Класс: 6

Предмет: бурятская литература

Автор учебника: В.Ш. Ускеева и др.

Хэшээлэй темэ: Бавасан Доржиевич Абидуев «Сонхоор малайһан һара»

Метатемэ: Һара.

Хэшээлэй зорилгонууд: 1. Һурагшадые Б.Д.Абидуевай шγлэгтэйнь танилсуулха, уншаха, удха дээрэнь хγдэлхэ. «Сонхоор малайһан һара» шγлэг А.С. Пушкинай «Υбэлэй харгы» шγлэгтэйнь зэргэсγγлэн хараха.

Буряад литературын хэшээлээ естествознаниин Һарын фазанууд гэһэн темэтэй холбон харуулха.

2. Шγлэг уранаар уншуулха, Һурагшадай хэлыень баяжуулха, аман хэлыень хγгжөөхэ.

3. Эстетическэ хγмγγжγγлгэ (пейзаж харуулһан зурагуудые хэрэглэлгэ, Л. Ван Бетховеной «Лунная соната» хэрэглэлгэ), һурагшадые буряад литын һарануудай нэрэнүүдые, һарын фазануудые хэрэглэжэ, һонирхуулха, түрэлхи литературын хэшээлнүүдтэ дура татаха.

Шэнэ материал тайлбарилгын хэшээл.

Хэрэгсэлнγγд: ноутбук, проектор, хэшээлэй презентации, зурагуудай презентаци, ажалай дэбтэр, фломастернууд.

Хэшээлэй ябаса

I. Вводно-мотивационно шата. Мэндэшэлгэ. Анхаралтайгаар слайд харагты.

- --

- Мγнөөдэрэйнгээ хэшээлдэ бидэ юун тухай хөөрэлдэхэбди?

(Һара тухай)

- Зγб! Һара гэжэ γгэ олон удхатай. Би танда мγнөө хэшэлдээ хγдэлхэ ажалай дэбтэр γгөөб, тэндээ энэ γгын удхануудые бэшэе. Ямар удхатай гэжэ һананабта?

Слайд 2.

Һара – 1) месяц, луна.

2) месяц календарный.

- Мγнөө ямар һараб?

(март - Ехэ Боргон Сара)

- Ородоор месяц Большого Журчания гэдэг. Юундэ тиигээд нэрлэнэб?

(саһан хайлаад, урдана)

- Зγб! Би 12 һаранууд яагаад нэрлэгдэдэгые танай ажалай дэбтэр соотнай бэшээб, мэдэжэ ябаарайт.

- Энэ хэшээлдээ бидэ Б.Д.Абидуевай «Сонхоор малайһан һара» шγлэгыень уншахабди. Номоо 147 нюурта нээгты. Һара гэжэ γгэ эндэ ямар удхаараа хэрэглэгдэнэб?

(Һара – месяц, луна).

II. Операционно-содержательна шата

Энэ шγлэг соо танай мэдэхэгγй γгэнγγд дайралдажа болохо.

1. Словарна хγдэлмэри (самбарта бэшээтэй)

малайһан – заглядывающая

жγдхэнэ – прилагает усилия

найгана – качается

шаргал – отливающая жёлтым цветом.

- Яагаад энэ шγлэг ород хэлэндэ оршуулагдахаб?

(Луна, заглядывающая в окно)

Слайд 3

2. Уншалга.- Би танда уншаад γгэхэб, та анхаралтайгаар шагнагты, тиигээд та намда уранаар уншажа γгэхэт.

(Багша уранаар уншана)

- Хэн уншажа γгэхэб? (2-3 һурагшадта уншуулха)

3. Шγлэгэй удха дээрэ хγдэлмэри.

- Автор шγлэг соогоо байгаалиин ямар байдал харуулнаб?

(үбэлэй һүни)

-Үбэлэй һүнидэ юу харуулнаб?

(Һара)

- Зүб! Б.Д.Абидуев үбэлэй һүнидэ һара харуулна. Һара ямараар, юу хэһээр харуулагданаб гэжэ харая. 2 группа болоод хүдэлэе.

Слайд 4.

(Һурагшад дүүргэнэ, харюунуудаа ажалайнгаа дэбтэр соогоо бэшэнэ)

Шалганабди. Багша слайд дээрэ зүб харюунуудые харуулна.

Слайд 6.

- Поэт шүлэг соогоо ямар уран аргануудые хэрэглэнэб гэжэ элирүүлэгты.

(олицетворени хэрэглэнэ)

- Юуе олицетворени гэдэг бэ?

(Амигүй юумые амитай болгожо харуулһан арга)

Слайд 7.

- Һара эндэ тарган шалхагар шарайтай гээд хэлэгдэнэ, слайд харагты. Үшөө ямар һара байдаг бэ? Ажалай дэбтэр соогоо һара зурагты.

(Һурагшад зурана)

- Зураба гүт? Бултанда харуулагты. Юундэ иимэ һара зурабат, хэлэжэ үгыт.

(Һурагшад хөөрэнэ)

Багша слайд 8 харуулна. Һара иимэшье байжа болохо. (Слайдуудые хараад, бултадаа хүдэлнэбди. Багша харуулна, һурагшад ямар һараб гээд буряадаар,

ородоор хэлэнэ. Багша асуудалнуудые табижа туһална, жэшээлхэдэ, хэзээ иимэ һара гарадаг бэ г.м.)

- Ородоор энэмнай фазы луны гэжэ нэрэтэй.- Энэ шүлэг соогоо поэт байгаалиин зураглалга харуулна. Тэрэниие юун

гэжэ нэрлэдэг бэ?

(пейзаж)

Слайд 9. – Байгалиин байдал, үзэгдэл харуулһан шүлэгүүдые пейзажна лирикэ гэдэг. Энэ шүлэг соо пейзаж харуулһан мүрнүүдые ологты.

(үүлэн үзэгдөөд, һарын хүбөө дайрана, һалхин эшхэрэн үлеэгээд, хадын модод найгана).

- Пейзажна лирикэ олон буряадшье, ородшье поэдүүд хэрэглэдэг. Жэшээлхэдэ, А.С. Пушкин “Үбэлэй харгы” гэһэн шүлэг соогоо. Энэ шүлэгынь ажалай дэбтэр соотнай бии, уншагты.

- Һара тухай мүрнүүдые олоод, уншажа үгэгты. Эндэ һара ямараар харуулагданаб, ажаглагты.

(Сквозь волнистые туманы

Пробирается луна

На просторные поляны

Льет печальный свет она).

- Тиимэ! Б.Д.Абидуевай, А.С.Пушкинай шүлэгүүдые зэргэсүүлэе. Юугээрээ адлиб?

(Һара харуулна, олиөетворени хэрэглэнэ, пейзаж харуулна)

- Һарые гансашье үгөөр харуулдаггүй, үшөө зуражашье болохо, үшөө хүгжэмөөршье харуулдаг. (презентаци 2 харуулаха: хүгжэм зэдэлнэ, һара харуулагдаһан зурагууд харуулагдана).

- Бидэ Л. Ван Бетховеной “Лунная соната” хүгжэмынь шагнабабди.

III . Рефлексивнэ – оценочно шата.

- Мүнөө хэшээлнай ямар байбаб?

- Танда бүхы юумэн ойлгосотой байба гү?

- Энэ шүлэг уншаад, удха дээрэнь хүдэлбэбди. Синквейн зохеогыт (Слайд 10).

1. 1 юумэнэй нэрэ Һара

2. 2 тэмдэгэй нэрэ

3. 3 глагол.

4. мэдүүлэл

5. тобшолол

(Һурагшад зохёоно, зохёоһоноо уншана)

III. Гэрэй даабари.

Б.Д.Абидуевай шүлэг сээжэлдэхэ, энэ шүлэг танда һонин хадань,пейзаж харуулһан зурагуудые зураарайт. Хэшээлнай дүүрэбэ. Баяртай!