Б.Ринчен - Ану хатан
TRANSCRIPT
Цаг хугацаа бол авъяас
чадварыг хөгжүүлэх
уудам орон юм.
(К.Маркс)
Өөрийгөө хөгжүүлэх 40 минут
Ангид баримтлах дүрэм
Минут бүрийг үр дүнтэй, бүтээлчээр өнгөрүүлэх
Анхаарлаа хандуулан хичээлд идэвхитэй оролцох
Өөрийн мэддэггүй байсан олон шинэ мэдлэг,
мэдээллийг олж авах
Өөрийн санаа бодлыг чөлөөтэй илэрхийлэх
Чихний чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл,
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ.
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясаж,
Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу
би!...
“Монгол хэл”
Еншөөбү овогт Бямбын Ринчен
Монголын орчин үеийн утга зохиолыг үндэслэгчдийн нэг.
Бямбын Ринчен нь 1905 онд Хиагтад (одоогийн Алтанбулаг сум) Бул Сарай
хэмээх газар төржээ. төржээ. Монгол хэл бичиг, ардын билиг, угсаатны зүйн судалгаа хийсэн, Шинжлэх ухааны академийн жинхэнэ гишүүн, хэлбичгийн
ухааны доктор цолтой.
1929 онд байгуулагдсан Монголын зохиолчдын анхны дугуйлангийн гишүүн байсан бөгөөд орос, чех, польш, франц, англи, эсперанто, герман хэлтэй агуу их эрдэмтэн хүн байв.
1956 онд “Монгол хэлнүүдийн харьцуулсан түүхэн хэлний зүй” бүтээлээрээ БНУАУ-д хэл бичгийн ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ.
Бямбын Ринчен нь Цогт тайж киногоороо 1945 онд төрийн шагнал хүртсэн.
“Нүүдэл”,”Шүхэрч Буниа”,”Сандо
амбан” ,“Yүрийн туяа” гурамсан роман, “
Заан залуудай” балар эртний сэдэвт роман, "
Бэр цэцэг", "Нууцыг задруулсан захиа", "
Шүхэрч Буниа" ,"Ану Хатан" гэх мэт түүхэн
баримтат уран зохиолын бүтээл нь түүний цогт эх оронч
шинж чанарыг давхар илтгэдэг юм.
Б.Ринчен олон жилийн турш эх хэлнээ гадаадын утга зохиол орчуулах ажилд хүч чадлаа дайчилж Горький, Маяковский, Шолохов, Мопассан, Хикмет нарын бүтээлүүдээс монголын уншигч олноо танилцуулжээ.
Зохиолч эрдэмтэн, бичгийн их хүн Бямбын Ринчен 1977 онд таалал төгсчээ.
Бямбын Ринченгийн
мэндэлсний 100
жилийн ойг
тохиолдуулан
түүний дурсгалын
хөшөөг Улсын төв
номын сангийн
өмнөх талбайд 2005
онд босгожээ.
АЯА, МУНДАШГҮЙ ЭРДЭМ СУРАХАД
НАС ДААНЧ БОГИНО
АЯА, МУНХАГУУДЫН ДУНД АМЬДРАХАД
НАС ДААНЧ УРТ
БЯМБЫН РИНЧЕН
ХАМАГ ХУРААСАН БҮГД БАРАГДЪЮУ
ӨНДӨР БОЛСОН ТЭР ВЭЭР ЭЦЭС ТҮР УНАЮУ
ХУРАХ Л БУЙ БӨГӨӨС, ХАГАЦАХ БОЛЪЮУ
ТӨРӨХ Л БУЙ БӨГӨӨС, ҮХЭХ БОЛЪЮУ
БЯМБЫН РИНЧЕН - “АНУ ХАТАН”
Галдан бошгот - 4 Ойрадын их удирдагч
Ану хатан – 4 Ойрадын хатан
Чинбай - Ойрадын баатар эр
Энх-Амгалан - Манжийн хаан
Зохиолын гол дүрүүд
Энэ өгүүллэг зургаан хэсэгтэй .
Эхний хэсэгт нь: Дайчин улсын албат дагуурын нутгийн залгаа орос цэргийн Хабаров гэдэг хүний байгуулсан. Албазин гэдэг цэргийн хотыг хятад цэргүүд байлдан эзэлж, нэгэн хэсэг орос цэрэг эрийг ар гэрийн өвгөд хөгшид христосын шашны ламын хамтаар олзлон Бээжин хүргэж, их ялалтыг тэмдэглэж байгаа тухай.
Зохиолын бүтэц
II хэсэгт: Энх-Амгалан хаан ар монголыг салган захирах бодлогоо лавшруулж Зүүн гарын Галданыг байлдах нэгэн замын цэргийг өөрийн биеэр удирдан явахаар бэлтгэж байгааг,
III хэсэгт: Энх-Амгалан хааны цэргийн давуу хүчинд шахагдсанГалдан бошготын цэрэг ухарсаар Туулын Зуун модонд ирж цэргийн хүрээ байгуулан буудаллаж түр амсхийж байдаг.
IV хэсэгm : Галдан бошгитын эцэг хааны шадар жанжин байсан өвгөн Чимбай нас эцэслэж, түүнийг бөө шүтлэгийн ёсоор оршуулж байгааг,
V хэсэгт: Галдан бошгитын хатан Анугийн зүүдэлсэн муу совинт зүүдний өгүүлэмж
VI хэсэгт: Манж монгол цэрэг хэлз тулалдаж, хүч сулрах үес Ану хатан зуутан баатар цэргүүдтэйгээ давшин орж, хатан амь үрэгдсэн боловч,түүний шилдэг баатар цэргүүд нь нэг ч алхам ухралгүй тулалдсаар ойрдын их цэргийн хүрээнд үлдсэн цэрэгт дайсны бүслэлтээс цөмрөн гарах зам нээж өгдөг тухай тус тус өгүүлнэ.
ГАЛДАН БОШГИТ ХААНЫ ДҮР
Галдан бошгит дөрвөн ойрад дайч их хааны удам залгасан хүү, Монгол түмний тусгаар тогтнол эрх чөлөөний төлөө тэмцлийг манлайлан тэмцсэн түүхэн дүр юм.
ГАЛДАН БОШГИТ ХААНЫ ДҮР
ГАЛДАН БОШГИТ ХААНЫ ДҮР
Дөрвөн ойрадын их удирдагч Галдан бошгот чийрэг бөгөөд тэгш сайхан биетэй, өтгөн хар хөмсөгтэй, бүргэдийн нүд шиг хурц харцтай,цогтой хар нүдтэй, ширвээ хар сахалтай,царайнд харилтгүй чин зориг, цог заль баатар мэргэн эрийн шинжтэй.
ГАЛДАН БОШГИТ ХААНЫ ДҮР
. . .бас хүү ном үзэж их юм боддог болсон гүн ухаантны шинж дотор сайтай хүний тэмдэг аль аль нь тодрон илэрсэн хэн хүний сэтгэл татах сайхан эр ажээ. Хайрт хүндээ үнэнч, эх орныхоо төлөө амь биеэ зориулсан их орон ч дүр юм.
Дөрвөн ойрдын их удирдагч Галдан бошготой нэгэн насны хувь заяагаа холбож, хань ижилдээ үнэнч байж, эх орныхоо төлөө амь биеэ үл хайхран буй тэмцэгч бүсгүйн дүр юм.Галдантай хар нялхаасаа Зая бандида бичиг үсэг хамт заалгаж байхаасаа эхлээд дотноссон
Ану хатны дүр
Ану биеэр жаахан ч бичгийн эрдэмд хөвгүүдээс дутахааргүй, сэргэлэн цовоо, аливаад хэрсүү хэмээн зохиолд монгол хатны түүхэн дүр юм. Гадаад байдал хүрэн бор царайтай, урт хар үс, гуалиг сайхан бие, үзэсгэлэн төгс байдалтай.
Ану хатны дүр
Ану хатны дүр
Манжийн их хүчинд дарагдавч эцсийн
мөч хүртэл эрх чөлөө тусгаар
тогтнолын төлөө халуун амь бүлээн
цусаа хайрлалгүй тэмцсэн зохиолын гол
дүрүүдийн нэг.
УДАМ УГСАА Ану
Баруун Монголын хошуу аймгийн ноён Хасарын угсааны гүш хаан Торбайны ач охин Очирт сэцэн хааны охин гэсэн байдаг. бол
Зарим ном зохиолд Өвөр Монголын Намсрай Очирт сэцэн хааны хөвгүүн Галдмаагийн охин гэж байдаг.
Галдан
Эсмүний хойч үе Эрдэнэ баатар хиа Ойрадын Гүүш хааны Цорос аймгийн Хасарын хойч үе Цоросын Тогоон тайшийн хүү Эсэн тайшийн бага хүү н тайшийн хүү болон мэндэлжээ.
АНУ ХАТАН,МАНДУХАЙ ЦЭЦЭН ХАТАН
Төсөөтэй тал:
Эх орон ч үзэлтэйЗэвсгийн эрдэмд суралцсан,
эрэмгий эмэгтэйчүүд Эх орныхоо тусгаар
тогтнолынхоо төлөө тэмцэгч
З ОХ И ОЛ Ы Н У РА Н СА Й Х Н Ы О Н Ц Л О Г
Энэ зохиол нь зөн билгийн байдлаар зохиомжлон оруулсан зүйл нилээд их байна.Тухайлбал: Ану эр нөхөр Галдангийнхаа өмнүүр орж хамгаалан, дайсан этгээдийн гарт амь насаа алдаж байна хэмээн зүүдэлдэг. Мөн их тулааны өмнөх орой “Би маргаашийн өглөөний ургах улаан нарыг халуун амьтай бүлээн цустай мах бод биеийнхээ нүдээр үзээд шингэхийн улаан нарыг хий биетэй онгоны нүдээр үзнэ. ’’ хэмээн
... мориндоо мөнгөн эвэртэй баг хийлгэж тулаанд бэлтгээд дараа нь Галдан болон түүний удирдсан цэргүүдэд зам нээж өгөхөөр Манжийн их цэргийн үхэр ангийг дайран довтолж яваад хяргуулсан атар газрын цэцэг адил унаж амь эрсдэж байгаа зэрэг болно.
Б.Ринченгийн өгүүллэгүүдийн гол онцлог нь монголын түүхийн тодорхой үе ялангуяа манж хятадын дарлалын үеийн Монголчуудын үндэсний тусгаар тогтнолдоо чин үнэнч сэтгэлгээг үзүүлсэнд оршино.
Онцлог
Yүрийн туяа
Заан залуудай
Нууцыг задруулсан захиа
Ану Хатан ...
зэрэг түүхэн зохиол бүтээлээр нь дамжин тодорхой харагддаг.
Тиймээс ч ард түмнийхээ эрх чөлөөний төлөө хүч тэнцвэргүй тулалдаанд ялагдал хүлээсэн ч эцсийн мөч хүртэл эрэлхэг зоригоор тэмцсэн Галдан бошгит түүний хайрт бүсгүй Ану /”Ану хатан”/ зэрэг Монгол Улсынхаа түүхэнд нэрээ үлдээсэн өөдрөг баатрууд дүрслэгддэг билээ.
Жишээ
