Ευθύνη της Τράπεζας στην τραπεζική κατάθεση ΑΠ 1765/2008

ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

Τραπεζικό Δίκαιο2014

Νομική φύση και διακρίσεις τραπεζικής κατάθεσης

Ορισμός: Μορφή ανώμαλης παρακαταθήκης (ΑΚ 806, 830).Ητράπεζα αποδέχεται ξένα χρήματα ή άλλα επιστρεπτέακεφάλαια για φύλαξη με την υποχρέωση απόδοσης τους κατάτον συμφωνηθέντα χρόνο ή όποτε της ζητηθεί. Εφραμογήδιατάξεων 806 ΑΚ για δάνειο και 847 ΑΚ για εντολή. Η τράπεζακαθίσταται κυρία της καταθέσεως.

Διακρίσεις: όψεως, σε τρεχούμενο λογαριασμό, απλούταμιευτηρίου, προθεσμιακή, προθεσμιακή έναντι εκδιδόμενουτίτλου, υπό προειδοποίηση, υπέρ τρίτων, αναπαλλοτρίωτη, σεκοινό λογαριασμό, σε συμπλεκτικό λογαριασμό, δεσμευμένη.

Σχέση τράπεζας και πελάτη

Γενική τραπεζική σύμβαση. Διαρκής ενοχική σχέση τράπεζας-πελάτη, η οποία δεν εξαντλείται στην ενέργεια μιάςσυναλλαγής αλλά στην πραγματοποίηση ενόςαπροσδιόριστου αριθμού και είδους συναλλαγών (σύμβαση-πλαίσιο).

Ενοχική σχέση χωρίς πρωτογενή υποχρέωση πρός παροχή.Νομικός δεσμός από τον οποίο δεν απορρέουν κύριες αλλάδευτερεύουσες υποχρεώσεις, με σκοπό την προστασία τωνεννόμων συμφερόντων του πελάτη. Επί παραβίασης δεγεννάται αξίωση για εκπλήρωση αλλά για αποζημίωση.

Άσκηση δημόσιας λειτουργίας. Δραστηριότητα τράπεζαςδημοσίου ενδιαφέροντος καθώς συμπλέκεται έντονα μεεθνική οικονομία και επηρέαζει ευρύτερο κύκλοσυναλλασσομένων.

Σχέση εμπιστοσύνης

Αυξημένη δυνατότητα τράπεζας να επεμβαίνει στηνπεριουσιακή κατάσταση πελάτη γεννά υποχρέωσητράπεζας τήρησης εξαιρετικής επιμέλειας ώς πρός τηνεξυπηρέτηση του συμφέροντος του πελάτη της.

• Προσυμβατικό στάδιο. Ευθύνη απο διαπραγματέυσεις

(ΑΚ 197-198).

• Στάδιο συμβατικής δέσμευσης. Παράλληλα με την

υποχρέωση για κύρια παροχή γεννώνται και περεπόμενεςυποχρεώσεις οι οποίες εποτελούν εξειδίκευση του κανόνατης καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών (ΑΚ 288).

• Λήξη τραπεζικής σχέσης. Έλεγχος ΑΚ 281.

Υποχρέωση προστασίας

Πρωτογενείς υποχρεώσεις από τη σχέση εμπιστοσύνης:

Τήρηση του τραπεζικού απορρήτου.

Υποχρέωση παροχής πληροφοριών.

Υποχρέωση παροχής συμβουλών.

Υποχρεώσεις που προκύπτουν από γενικότερες αρχές του δικαίου:

Υποχρέωση πίστης.

Υποχρέωση τήρησης σύγχρονης οργανωτικής δομής.

Υποχρέωση επιμελούς ελέγχου στοιχείων νομιμοπόιησης.

Υποχρέωση ίσης μεταχείρισης πελατών. (άμφ.)

Υποχρέωση επιμελούς ελέγχου στοιχείων νομιμοποίησηςΥποχρέωση με αυτοτελές περιεχόμενο ο επιμελής έλεγχος τηςταυτότητας ή της εξουσιοδότησης του προσώπου, που ζητεί τηνανάληψη χρημάτων από λογαριασμό καταθέσεων.

Λόγοι:Μαζικότητα τραπεζικών εργασιών και σχετικοί κίνδυνοι από

συναλλακτική επαφή τράπεζας όχι με το επωφελούμενοπρόσωπο αλλά με πρόσωπο που ενεργεί για λογαριασμό του.

Τεχνολογική εξέλιξη και πληροφοριακή σύνδεσηκαταστημάτων (τηλεπληροφοριακή σύνδεση μέσω κεντρικούυπολογιστή) με δυνατότητα ανάληψης ποσού απόκατάστημα διάφορο εκείνου που συνήφθη η σύμβασηκατάθεσης και τηρείται ο λογαριασμός.

ΑΠ 1765/2008σκεπτικό• Καταβολή εκ μέρους τράπεζας σε τρίτο ο οποίος εμφανίστηκε ώς

δικαιούχος ύστερα από κλοπή αστυνομικής ταυτότητας καιβιβλιαρίου καταθέσεων για δεύτερη φορά. Πλαστογράφησηυπογραφής δικαιούχου στο ένταλμα πληρωμής.

• Δεν προέβησαν στην, επιβαλλόμενη από τις περιστάσεις και ταμέσα που διέθεταν στη συγκεκριμένη περίπτωση, διαπίστωση τηςταυτοπροσωπίας μεταξύ εκείνου που έκανε την ανάληψη και τουδικαιούχου του λογαριασμού από αδιαφορία για τη φύλαξη τωνσυμφερόντων του τελευταίου.

• Απαιτείται δόλος ή βαριά αμέλεια των προστηθέντων υπαλλήλωντης τράπεζας σύμφωνα με άρ. 3 Ν.Δ. της 17.7/13.8.1923.

• Συνιστά βαρειά αμέλεια η έλλειψη ελέγχου, ιδίως στην περίπτωσηπου η ανάληψη γίνεται από κατάστημα διάφορο από αυτό πουτηρείται ο λογαριασμός. Ανάγκη επίδειξης αυξημένης προσοχής καιεπιφυλακτικότητας λόγω ίδιου περιστατικού στο παρελθόν καιεκκρεμούς αγωγής κατά της τράπεζας.

• Συντρέχον πταίσμα καταθέτη κατ’ άρθρο 300 ΑΚ.

Κανόνες δικαίου

• 461 και 417 ΑΚ: η ενοχή αποσβένεται με καταβολή στοδανειστή ή στον τρίτο στον οποίο ο δανειστής, το δικαστήριοή ο νόμος επέτρεψε να δεχθεί την καταβολή. Η καταβολή σετρίτο, ο οποίος δε δικαιούται να εισπράξει , δεν απαλάσσειτον οφειλέτη, ακόμη και αν έγινε από σύγγνωστη πλάνη.

• 281 και 288 ΑΚ: Εξαίρεση αν χώρησε καταβολή με καλή πίστημε βάση το «φαινόμενο δικαίου».

• 426 και 899 ΑΚ: Εξαίρεση αν χώρησε καταβολή στον κομιστήεγγράφου παθητικής νομιμοποιήσεως, το οποίο επιτρέπειστον οφειλέτη την καταβολή χωρίς να ερευνήσει τηνουσιαστική νομιμοποίηση του κομιστή.

• άρ. 3 Ν.Δ. της 17.7/13.8.1923: ευθύνη δανειστή για δόλο καιβαρειά αμέλεια.

Βιβλιάριο κατάθεσηςΝομική φύση• Απόσπασμα των εμπορικών βιβλίων της τράπεζας με

αποδεικτική λειτουργία ώς προς την ύπαρξη και την κίνησητης κατάθεσης υπέρ του καταθέτη με δυνατότηταανταπόδειξης από τράπεζα (ΚΠολΔ άρ. 444 § 1 γ’, 448 § 2).

• Δεν είναι αξιόγραφο αφού το δικαίωμα που περιγράφεται σεαυτό δεν ενσωματώνεται στο βιβλιάριο κατά τρόπο ώστε ναείναι απαραίτητη η κατοχή του βιβλιαρίου για την άσκηση καιμεταβίβαση του δικαιώματος.

• Δεν αποτελεί συστατικό έγγραφο, διότι η ύπαρξη του δενεπιβάλλεται από το νόμο για την κατάρτιση της σύμβασηςκατάθεσης.

• Δεν πρόκειται ούτε για νομιμοποιητικό έγγραφο γιατί ητράπεζα παρά την εμφάνιση του υποχρεούται να ελέγξει τηνομιμοποίηση του κομιστή του βιβλιαρίου.

άρ. 3 Ν.Δ. της 17.7/13.8.1923

«Η εκδότρια ονομαστικής ομολογίας ή άλλης αποδείξεως καταθέσεως χρημάτωνΕταιρεία, η πληρώσασα αυτήν εξωφλημένην δια της επ’ αυτής υπογραφής τουδικαιούχου, απαλάσσεται και εάν η υπογραφή ήτο πλαστή, ήν εάν η εκδότρια κατάτην πληρωμήν ετέλει εν δόλω ή εν μεγάλη αμέλεια».

o Σύμφωνα με νομολογία η τράπεζα που κατέβαλε σε μή δικαιούχοβασιζόμενη στην εμφάνιση από αυτόν του βιβλιαρίου κατάθεσηςκαι σε πλαστογραφημένη υπογραφή ευθύνεται βάσει άρθρου 3.Βαρειά αμέλεια λόγω μη επιμελούς ελέγχου στοιχείωνταυτοπροσωπίας.

o Αντίκειται στο σύστημα της ενδοσυμβατικής ευθύνης του ΑΚ επειδήσε αντίθεση με το ΑΚ 417 αποκλείει ευθύνη για ελαφρά αμέλειασε περίπτωση καταβολής σε τρίτο μη δικαιούχο.

o Το βιβλιάριο κατάθεσης δεν εμπίπτει στις εξαιρέσεις του κανόνατης ενδοσυμβατικής ευθύνης διότι δε συνιστά περίπτωση«φαινομένου δικαίου» ώστε η καταβολή σε τρίτο που γίνεται μεκαλή πίστη σε μη δικαιούχο να συνιστά αποσβεστικό λόγο τηςενοχής κατ’ άρθρο 200, 281, 330 ΑΚ.

άρ. 3 Ν.Δ. της 17.7/13.8.1923Βιβλιάριο κατάθεσηςo Δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου επί

βιβλιαρίου καταθέσεων το οποίο δε φέρει στο σώμα τουεξοφλητική απόδειξη για ολόκληρο ή για μέρος τηςκατάθεσης.

o «δια της επ’ αυτής υπογραφής του δικαιούχου»: συνήθως τοβιβλιάριο δεν κομίζεται ενυπόγραφο πρός εξόφληση ούτεπιστοποιεί πάντοτε ύπαρξη κατάθεσης συγκεκριμένου ποσού.

o Το άρθρο εφαρμόζεται στην περίπτωση που τρίτοςεμφανίζεται πρός είσπραξη κατάθεσης στο δικό του όνομα,με βάση έγγραφο που φέρει την υπογραφή του πραγματικούδικαιούχου με συμφωνημένη σημασία (εκχωρητική-εκταξιακή- εξουσιοδοτική). Δεν εφαρμόζεται στην περίπτωσηπου κάποιος εμφανίζεται ώς πραγματικός δικαιούχος για ναεξαπατήσει την τράπεζα.

Συντρέχον πταίσμαΕπιμερισμός ευθύνης στα συμβαλλόμενα μέρη

• Η αρχή της καλής πίστης επιβάλλει και στον πελάτηπαρεπόμενες υποχρεώσεις συμβατικής φύσεως. Μια απόαυτές είναι η επιμελής φύλαξη του βιβλιαρίου και τηςταυτότητας του και η ενημέρωση της τράπεζας επί απώλειαςχωρίς υπαίτια καθυστέρηση.

• ΑΚ 300: δυνατότητα δικαστηρίου είτε να μην επιδικάσειαποζημίωση είτε να μειώσει το ποσό αυτής αν ο ζημιωθείςσυνετέλεσε με δική του συμπεριφορά στην πρόκληση ή τηνέκταση της ζημίας. Θεωρία «σφαιρών επιρροής».

• αντίθετη μη κρατούσα άποψη: Το άρθρο 300 δε μπορεί νατύχει εφαρμογής γιατί προϋποθέτει την άσκηση από μέρουςτου πελάτη της αξίωσης αποζημίωσης και όχι της αξίωσηςεκπλήρωσης παροχής. Η άμυνα της τράπεζας απέναντι στηναγωγή του πελάτη δε μπορεί βάσιμα να στηριχθεί στηνένσταση συντρέχοντος πταίσματος.

Ρήτρα απαλλαγής απο ευθύνη

• Συνήθως η τράπεζα περιλαμβάνει στους ΓΟΣ ρήτρες:

i. περί απαλλαγής από ευθύνη για ελαφρά αμέλεια. Η ρήτρα αυτή ελεγχόμενη με βάση τις διατάξεις για την προστασία του καταναλωτή πρέπει να κριθεί καταχρηστική και συνεπώς ανίσχυρη.

ii. περί αποκλεισμόυ ευθύνης επί παραβιάσεως της υποχρέωσης εκ μέρους του πελάτη πρός έγκαιρη ειδοποίηση σε περίπτωση κλοπής ή απώλειας του βιβλιαρίου. Η ρήτρα αυτή πρέπει να κριθεί άκυρη γιατί οι απορρέουσες από το άρθρο 288 υποχρεώσεις της Τράπεζας και του πελάτη είναι αυτοτελείς και συνεπώς οποιαδήποτε συμβατική παρέκκλιση από το άρθρο δεν είναι νομικά αποδεκτή διότι περιέχει διάταξη αναγκαστικού δικαίου.

Ποινική αξιολόγηση πράξης

Η πράξη του δράστη συνιστά υπεξαίρεση. Παράνομηιδιοποίηση ξένου κινητού πράγματος.

ΑΠ 1402/2012: Αν τρίτος μετήλθε αξιόποινη πράξη καισυνεπεία αυτής πέτυχε την απόδοση σ` αυτόν του ποσού τηςκατάθεσης, η αδικοπραξία τελείται σε βάρος της τράπεζας, ηοποία είναι κυρία των χρημάτων και της οποίας η περιουσίαβλάπτεται από την παράνομη και υπαίτια συμπεριφορά τουτρίτου.

Η ενοχική αξίωση κατά της τράπεζας από τη σύμβασηανώμαλης παρακαταθήκης παραμένει άθικτη.

Βιβλιογραφία

• Ψυχομάνης Σ., Τραπεζικό Δίκαιο, Δίκαιο Τραπεζικών Συμβάσεων,Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2008, Εκδόσεις Σάκκουλα

• Νικόλαος Κ. Ρόκας, Στοιχεία Τραπεζικού Δικαίου, Αθήνα –Κομοτηνή, 2010, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα

• Γεωργιάδη/ Σταθόπουλου ΑΚ, τ ΙΙ και ΙV , 1982

• Απόστολος Καραγκουνίδης, Αρμενόπουλος 1996, σελ. 442 επ.

• Μ. Σταθόπουλος, ΝοΒ 1998, 220 επ.

• Γεωργία Λ. Θεοχαροπούλου, ΕπισκΕΔ, 2002, σελ. 1044 επ.

• Κωνσταντίνος Παμπούκης, ΕπισκΕΔ, 2007 , σελ. 771 επ.

• Μαρία Ι. Σωτηρίου- Τσουρή, ΕπισκΕΔ, 2000, σελ. 992 επ.

• Κωνσταντίνου Γ. Παμπούκη, Ειδικά ζητήματα από την έκδοσηακάλυπτης επιταγής, Θεσσαλονίκη, 1998, Εκδόσεις Σάκκουλα