Ο ΔΙΓΕΝΗΣ

Τα Ακριτικά Τραγούδια

Το Βυζάντιο και η εξάπλωση των Αράβων

• Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης ζωής του πολλές φορές το Βυζάντιο ήρθε σε σύγκρουση με επικίνδυνους εχθρούς.

• Ανάμεσα στους πολλούς αγώνες του περίφημοι είναι οι αγώνες του με τους Άραβες.

• Η εξάπλωση των Αράβων ξεκινά από τον 7ο αι. και είναι ραγδαία.

• Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντινού κράτους υποχώρη-σαν και στα χέρια των Αράβων γρήγορα έπεσαν οι επαρχίες της Παλαιστίνης & της Συρίας, η Αίγυπτος και η Μεσοποταμία.

• Η ίδια η Κωνσταντινούπολη κινδύνευσε 2 φορές από Αραβική πολιορκία!

• Μετά την κατάκτηση της Ανατολής ήρθε η σειρά της Δύσης.

• Οι Άραβες προελαύνουν στις ακτές της Β. Αφρικής και επεκτείνονται στην Ισπανία.

• Την προέλαση αυτή κατάφερε να σταματήσει ο Κάρολος Μαρτέλος στο Πουατιέ της Γαλλίας.

• Η Βυζαντινή αυτοκρατορία όμως δεν αργεί να αναδιοργανωθεί και να αντεπιτεθεί.

• Αυτό συμβαίνει στα χρόνια της δυναστείας των Ισαύρων και του Αμορίου (8ος -9ος

αι).

• Όλη η Μ. Ασία οργανώνεται σε θέματα, δηλαδή στρατιωτικές περιφέρειες, που τις διοικεί ένας στρατηγός.

• Ο στρατός του θέματος αποτελείται από στρατιώτες-αγρό-τες, στους οποίους έδιναν κτήματα με την υποχρέωση να τα υπερασπιστούν σε περίπτωση εχθρικής απειλής.

Οι ακρίτες• Ακρίτας (στην

ποντιακή γλώσσα) ή ακρίτης (στην βυζαντινή ιστορία) είναι όρος που προήλθε από την λέξη άκρα, η οποία κατά την βυζαντινή εποχή σήμαινε τα όρια του κράτους.

• Οι Ακρίτες φρουρούσαν τα Βυζαντινά σύνορα από τους εχθρούς.

• Οι Ακρίτες έγιναν γνωστοί γιατί πολέμησαν και νίκησαν τους Άραβες από τον Εύξεινο Πόντο έως τη Μεσοποταμία.

• Ήταν θαυμαστοί και γι' αυτό τους εξύμνησαν στα ακριτικά τραγούδια.

Γνωστά ακριτικά τραγούδια

• (Ν. Γ. ΠΟΛΙΤΟΥ Περί του εθνικού έπους των νεωτέρων Ελλήνων.)

• Ο ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ ΚΙ Ο ΜΑΥΡΟΣ ΤΟΥ

• ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

• Η ΑΝΤΡΕΙΩΜΕΝΗ ΛΥΓΕΡΗ, Η ΜΑΝΝΑ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ

• ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ • ΤΗΣ ΛΙΟΓΕΝΝΗΤΗΣ • Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΣ Τ

ΟΥ ΑΚΡΙΤΗ

• ΤΟ ΠΑΛΕΜΑ ΤΟΥ ΤΣΑΜΑΔΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΤΟΥ

• Από τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν έπη, ανάλογα των ομηρικών, με τα οποία υμνούνται ακριτικοί ήρωες, όπως ο Αρμούρης, ο Ανδρόνικος, ο Βάρδας, ο Φωκάς, ο Νικηφόρος, ο Πετροτράχηλος, ο Πορφύρης κ.α.

Ο ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ• Ο πιο ξακουστός

απ' όλους ήταν ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας.

• Ήταν γενναίος, ανδρείος και πολύ καλός πολεμιστής.

• Είχε ξεχωριστή δύναμη και νεανική καρδιά.

• Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδεώδης τύπος του εθνικού πολεμιστή κατά των εχθρών του μεσαιωνικού Ελληνισμού.

• Ακολουθεί τα αρχαία ελληνικά πρότυπα, όπως ο Αχιλλέας, ο Ηρακλής ή ο Μέγας Αλέξανδρος.

Το έπος του Διγενή

• Ο ξεχωριστός αυτός ήρωας εμπνέει στον άγνωστο ποιητή το περίφημο έπος του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα.

• Ο συγγραφέας του δεν είναι γνωστός, πρέπει όμως να είναι κάποιος λόγιος, ίσως μοναχός, που ζούσε στα τέλη του 11ου αιώνα και καταγόταν από τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους.

• Το καταπληκτικό μεγαλείο του ήρωα αποκορυφώνεται από την σύλληψη της εικόνας του θανάτου του από τον λαϊκό δημιουργό των ακριτικών τραγουδιών.

• Ο λαός αρνείται τη ρεαλιστική πραγματικότητα, ότι ο ήρωας αρρωσταίνει από βαρύ κρυολόγημα και πεθαίνει.

• Ο λαός θέλει τον ήρωα να έρχεται σε προσωπική αναμέτρηση εννιά φορές με τον Χάρο στα μαρμαρένια αλώνια με κατάληξη που αρμόζει στους ήρωες, όπου το ελληνικό υψώνεται στο απόλυτο και το αιώνιο:

Ο Διγενής στο ακριτικό τραγούδιΟ Διγενής ψυχομαχεί κι η γης τονε

τρομάσει

κι η πλάκα τον ανατριχιά που θέλει τον σκεπάσει.

Κι εκειά βαριά που κείτεται, λόγια αντρειωμένα λέει:

«-Να 'χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια,

να πάτιουν τα πατήματα, να 'πιανα τα κερκέλια,

να δώκω σείσμα τ΄ ουρανού,να βγάλει μαύρα νέφη,

να ρίξει χιόνια και νερά κι αμάλαγο

χρυσάφι!"

Η κρητική παραλλαγή

Η σημασία των Ακριτικών τραγουδιών –Η σχέση τους με τα δημοτικά τραγούδια

• Τα ακριτικά τραγούδια είναι στην πραγματικότητα τα πρώτα λογοτεχνικά δημιουργήματα του Νέου Ελληνισμού.

• Σε αυτά, εκτός από τη δημώδη γλώσσα που προσεγγίζει τις σύγχρονες ελληνικές διαλέκτους, παρατηρούμε κι όλα τα γνωρίσματα της δημοτικής μας ποίησης :

• Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος

• Το σχήμα της υπερβολής

• Η προσωποποίηση των άψυχων όντων και των ζώων, που συμμετέχουν στα δρώμενα

• Το ηρωικό ιδεώδες• Το παραμυθιακό

στοιχείο που συχνά συμπλέκεται με ιστορικά γεγονότα

• Η θεματογραφία που επικεντρώνεται στους αγώνες των Ελλήνων

Ο Διγενής Ακρίτας στη Νεοελληνική Λογοτεχνία

• Το σύμβολο του Διγενή στην προσπάθεια του Νέου ελληνικού κράτους να σταθεροποιηθεί και να επεκταθεί ταυτίστηκε με τους αγώνες των Νεοελλή-νων για επέκταση των συνόρων και πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας.

• Βασικός εκφραστής της υπήρξε ο Ελευθ. Βενιζέλος, ο οποίος μάλιστα ταυτίστηκε στη λαϊκή φαντασία με το Διγενή.

Ο Παλαμάς και ο Διγενής Ακρίτας• Το σύμβολο του Διγενή

πέρασε και στη λογοτεχνία της νεότερης εποχής, με πρωιμότερο παράδειγμα τα ποιήματα του Κωστή Παλαμά.

• Το 1897, στην ποιητική συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι, στο ποίημα 18 ο Διγενής εμφανίζεται ως σύμβολο της ελληνικής ψυχής, ζωντανό από την αρχαιότητα, μέσω του Βυζαντίου, μέχρι τον νέο Ελληνισμό.

Ο Παλαμάς και ο Διγενής Ακρίτας• Καβάλα πάει ο Χάροντας,

το Διγενή στον ΄Αδη,κι άλλους μαζί...Κλαίει, δέρνεταιτ' ανθρώπινο κοπάδι.

Και τους κρατεί στου αλόγου τουδεμένους στα καπούλιατης λεβεντιάς τον άνεμοτης ομορφιάς την πούλια.

Και σαν να μην τον πάτησετου Χάρου το ποδάρι,ο Ακρίτας μόνο ατάραχακοιτάει τον καβαλάρη.

• Ο Ακρίτας είμαι, Χάροντα, δεν περνώ με τα χρόνια.Μ' άγγιξες και δε μ' ένιωσεςστα μαρμαρένια αλώνια.

Ειμ' εγώ η ακατάλυτηψυχή των Σαλαμίνων.Στην εφτάλοφην 'εφερατο σπαθί των Ελλήνων.

Δε χάνομαι στα Τάρταρα,μονάχα ξαποσταίνω.Στη ζωή ξαναφαίνομαικαι λαούς ανασταίνω