Από την μαθήτρια Μαυρίδου Κατερίνα Β3

Διδάσκων καθηγήτρια Δοβρίδου Κυριακή

5ο γυμνάσιο Ξάνθης 2014-15

Σεισμική και ηφαιστειακή δράση στην Ευρώπη και

στην Ελλάδα .

Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό

της Γης (ή άλλου γεωειδούς ουράνιου σώματος) που

επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη

ρευστών πετρωμάτων και αερίων από το εσωτερικό

(μανδύας) στην επιφάνεια του στερεού φλοιoύ με τη μορφή

λάβας. Η δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία

ενός βουνού, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα

ονομάζουμε ηφαίστειο. Τα ηφαίστεια μελετά ένας ιδιαίτερο

κλάδος της επιστήμης της Γεωλογίας, η Ηφαιστειολογία.

Περιοχές σχηματισμού

• Τα ηφαίστεια πάνω στη Γη βρίσκονται συνήθως εκεί όπου δύο ή τρεις τεκτονικές πλάκες συγκρούονται ή απομακρύνονται: Μία μεσοωκεάνεια ράχη ή οροσειρά, όπως στο μέσο του Ατλαντικού Ωκεανού, δίνει παραδείγματα ηφαιστείων από «αποκλίνουσες πλάκες», ενώ ο Ειρηνικός Ωκεανός με το «Δαχτυλίδι της φωτιάς» προσφέρει παραδείγματα ηφαιστείων από «συγκλίνουσες πλάκες». Αντιθέτως, ηφαίστεια δεν δημιουργούνται εκεί όπου δύο τεκτονικές πλάκες κινούνται πλευρικά η μία ως προς την άλλη. Ηφαίστεια μπορούν, επίσης, να σχηματισθούν όπου υπάρχει διάταση του γήινου φλοιού ή όπου ο φλοιός είναι πολύ λεπτός, όπως στην κοιλάδα του Αφρικανικού Ρήγματος. Τέλος, τα ηφαίστεια προκαλούνται πάνω από σημεία στα οποία ο μανδύας της Γης έχει ανοδικά ρεύματα, τα αποκαλούμενα «θερμά σημεία» (hot spots), που μπορεί να βρίσκονται μακριά από τα όρια των τεκτονικών πλακών, όπως είναι τα νησιά της Χαβάης. Τέτοια ηφαίστεια βρίσκονται και σε άλλους πλανήτες ή μεγάλους δορυφόρους στο Ηλιακό Σύστημα.

• Οι δύο βασικοί τύποι ηφαιστείων από γεωλογικής πλευράς είναι τα:

• Ασπιδοειδή ηφαίστεια (shield volcanoes) και τα

• Στρωματοηφαίστεια ή αλλιώς κωνικά ηφαίστεια (stratovolcanoes),

• ενώ διάφορα άλλα είδη είναι:

• οι ηφαιστειακοί δόμοι,

• οι Κώνοι στάχτης,

• τα Υποθαλάσσια ηφαίστεια,

• τα Υπερηφαίστεια (supervolcanoes), όπως καλούνται τα πλέον τεράστια ηφαίστεια

• και σε παγωμένα ουράνια σώματα, όπως ο Τρίτωνας και ο Εγκέλαδος, τα κρυοηφαίστεια (cryovolcanoes) ή ηφαίστεια πάγου.

• Τα ηφαίστεια λάσπης απαρτίζουν μία ειδική ξεχωριστή κατηγορία.

Ενεργά και σβησμένα ηφαίστεια

• Ένα ηφαίστειο χαρακτηρίζεται ως ενεργό αν έχει

καταγραφεί κάποια δραστηριότητά του κατά τη διάρκεια

των ιστορικών χρόνων. Αντίθετα, αν έχει διαπιστωθεί η

ύπαρξη κάποιου ηφαιστείου, αλλά δεν υπάρχει καμία

καταγραφή δραστηριότητάς του στους ιστορικούς

χρόνους, το ηφαίστειο χαρακτηρίζεται

ως σβησμένο ή νεκρό.

Επίδραση των ηφαιστείων στη ζωή μας

• Τα ηφαίστεια είναι γνωστά για τις φοβερές τους εκρήξεις, οι οποίες προκαλούν πολλές φορές σεισμούς, και αντιμετωπίζονται από τους περισσότερους ανθρώπους σαν ένα φοβερό, επικίνδυνο και βλαβερό φυσικό φαινόμενο. Πράγματι, οι ηφαιστειακές εκρήξεις αποτελούν συχνά πρόβλημα και μπορεί να έχουν τρομερές επιπτώσεις τόσο σε ανθρωπινές ζωές και στην οικονομία όσο και στο περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, πολλές φορές τα ηφαίστεια αποτελούν ισχυρή πηγή πλούτου για τους ντόπιους κατοίκους των τόπων όπου βρίσκονται: Οι γεωργικές καλλιέργειες (η γη γύρω από τα ηφαίστεια είναι ιδιαίτερα εύφορη) και η εξόρυξη ηφαιστειογενών ορυκτών και μεταλλευμάτων είναι οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται γύρω από την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Σε άλλες περιπτώσεις τα ηφαίστεια είναι δυνατή πηγή τουρισμού, όπως για παράδειγμα το ηφαίστειο της Σαντορίνης το οποίο δέχεται χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο. Σπανίως, η ηφαιστειακή δραστηριότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας.

Ηφαίστεια Ευρώπης

Τα 39 ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας

• Στην Ελλάδα υπάρχουν 39 ηφαίστεια, με μεγαλύτερα – εκτός τηςΣαντορίνης αυτά της Μήλου, της Νισύρου και των Μεθάνων.

• Σαντορίνη: Έχει τη μεγαλύτερη καλντέρα όλου του κόσμου με ύψος 300 m και διαμέτρου 11 km.

• Μήλος. Ηφαίστειο Φυριπλάκας, ύψους 220 m και διαμέτρου 1700 m.

• Νίσυρος: Μια από τις μεγαλύτερες καλδέρες στο κόσμο, με ύψος 650

m και διαμέτρου 3000m.

• Βόρεια Εύβοια: Πολλά και μικρά ηφαίστεια (Μαλιακός κόλπος, Παγασητικός, Κολπίσκος Αγίου Γεωργίου, Όριο, Μετόχι, Λυχάδα, Οξύλιθος και αλλού).

• Σκύρος: Ηφαίστειο Μπάρες και νησίδες Ψαθούρας,

Ψαθουροπούλας.

• Χίος: Περιοχή Αντιστρόβιλα και Εμπορικού.

• Μέθανα: Ύψος 417μ. διάμετρος 150μ.

• Θήβα: Μεταξύ Βελεστίνου και Αλμυρού.

• Έβρος: Περιοχή Φερρών –Σαππών Πολλά μικρά ηφαίστεια.

• Έδεσσα: Περιοχή Αλμωπίας, πολλά και μικρά ηφαίστεια.

Τα ηφαίστεια του Αιγαίου: Ο γεωγραφικός χώρος του Αιγαίου είναι μία

από τις πιο σεισμογενείς περιοχές της Γης, καθώς οι γεωλογικές

μεταβολές που συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα είναι έντονες

και συνεχείς. Η περιοχή του Αιγαίου διαμορφώθηκε τα τελευταία 23

εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή στη διάρκεια της πιο πρόσφατης

γεωλογικής περιόδου του ανώτερου καινοζωικού.

Στο ηφαιστειακό τόξο του Νότιου Αιγαίου ανήκουν τα ηφαίστεια στο

Σουσάκι (Κρομμυωνίας), στα Μέθανα, στον Πόρο, στη Μήλο, στη

Νίσυρο και στη Σαντορίνη. Όλα αυτά τα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται

κατανεμημένα κατά μήκος μιας ζώνης πλάτους λίγων δεκάδων

χιλιομέτρων και μήκους 450 χιλιομέτρων, η οποία αρχίζει από τον

ισθμό της Κορίνθου και καταλήγει στη Νίσυρο. Κατά μήκος του τόξου

μόνο τρία είναι τα ενεργά ηφαίστεια (Σαντορίνη, Νίσυρος. Μέθανα), από

τα οποία αυτό των Μεθάνων βρίσκεται σε μεταηφαιστειακή δράση, ενώ

τα ηφαίστεια της Νισύρου και της Σαντορίνης παρουσιάζουν σημαντική

ηφαιστειακή δραστηριότητα.

• Το ηφαίστειο της ΣαντορίνηςΗ έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1.650 π.χ. ήταν μια από τις μεγαλύτερες στα τελευταία 10.000 χρόνια. Το μάγμα που αναπήδησε ήταν περίπου 30 κυβικά χιλιόμετρα. Η τέφρα σκέπασε μια μεγάλη έκταση στην ανατολική Μεσόγειο και την Τουρκία. Πιθανά, η έκρηξη ήταν η αιτία για το τέλος του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη.

• Η Σαντορίνη έχει γίνει από πολυσύνθετες μεταπτώσεις ηφαιστείων. Έχουν γίνει τουλάχιστον 12 μεγάλες ισχυρές εκρήξεις στα τελευταία 200.000 χρόνια, στο νησί. Το Ακρωτήρι είναι μια Μινωική πόλη στα νότια της Θήρας και ήρθε στο φως από αρχαιολογικές έρευνες. Περίπου, 1-2 μέτρα από τέφρα σκέπασε την πόλη η οποία είχε πληθυσμό περίπου 30.000 κατοίκους.

• Φαίνεται από τις ανασκαφές ότι οι κάτοικοι είχαν εκκενώσει με επιτυχία την πόλη πριν την έκρηξη, εξ αιτίας του γεγονότος ότι κανένα ανθρώπινο σώμα δεν βρέθηκε μέσα στην τέφρα. Οι αρχαιολόγοι λέγουν, επίσης, ότι οτιδήποτε αντικείμενο μπορούσαν να μεταφέρουν από τα σπίτια, το είχαν πάρει.

• Ένδεκα εκρήξεις έγιναν μέχρι το 197 π.χ., στα δύο νησιά, τη Σαντορίνη και στη Νέα Καμμένη. Η πιο πρόσφατη έκρηξη της Σαντορίνης ήταν το 1950, στην Νέα Καμμένη. Η έκρηξη κράτησε λιγότερο από ένα μήνα. Το αποτέλεσμα της ήταν η δημιουργία θόλου και η παραγωγή λάβας

Πέντε πράγματα που δεν ήξερες για τα ηφαίστεια !!!

• 1. Τα ηφαίστεια επιταχύνουν την εξέλιξη.Η επίδρασή τους στα γονιδιώματα. Σύμφωνα με το φαινόμενο, που αξιώνεται από τον ανθρωπολόγο Stanley Ambrose, ορισμένες εκρήξεις -αυτές με μεγάλη κλίμακα- μπορούν να οδηγήσουν τον πλανήτη σε ένα ηφαιστειακό χειμώνα. Το αποτέλεσμα είναι καταστρεπτικό για ορισμένα είδη πληθυσμών, μειώνοντάς τα σε τόσο χαμηλούς αριθμούς που είναι ικανοί να επισπεύσουν αλλαγές και να οδηγήσουν σε διακρίσεις!

• 2. Παγκοσμίως υπάρχουν 1.500 ενεργά ηφαίστεια!

• 3. Τα ηφαίστεια δε χρειάζεται να εκραγούν για να είναι επικίνδυναΆλλο ένα πράγμα που δε γνώριζες για τα ηφαίστεια είναι ότι οι κοιμώμενοι γίγαντες δεν κοιμούνται πάντα τόσο βαριά όσο νομίζεις.Τα κοιμώμενα ηφαίστεια φαίνεται να μην παρουσιάζουν κινδύνους στους ανθρώπους που μένουν κοντά και η σεισμική δραστηριότητα μπορεί να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου αν τα πράγματα αλλάξουν!

• 4. Η ηφαιστειακή μόλυνση μπορεί να είναι πιο καταστροφική απ’ ότι πιστεύετε.Μία ηφαιστειακή έκρηξη από μόνη της δεν αποτελεί περιβαλλοντική καταστροφή. Είναι ένα φυσικό φαινόμενο, ένα κομμάτι του πλανήτη. Μετατρέπεται σε πιθανή απειλή για τον άνθρωπο, όχι όταν αναγκάζει σε κλείσιμο τον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο, αλλά όταν η στάχτη και τα τοξικά αέρια κάνουν το γύρω του κόσμου. Μολυσμένος και τοξικός ο αέρας αυτός μπορεί να προκαλέσει όξινη βροχή, η οποία μπορεί, με τη σειρά της να αυξήσει τα καρδιοαναπνευστικά προβλήματα!

• 5. Τα ηφαίστεια αποτελούν μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότηταΤο τελευταίο πράγμα που δε γνώριζες είναι ότι τα ηφαίστεια αποτελούν πολύ καλή μπίζνα.Το πόσο μεγάλη είναι λίγο δύσκολο να το πούμε. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με το PhoCusWright, μία εταιρεία ταξιδιωτικών ερευνών, ο τζίρος των ταξιδιών που στέλνουν επισκέπτες σε ηφαίστεια στην ευρύτερη περιοχή των Ηνωμένων Πολιτειών υπολογίζεται ότι είναι περίπου 232 δισεκατομμύρια δολάρια και στην Ευρώπη 289 δισεκατομμύρια δολάρια!

Ηφαίστεια και μύθοι

• Αρχαία Ελλάδα: Ο Θαλής της Μιλήτου (6ος αιώνας π.χ.) πίστευε ότι όταν "ταραζόταν" η θάλασσα πάνω στην οποία "επέπλεε" η Γη, παράγονταν οι σεισμοί. Αλλά η ιδέα ότι η κυκλοφορία του αέρα σε υπόγειους θαλάμους δημιουργούσε σεισμούς, αποτέλεσε τη βάση για τις πιο περίτεχνες θεωρίες των αρχαίων χρόνων.Ο γίγαντας Εγκέλαδος, της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, γιος του Τάρταρου και της Γης. Στη γιγαντομαχία ήταν αντίπαλος της Αθηνάς, που τον εξουδετέρωσε ρίχνοντας πάνω του τη Σικελία. Σύμφωνα με τους αρχαίους μυθιστοριογράφους, ο καταπλακωμένος γίγαντας προσπαθεί κατά καιρούς να ξεφύγει από το βάρος, με αποτέλεσμα να σείεται το έδαφος και να εκρήγνυται ο κρατήρας της Αίτνας.

• Ποσειδώνας: Οι Έλληνες θεωρούσαν του Ποσειδώνα ως θεό των βίαιων, απρόβλεπτων κινήσεων. Είναι τις περισσότερες φορές ο θεός του ωκεανού, το οποίο φυσικά είναι το μεγαλύτερο, πιο απρόβλεπτο, και πιο επικίνδυνο πράγμα που υπάρχει. Πολλοί Έλληνες αφιέρωσαν πολύ χρόνο πλέοντας στον ωκεανό, και έδιναν μεγάλη προσοχή στον Ποσειδώνα. Αλλά ο Ποσειδώνας είναι επίσης ο θεός των σεισμών, καθώς οι σεισμοί είναι επίσης πολύ συνηθισμένοι στην Ελλάδα. Χτυπούσε το πόδι του, ή χτυπούσε τη γη με την τρίαινα του (σαν δίκρανο) για να δημιουργήσει ένα σεισμό. Αυτή η ικανότητά του να δημιουργεί τους σεισμούς του χάρισε τον τίτλο: " Τινάκτωρ της Γαίας", ένα όνομα που είναι αρκετά κοινό στην Ελληνική ποίηση και λογοτεχνία.

• Δίας: Παράλληλα με τις θεωρίες για τον Ποσειδώνα, πολλοί

υποστήριζαν ότι οι σεισμοί προκαλούνται και από τον αρχηγό των

αρχαίων θεών, τον Δία. Η θεωρία αυτή, ότι ο θεός Δίας στέλνει τους

σεισμούς (διοσημίες) αντικαταστάθηκε αργότερα με καινούργιες

απόψεις που διατύπωσαν αρκετοί φιλόσοφοι με πρώτους τους

Ίωνες (6ος αιώνας π.χ.).

• Ο Εγκέλαδος

• στην Ελληνική Μυθολογία φέρεται ως αρχηγός των Γιγάντων, γιος του Ταρτάρου και της Γης που έπαιξε όμως πρωτεύοντα ρόλο στη Γιγαντομαχία στην οποία και φονεύθηκε.Ετυμολογικά ο Εγκέλαδος μάλλον αποτελεί σύντμηση (έγκειμαι + λας), που σημαίνει ο εγκατεστημένος στα πετρώματα, στο στερεό φλοιό της Γης.Λαογραφία: Ακόμη και σήμερα στη νέα ελληνική γλώσσα, η λέξη Εγκέλαδος χρησιμοποιείται ποιητικά για να περιγράψει το σεισμό. ("Το χτύπημα του Εγκέλαδου", "ο Εγκέλαδος ξαναχτύπησε με ένταση...").