสม ไมสอดคลองกบระบบนเวศของนำา และเชอมโยงกบระบบการ ผนนำา การกกเกบนำา และการระบายนำา ทอาจจะไมไดหลกวชาหรอ ไมมประสทธภาพดวย


4. หลกความเปนธรรมทางสงแวดลอม

ทเกยวกบการจดการนำาทวม

การจดการนำาและนำาทวมเปนเรองใหญและยาก เพราะนำา มหลายประเภท เชน นำาบนดน นำาใตดน นำาทเปนนำาจด นำากรอย และนำาทะเล นอกจากน การจดการนำายงเกยวของกบการจดการดน ทอยใตนำา ทชายตลง ทอยรมนำา หรอทชายหาดรมทะล และทดน ทนำาอาจจะตองไหลพดผานในฤดนำาหลากดวย

การจดการนำามวตถประสงคหลายประการ ไมวาจะเปนการ จดการนำาเพอประโยชนทางเศรษฐกจซงเปนการใชนำาในเชงปรมาณ เพอการอปโภคบรโภค การเกษตร และอตสาหกรรม การใชนำา เปนทางเดนเรอเพอการคมนาคม การปลอยนำาทง และรวมถง เรองนำาทวมดวย เนองจากกฎหมายเกยวกบนำามเปนจำานวนมาก การใชบงคบจงอาจทบซอนสบสน หรอมความยากลำาบาก

หลกความเปนธรรมทางสงแวดลอมทสำาคญทเกยวกบเรอง การจดการทรพยากรและมลพษ ซงรวมถงเรองการจดการนำาและ นำาทวม ในมมมองเรองความเปนธรรมระหวางมนษยตอมนษย ดวยกนนน มหลกการสำาคญสนๆ วา จะตองมการกระจายโอกาส ในการไดประโยชนและเสยประโยชนของบคคลกลมตางๆ อยาง เปนธรรม ดงนน เรองของการใชนำา หากประชากรในกรงเทพมหานคร ไดประโยชนจากการใชนำามากกวาทอน ชาวกรงเทพฯ กอาจจะตอง รบภาระในบางประการดวย มฉะนนจะกลายเปนวา ในยามปรกต คนตางจงหวดขาดโอกาสในการเขาถงทรพยากรนำาอยแลว และ

เมอมปญหานำาทวม ยงตองรบภาระอยเพยงฝายเดยวอก ซงถอวา เปนเรองทไมเปนธรรมอยางยง เพราะเมอฝายใดไดประโยชน ฝายนน ยอมตองรบภาระบางอยางเปนการชดเชย และฝายทเสยประโยชน กจะตองไดรบการเยยวยาบางอยางควบคกนไป เรองนอาจจะ เปรยบเทยบระหวางพนทของฝายอตสาหกรรมกบพนทเกษตรกรรม ทมกมการจดการกนอยางไมสมดลในลกษณะเดยวกนดวย

อยางไรกตาม หากหลกการขางตนเปนทสด อาจจะหมาย ความวาทกพนทสามารถกระจายความเจรญ กระจายโอกาส กระจาย ความเสยงภย และกระจายการรบภยกนอยางไมมขอจำากด ซงไมใช เรองทนาจะถกตอง เพราะผทจดการทรพยากรนำายอมตองเขาใจ ธรรมชาตของนำา ระบบทางไหลเวยนของนำา และเคารพการมอยของ ทรพยากรนำาในฐานะทเปนสวนหนงของระบบนเวศ ซงหมายความวา มนษยไมสามารถจะใชทรพยากรนำาอยางไมมขอบเขตจำากด หากแต ตองจดการเพอใหระบบนเวศมความสมดลและยงยนควบคกนไป หลกความเปนธรรมในเรองนจงคำานงถงความเปนธรรมระหวาง มนษยกบธรรมชาตทตองหาจดทเหมาะสมใหพบ โดยมธรรมชาต เปนศนยกลาง มใชผลประโยชนของมนษยเปนศนยกลาง

5. กฎหมายวาดวยการจดการนำาทวม

กฎหมายรฐธรรมนญและกฎหมายวาดวยการจดการสงแวดลอม ฉบบตางๆ ทงของประเทศเยอรมนและของประเทศไทย ไดวางหลก การคมครองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแบบยงยนไว ซง


เกยวโยงกบเรองการปองกนและแกไขปญหานำาทวมดวย อยางไรกตาม ในอดต เรองนำาทวมถอเปนปญหาในเชง

ปรากฏการณธรรมชาตทไมจำาตองมกฎหมายเขามาจดการ แต ในยคปจจบนน จะเหนไดวาหลายประเทศไดพฒนากฎหมายวา ดวยการจดการนำาทวมอยางเปนระบบมากขน ซงกฎหมายทเกยวของ กบปรากฏการณธรรมชาตทเปลยนแปลงน มความจำาเปนทจะตอง มลกษณะยดหยน ปรบตวใหเหมาะสมตามสภาพความเปนจรง

หลงเหตการณอทกภยครงใหญทแมนำาเอลเบในป ค.ศ. 2002 ทเกดความสญเสยตอชวตและทรพยสนของผคนเปนจำานวนมาก ประเทศเยอรมนไดออกกฎหมายวาดวยการจดการนำาทวมเพอการ จดการนำาทวมอยางยงยน โดยสงคมเยอรมนตระหนกวา มนษย เขาใชทดนและกระทำากจกรรมตางๆ กระทบตอทรพยากรนำา มากเกนไป ดงนน การปฏรประบบการจดการนำาทวมอยางยงยน จงเนนการเปดใหมพนทเพอทรพยากรนำามากขน นอกจากน ยงม การแกไขปญหาการขาดกฎระเบยบตางๆ ทเหมาะสม และการ ขาดแคลนทรพยากรของหนวยราชการ รวมทงการสรางระบบปองกน ความเสยหายไวลวงหนา รวมถงการออกกฎหมายวาดวยการชดเชย ความเสยหายใหแกเหยอนำาทวมและการฟนฟ

นอกเหนอจากประเทศเยอรมน ประชาคมยโรปกไดใหความ สำาคญกบเรองนเปนอยางมาก และมการออกกฎหมายยโรปเพอ บงคบใหประเทศสมาชกพฒนาเรองกฎหมายนำาทวมอยางจรงจง มากขน ดงเชน ประเทศออสเตรย เพอนบานของเยอรมน หลงม

อทกภยครงใหญ กมโครงการทเนนการจดทำาผงเมองใหม เพอให เกดการจดการนำาทเหมาะสมมากยงขนเชนเดยวกน

สำาหรบประเทศไทย เมอหลายปกอน หนวยงานดานสงแวดลอม เคยมความพยายามยกรางพระราชบญญตวาดวยทรพยากรนำา ขนมา ซงไดกำาหนดใหมหมวดพเศษวาดวยการจดการนำาทวมและ นำาแลงไวดวย เปนทนาเสยดายทรางกฎหมายดงกลาวยงไมถก พฒนาใหเปนกฎหมาย แตแมไมมกฎหมายเฉพาะเกดขน รฐกยง สามารถใชเครองมอในกฎหมายอนๆ ทเกยวของ โดยเฉพาะ เครองมอทางปกครองได หากรฐเหนความจำาเปน

6. กฎหมายรฐธรรมนญวาดวยนำาทวม

กฎหมายรฐธรรมนญของเยอรมนและไทย ตางกกำาหนด เรองการคมครองสงแวดลอมอยางยงยน มาตรา 20 เอ แหง กฎหมายรฐธรรมนญเยอรมน ซงเปนแนวนโยบายแหงรฐดาน สงแวดลอม บญญตในเรองการคมครองสงแวดลอมไวอยางกวางๆ วา รฐจกตองดแลรกษาสภาพธรรมชาตและสงแวดลอม และการ ใชทรพยากรธรรมชาตจกตองคำานงถงคนรนตอไป ซงเนนหลก การพฒนาแบบยงยนและหลกการความเปนธรรมในระหวาง คนรนปจจบนกบคนรนถดไป ดงนน การจดการนำาทวมกจกตอง กระทำาการตามหลกการทรฐธรรมนญไดวางแนวทางไว โดยถอวา รฐมหนาทผกพนทจะตองดำาเนนการตามหลกทวางไว


รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบปจจบน ในหมวดวาดวย สทธและเสรภาพขนพนฐาน กไดวางแนวทางการจดการสงแวดลอม แบบยงยนไวไมตางจากของเยอรมน กลาวคอ รฐตองดแลทรพยากร ธรรมชาตใหเปนไปอยางสมดลและยงยน โดยรวมกบชมชนและ ประชาชน ยงไปกวานน ในหมวดวาดวยแนวนโยบายแหงรฐ กยงม การกำาหนดเรองการใชทดน ผงเมอง และเรองการจดการทรพยากรนำา ไวเปนพเศษ เปนทนาเสยดายทบทบญญตทเกยวของ ยงไมถกนำา มาพจารณาบงคบใชใหเกดเปนจรงเปนจงขน และหลายเรอง สามารถนำามาปรบใชโดยตรงกบเรองการจดการนำาทวมได

การคมครองและปองกนนำาทวม ในมมหนงเปนประเดนเรอง สทธทางสงแวดลอมทประชาชนจกตองมชวตสขภาพทดและ ปลอดภย และเปนอำานาจหนาทของรฐทจะวางมาตรการตางๆ ในการ จดการนำาทวมอยางเหมาะสม อยางไรกตาม มาตรการของรฐ บางประการอาจกระทบสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญของบคคล ในสวนอนได โดยเฉพาะเรองเสรภาพในการดำาเนนการตางๆ ตวอยางเชน เจาของกรรมสทธในพนททมความเสยงนำาทวม อาจ ถกจำากดไมใหกอสรางอาคารบานเรอนตามประสงค ขอจำากดสทธ ทเปนไปเพอประโยชนสวนรวม หากเปนเรองเหมาะสมและไดสดสวน บคคลดงกลาวกไมอาจโตแยงได นอกจากจะยอมรบคาทดแทน ชดเชยเยยวยา ไมวาจะในฐานะทถกรดรอนสทธมใหกระทำากจกรรม บางเรองหรอบางชวงเวลา หรอในฐานะผถกเวนคนในกรณทจำาเปน อยางยง

7. มาตรการทางกฎหมายเกยวกบการจดการนำาทวม

เครองมอทางกฎหมายวาดวยการจดการนำาทวมทงของ เยอรมนและไทย สวนใหญเปนมาตรการของฝายปกครอง โดยเฉพาะ การออกคำาสงในทางปกครองเพอจดระบบการระบายนำา การทำากฎ ทางปกครองเพอกำาหนดผงเมองในลกษณะตางๆ หรอการออก กฎเกณฑเกยวกบการควบคมอาคารตางๆ ยงไปกวานนอาจหมาย ความรวมถงปฏบตการทางการปกครองในลกษณะตางๆ ซงมกกอ ใหเกดปญหาในทางปฏบต เชน เรองการสรางพนง หรอการทำาเขอน กนนำาแบบชวคราว การใชมาตรการทางกฎหมายเกยวกบการจดการ นำาทวม อาจมลำาดบในการใชดงตอไปน

7.1 การจดระบบขอมลเรองนำาทวม

การจดระบบขอมลนำาทวม จะกระทำาไดตอเมอผทเกยวของ สามารถมองเหนภาพรวมของการจดการนำาทงหมด ซงความรเรอง ธรรมชาตของนำาเปนเรองสำาคญทจะทำาใหเขาใจวา มนษยจะอยใน ระบบนเวศของนำาไดอยางเหมาะสมอยางไร และสมควรจะปองกน และแกไขปญหานำาทวมอยางไร เพราะพนทแตละพนทอาจมระบบ การไหลของนำาแตกตางกนไป

การเขาใจระบบนเวศของนำา หมายความถงการศกษาเรอง ระบบของแหลงนำา การไหลเวยนของนำา เวลาการไหลของนำา การ ขน-ลงของนำา เสนทางนำา หลกการระบายนำา และเรองการจดการ ทดนทเกยวของกบนำา


การจดการนำาทวมจงตองเขาใจสภาพธรรมชาตของนำาในทก มต ขอมลเกยวกบเรองการจดการนำาทวม อาจมใชขอมลทาง วทยาศาสตรและเทคโนโลยโดยตรง เชน เรองประวตศาสตรการ ตงถนฐานของมนษยในแหลงนำา วฒนธรรมการใชนำา หรอการจดการ นำาทวมตามแนวปฏบตของชมชนตางๆ นน จำาเปนตองมเครองมอ ในการหาขอเทจจรงทางสงคมศาสตรอยางเหมาะสมควบคกนไป ดวย

ความทาทายของการจดการนำาทวม คอ ความสามารถในการ รถงภยนำาทวม เรองนจะกระทำาไดตอเมอมระบบขอมลทพรอมในทก แงมม ขอมลนำาทวมโยงกบขอมลเรองทรพยากรนำาทหลายฝายมอย ทงปรมาณนำาทมในแตละชวงเวลา ทงนำาในเขอน นำาทง นำาทา และ การคาดการณเกยวกบเรองนำาฝน ขอมลทเกยวกบนำามทงแผนท แสดงแหลงนำาและทางเดนนำา สมดวดปรมาณนำา เสนแสดงความสง ของนำาทอาคารบานเรอน หรอเสนของนำาใตดน รวมทงเอกสารแสดง ระดบของภยทนาจะเกด ในประเทศเยอรมน ถอวาเปนหนาทของ หนวยงานทองถน หรอหนวยงานดานทรพยากรนำาทตองจดทำาขน ประชาชนสามารถตรวจสอบเสนขดแสดงความสงของนำาไดกอนท จะตดสนใจซอบาน

เกยวกบขอมลทตองใชความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย น รฐอาจจำาเปนตองลงทนเรองอปกรณเครองมอเครองใชเพอใหได ขอมลทถกตอง โดยเฉพาะเทคโนโลยใหมๆ ทจะชวยทำาใหหาความ แมนยำาถกตองในเรองขอเทจจรงตางๆ อยางไรกตาม นอกเหนอจาก

เครองมอแลว รฐจำาเปนตองมบคลากรทมความรและมความพรอม ทจะใชเครองมอตางๆ ไดอยางมประสทธภาพดวย

7.2 การใชมาตรการทางผงเมอง

การควบคมการใชทดน และการควบคมการกอสราง

มาตรการทางผงเมอง การควบคมการใชทดน และการ ควบคมการกอสรางเปนมาตรการทางปกครองทสำาคญ เพอวาง แนวทางในการปองกน แกไข และลดภยนำาทวมได โดยมเครองมอ ทสำาคญ คอ การประเมนความเสยงและภยนตรายหากจะมนำาทวม และการจดระดบความเสยงภยของพนททเสยงภยนำาทวม หรอพนท ทนำาจะตองทวม ซงแตละพนทจะมความเสยงแตกตางกนไป

การประเมนความเสยงและภยนตรายนำาทวม การจดระดบ ของภยนตราย และการกำาหนดพนทเสยงภยขางตน จะตองถก ประเมนโดยขอมลทถกตอง โดยหนวยงานทมความรความสามารถ และตองดำาเนนการเปนระยะ เพอใหขอมลไดรบการปรบปรงอยาง ตอเนอง เชน ทก 6 ป โดยในระยะยาว จะตองมการประเมน สถานการณภาพรวมกนเปนครงๆ ไป ซงการประเมนเปนเพยงการ คาดการณไวลวงหนา แตในสถานการณจรงอาจแตกตางจากการ คาดการณกได ทงนเพอใหประชาชนไดทราบถงความเสยงภย ในพนทของตนเอง

การจดระดบภยของพนทตางๆ อาจแบงเปนพนททมความ เสยงทจะนำาทวมเลกนอย พนททมความเสยงระดบกลาง และพนท


ทเสยงมนำาทวมสง ซงหนวยงานทเกยวของอาจกำาหนดมาตรการ เพอปองกนแกไข ลดความเสยง และลดการลงทนทผดพลาดได หรอ วางกฎเกณฑขอปฏบตหรอขอหามทสมควรกได โดยเฉพาะในพนท ใหนำาไหลผาน การใชพนทในเชงของการกอสราง การผงเมอง เปนเรองทตองควบคมอยางเหมาะสม สำาหรบพนททนำาจะทวมถง อยางแนนอน อาจไมไดรบการอนญาตใหกอสรางอาคารทอยอาศย หรอทำาเปนพนทอตสาหกรรม

ฝายปกครองยงอาจวางมาตรการเกยวกบการควบคมการ กอสรางได เชน การไมออกใบอนญาต หรอการออกใบอนญาตให ไดยากขน หรอกระบวนการออกใบอนญาตอาจจะตองทำากระบวนการ ประชาพจารณทกวางขวางขน สำาหรบการสรางสงปลกสรางในพนท นำาผานหรอนำาทวม เพอใหเกดการชงนำาหนกของผลประโยชนของ การอนรกษธรรมชาตเขาไปมากขน นอกจากน ยงอาจควบคมการ ออกแบบอาคารใหเหมาะสม หรอกำาหนดลกษณะการใชงานหรอ การทำากจกรรมในบางพนท เชน การควบคมการตดตงระบบไฟฟา การสรางทเกบของ ทโลง หรอทจอดรถ ทจะมการใชงานใหนอยทสด มาตรการควบคมการกอสรางและการวางระบบการจดการตางๆ ไวลวงหนาน ถอปนเรองทมความสำาคญอยางมากกบการจดการ นำาทวม

มาตรการทางผงเมองและการควบคมการใชทดน และการ ควบคมการกอสราง ทเกยวของกบพนทนำาทวม จงอาจทำาใหพนท ตางๆ กลายเปนพนททตองรบภาระเกยวกบนำาทแตกตางกนไป เชน

พนททำาเขอน พนททตองกนใหเปนทางผานของนำา พนททเปน ทรบนำา หรอเปนพนททตองถกนำาขง ซงทำาใหเกดการจำากดสทธ ในการใชทรพยสนของบคคลบางประการ เชน อาจจะถกควบคมเรอง การกอสราง หรอการทำากจกรรมตางๆ ซงเจาของทดนบรเวณอน อาจไมถกจำากดสทธ ดงนน การชดเชยอยางเปนธรรมจงเปนประเดน สำาคญทตองพจารณาควบคกนไป

7.3 การจดทำาแผน

จดการความเสยงนำาทวมไวลวงหนา

การจดทำาแผนจดการความเสยงนำาทวม รวมทงแผนปฏบตการ นำาทวมไวลวงหนา เปนไปเพอการปองกนภยหรอลดภยจากนำาทวม อาจมไดทงแผนระยะสนและแผนระยะยาว การทำาแผนปองกน นำาทวมนน กฎหมายเยอรมนกำาหนดใหตองทำาภายในเวลาทกำาหนด ทกพนทหลงจากกฎหมายมผลใชบงคบ และเจาพนกงานตองวาง ระบบการเกบนำา ปลอยนำา ควบคมตดตามการไหลเวยนของนำา อยางมมาตรฐานถกตองตามหลกวชา และการกำาหนดแผนลวงหนา ตองเปนไปอยางมประสทธภาพ ทำาแบบคมคาในเชงเศรษฐศาสตร

นอกจากนยงตองคำานงถงหลกความเปนธรรม ทงในเรอง การกระจายความเสยงและภาระ และหลกการเยยวยาผทจะตอง เสยประโยชนเปนการพเศษ

โดยทวไป เมองใหญมกมการจดทำาแผนปองกนนำาทวมไดด กวาเมองเลก และทำาใหเมองเลกไดรบผลกระทบมาก ซงเรองนอาจ


ตองปรบเปลยน เพราะตองกระจายประโยชน กระจายความเสยงภย และกระจายภยนตรายกนอยางเปนธรรม ไมใชเฉพาะเมองหลวง เมองใหญ หรอฝายอตสาหกรรมไดรบประโยชนแตเพยงสวนเดยว หากฝายหนงตองรบภาระแทนอกฝายหนงมากเกนไป รฐกอาจจะ ตองหยดการดำาเนนการดงกลาว หรอจดใหมการเยยวยากนมากขน การจดทำาแผนการจดการนำาทวมน หากจะใหสมบรณ ตองทำาทง ในสวนภายในประเทศและกบประเทศเพอนบานดวย เพราะจะสงผล กระทบตอกนและกน

7.4 การจดทำาระบบทางเทคนคโครงสราง

เกยวกบการกกเกบนำา และระบายนำา ทเหมาะสม

การจดทำาระบบทางเทคนคโครงสรางนน มาตรการพนฐาน ดงเดมททำามาตงแตอดต ไดแก การสรางเขอนกนนำา ฝาย และ กำาแพงตางๆ ซงในปจจบนจำาเปนตองทบทวนวา วธการเหลานยงม ความเหมาะสมหรอไม การจดทำาระบบทางเทคนค นอกเหนอจาก การสรางแลว ยงหมายถงการดแลรกษา ไดแก การขดคคลอง ใหพรอมใชงานโดยตลอด โดยสะดวก มการเตรยมอปกรณและ เครองมอ รวมทงบคลากรในการดำาเนนการทพรอมอยตลอดเวลา

8. องคกรจดการนำาทวม

องคกรจดการนำาทวมโยงกบองคกรทมอำานาจจดการ ทรพยากรนำาในภาพรวม ซงอาจจะมหลายองคกร และมวตถประสงค ในการดำาเนนการหลายแบบ มทงในสวนทเปนรฐสวนกลาง สวน ภมภาค และหนวยงานสวนทองถน

การมองคกรจำานวนมากยอมมอปสรรคในการทำางานรวมกน อยางไรกตาม ทกหนวยงานจำาเปนตองชวยกนออกแบบระบบ การทำางานใหเหมาะสม เพอใหสามารถรวบรวมขอมลและองค ความรของแตละฝายประสานเขาเปนแนวทางเดยวกน เพอใหระบบ การทำางานสามารถเชอมโยงกนอยางเปนองครวม โดยอาจดำาเนน การผานการทำาแผนจดการนำาทวมรวมกนอยางเปนระบบ

ปญหาการทำางานขององคกรดานนำาคอ องคกรตางๆ ไม สามารถทำาแบบเชงบรณาการได ทงไมประสงคจะประสานงานกน และไมสามารถจะประสานงานกน ซงเปนปญหาทเกดขนทงในระบบ ของไทยและเยอรมน ดงนน เรองนจำาเปนตองหาทางแกไขอยาง จรงจง

นอกจากน การทำางานรวมกนของหนวยงานตางๆ คงจะตอง ดพนทและปญหาเปนทตง ธรรมชาตของนำาไหลจากทสงไปทตำา มระบบลมนำาตามธรรมชาต พนทในทางการบรหารกบพนทในทาง ภมศาสตรอาจไมไปดวยกน เรองระบบการบรหารจดการตองทำา อยางเปนองครวม มฉะนนจะแกไขปญหาไมได


สำาหรบระบบบรหารงานสวนทองถน อาจใกลชดกบพนท แต ไมครอบคลมพนททงหมด จงจำาเปนตองใหระบบงานสวนภมภาค หรอระบบของสวนกลางเขามาชวย เพราะแผนงานระดบชาต ในหลายๆ ครงเปนเรองจำาเปน และนอกเหนอจากหนวยงานของรฐ ยงอาจมผรเกยวกบเรองนำาทวมทจะชวยแสดงขอมลและความ คดเหน ซงอาจจะเปนภาควชาการหรอภาคประชาชนกได ซงรฐ มหนาทระดมทรพยากรจากฝายตางๆ เขามาสรางปญญาในการ จดการนำาทวมใหเกดประสทธภาพสงสด

ความทาทายเกยวกบเรองนจงนาจะเปนเรองของการทำางาน อยางหลากหลายวชาชพ แบบบรณาการ เพอใหไดทำางานรวมกน เปนองครวมไดอยางแทจรง

ในความเปนจรง จะมความเปนไปไดอยางไรทนกวทยาศาสตร วศวกร นกนเวศวทยา จะทำางานรวมกนอยางดกบนกสงคมศาสตร นกสงคมวทยา นกเศรษฐศาสตร หรอนกกฎหมาย จะมความ เปนไปไดอยางไรทขาราชการสวนกลางจะรวมมอกนทำางานอยางด กบขาราชการสวนทองถน จะมความเปนไปไดอยางไรทนกเทคโนแครต จะทำางานรวมกบชาวบานและชมชน จะเปนไปไดอยางไรทจะให นกผงเมองกบวศวกรแหลงนำา รวมทงนกธรณวทยา นกปฐพวทยา และนกนเวศวทยา จะทำางานกนอยางสอดคลอง โดยมประเดนใหญ ของการทำางานรวมกน

นอกจากการคดถงวธการทำางานแนวใหมแลว ยงอาจจะตอง คดถงการตงองคกรพเศษขนมาเพอดำานนการปองกน และแกไข

ปญหานำาทวมอยางเปนองครวม ใหเกดการแกปญหาอยางยงยน ตอไป

9. การมสวนรวมของประชาชนในการจดการนำาทวม

ในการจดผงเมองเกยวกบนำาและการกอสรางทเกยวพนกบ ทรพยากรนำา เชน การสรางเขอนหรอทาเทยบเรอในหลายกรณ กฎหมายไทยและเยอรมนใหสทธประชาชนทจะมสวนรวมใน กระบวนการตดสนใจไดอยแลว สำาหรบการมสวนรวมของประชาชน ในการจดการนำาทวม จงเปนเรองทรฐสมควรใหการสนบสนนใน ลกษณะเดยวกน

สทธในการมสวนรวมของประชาชนในการจดการนำาทวม หมายถง สทธทจะเขาถงขอมลทสำาคญ สทธในการแสดงความ คดเหน รวมทงสทธในการโตแยง สทธทจะรวมตดสนใจ และสทธ ในการฟองคดหากสทธทมถกละเมด สทธในการมสวนรวมตามระบบ กฎหมายไทย เปนสทธทไดรบการรบรองจากรฐธรรมนญ กฎหมาย วธปฏบตราชการทางปกครอง กฎหมายดานขอมลขาวสาร และ ระเบยบวาดวยการรบฟงความคดเหนของประชาชน รฐจงมหนาท ใหความคมครองสทธอยางถกตอง กฎหมายเยอรมนทรบรองสทธ ในการมสวนรวมของประชาชน ไดแก กฎหมายวาดวยทรพยากรนำา และกฎหมายขอมลขาวสารทางสงแวดลอม


10. การจดการนำาทวมทมลกษณะเปนภยพบต

เหตการณนำาทวมอาจจะเกดขนบอยครง แตทมภาวะเปน ภยพบตเกดขนไมบอย เมอเกดขนแลว จำาเปนจะตองนำาระบบการ จดการภยพบตและกฎหมายทเกยวของเขามาใชบงคบควบคกนไป กบกฎหมายเรองจดการนำาดวย ทำาใหระบบตางๆ ในการจดการ และทางกฎหมายมความซบซอนมากขนดวย ซงมขนตอนในการ ดำาเนนการดงตอไปน

10.1 การประเมนความรายแรงของภยพบตนำาทวม

การประเมนความรายแรงของภยพบตนำาทวม ตองกระทำาโดย ผทมความรความสามารถ โดยจะตองประเมนสถานการณตาม ขอเทจจรงใหเปนไปอยางถกตองเทาทจะสามารถกระทำาได ในสงคม แหงการเสยงภยนน ประชาชนตองเขาใจหลกเรองความเสยงภย และภยนตราย และเตรยมความพรอมสำาหรบทงสองเรอง สงคม เยอรมนมความเขาใจในเรองดงกลาว และพฒนาหลกปองกนไวกอน มายาวนาน แตสงคมไทยยงมความตนตวในเรองนนอย กระทง รฐเองกยงไมเขาใจ วาแมเพยงมความเสยงภยกเปนเรองทตอง เตรยมมาตรการตางๆ มารองรบ โดยไมตองรอใหภยนตรายมาถง ตวกอน และมาตรการของรฐตองมความกาวหนาพอทจะปองกนภย ลวงหนาใหได

10.2 การใหขอมล การเตอนภยพบตนำาทวม และ

การสอสารในระหวางวกฤต

การใหขอมล การเตอนภยพบตนำาทวม และการสอสาร ในระหวางวกฤต ถอเปนเรองสำาคญของการจดการความเสยงของ ภยพบตนำาทวม เพราะหากประชาชนสามารถเขาใจสถานการณท เกดขนได กยอมจะเตรยมการรบภยอยางมความพรอม กฎหมาย คมครองทรพยากรนำาของเยอรมนจงกำาหนดบงคบใหเปนหนาทของ หนวยงานของรฐทจะตองเปดเผยและใหขอมลแกประชาชนอยาง เพยงพอ โดยเฉพาะตองทำาระบบการเตอนภยทมประสทธภาพ เพอ ใหประชาชนสามารถเตรยมตวไดทนการณ

10.3 การจดการแกไขปญหาอยางเรงดวน

เดดขาด และมประสทธภาพ

ในสถานการณภยพบต การจดการแกไขปญหาอยางเรงดวน และเดดขาดเปนเรองจำาเปน กฎหมายวาดวยการจดการภยพบตหรอ สาธารณภยของเยอรมนและไทย ตางมบทบญญตใหอำานาจรฐในการ จดการปญหาไดอยางจรงจงรวบยอดมากกวาในสถานการณปรกต ผบรหารประเทศจำาเปนตองรวบรวมทรพยากรทงขอมล บคลากร และเครองมอตางๆ มาแกไขปญหาของประเทศ ซงตองทำาการ หยดยงภยพบตโดยเรว และตองชวยเหลอผประสบภยอยางทนการณ รวมทงตองฟนฟสถานการณอยางรวดเรว


ภยพบตบางประเภทเกดขนครงเดยวแลวจบสนลง เชน เหตการณแผนดนไหว หรอการเกดพายขนาดใหญ แตภยพบต บางประเภทอาจเกดขนไมพรอมกนและกนเวลายาวนานตอเนอง เชน ปญหานำาทวมน ทำาใหระบบการจดการตองแตกตางกนออกไป ยงภยพบตเกดขนแบบยาวนาน มความซบซอน และมผลกระทบ มาก ทกฝายยงตองระดมสรรพกำาลงในการแกไขปญหาอยางเตม ความสามารถ ในกรณทรฐไมมบคลากรทมความรความสามารถ เพยงพอ รฐกตองขอความรวมมอจากฝายอนหรอจากรฐอนเพอ แกไขปญหาใหลลวง ประสทธภาพในการแกไขปญหาจงเปนเรองท รฐตองรจกรวบรวมทรพยากรจากฝายตางๆ และเปดพนทให ทกฝายไดชวยแกไขปญหาอยางเปนระบบ มากกวารฐจะทำางานเอง อยเพยงฝายเดยว

10.4 การชวยเหลอผประสบภย

ในสถานการณภยพบตนำาทวม

แมประชาชนผไดรบผลกระทบจะพยายามชวยเหลอตนเอง ในเบองตน โดยเฉพาะการรกษาชวต รางกาย และทรพยสนแลว แตรฐยงมหนาทโดยตรงในการดแลรกษาชวตของประชาชน ซงรฐ ตองเตรยมงานกภย หนวยแพทยเคลอนท และหนวยเสบยงตางๆ ใหพรอมเพอชวยเหลอตามหลกมนษยธรรม ซงรฐตองเรยงลำาดบ ความสำาคญและความเรงดวนในการชวยเหลออยางเหมาะสม สำาหรบกลมผทไดรบผลกระทบมากเปนพเศษ เชน ผปวย เดก สตร

คนชรา คนพการ จำาเปนตองรบความดแลตามความตองการพเศษ ในแตละประเภท

เมอเกดภยพบตนำาทวม ประชาชนทวไปทมไดเตรยมการ อาจจะประสบปญหาหลายประการ เชน ทอยอาศยเกดความเสยหาย ทำาใหตองออกไปอยตามศนยพกพงตางๆ การจดเตรยมระบบ ศนยพกพงทเหมาะสม และการทำาระบบขอมลผประสบภยถอเปน เรองสำาคญ สำาหรบปญหาการขาดแคลนอาหาร นำาดม และยา รกษาโรค เปนเหตการณทเกดขนอยเสมอ ซงจะตองมการเตรยม การไวใหพรอม ในสถานการณภยพบต ความชวยเหลอจากทกฝาย เปนเรองทมความจำาเปน

แมความชวยเหลอจะมจากหลายฝายในสงคม แตการดำาเนน การของรฐจกตองเปนไปอยางเสมอภาคตามหลกนตรฐ ทจะตอง ดแลประชาชนอยางถกตอง เหมาะสม ไมเลอกปฏบต โดยมการ จดการทคำานงถงศกดศรมนษย และสทธมนษยชน เคารพ และ ใหความระมดระวงในเรองเพศ อาย ฐานะ และความตองการท แตกตางกน สำาหรบชาวตางประเทศ ไมวาจะเปนผเขามาในฐานะ นกลงทน นกทองเทยว หรอแรงงานตางดาว แมมใชเปนพลเมอง ของประเทศ กสมควรไดรบการดแลโดยเคารพศกดศรความเปน มนษยตามหลกมนษยธรรม


10.5 การมสวนรวมของประชาชน

ในการจดการภยพบตนำาทวม

ทผานมา ไมวาจะเกดภยพบตทใด ประชาชนตางพยายาม ชวยเหลอตนเองและผอนควบคไปกบการทำางานของรฐเสมอ ใน ปจจบนองคกรทใหความชวยเหลอประชาชนในสถานการณภยพบต ไดขยายตวเพมขนเปนจำานวนมาก มทงองคกรทเปนรปแบบทางการ และทไมเปนทางการ มทงสวนของงานชวยเหลอลกษณะกาชาด หรอ งานอาสาสมครแบบกภย รวมทงอาสาสมครในเชงการดแลเยยวยา ผประสบภยทงทางรางกายและทางจตใจ และมทงองคกรภายใน ประเทศและองคกรมนษยธรรมตางประเทศ

นอกเหนอจากรฐแลว หนวยงานฝายตางๆ โดยเฉพาะภาค ประชาสงคมเขาไปมบทบาทอยางมากในการชวยเหลอดแลและ ฟนฟเยยวยาผไดรบผลกระทบ และในหลายกรณการทำางานของ ภาคประชาสงคมกลบมประสทธภาพดกวาการทำางานของหนวย ราชการ เพราะเจาหนาทยงทำางานลาชาตามระบบราชการในยาม ปรกต โดยมบคลากรจำากด และยงทำางานแบบราชการทไมสนอง ตอบตอความตองการของประชาชนในสถานการณภยพบตไดอยาง ทนการณ ยงไปกวานนอาจมการทำางานทองกบการเมองทมการ แบงพรรคแบงพวกในการดำาเนนการ หรอมปญหาการดำาเนนการ โดยทจรต ซงตรงกนขามกบการทำางานของฝายประชาสงคม ทม ลกษณะเปนการทำางานแบบไมเปนทางการ ยดหยนคลองตว และ ตอบสนองตอความตองการของผทเกยวของ โดยเฉพาะการทำางาน

ขององคกรภาคเอกชน องคกรภาคประชาชน และชมชนทองถน ตางๆ ซงหากทศทางเปนเชนน กฎหมายนาจะตองเปดชองทางให หนวยงานเอกชน หรอองคกรภาคประชาชนและชมชน สามารถ เขาใชทรพยากรและเครองมอของรฐเพอชวยแกปญหาใหกบสวนรวม ใหมากขน โดยรฐอาจจะเปนผสนบสนนทงดานงบประมาณ บคลากร และขอมลตางๆ อยางทนการณและยดหยนตามสภาพความเปนจรง และหากผประสบภยหรอชมชนทประสบภยจะมกจกรรมเพอให ชวยเหลอตวเองไดเรว กเปนเรองทรฐนาจะตองสนบสนนอยางเตมท

นอกเหนอจากการมสวนรวมในรปแบบการชวยเหลอผประสบ ภยในลกษณะตางๆ แลว องคกรภาคประชาสงคมยงสมควรม สทธทจะเขารวมในการตดสนใจในเรองทเกยวของกบการจดการ ภยพบตดวย เพราะภยพบตทเกดขนมผลกระทบตอประชาชน โดยตรง การตดสนใจทผดอาจจะยงทำาใหภยพบตมความเลวราย ทบถมทวคณ

ดงนน การเปดโอกาสใหประชาชนเขามสวนรวมแมในสภาวะ มภยพบต กเปนเรองทมความจำาเปน สทธในการรบรขอมลขาวสาร สทธทจะเขาถงเอกสาร สทธทจะแสดงความคดเหนหรอคดคาน หรอ สทธในการมสวนรวมตดสนใจของประชาชน จกตองมอยเทาทจะ เปนไปได แมวาสถานการณนำาทวมไดพฒนาเปนภยพบตไปแลว

อยางไรกตาม ในทางปฏบต ผมอำานาจมกจะคดวา การเปด ใหประชาชนมสวนรวมอาจทำาใหอำานาจในการควบคมสถานการณ ของตนไมเดดขาด แตการตดสนใจของรฐทปราศจากการมสวนรวม


ของประชาชนกยากทจะไดรบการยอมรบ เพราะอาจเปนไปโดย ไมถกตองได

ดงนน หากการเปดใหประชาชนจำานวนมากเขารวมในการ ดำาเนนการหรอการตดสนใจเปนไปไดยาก กอาจจะดำาเนนการโดยม ความยดหยน เชน จดใหมการรบฟงเฉพาะผทจะตองเสยหายอยาง รายแรง หรอการจดระบบใหมการสงตวแทนเขารวม

ทงน รฐตองมความเชอในหลกการมสวนรวมตามหลกการ ประชาธปไตย และพยายามแสวงหาแนวทางใหประชาชนแตละฝาย เขาไปมสวนรวมในกระบวนการทำางานของรฐอยางมคณภาพ เทาท จะเปนไปได แมจะอยในสภาวะวกฤต กมไดหมายความวาการม สวนรวมของประชาชนจะตองถกละเลยอยางเดดขาด

จรงๆ แลว ในยามสถานการณภยพบตนน ไมวารฐบาลหรอ เจาหนาทฝายใด ไมอาจทำาหนาทอยางสมบรณไดงาย ยงในเรอง เกยวกบการจดการนำาทวมในเชงเทคนค ไมวาจะเปนเรองการ ระบายนำา การผลกนำา การดนนำา การพรองนำา การใชถนนเปนทางนำา การเกบนำา และการสรางพนงกนนำา ทจำาเปนตองทำาอยางมหลก วชาการทถกตองนน

นอกเหนอจากการมสวนรวมของประชาชนทวไปแลว การม สวนรวมของผเชยวชาญในดานตางๆ ทเกยวกบการจดการภยพบต นำาทวม กเปนเรองทสมควรสนบสนนใหเกดขน เพอใหเกดการ ตดสนใจทถกตอง รอบคอบ และสมเหตสมผลมากขน ไมวาจะเปน ผเชยวชาญจากภายในประเทศ หรอในบางเรองทซบซอนและตองการ

ความรทกาวหนามาก อาจจำาเปนตองมสวนรวมของผเชยวชาญ จากตางประเทศดวย ระบบกฎหมายเยอรมนกใหความสำาคญกบ การรบฟงความเหนของผเชยวชาญในการตดสนใจในเรองทความ ซบซอนและตองการความรทางวชาการชนสงดวย

11. ความเสยหายจากนำาทวม

ความเสยหายจากนำาทวมมไดหลายลกษณะ ทงเรองความ เสยหายตอชวตและรางกาย ความเสยหายตอทรพยสน ความเสยหาย ตอสงคมและเศรษฐกจโดยรวม และความเสยหายตอธรรมชาตและ ระบบนเวศ

11.1 ความเสยหายตอชวตและสขภาพ

นำาทวมมกนำามาซงความเสยหายตอชวตและสขภาพของ ประชาชน ทงในเรองโรคภยไขเจบและเรองอบตเหต โรคระบาด รายแรงอาจเกดขนไดบอยครงในหลายๆ ลกษณะ ทงโรคทางเดน อาหาร โรคจากยง หรอโรคทมากบนำา รวมทงความเสยหายจาก สตวรายตางๆ ทมากบนำา นอกจากน การทสารเคมอนตรายในดน หรอในนำา สารเคมทใชในโรงงานอตสาหกรรม หรอสารเคมทใช ในการเกษตรปนเปอนแพรกระจาย กอาจเกดความเสยหายไดอก ลกษณะหนงดวย


11.2 ความเสยหายตอทรพยสนและเศรษฐกจ

นำาทวมนำามาซงความเสยหายทางทรพยสนไดทงตอบานเรอน รถยนต ผลผลตทางการเกษตร หรอกจการขนาดใหญทตองลงทน สงในระบบอตสาหกรรม ในบางกรณทเจาของทรพยสามารถ เอาประกนภยทรพยสนไวไดกอน กอาจไดรบการเยยวยาในระดบ หนง แตทรพยสนหลายอยางไมสามารถเอาประกนภยไดในระบบ การประกนภยตามปรกต ในกรณเชนน ประชาชนกจะไมสามารถ ชวยเหลอตนเองในเรองของการประกนภยได สำาหรบความเสยหาย ทางเศรษฐกจในสวนของประชาชนรายบคคล ไดแก การทตองหยด การประกอบอาชพ หยดการประกอบธรกจ มคาเสยโอกาสทางธรกจ จำานวนมาก ประชาชนในฝายแรงงานตองตกงานและขาดรายได

นอกเหนอจากความเสยหายทางทรพยสนของประชาชนแลว ความเสยหายทางทรพยสนของรฐ ทงในฐานะทเปนทรพยสนทใช เพอประโยชนของทางราชการ ทรพยสนทใชเพอประโยชนของ สวนรวม เชน ระบบสาธารณปโภคตางๆ หรอโบราณสถาน โบราณ วตถ ทเปนของลำาคาของประเทศ กไดรบความเสยหายอยางมากดวย

11.3 ความเสยหายตอระบบนเวศและธรรมชาต

ความเสยหายทเกดจากนำาทวม มใชแคเรองความเสยหาย ตอมนษยเทานน แตอาจเปนความเสยหายตอธรรมชาตและระบบ นเวศดวย สภาพความเนาเสยของนำา รวมทงการปนเปอนของ สงสกปรกและมลพษจากเหตการณนำาทวม ยอมสงผลกระทบตอ

สภาพธรรมชาตโดยรวมได ทงในเรองของดน นำาจด นำาทะเล สภาพทชายตลงชายทะเล พชนำาและสตวนำาตางๆ ความเสยหาย ในบางครงเปนเรองทไมสามารถจะเยยวยากลบคนไดอก เชน พชนำา หรอสตวนำาบางชนดอาจสญพนธได

เมอนำาจากแผนดนไหลเขาสปากอาวลงสทะเล อาจทำาใหทะเล เนา กระทบถงระบบนเวศของนำาจดและนำาทะเลโดยตรง มลคา ความเสยหายของระบบนเวศและธรรมชาตนน ในอดตอาจจะไมม ผใดทำาการคำานวณกนอยางจรงจง เพราะเสมอนเปนทรพยสนของ สวนกลางทไรเจาของ แตในปจจบน นกสงแวดลอมและนกนเวศ วทยากไดใหความสำาคญกบเรองดงกลาว และไดพฒนาระบบการ คำานวณความเสยหายตอระบบนเวศและธรรมชาตอยางจรงจงดวย

11.4 ความเสยหายตอสงคมและเศรษฐกจโดยรวม

ความเสยหายทางทรพยสนของประชาชน รวมทงความ เสยหายตอทรพยสนของรฐ นำามาซงความเสยหายทางเศรษฐกจ ของประเทศโดยรวม ทำาใหตลาดสนคาในประเทศมปญหา เกดภาวะ ขาวยากหมากแพง ธรกจการคาไมตอเนอง เกษตรกรหรอนกธรกจ ตองสนเนอประดาตว นำามาซงการลมละลายของกจการคาซงอาจม ผลกระทบโดยตรงตอภาคแรงงานรายยอย และอาจกอใหเกดปญหา อาชญากรรม และปญหาสงคมอนๆ ตอไป นำาทวมยงนำามาซงการ เสยโอกาสทจะตองนำาเงนมาแกปญหาและฟนฟเยยวยาประเทศ แทนการนำาไปพฒนาในดานอน


11.5 การชดเชยและเยยวยาความเสยหาย

ในการจดการนำาทวม มกจะมคนบางกลมเสยประโยชน และ มคนบางกลมทไดประโยชน ไมวาจะเปนผทถกจำากดสทธมใหพฒนา เนองจากเปนพนทนำาผาน หรอผทตองถกนำาทวมเนองจากมการ ผนนำาผดธรรมชาต หรอการหลกเลยงนำาทวมในเขตอตสาหกรรม ทสงผลใหเขตเกษตรกรรมตองนำาทวม เปนตน ซงปญหาอาจจะ เกดขนตงแตการวางผงเมอง หรอเปนผลจากการจดการเฉพาะหนา เมอเกดภยพบตนำาทวม ผทไดรบความเสยหายเกนปรกตเพอ ประโยชนสวนรวมสมควรจะไดรบการเยยวยาอยางเหมาะสมและ เปนธรรม ผทถกจำากดสทธอยางมากจนมลกษณะคลายการเวนคน แมไมสญเสยกรรมสทธในทดนและทรพยสนของตน กสมควรไดรบ การชดเชยเยยวยาในลกษณะใกลเคยงกบการเวนคน

การชดเชยเยยวยาผเสยประโยชนอาจไมใชหนาทของรฐ ฝายเดยว เพราะผทไดรบประโยชนกอาจจะตองมสวนรวมรบผดชอบ ในความเสยหายทเกดขนดวย ดงนน แนวคดในการนำาเครองมอ ทางเศรษฐศาสตรมาใชกบเรองนำาทวม โดยเฉพาะมาตรการในเชง ปองกน หรอมาตรการในเรองภาษนำาทวมมาใช กเปนเรองทควรจะ ไดรบการพจารณาอยางจรงจงตอไป

12. ขอพพาทเกยวกบนำาทวม

ขอพพาทเกยวกบนำาทวมมไดหลายลกษณะ ไดแก ขอพพาท กอนมเหตการณนำาทวม และขอพพาทเมอมนำาทวมแลว ขอพพาท

กอนมนำาทวม ไดแก กรณทฝายปกครองวางมาตรการทางดาน ผงเมอง การใชทดน หรอการควบคมอาคาร ทอาจจะกระทบตอสทธ และเสรภาพของบคคล หรอเปนกรณทมการกำาหนดประเภททดน ทไมถกตอง หรอการกำาหนดแผนการจดการนำาทวมทไมเหมาะสม ซงบคคลทไดรบผลกระทบอาจใชสทธทางศาลได โดยเฉพาะการ ฟองคดตอศาลปกครอง ซงผชขาดจำาเปนตองคำานงถงหลกความ เปนธรรมทางสงแวดลอม โดยคำานงถงผลประโยชนของประชาชน สวนรวม และผลประโยชนของสงแวดลอมและระบบนเวศควบคกนไป

ขอพพาทเมอมเหตการณนำาทวม มไดทงความขดแยงระหวาง ปจเจกกบปจเจก ความขดแยงระหวางกลมบคคลกบกลมบคคล และ ความขดแยงระหวางประชาชนกบรฐ ความขดแยงในระหวางปจเจก สวนใหญเปนขอพพาททางแพงระหวางผทอยอาศยใกลเคยงกน ทอาจขดแยงกนในเรองของการกนทางเดนนำา การเสรมคนดน การทำาระบบปองกนตนเองทกระทบสทธของเพอนบาน ขอพพาท ทเกดอาจนำาไปสการใชความรนแรงในทางอาญาดวย

นอกเหนอจากนน มใชเรองการจดการนำาทวมโดยตรง แต เชอมโยงกบปญหานำาทวมทอาจทำาใหเกดการผดขอตกลงทางแพง ททำาไวเนองจากเหตการณนำาทวม สงผลใหบางฝายไมสามารถ กระทำาตามขอตกลงได ซงคงจะตองอางเหตการณนำามาก ฝนตก หนก วาเปนเหตสดวสย หรอการชำาระหนกลายเปนพนวสย ตามแต ขอเทจจรง


ปญหาระหวางเอกชนกบเอกชนมในทางอาญาดวย ปญหา ระหวางเอกชนในทางแพงทเกยวกบเรองนำาทวมยงอาจเปนกรณของ บรษทประกนภยกบบคคลทเอาประกนภย เพราะผรบประกนภย มกไมยอมรบประกนความเสยหายตงแตตน หรอไมยอมรบผดใน ภยพบตใหญๆ ทเกดขน ประเดนเรองการประกนภยความเสยหาย จากภยพบตตามธรรมชาตน ถอเปนประเดนสำาคญทเกดการพฒนา ระบบประกนภยในเยอรมนและของประเทศอนๆ ในยโรป เชน ประเทศออสเตรยหรอสหราชอาณาจกรดวย ทงน ในขณะทหลายฝาย รณรงคใหประชาชนปองกนตนเองหรอรบผดชอบตนเองโดยการทำา ประกนภยทรพยสน ไดแก บาน รถยนต โรงงาน กจการอตสาหกรรม และทรพยสนอนๆ อนเปนการประกนภยความเสยหายจากภย ธรรมชาต หรอการประกนภยในเรองอทกภย แทนการรอความ ชวยเหลอจากรฐ แตอาจมประเดนวา ความเสยหายทเกดจากภย พบตตามธรรมชาตจะสามารถเอาประกนไดหรอไม

ความขดแยงระหวางกลมบคคลกบกลมบคคลอาจมไดเมอม การจดการนำาในภาวะวกฤตทเปนไปอยางไมถกตอง หรอไมเปนธรรม ในระหวางชมชนตางๆ จนบางครงเกดเปนขอขดแยงถงขนใชกำาลง และเปนความผดอาญาได เหตการณความขดแยงถงขนใชกำาลง ทำาลายพนงกนนำาหรอแนวกระสอบทรายทอกฝายไดกระทำาไว เพอให อกชมชนหนงไดรบภาระหรอความเสยหายในลกษณะเดยวกบของ กลมผกระทำา เปนภาพทเกดขนจนชนตาไปแลวในสถานการณนำาทวม ในสงคมไทย

สำาหรบความขดแยงระหวางประชาชนกบรฐในการจดการ แกปญหานำาทวม นบเปนความขดแยงทเกดขนไดเชนเดยวกน โดยเฉพาะเมอรฐตดสนใจบางประการทสงผลใหฝายหนงเปนผได ประโยชน กบอกฝายเปนผเสยประโยชน ความขดแยงดงกลาวจะ ลดนอยลง หากการตดสนใจของรฐผานการปรกษาหารอและการม สวนรวมของผทเกยวของทกฝาย บนพนฐานทจะกระทำาเพอประโยชน ของสวนรวมอยางแทจรง

ทผานมา หากกระบวนการมสวนรวมยงมจำากด และรฐยง ไมสามารถชแจงเหตผลไดวาเหตใดฝายหนงตองรบภาระมากกวา อกฝายหนง ความขดแยงจากการไมยอมรบคำาตดสนของรฐจงยงคง มอย ความขดแยงระหวางประชาชนกบรฐยงหมายความรวมถง การทประชาชนเหนวา รฐไมทำาหนาทปองกนหรอหลกเลยงภยท เกดขน เชน รฐไมทำาการเตอนภยลวงหนา ทำาใหประชาชนตองไดรบ ความเสยหายจากการละเลยหนาทของรฐนน

การจดการความขดแยงทเกยวของกบการจดการนำาทวม เปน เรองทจะตองกระทำาในเชงรก ตงแตเรองการปองกนและรบเรงแกไข กอนทขอพพาทจะลกลามใหญโตออกไป การนำากระบวนการสนตวธ ในลกษณะตางๆ เชน การนำาระบบไกลเกลยระงบขอพพาทมาใช นาจะชวยแกไขสถานการณตางๆ ไดดขน สำาหรบกรณทประชาชน ตอสกนเองนน รฐมหนาทตองปองกนความขดแยงในลกษณะนดวย มใชปลอยใหประชาชนตองตอสกนเอง ในเรองทเกยวพนกบการ จดการนำาทวมในภาพรวม


13. องคกรระงบขอพพาทเกยวกบนำาทวม

เนองจากขอขดแยงเกยวกบนำาทวมสามารถเกดขนไดในทก ขนตอน และตองการการตดสนขอพพาทอยางรวดเรว องคกรของ ฝายบรหารจำาเปนตองเตรยมการทจะมวธการปองกนและแกไข ปญหาขอพพาทไวอยางเปนระบบและทนการณ โดยเฉพาะใน สถานการณเฉพาะหนาเมอเกดภยพบตนำาทวม ขอพพาทตางๆ หากตกลงกนไมได ในทสดกจะตองสงไปยงศาล ซงศาลจะทำาหนาท ชขาดขอพพาทและมผลเปนทสด

ในปจจบน หลายประเทศทมความตนตวเกยวกบการพฒนา ระบบความเปนธรรมทางสงแวดลอม มการจดตงศาลสงแวดลอม ขนมาตดสนคดเหลานไวโดยเฉพาะ บางประเทศถงขนาดจดตง ใหมศาลทรพยากรนำาขนเปนพเศษ โดยมผพพากษาทเปนผเชยวชาญ เรองการจดการนำาแบบสหวชาการเขารวมทำาหนาทชขาดขอพพาท เกยวกบการจดการทรพยากรนำา

ทงน เพราะการพสจนความจรงและความถกตองเกยวกบการ ตดสนใจในเชงเทคนคการจดการนำาทวม มใชเรองทฝายใดฝายหนง จะทำาไดแตเพยงฝายเดยว อำานาจหนาทของศาล รวมถงการตรวจสอบ ความถกตองของแผนการจดการนำาทวม หรอการกำาหนดพนทเสยง ภยนำาทวม ทฝายปกครองอาจกระทำาไปโดยไมถกตอง

อยางไรกตาม ในระบบกฎหมายเยอรมนและกฎหมายไทย นน อำานาจชขาดในเรองดงกลาว ยงเปนเรองของศาลปกครองและ ศาลยตธรรม แลวแตลกษณะของคด โดยไมมศาลพเศษแตอยางใด

14. ความรบผดของรฐเกยวกบการจดการนำาทวม

ในอดต หากมเหตการณภยธรรมชาตเกดขนคงจะไมมผใด คดฟองรองรฐเพราะเปนเรองภยพบตตามธรรมชาต แตในปจจบน ภยพบตตางๆ แมเกดขนโดยภยธรรมชาต แตกเชอมโยงกบการ จดการภยพบตของรฐอยางแยกไมออก หากรฐไมปองกนลวงหนา ใหด หรอรฐไมทำาหนาทอยางถกตองเหมาะสมในระหวางเกดภย รฐตดสนใจผดพลาด ไมไดมาตรฐานทควรจะเปน รฐกอาจจะ ถกฟองใหรบผดได

ระบบกฎหมายเยอรมนมทฤษฎเรองหนาทปองกนคมครอง ซงหมายความวา รฐมหนาททำาตามขนตอนและวธการตางๆ ท กฎหมายกำาหนด โดยเฉพาะเมอเปนหนาททสำาคญ รฐตองพยายาม ทำาหนาทของตนอยางเตมทเพอปกปองประชาชน เชน หนาทในการ หลกเลยงภยพบตทจะเกดขน ซงหากรฐละเลยไมกระทำาหนาททตอง กระทำา รฐตองรบผดชอบ

โดยทวไป ความรบผดของรฐหากจดการเรองนำาทวมโดย ไมถกตอง รฐอาจตองรบผดทางรฐสภาหรอรบผดทางการเมอง เชนเดยวกบกรณอนๆ ททำางานไมมประสทธภาพ ทำาใหเกดความ เสยหาย แตรฐจะตองรบผดในเชงคดจากคำาตดสนของศาลไดหรอไม เปนคำาถามสำาคญ ทงน เพราะประเทศเยอรมนและประเทศไทยมหลก กฎหมายวาดวยความรบผดของรฐ ซงในหลายกรณรฐไดรบความ คมกนไมใหถกฟองรบผด


อยางไรกตาม ทผานมามความพยายามทจะฟองรองรฐ หลายประการในคดนำาทวม สำาหรบการฟองคดปกครองเพอใหรฐ ทำาหนาท เปนเรองทศาลปกครองเยอรมนใหการรบรอง ไมวาจะเปน การฟองคดเพอเขาถงขอมลเกยวกบเรองสงแวดลอม การฟองคด เพอขอใหเปลยนแปลงหรอยกเลกกฎทางปกครองเกยวกบผงเมอง พนทเสยงภยนำาทวม หรอแผนการจดการนำาทวม หรอใบอนญาต เกยวกบการจดการนำาทวม

นอกจากน คดทมการฟองสศาลยงอาจเปนคดเกยวกบเรอง การเลอกปฏบตของเจาหนาทซงขดตอหลกความเสมอภาค หรอ เรองการไมกระทำาตามกระบวนการของกฎหมายวธปฏบตราชการ ทางปกครอง เชน การไมรบฟงความคดเหนของผเชยวชาญ หรอ ไมใหประชาชนมสวนรวมในการตดสนใจ เปนตน การรองเรยนและ การฟองรองคดปกครองเปนไปตามกฎหมายวธปฏบตราชการทาง ปกครอง และกฎหมายวธพจารณาคดปกครอง และกฎหมายอนๆ ทเกยวของ

สำาหรบเรองการฟองคดเพอเรยกรองคาเสยหายทางแพงจาก การเผชญภยพบตนำาทวม เปนเรองทมการวพากษวจารณกนมากวา เปนไปไดทใหฟองรองไดหรอไม

ทผานมา เคยมคดฟองรองเกดขน ซงศาลเยอรมนไดวนจฉย แตกตางกนไป ตามกฎหมายวาดวยเรองความรบผดของขาราชการ กฎหมายความรบผดทางละเมดทเกดจากความผดหรอการเสยงภย และกฎหมายเกยวกบความรบผดเพอการรดรอนสทธในลกษณะ

คลายการเวนคน ฝายปกครองจะมความคมกนตามกฎหมายหลาย ประการ

ฝายปกครองกอาจจะตองรบผดในความเสยหายทางแพง ตอผไดรบความเสยหาย หากฝายปกครองละเลยทจะทำาหนาท ทสำาคญ โดยเฉพาะการไมทำาหนาทตามทกฎหมายวาดวยทรพยากร นำากำาหนด เชน การไมกระทำาการเกยวกบบทบญญตวาดวยการสราง หรอการดแลคนกนนำา หรอการไมทำาการเตอนประชาชนตามแนวทาง ของกฎระเบยบทวางไว หรอการไมดแลแหลงนำาอยางเหมาะสม หรอ การไมรกษาพนทวางรมทางนำาอนเปนผลใหเกดนำาทวม รวมทงการ ประเมนภยเรองนำาทวมตำาเกนไป ทงทมนำาทวมใหญ รวมทงกรณ ทฝายปกครองตดสนใจผดพลาดอยางรนแรงโดยไมมพนฐานทาง วชาการและขอมลทรองรบอยางเหมาะสม ซงผถกฟองอาจเปน เจาหนาทสวนกลางหรอสวนทองถนกไดตามแตกฎหมายจะได กำาหนดหนาทไว โดยการฟองคดแพงจกตองทำาการคำานวณคาเสยหาย ใหถกตองเสยกอน

สำาหรบในประเทศไทยนน ในอดตไมมคดในลกษณะน แต ในปจจบน ประชาชนทเปนผประสบภยนำาทวมเรมมความคดทจะฟอง เรยกคาเสยหายจากรฐในลกษณะเดยวกนแลว

15. การฟนฟเยยวยาหลงนำาทวม

นอกเหนอจากการปองกนความเสยหายแลว สงหนงทรฐ จำาเปนตองทำาอยางมประสทธภาพ คอ การแกไขปญหาและการฟนฟ


เยยวยาอยางทนการณและเปนธรรม แตการฟนฟเยยวยา มใชแค เรองการดแลระยะสน เชน การฟนฟซอมแซมสาธารณปโภค การฟนฟ ทอยอาศยและสงคม การกำาจดขยะตางๆ หรอการฟนฟอาชพเทานน แตหมายความถงการพฒนาจดระบบการจดการนำาทวมในระยะยาว เพอปองกนและแกไขปญหาทอาจจะเกดขนอกในอนาคตดวย

การฟนฟเยยวยาหลงนำาทวม เปนเรองทรฐจกตองกระทำาดวย ความเปนธรรม การเลอกปฏบตเปนสงทพงหลกเลยง ผทรบภาระ มากเพอประโยชนของสวนรวม ยอมมสทธไดรบการเยยวยามากกวา ฝายอน การฟนฟเยยวยาอาจหมายถงความสนบสนนทางการเงน หรอความสนบสนนในลกษณะอนกได การฟนฟเยยวยาโดยแทจรง แลวมใชแคเรองความเสยหายจากภายนอก แตรวมถงความ เสยหายทางจตใจของบคคลดวย ความชวยเหลอเยยวยาจงตองม ความละเอยดออนทจะใหตามความตองการของผเกยวของ

การมสวนรวมของประชาชนจากทกภาคสวนในขนตอนการ ฟนฟระยะสนและการฟนฟระยะยาว ยงเปนหลกการพนฐานทตองม อยางตอเนอง เพอใหการฟนฟเยยวยาเปนไปดวยความถกตองและ เปนธรรม โดยคำานงถงหลกความเสมอภาค อยางเหมาะสม และ มประสทธภาพ และใหเกดผลสมประสงคแกทกฝายอยางแทจรง

16. การแกไขปญหานำาทวมอยางยงยน

สงคมไทยนาจะตองเรยนรจากความสญเสยในเหตการณ นำาทวมใหญครงน คนหาสาเหต และคนหาแนวทางในการปองกน

และแกไขปญหาไมใหเกดขนอก ซงทศทางขางหนาของการพฒนา ระบบการจดการนำาทวมอยางยงยน อาจมไดดงตอไปน

16.1 การแกไขปญหาระยะสน

การแกไขปญหาระยะสน ไดแก การจดการกบปญหาทอย เฉพาะหนาใหจบสนโดยเรว และฟนฟเยยวยาใหประชาชนกลบมา มชวตอยางปรกตสขไดอกครง ปญหาทเกดขนทงหมดนาจะไดมการ ทบทวน ถอดบทเรยน เพอสำารวจความสำาเรจและขอผดพลาดท เกดขน โดยเฉพาะปญหาทางเทคนคโครงสรางวศวกรรมตางๆ รวมทงปญหาระบบบรหารราชการขององคกรทเกยวของ และปญหา ในการประสานงานของฝายตางๆ

16.2 การแกไขปญหาระยะยาว

การพจารณาหาทางแกปญหาแบบระยะยาวเปนเรองจำาเปน ซงตองกลบไปพจารณาหาสาเหตของปญหาทเกดขนวา เหตใด จงเกดเหตการณนำาทวมใหญ เหตใดจงเกดฝนตกและมพายมาก มนษยจะอยกบนำาไดอยางไร หรอจะสามารถลดปญหานำาทวมและ ฝนตกหนกไดอยางไร จะปลอยนำาใหมปรมาณทเหมาะสมอยางไร หากนำาลนเขอน จะกนพนทนำาผานใหเพมขนไดอยางไร จะตองจด ผงเมองใหมหรอไม จะแกไขและพฒนาระบบการจดการนำา ทดน สาธารณปโภค และเทคนคทเกยวของตางๆ จะพฒนาระบบการ จดการอบตภย รวมทงการเยยวยาฟนฟผเสยหายและสงคมใหม


ความถกตองและความเปนธรรมมากขนไดอยางไรแนวทางของประเทศเยอรมนในการปฏรปการจดการนำาทวม

เนนการแกไขปญหาในระยะยาวทตองจดระบบตางๆ ใหสอดคลอง กบธรรมชาตของนำาและระบบนเวศมากขน เชน การเพมพนทใหนำา และตองทำาระบบการจดการและกฎหมายวาดวยการจดการนำาทวม ใหสมพนธกบระบบนเวศมากกวาเดม

ดงนน นอกเหนอจากการพฒนาเรองการกอสรางในทาง เทคนควศวกรรมแลว การดแลปจจยทางธรรมชาตจงถอเปนเรอง จำาเปนควบคกนไป เชน การศกษาธรรมชาตของการไหลของนำา และ การรกษาตนนำา ลำานำา พนทรมแมนำา และทะเลไมใหมสงกดขวาง และการเพมพนทปาเพอใหชวยซบและชะลอนำามากขน

นอกจากน ยงเนนการคมครองปกปองดแลประชาชน โดยเนน การปองกนภยและลดปญหา มากกวาจะคอยตามแกไขปญหา เพอ มใหเกดความสญเสยครงใหญขนอก ไมวาจะเปนการทำาแผนและ การจดระบบการปองกนและลดภยนำาทวมไวลวงหนา หรอการทำา แผนเตรยมการและการสอสารเพอรบมอกบพบตภยทางธรรมชาต ซงตองใชเครองมอในทางกฎหมาย ทงกฎหมายวาดวยการจดการ นำาทวม กฎหมายวาดวยการกำาหนดผงเมองและการใชทดน กฎหมายควบคมอาคาร และกฎหมายวาดวยการจดการภยพบต ใหครบถวน

16.3 กระบวนการแกไขปญหานำาทวมอยางยงยน

กระบวนการแกไขปญหานำาทวมอยางยงยน คงตองเรมเรยนร จากภยทประสบขนจรง โดยการเรยนรผานฝายตางๆ ทเกยวของ การถอดบทเรยนความสำาเรจและความลมเหลวของสงทเกดขน เปนสงสำาคญ และหากสงคมสามารถเรยนรรวมกนอยางเปนระบบ กจะเปนการชวยสรางสตปญญาใหเกดขนแกสงคมในเรองการจดการ นำาทวมอยางยงยน เพอจะไดไมใหเกดความสญเสยกนอกในอนาคต

ประเดนเรองความถกตองในการจดการนำาทวม โยงกบความร ทหลากหลาย ในเชงวชาการ จำาเปนตองมความรขามพรมแดน จากสาขาตางๆ เพราะความถกตองในการจดการนำา มใชแคเรอง โครงสรางทางเทคนควศวกรรมเทานน แตโยงกบเรองวถชวตและ วฒนธรรมผอยอาศยอยกบนำาดวย การทำางานและแกไขปญหาแบบ สหวชาชพในเชงบรณาการ จงเปนเรองจำาเปนทจะสงเคราะหความร ทตกผลกเพอแกไขปญหาทเกดขน

หากจะมคำาถามในเชงปรชญาสงแวดลอมทมองระบบนเวศ เปนศนยกลาง คงจะมคำาถามสำาคญทเกยวของกบเรองความถกตอง ในการจดการนำาทวมวา จากปรากฏการณทเกดขน มนษยจะกลบมา ยอมเคารพระบบนเวศทยงใหญ และจะมวถชวตทสอดคลองกบ กฎทางธรรมชาตไดมากขนหรอไม และการขยายทตงถนฐานทอย อาศย การขยายตวของเมอง การทำาเกษตรกรรม การประกอบกจการ อตสาหกรรม หรอการกระทำากจกรรมใดๆ ทขดขวางเสนทางเดนนำา อยางผดธรรมชาต จะสามารถปรบปรงแกไขไดหรอไม อยางไร และ


การตดไมทำาลายปาและการทำาลายระบบนเวศอนกอใหเกดผลกระทบ ตอธรรมชาตอยางรนแรง จะสามารถแกไขไดอยางทนการณได หรอไม อยางไร

ในประเดนเรองความเปนธรรมในการจดการนำาทวม มหลาย คำาถามทสงคมไทยอาจจะตองชวยกนตงและหาคำาตอบรวมกน เรมตงแตเรองการจดการนำาในภาพรวมวา ทรพยากรนำาควรเออ ประโยชนใหแกบคคลกลมใดในสงคมเปนพเศษหรอไม เพราะ ในปจจบนยงมความเหลอมลำาในการเขาถงทรพยากรนำาของคน ในสงคมไทยในยามปรกต

ถดไปอาจจะเปนคำาถามทวา การรบภยพบตนำาทวม ผใด ควรตองรบภาระมากกวากน ดวยเหตผลอะไร และจะมหลกเกณฑ ทเหมาะสมในการตดสนใจเพอใหเกดการยอมรบไดอยางไร ระหวาง การปลอยใหตางจงหวดหรอกรงเทพมหานครเปนพนทนำาทวม ระหวางการปลอยนำาทวมไปยงภาคเกษตรกรรมหรอเขตอตสาหกรรม หรอการปลอยนำาทวมไปยงฝงตะวนตกหรอตะวนออกของ กรงเทพมหานคร ระหวางการใชพนทชานเมองเปนทอยอาศย หรอ การโยกยายไปอยทอนนอกแนวทางเดนของนำา และในเรองผงเมอง

ยงมคำาถามวา การจดการผงเมองเกยวกบนำาทวมจะม ประสทธภาพไดอยางไร หากการจดการผงเมองในกรณทวไปยงไมม ประสทธภาพดนก

หรอในเรองของการชวยเหลอเยยวยาฟนฟ กอาจมคำาถามวา ในภาวะภยพบต แรงงานตางดาวควรจะถกดแลเหมอนแรงงานไทย

หรอไม หรอคำาถามทวา ระหวางนกลงทนตางชาตกบนกลงทนไทย ผใดควรไดรบการสนบสนนมากกวากน เปนตน

ตวอยางคำาถามตางๆ ขางตน เกยวโยงกบประเดนเรองความ ถกตองและความเปนธรรมในการจดการนำาทวมโดยตรง ซงเปน เรองสำาคญทคนในสงคมไทยควรจะไดรบการเรยนรจากกนและกน ซงมใชแคเรองของวศวกร นกผงเมอง นกกฎหมาย หรอเรองของ รฐบาลแตเพยงฝายเดยว หากแตเปนหนาทของทกฝายในสงคมทจะ ตองชวยตงประเดนการเรยนร และชวยกนคดหาทางออกรวมกน

นอกเหนอจากการตงประเดนพดคย การเปดวงเสวนา แลกเปลยนขอมล ความร ความคด ประสบการณ และอารมณ ความรสกแลว จำาเปนตองมการศกษาวจยอยางตอเนองทงใน ปญหาใหญในภาพรวม และในแตละปญหายอย รวมทงการสราง บคลากรทางวชาการชนสง เพอจะนำาไปสการแกไขปญหาตางๆ ทม ประสทธภาพมากขน โดยอาจจะมขอเสนอแนะทจะนำาไปสการปรบ เปลยนนโยบาย ระบบการทำางาน โครงสรางงาน โครงสรางองคกร กฎหมาย และแนวปฏบตตางๆ ทเกยวของตอไป

17. บทสรป

แมเหตการณนำาทวมใหญในป พ.ศ. 2554 จะนำาความเสยหาย มาสประเทศไทยเปนจำานวนมาก แตทามกลางการสญเสยในครงน หากเราจะตงใจเรยนรเพอสรางความถกตองและความเปนธรรม ในการจดการนำาทวมใหดขน กคงจะทำาใหความเสยหายเทเกดขน


ไมสญเปลา เพราะจะทำาใหเกดการปองกน เยยวยา ฟนฟ ผทไดรบ ความเสยหายและระบบนเวศไดอยางเหมาะสมตอไป

ผเขยนหวงเปนอยางยงวา บทความบทนจะชวยจดประกาย ใหเพอนรวมสงคมไทยไดตนตวกบการเรยนรจากประสบการณลำาคา ในครงน และแปลงความโศกเศราสญเสยใหกลายเปนพลงทาง ปญญาทรวมกนกำาหนดทศทางของสงคมในวนขางหนา และหวงวา ทกทานจะสามารถตกผลกทางความคดในเรองทเกยวของ เพอ ชวยกนพฒนาระบบการจดการนำาทวมใหมความถกตองและ เปนธรรมมากขน เชนเดยวกบทสงคมเยอรมนไดแปรเปลยนความ ผดพลาดใหกลายเปนความสำาเรจในการจดการนำาทวมอยางยงยน

หากสงคมไทยมการเรยนรและสามารถจดระบบการจดการ นำาทวมแบบใหมไดอยางเหมาะสมสอดคลองกบระบบนเวศและ วถชวตของคนไทยแลว สงคมของเรากนาจะสามารถนำาองคความร ทไดรบไปปรบใชในการเผชญหนากบอบตภยอนๆ ทอาจจะเกดขนอก ไมวาจะเปนเหตการณสนาม แผนดนไหว หรอภยแลง เพราะทกเรอง จะมโครงสราง รปแบบของปญหา และทางแกไมแตกตางกน

ทสำาคญคอ ทกเรองตองการความถกตองและความเปนธรรม ในการจดการในทกขนตอนไมตางจากเรองการจดการนำาทวมใหญ ในครงน


บทตาม


โจทยตงตน

“สถานการณความไมเปนธรรมในสงคมไทยในปจจบนเปน อยางไรบาง?” - นอาจจะเปนโจทยตงตนของการจดทำาหนงสอเลมน

คำาถามตอมากคอ “เรองอะไรจะสะทอนใหเหนความไมเปนธรรม ไดบาง” และ “ความไมเปนธรรมนนเกดขนกบใคร?”

ความพยายามทจะตอบคำาถามนไดปรากฏผานเนอหาบทความ ในหนงสอเลมนแลว ดวยการสำารวจสถานการณความไมเปนธรรม ผานประเดนตางๆ 11 ประเดน ซงพยายามแสดงใหเหนถงเรองราว และนำาเสนอขอมลความเหลอมลำาทเกยวของเทาทมอยในปจจบน

จดเรม

จดตงตนของการบอกเลาเรองราวของความไมเปนธรรม ทงหลายเกดจากอะไรนะหรอ - กเกดจากการหนกลบไปมองทชวต ของคนคนหนง และตงคำาถามวาเขาหรอเธอจะสมผสสมพนธกบ ความไมเปนธรรมผานปจจยอะไรบาง?

จดเรมตนของความเปนธรรมของเขาหรอเธอยอมเกดขนท ครอบครว การเกดและเตบโตในสภาพแวดลอมทดยอมเปนตนทนทด ของสขภาพและการเขาถงโอกาสตางๆ ของชวต ไมวาจะเปนการ ศกษา การงาน รายได ฯลฯ ครอบครวจงเปนสถานทเบองตนของ การมอบความเปนธรรมใหกบชวตทถอกำาเนดขนมา

ในวยเดก วยทตองเรยนรและสงสมตนทนกอนวยทำางาน เขา หรอเธอยอมตองเขารบการศกษา หากมโอกาสในการเรยนหนงสอ ไดเขาโรงเรยนดๆ กยอมมโอกาสเรยนตอสงขน จบมามงานดๆ รายไดดๆ ทำา การศกษาจงถอเปนกญแจสำาคญทชวยใหลดชองวาง ความเหลอมลำา เพราะทำาใหคนระดบลางสามารถขยบสถานะทาง เศรษฐกจและสงคมขนมาได

หลงจากเรยนจบ การไดทำางานทมรายไดเพยงพอตอการ ดำาเนนชวตอยางมคณภาพ ดแลตนเองและคนอนในครอบครวได มเงนเหลอพอสำาหรบบำารงรกษาสขภาพตวเอง มความเครยดความ กดดนนอย สถานททำางานกสะอาดปลอดภย มการปองกนอบตเหต หรอพษภยอนๆ อยางเหมาะสม การงานจงเปนปจจยหนงทกำาหนด คณภาพชวตของคน

อยางไรกด หากสงคมนนมการกระจายรายไดไมเหมาะสมหรอ ไมเปนธรรม นนคอ หากคนกลมนอยครอบครองทรพยสนจำานวนมาก หรอมรายไดมหาศาลกวาคนกลมใหญ คณภาพชวตและหรอทางเลอก ของชวตของคนสองกลมกคงตางกนมากทเดยว โดยทวไปแลว การ กระจายรายไดมกเปนเครองบงชความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ


เชนเดยวกนกบการเขาถงทรพยากร ในขณะทสำาหรบคนบางกลม เชน เกษตรกร ทรพยากรเปนทอยทกน เปนทใชชวต แตสำาหรบคน บางกลม เชน พอคา ทรพยากรเปนสนคา ไวเกงกำาไร เพอสะสมความ มงคง และหากคนกลมแรกเขาถงทรพยากรไดนอยกวาคนกลมหลง คณภาพชวตของคนสองกลมนยอมแตกตางกนอยางสนเชง

นอกจากน สวสดการทางสงคมนนถอเปนการคมครองทาง สงคมเบองตนใหกบพลเมองทกคน หากคนกลมหนงมสวสดการ บางอยางมากกวาคนอกกลม ไมวาจะเรองหลกประกนทางสขภาพ หลกประกนการวางงานหรอเกษยณอาย ยอมสงผลใหความมนคง ในชวตของคนสองกลมไมเหมอนกน

และสำาหรบสงคมทมความแตกตางหลากหลายนน จำาตอง มการรบรองสทธชมชน นอกเหนอจากการคมครองสทธในการใช ประโยชนทรพยากรสงแวดลอมในชมชนอยางสมดลและยงยนแลว ยงคมครองสทธทางวฒนธรรมอกดวย หากคนกลมหนงถกละเมด สทธชมชนและหรอสทธทางวฒนธรรม นนยอมหมายความวา ความ เหลอมลำาไดแสดงตวขนแลว

โดยเหตทสงคมไทยเผชญหนากบความขดแยงทางการเมอง ตอเนองกนมาหลายปแลว ซงหลายครงสงผลใหเกดความรนแรง และเกดความสญเสยตอสขภาพและชวต โดยเฉพาะคนเลกคนนอย ในสถานการณความขดแยง ความขดแยงจงถอวาเปนปจจยสำาคญ ทสงผลกระทบตอสขภาวะ

ในชวงหลายปมาน ระบบยตธรรมกถกตงคำาถามมากถงความ เปนธรรม เพราะเหยอของกระบวนการยตธรรมสวนใหญเปนคนจน การสำารวจตรวจสอบระบบยตธรรมจงเปนเรองจำาเปน เพราะสงผล กระทบมากตอการสรางชองวางความเหลอมลำาในสงคม

ปจจยทดใหญกวางขนกคอสงแวดลอม ในฐานะบานแหงชวต หากคนกลมหนงใชประโยชนจากสงแวดลอม ยอมกอใหเกดผล กระทบ ทงตอตวสงแวดลอม และทงตอชวตความเปนอยของคน อกกลมภายใตสงแวดลอมนน กในเมอฝายหนงไดประโยชนอกฝาย หนงเสยประโยชน สงแวดลอมจงเปนเครองบงชภาวะแหงความ ไมเปนธรรมได

โลกาภวตนนนถอวาเปนปจจยสงคมทมมตกวางทสด โดยเหต ทเปน “ปรากฏการณไรพรมแดนของสงคมโลก และไดทำาใหเกดการ เชอมโยงหนวยสงคมและชมชนตางๆ ในโลกเขาหากน กระบวนการน เปลยนแปลงหวงโซสมพนธเศรษฐกจ การเมอง สงคมและวฒนธรรม และสงผลกระทบตอวถการดำารงชวตของประชาคมโลกทกดาน” แนนอนวายอมสงผลกระทบตอคณภาพชวตทดของคนไทยดวย

เหลาน เปนทมาของการคดเลอกประเดนทง 11 ประเดนขนมา

วธการ

จดการประชมผทรงคณวฒหลายครงเพอกำาหนดทศทางของ หนงสอ และไดขอตกลงรวมกนวานาจะเปนการจดทำาหนงสอเพอ


สอสารและสรางความเคลอนไหวในสงคมเกยวกบประเดนความ ไมเปนธรรม

นกเขยน 10 คนไดรบการเชอเชญใหมาชวยเขยนบอกเลา เรองราวของความไมเปนธรรมในแตละประเดน มบรรณาธการ วชาการ 1 คน ทำางานรวมกบบรรณาธการหนงสอ 1 คน และม ผประสานงานวชาการ 1 คนทำาหนาทคนขอมลทเกยวของใหกบ นกเขยนภายใตกรอบทรวมกนกำาหนด

ในการคดเลอกประเดนสถานการณทจะนำาเสนอในแตละเรอง นน ไดมการประชมระดมสมองระหวางนกเขยนและนกวชาการ เพอ ถกเถยงแลกเปลยน และคดเลอกสถานการณเดนขนมาสอสาร ในแตละประเดน

หลงจากนกเขยนสงบทความมาแลว คณะทำางานกอง บรรณาธการกลางประชมรวมกนเพอทบทวนวาแตละบทความนน สามารถสอสารใหเหนถงประเดนชองวางความเหลอมลำาไดชดเจน หรอไม และเสนอประเดนทตองปรบปรงแกไขสงกลบไปใหนกเขยน

จากนน ในแตละประเดน กไดเชญนกวชาการทเกยวของ 1-2 คน มาประชมแลกเปลยนความคดเหน ชวยทวนสอบความถกตองของ ขอมลทนำาเสนอในบทความ และใหความเหนเบองตน

คณะทำางานกองบรรณาธการกลางปรบแกตนฉบบบทความ เปนขนตอนสดทาย

รวมระยะเวลาในการทำางาน ๙ เดอน

ภาพรวมสถานการณความไมเปนธรรม

บทความ 11 เรอง และบทความพเศษอก 2 เรองทวาดวย ประเดนนำาทวมมทวงทและลลาในการนำาเสนอแตกตางกนออกไป แตสาระสำาคญรวมกนกคอ การนำาเสนอเนอหาวาดวยความเปน/ ไมเปนธรรม ซงอาจสรปโดยคราวได ดงน

ใน “ครอบครว - จดเรมของชวตทเทาเทยม” โดย วรต ทะพงคแก สถานการณครอบครวไทยดเหมอนจะเขาขนวกฤต ประเดนเพศสมพนธ กอนวยอนควรกด ประเดนทองไมพรอมกด ประเดนแมวยใสกด ประเดนเดกวยรนตดเกม ตดเหลา ตดบหร ตดการพนนกด ประเดน ชวตคทมการนอกใจ หยาราง เหนหางขาดความรก ลวนแลวแตแสดง ใหเหนความลมสลายของสถาบนครอบครวในปจจบน

สวน “การศกษากบการลดความเหลอมลำา” โดย นภาพร ทบหน แสดงใหเหน สถานการณดานการศกษาทนากงวลกคอ ฐานคดของ การจดการศกษานนเปนไปแบบผกขาด โดยผกขาดทงการบรหาร จดการและความร นอกจากนยงปรากฏชองวางความเหลอมลำา ทางการศกษาอยางชดเจนในงานวจยของสถาบนวจยเพอการพฒนา ประเทศไทยวา คณภาพการศกษาของคนยากไรนนดอยกวาของคน มงมเปนอนมาก

โดยเหตทขอมลบงชเกยวกบงานทมคณคายงอยในระหวาง การพฒนา “งาน คณคา และความเปนธรรม: กรณสาวใชขามชาต” โดย เอกชย เออธารพสฐ จงขาดขอมลในเชงปรมาณมาแสดงใหเหน แตเรองเลาของแรงงานผานกรณสาวใชขามชาตนน กทำาใหเหน


ประเดนความซบซอนของความเปนธรรมในหลายมต ไมวาจะเปน เรองสทธประโยชน ความเปนผหญง ความเปนคนตางดาว งานทม คณคา และการสรางอำานาจตอรองผานกลไกการรวมตว ซงกลวน แลวแตเปนปญหาทคลายคลงกนของแรงงานเกอบทงหมด

ในหวขอ “เศรษฐกจทเนนการเตบโต ไมนำาไปสความเปนธรรม” โดย อนญญา มลเพญ ไดแสดงใหเหนถงความเหลอมลำาในการ กระจายรายไดระหวางภาคเกษตรกรรมกบอตสาหกรรม นนคอ ภาค เกษตรกรรมมประชากรยากจนมากกวาภาคอตสาหกรรม ทงทมการ จางงานมากวา นอกจากนยงพบวาแรงงานมสวนแบงจากคาจาง และสวสดการนอยกวานายทน ในสวนของความเหลอมลำาในการ ครอบครองทรพยสนกพบวาคนกลมนอยมเงนในบญชเงนฝากและ ทดนมากกวาคนกลมมาก และในเรองของความยากจนพบวา แมความ ยากจนสมบรณจะลดลง แตความยากจนในมตของการเปรยบเทยบ กบเพมสง ซงแสดงใหเหนมตความเหลอมลำาทางดานศกดศร สงคม และวฒนธรรม ไดเพมสงขนกวาเดม

สวนเรอง “สงคมสวสดการ - ใครจะรวมกำาหนดทศทาง?” โดย กรรณจรยา สขรง กชใหเหนวายงมคนอกหลายกลมทไมไดรบ การคมครองดานสวสดการ ไมวาจะเปนกลมแรงงานนอกระบบ ผสงอาย คนพการ คนไรสญชาต คนไรบาน เดกเรรอน รวมทง แรงงานขามชาตทเปนกลมทดอยโอกาสทสด นอกจากน ระบบ สวสดการทมอยกยงมมาตรฐานแตกตางกนทำาใหเกดความสบสน

ใน “ชมชน สทธ และสขภาวะ” โดย กตตมาภรณ จตราทร กไดพยายามแสดงใหเหนถงการละเมดสทธชนชนและวฒนธรรม ผานกรณการไลรอตลาดชาวเขาดอยมเซอ การขบไลชนเผากะเหรยง ทแกงกระจาน ความขดแยงทอำาเภอกลยาณวฒนา และการจำาคก จนตนา แกวขาว โดยชใหเหนวาสวนใหญของคขดแยงมกจะเปน นายทนหรอรฐ กบชาวบานหรอคนกลมนอย ซงฝายหลงมกเปน ผถกละเมดสทธ อาจกลาวไดวา ประเดนสทธชมชนเปนปจจยแสดง ความเหลอมลำาในมตทางวฒนธรรมและอำานาจตอรอง

สวนเนอหาใน “ทรพยากรธรรมชาต: เงน ชวต และสขภาวะ” โดย กฤตกา เลศสวสด มงแสดงใหเหนปญหาเรองฐานคดในการมอง ทรพยากรเปนสนคา อนนำาไปสการบดเบอนเปาหมายในการเขาไปใช ประโยชนจากทรพยากร ทงทดน ปาไม นำา และอากาศ โดยในกรณ ของทดนและนำานน กลมทนเขาถงไดมากสวนชาวบานเขาถงไดนอย สวนกรณของอากาศ กแสดงใหเหนถงสทธในการเขาถงคณภาพ อากาศทดทถกลดรอนไปของชาวบานในบรเวณเขตอตสาหกรรม

“ความขดแยง ความรนแรง และความเหลอมลำา” โดย อญจรา อศวนนท กไดหยบยกสถานการณความขดแยงทางการเมองมา ในการดำาเนนเรอง โดยแสดงใหเหนถงผลเสยจากการไมสามารถ จดการความขดแยงจนกระทงลกลามเปนความรนแรง ซงกระทำาซำา ตอความเหลอมลำาทมอยแลวในสงคม และความเหลอมลำานเอง กเปนความรนแรงทางโครงสรางทเปนตนเหตหลกของความขดแยง ทางการเมองในปจจบน


ใน “ระบบยตธรรมทนำาไปสความเหลอมลำา” โดย เกรยงไกร พรพพฒนกล ชใหเหนถงจดออนของระบบยตธรรมในปจจบนทไมอาจ อำานวยความเปนธรรมใหกบคนยากไร และทำาใหกลายเปนเหยอของ กระบวนการยตธรรม ไมวาจะเปนการทคนจนเขาถงขอมลไดนอย ไมคอยรสทธและกฎหมาย ประกอบกบความลาชาในกระบวนการ ยตธรรมและปญหาการบงคบใชกฎหมายแบบเลอกปฏบต เหลานยง สงผลใหปรากฏการณคนจนอยในคกทวความรนแรงมากขน

บทความ “ตนทางสขภาพ: สงแวดลอม” โดย บรรพต แกวสวาง ซงยนยนวาสขภาวะของมนษยกบสขภาวะของสงแวดลอมนนเชอมโยง แทบจะเปนเรองเดยวกน โดยนำาเสนอประเดนความเปนธรรมทาง สงแวดลอมในฐานะความเปนธรรมระหวางคนตอคนและความ เปนธรรมระหวางคนกบสงแวดลอม ผานกรณการนำาเขาและใช สารเคมทางการเกษตร และกรณเหมองแรถานหน โดยชใหเหนถง วกฤตความเสยงดานสขภาพทนากงวล

สวนบทความสดทาย “อาหาร และชวตทด ในกระแสโลกาภวตน” โดย เกรยงไกร พรพพฒนกล กพยายามแสดงใหเหนผลกระทบจาก โลกาภวตนตอคณภาพชวตคนไทยในประเดนความมนคงทางอาหาร ผานเรองเลาในกรณเกษตรพนธะสญญาและกรณการบกของผก ผลไมตางประเทศสตลาดไทย และทำามองเหนประเดนความไมเปนธรรม ในกรณเหลานนชดเจนขน

บทความพเศษสองบทสดทาย “ภยพบต ความเสยง และ ความเปนธรรม: โจทยแหงการทบทวนตนเองเพอความอยรอด” โดย ปกรณ เลศเสถยรชย และ “ความถกตองและความเปนธรรมในการ จดการนำาทวมใหญ: ประสบการณไทยและเยอรมน” โดย สนทรยา เหมอนพะวงศ ตางกเปนบทความทเขยนขนในวาระทสงคมไทย เผชญกบวกฤตนำาทวมใหญ และทำาใหประเดนความไมเปนธรรม ทงหลายปรากฏและแสดงตวเดนชดขน บทความแรกนนเขยนโดย วศวกรทหนเหไปศกษาดานสงคมวทยา สวนบทความหลงเขยนโดย ผพพากษา และนกวชาการดานกฎหมายมหาชนและสงแวดลอม

หากถามวา แลวภาพรวมสถานการณความไมเปนธรรมเปน อยางไร? กคงตอบไดแตวา จากบทความทงหมดในหนงสอเลมน สถานการณดยำาแยในทกดานอยางนาหมดหวง โลกของคนทได เปรยบกบโลกของคนทเสยเปรยบนนแตกตางกนมาก - “เหมอนอย คนละโลก”

การเดนทางกลบมาสโลกเดยวกน

โลกของเดกทเกดจากพอแมทมความพรอมนนยอมตางจาก โลกของเดกทเกดจากความไมพรอม

โลกของคนทไดเรยนโรงเรยนดๆ มครดๆ มหองสมดดๆ นน ตางกบโลกของคนทไมมอะไรอยางนน

โลกของคนททำาสวนทำาไร นนตางกบคนทอยในโรงงาน ซงก ตางกบคนทนงทำางานในออฟฟสอยางยง


โลกของนายทนเจาของทดนกลางเมองหลวงยอมตางจากโลก ของคนทตองเชาทของคนอนทำานา

โลกของคนทเบกคารกษาพยาบาลไดทงหมดกบคนทเบก ไมไดเลยกยอมตางกน

โลกของคนทพรอมใชประโยชนและครอบครองทรพย สาธารณะโลกกตางจากของคนทตอสเพอปกปองสาธารณประโยชน

โลกของคนทสรางความรนแรงกตางจากโลกของคนทถกกระทำา จากความรนแรงเสยเหลอเกน

โลกของเศรษฐทถกดำาเนนคดยอมตางจากโลกของคนจน ทตดคกเพราะไมมเงนประกนตว

โลกของคนทบนไปสดอากาศทสวสเซอรแลนดนนตางจากโลก ของคนทอยในเขตอากาศเปนพษอยางแนนอน

โลกของนายทนยอมตางจากโลกของเกษตรกรพนธะสญญา มากมาย

โลกเหลานอยกระจดกระจาย เหลอมซอนทบกนบาง และ พวกเราก “เหมอนอยคนละโลก”

ทำาอยางไรเราถงจะเดนทางกลบมาสโลกใบเดยวกน?

โลกบางโลก เราไมอาจยอมรบไดเลยดวยเสนแบงทางจรยธรรม บางอยาง

โลกบางโลก เราอาจจะตองชงตรองและตดสนใจเลอกระหวาง “โลกของเธอ” และ “โลกของฉน”

เพอท ”โลกของเรา” จะไดปรากฏขนรวมกน


ประวตนกเขยน


>> เกรยงไกร พรพพฒนกล จบปรญญาตรนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร แตมาเรมตนงาน ดวยอาชพนกขาวทหนงสอพมพผจดการ ตงแตป พ.ศ. 2537 เคยเปนอดตบรรณาธการนตยสารคอรเปอรเรต ไทยแลนด และ อดตบรรณาธการรวมนตยสารเอมบเอ นอกเหนอจากงานเขยนและ บรรณาธการ ยงเคยมสวนรวมในการออกแบบเนอหานทรรศการ พพธภณฑเยาวราช วดไตรมตร ปจจบนเปนนกขาวตางประเทศ ประจำาหนา “มมจน” หนงสอพมพเอเอสทว ผจดการ

>> กฤตกา เลศสวสด นกวชาการอสระดานสงแวดลอมและกฎหมาย อดตผตรวจประเมน มาตรฐานทางสงแวดลอมใหกบองคกรเอกชน และอดตขาราชการ ฝายวชาการดานมลพษทางเสยงและอากาศประจำากรมควบคม มลพษ ปจจบนรบจางบรหารจดการโครงการดานสงแวดลอมและ กฎหมาย

>> กตมาภรณ จตราทร นเทศศาสตรบณฑต จฬาฯ อดตผสอขาว/กองบรรณาธการ/ ผประกาศขาว ศนยขาวแปซฟก เคยควบคมรายการคลนกชอง 5 ซงไดรบรางวลเมขลาในฐานะรายการสงเสรมคณภาพชวตดเดน ในป พ.ศ. 2537 สมรสกบ ธภาพ โลหตกล ชางภาพอสระ ปจจบน เปนนกเขยนและนกขาวอสระ

>> กรรณจรยา สขรง เปนนกเขยน นกขาว และนกสอสารอสระ เธอเคยทำางานเปนผสอขาว และนกเขยนขาวเชงสารคดกบหนาเอาทลค หนงสอพมพบางกอกโพสต กวาสบป กอนทจะออกมาทำางานอสระในดานการพฒนาบคลากรสอฯ จดอบรมการเขยนเพอการพฒนาชวต และการเขยนรายงานเชง เรองเลาใหกบองคกรตางๆ ทไมหวงผลกำาไร ตลอดจนการจด รายการวทย ผลงานหนงสอทผานมา มอาท สขสดทายทปลายทาง: เผชญความตายอยางสงบ หนงสอธรรมะประกอบภาพถาย ดงกนและกน และลาสด คอ เมลดพนธชวตบรณาการ ปจจบน เธอเขยนบทความคอลมน “In Spirit” ประจำาหนา “Life” ของ หนงสอพมพบางกอกโพสต


>> บรรพต แกวสวาง เศรษฐศาสตรบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร อดตนายกองคการ นกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตร ป พ.ศ. 2542 ทำางานคลกคล ในแวดวงนตยสารหลายฉบบ ปจจบนเปนผจดการโครงการปฏบต งานสอสารออนไลนเพอสงเสรมสทธพลเมองตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 มลนธสาธารณสขแหงชาต สามารถตดตามผลงานได ทาง www.ppvoice.org

>> นภาพร ทบหน นกขาวหนงสอพมพกรงเทพธรกจ เซคชนจดประกาย ลาสด เปน ผไดรบรางวลขาวและสารคดเชงขาวสงเสรมสทธเดก ประจำาป พ.ศ. 2552

>> วรต ทะพงคแก จบการศกษาจากคณะการสอสารมวลชน มหาวทยาลยเชยงใหม (เกยรตนยมอนดบสอง) อดตเคยทำางานเปนผชวยบรรณาธการ นตยสาร Health & Cuisine มความสนใจในเรองชวตทางเลอก ทงใน ประเดนสขภาพ การศกษา และการเตมเตมทางจตวญญาณ ปจจบน เปนอาจารยพเศษพรอมกบศกษาตอในระดบปรญญาโทในคณะ การสอสารมวลชน มหาวทยาลยเชยงใหม

>> อญจรา อศวนนท อกษรศาสตรบณฑต จฬาฯ อดตผสอขาวประจำาบางกอกโพสต งานเขยนของเธอเคยรบรางวลขาวและสารคดเชงขาวสงเสรมสทธเดก ในป พ.ศ. 2549 ปจจบนเปนนกเขยนและนกขาวอสระ

>> อนญญา มลเพญ ปรญญาตร คณะวารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลย ธรรมศาสตร กอนเขาศกษาตอระดบปรญญาโท สาขาการเงนและ การธนาคาร บรหารธรกจมหาบณฑต มหาวทยาลยศรปทม ปจจบน เธอเปนผสอขาวประจำาโตะขาวการเงน กองบรรณาธการหนงสอพมพ ประชาชาตธรกจ บมจ.มตชน

>> เอกชย เออธารพสฐ สมาชกเครอขายสอสรางสรรค หรอแฮปปมเดย ทวางภารกจหลก ของตนในการทำาหนาท “สอประชาสมพนธ” ขาวสารหรอเรองราว เชงสรางสรรคทเกดขนในสงคมเพอรวมเปลยนแปลงโลก ทง “โลก ภายนอก” และ “โลกภายใน” ของมนษย

เหมือนอยู่คนละโลก:...

Documents