Семинари

Номын фондын бүрдүүлэлтийн

онол• Бүрдүүлэлт гэдэг нь нэр томьѐо номын сангийн салбарт зуунаас эхлэн

хэрэглэгдэж ирсэн. Бүрэн гэдэг латин үгнээс гаралтай. Номын сангийнфондын бүрдүүлэлт гэж номын сангийн зорилго, уншигчидын эрэлтхэрэгцээ, сонирхолд нийцсэн ном хэвлэлийг бүрдүүлэн авч, байнгашинэчилж, үнэ цэнээ алдсан номыг хасаж байхыг хэлнэ.Фондын бүрдүүлэлт гэдэг нь эцэс төгсгөлгүй үйл явц юм. Нэгэнтэхлэсэн бол номын сан байгаа нөхцөлд дуусдаггүй.Номын сангийн фондын бүрдүүлэлтийн онцлог:Төрөл бүрийн номын сангийн фондын бүрдүүлэлт нь ерөнхий олонижил төстэй зүйлтэй.Ижил төстэй шинж тэмдэг нь бүрдүүлэлтийн зарчимууд, бүрдүүлэлтийгшинжлэх ухааны үндэстэй явуулах арга зүй төрөл болно.Гэвч номын сангийн төрөл бүр нь зөвхөн тэр төрлийн номын сангийнбүрдүүлэлтэнд хамаарах хэд хэдэн онцлогтой.-Бүрдүүлэлтийн онол арга зүйд юуны өмнө номын сангийн ажлынүндсэн чиглэл, уншигчийн бүрэлдэхүүн нь номын сангийн төрөл зүйгтодорхойлдог.-номын сангийн төрөл зүй нь номын сангийн фондын хэмжээ, авчбайгаа хэвлэлийн төрлийг тодорхойлдог.-ном хэвлэлийг сонгож авч бүрдүүлэх ажлыг хийхдээ номын сангуудзохион байгуулалт арга зүйн өөр өөр аргыг хэрэглэдэг.

Нутаг дэвсгэрийн шинж тэмдгээрзохицуулж хорших нь:

• Аймаг, хот, нэг дүүрэг, хороолол өөрөөр хэлбэл ойролцоо оршиж байгаа номын

сангуудын фондын бүрдүүлэлтийг зохицуулж хорших нь хоршилтын анхны үе

шат юм. Төвлөрсөн номын сангийн системүүд нь хоршиж ажиллаж байгаагийн

тод юм. Төвлөрсөн системд орж байгаа бүх номын сангуудыг нэгдсэн байдаг.

Аль ч салбарын уншигч төв номын сангийн бусад бүх салбар хоорондын ном

солилцоо төвлөрсөн номын сангаар үйлчлүүлэх бололцоотой. Олон улсын

номын сан хоорондын ном солилцоо төвлөрсөн номын сангаар хийгддэг.

Цаашилбал хоршилтыг тэр нутаг дэвсгэрт байгаа нийтийн номын сангаас гадна

бусад тусгай номын сангууд дээр үеэс зохион байгуулж ирсэн. Жишээ нь: польш

улсын дэлхийн 2-р дайны дараа, Болгар 1950-аад оны үед /энд Кирилл

Мефодийн нэрэмжит ардын номын сан тэргүү номын сангийн нэгдсэн систем

байсан/ 1950-60-аад оны үед Унгар, Чех, Герман гэх мэт улсад эрдэм шинжилгээ

болон тусгай номын сангуудын фондыг хоршиж бүрдүүлэх ажил эхэлсэн.

Энэтхэг, Герман улс хоршсон гадаад хэвлэлийн бүрдүүлэлтийн улсын

төлөвлөгөө боловсруулж ажилласан. АНУ-д Фарминстоны төлөвлөгөө

боловсруулж явуулсан. Энэ төлөвлөгөө ѐсоор АНУ-ын томоохон 60 номын сан

ЭШИ, улс төрчид болон цэргийн удирдлагын хэрэгцээтэй гадаадын ЭШ-ний ном

хэвлэлээр хангах зорилготой байсан. Номын сонголт , худалдаж авах, ажлыг

гадаадын томоохон номын худалдааны пүүс, компаниуд гүйцэтгэж байсан. Энэ

төлөвлөгөө нурсан боловч нэг улсын номын санд дэлхийн ихэнх орны ном

хэвлэлийг авах оролдлогын анхных нь байсан юм.

• 1965 оноос Конгрессийн номын сангийн фондыгбүрдүүлэх, каталогижуулах ажлыг зохицуулах, хоршихүндэсний хөтөлбөрийг боловсруулж эхэлсэн. Зорилго ньбололцооныхоо хирээр уншигчийн сонирхолыг татажбайгаа аль оронд хэвлэгдсэн бүх номыг авах явдал юм. Англид хорших ажлыг нийтийн номын сангууд санаачилжхийсэн. Одоо бүрдүүлэлтийн хорших үндэснийтөлөвлөгөөнөөс гадна олон улсын төлөвлөгөөболовсруулж ажиллах бололцоотой. Олон улсынхэмжээнд хорших ажил нь дэлхийн хэдэн орноос дэлхийнихэнх улс орныг оролцуулж хийж болно. 1960-аад оноосэхлэн ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнуудын хэмжээнд хоршихтөлөвлөгөөг боловсруулж ажиллаж байсан. Европынэдийн засгийн нийгэмлэгийн гишүүн орнууд хоршижбүрдүүлэх ажлыг ШУТМ-ийн автоматчиласан системийнхүрээнд 1977 оноос эхлэн явуулж байна. /EURONET/ Скандинавын орнууд Дани, Финлянд, Швед, НорвегиСкандиа төлөвлөгөө 1965 оноос боловсруулж ажилласан.

1. Ач холбогдол, нөхцөл

•Бүрдүүлэлтийн зохицуулалт гэдэг нь үүнд хамрагдсан бүх номынсангийн уншигчдад ном хэвлэлийг өргөн ашиглуулах зорилгоорзөвшилцсөний үндсэн дээр хамтран ажиллахыг хэлнэ.Номын фондынхоршилт гэдэг нь номын сангууд тодорхой чиглэлийн тухайлбал, гадаадын ном хэвлэлийг авахын тулд хөрөнгө мөнгөө төвлөрүүлжажиллахыг хэлнэ.Номын фондын бүрдүүлэлтийн зохицуулалт гэдэг ньномын сангууд хоорондоо зохицож, аль номын сан нь ямар чиглэлийнном хэвлэлийг дагнан бүрдүүлэх талаар тохиролцож ажиллахыг хэлнэ.Фондыг хоршиж бүрдүүлэхэд номын сан тус бүрийн фонд нь фондыннэгдсэн системийн нэг хэсэг болдог.Системийн нэг гишүүн өөрийнфондын хэсгийг бүрэн хариуцана.Үүний үндсэн дээр сэдэв хэвлэлийнболон шинж тэмдэгээрээ үнэ цэнэтэй нэгдсэн номын фондыг бүрдүүлжавах бололцоотой болдог.Номын сангийн улсын бодлогын үүднээс авчүзвэл бүрдүүлэлтийн хоршилт нь шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийнномын сангийн үйлчилгээний нэгдсэн систем болох суурийг тавьж өгчбайгаа юм.

Ач холбогдол:•

1:номын сангийн нэгдсэн фондын мэдээллийн багтаамжыг нэмэгдүүлэх2: номын сан тус бүрийн фондын бүтэц, бүрэлдэхүүнийг нэмэгдүүлэх3: фондын хэт өсөлтийг хязгаарлахБас нэг давуу тал гэвэл номын сан бүр нь тодорхой салбар сэдвийнномыг бүрдүүлэх учир номын сан боловсон хүчнийг нарийнмэрэгжүүлэх, хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэх ач холбогдолтой. Хоршилтыг хийхэд энд хамрагдаж буй номын сангуудын ажлынхөгжлийн түвшин өндөр байх естой.Номын сан нь орчин үеийн тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэлтэй/холбоо, олшруулах, хувилах, тоног төхөөрөмж, унаа / гэх мэт мөнномын сан хоорондын ном солилцоо өргөн явагддаг.Депозитари номын сан зохион байгуулах байх.Хоршилтыг доорх нөхцлийг хангасан тохиолдолд нэвтрүүлнэ. Үүнд :1. Тодорхой сэдэв, хэвлэлийн төрөл шинж тэмдэгээр дагнан бүрдүүлэх. Ажлын чиглэлийн тодорхой хугацаагаар тогтоосон байх.2. Номын сан тус бүр нь энэ тогтоосон журмыг хатуу чанд баримтлах, гэхдээ бүх номын санд заавал байх ном /давтагдах/ гэж бий. Үүнийганхаарах хэрэгтэй.3. Ном бүрдүүлэх найдвартай эх булагтай байх, хөрөнгийн эх үүсвэртэйбайх.4. Номын сангийн фондын талаар хоршиж байгаа номын сангуудмэдээллээ олон талаар өргөн солилцох ажлыг сайн зохион байгуулсанбайх./ Нэгдсэн каталоги, картын сан зохион байгуулах/5. Бүх уншигчид номын фондыг ашиглах нөхцөл бололцоог хангах.

• Бүх уншигчид өөрөө орж үзэхээс гадна номын сан хоорондынном солилцоо ч орно. Бүрдүүлэлтийг нутаг дэвсгэрийн хэмжээндхарьяаллын байдлаар мөн салбарын, хэлний байдлаар ньбүрдүүлэлтийг хоршиж зохион байгуулж болно. ээр улс орон соѐл, улс төрийн байгууллаараа ижил төстэй юм. Энэ төлөвлөгөөнд 15 томоохон номын сан оролцож нэг номынсан нь тодорхой салбарыг дагнан хөгжүүлдэг. 1960-аад оноосЮНЕСКО-ийн хүрээнд ШУТМ-ийн дэлхийн системийг байгуулахЮНИСИСТ программыг хэрэгжүүлж эхэлсэн. / International Programme for cooperation in the field of scientific technological/ ЮНИСИСТ-ийн гол зорилго бол ШУТ-ийн салбарын, нийгмийнШинжлэх ухааны өсөн нэмэгдэх байгаа мэдээллийг хүртээмжтэйболгох ажлыг зохицуулах, хоршиход оршино. Энд хоршилтүндэсний хэмжээнд хэрэгжих юм. ЮНИСИСТ энэ ажлыгзохицуулах үүргийг гүйцэтгэдэг. ЮНИСИСТ-ийн программднэмэлт болж 1970-аад оноос үндэсний мэдээллийн системүүдхамтран ажиллах НАТИС гэдэг систем бий болсон. Энэ системдулс орны, баримт бичгийн, номын сангийн, архивын албадоролцдог. Цаашдаа энэ нь нэг системд нэгдэнэ.

Шалгасан багш /............./ А.Алтанчимэг

Гүйцэтгэсэн Ө.ОтгонзаяаЭ.СүрэнхорлооГ.ШүрэнчимэгД.Шинэтуяа