เศรษฐกจในสมยสโขทย อยธยา และธนบร สมาชกกลม

นางสาวขวญฤทย ใจค า เลขท ๑๖ นางสาวณฐธยาน โครงกาบ เลขท ๑๙ นางสาวธญวลย กองอารนทร เลขท ๒๒ นางสาวปานชวา เทพา เลขท ๒๕ นางสาวอรสรา ลวดเงน เลขท ๒๘ ชนมธยมศกษาปท ๖/๓

จากหลกฐานศลาจารกหลกท 1 ท าใหเราทราบวา เศรษฐกจในสมยสโขทย

มความเจรญรงเรอง ประชาชนมความกนดอยด บานเมองมความอดมสมบรณ

ปจจยส าคญทชวยสงเสรมใหสโขทยสามารถพฒนาเศรษฐกจใหเจรญกาวหนา

1. ภมประเทศ สโขทยตงอยบรเวณทราบลมแมน า ทราบเชงเขาซงเปนแหลงเพาะปลก เลยงสตว และจบสตวน า

2. ทรพยากรธรรมชาต สโขทยมพชพรรณธรรมชาตตาง ๆ อยางอดมสมบรณ เชน ปาไม สตวปา และแรธาตตาง ๆ

3. ความสามารถของผน า กษตรยซงเปนผปกครองกรงสโขทยทรงมพระปรชาสามารถในการคดรเรมและดดแปลงสงแวดลอมทเอออ านวยตอการด ารงชวตของราษฎร เชน สรางท านบกนน าไวเพอเกบกกน าทเรยกวา “ ท านบพระรวง ” สงน าไปตามคคลองสคเมอง เพอระยายน าสพนทเกษตรกรรม จงท าใหประชาชนมน าใชสอยอยางเพยงพอ

ท านบพระรวง

พนฐานทางดานเศรษฐกจของสโขทยขนอยกบอาชพหลกของประชาชน 3

อาชพ ไดแก เกษตรกรรม หตถกรรม และคาขาย 1. เกษตรกรรม

สงคมสโขทยเปนสงคมเกษตรกรรม อาชพหลกของประชาชนคอ การเพาะปลกและเลยงสตว การเพาะปลกจะมทงการท านา ท าไร และท าสวน พชทปลกกนมาก เชน ขาว มะมวง หมากพล เปนตน บรเวณทใชเปนพนทเพาะปลก ไดแก ทราบลมแมน าปง แมน ายม และแมน านาน เนองจากสภาพทางธรรมชาตของบรเวณทราบลมแมน าดงกลาวนไมเอออ านวยตอการเพาะปลก เพราะมน านอยในหนาแลง และเมอถงฤดน าจะมน าปรมาณมากไหลบามาทวมขงเปนเวลานาน ท าใหผลผลตทางการเกษตรไมอดมสมบรณ ดงนนสโขทยจงรจกการสรางทเกบกกน า แลวตอทอน าจากคเมองไปสสระตาง ๆ เพอระบายน าไปสพนทเกษตรกรรม ท าใหสามารถผลตผลผลตไดอดมสมบรณ

2. หตถกรรม หตถกรรมทส าคญของสโขทยสวนใหญเปนการผลต เครองสงคโลก หรอเครองปนดนเผา เครองสงคโลกของสโขทยทผลตไดคอ จาน ชาม และถวยตางๆ นอกจากนนยงนยมผลตเครองสงคโลกในรปแบบตางๆตามความตองการของผซอ เชน แจกน เหยอก โถน า โอง ไห

เปนตน จากหลกฐานการขดพบซากเตาเผาเครองสงคโลกหรอเตาทเรยงเปนจ านวนมากท าใหสนนษฐานไดวา แหลงทผลตเครองสงคโลกทส าคญมอย 2 แหงคอ กรงสโขทยและเมองศรสชนาลย

และจากการพบซากเตาเผาเครองสงคโลกขนาดใหญเปนจ านวนมาก ท าใหสนนษฐานไดวาเครองสงคโลกของสโขทยนาจะเปนสนคาทไดรบความนยมจากดนแดนตาง ๆ ในสมยนน

เตาทเรยง

เครองสงคโลก

3. การคาขาย การคาขายในสมยสโขทยเปนการคาแบบเสร ทกคนมอสระในการคาขาย รฐไมจ ากดชนดสนคาและไมเกบภาษผานดานทเรยกวา“จงกอบ” ผใดอยากคาขายอะไรกไมมการหาม มการคาสตวชนดตางๆ เชน ชาง มา วว ควาย เปนตน ตลอดจนการคาขายแรเงนและแรทอง นอกจากจะมการคาขายภายในราชอาณาจกรแลว ยงมการคาขายและแลกเปลยนสนคากบอาณาจกรตาง ๆ ทอยภายนอกอาณาจกรสโขทยอกดวย เชน เมองหงสาวด ตะนาวศร ลานนา กมพชา มะละกา ชวา และจน เปนตน สนคาออกทส าคญ ไดแก เครองสงคโลก พรกไทย น าตาล งาชาง เปนตน สนคาสวนใหญเปนพวกผาไหม ผาทอ อญมณ เปนตน

ผาไหม ผาทอ

เงนพดดวง

ความอดมสมบรณของบรเวณทราบลมแมน าเจาพระยาตอนลาง การมแหลง

น าจ านวนมาก ดนมความอดมสมบรณเพราะเกดจากการทบถมของดนตะกอนแมน า ซงเหมาะส าหรบการท านา ท าใหอาณาจกรอยธยาเปนแหลงเพาะปลกทส าคญ นอกจากนการมท าเลทตงทเหมาะสมกบการคาขายกบเมองตางๆ ทอยภายในตามเสนทางแมน า และการคาขายกบภายนอกทางเรอส าเภา ท าใหเศรษฐกจอยธยามพนฐานส าคญอยทการเกษตรและการคากบตางประเทศ ตอมาไดพฒนาเปนศนยกลางทางการคาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

1. เศรษฐกจในสมยอยธยาเปนเศรษฐกจแบบยงชพทขนอยกบเกษตรกรรมเชนเดยวกบสโขทย พนฐานทางเศรษฐกจของอยธยาคอการเกษตร มวตถประสงคในการผลตเพอ

บรโภคภายในอาณาจกรตามลกษณะเศรษฐกจแบบพอยงชพ แตอาณาจกรอยธยาไดเปรยบกวาอาณาจกรสโขทยในดานภมศาสตร เพราะอาณาจกรอยธยาตงอยในบรเวณทราบลมแมน าอนกวางใหญ แมน าส าคญคอ แมน าเจาพระยา แมน าปาสก แมน าลพบร ซงมน าตลอดปส าหรบการเพาะปลกพชทส าคญคอ ขาว รองลงมาไดแก พรกไทย หมาก มะพราว ออย ฝาย ไมผลและพชไรอนๆ

ลกษณะการผลตยงใชแรงงานคนและแรงงานสตวเปนหลก ดวยเหตดงกลาว อาณาจกรอยธยาจงไดท าสงครามกบรฐใกลเคยงเพอครอบครองแหลงทรพยากรและกวาดตอนผคนเพอน ามาเปนแรงงานส าคญของบานเมอง

ราชอาณาจกรอยธยาไดท านบ ารงการเกษตรดวยการจดพระราชพธตางๆ เพอใหเปนสรมงคลและบ ารงขวญชาวนาใหมก าลงใจ เชน พระราชพธพรณศาสตร เปน พธขอฝนใหตกตองตามฤดกาล พระราชพธพชมงคล เปนพธการสรางสรมงคลใหกบชาวนาและแจกพนธขาว เปน พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ เปน พธลงมอจรดคนไถเปนครงแรกเพอเปนการเตอนวาถงเวลาท านาแลว

อาณาจกรอยธยาไมไดสรางระบบการชลประทานเพอสงเสรมการเกษตร เนองจากมแหลงน าเพยงพอ สวนการขดคลองท าขนเพอเปนเสนทางการคมนาคม เพอประโยชนทางยทธศาสตร และการระบายน าตอนหนาน าเทานน

แมวาอาณาจกรอยธยา การเพาะปลกยงเปนแบบดงเดมตองพงพาแรงงานคนและธรรมชาตเปนหลก แตสภาพภมศาสตรทอดมสมบรณ ท าใหผลผลตทางการเกษตรมเหลอเปนจ านวนมาก ผลผลตทางการเกษตรเปนสนคาทน าไปขายใหชาวตางประเทศ น ารายไดมาสอาณาจกร ดงปรากฏหลกฐานวาอยธยาเคยขายหมากใหจน อนเดย และโปรตเกส ฝายและมะพราวใหญปนและมะละกา ในสมยอยธยาตอนปลายไดขายขาวใหฮอลนดา ฝรงเศส มลาย มะละกา ชวา ปตตาเวย ลงกา จน ญปน

“การเกษตรจงเปนรากฐานส าคญทางเศรษฐกจของอยธยาและมสวนในการเสรมสรางราชอาณาจกรอยธยาใหเจรญรงเรองมาตลอดเวลา 417 ป ”

2. อาณาจกรอยธยาเปนศนยกลางทางการคาในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองจากท าเลทตงของอาณาจกรอยธยาเอออ านวยตอการคา กลาวคอ “ ศนยกลางอาณาจกรตงอยในท าเลทเหมาะสมกบการคา ทงภายในและภายนอกราชอาณาจกร กลาวคอ กรงศรอยธยามแมน าลอมรอบทง 3 ดาน คอ แมน าลพบร แมน าปาสก และแมน าเจาพระยา ท าใหอยธยาใชเสนทางทางน าตดตอกบแวนแควนทอยภายในไดสะดวก เชน สโขทย ลานนา ลานชาง

นอกจากนทตงของราชธานทอยไมหางไกลปากน าหรอทะเล ท าใหอยธยาตดตอคาขายทางเรอกบตางประเทศทอยหางไกลไดสะดวก และเมออาณาจกรมความเขมแขง สามารถควบคมการคารอบชายฝงทะเลอนดามน และโดยรอบอาวไทย ซงเปนแหลงทพอคาตางชาตเดนทางมาคาขายได ท าใหอยธยาสามารถท าหนาทเปนพอคาคนกลางในการตดตอคาขายระหวางจน ญปนกบพอคาตางชาตอน ๆ กรงศรอยธยาจงเปนศนยกลางทส าคญแหงหนงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ”

บทบาทส าคญของอยธยาทางการคาม 2 ประการ คอ เปนแหลงรวมสนคาประเภทของปาทตางชาตตองการและเปนศนยกลางการคาสงผาน คอ กระจายสนคาจากจนและอนเดยสดนแดนตอนในของภมภาค เชน ลานนา ลานชาง และสงสนคาจนไปยงดนแดนตางๆ ในมหาสมทรอนเดย และรวบรวมสนคาจากดนแดนตอนในและจากดนแดนตางๆ ในอนเดยไปขายตอใหจน

สนคาประเภทของปา ไดแก สตวปาและผลผลตจากสตวปา ไม เชน ไมฝาง ไมกฤษณา ไมจนทรหอม และพชสมนไพร เชน ลกกระวาน ผลเรว ก ายาน การบร เปนตน

สนคาเหลานไดจากดนแดนภายในอาณาจกรอยธยา และดนแดนใกลเคยง ผานทางระบบมลนาย โดยแรงงานไพรจะเปนผหาแลวสงมาเปน สวย แทนแรงงานทจะตองมาท างานใหรฐ บางสวนไดมาดวยการซอหาแลกเปลยนกบราษฎรและอาณาจกรเพอนบาน แตสวนใหญมาจากการเกณฑสวยจากหวเมองภายในอาณาจกร โดยเฉพาะในรชสมยพระบรมไตรโลกนาถทปฏรปการปกครองหวเมอง ท าใหการเกณฑสวยรดกมมากกวาเดม และสวนหนงมาจากเมองประเทศราชของอยธยา นอกจากของปาแลว สนคาออกยง ไดแก พรกไทย ดบก ตะกว ผาฝาย และขาว สวนสนคาเขาไดแก ผาแพร ผาลายทอง เครองกระเบอง ดาบ หอก เกราะ ฯลฯ

การคากบตางประเทศในสมยอยธยาสวนใหญเปนการสงเรอส าเภาไปคาขายกบดนแดนตางๆ ทส าคญคอการคากบจนภายใตการคาในระบบบรรณาการ ทจนถอวาไทยเปนเมองขนของจน แตอยธยาเหนวาเปนประโยชนทางการคา เพราะทกครงทเรอของอยธยาเดนทางไปคาขายกบจนจะน า ของขวญ ซงสวนใหญเปนสนคาจากปา เชน นกยง งาชาง สตวแปลกๆ กฤษณา ก ายาน เปนตน เปนเครองราชบรรณาการไปถวายใหจกรพรรรดจน ซงจนจะมอบของตอบแทน เชน ผาไหม เครองลายคราม ซงเปนสนคาราคาแพงเปนการตอบแทน เรอสนคาทน าสนคาไปคาขายกจะถกละเวนภาษและไดรบการอนญาตใหคาขายกบหวเมองตางๆ ของจนได

นอกจากนอยธยายงคาขายกบหวเมองมลาย ชวา อนเดย ฟลปปนส เปอรเซย และลงกา การคาสวนใหญจะด าเนนการโดยพระมหากษตรย เจานาย และขนนาง มการคาเอกชนบางโดยพวกพอคาชาวจนด าเนนการ ลกษณะการคากบตางประเทศในสมยอยธยาตอนตนยงเปนการคาแบบเสร พอคาตางชาตยงสามารถคาขายกบราษฎรไดโดยตรงไมตองผานหนวยงานของรฐบาล แตกมลกษณะการผกขาดโดยทางออมในระบบมลนาย

หลงรชสมยสมเดจพระรามาธบดท 2 (พ.ศ. 2034-2072) การคากบตางประเทศไดขยายตวเพมขน เพราะอยธยาเรมมการตดตอคาขายกบชาตตะวนตก เรมตงแตชาตโปรตเกสใน พ.ศ. 2054 ตอมาใน พ.ศ. 2059 อยธยาไดท าสญญาทางพระราชไมตรทางการคากบโปรตเกส เปนฉบบแรกทอยธยาท ากบประเทศตะวนตก จากนนกมชาตฮอลนดา (พ.ศ. 2142) สเปน (พ.ศ. 2141) องกฤษ ในรปบรษทอนเดยตะวนออก บรษทการคาของฮอลนดา เรยกวา V.O.C. สวนบรษทการคาขององกฤษ เรยกวา E.J.C. และฝรงเศสในสมยพระนารายณมหาราช (พ.ศ. 2199-2231)

การคากบตางประเทศเจรญรงเรองมากทสดในสมยสมเดจพระมหาจกรพรรด (พ.ศ. 2091-2111) มการตรากฎหมายหลายฉบบเกยวกบการคาและจดระบบผกขาดทางการคาใหเปนระเบยบยงขน คอ มการก าหนดสนคาตองหาม ซงเปนสนคาทรฐบาลโดยพระคลงสนคาเทานนทจะผกขาดซอขาย สนคาขาเขา ไดแก ปนไฟ กระสนดนด า และก ามะถน สวนสนคาขาออก ไดแก นอระมาด งาชาง ไมกฤษณา ไมจนทร ไมหอม และไมฝาง ซงตอมาการคาผกขาดของรฐ ไดเขมขนมากขน สนคาบางประเภท เชน ถวยชาม ผาแดง ซงเปนสนคาในชวตประจ าวนกเปนสนคาผกขาดดวยและมการจดตง "พระคลงสนคา" ใหรบผดชอบดแลการคาผกขาดของรฐบาล พระคลงสนคาจงเปนหนวยงานส าคญในระบบเศรษฐกจไทยในสมยอยธยาสบตอมาจนถงสมยรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร

ในปลายสมยอยธยา "ขาว" ไดกลายเปนสนคาออกทส าคญแทนทสนคาจากปา เนองจากเกดทพภกขภยอยางรนแรงในประเทศจน ชาวจนจงขอใหพอคาอยธยาน าขาวไปขายใหจนโดยลดภาษให นอกจากนอยธยายงขายขาวใหฮอลนดา ฝรงเศส หวเมองมลาย มะละกา ชวา ปตตาเวย ญวน เขมร มะละกา ลงกา และญปน การคากบตางประเทศจงเปนพนฐานส าคญของเศรษฐกจอยธยา ซงน าความมงคงใหกลมผปกครอง ไดแก พระมหากษตรย เจานาย และขนนางอยางมหาศาล

3. รายไดของอยธยา

1) รายไดในระบบมลนาย แรงงานจากไพรถอเปนปจจยทางเศรษฐกจทส าคญ รฐบาลไดเกณฑ แรงงานจากไพรในระบบเขาเดอนออกเดอน หรอปละ 6 เดอน มาท างานใหรฐ เชน การสรางก าแพงเมอง ขดคลอง สรางวด สรางถนน เปนตน ไพรทไมตองการท างานใหรฐกสามารถจายสงของทรฐตองการ เชน มลคางคาว สนคาปา เรยกวา "สวย" แทนการเกณฑแรงงานได สวยเหลานรฐจะน าไปเปนสนคาขายยงตางประเทศตอไป

2) รายไดจากภาษอากร ภาษอากรในสมยอยธยา มดงน - สวย คอ สงของหรอเงนทไพรหลวงจายใหรฐทดแทนการถกเกณฑมาท างาน โดยรฐจะเปนผก าหนดวาทองถนใดจะสงสวยประเภทใด เชน สวยดบก สวยรงนก สวยไมฝาง สวยนอแรด สวยมลคางคาว เปนตน - อากร คอ เงนทเกบจากผลประโยชนทราษฎรประกอบอาชพได เชน การท านา จะเสยอากรคานา เรยกวา "หางขาว" ใหแกรฐ เพอรฐจะไดเกบไวเปนเสบยงอาหารส าหรบกองทพ ผทท าสวนเสยอากรคาสวนซงคดตามประเภทและจ านวนตนไมแตละชนด นอกจากนยงรวมถงการไดรบสทธจากรฐบาลในการประกอบอาชพ เชน การอนญาตใหขดแร การอนญาตใหเกบของปา การอนญาตใหจบปลาในน า การอนญาตใหตมกลนสรา เปนตน

- จงกอบ คอ คาผานดานขนอนทงทางบกและทางน า โดยเรยกเกบตามยานพาหนะทบรรทกสนคา เชน เรอสนคาจะเกบตามความกวางของปากเรอตามอตราทก าหนด จงเรยกวา ภาษปากเรอ สวนพอคาแมคาในทองถนมกเกบในอตราสบชกหนง - ฤชา คอ เงนทรฐเรยกเกบจากการใหบรการจากราษฎร เชน การออกโฉนด หรอเงนปรบไหมทผแพคดตองจายใหผชนะ เงนคาธรรมเนยมนเรยกอกชอหนงวา "เงนพนยหลวง" 3) รายไดจากตางประเทศ ไดแก ผลก าไรจากการคาเรอส าเภา ภาษสนคาขาเขาและ

สนคาขาออก สงของทไดรบพระราชทานจากจกรพรรดจน บรรณาการจากตางชาตทเขามาตดตอคาขายกบอยธยา

หลงจากกรงศรอยธยาลมสลายอนเนองมาจากปญหาภายในและภยจากพมา ไดสรางความเสยหายไปเสยทกอยางไมวาจะเปนไรนา แรงงานถกกวาดตอนไปเปนเชลย อาคาร วด วงพงพนาศถเผาวอดวายจนไมอาจฟนฟ ทรพยสนตางๆ ถกปลนสะดม ขาดแคลนอาหาร เศรษฐกจตกต ารนแรง

เมอยายเมองหลวงใหมเปนกรงธนบรศรมหาสมทร พระเจาตากสน

ทรงแกไขปญหาทางเศรษฐกจดงน

1. การด าเนนการคลง ทรงพยายามใชจายอยางประหยด เชน ไมสรางการสรางพระราชวงใหใหญโต สรางวดใหสวยงามตามธรรมเนยมทมมา สรางกแตพระราชวงขนาดเลกเทานน ท าใหประหยดคาใชจาย ท าใหการคลงกลบมามนในเวลารวดเรว 2. ใหเกบเงนเขาพระคลงอยางเขมงวด ใหตงขนนางผใหญใหออกไปควบคมและเรงรดการเกบสวยอาการตามหวเมองใหเตมเมดเตมหนวย ไมใหมการตดคางหลาย ๆ ปอยางสมยอยธยาตอนปลาย

3. เกบอากรชนดใหม การเกบคาธรรมเนยมขดทรพยซงไมมเจาของ เหตทมการขดทรพยกนมากเพราะเมอครงกอนเสยกรงศรอยธยา ชาวพระนครเกดความกลวในทรพยสน จงน าทรพยสมบตไปฝงดนเปนจ านวนมาก เมอกกรงได ประชาชนกกลบไปเอาทรพยสนทฝงไว บางคนกไมไดกลบไปขดเพราะถกจบเปนเฉลย เสยชวต จงมทรพยสมบตถกฝงอยในดนเปนจ านวนมาก เกดนายทนสมองใสประมลเงนใหแกรฐบาลเปนเงนกอน เพอขอผกขาดสทธการเกบคาธรรมเนยม ผประสงคจะขดทรพยสมบตทซอนไว รฐบาลก าลงตองการเงนเขาทองพระคลง จงอนญาตใหมนายอาการผกขาด 4. มการแจกจายขาวปลาอาหาร สงเสรมการท านา 5. เพมพนแรงงาน ซงเปนเชลยจากหวเมองททรงตไดครงปราบเหลากกตาง ๆ ตามหวเมอง เชนพษณโลก นครราชสมา เพอใหคนในกรงธนบรมประชากรมากขน

6. สงเสรมการท าการคากบชาตตะวนตก จน ญปน

และหวเมองชายทะเลในแหลมมาลาย

แมจะเกดความสญเสยอยางมากมายครงเสยกรงครงท 2 ป 2310 แตพระ

เจาตากสนมหาราชกทรงสรางบานเมองขนมาใหมไดทกรงธนบร แมเมองหลวงใหมจะ

ประสบปญหาเศรษฐกจแตทรงกสามารถแกไขปญหาใหผานพนวกฤตไปไดดวยพระ

ปรชาสามารถ

http://www.trueplookpanya.com/true/knowledge_detail.php?mul_content_id=1639

http://www.maceducation.com/e-

knowledge/2423112100/06.htm

http://www.gotoknow.org/blogs/posts/429685