ბიზანტიის იმპერია ბიზანტიის იმპერია

ისტორიაისტორია65-65- ე საჯარო სკოლა ე საჯარო სკოლა

: ხელმძღვანელი ზაზა ნაცვლიშვილი: ხელმძღვანელი ზაზა ნაცვლიშვილი: ავტორი ნიკა კუხალაშვილი: ავტორი ნიკა კუხალაშვილი

იმპერიის წარმოშობა იმპერიის წარმოშობა

ბიზანტიის იმპერია ბიზანტიის იმპერია შუა საუკუნეებში რომის იმპერიის აღმოსავლეთით შუა საუკუნეებში რომის იმპერიის აღმოსავლეთით. . წარმოიშვა დედაქალაქი იყო კონსტანტინოპოლი ქვეყანას მართვადა. . წარმოიშვა დედაქალაქი იყო კონსტანტინოპოლი ქვეყანას მართვადა

, . იმპერატორი იმპერატორის თანამდებობა მემკვიდრეობით გადაეცემოდა, . იმპერატორი იმპერატორის თანამდებობა მემკვიდრეობით გადაეცემოდა , რომის იმპერიის და ბიზანტიის პირველი გაყოფის დადგენა საკმაოდ რთულია , რომის იმპერიის და ბიზანტიის პირველი გაყოფის დადგენა საკმაოდ რთულია I თუმცა ამ მოვლენის დასაწყის ეტაპად მიიჩნევენ კონსტანტინე მიერ I თუმცა ამ მოვლენის დასაწყის ეტაპად მიიჩნევენ კონსტანტინე მიერ

, აღმოსავლეთით ახალი დედაქალაქის კონსტანტინოპოლის დაარსებას ახალ , აღმოსავლეთით ახალი დედაქალაქის კონსტანტინოპოლის დაარსებას ახალ " " .დედაქალაქს მეორენაირად ახალ რომს უწოდებდნენ " " .დედაქალაქს მეორენაირად ახალ რომს უწოდებდნენ

დროშა გერბი დროშა გერბი

მართველობის ფორმა მართველობის ფორმა - - მონარქიამონარქია

პირვეპირველილი – იმპერატორი – იმპერატორი კონსტანტინე დიდი კონსტანტინე დიდი ( (306– 306– 337337))

ბოლობოლო – იმპერატორი – იმპერატორი XIკონსტანტინე XIკონსტანტინე ( (1449–14531449–1453))

ისტორიაისტორია

- , თავისი არსებობის მანძილზე ბიზანტია ერთ ერთ უძლიერეს ეკონომიკურ - , თავისი არსებობის მანძილზე ბიზანტია ერთ ერთ უძლიერეს ეკონომიკურ . კულტურულდა სამხედრო სახელმწიფოდ ითვლებოდა ევროპაში ბიზანტია . კულტურულდა სამხედრო სახელმწიფოდ ითვლებოდა ევროპაში ბიზანტია

, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მნიშვნელოვან ტერიტორიებს კარგავდა , გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მნიშვნელოვან ტერიტორიებს კარგავდა - - ეს ძირითადად გამოწვეული იყო რომაულ სპარსული და ბიზანტია არაბეთის - - ეს ძირითადად გამოწვეული იყო რომაულ სპარსული და ბიზანტია არაბეთის

. ომებით სპარსეთის და არაბეთის დასუსტების შემდეგ ბიზანტია აღმასვლას. ომებით სპარსეთის და არაბეთის დასუსტების შემდეგ ბიზანტია აღმასვლას. იწყებს მაკედონელთა დინასტიის მმართველობის პერიოდში ბიზანტია. იწყებს მაკედონელთა დინასტიის მმართველობის პერიოდში ბიზანტია

. დომინანტი ხდება მთელს აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში . დომინანტი ხდება მთელს აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში - . 1071 მოგვიანებით მცირე აზიაში დაიწყო თურქ სელჩუკთა შემოსევები წელს - . 1071 მოგვიანებით მცირე აზიაში დაიწყო თურქ სელჩუკთა შემოსევები წელს , მანასკერტის ბრძოლაში ბიზანტია დამარცხდა ზავის შედეგად იმპერიამ , მანასკერტის ბრძოლაში ბიზანტია დამარცხდა ზავის შედეგად იმპერიამ

. მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დათმო უკვე მოგვიანებით ქვეყნის სათავეში . მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დათმო უკვე მოგვიანებით ქვეყნის სათავეში , ექცევა კომნენოსთა დინასტია კომნენოსებმა შეძლეს იმპერიის ერთიანობის , ექცევა კომნენოსთა დინასტია კომნენოსებმა შეძლეს იმპერიის ერთიანობის

, I შენარჩუნება იმპერატორ ანდრონიკე კომნენოსის გარდაცვალების შემდეგ, I შენარჩუნება იმპერატორ ანდრონიკე კომნენოსის გარდაცვალების შემდეგ . 1204 ქვეყანაში სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეიცვალა წელს ბიზანტიამ . 1204 ქვეყანაში სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეიცვალა წელს ბიზანტიამ , უდიდესი დარტყმა მიიღო ამ წელს განხორციელდა მეოთხე ჯვაროსნული , უდიდესი დარტყმა მიიღო ამ წელს განხორციელდა მეოთხე ჯვაროსნული, . ლაშქრობა ჯვაროსნებმა იერუსალიმის ნაცვლად კონსტანტინოპოლი აიღეს, . ლაშქრობა ჯვაროსნებმა იერუსალიმის ნაცვლად კონსტანტინოპოლი აიღეს

იმპერიის ტერიტორიაზე შეიქმნა ერთმანეთის მიმართ დაპირისპირებული იმპერიის ტერიტორიაზე შეიქმნა ერთმანეთის მიმართ დაპირისპირებული. 1261 , სახელმწიფოები წელს ბიზანტია კვლავ გაერთიანდა ქვეყანას სათავეში. 1261 , სახელმწიფოები წელს ბიზანტია კვლავ გაერთიანდა ქვეყანას სათავეში . , პალეოლოგოსთა დინასტია ჩაუდგა ბიზანტიაში ხშირი იყო სამოქალაქო ომები . , პალეოლოგოსთა დინასტია ჩაუდგა ბიზანტიაში ხშირი იყო სამოქალაქო ომები

. 1453 ქვეყანა მნიშვნელოვან წინააღმდეგობას დამპყრობლებს ვეღარ უწევდა . 1453 ქვეყანა მნიშვნელოვან წინააღმდეგობას დამპყრობლებს ვეღარ უწევდა 29 .წლის მაისს ოსმალეთის იმპერიამ კონსტანტინოპოლის აღება შეძლო 29 .წლის მაისს ოსმალეთის იმპერიამ კონსტანტინოპოლის აღება შეძლო

მოსახლეობამოსახლეობა ბიზანტიის იმპერიის მოსახლეობა ბიზანტიის იმპერიის მოსახლეობა

( , ეთნიკურად ჭრელი იყო ბერძნები ( , ეთნიკურად ჭრელი იყო ბერძნები, , , , სირიელები კოპტები სომხები ებრაელები, , , , სირიელები კოპტები სომხები ებრაელები

, მცირე აზიის ელინიზებული ტომები , მცირე აზიის ელინიზებული ტომები, , , თრაკიელები ილირიელები დაკები, , , თრაკიელები ილირიელები დაკები

, , , გუთები სლავები არაბები პაჭანიკები და, , , გუთები სლავები არაბები პაჭანიკები და), სხვა რაც გავლენას ახდენდა ბიზანტიის), სხვა რაც გავლენას ახდენდა ბიზანტიის

- სოციალურ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ- სოციალურ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ . ურთიერთობათა ჩამოყალიბებაზე წამყვან . ურთიერთობათა ჩამოყალიბებაზე წამყვან

- როლს იმპერიის ეკონომიკურ პოლიტიკურ - როლს იმპერიის ეკონომიკურ პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში ბერძენი და კულტურულ ცხოვრებაში ბერძენი

. მოსახლეობა ასრულებდა სახელმწიფო ენა . მოსახლეობა ასრულებდა სახელმწიფო ენაIV-VI , VII საუკუნეებში ლათინური იყოIV-VI , VII საუკუნეებში ლათინური იყო

- .საუკუნიდან ბერძნული - .საუკუნიდან ბერძნული

კონსტანტინოპოლიკონსტანტინოპოლი , რომის იმპერია მიუხედავად , რომის იმპერია მიუხედავად

, სირთულეებისა არსებობას, სირთულეებისა არსებობას, განაგრძობდა თუმცა სიმძიმის, განაგრძობდა თუმცა სიმძიმის

ცენტრმა იმპერიის უფრო მდიდარ ცენტრმა იმპერიის უფრო მდიდარ აღმოსავლურ პროვინციებში აღმოსავლურ პროვინციებში. გადაინაცვლა კონსტანტინე. გადაინაცვლა კონსტანტინე

330 დიდმა წელს იმპერიის ახალი 330 დიდმა წელს იმპერიის ახალი — დედაქალაქი — დედაქალაქი

კონსტანტინოპოლი ბოსფორის კონსტანტინოპოლი ბოსფორის , სრუტის სანაპიროზე კარგად , სრუტის სანაპიროზე კარგად დაცული ძველბერძნული დაცული ძველბერძნული პოლისის ბიზანტიონის ადგილას პოლისის ბიზანტიონის ადგილას

( დააარსა აქედან მოდის ( დააარსა აქედან მოდის , სახელმწიფო სახელწოდეაც , სახელმწიფო სახელწოდეაც

რომელიც რენესანსის მოღვაწეებმა რომელიც რენესანსის მოღვაწეებმა იმპერიის დაცემის შემდეგ იმპერიის დაცემის შემდეგ). შემოიღეს ბიზანტიელები). შემოიღეს ბიზანტიელები

საკუთარ ქვეყანას რომის იმპერიას საკუთარ ქვეყანას რომის იმპერიას, , უწოდებდნენ თავს რომაელებად, , უწოდებდნენ თავს რომაელებად

, ღვთის რჩეულ ხალხად ხოლო , ღვთის რჩეულ ხალხად ხოლო იმპერატორს სრულიად იმპერატორს სრულიად

საქრისტიანოს მეთაურად საქრისტიანოს მეთაურად.თვლიდნენ.თვლიდნენ

კონსტანტინოპოლს როგორც კონსტანტინოპოლს როგორც წარმართული რომის საპირისპროდ წარმართული რომის საპირისპროდ დაარსებული ქრისტიანულ დაარსებული ქრისტიანულ

, დედაქალაქს განსაკუთებული, დედაქალაქს განსაკუთებული . „ მნიშვნელობა მიენიჭა ახალი . „ მნიშვნელობა მიენიჭა ახალი

“ რომი აღმოსავლურ და დასავლურ“ რომი აღმოსავლურ და დასავლურ კულტურის ბუნებრივი კულტურის ბუნებრივი

. დამაკავშირებელი იყო ერთიანი . დამაკავშირებელი იყო ერთიანი რომის იმპერიის უკანასკნელი რომის იმპერიის უკანასკნელი

I- (379-იმპერატორის თეოდოსიუს ის I- (379-იმპერატორის თეოდოსიუს ის395) გარდაცვალების შემდეგ395) გარდაცვალების შემდეგ

იმპერია საბოლოოდ გაიყო იმპერია საბოლოოდ გაიყო ( ) აღმოსავლეთ რომის ბიზანტიის და ( ) აღმოსავლეთ რომის ბიზანტიის და

.დასავლეთ რომის იმპერიად .დასავლეთ რომის იმპერიად

კონსტანტინე დიდი კონსტანტინე დიდი , რომის იმპერატორები რომლებიც თავს , რომის იმპერატორები რომლებიც თავს

, ღმერთებს უტოლებდნენ სამას წელზე მეტხანს , ღმერთებს უტოლებდნენ სამას წელზე მეტხანს . დევნიდნენ ქრისტიანებს ქრისტიანების დევნის . დევნიდნენ ქრისტიანებს ქრისტიანების დევნის

(306-შეწყვეტა იმპერატორ კონსტანტინე დიდის (306-შეწყვეტა იმპერატორ კონსტანტინე დიდის337) . სახელთან არის დაკავშირებული ახალი337) . სახელთან არის დაკავშირებული ახალი

სარწმუნოებით კონსტანტინე დიდი ნგრევის პირას სარწმუნოებით კონსტანტინე დიდი ნგრევის პირას მისული რომის იმპერიის ერთიანობის მისული რომის იმპერიის ერთიანობის

. შენარჩუნებასა და განახლებას ცდილობდა . შენარჩუნებასა და განახლებას ცდილობდა, , ქრისტიანობა მისი აზრით მრავალეროვანი, , ქრისტიანობა მისი აზრით მრავალეროვანი

იმპერიის სიმტკიცის საფუძველი უნდა იმპერიის სიმტკიცის საფუძველი უნდა. I- 313 გამხდარიყო კონსტანტინე მა წელს გამოსცა. I- 313 გამხდარიყო კონსტანტინე მა წელს გამოსცა

- , რჯულშემწყნარებლობის აქტი მილანის ედიქტი - , რჯულშემწყნარებლობის აქტი მილანის ედიქტი რომლითაც ქრისტიანებს სხვა რელიგიური რომლითაც ქრისტიანებს სხვა რელიგიური

მიმდინარეობების გვერდით თანაბარი უფლებები მიმდინარეობების გვერდით თანაბარი უფლებები. , მიანიჭა მაშინ როცა რომის იმპერია დაღუპვის. , მიანიჭა მაშინ როცა რომის იმპერია დაღუპვის

, პირას იყო დაიწყო ეკლესიის პოლიტიკურ ძალად , პირას იყო დაიწყო ეკლესიის პოლიტიკურ ძალად . გარდაქმნის პროცესი ეს ძალიან თამამი ნაბიჯი . გარდაქმნის პროცესი ეს ძალიან თამამი ნაბიჯი

, იყო რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა არა, იყო რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა არა , მარტო გვიანდელი რომის იმპერიისთვის არამედ , მარტო გვიანდელი რომის იმპერიისთვის არამედ . მთელი შუა საუკუნეებისთვის კონსტანტინე . მთელი შუა საუკუნეებისთვის კონსტანტინე , დიდმა ბრძანება გასცა დაებრუნებინათ , დიდმა ბრძანება გასცა დაებრუნებინათ

, ქრისტიანებისათვის ის ქონება რომელიც მათ , ქრისტიანებისათვის ის ქონება რომელიც მათ .დევნის დროს ჩამოართვეს .დევნის დროს ჩამოართვეს

კონსტანტინე დიდი კონსტანტინე დიდისს - მოზაიკა აია სოფიას ტაძარში - მოზაიკა აია სოფიას ტაძარში

XI კონსტანტინე XI კონსტანტინე

XI კონსტანტინე პალეოლოგოსი XI კონსტანტინე პალეოლოგოსი ( . 8 , 1405 – . 29 , დ თებერვალი გ მაისი ( . 8 , 1405 – . 29 , დ თებერვალი გ მაისი1453) - 1453) - 1448 . ბიზანტიის ბოლო იმპერატორი წლიდან გარდაცვალებამდე 1448 . ბიზანტიის ბოლო იმპერატორი წლიდან გარდაცვალებამდე

.მოკლეს ოსმალებმა კონსტანტინოპოლის აღებისას .მოკლეს ოსმალებმა კონსტანტინოპოლის აღებისას

ზოგიერთი მართლმადიდებლური ეკლესია და ზოგიერთი მართლმადიდებლური ეკლესია და ბერძნული კათოლიკური ეკლესია აღიარებენ ბერძნული კათოლიკური ეკლესია აღიარებენ

( : მას წმინდანად ან წამებულად ბერძნულად ( : მას წმინდანად ან წამებულად ბერძნულადθνομάρτυρας). ἐ თუმცა ბერძნულθνομάρτυρας). ἐ თუმცა ბერძნულ

მართლმადიდებელ ეკლესიას არასოდეს მართლმადიდებელ ეკლესიას არასოდეს .მოუხდენია მისი კანონიზაცია .მოუხდენია მისი კანონიზაცია

ბიზანტიამ შეინარჩუნა განვითარებული ბიზანტიამ შეინარჩუნა განვითარებული , და მოქმედი სახელმწიფო აგრეთვე , და მოქმედი სახელმწიფო აგრეთვე

, ძლიერი არმია გაუძლო ბარბაროსთა , ძლიერი არმია გაუძლო ბარბაროსთა შემოტევას ხალხთა დიდი გადასახლების შემოტევას ხალხთა დიდი გადასახლების

. ეპოქაში ბიზანტიამ ანტიკური. ეპოქაში ბიზანტიამ ანტიკური ცივილიზაციის მიღწევებიდან უმრავი ცივილიზაციის მიღწევებიდან უმრავი

. ფასეული რამ შეითვისა ბიზანტიაში . ფასეული რამ შეითვისა ბიზანტიაში , ერთმანეთს შეერწყა ქრისტიანობა , ერთმანეთს შეერწყა ქრისტიანობა

, ელინური კულტურა რომაული , ელინური კულტურა რომაული სახემწიფოებრიობა და ქვეყანა მთელი სახემწიფოებრიობა და ქვეყანა მთელი

შუა საუკუნეების მანძილზე შუა საუკუნეების მანძილზე კულტურულად განვითარებულდა კულტურულად განვითარებულდა

ძლიერ სახელმწიფოდ რჩებოდა ევროპასა ძლიერ სახელმწიფოდ რჩებოდა ევროპასა .და ახლო აღმოსავლეთში .და ახლო აღმოსავლეთში

ბიზანტიაში საერო და სასულიერო ბიზანტიაში საერო და სასულიერო ხელისუფლების ერთიანობის ხელისუფლების ერთიანობის

კონცეფციას დიარქიის იდეა დაედო კონცეფციას დიარქიის იდეა დაედო. , საფუძვლად ამ იდეის თანახმად. , საფუძვლად ამ იდეის თანახმად

საერო ხელისუფლება განაგებდა საერო ხელისუფლება განაგებდა , ქვეშევრდომთა საერო ხოლო , ქვეშევრდომთა საერო ხოლო

— სასულიერო ხელიუფლება სულიერ — სასულიერო ხელიუფლება სულიერ. ცხოვრებას დიარქიის იდეის მთავარი. ცხოვრებას დიარქიის იდეის მთავარი

პრინციპი ფუნქციათა განაწილება და პრინციპი ფუნქციათა განაწილება და .მოვალეობათა ერთიანობა იყო .მოვალეობათა ერთიანობა იყო

ანტიკური ცივილიზაცია ანტიკური ცივილიზაცია

მაკედონელთა მაკედონელთა დინასტიის ხანა დინასტიის ხანა

(867-1057)(867-1057)

ბიზანტიაში ახალი დინასტიის გამეფებამდე ხატმებრძოლეობა თანდათან ბიზანტიაში ახალი დინასტიის გამეფებამდე ხატმებრძოლეობა თანდათან, VIII შესუსტდა ჯერ კიდევ საუკუნის ბოლოს დედოფალმა ირინემ სცადა, VIII შესუსტდა ჯერ კიდევ საუკუნის ბოლოს დედოფალმა ირინემ სცადა

, ხატებისადმი თაყვანისმცემლობის აღდგენა მაგრამ ეკლესიისადმი , ხატებისადმი თაყვანისმცემლობის აღდგენა მაგრამ ეკლესიისადმი , დამოკიდებულების პოლიტიკის რადიკალური შეცვლა მოხდა მხოლოდ მაშინ , დამოკიდებულების პოლიტიკის რადიკალური შეცვლა მოხდა მხოლოდ მაშინ

როცა სამხედრო წოდება სავსებით დაკმაყოფილდა ეკლესიისაგან მიღებული როცა სამხედრო წოდება სავსებით დაკმაყოფილდა ეკლესიისაგან მიღებული. 843 I- , მიწებით წელს დედოფალმა თეოდორა მა რომელიც თავისი. 843 I- , მიწებით წელს დედოფალმა თეოდორა მა რომელიც თავისი

III- (842–867) , მცირეწლოვანი შვილის მიხეილ ის მართავდა იმპერიას აღადგინა III- (842–867) , მცირეწლოვანი შვილის მიხეილ ის მართავდა იმპერიას აღადგინა .მართლმადიდებლობა და ხატებისადმი თაყვანისცემაც .მართლმადიდებლობა და ხატებისადმი თაყვანისცემაც

I (867–886) მაკედონელთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი ბასილი I (867–886) მაკედონელთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი ბასილი , წარმოშობით მაკედონელი გლეხი იყო რომელმაც ხელისუფლებისკენ გზა , წარმოშობით მაკედონელი გლეხი იყო რომელმაც ხელისუფლებისკენ გზა

III- . თავისი მფარველის მიხეილ ის მოკვლით გაიკაფა მეფობა მან III- . თავისი მფარველის მიხეილ ის მოკვლით გაიკაფა მეფობა მან . 872 პავლიკიანელებთან ბრძოლით დაიწყო ეს ბრძოლა დამთავრდა მხოლოდ . 872 პავლიკიანელებთან ბრძოლით დაიწყო ეს ბრძოლა დამთავრდა მხოლოდ

.წელს მათი სასტიკი დასჯით .წელს მათი სასტიკი დასჯით ახალმა იმპერატორმა ისავრიელთა დინასტიის თითქმის ყველა რეფორმა ახალმა იმპერატორმა ისავრიელთა დინასტიის თითქმის ყველა რეფორმა

.გააუქმა და იუსტინიანეს კანონმდებლობა აღადგინა .გააუქმა და იუსტინიანეს კანონმდებლობა აღადგინა

(1081-კომნენოსთა დინასტიის ხანა (1081-კომნენოსთა დინასტიის ხანა1185)1185)

XI II საუკუნის ნახევარში ბიზანტია კრიზისსXI II საუკუნის ნახევარში ბიზანტია კრიზისს, განიცდიდა გამწვავდა ბრძოლა პროვინციელ, განიცდიდა გამწვავდა ბრძოლა პროვინციელ

დიდებულებსა და დედაქალაქის წარჩინებულებს დიდებულებსა და დედაქალაქის წარჩინებულებს. შორის გაუარესდა იმპერიის საგარეო პოლიტიკური. შორის გაუარესდა იმპერიის საგარეო პოლიტიკური

. მდგომარეობა ამას თან დაერთო. მდგომარეობა ამას თან დაერთო ხელისუფლებისათვის ბრძოლა და დინასტიური ხელისუფლებისათვის ბრძოლა და დინასტიური

, 1081 ჭიდილი რომელიც წლისათვის კომნენოსების, 1081 ჭიდილი რომელიც წლისათვის კომნენოსების . დინასტიის გამარჯვებით დასრულდა კომნენოსები . დინასტიის გამარჯვებით დასრულდა კომნენოსები - გამეფდნენ მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოთა - გამეფდნენ მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოთა

, , პალეოლოგოსების დუკების კონსტანტინოპოლის, , პალეოლოგოსების დუკების კონსტანტინოპოლის კარზე მყოფი ქართველი ფეოდალების მხარდაჭერით კარზე მყოფი ქართველი ფეოდალების მხარდაჭერით

და გამოხატავდნენ პროვინციული ფეოდალური და გამოხატავდნენ პროვინციული ფეოდალური . XII არისტოკრატიის ინტერესებს საუკუნეში ბიზანტია . XII არისტოკრატიის ინტერესებს საუკუნეში ბიზანტია

- ერთ ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო ხმელთაშუა- ერთ ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო ხმელთაშუა . ზღვის აუზში სახელმწიფოს და ჯარის გაძიერებით . ზღვის აუზში სახელმწიფოს და ჯარის გაძიერებით

კომნენოსებმა მრავალ წარმატებას მიაღწიეს კომნენოსებმა მრავალ წარმატებას მიაღწიეს( , მოიგერიეს ნორმანების შემოტევები ბალკანეთში( , მოიგერიეს ნორმანების შემოტევები ბალკანეთში

მცირე აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი წაართვეს მცირე აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი წაართვეს ).სელჩუკებს და დააწესეს სუვერენიტეტი ანტიოქიაზე ).სელჩუკებს და დააწესეს სუვერენიტეტი ანტიოქიაზე

დასასრულიდასასრული