วชาบาลเสรม ๑๑

วากยสมพนธ

บรรยายโดย

พระมหาธานนทร อาทตวโร,ดร.

บทท ๑ ชอสมพนธ

ปฐมาวภตต ใชในอรรถ ๖ อยาง

๑. เปนประธานในประโยคกตตวาจก เรยกวา ส

ยกตตา

๒. เปน ปธ. ใน ปย. เหตกตตวาจก เรยกวา

เหตกตตา

๓. เปน ปธ. ใน ปย. กมมวาจก หรอ เหตกมมวาจก

เรยกวา วตตกมม

๔. เปน ปธ. ใน ปย. กรยาปธานนย (ตวา ปจจยคม

พากย) เรยกวา ปกตกตตา

๕. เปน ปธ. ใน ปย. ไมมกรยคมพากย เรยกวา ลง

คตถ

๖. เปน ปธ. ใน ปย. เปรยบเทยบ (ควบดวย วย, อว,ยถา

ศพท) เรยกวา อปมาลงคตถ

ทตยาวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง เขากบกรยา

1

๑. แปลวา ซง เรยกวา อวตตกมม

๒. แปลวา ส เรยกวา สมปาปณยกมม

๓. แปลวา ยง เรยกวา การตกมม

๔. แปลวา สน, ตลอด เรยกวา อจจนตสโยค

๕. แปลวา กะ เรยกวา อกถตกมม

๖. แปลไมออกสาเนยงอายตนบาต เรยกวา กรยาวเส

สน

ตตยาวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง

เขากบนามบาง กรยาบาง อพยยศพทบาง

๑. แปลวา ดวย เรยกวา กรณ

๒. แปลวา โดย, ตาม, ทาง, ขาง เรยกวา ตตยาวเส

สน

๓. แปลวา อน เรยกวา อนภหตกตตา

๔. แปลวา เพราะ เรยกวา เหต

๕. แปลวา ม (เขากบนาม), ดวยทง (เขากบกรยา)

เรยกวา อตถมภต

๖. แปลวา ดวย เขากบ สห หรอ สทธ ศพท เรยกวา

สหตถตตยา

จตตถวภตตใชในอรรถอยางเดยว เขากบนามบาง

2

กรยาบาง

แปลวา แก, เพอ, ตอ, แด เรยกวา สม

ปาทาน

ปญจมวภตต ใชในอรรถ ๒ อยาง เขากบนามบาง

กรยาบาง

๑. แปลวา แต, จาก, กวา เรยกวา อปาทาน

๒. แปลวา เหต, เพราะ เรยกวา เหต

ฉฏฐวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง เขากบนาม

๑. แปลวา แหง, ของ เนองดวยเปนเจา เรยกวา สาม

สมพนธ

๒. แปลวา แหง, ของ เขากบภาวศพท และศพทท

แปลวา ความ การ อน เรยกวา ภาวาทสมพนธ

๓. แปลวา แหง เนองในหม เรยกวา สมหสมพนธ

๔. แปลวา เมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยก

วา อนาทร

๕. แปลวา ซง เขากบนามกตก (ณว ต ย) เรยกวา

ฉฏฐกมม

3

สตตมวภตตใชในอรรถ ๑๒ อยาง เขากบนามบาง

กรยาบาง

๑. แปลวา ใน เปนทกาบง, เปนทปกปด เรยกวา ปฏ

จฉนนาธาร

๒. แปลวา ใน เปนทซมซาบ เรยกวา พยาปกาธาร

๓. แปลวา ใน เปนทอยอาศย เรยกวา วสยา

ธาร

๔. แปลวา ใน เขากบกรยา ไมลงในอรรถไหน เรยก

วา อาธาร

๕. แปลวา ใน เขากบนาม ไมลงในอรรถไหน เรยก

วา ภนนาธาร

๖. แปลวา ใน, ณ เกยวกบกาลเวลา เรยกวา กาลสต

ตม

๗. แปลวา ใกล, ณ เปนทใกลเคยง เรยกวา สมปา

ธาร

๘. แปลวา ในเพราะ เรยกวา นมตตสต

ตม

๙. แปลวา ครนเมอ เปนประธานในประโยคแทรก

เรยกวา ลกขณ

๑๐. แปลวา เหนอ, บน, ท เปนทรองรบไว เรยกวา

อปสเลสกาธาร

4

๑๑. แปลวา ใน...หนา (ประโยคถอน) เรยกวา นท

ธารณ (ม นทธารณย รบ)

๑๒. แปลวา อนวา (อ.) เปนประธาน ลงในอรรถปฐมา

วภตต เรยกวา สตตมปจจตตสยกตตา

อาลปน

สมพนธแลวปลอย

แปลวา แนะ, ดกอน, ขาแต, ขาแด เรยกวา อาลปน

หมายเหต ถาอาลปนนาม มาคกบอาลปนนบาต ให

สมพนธอาลปนนบาต เปนวเสสนะของอาลปนนาม เชน

อาวโส โมคคลลาน ดกอนโมคคลลานะ ผมอาย

สมพนธ อาวโส วเสสน ของ โมคคลลาน ๆ อาลปน

วเสสนะ

เขากบนามบาง สพพนามบาง

๑. คณนาม เรยกวา วเสสน

๒. วเสสนสพพนาม เรยกวา วเสสน

๓. นามกตกทเปนคณนาม เรยกวา วเสสน

๔. อนต และ มาน ปจจย อยหนาตวประธาน หรอ

ประกอบดวยวภตตอนจากปฐมาวภตต จะอยหนาหรอหลง

5

ตวประธานกตาม เรยกวา วเสสน

๕. ต อนย และ ตพพ ปจจย ทไมไดเปนกรยาคมพากย

หรอ วกตกตตา เรยกวา วเสสน

๖. ตนาทปจจย แปลไมออกสาเนยงปจจย หลงนาม

เรยกวา วเสสน

๗. สมาสคณนามและตทธตคณนาม เรยกวา วเสสน

ประธานพเศษไมแจกวภตตนาม

๑. ตถา อ. เหมอนอยางนน เรยกวา ลงคตถ

๒. เอว อ. อยางนน เรยกวา สจจวาจกลง

คตถ

๓. อล อ. อยาเลย เรยกวา ปฏเสธลงคตถ

๔. อล อ. พอละ เรยกวา ลงคตถ

๕. อชช อ. วนน เรยกวา สตตมปจจตตส

ยกตตา

๖. อทาน อ.กาลน เรยกวา สตตมปจจตตส

ยกตตา

๗. ตทา อ.กาลนน เรยกวา สตตมปจจตตส

ยกตตา

๘. สาธ อ. ดละ เรยกวา ลงคตถ

๙. ต ปจจย ใชเปนประธาน เรยกวา ตมตถกตตา

6

กรยาคมพากย

กรยาคมพากย ไดแก กรยาดงตอไปน

๑. กรยาอาขยาต เรยกวา อาขยาตบท

กตตวาจก เชน ปจต เรยกวา อาขยาตบท กตต

วาจก

กมมวาจก เชน ปจยเต เรยกวา อาขยาตบท กมมวาจก

ภาววาจก เชน ภยเต เรยกวา อาขยาตบท ภาววาจก

เหตกตตวาจก เชน ปาเจต เรยกวา อาขยาตบท เหตกตต

วาจก

เหตกมมวาจก เชน ปาจาปยเต เรยกวา อาขยาตบท เหต

กมมวาจก

๒. นามกตก ไดแก ณย ปจจย ใชคมพากย เชน

คารยหา เรยกวา กตบท กมมวาจก

๓. กรยากตก ไดแก ต อนย ตพพ ปจจยใชคมพากย

เรยกวา กตบท

กตตวาจก เชน ปวฏโฐ เรยกวา กตบท กตต

วาจก

กมมวาจก เชน อธคโต เรยกวา กตบท กมม

วาจก

ภาววาจก เชน ภวตพพ เรยกวา กตบท ภาว

7

วาจก

เหตกตตกมมวาจก เชน ปตฏฐาปโต เรยกวา กตบท เหต

กมมวาจก

๔. ตวา ปจจย คมพากย เรยกวา กรยาปธาน

นย

๕. สกกา และ อล ใชคมพากย เรยกวา กรยาบท

ภาววาจก บาง

กรยาบท กมมวาจก

บาง

๖. อนต และ มาน ปจจย ประกอบดวยฉฏฐวภตต เปน

กรยาของประโยคอนาทร เรยกวา อนาทรกรยา

๗. อนต และ มาน ปจจย ประกอบดวยสตตมวภตตเปน

กรยาของประโยคลกขณะ เรยกวา ลกขณกรยา

หมายเหต

ณย ต อนย ตพพ ปจจย และ สกกา ใชคมพากยได

เมอตวประธานเปนประถมบรษเทานน ถาตวประธานเปน

มธยมบรษหรออตตมบรษ ใหแปล ณย ต อนย ตพพ ปจจย

หรอ สกกา เปนวกตกตตา ในกรยาอาขยาต

กรยาในระหวาง

กรยาในระหวาง ไดแก กรยาดงตอไปน

8

๑. อนต และ มาน ปจจย ประกอบดวยปฐมาวภตต

อยหลงตวประธาน เรยกวา อพภนตรกรยา

๒. ตน ตวา ตวาน ปจจย ทเรยกวา ตนาทปจจย

แปลวา แลว แปลตามลาดบกรยา เรยกวา ปพพกาล

กรยา

แปลวา แลว แปลหลงกรยาคมพากย เรยกวา อปร

กาลกรยา

แปลวา เพราะ แปลหลงกรยาคมพากย เรยกวา เหต

แปลไมออกสาเนยงปจจย ตามลาดบกรยา เรยกวา

สมานกาลกรยา

แปลไมออกสาเนยงปจจย หลงกรยา เรยกวา กรยาว

เสสน

แปลวา ครน....แลว เรยกวา ปรโยสานกาลกรยา

9

∗ การสมพนธ บท ปฐมาว ภ ตต

∗ ปฐมาว ภ ตต ใช ในอรรถ ๖ อยาง ดงน ∗ ๑. เปนประธานในประโยคทไมมกรยาคมพากย เรยกชอวา

“ลงคตถ”

∗ ก ( ปโยชน ) เม ฆราวาเสน ฯ

∗ อ. ประโยชนอะไร ของเรา ดวยการอยครองเรอน ฯ

∗ ก วเสสน ของ ปโยชน ๆ ลง คต ถ เม สามสมพนธ ใน ฆ

ราวาเสน ๆ กรณ ใน ก ปโยชน ฯ

∗ ประโยชนนสมพนธได ๒ อยาง อยางแรก สมพนธเหมอน

ตวอยางขางบน อยางท ๒ สมพนธ บท เม เปน จตตถวภตต

ออกสาเนยงวา แก เชน

∗ ก วเสสน ของ ปโยชน ๆ ลงคตถ เม สมปทาน ใน ก ปโย

ชน ฆราวาเสน กรณ ใน ก ปโยชน ฯ

∗ ๒. เปนประธานในประโยคอปมา เรยกชอวา “อปมาลง

คตถ”

∗ ปรโส ปญญ กโรนโต ว วฏมขภาชน อทกสส ( ป

รนต ) ว ย ปญญสส ปรต ฯ

∗ อ.บรษ กระทาอย ซง บญ ยอมเตม ดวยบญ ราวกะ อ.

ภาชนะมปากอนบคคลเปดแลว อนเตมอย ดวยนา

10

ฉะนน ฯ

∗ ปรโส สยกตตา ใน ปรต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

ปญญ อวตตกมม ใน กโรนโต ๆ อพภนตรกรยา ของ ป

รโส วย ศพท อปมาโชตก เขากบ ววฏมขภาชน อ

ทกสส (ปรนต) อทกสส ฉฏฐกรณ ใน ปรนต ๆ วเสสน

ของ ว วฏม ขภาชน ๆ อปมาล ง คต ถ ปญญสส ฉฏฐ

กรณ ใน ปรต ฯ

∗ ศพททวาดวย เขากบ ปร ธาต นยมแปลงเปนฉฏฐ

วภตต เวลาแปลออกสาเนยงอายตนบาต ของ ตตยา

วภตต

∗ ๓. เปนประธานในประโยคกตตวาจก เรยกชอวา “สยกต

ตา” ∗ สโท โอทน ปจต ฯ

∗ อ. พอครว หงอย ซงขาวสก ฯ

∗ สโท สยกตตา ใน ปจต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก โอทน

อวตตกมม ใน ปจต ฯ

∗ ๔. เปนประธานในประโยค เหตกตตวาจก เรยกชอวา “เห

ตกตตา”

∗ สาม โก สท/สเทน โอทน ปาจาเปต ฯ

∗ อ. นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก ฯ

∗ สาม โก เหต กต ตา ใน ปาจาเปต ๆ อาขยาตบท เห

ตกตตวาจก สท /สเทน การตกมม ใน ปาจาเปต โอทน

11

อวตตกมม ใน ปาจาเปต ฯ

∗ อาจร โย สสเส พทธวจน อคคณหาเปต ฯ

∗ อ. อาจารย ยงศษย ท. ใหเรยนอย ซงพระพทธพจน ฯ

∗ อาจร โย เหต กต ตา ใน อคคณหาเปต ๆ อาขยาตบท เห

ตกตตวาจก สสเส การตกมม ใน อคคณหาเปต พทธวจน

อวตตกมม ใน อคคณหาเปต ฯ

∗ ๕. เปนประธานในประโยคกมมวาจก เรยกชอวา “วต

ตกมม”

∗ สเทน โอทโน ปจยเต ฯ

∗ อ. ขาวสก อนพอครว หงอย ฯ

∗ สเทน อนภหตกตตา ใน โอทโน ๆ ว ต ตกมม ใน ปจยเต

ๆ อาขายาตบท กมมวาจก ฯ

∗ มยา กมม กต ฯ

∗ อ.การงาน อนผม กระทาแลว ฯ

∗ มยา อนภหตกตตา ใน กมม ๆ ว ต ตกมม ใน กต ๆ กตบท

กมมวาจก ฯ

∗ ๖. เปนประธานในประโยคเหตกมมวาจก เรยกชอวา “วต

ตกมม”

∗ สามเกน สเทน/สท โอทโน ปาจาปยเต ฯ

∗ อ.ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหงอย ฯ

∗ สามเกน อนภหตกตตา ใน โอทโน ๆ ว ต ตกมม ใน ปาจา

ปยเต ๆ อาขยาตบท เหตกมมวาจก สท การตกมม ใน ปาจา

12

ปยเต ฯ

∗ อาจรเยน สสเส พท ธวจน สกขาปยเต ฯ

∗ อ.พระพทธพจน อนอาจารย ยงศษย ท. ใหศกษาอย ฯ

∗ อาจรเยน อนภหตกตตา ใน สกขาปยเต พท ธจวน ว ต

ตกมม ใน สกขาปยเต ๆ อาขยาตบท เหตกมมวาจก สสเส

การตกมม ใน สกขาปยเต ฯ

∗ หลกส มพนธ บททต ยาว ภ ตต

∗ ทตยาวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง เขากบกรยาอยางเดยว

ดงน

∗ ๑. แปลวา ซง เรยกวา อวต ตกมม

∗ สามเณโร ปณณ ลขต ฯ

13

∗ อ.สามเณร ยอมเขยน ซงหนงสอ ฯ

∗ สามเณโร สยกตตา ใน ลขต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

ปณณ อวต ตกมม ใน ลขต ฯ

∗ ภกข ปณฑปาต ภญชต ฯ

∗ อ. ภกษ ฉนอย ซงบณฑบาต ฯ

∗ ภกข สยกตตา ใน ภญชต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก ปณฑ

ปาต อวต ตกม ม ใน ภญชต ฯ

∗ ๒. แปลวา ส เรยกชอวา สมปาปณยกมม

∗ ภกข ปณฑาย คาม ปาวส ฯ

∗ อ. ภกษ เขาไปแลว สบาน เพอบณฑบาต ฯ

∗ ภกข สยกตตา ใน ปาวส ๆ อาขยาตบท กตตวาจก ปณฑาย

สมปทาน ใน คาม ๆ สมปาป ณยกม ม ใน ปาวส ฯ

∗ นสตา มหาวท ยาลย อาคจฉนต ฯ

∗ อ.นสต ท. ยอมมา ส มหาวทยาลย ฯ

∗ นสตา สยกตตา ใน อาคจฉนต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

มหาวท ยาลย สมปาป ณยกม ม ใน อาคจฉนต ฯ

∗ ๓. แปลวา ยง เรยกชอวา การตกมม

∗ อาจรโย สส เส พทธวจน สกขาเปต ฯ

∗ อ. อาจารย ยงศ ษย ท . ใหศกษาอย ซงพระพทธพจน

ฯ

∗ อาจรโย เหตกตตา ใน สกขาเปต ๆ อาขยาตบท เห

ตกตตวาจก สส เส การ ตกม ม ใน สกขาเปต พทธว

14

จน อวตตกมม ใน สกขาเปต ฯ

∗ ๔. แปลวา สน,ตลอด เรยกชอวา อจจนตสโยค

∗ อมสม อาวาเส อม เตมาส วสส อเปม ฯ

∗ อ.ขาพเจา เขาอยจา ซงพรรษา ตลอดเดอน ๓ น ใน

อาวาส น ฯ

∗ อห สยกตตา ใน อเปม ๆ อาขยาตบท กตตวาจก อมสม

วเสสน ของ อาวาเส ๆ วสยาธาร ใน อเปม อม วเสสน

ของ เตมาส ๆ อจจน ตส โยค ใน อเปม ฯ

∗ ๕. แปลวา กะ,เฉพาะ เรยกชอวา “อกถตกมม”

∗ ปตา ปต ต กเถต ฯ

∗ อ. บดา กลาวอย กะ บตร ฯ

∗ ปตา สยกตตา ใน กเถต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

ปต ต อกถตกม ม ใน กเถต ฯ

∗ ๖. แปลไมออกสาเนยงอายตนบาต เรยกชอวา “กรยาวเส

สน”

∗ ธมมจาร (ปคคโล) สข เสต ฯ

∗ อ. บคคลผประพฤตธรรมเปนปกต ยอมอย เปนสข ฯ

∗ ธมมจาร วเสสน ของ ปคคโล ๆ สยกตตา ใน เสต ๆ

∗ อาขยาตบท กตตวาจก สข กร ยาว เสสน ใน เสต ฯ

หลกสมพนธบทตตยาวภตต

15

∗ ตตยาวภตต ใน อรรถ ๖ อยาง เขากบกรยาบาง เขากบนาม

บาง เขากบอพยยศพทบาง

∗ ๑. แปลวา ดวย เรยกวา กรณ

∗ อ. กาเยน กมม กโรต.

∗ ป. อ.บคคล ยอมกระทาซงกรรม ดวยกาย

∗ ส. ปคคโล สยกตตา ใน กโรต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

กาเยน กรณ ใน กโรต กมม อวตตกมม ใน กโรต ฯ

∗ ๒. แปลวา โดย, ตาม, เรยกชอวา ตตยาว เสสน

∗ อ. สตถา ทกขเณน ปสเสน สหเสยย กปเปต.

∗ ป. อ. พระศาสดา ทรงสาเรจ ซงสหไสยาส โดยพระปรส

เบองขวา ฯ

∗ ส. สตถา สยกตตา ใน กปเปต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

∗ ทกขเณน วเสสน ของ ปสเสน ๆ ตตยาว เสสน ใน

กปเปต ∗ สหเสยย อวตตกมม ใน กปเปต ฯ

∗ อ. มม วจเนน เอว วเทห.

∗ ป. อ.ทาน จงกลาว อยางน ตามคา ของเรา ฯ

∗ ส. ตว สยกตตา ใน วเทห ๆ อาขยาตบท กตตวาจก มม

∗ สามสมพนธ ใน วจเนน ๆ ตตยาว เสสน ใน วเทห ฯ

∗ ๓. แปลวา อน เรยกชอวา อนภห ตกต ตา

∗ อ. สเทน โอทโน ปจยเต.

16

∗ ป. อ. ขาวสก อนพอคร ว หงอย ฯ

∗ ส. โอทโน วตตกมม ใน ปจยเต ๆ อาขยาตบท กมมวาจก

สเทน ∗ อนภห ตกต ตา ใน ปจยเต ฯ∗ ๔. แปลวา เพราะ เรยกชอวา เหต

∗ อ. อย โลกยมหาชโน ปญญาจกขโน อภาเวน อนธภโต

(โหต).

∗ ป. อ. โลกยมหาชโน น ช อวาเปนผเปนคนบอด เปนแลว

∗ เพราะความไม ม แหงจกษคอปญญา ยอมเปน ฯ

∗ ส. อย วเสสน ของ โลกยมหาชโน ๆ สยกตตา ใน โหต ๆ

∗ อาขยาตบท กตตวาจก ปญญาจกขโน ภาวาทสมพนธ

ใน

∗ อภาเวน ๆ เหต ใน อนธภ โต ๆ วกตกตตา ใน โหต

ฯ

• ๕. แปลวา ม หรอ ดวยทง เรยกชอวา อต ถมภ ต

∗ อตถมภต มหลกการ ๒ อยาง ดงน

∗ ๑. ถาแปลตอจากตวประธานหรอนาม กอนกรยา แปลวา ม

สมพนธเขากบตวประธานหรอนาม ใชคาเชอมวา ใน

∗ อ. โส ปคคโล ปสนเนน จตเตน กาลมกาส.

∗ ป. อ.บคคล นน มใจเล อมใสแลว กระทาแลว ซงกาละ

ฯ

∗ ส. โส วเสสน ของ ปคคโล ๆ สยกตตา ใน อกาส ๆ

17

อาขยาตบท

∗ กตตวาจก ปสนเนน วเสสน ของ จต เตน ๆ อต ถมภ ต

ใน∗ ปค คโล กาล อวตตกมม ใน อกาส ฯ

∗ ๒. ถาแปลหลงกรยา แปลวา ดวยทง สมพนธเขากบกรยา

ใชคาเชอมวา ใน

∗ อ. สา (สรมา) ...ปเวธมาเนน สร เรน ภกข วนท.

∗ ป. อ.นางสรมา นน ...ไหวแลว ซงภกษ ท. ดวยทงสร ระ

∗ อนสนอย ฯ

∗ ส. สา วเสสน ของ สรมา ๆ สยกตตา ใน วนท ๆ อาขยาต

บท

∗ กตตวาจก ปเวธมาเนน วเสสน ของ สร เรน ๆ อต ถม

ภ ต ใน∗ วนท ฯ

• ๖. ตตยาวภตต เขากบ สห,สทธ ศพท

∗ ตตยาวภตต ทเขากบ สห หรอ สทธ ศพท ตวตตยาวภตต

แปลวา ดวย สมพนธวา สหตถตตยา ใชคาเชอมวา เข า

ก บ ∗ สวน สห หรอ สทธ ศพท แปลวา กบ เรยกชอสมพนธได ๒

อยาง คอ

∗ ๑. เขากบนาม เรยกชอวา ทพพสมวาย ใชคาเชอมวา ใน

∗ ๒. เขากบกรยา เรยกชอวา กร ยาสมวาย ใชคาเชอมวา

ใน

18

∗ ๑. เขากบนาม เรยกชอวา ทพพสมวาย

∗ อ. เต ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณส.

∗ ป. อ. ภกษ ท. เหลานน บรรลแลว ซงพระอรหต กบด วย

∗ ปฏสมภทา ท. ฯ

∗ ส. เต วสสน ของ ภกข ๆ สยกตตา ใน ปาปณส ๆ อาขยาต

บท

∗ กตตวาจก ปฏสมภ ทาห สหตถตตยา เข าก บ สห ๆ

ศพท

∗ ทพพสมวาย ใน อรหตต ๆ อวตตกมม ใน ปาปณส ฯ

∗ ๒. เขากบกรยา เรยกชอวา กร ยาสมวาย

∗ อ. ภกข เตน (วาณเชน) สทธ มคค ปฏปชชส.

∗ ป. อ.ภกษ ท. ดาเนนไปแลว สหนทาง กบด วย พอคา นน

ฯ

∗ ส. ภกข สยกตตา ใน ปฏปชชส ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

เตน

∗ วเสสน ของ วาณเชน ๆ สหตถตตยา เข าก บ สทธ

ๆ ∗ กร ยาสมวาย ใน ปฏปชชส ฯ

หลกการสมพนธบทจตตถวภตต

∗ จตตถวภตตใชในอรรถ ๓ อยาง เขากบกรยา อยางเดยว

19

เรยกชอวา สมปทาน

∗ ๑. แปลวา แก

∗ อ. พทธสาสนกชโน สง ฆส ส ทาน เทต.

∗ ป. อ.พทธศาสนกชน ยอมถวาย ซงทาน แก สงฆ ฯ

∗ ส. พทธสาสนกชโน สยกตตา ใน เทต ๆ อาขยาตบท

∗ กตตวาจก สง ฆส ส สมปทาน ใน เทต ทาน อวต

ตกมม

∗ ใน เทต ฯ

๒. แปลวา เพ อ

อ. มหามจโจ รญโญ ปณณาการ เปเสต.

ป. อ. มหาอามาตย (นายกรฐมนตร) ยอมสงไป

ซงเครองบรรณาการ เพ อพระราชา ฯ

ส. มหามจโจ สยกตตา ใน เปเสต ๆ อาขยาตบท

กตตวาจก รญโญ สมปทาน ใน เปเสต ปณณาการ

อวตตกมม ใน เปเสต

หลกการสมพนธบทฉฏฐวภตต

ฉฏฐวภตต แปลวา แหง,ของ, เมอ ใชในอรรถ ๖ อยาง เขา

กบนาม

๑. แปลวา แหง , ของ เนองดวยเปนเจาของ เรยกวา สาม

สม พนธ อ. ภกขโน จวร.

20

ป. อ.จวร ของภกษ ฯ

ส. จวร ลงคตถ ภก ข โน สาม สม พนธ ใน จวร ฯ

๒. แปลวา แหง , ของ เขากบภาวศพท และศพททแปลวา

ความ การ อน เรยกวา ภาวาทสม พนธ

อ. อชช โน โลเก อรหนตาน นตถภาโว ญาโต .

ป. อ. ความทแหงพระอรหนต ท. ยอมไมม ในโลก อนเรา

ท. รแลว ในวนน ฯ

ส. นตถภาโว วตตกมม ใน ญาโต ๆ กตบท กมมวาจก

อชช กาลสตตม ใน ญาโต โน อนภหตกตตา ใน ญาโต โล

เก อาธาร ใน นตถ- อรหนตาน ภาวาทสม พนธ ใน นตถ

ภาโว ฯ

๓. แปลวา แหง เนองในหม เรยกวา สมหสมพนธ

อ. ภก ข น สงโฆ.

ป. อ. หม แหงภ กษ ท .

ส. สงโฆ ลงคตถ ภก ข น สมหสม พนธ ใน สงโฆ ฯ

อ. โคณาน ยโถ.

ป. อ. ฝง แหงโค ท.

ส. ยโถ ลงคตถ โคณาน สมหสม พนธ ใน ยโถ ฯ

๔. แปลวา แหง ... หนา (ประโยคถอน) เรยกวา นท ธารณ

(ม นทธารณย รบ)

อ. อห เตส ( อรหนตาน ) อญญตโร (อมห).

ป. อ.- แหงพระอรหนต ท . หนา -เราเปนพระอรหนต

21

องคใดองคหนง ยอมเปน ฯ

ส. อห สยกตตา ใน อมห ๆ อาขยาตบท กตตวาจก เตส ว

เสสน ของ อรหนตาน ๆ นท ธารณ ใน อญญตโร ๆ นท

ธารณย และ วกตกตตา ใน อมห ฯ

๕. แปลวา เม อ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา

อนาทร

อ. ปค คลส ส เอว กโรนตสส.

ป. เม อบ คคล กระทาอย อยางน ฯ

ส. ปค คลส ส อนาทร ใน กโรนตสส ๆ อนาทรกรยา เอว

ศพท กรยาวเสสน ใน กโรนตสส ฯ

๖. แปลวา ซง เขากบนามกตก (ณว ต ย ปจจย) เรยกวา

ฉฏฐกมม

อ. จต ตส ส ทมโถ สาธ (โหต).

ป. อ.การฝก ซงจ ต เปนความด ฯ

ส. ทมโถ สยกตตา ใน โหต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก จต

ตส ส ฉฏฐ กม ม ใน ทมโถ สาธ วกตกตตา ใน โหต ฯ

• หลกการสมพนธบทกาลสตตมวภตต

• กาลสตตมวภตต ลงในอรรถ ๑๒ อยาง เขากบนามบาง

กรยาบาง

• ๑. แปลวา ใน เปนทกาบง,เปนทปกปด เรยกวา ปฏจฉนนา

22

ธาร

• อ. กรณฑเก มณ อตถ.

• ป. อ. แกวมณ มอย ใน ซอกเขา.

• ส. มณ สยกตตา ใน อตถ ๆ อาขยาตบท

• กตตวาจก กรณฑเก ปฏจฉนนาธาร ใน อตถ ฯ

• ๒.แปลวา ใน เปนทซมซาบ เรยกวา พยาปกาธาร

• อ. ตเลส เตล อตถ.

• ป. อ.นามน มอย ในงา ท .

• ส. เตล สยกตตา ใน อตถ ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

• ตเลส พยาปกาธาร ใน อตถ ฯ

• ๓. แปลวา ใน เปนทอยอาศย เรยกวา วสยาธาร

• อ. ชเล มจฉา โหต.

• ป. อ.ปลา ยอมอย ในนา ฯ

• ส. มจฉา สยกตตา ใน โหต ๆ อาขยาตบท

• กตตวาจก ชเล วสยาธาร ใน โหต ฯ

• ๔. แปลวา ใกล, ณ เปนทใกลเคยง เรยกวา สมปาธาร

• อ. นครทวาเร คามา ตฏฐนต.

• ป. อ.บาน ท. ตงอย ใกล ประตแหงพระนคร ฯ

• ส. คามา สยกตตา ใน ตฏฐนต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

นครทวาเร สมปาธาร ใน ตฏฐนต

• ๕. แปลวา อนวา (อ.) ลงในอรรถปฐมาวภตต เปนประธาน

เรยกวา สตตมปจจตตสยกตตา

23

• อ. อชช สตตโม ทวโส (โหต).

• ป. อ.วนน เปนวนท ๗ ยอมเปน ฯ

• ส. อชช สตตมปจจตตสยกตตา ใน โหต ๆ อาขยาตบท

กตตวาจก สตตโม วเสสน ของ ทวโส ๆ วกตกตตา ใน โหต

ฯ

• ๖. แปลวา ใน...หนา (ประโยคถอน) เรยกวา

• นทธารณ (ม นทธารณย รบ)

• อ. ทนโต เสฏโฐ มนสเสส (โหต).

• ป. อ._ในมนษย ท.หนา _บคคลผทฝกแลว เปนผ

• ประเสรฐทสด ยอมเปน ฯ

• ส. ทนโต วเสสน ของ ปคคโล ๆ สยกตตา ใน

• โหต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก มนสเสส

• นทธารณ ใน ปคคโล ๆ นทธาณย และ

• วกตกตตา ใน โหต ฯ

• ๗. แปลวา ใน, ณ เกยวกบกาลเวลา เรยกวา กาลสตตม

• อ. ตสม สมเย ภกข โหนต.

• ป. ในสมยนน อ.ภกษ ท. ยอมม ฯ

• ส. ภกข สยกตตา ใน โหนต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

ตสม วเสสน ของ สมเย ๆ กาลสตตม ใน โหนต ฯ

• ๘. แปลวา ในเพราะ เปนเครองหมาย เขากบนามบาง กรยา

บาง เรยกวา นมตตสตตม

• เขากบนาม

24

• อ. การเณเนตถ ภวตพพ.

• ป. อนเหต ในเพราะเรองน พงม ฯ

• ส. เอตถ วเสสน ของ วตถมห ๆ นมตตสตตม ใน การเณน

ๆ อนภหตกตตา ใน ภวตพพ ๆ กรยาบท ภาววาจก ฯ

• ๙. แปลวา ครนเมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา

ลกขณ

• อ. สรเย อฏฐงคเต, จนโท อคคจฉต.

• ป. ครนเมอพระอาทตย ตกแลว, อ.พระจนท ยอมขนมา ฯ

• ส. สรเย ลกขณ ใน อฏฐงคเต ๆ ลกขณกรยา , จนโท ส

ยกตตา ใน อคคจฉต ๆ อาขยาตบท กตตวาจก ฯ

• ๑๐. แปลวา เหนอ,บน, ท เปนทรองรบไว เรยกวา อปสเลส

กาธาร

• อ. สตถา ปญญตเต อาสเน นสท.

• ป. อ.พระศาสดา ประทบนงแลว บนอาสนะ อนบคคลป

ลาดแลว ฯ

• ส. สตถา สยกตตา ใน นสท ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

ปญญตเต วเสสน ของ อาสเน ๆ อปสเลสกาธาร ใน นสท ฯ

• ๑๑. แปลวา ใน เขากบนาม ไมลงในอรรถไหน เรยกวา ภน

นาธาร

• อ. อมสม สรเร สาโร อตถ.

• ป. อ.สาระ ในสรระ น มอย ฯ

• ส. สาโร สยกตตา ใน อตถ ๆ อาขยาตบท กตตวาจก

25

อมสม วเสสน ของ สรเร ๆ ภนนาธาร ใน สาโร ฯ

• ๑๒. แปลวา ใน เขากบกรยา ไมลงในอรรถไหน เรยกวา

อาธาร

• อ. โย ทณเฑน อทณเฑส อปปทฏเฐส ( ขณาสเวส ) ทสสต.

• ป. อ.บคคล ใด ยอมประทษราย ในพระขณาสพ ท. ผไมม

อาชญา ดวยอาชญา ผไมประทษรายแลว ฯ

• ส. โย วเสสน ของ ปคคโล ๆ สยกตตา ใน ทสสต ๆ

อาขยาตบท กตตวาจก ทณเฑน กรณ ใน ทสสต อทณเฑส

กด อปปทฏเฐส กด วเสสน ของ ขณาสเวส ๆ อาธาร ใน ทส

สต ฯ

• อ. เอตถ ( สรเร ) อาพาโธ โอทหโต.

• ป. อ. อาพาธ ตงลงแลว ใน สรระ น ฯ

• ส. อาพาโธ สยกตตา ใน โอทหโต ๆ กตบท กตตวาจ

เอตถ วเสสน ของ สรเร ๆ อาธาร ใน โอทหโต ฯ

26