Петар II Петровић Његош- Ноћ скупља вијека [написана 1845., први пут објављена у "Босанској вили" 1913.]

  

La douceur de l’haleine de cette deesse surpassait tous les parfums

de l’Arabie heureuse. Isis

Плава луна ведрим зраком у прелести дивно течеиспод поља звјезданије у прољећну тиху вече,сипље зраке магическе, чувства тајна нека буди,те смртника жедни поглед у дражести слаткој блуди.Над њом зв’језде ројевима брилијантна кола воде,под њом капље ројевима зажижу се ројне воде;на грм славуј усамљени армоничку пјесну поје,мушице се огњевите ка комете мале роје.Ја замишљен пред шатором на шарени ћилим сједими с погледом внимателним сву дивоту ову гледим.Чувства су ми сад трејазна, а мисли се разлетиле;красота ми ова божа развијала умне силе.Него опет к себе дођи, у ништавно људско стање,ал’ лишено свога трона божество сам неко мање;претчувствијем неким слатким ход Дијанин величавидушу ми је напојио – све њен в’јенац гледим плави.О насљедство идејално, ти нам гојиш бесмртије,те са небом душа људска има своје сношеније!Слух и душа у надежди пливајући танко пазена ливади движенија – до њих хитро сви долазе!Распрсне ли пупуљ цв’јетни али кане роса с струка – све то слуху оштром грми, код мене је страшна хука;затрепте ли тице крила у бусењу густе траве,стрецања ме рајска тресу, а витлења муче главе.Тренућ ми је сваки сахат – моје време сад не иде;силе су ми на опазу, очи бјеже свуд – да виде.Док ево ти дивне виле лаким кроком ђе ми лети – завид’те ми, сви бесмртни, на тренутак овај свети!Ход је вилин млого дични на Аврорин када шеће,од сребрног свога прага над прољећем кад се креће;зрак је виле младолике тако красан ка Атине,

огледало и мазање презиру јој черте фине.Устав’ луно, б’јела кола, продужи ми часе миле,кад су сунце над Инопом уставити могле виле.Прелесницу како видим, загрлим је кa бог вели,уведем је под шатором к испуњењу светој жељи.Пoд зракама красне луне, при свјећици запаљенојпламена се споји душа ка душици раскаљеноји цјеливи божествени душу с душом драгом слију.Ах, цјеливи, божа мана, све прелести рајске лију!Цјелителни балсам свети - најмирисни ароматишто је небо земљи дало - на усне јој стах сисати.Совршенство творенија, таинствене силе боже,ништа љепше нит’ је када нити од ње створит може!Малена јој уста слатка, а ангелски обрашчићи – од тисуће што чувствујем једну не знам сада рећи!Сњежана јој прса округла, а стрецају светим пламом,дв’је слонове јабучице на њих дубе слатким мамом;црна коса на валове низ рајске с игра груди...О дивото! Чудо смртни ере сада не полуди!Б’јела прса гордија су под црнијем валовимано планина гордељива под вјечнијем сњеговимана излазак кад је сунца са равнине цв’јетне гледим,кроз мрежицу танке магле величину кад јој сл’једим.Играм јој се с јабукама – два свијета срећна важе,к восхиштењу бесмртноме лишеника среће драже;зној лагани с њеном косом с занешене тарем главе...Друге среће, мало важне, за њу би да, и све славе.Не мичу се уста с устах – цјелив један ноћи ц’јеле!Јошт се ситан не наљубих владалице виле б’јеле;свезала се два погледа магическом слатком силом,као сунце с својим ликом када лети над пучином.Луна бјежи с хоризонта и уступа Фебу владу,тад из вида ја изгубим дивотницу моју младу!

NikšićNJEGOŠEVA NOĆ SKUPLJA VIJEKA – MOGUĆNOSTITUMAČENJA

U radu se ukazuje na mogućnost čitanja Njegoševe pjesme Noć skuplja vijeka na različitimnivoima, pri čemu je posebno inspirativna značenjska ravan koja se otvara u kontekstu tumačenjamita o boginji Isidi. Mit, a zatim i kult boginje Iside je, kao jedan od najstarijih paganskih,a zatim i ezoteričnih kultova, izvršio prodor u helensku i rimsku filosofiju, a zatim i uhrišćansku mistiku i metafizičku misao nove ere. Ovo posljednje je indikativno, ne samo kaosemantičko čvorište završnih stihova pjesme, već i pri njenom dovođenju u vezu sa ostalim Njegoševimdjelima, u skladu sa procesima transformacije i transfiguracije globalnih simbola njegovogpjesništva.Ključne riječi: tumačenje, simbolizacija, mitologija, transformacija, transfiguracija, značenje.Njegoševa pjesma Noć skuplja vijeka pripada najvećim poetskim ostvarenjimane samo ovog pjesnika, već i južnoslovenske književnosti.11 U članku Vuka Vrčevića iz 1878. god. prvi put se pominje Njegoševa „ljubavna pjesma“: Jednamjesečna noć, koja se nalazila u posjedu Stevana Perovića Cuce, Njegoševog sestrića. MiloradMedaković (1882) piše da je vladika napisao pjesmu ljubavi u Perastu 1845. godine, kojabi se „morala nazvati krunom njegovije pjesama“, ali da se pretpostavlja da je spalio... MatijaBan (1884) piše da je postojala Njegoševa „romanca u duhu francuskom“, koja je vjerovatnopred njegovu smrt uništena. Prvi je objavljuje Milan Rešetar u izdanju Manje pjesme vladikecrnogorskoga Petra II Petrovića Njegoša (1912), a prema prepisu Pavla Popovića (koji jeobjavljen u Bosanskoj vili 1913), pronađenom u Javnoj biblioteci u Petrogradu među rukopisimaKovaljevskog. Njegošev autograf objavljen je prvi put u sklopu Njegoševe bilježnice, kojuje, Istorijskom institutu sa Cetinja, poklonila princeza Ksenija Petrović. Iako pjesma Paris i Helenaili Noć skuplja vijeka nije bila sastavni dio Bilježnice, već je priložena na posebnom listukoji se nalazio na njenom kraju, redakcioni odbor je odlučio da je objavi, prevashodno zbog razlikaizmeđu autografa i već objavljenog teksta pjesme. Na autografu su uočljive naknadne intervencije,koje nisu unošene Njegoševom rukom: očigledna je razlika između rukopisa koji jedopisao nadnaslov pjesmi Paris i Helena ili i Njegoševog autografa; kao i to da su glagolski izamjenički oblici pretvarani iz prvog u treće lice. Prvi dio naslova Paris i Helena ili zapisan je„tuđom rukom“, kako su to primijetili priređivači Njegoševe Bilježnice-Banašević, Milović, Šoći dr.Up. Jevto M. Milović, Staze ka Njegošu, NIO Univerzitetska riječ, Titograd,1983, Risto J.Dragićević, Članci o Njegošu, Narodna knjiga, Cetinje, 1949., Njegoševa bilježnica, Istorijskiinstitut – Cetinje, 1956.44U skladu sa važećim poetičkim postulatima, umjetnički tekst zahtijevaviše čitanja, posebno kada, kako je to ovdje slučaj, imamo indikatore koji pjesmuNoć skuplja vijeka svrstavaju u raznovrsne kontekste. Ovakav pristup jeod velikog značaja, kako sa pozicije osavremenjivanja (posebno kada je riječo reaktuelizovanju značenja koja se mogu odgonetnuti i potpunije sagledati samoiz perspektive saznajnih iskustava drugih disciplina koje pokazuju semantičkuinterferenciju sa književnošću. Ovakvim postupkom ukazujemo i na mogućnostmeđusobnog pretakanja kodova, čime se osvjetljava idejni potencijalknjiževnog teksta, a uz predočavanje opasnosti koje potiču iz onoga što donosepogrešno čitanje, mrtva pravila interpretacije i primjena istrošene matricetumačenja.

U skladu sa semantičkim potencijalom, pjesmu je moguće tumačiti krozinterferenciju ravni koje nam otvaraju:1. konkretan ljubavni doživljaj;2. kontekst helenske mitologije (mit o Parisu i Heleni);3. kontekst egipatskog mitološkog predanja o boginji Isis/Isidi (kosmogonijskimit).Polifoničnost (polivalentnost, polisemija) nameće se kao nužno svojstvopri analiziranju Njegoševog palimpsesta mitoloških, istorijskih, psiholoških,estetičkih i teoloških reminiscencija i načina simbolizacije. Početak pjesme injen završetak tvore simboliku kruga, usklađenu sa kosmičkim poretkom. Naprološkoj granici imamo sliku lune koja jezdi nebeskim planom, dok na epiloškojimamo njeno nestajanje s horizonta i nastupanje sunca. Na ovaj način zaokružujese ciklus pjesme, a onirička dimenzija pjesme dobija na snazi.Dvodjelni dio naslova omogućava nam tumačenje značenja pjesme u kontekstuhelenske kulture, dok nam moto, napisan na francuskom jeziku omogućavatumačenje pjesme u najširem – mitološkom/mitopoetskom kontekstu,koji u sebe uključuje prethodna dva tumačenja, i objedinjuje ih omogućavajućidalju semantičku disperziju, odnosno punoću tumačenja, bez iznevjeravanjaosnovnog značenja teksta.Prvom cjelinom pjesme (st. 1 – 34) dominira deskripcija noćnog ambijentaudružena sa napregnutim čulnim senzacijama pjesničkog subjekta, štotvori osjećaj pretapanja spoljašnjeg prostora u unutrašnji univerzum. Prosecpotpunog saživljavanja i nadživljavanja, kao posljedica prenadraženosti čula,ekteriorizuje vanvremeno stanje subjekta. Na drugom polu se obrazuje nekavrsta ekstrakcije doživljaja, jer se iz sveobuhvatnog projektuje segmentiranostkao jezgro njegove anticipacije. Tako je i simbol kaplja, kao vidljivi detaljsveukupnog života emanator brojnih idejnih ishodišta. Posebno je inventivnonapravljen spoj kaplji u sintagmu (pojam) rojene vode, čime se na poseban

način prelama značenje vodenog principa u procesu stvaranja i razaranja svijeta.Ovo se, zahvaljujući disperiji značenja, dalje prostire do metafizičkog prostranstva,pretvarajući estetiku u fotogoniju, kao primarni princip stvaranjasvijeta i dodiruje božansku mudrost, kao svedržiteljski/ svestvarajući princip.Tim prije što se u Njegoševom poetskom opusu pojavljuje u funkciji označavanjainicijalnog principa – iskre, luče, kaplje, zvijezde, sunca, koji se umnožavanjem (upotrebom dinamičke slike rojenja, ključanja, raspršivanja) projektuje,reflektuje, rasprostire do sveobuhvatnog stanja koje dalje izaziva doživljajprelamanja nebeskog u zemaljskom, odnosno nevidljivog svijeta u vidljivom(st. 5 – 8):Nad njom zv`jezde rojevima brilijantna kola vode,pod njom kaplje rojevima zažižu se rojene vode;na grm slavuj usamljeni armoničku pjesnu poje,mušice se ognjevite kâ komete male roje.Uvodnu poetsku sliku, predstavljenu prvom oktavom, prožima Kalòn,kao dio kontemplativnog utiska koji se nameće kao ono „što pobuđuje divljenje, što privlači pogled... koji svojom formom prija čulima, naročito čulu vida i sluha“.2 Međutim, pogled vnimatelni prerasta u duhovni pogled, kao dio višeljepote, odnosno kao rezultat traganja za idealnom ljepotom koja usaglašavačulnu i razumsku ravan, tj. ljepotu oblika i dobrotu duha. Ovo se dalje transponujeu najviši antički ideal određen terminom Kalokagathίa, oličen uduhovnom poniranju u pojavnost. Takav princip nailazi na neposredan odraz ustihovima (43 – 44):Sovršenstvo tvorenija, tainstvene sile bože,ništa ljepše nit` je kada niti od nje stvorit može!Navedeni stihovi idu u prilog doživljaju apsolutne ljepote koja dominirapjesmom, a koje čini jednu od najupečatljivijih ideja njegoševskog poetskogopusa. Transfiguracija simbola upućuje na sposobnost Njegoševog poetskogfokusa da odijeli različite funkcije poetskog oblikovanja slike, na različitimnivoima upotrebe poetske oznake, a sa funkcijom apstrahovanja primarnog

motiva.3 Interesantna je invencija kojom Njegoš oblikuje estezijsku – vizuelnu,auditivnu, taktilnu, olfaktornu, pa čak i gustativnu ravan slike, projektujući jezatim na mentalni (sintetički) i meditativni (sinestetički) nivo. U pjesmi Paris iHelena ili Noć skuplja vijeka stihovima 11 – 12 pjesnik prvo eksplicira svojuhiperestezioznost: Čuvstva su mi sad trejazna, a misli se razletile; /krasota miova boža razvijala umne sile, a zatim stihovima O nasljedstvo idejalno, ti namgojiš besmrtije,/ te sa tobom duša ljudska ima svoje snošenije! (st. 17 – 18)daje neku vrstu inverzivnog prikaza zapadanja u ekstatično stanje, jer se prvouzvičnom intonacijom ističe posljedica, a tek onda objašnjava uzrok (st. 19 –25):Sluh i duša u nadeždi plivajući tanko pazena livadi dviženija – do njih hitro svi dolaze!2 Umberto Eko: Istorija lepote, Plato, Beograd, 2004. str. 39 – 41.3 Doživljaj ljepote konkretne žene (koja isijava i iz značenja poeme Zarobljen Crnogorac odvile, pjesme Paris i Helena ili Noć skuplja vijeka, kao i u opisivanju ženskih likova u Gorskomvijencu), korespondira sa Njegoševim epistolarnim iskazom: „Neki su me sovjetovali da oči naženski pol ne okrećem, a čovjek ne može i sa smrtnoga odra da oči ne baci na krasnostvorenije.“; up. pismo Petru Marinkoviću, 10. avgusta 1850. god; III, str. 440.

46Rasprsne li pupulj cv`jetni ali kane rosa s struka –sve to sluhu oštrom grmi, kod mene je strašna huka;zatrepte li tice krila u busenju guste trave,strecanja me rajska tresu, a vitlenja mučē glave.Trenuć mi je svaki sahat – moje vreme sad ne ide.Bitno je obratiti pažnju na tri segmenta pjesme koje čine sublimaciju ivode zgušnjavanju prostora i vremena ‒ onestvarivanje hronotopičnosti, odnajšireg određenja (ispod polja zvjezdanije u proljećnu tihu veče (st. 2)), pretačućise u vanvremenost (Trenuć mi je svaki sahat – moje vreme sad ne ide(st. 25); Ne miču se usta s ustah – cjeliv jedan noći c`jele! (st. 59)), na koju se,dalje, nadovezuje osjećanje neizrecivosti (od tisuće što čuvstvujem jednu neznam sada reći (st. 46)) i vječnosti trenutka (zavid`te mi, svi besmrtni, na trenutak

ovaj sveti! (st. 28)). Ovo, dalje, segmentira različite ravni doživljavanja:1. hiperestezijsku (st. 19 – 22):Sluh i duša u nadeždi plivajući tanko pazena livadi dviženija – do njih hitro svi dolaze!Rasprsne li pupulj cv`jetni ali kane rosa s strukasve to sluhu ostrom grmi, kod mene je strašna huka;2. ekstatičnu (st. 46) :od tisuće što čuvstvujem jednu ne znam sada reći !3. epifaničnu (st. 50):O divoto! Čudo smrtni ere sada ne poludi!4. apsolutnu (doživljaj savršene ispunjenosti) 4, (st. 59; 61 – 62):Ne miču se usta s ustah – cjeliv jedan noći c`jele!...svezala se dva pogleda magičeskom slatkom silom,kao sunce s svojim likom kada leti nad pučinom.5. oniričku (63 – 64):Luna bježi s horizonta i ustupa Febu vladu,tad iz vida ja izgubim divotnicu svoju mladu!4 Odnosno, „osećanje bezuslovnog ispunjenja savršene punoće i namirenja duše lepotom i sjedinjenjemsa drugom dušom, u toj noći koja vredi kao ceo život, ili više nego ceo život.“; DušanPajin navodi i još nekoliko aspekata pjesme koji su tipični za ljubavno i mističko iskustvo:1) deautomatizaciju opažanja,2) hiperesteziju,3) osećanje bezvremenosti (večnost trenutka),4) neizrecivost,5) neponovljivost i6) osećanje savršene punoće i dovršenosti.O tome konsultovati tekst: Dušan Pajin, Noć vrednija od života (Lepota i apsolut u Njegoševojpesmi Noć skuplja vijeka), časopis „Ovdje“, april – juni 1998. godine, str. 55 – 65.47Pjesma objedinjuje pankalističku senzaciju, kosmičku čežnju i oniričkuneizvjesnost. Prisustvo specifično oblikovane mitske estetike je retorikom Njegoševognaslova noć, koja je u suštini ograničen segment trajanja, označena

kao nešto što vrijedi više od cijelog vijeka. Uočava se niz inspiracionih pokazateljakoji su mogli uticati na simboličku disperziju pjesme. Retorika naslovaupućuje na metafizičko značenje – noć, kao segment ograničenog, konačnogtrajanja doživljajno je transponovan u vanvremenost. Ovo, dalje, indukujespecifičan način tvorenja poetske slike, koja je sva u formi zgušnjavanja i rasprskavanjaznačenja. Jer, čin iskonskog sjedinjavanja muškarca i žene, u drugomdijelu pjesme (35 – 64), nije suprotstavljen prvom spajanju i rasprskavanju,već simbolično predstavlja princip nastanka svijeta, odnosno esenciju izkoje sve proističe i u koju uvire.U esencijalnoj ravni tumačenja struje dvije energije pjesme – duhovna ierotska, pri čemu se, po prirodi stvari, u drugom sloju ostvaruje nadgradnjaljubavnog u duhovno, jer je Erot ili „polna strastvenost“ samo jedan vid sveopštegErosa koji je „bog duhovnog i tjelesnog rađanja“ 5, sila koja spaja i sjedinjujedjelove svih stvari u harmoniju svijeta, čime se i objašnjava objedinjavanjepankosmičke i erotske energije pjesme:Plamena se spoji duša ka dušici raskaljenojI cjelivi božestveni dušu s dušom dragom sliju,a u tom smislu sročeni su i stihovi 41 – 42, a koji predstavljaju svojevrsnu parafrazuepigrafa:Cjelitelni balsam sveti – najmirisni aromatišto je nebo zemlji dalo – na usne joj stah sisati.Polifoničnost (polivalentnost, polisemija) nameće se kao nužno svojstvopri analiziranju Njegoševog palimpsesta mitoloških, istorijskih, psiholoških,estetičkih i teoloških reminiscencija i načina simbolizacije. Takav princip nailazina neposredan odraz u stihovima (43 – 44):Sovršenstvo tvorenija, tainstvene sile bože,ništa ljepše nit` je kada niti od nje stvorit može!Početak pjesme i njen završetak tvore simboliku kruga, usklađenu sa kosmičkimporetkom. Na prološkoj granici imamo sliku lune koja jezdi nebeskimplanom, dok na epiloškoj imamo njeno nestajanje s horizonta i nastupanjesunca. Na ovaj način zaokružuje se ciklus pjesme, a onirička dimenzija

pjesme dobija na snazi. Nastupajući logos još snažnije potencira kontrastiranjeznačenja sadržanog u indikaciji naslova – jedna proživljena noć postaje vanvremenidio postojanja, čime je njena vrijednost nadnesena trajanju ljudskogvijeka. Na razgraničavanje Njegoševe konvencionalne i inventivne poezije upotpunosti je primjenljiva sentenca Nortropa Fraja: „Ako ,zamrznemo’ mit...5 Odnosno „rađanje u lepoti telom i dušom“, kojim „smrtna priroda teži da bude, koliko je mogućno,večna i besmrtna“; Platon: Gozba, 206e, 207 ab.48dobijamo jedan jedini metaforski kompleks; ako ,zamrznemo’ čitavumitologiju, dobijamo kosmologiju.“6Na mitopoetski način obrade ljubavnog motiva, koji se nalazi u primarnojravni značenja pjesme Paris i Helena ili Noć skuplja vijeka, upućuje snažnamitosimbolička disperzija slike i senzacije, koja je zastupljena, ne samo unaslovu i podnaslovu (kao indikatorima značenja), već i u čitavoj teksturi pjesme.Imajući u vidu činjenicu da je nadnaslov zadržan u većini štampanihizdanja pjesme, a da je primjeren značenju njenog mitološkog sloja, smatramoda se ipak može smatrati sastavnim dijelom Njegoševog naslova Noć skupljavijeka. Ovome ide u prilog i činjenica da „nigdje drugdje u našoj romantičarskojpoeziji naslov kao termin – indikator nije na tako primjeren način obaviosvoju funkciju“7, bilo da je u pitanju implikacija, bilo eksplikacija mitopoetikei ljubavne poezije. Nadnaslov (ili dopisani dio naslova) mogao je osmisliti nekokoga je opis vilinih rajskih grudi asocirao na prizor ljepotu Heleninih grudiu Ilijadi, koja joj je spasila život. Jer, „mitski autor Ilijade nudi prećutnoopravdanje Trojanskog rata, anticipirajući skandaloznu Pohvalu Heleni kojuje napisao sofista Gorgija – neodoljiva Helenina lepota samu Helenu zapravooslobađa krivice za nesreću koju je prouzrokovala. Kad zauzme Troju,Menelaj će nasrnuti na nevernu nevestu da je ubije, ali će se njegovanaoružana ruka ukočiti pred prizorom lepote nagih Heleninih grudi.“8 Aupravo zbog ove činjenice i moramo prihvatiti mišljenje da je teško „sasvimprecizno razlučiti da li bi Njegoš u intencionalnoj fazi dvodjelnim naslovom

(!?) više sakrivao ili otkrivao osnovne intencije pjesme; da li bi njime htio dapoduči ili da zavara čitaoca; da neposredno ukaže ili da izbjegne dvoplanostuniverzalne teme; da spoji ili da razdvoji mitološku i realističku ravan!?“9Sama mitologija počinje spajanjem: svaki mit o stvaranju svijeta prožetje erotskom igrom zavođenja i činom spajanja muškog i ženskog principa.Njegoš u pjesmi posebnu pažnju posvećuje opisu vilinih grudi (st. 47 – 48,odnosno: 51 – 56) , a čak je i opis kose podređen njihovom isticanju (st. 49):Snježana joj prsa krugla, a strecaju svetim plamom,Dv`je slonove jabučice na nji dube slatkom mamom;Crna kosa na valove niz rajske se igra grudi......B`jela prsa gordija su pod crnijem valovimaNo planina gordeljiva pod vječnijem snjegovimaNa izlazak kad je sunca sa ravnine cv`jetne gledim,Kroz mrežicu tanke magle veličinu kad joj sl`jedim.Igram joj se s jabukama – dva svijeta srećna važe,K voshištenju besmrtnome lišenika sreće draže;6 Nortrop Fraj: Veliki kod(eks) – Biblija i književnost, Prosveta, Beograd, 1985. godine, str. 103.7 Radomir V. Ivanović, Njegoševa poetika i estetika, Zmaj, Novi Sad, 2003, str. 111.8 Umberto Eko, str. 37.9 Radomir V. Ivanović, str. 112.

49Jedna od bitnih karakteristika Njegoševe poezije jeste prisustvo specifičnooblikovane mitske estetike, odnosno zastupljenost drevnih estetskih promišljanjaprojektovanih u mitsku ravan. Naravno, mitologiju ovdje treba shvatitikao umom određenu/obuhvaćenu ikonografiju beskonačnosti. U takvom značenjuna prethodno nadograđujemo mitološki kontekst koji nam nudi trećiindikator (pored naslova i nadnaslova), dat u funkciji mota pjesme.Moto pjesme je Njegoševom rukom zapisan na francuskom jeziku, agovori o slasti daha boginje Isis/ Iside:La douceur de l`haleine de cette déesse suprassait tous les parfums del`Arabie heureuse. Isis.10Njegoš je sa posebnom pažnjom gradio strukturu pjesme, što upućuje naposebno izabran arhitektonski model. Značajnu aksiološku oznaku nosi prividnaastrofičnost, mada je sama struktura pjesme utemeljena na principu 8 x 8,

čime funkcioniše na principu simboličkog znaka. Zapravo, svaka od osam strofičnihcjelina zaokružena je u vidu oktave. A u numerologiji broj osam, kaoosnovno ima značenje vječnosti. Čak i jedino opkoračenje cezure, u 50. stihu,ima metametričko svojstvo, jer je njime Njegoš posebno istakao trenutak epifanije.Afektivni tok pokazuju i interpunkcijske oznake, posebno ako uočimoda se stihovi sa uzdignutim značenjem, odnosno ekstatični punktumi završavajuznakom uzvika (st. 18: te sa nebom duša ljudska ima svoje snošenije!; st.20: na livadi dviženija – do njih hitro svi dolaze!; st. 28: zavid`te mi svi besmrtni,na trenutak ovaj sveti!; st. 40: Ah, cjelivi, boža mana, sve prelestirajske liju!; st. 44: ništa ljepše nit` je kada niti od nje stvorit može!; st. 46: odtisuće što čuvstvujem jednu ne znam sada reći!; st: 50: O divoto! Čudo smrtniere sada ne poludi!; st. 59: Ne miču se usta s ustah – cjeliv jedan noći c`jele!),kao i dva puta upotrebljene tri tačke (st. 49: Crna kosa na valove niz rajske seigra grudi...; odnosno u st. 57: znoj lagani s njenom kosom s zanešene taremglave...), što tvori posebni grafijski potencijal pjesme, koji je u prvom slučajuu funkciji isticanja, a u drugom u funkciji disperzije značenja.Ženski princip, kao izraz sveopšte ljepote koja prožima sve i kojom jesve prožeto, uzdiže se do metaforičnog poimanja „ženstvenosti univerzuma“,odnosno principa „vječne ženstvenosti“.11 Ovome ide u prilog zastupljenostženskih mitoloških predstava: Isis, luna, Dijana, vila, Atina, Avrora, koje, bezobzira na pripadnost raznolikim mitskim sistemima, upućuju na Mjesec, TrojnuBoginju koja je vezivana za ženski princip12, a koja je uticala na pojavu plimei osjeke, strujanje tjelesnih tečnosti i biljnih sokova. Trojna Mjesečeva Boginja(„trooblična“) – Izida smatrana je boginjom mjeseca, podzemnog svijeta

i ukupne prirode (koja sve rađa i hrani).10 „Slast daha te boginje nadmašio je/sve mirise srećne Arabije.“ Stihovi preuzeti iz tragedije upet činova Isis, čiji je autor Filip Kino (Philippe Quinault, 1635 – 1688). Vidjeti: Radomir V.Ivanović, str. 109.11 J. V. Gete: Das Ewig-Weibliche; „Faust“ (drugi deo), CID, Podgorica, 2001. godine.12 Hans Biderman: Rečnik simbola, Plato, Beograd, 2004. godine; str. 233 – 235; Robert Grevs:Grčki mitovi, Familet, Beograd, 1999.god; str. 71; Džejms Džordž Frejzer: Zlatna grana(proučavanje magije i religije); Ivanišević, Beograd, 2003. god.50Tragom tekstova koji su se nalazili u Njegoševom primjerku knjige ValanovogNovog rječnika, nailazimo na obilježene redove: Priznali smo da supjesnici mitologičari personificirali sunce i lunu kao i zvijezde koje sačinjavajudvanaest znakova zodijaka i one koje se grupišu u prostranstvu svoda... UEgiptu su dali ime Osiris suncu, a ime Isida luni; njih su personificirali, učiniliod njih kralja, kraljicu i stvorili njihovu legendu. – Od svih planeta luna jeposlije sunca ona koje je kult bio najrašireniji; od nje su napravili kraljicu nebesai vladalicu gornjega i donjega svijeta. Egipćani su je obožavali pod imenomIside; Jevreji su joj naprosto davali ime kraljice neba, a Feničani je zvahuAstratom: to bijaše Selena, Dijana, Venera Grka i Rimljana.13 A u Bilježnici,koju zaista možemo smatrati riznicom Njegoševih inspiracionih indikatora,nailazimo na sljedeći zapis: Izis je bila šćer Reina (de Rhé), a žena Ozirisova.Ona je mjesec, a Oziris sunce. Ona je sunce, mjesec, dvanaest znakovahzodiaka, sve skupa. ... S najvišom su slavom godišnji praznik njoj svetkovali uTivu Egipet (Thebes). Kumire su tamo nosili, cvijeća, svake mirise.14U najdrevnijim mitološkim predstavama luna/mjesec je predstavljao vidljivuemanaciju žene, odnosno ženstvenosti, ženskog načela. S obzirom na toda je sama ta predstava simbolizovala suštinu žene kao suprotne suštini

muškarca, to žensko načelo ili Eros, po Jungovom učenju, suprotstavljeno jeLogosu, kao muškom načelu (koji simbolizuje Sunce/Feb). Dodajmo i to da jekod muškarca sa Erosom povezano – ne njegova svijest, već nesvjesno. Svijestje ono što se nalazi pod vladavinom muškog Logosa. „Kao i u Vavilonu,tako je i u Egiptu kult Meseca prethodio kultu Sunca.... U helenističkom razdobljuova religija ponovo se probudila, i tad se pojavila kao jedan od tajanstvenihkultova prispelih sa Istoka, kao kult koji je bio vrlo uticajan u Grčkoj,a potom u Rimu, naročito u onim stolećima koja su prethodila početku našeere i usledila neposredno za njim. Oziris je bio božanski Um, Logos, Muzaj, abio je obdaren i darovima za muziku i umetnost. ... Sama Izida ponekad je nazivanaPrvom među Muzama.“ 15Pjesma Noć skuplja vijeka počinje opisom nebeskog plana kojim dominiraLuna, zatim imamo spuštanje slike na zemaljski plan i prikaz poetskog subjektakao jednog – nepotpunog, uznemirenog, u iščekivanju, koji se dolaskom žene/vile pretače u dvojno jedinstvo. Na kraju, ponovo, nastupa razdvajanje togsavršenog sjedinjenja dvojstva i prenošenje slike na nebeski plan. Razjedinjavanjeje snažno eksplicirano i razdvajanjem Sunca (Feba) i Lune, čime je značenjenoći skuplje vijeka još intenzivnije. Onirička dimenzija pjesme ovim dobijana snazi, posebno ako uzmemo u obzir još i to da je Izida još i boginja poremećajai stvaralaštva u unutrašnjem svijetu, odnosno da se vizije, nadahnuće ijasnovidost ubrajaju u njene darove. Nastupajući Logos (Feb) koji preuzimakontrolu odlaskom Lune (Luna bježi s horizonta i ustupa Febu vladu) još sna-13 Nouveau Dictionnaire de la conversation par Auguste Wahlen, Tome quatorziėme,Bruxelles, 1843.; 136 – 138. Na ovo je prvi skrenuo pažnju Pero Šoć. Opširnije: Jevto M. Milović:Staze ka Njegošu, NIO Univerzitetska riječ, Titograd, 1983, str. 185 – 188.

14 Njegoševa Bilježnica, Istoriјski institut – Cetinje, Cetinje, 1956, str. 184 –185.15 Dr Ester Harding, Misterije žene, Plavi jahač, Beograd, 2004, str. 26251žnije kontrastira značenje indicirano naslovnom sintagmom – jer, jedna proživljenanoć postaje vanvremeni dio postojanja, čime je njena vrijednost nadnesenatrajanju ljudskog vijeka. Istovremeno, nestajanje Lune – Erosa, koji ustupamjesto Febu, dakle Logosu, upućuje na preobražaj nesvjesnog u svjesno – kontrolisanorazumom. Ovo je posebno indikativno, ne samo kao semantičko čvorištezavršnih stihova pjesme, već i pri njenom dovođenju u vezu sa ostalimNjegoševim djelima, u skladu sa procesima transformacije i transfiguracije globalnihsimbola njegovog pjesništva.Značenje se usložnjava ako ovo dovedemo u vezu sa kasnijim učenjimapo kojima „hrišćanski mistici nisu doživljavali samo sakramente u crkvenimobredima, nego i u unutrašnjim i tajnim doživljajima prilikom duboke meditacije.U spisima svetaca stalno nailazimo na temu božanskog sjedinjenja, a Hristosse pojavljivao kao Nebeski Ljubavnik, Verenik Duše. Izrazi koji se upotrebljavajuda bi se opisala ta mistična iskustva ne ostavljaju nam nikakvesumnje u to da je duhovni doživljaj bio u bliskoj vezi sa istinskim erotskim raspoloženjem,iako partner nije bio ljudsko biće“.16Navedeno korespondira sa uvjerenjem da sve materijalno, vidljivo, opipljivomora doseći sopstvenu destilizaciju, odnosno esencijalizaciju da bi tek uprostranstvu kosmičkog poretka poprimilo svoj istinski oblik i funkciju. Utom smislu imamo sročene i sljedeće stihove (st. 17 – 18):О nasljedstvo idejalno, ti nam gojiš besmertije,te sa nebom duša ljudska ima svoje snošenije!Na drugoj strani, brojni primjeri ukazuju na to da je Njegoš dušu shvatajedinim istinskim oblikom postojanja, dok je tijelo/materiju smještao u carstvognjilosti. To ističe i u pismu Petru Marinkoviću: A naše jadno tijelo štoje! Ugoštenije i popiranije zemaljskoga gada, glibina od koje se gadi, prašina

s kojom se vihorovi rugaju i igraju... I gle velikoga čuda, koliko mi ovo ništaviloljubimo i koliko nas interesuje!17Ako uzmemo u obzir da samo još u Testamentu zahvaljuje Gospodu štoga je nad milionima dušom i tijelom ukrasio, Njegoševu pjesmu Noć skupljavijeka moramo zaista prihvatiti kao nešto drugačije od svega što je napisao.Upravo zbog toga ona predstavlja i značajan segment u izučavanju Njegoševeeksplicitne poetike.Ovakav model istraživanja je od velikog značaja, kako sa pozicije osavremenjivanjasamog pristupa književnom tekstu, tako i radi potpunijeg sagledavanjanjegovog ukupnog značenjskog bogatstva ili idejne slojevitosti. Zahvaljujućitome, otvara se mogućnost primjene alternativnih metoda interpretacije,a da se pri tome ne iznevjeri njihova osnovna priroda. Naravno, uz pulsirajućeupozorenje da otvoren pristup tekstu ipak ima granice tumačenja, aove se, dalje slijedeći Ekove stavove, podudaraju sa pravima teksta.16 Ibid, str. 232.17 Sa Cetinja, 10. avgusta, 1850. god.52

LiteraturaNjegoševa bilježnica, Istorijski institut, Cetinje, 1956.Jevto M. Milović, Staze ka Njegošu, NIO Univerzitetska riječ, Titograd,1983.Risto J. Dragićević, Članci o Njegošu, Narodna knjiga, Cetinje, 1949.Radomir V. Ivanović, Njegoševa poetika i estetika, Zmaj, Novi Sad, 2002.Dušan Pajin, Noć vrednija od života (Lepota i apsolut u Njegoševoj pesmi „Noćskuplja vijeka“), Ovdje, Podgorica, april-juni 1998.Hans Biderman: Rečnik simbola, Plato, Beograd, 2004.Nortrop Fraj: Veliki kod(eks) - Biblija i književnost, Prosveta, Beograd, 1985.Umberto Eko, O književnosti, Narodna knjiga, Beograd, 2002.Dr Ester Harding, Misterije žene, Plavi jahač, Beograd, 2004.Vesna VUKICEVIC-JANKOVICNJEGOS`S A NIGHT MORE PRECIOUS THAN A CENTURY –VARIOUS POSSIBILITIES OF INTERPRETATIONSummaryOne of the most important issues of the poetic work of Njegos is thereading of his texts at different levels. The author of this work has tried toidentify various possibilities of interpretation Njegos`s famouse poem entitledA Night More Precious Than a Century (Noc skuplja vijeka) by means ofusing various levels of interpretation and the methods based on the postulatesof contemporary literary and aesthetic theories. This is related to the processwhere, in a special discourse, a certain type of transformation andtransfiguration can be found. To respond to such an important task we are onthe path of opening even a deeper approach on the level of the textualmeanings and global symbols of this poem.