บนเสนทางของการปลดหน: วธการจดการหนสนของคนใน ชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง

โดย

นายอกฤษฏ เฉลมแสน

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต

สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

พ.ศ. 2554

Ways to Get Out of Debt Crises: Debt Management of the Poor Households in Government Housing Project

By

Mr. Ukrit Chalermsan

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts Program in Anthropology

Faculty of Sociology and Anthropology Thammasat University

2011

(1)

บทคดยอ วทยานพนธฉบบนเปนงานศกษาถงวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ซงเปนชวงเวลาหลงจากชาวชมชนแออดเคลอนไหวตอสจนไดรบสทธการอยอาศยในเมอง โดยเลอกชมชนแออดแหงหนงในกรงเทพมหานครเปนกรณศกษา และมวตถประสงคในการศกษาคอ 1) เพอศกษาปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของครวเรอนในชมชนแออด 2) เพอศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออด 3) เพอศกษาเงอนไขทสงผลตอวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออด ส าหรบการศกษาและการเกบรวบรวมขอมลใชวธสงเกตการณอยางมสวนรวม และการสมภาษณพดคยกบชาวชมชนเปนระยะเวลา 9 เดอน จากการศกษาปฏบตการทางเศรษฐกจของครวเรอนพบวา สมาชกในครวเรอนจ าเปนตองพงพากนมากขนในรปแบบครวเรอนทสมาชกมความสมพนธกนทางสายเลอดเปนสวนใหญ บทบาทการพงพากนในครวเรอนทเหนเดนชดมากขนคอ บทบาทของผ สงอาย ผ สงอายยงตองท างานหารายได เพอเพมรายไดของครวเรอน สวนการพงพาคนอนนอกครวเรอน ถงแมครวเรอนไดใชเครอขายทางสงคม เพอแกไขปญหาความขดสน แตกชวยใหพนไปจากปญหาความขดสนระยะเวลาสนๆ อยางไรกตามมครวเรอนบางสวนพยายามปรบเปลยนรปแบบครวเรอน เพอลดภาระคาใชจาย อกทงยงเปนการแกไขปญหาความขดสนในระยะยาว ดงเชน การสงลกทก าลงเรยนหนงสอไปอยกบญาตทตางจงหวด หรอแมแตการสงลกไปบวชเปนสามเณร

ส าหรบการศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนพบวา ครวเรอนใชวธการเพมรายได การลดรายจายลง การหมนหน การตอรองเงอนไขกบเจาหน การหยดช าระหน หรอไมกหลบหนเจาหน พรอมกนนครวเรอนไดจดล าดบความส าคญในการช าระหนสนแตสวนแตกตางกนออกไป เพราะการท าตามเงอนไขของเจาหนดวยการผอนช าระตามจ านวนเงนแตละงวด อาจสงผลใหเกดปญหาในการใชจายเงนภายในครวเรอนได ดงนนจงท าใหเจาหนบางคนทไมบบบงคบลกหนมากจนเกนไป เปนทพงพาใหกบครวเรอน

ดานการศกษาถงเงอนไขทสงผลตอวธการจดการหนสนของครวเรอนพบวา การมแหลงรายไดทมนคง ความเพยงพอของรายไดและสวสดการ ความสามารถในการบรหารจดการเงน รปแบบครวเรอนมความหลากหลาย และภาระหนสนของครวเรอน

(3)

ABSTRACT

The thesis focuses on debt management of the households in Bangkok low income community. The case study is a community that participates in “The Government Housing Project” (in Thai “Baan Mankong Project”)—where the households take loan from the Government to pay for land and house construction and pay back in installments of 2,000 – 2,500 Baht per month. Although debts in this Project give poor people chances to own land and house, it also causes the households’ debt increase. To study the poor households’ debt crises, this thesis develops 3 main research questions: firstly, What are household economic practices? , secondly, How do people manage debts from several creditors? lastly, What are conditions that make debt management possible?

The poor households rely mainly on family members to earn income. They are highly dependent on family elders. Most households lend money from their social network, including kin, relatives, neighbors, friends, both inside and outside community. However, the financial crises are only decrease for a short period of time before the cycle of debt rises again. Some households try to decrease their expenditures by sending out younger family members back to their rural communities or even let them enter the monkhood.

Debt management strategies used by the poor households are as follows: borrow more money from other sources to pay the old debts, negotiate with the debtors -- stop the installment temporarily, decrease the monthly installment payment, delay payment. The research shows that the poor prefer the private debtors than the institutional one because of the flexibility of the term of loan payment.

Conditions that make debt management possible are: increasing of incoming cash and decreasing of household expenditure. The ways to increase household income include: finding extra jobs, finding permanent jobs, sending more family members out for cash earning. One of the major problems of the poor household is the lack of access to social welfare. Most of the household are temporary workers, hence they are not eligible

(4)

to any health insurance, educational scholarship or retirement funds. Accessibility of social welfare is considered by the poor as possibility to decrease their expenditures.

(5)

กตตกรรมประกาศ การท าวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด ไมไดเกดขนจากขาพเจาแตเพยงผ เดยว มบคคลหลายๆทานทเขามาใหความชวยเหลอและสนบสนนขาพเจาทงสน 5 กลมบคคล ดงน บคคลกลมแรกคอ ครอบครวและญาตพนอง ขาพเจาขอบพระคณคณพอนพนธและคณแมวนทนย ผ ซงไมเพยงอดทนกบขาพเจาหลงจากเลอกเสนทางชวตสายน นบตงแต ขาพเจาต ด ส น ใ จ เ ร ย น ต อ ใ น ร ะ ด บ ป รญ ญ า ต ร ท คณ ะ ส ง ค ม ว ท ย า แ ล ะ ม า น ษ ย ว ท ย า มหาวทยาลยธรรมศาสตร จนกระทงเขาศกษาตอในระดบปรญญาโททคณะและมหาวทยาลยเดยวกน แตทงสองทานยงใหการสนบสนนทงก าลงใจและก าลงเงน เพอใหขาพเจาไมยอทอตอเสนทางชวตสายนดวย ขอบคณนองสาวจฬาลกษณและธราภรณ ทเขาใจวาการเรยนสาขาวชาน จ าเปนตองใชเวลามากกวาสาขาวชาอนๆทวไป ท าใหขาพเจาไมไดท าหนาท พชายท ดมากนก ขอบพระคณญาตพนองทไถถามและหวงใยขาพเจาในระหวางการท าวทยานพนธ และยงใหความชวยเหลอดานการเงนในยามทครอบครวของขาพเจาก าลงประสบปญหาภาระคาใชจายจ านวนมาก โดยเฉพาะอยางยง ส.ส.ณรฐกานต ศรลาภ และนาดรณ ศรลาภ บคคลกลมทสองคอ อาจารยทปรกษาและคณะกรรมการวทยานพนธ ประกอบดวยผ ชวยศาสตราจารยดร.นลน ตนธวนตย อาจารยทปรกษาวทยานพนธทคอยชแนะและตกเตอนการท าวทยานพนธของขาพเจานบตงแตชวงกลางป 2552 จนกระทงถงชวงสงตวเลมฉบบสมบรณในชวงเดอนมถนายน 2554 เปนระยะเวลายาวนานเกอบ 2 ป ทส าคญทานอาจารยท าใหขาพเจาทราบวา ในการท างานวชาการมอะไรหลายอยางทขาพเจายงตองเรยนรอกมากมาย อาจารยทานตอมาคอ อาจารยปฐมฤกษ เกตทต ผน าทางและพาขาพเจาเขาสโลกของการท างานในสนาม ซงไมมระเบยบกฎเกณฑทชดเจน เพราะการท างานในสนามคอ การท างานทไมอาจคาดเดาไดมากนก ทานอาจารยยงเปนผ เตมเชอไฟใหขาพเจามพลงในการท างานอยเสมอ ล าดบตอมาขอบพระคณรองศาสตราจารยดร.ม.ร.ว.อคน รพพฒน ผ ใหค าชแนะวทยานพนธฉบบน กอนน าไปสการปรบปรงเปนวทยานพนธฉบบสมบรณตอไป ทานอาจารยเปนอกหนงแรงบนดาลใจใหขาพเจาสนใจศกษาวถชวตของคนจนในสงคม และสดทายขอบพระคณรองศาสตราจารยพรชย ตระกลวรานนท อาจารยผซงสอนขาพเจาใหรจกตงค าถามแปลกๆใหมๆกบปรากฏการณในสงคม นบตงแ ตเรยนกบทานอาจารยในชนเรยนในระดบปรญญาตร กระทงเขาเรยนในระดบปรญญาโท บคคลกลมทสามคอ ผ ชวยเหลอขาพเจาในการตดตอประสานงานการท าวทยานพนธกบคณะ ซงไมอาจส าเรจลลวงไปไดดวยด หากไมมพวชย แสงดาวฉาย ผคอยสงขาวสารมาใหขาพเจา

(6)

อยเสมอ หลายครงเปนการกระตนเตอนใหขาพเจาตองกาวออกมาจากการจมจอมอยกบปญหาทเกดขนระหวางการท าวทยานพนธ นอกจากนนยงมพศรนอย และพสนธยา ทไถถามและชวยเหลอในเรองตดตอประสานงานใหกบขาพเจา บคคลกลมทส คอ ผ ชวยเหลอขาพเ จาระหวางการท างานในชมชน ขอบพระคณคณะท างานในเครอขายศนยศกษาชมชนและวฒนธรรมเมอง คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร ขอบพระคณพประจวบ ททอง ทใหความชวยเหลอขาพเจาระหวางทเกดความสบสนในการท างานในชมชน และคอยใหค าชแนะทมประโยชนหลายประการ ขอบพระคณพนพนธ กลนวชต ทใหขอมลส าคญๆเกยวกบชมชนแออดหลายประการ และขอบพระคณพออ ทไถถามถงการท าวทยานพนธฉบบนอยเสมอ ในทายทสดขอบพระคณพอแมพนองชาวชมชนสนธยาทกทาน ทเปรยบเสมอนเปนหองเรยนรส าคญใหแกขาพเจา การยอนกลบมาอาน field note รวมทงกลบมาดรปถายสมยทขาพเจาเขาไปเกบขอมลในชมชน ถอเปนพลงแรงใจส าคญทท าใหขาพเจาอยากน าเสนอเรองราวชวตของพวกทานในวทยานพนธฉบบน บคคลกลมสดทายคอ ผ เปนก าลงใจใหขาพเจามพลงในการท าวทยานพนธตอไป ขอบคณเพอนๆหลายคนทย ง ไถถามถง วทยานพนธฉบบนยามใดทพบกบ ขาพเจา บางคนไดน าประสบการณทก าลงประสบอยรวมกนนมารวมแลกเปลยนกน เพอชวยใหขาพเจารสกวาไมไดยนอยในอโมงคทยงมดมดอยเพยงคนเดยว ขอบพระคณอาจารยประทป ฉายล แหงมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ ทมประเดนพดคยเรองราวในงานวชาการหลายเรองกบขาพเจา ในทายทสดขาพเจาตองขอบคณพมผกา ฉายล ผ เปนหนงแรงพลงขบเคลอนส าคญในการท าวทยานพนธฉบบนอย เสมอ เธอเปนทงผ ชวยท าใหเนอหาวทยานพนธฉบบนมสสน เปนผ ตงค าถามกบเนอหาในวทยานพนธ เพอใหขาพเจาสอดแทรกอารมณขนของชาวชมชนเพมเขาไปดวย เปนผ ชวยใหอารมณทขนๆลงๆของขาพเจาระหวางการท าวทยานพนธคอยๆเขาสภาวะปกต และเปนผ คอยกระตนเตอนขาพเจาวา ขณะนเปาหมายชวตของขาพเจายงอยในททเคยตงอยหรอไม

หองพกแหงหนง ยานบงกม อกฤษฏ เฉลมแสน

มถนายน พ.ศ. 2554

(7)

สารบญ หนา บทคดยอ................................................................................................................... (1) กตตกรรมประกาศ...................................................................................................... (5) สารบญตาราง............................................................................................................ (9) สารบญภาพประกอบ.................................................................................................. (10) บทท

1. บทน า ........................................................................................................... 1 ทมาและความส าคญของปญหา................................................................ 1 วตถประสงค ............................................................................................ 2 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ........................................................................ 3 ขอบเขตการศกษา .................................................................................... 3 วธการศกษา ............................................................................................ 4

2. งานศกษาและแนวคดทเกยวของ .................................................................... 11 งานศกษาทเกยวของ ................................................................................ 11 แนวคดทเกยวของ .................................................................................... 37

3. เปดประตชมชน: สภาพทวไปของชมชนสนธยา ............................................... 46 ทตงและการคมนาคม ............................................................................... 46

(8)

สภาพทางกายภาพ ................................................................................... 57 สาธารณปโภค ......................................................................................... 60 ประชากร รายได และ อาชพ ..................................................................... 61 ความเปนมาของชมชนสนธยา .................................................................. 64 บานหลงใหม: ลกษณะบานเรอนและการอยอาศยของสมาชกในครวเรอน .... 76 หนสนกอนใหม: การบรหารจดการของสหกรณชมชน ................................. 80

4. เปดประตบาน: ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอน ............. 90

ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ......................................................... 90 ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน ....................................... 115 ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน ............................................... 137

5. บทสรปและบทวเคราะห ................................................................................ 173 บทสรป .................................................................................................... 173 บทวเคราะห ............................................................................................. 191 บรรณานกรม ............................................................................................................. 211 ภาคผนวก

ก. ผงครวเรอน ................................................................................................... 224

ข. แผนผงวงแชร ................................................................................................ 229 ประวตการศกษา ....................................................................................................... 232

(9)

สารบญตาราง ตารางท หนา 1. จ านวนสนเชอและจ านวนชมชนทเขารวมโครงการบานมนคง ตงแตป 2546 – 2553................................................................................. 34 2. ภาระหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละครวเรอน (ตอหนงเดอน).................................................................... 88 3. สรปขอมลประเดนศกษาชวตความเปนอยและวธการจดการหนสน ของครวเรอนในชมชนสนธยา……………………………………………………. 171

(10)

สารบญภาพประกอบ ภาพท หนา

1. ลกษณะการอยอาศยของครวเรอนในชมชนสนธยา ..................................... 8 2. กลมครวเรอนในชมชนสนธยาเมอจ าแนกจากพฤตกรรม การช าระหนสหกรณในป 2552………………………………………………. 10

3. แผนผงกระบวนการช าระหนสนของสหกรณเคหสถานชมชน ........................ 35 4. ทตงเขตคนนายาวในแผนทเขตตางๆในกรงเทพมหานคร…………………… 46 5. รปการจดประเภททดนของเขตคนนายาวเปนเขตสสม................................ 47

6. ถนนตดใหมทตดผานดานขางชมชนสนธยา ................................................ 48 7. เสนทางสญจรเลยบคลอง .......................................................................... 50 8. ผงชมชนสนธยา ........................................................................................ 58 9. ผงชมชนสนธยาเดม .................................................................................. 73

10. บานเดยวสรางบนทดน 1 หนวย (แปลง) ..................................................... 77 11. บานเดยวสรางบนทดน 2 หนวย (แปลง) ..................................................... 78 12. บานแฝดสอง ............................................................................................ 78 13. บานแฝดสาม............................................................................................ 79 14. ล าดบชวงปทสมาชกสหกรณขอกสนเชอของสถาบนพฒนา

องคกรชมชน (พอช.)และเงอนไขทมาพรอมกบสนเชอ………………………. 86 15. การบรหารสนเชอ สวนตาง และการช าระหนคนของสหกรณชมชนสนธยา .... 87 16. บานปาลอม.............................................................................................. 92 17. ภายในบานพสา........................................................................................ 93 18. ภายในบานลงบญม .................................................................................. 97 19. ภายในบานปาลออ ................................................................................... 98 20. บานพนวล ................................................................................................ 99 21. ความแตกตางระหวางภาระหนสนครวเรอนทมลกหน 1 คนกบ 2 คน ............ 106 22. การก ยมสนเชอสวนเดยว ........................................................................... 107 23. การก ยมสนเชอสองสวน ............................................................................ 107 24. การก ยมสนเชอครบสามสวน ..................................................................... 108

(11)

25. ล าดบการช าระหนสนในครวเรอนปาลออ ................................................... 112 26. วธจายหนนอกระบบแบบรายเดอนของครวเรอนปาลออ .............................. 114 27. ชนลางของบานพสมบต ............................................................................ 118 28. ชนบนบานของพสมบต ............................................................................. 118 29. ลกษณะการอยอาศยในครวเรอนยายเยนและลก ........................................ 120 30. รานขายของช ายายเยน ............................................................................. 121 31. ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552 เมอพจารณาจากการช าระหนสหกรณกอนป 2552 ...................................... 126 32. ภาระหนสนครวเรอนยายเยน (ไมไดรวมหนสนของพสายฝน) ....................... 127 33. เงอนไขหนนอกระบบแบบรายวนและรายเดอน ........................................... 129 34. ตวอยางวธการช าระหนแบบตดเงนตนและดอกเบยตามเงอนไขของเจาหน ... 134 35. การช าระหนนอกระบบแบบรายเดอนของพสก ............................................ 136 36. บานลงสมใจ ............................................................................................ 141 37. พมณและลกชาย ...................................................................................... 145 38. ถงถานแบงขายของยายรวย ...................................................................... 146 39. ป กลกและลกชายคนเลกของพมณ ............................................................. 147 40. แผนผงรายไดและรายจายประจ าของครวเรอนพมณ ................................... 148 41. กลมครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 เมอพจารณาจากการช าระหนสหกรณกอนป 2552 ................................... 156 42. การช าระหนสหกรณโดยเนนช าระบางสวน ................................................. 162 43. ภาระหนสนครวเรอนพมณ ........................................................................ 165 44. เงอนไขดานชวตความเปนอยทสงผลตอวธการจดการหนสน ........................ 186 45. เงอนไขดานภาระหนสนทสงผลตอวธการจดการหนสน ................................ 187

1

บทท 1

บทน า

ทมาและความส าคญของปญหา

การเขารวมโครงการบานมนคง สงผลใหคนในชมชนแออดมทอยอาศยถกตองตามกฎหมาย และไมตองอยในสภาวะวตกกงวลตอการไลรอเชนทเคยเกดขนในอดต เพราะการเขารวมโครงการบานมนคงชวยใหคนในชมชนแออดไดรบสทธการอยอาศยในเมอง 2 ลกษณะไดแก กลมเชาทดนระยะยาว สวนใหญระยะเวลาของสญญาเชาจะประมาณ 15 ปขนไป และอกลกษณะคอ กลมทสามารถตกลงซอทดนจากเจาของทได (สวนประชาสมพนธพอช. 2547) แตอยางไรกตามสทธการอยอาศยในเมองทงสองลกษณะกมสวนท าใหคนกลมนตองพวงหนสนกอนใหมเขามาดวย เนองจากตวแทนสมาชกของแตละครวเรอนตองก ยมสนชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอน าไปสรางบานและซอทดนประมาณ 300,000 บาท หลงจากนนแตละครวเรอนตองช าระหนสนสวนนคนสหกรณของชมชนในแตละเดอน เพอน าไปช าระคนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ภายในระยะเวลา 15 ป จากทมาการเปนหนสนทก าลงเกดขนกบครวเรอนในชมชนแออดจงเปนค าถามของวทยานพนธนวา ระหวางเสนทางการปลดหนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ไมเพยงครวเรอนตองรบภาระหนสนจากสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เทานน แตพวกเขายงมภาระหนสนสวนอนๆ อกทงยงมเงอนไขในการด าเนนชวตทแตกตางกนออกไป ดวยเหตนแตละครวเรอนจะมวธการจดการหนสนทมอยอยางไรบาง

เนองดวยค าถามของวทยานพนธขางตน ผศกษาจงตงประเดนศกษา 3 ประเดน ดงตอไปน ประเดนทหนง ผ ศกษาสนใจศกษาปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของ

ครวเรอนในชมชนแออดภายใตระบบเศรษฐกจเมอง คนในชมชนแออดสวนใหญคอกลมคนจนในเมอง (สมพงษ พดปย 2527ข ; Askew 2002)

หมายถงผทขาดโอกาสและสทธทงทางสงคมและเศรษฐกจ รวมทงเปนกลมคนท “ตกหลน” ไปจากความสนใจของผ คน หรอหากไดรบความสนใจอย บาง กจะถกมองว าเปนผ สรางปญหา ความเดอดรอน ดงนนรฐจะตองเขาไปจดการเพอใหเกดความเปนระเบยบ (นลน ตนธวนตย และคณะ 2548) ความเกยวพนกนระหวางคนในชมชนแออดกบคนจนในเมองมสวนท าใหผ ศกษาเลอกทจะ

2

หาค าตอบวา ครวเรอนในชมชนแออดมวธการเพอใหตวเองอยรอดอยางไร เชน การหารายได การหางานท า การเพมทางเลอกทางเศรษฐกจ การเปลยนจ านวนผ หารายได และการเปลยนจ านวนผบรโภคในครวเรอน เปนตน และทส าคญคอศกษาถงวธการจดการหนสนซงถอเปนสวนหนงในการอธบายปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของคนในชมชนแออดทอยภายใตระบบเศรษฐกจของเมอง ประเดนทสอง เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของครวเรอนทสงผลตอการเลอกจดการหนสน

ผศกษาตงขอสงสยในเบองตนวา วธการทครวเรอนในชมชนแออดเลอกใชเพอใหตนเองอยรอดอาจแตกตางกน ดงนนจงอาจมความเปนไปไดวาครวเรอนในชมชนแออดอาจมวธการจดการหนสนทแตกตางกนออกไป ค าถามของผศกษากคอ การเลอกใชวธการบางอยางกอาจเปนไปไดวาครวเรอนมองเหนสงสนบสนนและขอจ ากดจากวธการอนๆ หรออาจกลาวไดวามเงอนไขบางอยางทท าใหบางครวเรอนเลอกใชวธการจดการหนสนบางวธการ เพราะฉะนนการพจารณาในประเดนน กนาจะชวยใหผศกษาเหนถงเงอนไขของครวเรอนในชมชนแออดทมแตกตางกน กลาวอกนยหนงกคอ การศกษาครวเรอนในชมชนแออดควรพจารณาใหพนไปจากการมองคนกลมนวามความเหมอนกนไปทงหมด

ประเดนทสาม เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของชมชนทสงผลตอการจดการหนสน การเลอกศกษาครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง เนองจากผ ศกษา

ตองการพจารณาการจดการทรพยากรของชมชนแออด โดยชมชนแออด เพอชมชนแออด ทก าลงยางกาวอยบนเสนทางการรกษาสทธการอยอาศยในเมอง แนวทางทมาพรอมกบการเขารวมโครงการบานมนคงคอ การสนบสนนใหคนในชมชนแออดรวมกนบรหารจดการงานของชมชนเอง โดยเฉพาะเงอนไขทมาพรอมกบการก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดยดโยงครวเรอนในชมชนแออดหนงๆ ไวกบครวเรอนอนๆในชมชนเดยวกน กลาวคอทกครวเรอนคอ สวนหนงของการบรหารจดการหนสนนของชมชนรวมกน

วตถประสงค

1. เพอศกษาปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของครวเรอนในชมชน

แออดภายใตระบบเศรษฐกจเมอง 2. เพอศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบาน

มนคง

3

3. เพอศกษาเงอนไขทสงผลตอวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. การศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง กเพอตองการเสนอขอมลการแกไขปญหาหนสน ภาวะหนสน เหตปจจยของการเปนหนสน พรอมทงแสดงใหเหนถงเงอนไขทมทงจ ากดและเอออ านวยตอวธการจดการหนสนของกลมคนเหลาน หนวยงานทเกยวของกบการก าหนดนโยบายการแกไขปญหาหนสนอาจน าไปใชประโยชนเพอพจารณาวา นโยบายการแกไขปญหาหนสนในปจจบน มขอจ ากดหรอไม อยางไร

2. ปญหาหนสนอาจเปนอกหนงปจจยทสงผลกระทบตอการมสทธการอยอาศยในเมองของคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ดงนนหนวยงานตางๆ ทมสวนเกยวของกบโครงการบานมนคง อาจน าขอเสนอทไดจากวทยานพนธน เพอปรบปรงแนวทางการแกไขปญหาดานทอยอาศยใหสอดคลองกบวถชวตของคนในชมชนแออดตอไป

ขอบเขตการศกษา

ผศกษาเลอกศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ในกรงเทพมหานคร และเลอกศกษาชมชนแออดซงสามารถตกลงซอทดนกบเจาของทได เพราะคนในชมชนแออดกลมนจะมสทธในทดน ถาหากสามารถผอนช าระหนสนกบสหกรณของชมชนในแตละเดอน เปนระยะเวลาประมาณ 15 ปได

ผศกษาเลอกชมชนสนธยา1ในเขตคนนายาว กรงเทพมหานคร เพราะเปนชมชนทอยในเงอนไขดงกลาว อกทงชมชนนยงเปนชมชนขนาดเลกมเพยง 45 ครวเรอน และเปนชมชนแออดกลมแรกๆทเขารวมโครงการบานมนคงในป 2546 ส าหรบระยะเวลาการเกบขอมลในชมชนสนธยาอยในระหวางเดอนตลาคม 2552 ถงเดอนมถนายน 2553

1 ชอชมชนสนธยาเปนชอสมมต เพอปองกนผลกระทบทอาจเกดขนกบชมชนในอนาคต

4

วธการศกษา

กอนทผศกษาจะตดสนใจเลอกท าวทยานพนธเกยวกบวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง เคยมโอกาสไดเขารวมเกบขอมลในชมชนทถกไลรอในกรงเทพมหานครเปนสวนใหญ อนเปนชวงเวลาการตอสเคลอนไหวของชาวชมชนเพอใหไดสทธการอยในเมอง การทผศกษาเลอกศกษาชาวชมชนแออดทก าลงเขารวมโครงการบานมนคงนน กเพอตองการเหนถงความเคลอนไหวของชาวชมชนแออดหลงจากไดรบสทธการอยอาศยในเมองแลว อยางไรกตามการไดรบสทธการอยอาศยในเมองดงทไดกลาวมาน เปนเพยงขนตอนเรมตนของการตอสเพอรกษาสทธการอยอาศย เพราะดานหนงชาวชมชนแออดทเขารวมโครงการนทกครวเรอนลวนมหนสนตดตามมาดวย และเปนหนสนทตองผอนช าระยาวนานถง 15 ป ดงนนหนสนจงอาจเปนอกเหตปจจยหนงทสงผลกระทบตอการไดรบสทธการอยอาศยของชาวชมชนแออดตอไปไดเชนกน หากครวเรอนไมสามารถบรหารจดการหนสนนได ในการศกษาครงนผศกษาไมไดมงมองเฉพาะวธการจดการหนสนทมาจากสนเชอโครงการบานมนคง เนองจากแตละครวเรอนอาจมภาระหนสนอนๆ อกทงภาระดานตางๆรวมอยดวย อาจกลาวไดวาหนสนจากโครงการบานมนคงเปรยบเสมอนประตบานแรกทชวยใหผ ศกษาไดเหนถงภาระหนสนและคาใชจายสวนอนๆของครวเรอน เพอน าไปสการศกษาถงวธการจดการของครวเรอนในชมชนแออดระหวางชวงเวลาของการตอสเพอรกษาสทธการอยอาศยตอไป

นกวจยทเคยศกษาเกยวกบการใชจายเงนของครวเรอน ไดเคยใหค าแนะน าถงขอจ ากดของขอมลสวนน ทงการทนกวจยตองอาศยเวลากบผ ใหขอมล จงจะสามารถไดรบความไววางใจ อกทงผ ใหขอมลบางคนถงแมจะใชเวลาสรางความคนเคยมากเพยงใด แตขอมลทไดมากยงไมใชขอมลในระดบลกมากนก ดงนน นกวจยจงควรเลอกเพยงบางครวเรอน ทจะชวยใหครอบคลมความหลากหลายทมอย ในชมชน (ฉววรรณ ประจวบเหมาะ 2536: 121 – 122) งานศกษาทเกยวกบการใชจายเงนของคนในชมชนแออด กพบชองวางการไดมาของขอมลเชนกน ดงเชนงานศกษาของ Morell & Morell (1972) เรอง Six Slums in Bangkok: Problems of Life and Options for Action ผ เขยนกลาวถงการทเจาของรานอาหารในชมชนแออดและบรเวณใกลเคยงอนญาตใหลกคาในชมชนแออดสามารถเซนได แตลกคากลมนไมคดวาจ านวนเงนท เซนในบญชรานขายอาหารคอหน (1972: 122) นอกจากนนยงมงานศกษาของม.ร.ว.อคน รพพฒน เรอง Bangkok Slum: Aspects of Social Organization (Rabibhadana 1975) ทเคยกลาวถงรายไดและรายจายจากการเลนพนนของคนในชมชนแออดไมสามารถประเมนได พรอมทงตงขอสงเกตวา คนทเลน

5

การพนนมกจะไมบอกวาตนเองเสยเงนหรอเปนรายจาย สวนหนงกเพราะหากคนเลนการพนนตอบไปวาเสย เงนจะเปนการ “เสยเหลยม” ห รอ “ขายหนา” และยงเ ปนการ “แชงตวเอง” (Rabibhadana 1975: 128-129) ดวยชองวางของการเขาถงขอมลเรองการใชจายเงนดงทไดกลาวขางตน ผ ศกษาพบวามประเดนทอาจสงผลตอวธการศกษาในวทยานพนธนอยางนอย 2 ประการ ประการแรก ค าวาหนสน รายจาย และรายได ทคนในชมชนแออดกลาวถง อาจแตกตางไปจากความเขาใจของผ ศกษา ดงนนจงตองระมดระวงกบขอมลในสวนนกอนทจะน าเสนอในวทยานพนธนตอไป อกประการหนง ผ ใหขอมลอาจพดถงหนสน รายได และรายจาย ไมตรงกบทเขา/เธอเปนอย เพราะฉะนนขนตอนการตรวจสอบขอมลจงเขามามสวนส าคญในการศกษาครงน อยางไรกตามแมการตรวจสอบขอมลจะชวยใหไดขอมลทอาจเทยงตรงมากขน แตนนไมไดหมายความวาจะเปนขอมลตรงตามท คนเหลานเปนอย ผศกษาคดวาการทผ ใหขอมลบอกขอมลเพยงบางสวน หรอแมกระทงบอกขอมลทแตกตางจากทเขา/เธอเปนอยถอเปนขอมลอกชดหนงทผศกษาตองน าไปใชในการวเคราะห ทงนกเพอจะไดทราบถงเหตผลทอยเบองหลงการทใหขอมลสวนดงกลาวดวย การศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนทเขารวมโครงการมนคง ขอมลภาระหนสนของแตละครวเรอนทมาจากการขอสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สามารถตรวจสอบไดจากบญชสหกรณของชมชนนนๆ หรอมาจากสมดบญชของลกหนสหกรณเอง ขณะทภาระหนสน คาใชจาย และรายไดของครวเรอน ผ ศกษาจ าเปนตองใชการเกบขอมลดวยการสมภาษณ พดคย และสงเกต ประกอบกน พนทศกษา ผ ศกษาเลอกชมชนสนธยาเปนพนทศกษา ช มชนแหง น ต งอย ในเขตคนนายาว กรงเทพมหานคร การเลอกศกษาเพยงชมชนแออดแหงเดยวไมไดหมายถงการเลอกความเปนตวแทนชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ผ ศกษาเลอกชมชนแหงนกเนองมาจากเหตผลเรองขนาดชมชน ระยะเวลาทครวเรอนไดรบผลกระทบจากหนสนโครงการบานมนคง เรองสทธการอยอาศยของชาวชมชนทเกยวโยงกบภาระหนหนสน รวมถงผ ศกษารจกกบคณะท างานบางสวนทเคยเขามาท างานรวมกบชาวชมชนแหงน ระหวางทมการเคลอนไหวจนไดรบสทธการอยอาศยระหวางป 2540 – 2545 ดงทจะกลาวถงตอไป

6

ชมชนสนธยาเปนชมชนแออดขนาดเลก มจ านวนสมาชกในชมชนประมาณ 200 คน และมจ านวนครวเรอนเพยง 45 ครวเรอน1 ชมชนสนธยาเปนชมชนแออดกลมแรกๆทไดรบเลอกเขารวมโครงการบานมนคง เนองจากชาวชมชนนสามารถเคลอนไหวเรยกรองจนน าไปสการมสทธการอยอาศยในเมองไดตงแตป 2545 ดงนนระยะเวลาการรบภาระหนสนจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จงยาวนานกวาชมชนแออดแหงอน นอกเหนอจากทงเรองขนาดชมชนและระยะเวลาการเขารวมโครงการนแลว ผ ศกษาไดพจารณาถงเกณฑเรองสทธการอยอาศยของชมชนแหงนดวย เนองจากชมชนแหงนสามารถซอทดนได ดงนนชาวชมชนจะสามารถก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ทงซอทดนและสรางบาน อาจเปนไดวาภาระหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มแนวโนมสงกวาชมชนทไดรบสทธเพยงการเชาท ระยะเวลาการเกบขอมลและขนตอนการรวบรวมขอมล ชวงเวลากอนทผ ศกษาจะเกบขอมลในชมชนสนธยา ระหวางเดอนตลาคม 2552 จนกระทงถงเดอนมถนายน 2553 เปนระยะเวลาประมาณ 9 เดอน ไดเขาไปส ารวจลกษณะทตงของชมชนสนธยา และแนะน าตวกบชาวชมชนบางสวน โดยม “พกรณา”2 ผทเคยท างานรวมกบชาวชมชนในชวงทมการไลรอ ไดชวยแนะน าขอมลของชมชนแหงนคราวๆ รวมถงเธอกไดแนะน าผศกษาใหชาวชมชนบางคนไดรจก โดยเฉพาะคนทเคยท างานรวมกนมากอน ในเวลานนผ ศกษากไดน าหนงส อขออนญาตเ กบข อมล ในชมชนจากทางคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร เพอเปนหลกฐานยนยนการเขามาศกษาในครงนดวย หลงจากนนประธานชมชนไดแนะน าตวผศกษาใหกบชาวชมชนไดรจก ดวยการเดนรอบชมชนและประกาศทาง

1 การส ารวจครวเรอนในชมชนสนธยามกจะยดตามจ านวนลกหนทม 49 คน แตผ ศกษาพบวาจ านวนครวเรอนในชมชนไมไดเปนไปตามจ านวนลกหน ผ ศกษาจะอธบายประเดนนในสวนทายของวธการศกษา 2 ชอบคคลในวทยานพนธนคอ ชอสมมต เพอปองกนผลกระทบทอาจเกดขนกบบคคลเหลานในอนาคต พกรณาคอชาวชมชนแออดทท างานในเครอขายสทธการอยอาศย และเคยท างานเปนหนงในคณะท างาน “ทมกลาง” ซงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ไดคดเลอกจากชาวชมชนแออดทมประสบการณในการท างานชมชน เพอสงเขาไปชวยเหลอชมชนแออดทก าลงประสบปญหาการไลรอ ดงนนพกรณาจงไดเขาไปท างานรวมกบชาวชมชนสนธยาระหวางทมการไลรอป 2540 – 2545 แตหลงจากมโครงการบานมนคงในชวงป 2546 ทมกลางตองสลายตวไป ท าใหพกรณาไมมบทบาทในการท างานรวมกบชาวชมชนสนธยาดงเชนทเคยท า แตปจจบนเธอยงท างานในเครอขายสทธการอยอาศย

7

เครองขยายเสยงวา มนกศกษาจะเขามาเกบขอมลเกยวกบวธการจดการหนสนของคนในชมชน เปนระยะเวลา 9 เดอน ชวงเรมตนของการเกบขอมลผศกษาไดจดกลมครวเรอนกวางๆตามพฤตกรรมการช าระหน สหกรณ 3 กลม ประกอบดวย ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ครวเรอนทขาดช าระหน สหกรณบาง และครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเปนเวลานาน อยางไรกตามเมอเขามาเกบขอมลในชมชน ผ ศกษาไมไดเลอกทจะเขาไปพบผ ทท าบญชสหกรณเปนล าดบแรก แตเลอกทจะสรางความสมพนธ สรางความคนเคยกบคนในชมชนเสยกอน และหากมครวเรอนใดเตมใจอยากพดคย ใหสมภาษณ ผศกษากจะเรมตนบนทก ดวยการจดบนทกใหเหน หลายครงผศกษาจดไมทน กจะใชวธจดจ า แลวมาบนทกขยายความหลงกลบมาจากชมชน ระหวางการเกบขอมลประมาณ 3 เดอนแรก ผ ศกษาพบวา มครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชนสนธยามากกวาครงหนง มทงสรางบานไมเสรจ และใหคนอนเขามาอยแทน นอกจากนนบางครวเรอนยงมลกหนสหกรณ 2 คน ประกอบดวยครวเรอนทสรางบานเดยวบนทดน 2 แปลง และครวเรอนทมสามภรรยาคหนงสรางบาน 2 หลง หลงหนงเปนชอของสาม อกหลงหนงเปนชอของภรรยา ดงนนถาหากนบครวเรอนเหลานเปน 2 ครวเรอน จะท าใหไดขอมลภาระหนสนและวธการจดการหนสนของครวเรอนผดพลาดได ดงนนลกหนสหกรณทม 49 คน เมอจ าแนกเปนครวเรอนจงมจ านวนทงสน 45 ครวเรอน โดยมลกษณะการอยอาศยและสดสวนตามแผนผงดงน

8

ภาพท 1 ลกษณะการอยอาศยของครวเรอนในชมชนสนธยา

การทลกหนไมไดอยในชมชน สงผลตอการไดมาของขอมลในวทยานพนธน ดงนนขอมลของครวเรอนลกหนกลมนจงเปนภาพกวางๆ ขณะทขอมลของครวเรอนลกหนทอยในชมชน ผ ศกษาไดเลอกเปนกรณตวอยาง เพอน าเสนอขอมลในระดบทลกมากกวา ผศกษาใชเวลาเกอบ 7 เดอนจงไดทราบขอมลการช าระหนสหกรณของครวเรอนในชมชนกวางๆวา ครวเรอนใดบางทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ขาดช าระหนสหกรณไมมากนก และขาดช าระหนสหกรณเปนระยะเวลานาน ชวงนผศกษากยงไมไดขอดขอมลลกหนสหกรณจากฝายบญชเลย มบางครวเรอนเตมใจใหผ ศกษาดขอมลหนสหกรณเอง โดยเฉพาะเมอสนทสนมกนมากขน อยางไรกตามเมอนบจ านวนครวเรอนทใหดบญชสหกรณของตนเองมนอยมาก

ลกษณะการอยอาศยของครวเรอนในชมชนสนธยา

(45 ครวเรอน)

ครวเรอนทลกหนอยในชมชน

(22 ครวเรอน)

ครวเรอนทลกหน ไมไดอยในชมชน

(23 ครวเรอน)

ครวเรอนทลกหนยงสรางบานไมแลวเสรจ

ครวเรอนทลกหนใหคนเขามาอยแทน

ลกหนใหคนอยแทนโดยไมไดคดคาเชา

บาน

ลกหนใหคนอยแทนโดยคดคาเชาบาน

9

จนถงชวงประมาณ 2 เดอนสดทายกอนออกจากชมชนหรอชวงประมาณเดอนพฤษภาคม 2553 ผศกษาไดขอขอมลลกหนสหกรณจากฝายบญช เพอใหเหนถงจ านวนหนสนสหกรณและการช าระหนสนสหกรณของสมาชกในภาพรวม และทส าคญกคอ การน าไปเปรยบเทยบกบขอมลทเกบมากอนวา สอดคลองหรอแตกตางกนอยางไรบาง ผศกษาพบวาจ านวนหนสนสหกรณของลกหนทไดใหขอมลมากอน จะตรงกบขอมลบญชสหกรณทไดรบ แตขอมลความถในการช าระหนสหกรณคอนขางแตกตางจากทไดรบมา ยกตวอยางเชน บางคนใหขอมลวา “สงบางไมสงบาง” เมอเปรยบเทยบกบบญชของสหกรณกลบขาดช าระมากกวา 10 เดอนในหนงป บางคนบอกวาขาดช าระหนมาแลว 2 – 3 เดอน แตเมอพจารณาจากบญชสหกรณในปนนช าระเพยง 2 เดอน ยกเวนครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมออยแลว ขอมลมกจะตรงกนกบทผ ศกษาเกบรวบรวมมากอน ดวยเหตนผศกษาจงเลอกทจะตงเกณฑขนมาเพอ จดกลมลกหนสหกรณ โดยใชความถในการช าระหนสหกรณป 2552 เปนหลก เนองจากเปนชวงเวลาทผศกษายงเกบขอมลในชมชนอย รวมทงการเปดเผยขอมลการช าระหนสหกรณอยางเปนทางการไดนน ฝายบญชสหกรณจะใหดไดกเมอผานสนปนนไปแลว1 ผ ศกษาใชเกณฑการจ าแนกกลมครวเรอนตามพฤตกรรมการช าระหนสนสหกรณของชมชนในป 2552 ทแบงออกเปน 3 กลม ไดแก ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน และครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกนกวา 6 เดอน โดยมสดสวนดงน

1 ขอมลการช าระหนสนสหกรณในป 2552 ยงขาดการลงบนทกเดอนธนวาคม ดงนนผ ศกจงอนมานดวยการบวกการช าระหนสหกรณเดอนสดทายใหเทากนทกครวเรอน

10

ภาพท 2 กลมครวเรอนในชมชนสนธยาเมอจ าแนกจากพฤตกรรมการช าระหนสหกรณในป 2552

ครวเรอน 3 กลมทผ ศกษาไดจ าแนกขางตน จะมสวนเกยวโยงกบการน าเสนอผลการศกษาในบทท 4 เรองเปดประตบาน: ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอน

ครวเรอนในชมชนสนธยา (45 ครวเรอน)

ครวเรอนทช าระหน สหกรณสม าเสมอในป 2552 (16 ครวเรอน)

ครวเรอนทขาดช าระหน สหกรณแตไมเกน 6 เดอนในป 2552 (5 ครวเรอน)

ครวเรอนทขาดช าระหน สหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 (24 ครวเรอน)

11

บทท 2

งานศกษาและแนวคดทเกยวของ

งานศกษาทเกยวของ

จากการทบทวนงานเขยนบางสวนทเกยวกบวถชวต การท ามาหากน ปญหาการเงน และหนสนของคนในชมชนแออด รวมทงงานเขยนทเกยวกบบทบาทของรฐทเกยวของกบแนวทางการจดการหนสนของคนในชมชนแออด ผศกษาแบงการน าเสนอเนอหาเปน 3 สวน ไดแก 1. วถชวต: ความขดสนทางการเงนและวธการแกไขปญหา 2. คนในชมชนแออดกบการเปนหนสน และ 3. บทบาทของรฐกบแนวทางการจดการหนสน 1. วถชวต: ความขดสนทางการเงนและวธการแกไขปญหา

1.1 อาชพ รายไดและรายจายของคนในชมชนแออด มผ เสนอวาคนในชมชนแออดสวนใหญท างานอย ในภาคการผลตท ไมเปนทางการ

(informal sector) ซงมสวนชวยรองรบภาคการผลตทเปนทางการ (formal sector) เพราะชมชนแออดถอเปนแหลงผลตสนคาและบรการราคาถกส าหรบคนสวนใหญภายในเมอง (สรชย หวนแกว 2527: 47-48) ในวทยานพนธนผศกษามสมมตฐานวา คนในชมชนแออดท างานอยในภาคการผลตทงสองภาค (Igel 1994: 137) และการทคนในชมชนอยในภาคการผลตดานหนงดานใดนน ไมไดเปนตวก าหนดวาพวกเขาจะแยกขาดจากอกภาคการผลตหนงไปเสยทเดยว เพราะบางคนแมจะอยในภาคการผลตทเปนทางการ เชน ท างานในโรงงานอตสาหกรรม แตเขากอาจหารายไดเพมเตมจากการขบมอเตอรไซครบจางหลงเลกงาน หรอบางคนอาจจะน าเงนเดอนจากการมอาชพประจ ามาลงทนเพอชวยภรรยาทมอาชพหาบเรขายอาหารกเปนได (Askew 2002: 142) งานศกษาคนในชมชนแออดบางสวนไดพบวา การอยอาศยในชมชนแออดมความสมพนธกบเรองการเพมรายไดและการประกอบอาชพ Marc Askew (2002: 141) กลาวถงแหลงรายไดและอาชพของคนในชมชนแออดวา มความหลากหลายในระดบทสง นอกจากนนขนาด อาย และทตงของชมชนแออดกยงมผลตอการเพมรายไดใหกบผ ทอาศยในชมชนนนๆดวย ตวอยางเชน ผ ทอาศยในชมชนแออดในคลองเตยบางคนอาจท างานบรรทกสนคา หรอเปนกรรมกรในทาเรอคลองเตยมากกวาคนในชมชนแออดในบรเวณอน (ส านกงานสถตแหงชาต 2538: 20) ส าหรบ

12

Rudiger Korff (1983: 210-212) ใหขอสงเกตวา คนในชมชนแออดในคลองเตยสามารถซอสนคาได ในราคาถ ก ดวยการทพวก เข าอาศยอย ใก ลกบตลาด 3 แห ง คอ ตลาดคลอง เตย ตลาดกลวยน าไทและตลาดสามแยก งานศกษาทเกยวโยงกบผอาศยในชมชนแออดบางสวนพบวา การอยอาศยในชมชนแออดชวยใหสมาชกสามารถสะสมทนได ดงเชนงานศกษาเรอง หาบเร แผงลอยอาหาร: ความส าเรจและตวบงช โดยนฤมล นราทรพบวา ผมอาชพหาบเรและแผงลอยขายอาหารทอาศยอยในชมชนแออดบางสวนสามารถสะสมทนไดแลว ชมชนแออดจงไมไดเปนเพยงทพกอาศยเทานน แตยงเปน “โรงงาน” ผลตสนคา ผ คาทอาศยในชมชนแออดสามารถเชอมโยงกนเปน “ชมชนผ คา” และน าไปสการตงกลมออมทรพยและกลมอาชพ (นฤมล นราทร2548: 249) ผศกษาเหนวาขอเสนอในงานศกษาเหลานนาจะมสวนเกยวโยงกบวธการจดการเงนของผ อาศยในชมชนแออด เพราะการอาศยอยในชมชนแออดไดเปนทงแหลงทอยอาศยราคาถกในเมอง อกทงยงเปนแหลงในการหารายไดและการลดรายจายใหกบผอยอาศยไดในอกทางหนง

ขอมลเ รองอาชพ รายได และรายจายของคนในชมชนแออด ผ ศกษาใชขอมลของส านกงานสถตแหงชาตทมการส ารวจชมชนแออดในกรงเทพมหานครทงสน 3 ครง ครงท 1 ป 2537 เปนการส ารวจขอมลชมชนแออดครงแรกของส านกงานสถตแหงชาต และครงท 2 ป 2549 ส านกงานสถตแหงชาตไดเพมขอบขายการส ารวจจากเดมเฉพาะชมชนแออด เปนการส ารวจผ มรายไดนอยในเมอง1 โดยเพมชมชนเมองและชมชนชานเมองเขาไปในการส ารวจดวย และครงท 3 ป

1 ส านกงานสถตแหงชาตใหค านยามค าวา “ชมชนผมรายไดนอยในเมอง” หมายถง ชมชนแออด ชมชนเมอง และชมชนชานเมอง และไดเลอกใชนยามลกษณะชมชนทง 3 ลกษณะตามค านยามของการเคหะแหงชาต ดงตอไปน ชมชนแออด หมายถง บรเวณพนท ทสวนใหญมทอยอาศยหนาแนน ไรระเบยบและช ารดทรดโทรม ประชาชนอยกนอยางแออด หรอทอาศยอยรวมกน โดยม ความสมพนธทางสงคม ซงมสภาพแวดลอมไมเหมาะสม อนเปนอนตรายตอสขภาพ อนามย และความปลอดภยของผ อยอาศย และมปญหาทงในดานเศรษฐกจ สงคม และความมนคงในการอยอาศย ชมชนเมอง หมายถง บรเวณพนททมการอยอาศยคอนขางหนาแนน ลกษณะการอยอาศยสวนใหญมกเปนบานและทดนของตนเอง หรอบานของตนเองทดนเชา สภาพดานกายภาพและระบบสาธารณปโภคคอนขางด ประชากรสวนใหญประกอบอาชพทเปนทางการ ชมชนชานเมอง หมายถง ชมชนทมการตงบานเรอนกระจายตามทท ากนเปนกลมๆ ประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม หรอมอาชพตอเนองทสมพนธกบเกษตรกรรม สภาพบานเรอนคอนขางทรดโทรมแตยงไมหนาแนน ขาดระบบสาธารณปโภคทด

13

2550 เปนการส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนยากจนในประเทศไทย ในการส ารวจครงนผศกษาจะเนนในสวนขอมลของคนจนในกรงเทพมหานครเปนหลก

ขอมลการส ารวจอาชพของคนในชมชนแออดในกรงเทพมหานครป 2537 โดยส านกงานสถตแหงชาตพบวา คนในชมชนแออดสวนมากประกอบอาชพคาขายและเปนชางมากทสด เมอแบงหมวดหมอาชพตามลกษณะเพศ พบวาผ ชายในชมชนแออดเปนชางมากทสด รอยละ 23 รองลงมาคออาชพดานขบขยวดยานพาหนะ รอยละ 20 สวนผ หญงในชมชนแออดประกอบอาชพคาขายมากทสด รอยละ 33 รองลงมาคอ อาชพชาง รอยละ 18 (ส านกงานสถตแหงชาต 2538: 19) อาชพของคนในชมชนแออดในกรงเทพมหานครคอนขางเปลยนแปลงไปจากเดม เมอมการส ารวจอาชพของผมรายไดในเมองในกรงเทพมหานครป 2549 โดยส านกงานสถตแหงชาต สดสวนอาชพ 5 อนดบแรก ประกอบดวย อนดบทหนง พนกงานบรษท /หางราน/รานคา รอยละ 39.1 อนดบทสอง คาขาย รอยละ 23.1 อนดบทสาม ลกจางรายวน/รายชนงาน รอยละ 9.5 และอนดบทหา ขบรถ/มอเตอรไซครบจาง รอยละ 6.7

ส าหรบขอมลการส ารวจเรองรายไดของคนในชมชนแออดของส านกงานสถตแหงชาตทง 3 ครง มการใชเกณฑการส ารวจทแตกตางกนออกไป การส ารวจครงท 1 ป 2537 วดรายไดเปนรายบคคลตอเดอน (รายได/คน/เดอน) การส ารวจครงท 2 ป 2549 วดรายไดเปนรายบคคลตอสปดาห (รายได/คน/สปดาห) และการส ารวจครงท 3 ป 2550 วดรายไดเปนครวเรอนตอเดอน (รายได/ครวเรอน/เดอน)

การส ารวจรายไดของคนในชมชนแออดครงท 1 ในป 2537 ส านกงานสถตแหงชาตพบวา จากขอมลจ านวนรายไดของคนในชมชนแออด “ชาวชมชนแออดไมใชคนยากจนสวนใหญของประชากรเมอง เพราะคนในชมชนแออดยงมบคคลทมรายไดระดบกลางอย เปนจ านวนมาก เพยงแตรายไดเหลานตองรบผดชอบตอผ ทไมมงานท าคอนขางมาก…” (ส านกงานสถตแหงชาต 2538 : 22) รายไดของผ ทมงานท ากวาครงหนงในชมชนแออด มรายไดคนละประมาณ 3,001 – 6,000 บาทตอเดอน รองลงมารอยละ 19 รายไดประมาณ 1,501 – 3,000 บาทตอเดอน การส ารวจรายไดของคนในชมชนแออดในกรงเทพมหานครครงตอมาเกดขนในป 2549 โดยเรยกชอวาผ มรายไดนอยในเมอง ครงนการส ารวจรายไดของคนในชมชนแออดจากเดมเคยส ารวจรายไดตอคนตอเดอนเปลยนเปนการส ารวจรายไดตอคนตอสปดาห ขอมลรายไดจากการส ารวจพบวาผมรายไดนอยในเมองและมงานท าในกรงเทพมหานคร เกอบครงหนงมราย ไดเฉลยนอยกวา 1,501 บาทตอสปดาห รองลงมารอยละ 40.4 มรายไดเฉลย 1,501 – 3,000 บาทตอ

14

สปดาห และรอยละ 11.8 มรายไดเฉลย 3,001 – 6,000 บาทตอสปดาห ทเหลอรอยละ 0.4 มรายไดเฉลยสงกวา 6,001 บาทขนไป

สวนการส ารวจเรองรายไดของส านกงานสถตแหงชาตครงท 3 ในป 2550 ซงเนนการส ารวจครวเรอนของคนจนในประเทศนน มการส ารวจรายไดเปนครวเรอนจากเดมทส ารวจเปนรายบคคล ขอมลรายไดจากการส ารวจรายไดครวเรอนของคนจนในกรงเทพมหานคร มรายไดครวเรอนเฉลย 10,106 บาทตอเดอน และเปนจ านวนรายไดสงสดเมอเปรยบเทยบกบครวเรอนยากจนในภาคตางๆของประเทศไทย โดยแหลงรายไดหลกของครวเรอนคนจนในกรงเทพมหานครมาจากคาจาง/เงนเดอน

นอกเหนอจากการส ารวจเรองรายไดแลว ส านกงานสถตแหงชาตยงไดส ารวจรายจายของคนในชมชนแออดดวย โดยเปนสวนหนงของการส ารวจรายจายครวเรอนของคนจนในประเทศไทยป 2550 ผลจากการส ารวจพบวา ครวเรอนยากจนในกรงเทพมหานครมภาระคาใชจายเฉลยสงทสด 6,357 บาท/ครวเรอน/เดอน และมากกวารายจายของครวเรอนยากจนในทกภาค สวนแบบแผนรายจายของครวเรอนในกรงเทพมหานครอนดบแรกคอ คาใชจายดานอาหารและเครองดม การส ารวจขอมลอาชพ รายได และรายจายของคนในชมชนแออดขางตนทง 3 ครง ท าใหเหนถงขอมลดานตวเลขคราวๆ นอกจากนยงมงานศกษาชวตความเปนอยของคนในชมชนแออดบางสวน ไดแสดงใหเหนถงมตการปรบตวของคนในชมชนแออดกบภาวะทางเศรษฐกจทไมมนคงดวยเชนกน ผศกษาจะน าเสนอในหวขอตอไป

1.2 ความขดสนและวธการแกไขปญหาทางการเงน จากการทบทวนงานศกษาคนในชมชนแออดของ Susan Morell และ David Morell

(1972: 122) เรอง Six Slums in Bangkok: Problems of Life and Options for Action พบวา คนในชมชนแออดประมาณครงหนงใหเหตผลของการเปนหนสนมาจากรายไดในแตละเดอนไมเพยงพอตอรายจาย นอกจากนนรายงานการประเมนผลชมชนแออดโดยสถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตรเรอง Report of the Evaluation of Slum–Upgrading Activities of National Housing Authority (Thai Khadi Research Institute n.d: 13) ยงเคยกลาวถงความไมเพยงพอระหวางรายไดตอรายจายในชมชนบานครวใตทผ ใหขอมลเกอบครงหนงอยในสภาวะดงกลาว สวนงานศกษาเรอง การศกษารปแบบของชมชนทพงปรารถนาของผ อาศยในชมชนแออดในเขตกรงเทพมหานคร โดยโสภา ชปลมนน สมบต สพพตชย และประกายรตน สขมาลชาต (2534: 4-12) ไดส ารวจสภาพรายไดของครอบครวในชมชนแออดและพบวา มครอบครวทไมมเงน

15

เกบและยงตองใชเงนอยางจ ากดจ าเขยมากถงรอยละ 37.9 อกทงยงมครอบครวทมเงนไมพอใชจงตองหยบยมและก เงนรอยละ 25.7 ผศกษาเหนวาขอมลจากงานศกษาทงสามเรองมประเดนรวมกนประเดนหนงคอ การทคนในชมชนแออดมรายไดนอยกวารายจายสงผลตอการเปนหนสน

ถงแมจะเกดภาวะความขดสนในการใชจายเงนของคนในชมชนแออด แตกมผ เขยนงานศกษาคนในชมชนแออดบางสวนอธบายวา การทคนในชมชนแออด รวมถงคนจนในเมองอยในภาวะทาง เศรษฐ กจท ข ดสน พวก เขา กสามารถป รบตว ใ ห เ ข ากบสภาพท เ ป นอย ไ ด ดารณ บญชรเทวกล (2552) ไดเสนอวา การทคนจนเมองมความไมมนคงเรองรายได และเขาไมถงทรพยากรอนๆ ท าใหเงนรายไดจะแปรเปลยนไปในแตละวน แลวแตงานทจะท าใหครวเรอนมรายไดพเศษ ส าหรบวธการทคนจนกลมนน ามาใชเพอชดเชยความไมมนคงคอ การแบงงานกนท าในครอบครว การแบงงานนขนอยกบโอกาสการหารายไดของสมาชกหลกของครวเรอน และปรมาณสนคาทตองซอหา ดารณยกตวอยางการแบงงานของครวเรอนชมชนแออดในกรงเทพมหานคร กรณครวเรอนทมแมเ ปนหวหนาครวเ รอน จะใช วธหารายไดมากพอส าหรบการใชจายในชวตประจ าวน โดยใหลกท างานอยทบานแทน สวนครวเรอนทมทงพอและแม รายไดขนอยกบสามวาจะหารายไดมากนอยเทาใด หากมากพอส าหรบใชจายในชวตประจ าวนได ฝายภรรยาจะท างานในบาน เปนงานการผลตเพอบรโภคในครวเรอน ซงเปนรายไดทไมไดเปนตวเงน (Income in Kind) หรอเรยกไดวา Subsistence (none – market exchange) Income อยางไรกตามดารณอธบายเพมเตมวา ถงแมคนจนจะมความสามารถในการผลตเพอบรโภค แตคนจนกยงถกจ ากดการเขาถงทรพยากร เชน การเขาถงทดน วตถดบและอปกรณในการผลต

ส าหรบงานเขยนของสมพงษ พดปย เรองอาชพและวถชวตเศรษฐกจของคนสลม (2527ก: 15-16) สมพงษกลาวถงผลจากการปรบตวของคนในชมชนแออดตอความไมแนนอนของงาน รวมถงการมรายไดต าไมพอตอคาใชจาย ไดสงผลใหคนในชมชนแออดมบคลกลกษณะ 3 ประการคอ ประการแรกคอ “แสวงหารายไดทกทาง” ประการตอมาคอ “ยดหยนการใชจาย” หมายความวา หากชวงใดมรายไดมากกจะใชจายอยางฟ มเฟอย แตเมอมรายไดนอยกจะลดรายจายลง และประการสดทายคอ “มความอดทนทางรางกายและจตใจสงในการท างาน” เมอเหนวางานทก าลงท าอยจะแปรเปลยนมาเปนรายได คนกลมนกจะท างานทงวนทงคน

งานศกษาคนในชมชนแออดบางสวนพบวา คนในชมชนแออดสามารถคดค านวณถงจ านวนเงนในการใชจายไดเปนอยางด ดงเชนงานศกษาคนในชมชนแออดทคลองเตยโดย Rudiger Korff เรอง Socio-Economic Structures of Underdevelopment in Cities-Urban Subsistence Production in Bangkok (1983: 216-218) ถงแม Korff (1983) จะไมไดตความในเรองภาวะ

16

ความขดสนในการใชจายเงนสงผลตอบคลกลกษณะใหคนในชมชนแออดแตกตางจากคนภายนอกอยางไร ดงเชนงานศกษาของสมพงษ พดปย (2527ก: 15-16) แตขอสรปของ Korff (1983: 218) ทมองวาคนในชมชนแออดทราบถงการใชจายเงนของตนเองเปนอยางด กมสวนคลายคลงกบงานของสมพงษ พดปย (2527ก: 15-16) โดยเฉพาะนยยะในเรองทคนในชมชนแออดมแบบแผนในการใชจายเงน ไมวาจะเปนการหารายได หรอการลดรายจายเพอใหตนเองอยรอดตอไปได

นอกจากนนยงมงานเขยนเรอง Southeast Asian Urbanism โดย Evers & Korff (2000: 143-144)ผ เขยนทงสองคนไดกลาวถงวธการแกไขปญหาดานการเงนของคนในชมชนแออดไวอยางนอย 2 ประการดงน

ประการทหนง วธการหมนเงน ผ เขยนกลาวถงวธการหมนเงนของคนในชมชนแออดในสภาวะทมรายไดไมแนนอน ยกตวอยางเชน ถาหากไมนยามค าวารายไดอยางเครงครด หนสน การเลนแชรและการเลนพนนทครอบครวในคลองเตยใชเกอบ 20 % อาจนบเปนสวนหนงของ “รายได” เพราะในชวงระหวางทชาวชมชนแออดวางงานอยนน การเปนหนสนกเปนอกหนงวธการเพอใหพวกเขามเงนจบจายใชสอยได สวนการเลนแชรกนบเปน “โอกาส” ในการ “ออมเงน” รวมทงการสราง “เครดต” ใหกบตนเองอกดวย

ประการทสอง การใชความสมพนธทางสงคม ทมบทบาทส าคญตอการแกไขปญหาทางการเงนของคนในชมชนแออด โดยเฉพาะอยางยงการลดรายจายและการเพมรายได เชน การชวยหางานใหกน การทเพอนบานในชมชนมาชวยสรางบานหรอรานขายของโดยไมคดคาแรงเปนเงน

ผศกษาพบวามงานเขยนบางสวนทมประเดนศกษาเรองวธการแกไขปญหาทางการเงนของคนในชมชนแออดใกลเคยงกบงานเขยนของ Evers & Korff (2000) ดงนนผ ศกษาจงขออธบายเพมเตมดวยการแบงการน าเสนอออกเปน 3 ประเดนดงตอไปน

ประเดนแรก ผศกษาเหนวาวธการหมนเงนของคนในชมชนแออดจากงานเขยนของ Evers & Korff (2000) มสวนคลายกบงานเขยนของ Morell & Morell (1972: 125) ดงทผ เขยนรายหลงไดกลาวถงการมโทรทศน วทย ต เยน เตารด และจกรเยบผาของคนในชมชนแออด อาจไมไดเปนตวบงชถงความมนคงทางการเงนของพวกเขา เพราะเปนการซอของแบบผอนสง อยางไรกตามในชวงเวลาทพวกเขามปญหาทางการเงน สงของเครองใชดงกลาวกมกจะถกสงไปจ าน าแปรเปลยนเปนเงนสดหมนเวยนในการใชจาย

ประเดนทสอง มผ เขยนบางคนกลาวถงการสะสมขาวของเครองใชของคนในชมชนแออดวาเปนวธการออมเงน ดงเชน ม.ร.ว.อคน รพพฒน กลาวไวในบทความ “เงนทองเปนของบาดใจ”

17

หรอ “จะใชเงนตราเปนเครองมอเพอสรางความสมพนธทางสงคม”: ทศนคตของคนไทยทมตอเงนตรา วา

ชาวบานไมคดเรองออมเงน ออมเงนไมเปน แตซอทองเปน ซอเครองประดบได ซออะไรเขาบานแลวคดวานนคอการออม ชาวบานคดเรองเงนตราโดยเลยงเงนทองแทบทกอยาง ชาวบานคดวาการเกบเงนทองกคอการซอเครองใชไฟฟาหลากหลายชนดเอาไปโรงจ าน าได แลวพอมเงนเอาของเครองใชเหลานนกลบไปใชตอไดอก นคอทศนะการออมของชาวบาน (ม.ร.ว.อคน รพพฒน 2552: 142) ในบทความขางตนนยงมประเดนการออมเงนของคนในชมชนแออดทมากไปกวาเรอง

สวนตว ดงจะเหนไดจากกรณกลมออมทรพย 4 ชมชน ประกอบดวย ชมชนเกาเสง บานน าขาว บานดอนเตาในจงหวดสงขลา และกลมออมทรพยของพระอาจารยสบนในจงหวดตราด แมจะมเพยงกลมออมทรพยเกาเสงทเปนชมชนแออด แตผ เขยนกไดกลาวถงจดรวมของชาวชมชนทง 4 ชมชนทใชการออมเงนเพอแกปญหาเศรษฐกจ ซงไมใชการน าการออมมาแกปญหาไขเฉพาะตว กลาวคอกลมออมทรพยมสวน “ท าใหชาวบานยคใหมเกดทศนะและแนวคดเรองวฒนธรรมของการออมเงน…หมายถงการออมเพอทกๆคน และแกปญหาของชมชนรวมกน” (ม.ร.ว.อคน รพพฒน 2552: 150) ผ ศกษาคดวาถาหากการออมท เกดขนใน 4 ชมชนมสวนชวยในการแกไขปญหาทางเศรษฐกจใหแกสมาชกได กนาจะน าไปสการเปรยบเทยบกบวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดทเปนประเดนหลกในวทยานพนธนคอ เหตใดชมชนแออดบางแหงจงไมสามารถพฒนาเรองการออมในระดบชมชนเพอแกไขปญหาทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงการแกไขปญหาหนสนใหแกสมาชกได ประเดนทสาม Evers & Korff (2000: 143-144)ไดกลาวถงการใชความสมพนธทางสงคมทมบทบาทส าคญตอการแกไขปญหาดานการเงนของคนในชมชนแออด ผศกษาเหนวาเคยมผ เขยนถงเรองดงกลาวอยางนอย 2 เรอง เรองแรกคอ ชวตและจดจบของสลมกรงเทพฯ แหงหนง โดยม.ร.ว.อคน รพพฒน (2536) ทเคยกลาวถง คนในชมชนตรอกใตทแมจะไมมความมนคงในชวต ทงในเรองรายไดและอาชพ แตพวกเขากมบางสงทยดถอกนอยนนคอ “มตรภาพ” ซงถอเปน “เครองมอ” หนงเพอน าพาคนในชมชนแออดไปสความกาวหนาและความมนคงในชวต การมมตรภาพตอกนจะตองไปมาหาสกนบอยๆ หางานใหเพอนเวลาเขาตกงาน ขอยมเงนไดเวลาทเพอนตองการ แตในบางกรณการใชมตรภาพเปนเครองมอ กน าไปสความสมพนธในระบบอปถมภไดเชนกน สวนเรองทสอง ม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ (2533) ตงค าถามในวทยานพนธเรองสายสมพนธ

18

ทางสงคมวฒนธรรมและความรวมมอกนของชาวบาน กรณศกษาชมชน ส.สขทว วา คนในชมชนแออดใชความสมพนธทางสงคมเพอเปนประโยชนทงในชวงการด าเนนชวตตามปกตและชวงทเผชญปญหาชวตอยางไร โดยยกกรณการปรบตวของผมอาชพคาขายในชมชน ทงนกเพราะวาคนในชมชนเดยวกนก าลงแสวงหาประโยชนจากกลมผ คาขายในชมชนอย เจาของรานขายของช าในชมชน ส. สขทวจงเลอกทจะขนราคาสนคาส าหรบการเซนมากกวาการซอดวยเงนสด และยงตองหาขอมลของลกคาแตละคนวา มรายไดพอทจายเงน หลงจากไดขอเซนของทรานหรอไม เพราะถาหากเจาของรานขายของไมสนใจเรองเหลานแลว เธอจะสญเสยผลประโยชนจากลกคาในชมชนทขอตดหนได ทงวธการหมนเงน วธการออม และการใชความสมพนธทางสงคม เปนเพยงสวนหนงในวธการแกไขปญหาทางการเงนของคนในชมชนแออด ผศกษาจะพจารณาในประเดนทวา ถงแมคนในชมชนแออดจะใชวธการแกไขปญหาทางการเงนดวยวธการเหลานคลายกน แตผลทไดรบกอาจแตกตางกนออกไป กลาวคอบางคนอาจมความสามารถในการหมนเ งนเ กง ม เครอขายความสมพนธกบคนจ านวนมาก แตอกคนหนงกลบมความสามารถในการหมนเงนนอยกวา และมเครอขายความสมพนธนอย ดงนนการพจารณาในประเดนดงกลาวเพมเตมจงนาจะชวยใหผ ศกษามองเหนถงเงอนไขทคนในชมชนแออดมแตกตางกน 2. คนในชมชนแออดกบการเปนหนสน

“ไมมเงน” ไมใชปญหาใหญ เพราะทกวนนมคนพรอมทจะใหผ บรโภค “เปนหน” เอาเงนในอนาคตออกมาจบจายใชสอย ซอหาสงทตองการ ธรกจการเงนทเกยวของกบสนเชอเพอการบรโภค ไมวาจะเปนบตรเครดต บตรเงนผอนสนคาตางๆเตบโตขนอยางรวดเรว ไมเวนแมกระทงตามเสาไฟฟา ตโทรศพท ทมโฆษณาใหก ยมเงน แลวผบรโภคเรากเปน “หน” กนถวนหนา (ปตชย พงษวานช, อนนต อฐบรณ อนวงษา, และ กรรณการ กตตเวชกล 2550: 8) พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายค าวาหนคอ เงนทผ

หนงตดคางอยจะตองใชใหแกอกผ หนง ในทางกฎหมายคอ นตสมพนธระหวางบคคลตงแตสองฝายขนไป ฝายหนงเรยกวาเจาหนมสทธทจะบงคบบคคลอกฝายหนงซงเรยกวาลกหนใหกระท าการหรองดเวนกระท าการอยางใดอยางหนง หรออกนยหนงหมายถง การทจะตองตอบแทนบญคณเขา ในวทยานพนธนผศกษาจะปรบใชนยามความหมายค าวาหน หมายถงเงนทผ หนงตดคางอยจะตองใชใหแกอกผหนง ท าใหเกดเปนลกหนและเจาหนตามล าดบ ลกหนอาจมวธการจดการ

19

หนสนตามขอตกลงทท ากบเจาหนไวตงแตตน หรอลกหนอาจเสนอเงอนไขอนเพอขอตอรองกบเจาหน เชน การน าสงของมาใหเจาหนเพอขอลดจ านวนหนลง หรอขอเลอนการผอนช าระหน ออกไป การท างานชวยเจาหนเพอขอปลดหนบางสวนหรอใหเจาหนผอนผนวนช าระหนให สาเหตทผศกษาเลอกใชนยามความหมายค าวาหนดงกลาว เนองจากคนในชมชนแออดไมไดเปนหนกบเจาหนทก าหนดเงอนไขทตายตวตอลกหนเพยงอยางเดยว อาจกลาวไดวานยามความหมายหน ดงกลาวผ ศกษาก าหนดเพอใหสอดคลองกบวธการจดการหนสนทอาจมลกษณะทแตกตางและหลากหลายออกไป ดงทจะอธบายตอไป

เพอชวยอธบายนยามความหมายค าวาหนในขางตน ผ ศกษาควรตองกลาวถงประเดนทเกยวโยงกน 4 ประเดนดงตอไปน

ประเดนแรก แหลงเงนก โดยทวไปแหลงเงนกแบงเปน 2 แหลงคอ แหลงเงนก ในระบบและแหลงเงนก นอกระบบ

แหลงเงนกประเภทแรกหมายถง แหลงเงนทนทมการจดทะเบยนอยางเปนทางการ มกฎระเบยบขอบงคบใหถอปฏบตแนชด เชน ธนาคาร บรษทเงนทน โรงรบจ าน า เปนตน สวนแหลงเงนกประเภทหลงหมายถงแหลงเงนทนทไมไดจดทะเบยนอยางเปนทางการ กฎระเบยบวธปฏบตไมไดก าหนดไวแนชด บางอยางแมจะก าหนดไวใหถอปฏบต แตเนองจากยากแกการควบคมจงไมไดปฏบตตาม รปแบบและวธการของแหลงเงนก นจงมความหลากหลาย (แตงออน มนใจตน 2534: 1-2)

ปจจยทส าคญประการหนงทชวยใหผ ก สามารถเขาถงแหลงสนเชอไดนน มกจะแปรผนโดยตรงกบฐานะทางเศรษฐกจของผก (อมมาร สยามวาลา 2542; กอบศกด ภตระกล 2550) ทงนกเนองมาจากผ ใหกค านงถงความเสยงของลกหนวา จะสามารถช าระเงนคนไดมากนอยเพยงใด มเชนนนแลวเงนทปลอยก ไปอาจไมไดรบกลบคน ดงนนกลมคนจนทไมคอยมทรพยสนใดๆไวในครอบครองมกจะเปนกลมเสยงทสถาบนการเงนไมเปดโอกาสใหเขาถงแหลงสนเชอในระบบมากนก ในงานศกษาการเขาถงแหลงสนเชอของคนในชมชนแออดนน มผ เขยนหลายคนกลาวถงขอจ ากดในการเขาถงแหลงสนเชอในระบบของคนกลมน เนองจากปญหาดานเศรษฐกจ ดงนนจงท าใหคนในชมชนแออดก เงนจากแหลงสนเชอนอกระบบสงมาก (แตงออน มนใจตรง 2534; งามพศ สตยสงวน 2537; ส านกงานสถตแหงชาต 2542) ขอมลการส ารวจแหลงเงนก ของผ มรายไดนอยในเมองในกรงเทพมหานครในป 2549 โดยส านกงานสถตแหงชาต พบวาแหลงเงนก เกนกวาครงหนงของผมรายไดนอยในเมองในกรงเทพมหานครคอ บคคลอนนอกครวเรอน (หนนอกระบบ-ผ

20

ศกษา) รองลงมาคอ ธรกจการเงนทไมใชธนาคารพาณชย (Non Bank) รอยละ 16.4 และกองทนหมบาน/ชมชนเมอง และสหกรณออมทรพย /สวสดการของหนวยงาน มสดสวนใกลเคยงกนประมาณรอยละ 8 สวนขอมลการส ารวจหนสนของครวเรอนคนจนในกรงเทพมหานครป 2550 โดยส านกงานสถตแหงชาต พบวาครวเรอนยากจนในกรงเทพมหานครพงพาแหลงเงนกนอกระบบสงถงรอยละ 80

มงานศกษาการเขาถงแหลงสนเชอของคนจนบางสวน ใหขอมลบทบาทของแหลงเงนก ในระบบทเพมสงขนในครวเรอนคนจน อกทงสนเชอสวนนยงสงผลกระทบตอการช าระหนคนของครวเรอนคนจนดวย งานศกษาเรองสนเชอและปญหาเศรษฐกจของคนจนของกอบศกด ภตระกล (2550) กอบศกดพบวาบทบาทแหลงเงนก ในระบบทเพมสงมากขนในครวเรอนคนจน สาเหตส าคญมาจากการเพมชองทางการเขาถงแหลงสนเชอในระบบโดยนโยบายประชานยมตงแตสมยนายกรฐมนตรพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตรเปนตนมา กอบศกดยงเสนอเพมเตมดวยวา ภาระหนสนในระบบก าลงสงผลกระทบใหคนจนมระดบหนสนตอรายไดเพมสงมากขน ดงนนจงอาจท าใหครวเรอนคนจนเกดปญหาสภาพคลองทางการเงนได และสงผลใหครวเรอนมโอกาสมากขนทจะประสบปญหาการช าระหน นอกจากนนยงมงานศกษาการจดการหนสนของครวเรอนชนบทในจงหวดขอนแกน โดยสธดา สองสดา (2548) กลาวถงผลกระทบสนเชอในระบบของรฐตอภาระหนสนครวเรอนในชนบทไมวาจะเปน สนเชอของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) และกองทนหมบาน แมสนเชอเหลานชวยใหครวเรอนในชนบทมแหลงเงนก มากขน แตครวเรอนจ านวนมากไมสามารถช าระหนคนไดมากเทาใดนก สงผลใหเกดภาระหนผกพน อกทงยงมลกษณะการช าระหนดวยการหมนหน

ประเดนทสอง ใครเปนเจาหน ม.ร.ว.อคน รพพฒนกลาวถงคนปลอยเงนก ในชมชนแออดในวทยานพนธเรอง Bangkok

Slum: Aspects of Social Organization (1975: 137-139) วา คนทจะสามารถปลอยก ไดและประสบความส าเรจในชมชนแออดไมไดเกดขนโดยงาย ผ เขยนกลาวถงเจาหนทงทอาศยอยในชมชนและนอกชมชนตรอกใต เจาหนทอาศยอยในชมชนมทงทเปนคนทมความสามารถในการหมนเงน อกทงยงมญาตในชมชนมากกวาคนอนๆในชมชน เธอจะใชการสบหาขอมลลกหนจากวงไพวา ลกหนจะมเงนมาจายคนหรอไม หรอลกหนคนใดพดความจรงหรอไม การทเจาหนรายนรจกคนจ านวนมาก สงผลใหลกหนบางคนกลวจะเปนทอบอาย ถาหากเธอน าเรองการตดหนไปพดใหคนอนทราบ ถงแมเจาหนรายนจะเปนคนในชมชนทสามารถปลอยก เงนได แตฐานะทางเศรษฐกจของเธอกไมไดดไปกวาน เจาหนอกคนทอาศยในชมชนเปนคนรปรางสงใหญนาเกรงขาม หากลกหนตด

21

คางหนและไมท าตามเงอนไขทตกลงกนไว เขากจะใชก าลงบบบงคบลกหน เจาหนทอาศยอยนอกชมชนและมลกหนหลายคนในชมชนตรอกใตคอ “แขก” ชาวอนเดย เขามกจะน าของใชมาขายเซนใหแกคนในชมชน อกทงยงใหก เงนโดยคดดอกเบยรอยละ 20 ตอเดอน เวลาทวงหนเขาจะตะโกนเรยกชอลกหนใหคนอนๆไดยนดวย แตกมลกหนในชมชนตรอกใตบางคนหลบลหนหนาเจาหนรายน เขากอดทนและไมโกรธ

อรทย อาจอ า (2530) กลาวถงลกษณะของเจาหนทปลอยเงนก นอกระบบในงานศกษาชมชนเซงกวา เจาหนมทงอาศยอยในชมชนและอยนอกชมชน แตผปลอยก รายใหญมกจะอยนอกชมชน ส าหรบม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ (2533) กไดกลาวถงเจาหนทปลอยก ในชมชนมกจะเปนกลมปลอยกชวคราวเสยเปนสวนใหญ สวนกนกรตน กตตววฒนทศกษาเรอง การจดการทนทางสงคมในชมชนเมอง: ศกษากรณเครอขายกลมออมทรพยบางซอพฒนา (2543) พบวาแหลงเงนก ของคนในชมชนแออดมกจะอยในชมชนมากกวาภายนอก อกทงผ ปลอยก ประจ ายงมคนเดยวและมต าแหนงเปนประธานชมชน

นอกจากกลมเจาหนนอกระบบทมบทบาทตอลกหนในชมชนแออดแลว กลมเจาหนในระบบกมบทบาทตอคนในชมชนแออดเชนกน ในงานศกษาของ ม.ร.ว.อคน รพพฒน เรองสมยเกา สมยใหม: ขอคดเกยวกบการเปลยนแปลงสงคมไทย (2552) ไดกลาวถงคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง และสงผลใหพวกเขากลายเปนลกหนของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพราะการเขารวมโครงการบานมนคงไดชวยใหชาวชมชนแออดสามารถก ยมสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชนเพอสรางบานและซอทดนไดประมาณครวเรอนละ 300,000 บาท

ประเดนทสาม ความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหน งานศกษาทมผกลาวถงเรองหนสนของคนในชมชนแออดมกจะเปนหนสนนอกระบบ ดงนน

เมอกลาวถงความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนกจะเปนความสมพนธระหวางเจาหนนอกระบบกบลกหน เชน อรทย อาจอ า (2530) กลาวถงความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนวา ในแตละวนเจาหนนอกระบบรายใหญจะมาเกบเงนโดยจะนงอยทบานหลงใดหลงหนง เพอใหลกหนผลดกนมาจายหน ผ เขยนกลาววาแมลกหนจะมองเจาหนในแงทไมดนก เชน “หนาเลอด คดดอกแพงมาก” “หากนกบคนจน” แตเขา/เธอกเลอกทจะก เพราะสะดวกกวาการก เงนในรปแบบอน สวนงานของม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ (2533) ทศกษาชมชนแออดแหงหนงในกรงเทพมหานคร ผ เขยนไดจ าแนกกลมเจาหนนอกระบบออกเปน 2 กลม กลมแรกคอ กลมทปลอยเงนกประจ าทมทงอาศยในชมชนและนอกชมชน เจาหนกลมนตองพยายามรกษาความสมพนธในเชงธรกจกบลกหน จงมสวนท าใหลกหนทงกลนแกลงและสาปแชงเจาหนกลมนมาโดยตลอด แตกตางจากเจาหนนอกระบบ

22

กลมทสองทปลอยก ชวคราวและอาศยอยในชมชน ผ เขยนกลาวเพมเตมวา เจาหนกลมหลงนมอาชพทมรายไดด แตทตองปลอยก กเพราะไมตองการใหคนในชมชนมาหยบยมเงนไป แลวผลของการหยบยมเงนกนกมกจะไมไดเงนคน การปลอยก ของเจาหนกลมหลงนจะปลอยก ในจ านวนไมมากนก เจาหนจะพจารณากอนปลอยก วา ผ ก มรายไดสม าเสมอหรอไม หรออยในเครอขายความสมพนธกนหรอไม ดงเชน การอยในวงไพวงเดยวกน ส าหรบกนกรตน กตตววฒน (2543) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางเจาหนนอกระบบบางกลมกบลกหนในชมชนบางซอพฒนาวา เปนลกษณะของระบบอปถมภ ดงเชนเมอคนในชมชนไมสามารถก ยมเงนจากคนอนๆในชมชนได บางครงกจะไปพง “เสย” ผ มอทธพลและมบทบาทในทางการเมอง หรอกรณกลมลกหนในชมชนทมกจะไมจายเงนคนเจาหน ผซงเปนประธานชมชนในอกต าแหนงหนง กนกรตนมองวาการทประธานชมชนไดเลอกปลอยเงนก ใหกบคนในชมชนนน กเพอตองการสรางความรสกในเรองการเปน “หนบญคณ” ใหเกดขนกบคนในชมชนในอกทางหนง สวนงานศกษาเงนก นอกระบบในชนบทของเจมศกด ปนทอง และประยงค เนตยารกษ (2531) รวมถงงานศกษาตลาดสนเชอในชนบทของนพนธ พวพงศกร (2551) กไดอธบายใหเหนถงการด ารงอยไดของนายทนปลอยเงนก นอกระบบในชนบททมสวนคลายกบงานศกษาของกนกรตน กลาวคอ เจาหนมกจะใหความชวยเหลอ อปถมภค าจนลกหน ดวยวธการใหความยดหยนตอการช าระเงนคนของลกหน

นอกจากนนยงมงานศกษาการก ยมเงนนอกระบบ เรอง การแลกเปลยนทางสงคมระหวางผ ใหก ยมกบผ ก ยมเงนนอกระบบในชมชนเมอง โดย วไลลกษณ อยส าราญ (2546) พบวาความสมพนธระหวางผ ใหก กบผกมหลายรปแบบ นอกจากความสมพนธในฐานะผ ใหก กบผ ก แลวยงมความสมพนธในฐานะวงแชรเดยวกน ความสมพนธในฐานะเลนหวยดวยกน ความสมพนธในฐานะเพอนบาน และความสมพนธในฐานะเครอญาต

ถงแมความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนจะเรมตนจากความสมพนธในเชงธรกจ แตจากงานศกษาในขางตนไดพบถงความสมพนธท เกยวพนกนอยางหลากหลาย ทงในลกษณะของการอปถมภ และการมความสมพนธอนซอนกนอย อยางไรกตามรปแบบความสมพนธทเกดขนน กเปนลกษณะความสมพนธทไมเทาเทยมกนแทบทงสน เนองจากเจาหนตองมกลไกควบคมลกหน เพอไมใหเงนปลอยทก ตองสญเปลา ดงเชนงานศกษาชมชนตรอกใตของม.ร.ว.อคน รพพฒน พบวา ผ ปลอยก มกจะใหก แกผ ทเขามอ านาจเหนอกวาอยทางใดทางหนง เชน เจาของหตถกรรมในครวเรอนปลอยกแกคนทเดนเรขายของ คนทรางกายใหญโตนาเกรงขาม รวมถงผ ปลอยก ทตองม

23

ญาตพนองจ านวนมากในชมชน ตวอยางเหลานเกยวโยงกบกลไกการควบคมลกหนของผ ปลอยก (Rabibhadana 1975)

จะเหนไดวางานศกษามตหนสนของคนในชมชนแออดมกจะกลาวถงบทบาทเจาหนนอกระบบมากกวาเจาหนในระบบ ในอกทางหนงผ ศกษาเหนวาบทบาทเจาหนในระบบกไดสงผลกระทบตอความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนทเปนคนในชมชนแออดเชนกน ดงจะเหนไดจากงานศกษาบทบาทแหลงเงนก ในระบบทก าลงสงผลกระทบตอการช าระหนคนของคนจนทผ ศกษาไดทบทวนผานมาแลวในขางตน เชน งานศกษาของกอบศกด ภตระกล (2550) กรณหนในระบบทก าลงสงผลกระทบตอคนในชมชนแออดนน ม.ร.ว.อคน รพพฒน (2552: 116-118) กลาวถงความเปลยนแปลงทเกดขนกบคนในชมชนแออดภายหลงไดเขารวมโครงการบานมนคงวา เปนการเปลยนแปลงความสมพนธจากลกหนของกลมออมทรพยในชมชนมาเปนลกหนสหกรณ ความเปลยนแปลงทเกดขนนไดสงผลกระทบตอการใชกลไกในการควบคมกนเองของคนในชมชนแออด เนองจากเมอเปลยนมาเปนแนวทางสหกรณทด าเนนงานตามกฎหมาย โดยมเจาหนาทสหกรณเขามาตรวจบญชสหกรณของชมชนแลว ท าใหลกหนตองอยในกฎระเบยบทก าหนดไวอยางเครงครดมากกวา

ประเดนทส วธการช าระหนสนของคนในชมชนแออด งานศกษาภาระหนสนครวเรอนโดยนกเศรษฐศาสตรมกจะอธบายวา ภาระหนสนเปนอก

สาเหตส าคญตอการขาดความมนคงทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะหากปรมาณหนสนมสงเกนกวารายไดในปจจบนและรายไดในอนาคตของลกหน เพราะจะสงผลกระทบใหภาระในการบรหารหน เปนขอจ ากดทางการเงนทกดกนไมใหผ เปนหนสามารถมทางเลอกในการใชจายไดมากนก หรอในอกความหมายหนงคอการขาดความมนคงทางการเงน (สมชย จตสชน 2546) นอกจากนนงานศกษาภาระหนสนบางสวนยงแสดงใหถงความเปนกงวลตอภาระหนสนครวเรอนคนจน เนองจากเปนกลมคนทมรายไดต า การศกษานอย ความรทางการเงนไมมาก และยงตองพงพาแหลงเงนกนอกระบบเปนหลก (ยรรยง ไทยเจรญ, เกยรตพงศ อรยปรชญา, และ ฐตมา ชเชด 2547)

ภาระหนสนของคนในชมชนแออดอาจไมไดหมายความวา พวกเขาจะตองปฏบตตามเงอนไขทเจาหนก าหนดไวตงแตตน ทงนกเพราะวาหากท าตามเงอนไขเจาหนอยางเครงครด อาจสงผลใหเกดปญหาการใชจายเงนภายในครวเรอนของคนในชมชนแออดได ผ ศกษาขอยกตวอยางงานศกษาการผอนช าระหนสนทมาพรอมกบโครงการแกไขปญหาทอยอาศยใหกบคนในชมชนแออด ดงเชนงานศกษาเรองปจจยทมผลตอการแสวงหาทดน เพอสรางความมนคงในการอยอาศย ศกษาเฉพาะกรณกลมสหกรณเครดตยเ นยนรวมใจพฒนา ชมชนออนนช เขตพระโขนง

24

กรงเทพมหานคร โดยพรรณทพย เพชรมาก (2531) พรรณทพยพบวาปญหาหนงทเกดขนกบการช าระหนคนของสมาชกสหกรณ เนองจาก “ความไมเขาใจ” ระบบการเงนทเปนทางการของสมาชก เนองจากสมาชกคนเคยกบการเงนนอกระบบมากกวา สวน งานศกษาของ Akin & Narupon (1998) พบวา ชาวชมชนแออดทเขารวมโครงการ Land Sharing สามโครงการไมไดช าระหนสน เพราะวธการเกบเงนไมเหมาะสม หรออาจเปนเพราะผ ก มองวาผ ใหก เปน “ผ ให” ไมใช “ผ รบ” หรอองคกรไมเขมแขงพอทจะจดการ (นลน ตนธวนตย และคณะ 2542: 365)

ส าหรบโครงการบานมนคงทเรมด าเนนโครงการในป 2546 ชมชนเกาเสงหนงในสบชมชนน ารองในโครงการน หลงจากสมาชกไดขอก สนเชอเพอพฒนาทอยอาศยมาจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แลว ชมชนแหงนกมปญหาการผอนช าระหนสนของสมาชกเชนกน ถงแมชาวชมชนจะไดรบสทธการอยอาศยทมนคงมากขน ดวยการทเจาของทไดใหชมชนตอสญญาเชาทดนในระยะยาว (ม.ร.ว.อคน รพพฒน 2552: 101 – 102) ปญหาการช าระหนสนคนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) โดยเฉพาะโครงการบานมนคง เหนไดจากชวงการเคลอนไหวของชาวชมชนแออดเพอตอรองขอลดจ านวนดอกเบยสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยในป 2552 หลงจากด าเนนโครงการบานมนคงผานมาประมาณ 6 ป ผ จดการส านกโครงการบานมนคงไดใหขอมลการผอนช าระเงนคนของชมชนท เขารวมโครงการบานมนคงในชวงเวลานนวา “ขณะนเงนในกองทนหมดแลว เพราะชาวบานช าระเงนก คนเดอนละ 15 ลานบาทเทานน” (มตชนรายวน วนท 24 กมภาพนธ 2552 หนา 13) จากขอมลนแสดงใหเหนวา ชาวชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคงไมไดช าระหนอยางสม าเสมอเทาใดนก

จากการทบทวนงานศกษาทเ กยวของกบมตเ รองหนสนของคนในชมชนแออดทง 4 ประเดนประกอบดวย แหลงเงนก ใครเปนเจาหน ความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหน และวธการช าระหนสนของคนในชมชนแออด มสวนชวยอธบายวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดเพมเตม โดยเฉพาะอยางยงประเดนการเลอกทจะช าระหนสนคนหรอไม อยางไรน น อาจมความเกยวโยงกบการประเมนของลกหนวา ล าดบความส าคญของหนสนแตละสวนเปนอยางไร เนองจากเงอนไขทมาพรอมกบหนสนมความแตกตางกนออกไป ทงเจาหนเปนใคร ความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนเปนอยางไร ดงนนผศกษาจงเลอกทจะพจารณาถงการใหความส าคญตอล าดบการช าระหนสน ลกษณะการช าระ คอ ประเดนหลกประเดนหนงในการศกษาครงน

ผศกษาไมไดมองวาคนในชมชนแออดมวธการจดการหนสนดวยตนเองเทานน บทบาทของรฐตอการจดการหนสนของคนในชมชนแออดกควรตองน ามาพจารณารวมดวย ส าหรบการเลอกศกษาคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง กเพราะโครงการนเปนผลผลตทเกดขนจาก

25

การเปลยนแปลงทศทาง “การพฒนา” คนในชมชนแออด และมสวนตอการเสนอแนวทางการจดการหนสนใหแกคนในชมชนแออดในปจจบน ดงนนในสวนสดทายผ ศกษาจะกลาวถงแนวทางโครงการบานมนคงทเกยวโยงกบวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออด ดวยการอธบายผานบทบาทของรฐทมผลกระทบตอการจดการหนสนตอคนในชมชนแออดตงแตในอดตจนกระทงถงชวงการเกดขนของโครงการบานมนคง ดงทจะกลาวถงตอไป 3. บทบาทของรฐกบการจดการหนสน

บทบาทของรฐตอการจดการหนสนของคนในชมชนแออดเปนไปในลกษณะใดบาง ม

นโยบายและโครงการทเ กยวของกบการแกไขปญหาหนสนอยางไรคอประเดนหลกในสวนน ผศกษาจะเลอกกลาวถงบางหนวยงาน ไดแก การเคหะแหงชาต ส านกงานพฒนาชมชนเมอ ง (พชม.) และสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ผานนโยบายและโครงการทนาจะเกยวของกบวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออด เพอพจารณาถงแนวทางการจดการหนสนของแตละหนวยงานทสลบสบเปลยนกนท าหนาทใน “การพฒนา” ชมชนแออดวามความเหมอนหรอความตางกนอยางไร และสงผลตอวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออด โดยเฉพาะคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคงอยางไรบาง

3.1 ชวงการเคหะแหงชาต ผ ศกษาขอเรมจากความเปลยนแปลงในนโยบายท เกยวกบชมชนแออดของการเคหะ

แหงชาตจากการรอบานเรอนแลวใหผอาศยในชมชนแออดไปอยในบรเวณทรฐจดหาใหใหม มาเปนการปรบปรงชมชนแออดมากขน ผศกษาคดวาความเปลยนแปลงดงกลาวนาจะมสวนเกยวของกบวธการจดการหนสนของหนวยงานรฐทเสนอใหแกผอาศยในชมชนแออด

รฐบาลในสมยจอมพลถนอม กตตขจร ออกประกาศคณะปฏวต ฉบบท 316 ลงวนท 13 ธนวาคม 2515 ใหตงการเคหะแหงชาต ซงเปนหนวยงานรฐวสาหกจ สงกดกระทรวงมหาดไทย โดยเรมด าเนนงานตงแตวนท 12 กมภาพนธ 2516 เปนตนมา หนวยงานนมหนาทอยางหนงคอ “รอแหลงเสอมโทรมเพอเปลยนแปลงหรอปรบปรงเปนการเคหะ” (ประกาศคณะปฏวต ฉบบท 316 ลงวนท 13 ธนวาคม พ.ศ. 2515) นโยบายนสงผลกระทบตอชาวชมชนแออดอยางเลยงไมได เพราะ “แหลงเสอมโทรม” เปนชอทเคยเรยกชมชนแออดมากอน (การเคหะแหงชาต 2524: 5)

นโยบายของการเคหะแหงชาตกอน พ.ศ. 2520 มกจะเนนการรอชมชนแออดแลวสรางทอยอาศยขนมาแทนแทบทงสน (การเคหะแหงชาต 2524: 52) แตเวลาตอมาการเคหะแหงชาตเหนวา

26

นโยบายดงกลาว “มขอเสยเปรยบหลายประการ เชน เสยงบประมาณมาก และไมสามารถขจดแหลงเสอมโทรมใหหมดไปได” (การเคหะแหงชาต 2524: 52) ในชวงประมาณป พ.ศ. 2520 คณะรฐมนตรอนมตใหการเคหะแหงชาตตงส านกงานปรบปรงแหลงเสอมโทรมขน โดยมหนาทปรบปรงชมชนแออดตามนโยบายทอยอาศย (การเคหะแหงชาต 2524: 52) ซงนโยบายการเคหะแหงชาตกเรมเปลยนจากการรอบานเรอนในชมชนแออดแลวสรางทอยอาศยให มาเปน “การปรบปรง” มากขน เหนไดจากนยามความหมายการปรบปรงชมชนแออดหลงป พ.ศ. 2520 เปนตนมา ดงเชนในขางตน

การปรบปรงชมชนแออด คอ การยกระดบมาตรฐานของสภาพการอยอาศยในดานสงแวดลอม ระบบสาธารณปโภค สาธารณปการ ระบบการด ารงชวต ทงดานเศรษฐกจและสงคม ทงนโดยเหตผลทเดนชดวา ชมชนแออดทไดรบการยกมาตรฐานการด ารงชวตในทกทางอยางเหมาะสมนน จะท าใหสภาพความเปนชมชนแออดหมดไป ซงกหมายถงวา จะสามารถเพมพนปรมาณทอยอาศย (Housing Stock) ขนไดโดยใชงบประมาณทต ามาก เมอเทยบกบการสรางใหม และหากจะมองลกลงไปถงอนาคตแลว การแกไขสภาพชมชนใหดขน ยอมหมายถงการระงบความขาดแคลนทอยอาศยไดชวคราวอนเปนการชะลอและแกไขปญหาดานทอยอาศยในระยะยาวอกดวย (การเคหะแหงชาต 2534: 9)

โดยทวไปแลวแนวทางการปรบปรงชมชนแออดของการเคหะแหงชาตมดวยกน 3 แนวทางคอ การปรบปรงดานกายภาพ การปรบปรงดานการครอบครองท ดน และการปรบปรงดานเศรษฐกจและสงคม (การเคหะแหงชาต 2524) ผศกษาจะขอกลาวถงเฉพาะแนวทางการปรบปรงดานเศรษฐกจและสงคม และการปรบปรงดานการครอบครองทดนทนาจะเกยวของกบเรองการจดการหนสนมากกวาแนวทางอน เฉพาะการปรบปรงชมชนแออดทางดานเศรษฐกจ การเคหะแหงชาตมนโยบายฝกอบรมอาชพ จดตงสหกรณ รวมทงหาแหลงทนส าหรบประกอบอาชพ และพฒนาทอยอาศยใหแกผ อาศยในชมชนแออด (การเคหะแหงชาต 2524: 59) ผศกษาเหนวาแนวทางการปรบปรงดานนของการเคหะฯ ไมมประเดนเรองหนสนโดยตรง เพยงแตอาจมประเดนทใกลเคยงกบการเปนหนสนคอ การสงเสรมในเรองรายได หากจะกลาววานโยบายการเพมรายไดนาจะเปนสวนหนงในการแกไขปญหาหนสนของคนในชมชนแออด ปญหาสทธการอยอาศยกเปนอกหนงประเดนส าคญทมสวนตอการเพมรายไดเชนกน เพราะผอาศยในชมชนแออดสวนหนงมสญญาเชาระยะสน หรอแมแตอาศยในทดนโดยไมมกฎหมายรบรอง นกวชาการบางคนกลาววา ทอยอาศยเดมของคนในชมชนแออดสมพนธกบ

27

แหลงงาน ดงนนการรอยายคนในชมชนแออดเพอใหไปอยบนแฟลตจงกระทบตอการหารายไดของพวกเขาเหลาน (วชรตน วจตรวาทการ และ ทนพนธ นาคะตะ 2518: 150; ม.ร.ว.อคน รพพฒน และ วรรณพร วเชยรวงษ 2525: 64-75) หรอขอเสนอเรองความส าคญของการอาศยในชมชนแออดโดยขบวนการเคลอนไหวของคนในชมชนแออดทวา

ท าไมชาวบานจงขายสทธแฟลต แลวกลบมาอยสลมตามเดม ท าไมชาวบานไมยอมยายไปพนททเขาจดหาให หรอไมกขายสทธยายไปอยสลมแหงใหมในทสด บทเรยนจากชาวบานสอนใหรวา ‘บาน’ ของชาวสลมนนคอทกสงทกอยางของเขา...ในสลมเปนแหลงท ากนเพราะใกลแหลงงาน เปนแหลงซกหวนอนและท าใหเขามชวตสงคมดวย เพราะสลมเปนทรวมคนหวอกเดยวกน เขาจงเขาใจกน และพงพาอาศยกน (บรรณาธการวารสารสงคมพฒนา 2529: 7) จากประเดนขางตนจงอาจเปนไปไดวา หากนโยบายรฐสนบสนนใหคนในชมชนแออดอย

ในทเดมกอาจมสวนชวยใหไมกระทบตอรายไดของคนกลมน ในระหวางทการเคหะแหงชาตมบทบาทตอการปรบปรงชมชนแออดอยนน ยงไมมแนวนโยบายเรองการแกไขปญหาหนสนใหกบชาวชมชนแออดชดเจนมากนก ตรงกนขามกบในระหวางป 2535-2543 หรอชวงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ซงเปนหนวยงานพเศษสงกดการเคหะแหงชาต ทไดเขามาสนบสนนการตงกลมออมทรพย เพอเปนแนวทางใหคนในชมชนแออดน ามาใชแกไขปญหาการเงนของตนเอง แมวาในระยะแรกการสนบสนนการตงกลมออมทรพยในชมชนแออดจะรเรมโดยกลมองคกรพฒนาเอกชนมากอน ดงทผศกษาจะกลาวถงตอไป

3.2 ชวงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) องคกรพฒนาเอกชนไดสนบสนนการตงกลมออมทรพยกเพอใหคนในชมชนแออดมเงนทน

ในการแกไขปญหาทอยอาศยมากกวาจะเปนแนวทางการแกไขปญหาหนสน สวฒน คงแปนกลาวถงชวงประมาณป พ.ศ. 2524 ซงมการไลรอชมชนแออด 124 ชมชน มสวนท าใหองคกรพฒนาเอกชนเขามาท างานกบคนในชมชนแออดมากขน กจกรรมหลกขององคกรเหลานคอ การสรางเครอขายคนในชมชนแออดจากท ตางๆมาพดคยแลกเปลยนประสบการณกน มการจดกจกรรมใหคนกลมนไดท างานรวมกน และการตงกลมออมทรพยกเกดในชวงเวลาดงกลาว (2546: 36) ระหวางป 2530-2535 องคกรพฒนาเอกชนตางประเทศคอ องคการนานาชาตเพอรวมกนพฒนา (Foster Parents Plan International) ไดสนบสนนแนวทางการตงกลมออมทรพยใหแกผอาศยในชมชนแออดในกรงเทพมหานคร เพอน าไปสการแกไขปญหาทางการเงนในลกษณะการรวมกลมชวยเหลอกน เพราะองคกรดงกลาวเหนวากลมออมทรพยอาจกลายเปนแหลงเงนก

28

ดอกเบยต าใหแกสมาชก และจะเปนแหลงเงนทนในการแกไขปญหาทอยอาศยตอไป (พรรณทพย เพชรมาก, เฉลมชย โรจนนครนทร, และ สน สอสวน 2536: 67) ในชวงทศวรรษ 2530 องคกรพฒนาเอกชนบางสวนเสนอใหกลมออมทรพยเปนมากกวาการออมเงน นนคอมการรวมเงน รวมแรง เขาไปดวย เพราะมเปาหมายเพอสราง “ชมชนคนจนเมอง” ทไมไดมเพยงบานและทดนเทานน แตยงเปน “ชมชนทด” ดวย (นลน ตนธวนตย และ คณะ 2542: 341)

การตงกลมออมทรพยกลายมาเปนแนวทางหลกของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ในชวงประมาณป พ.ศ. 2535 เพอสนบสนนใหคนในชมชนแออดและผ มรายไดนอยในเมองไดบรหารจดการเงนเอง เนองจากหนวยงานนเหนวาแนวทางการสนบสนเชอจะท าใหคนกลมน สามารถ “พงตนเอง” ในทางการเงนได และจะน าไปสการแกไขปญหาดานอนๆของคนในชมชนตอไป (พรรณทพย เพชรมาก 2546: 19) ส าหรบแนวทางของพชม.กคอสงเสรมใหคนในชมชนแออดตงกลมออมทรพย แลวจะสนบสนนสนเชอเพอใหสมา ชกน าไปแกไขปญหาเรองรายได ปญหาเรองทอยอาศย และปญหาสภาพแวดลอม (ส านกงานพฒนาชมชนเมอง 2542: 10) ผลสบเนองจากการตงกลมออมทรพยของชาวชมชนแออดในชวงเวลาน นอกจากจะสามารถก ยมสนเชอจากพชม.ไดแลว ยงสงผลใหชาวชมชนแออดไดรบเงนสนบสนนจากโครงการพฒนาของตางชาต เชน โครงการพฒนาสภาพแวดลอมชมชนเมอง (DANCED) และกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIF)

ผทเคยท างานในส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) บางคนกลาวถงในชวงกอนการตงหนวยงานนวา เดมนนหนวยงานรฐมกจะเปนผบรหารจดการเงนทนเอง และจะเนนการไดมาของเงนกองทนมากกวาจะเปนการสนบสนนใหคนในชมชนแออดเขามามสวนรวมในการบรหารเงนจากกองทน (สมสข บญญะบญชา 2542: 43-4) ความเปลยนแปลงไดเกดขนเมอคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตแตงตงคณะท างานศกษากองทนพฒนาคนจนเมองประมาณป 2533 เวลาตอมาคณะท างานชดดงกลาวไดเสนอใหคนในชมชนแออดและผ มรายไดนอยในเมองคอสวนส าคญในการบรหารจดการเงนกองทนเองและใชกลมออมทรพยเพอเปนกลไกในการจดการ กระทงในป 2535 รฐบาลสมยนายอานนท ปนยารชนไดอนมตกองทน 1,250 ลานบาทเพอด าเนนโครงการพฒนาคนจนเมอง สงผลใหมการจดตงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) เพอด าเนนงานตามโครงการ(ส านกงานพฒนาชมชนเมอง 2542: 10; สมสข บญญะบญชา 2542: 44-45) ถงแมส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) จะมเปาหมายใหคนในชมชนแออด “พงตนเอง” ในทางการเงนโดยใชกลมออมทรพยเปน “เครองมอ” แตอาจเปนไปไดทจะมทงกลมออมทรพยท

29

พยายามด าเนนงานเพอน าไปสเปาหมายดงกลาว และกลมออมทรพยทตงขนเพอรองรบสนเชอ และไมไดเปนไปตามเปาหมายของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) สมสข บญญะบญชาอดตหนงในคณะท างานของพชม.เคยกลาวถงขอดและขอเสยตามแนวทางการสนบสนนการตงกลมออมทรพยแลวสนบสนนสนเชอวา แนวทางของพชม. “เปดกวาง” ใหแกผ เขารวม แตในอกดานหนง กท าใหเกด “ปญหาเชงคณภาพ” (2542: 46) สวนคณะท างานในองคกรพฒนาเอกชนบางกลมทท างานกบคนในชมชนแออด กไดกลาวถงผลกระทบจากแนวทางของพชม.ตอขบวนการเคลอนไหวของคนในชมชนแออดวา

กองทนพชม.มเงนมากกวา เกดภาวะเรงใหออม เรงใหก และไดกลายเปนทางเลอกท เ ห นทนตาส าหรบชาวบานศพช. (ศนยรวมพฒนาชมชน-ผ ศกษา) ซงเนนปญหาสทธ ผลกดนใหแกปญหานโยบาย (ซงไมสามารถเหนไดทนตา) กบกลมแมบานซงมนโยบายออมกนเองกกนเองนน ปรบตวทนกบสภาพการณน จงน าไปสการแตกแยกและไมมคณภาพในทสด (มลนธพฒนาทอยอาศย 2538: 75)

3.3 ชวงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แนวทางการตงกลมออมทรพยแลวสนบสนนสนเชอของส านกงานพฒนาชมชนเมอง

(พชม.) ยงเปนแนวทางทด าเนนตอมาจนถงปจจบน โดยมสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เปนหนวยงานทรบชวงตอ การตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เกดขนจากการยบรวมส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) และส านกงานกองทนพฒนาชนบท เพอชวยเหลอองคกรชมชนและเครอขายองคกรชมชนในดานอาชพ รายได และทอยอาศย ดวยการสนบสนนสนเชอใหแกองคกรชมชน (ดเพมเตมใน พระราชกฤษฎกาจดตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) พ.ศ. 2543) แตแนวทางของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ทสงตอมาถงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) กยงเปนขอวพากษวจารณเรอง “คณภาพ” ของกลมออมทรพยดงเชนทมผวพากษวจารณแนวทางนมาตงแตในสมยพชม. พรรณทพย เพชรมาก และคณะ (2549: 9) กลาวถงการมนโยบายสนบสนนทงเงนและสนเชอของรฐในชวงหลงวกฤตเศรษฐกจ พ .ศ. 2540 จนถงประมาณป 2549 ทไดสงผลกระทบตอองคกรการเงนของชมชนวา แมจะมเงนสนบสนนองคกรการเงนของชมชนมากขน แตกลมออมทรพยทยง “เตบโต” กคอกลมออมทรพยทเกดขนจากการออมเงนของคนในชมชนมากกวากลมออมทรพยทตงขนเพอรบเอาเงนและสนเชอของรฐเพยงอยางเดยว

30

ผศกษาเหนวาแนวทางการตงกลมออมทรพยเพอใหชาวชมชนไดบรหารเงนของชมชนเองนน อาจมสวนชวยแกปญหาหนสนใหแกสมาชกในชมชนไดเชนกน แตจากขอมลในขางตนกยากทจะสรปวา คนในชมชนแออดไดใชกลมออมทรพย เปน “เครองมอ” เพอน ามาแกไขปญหาหนสนของแตละชมชน แลวจะไดผลลพธเทากน เพราะในบางชมชนการใชแนวทางการตงกลมออมทรพยอาจน าไปสการแกไขปญหาหนสนใหกบสมาชกได แตในอกทางหนงแนวทางการตงกลมออมทรพยในบางชมชนอาจไมไดชวยแกไขปญหาหนสนในระดบชมชนได

1) โครงการบานมนคง: สทธการอยอาศยและหนสนกอนใหมของคนใน ชมชนแออด

บานมนคงเปนโครงการพฒนาทอยอาศยคนจนในชมชนแออด มวตถประสงคจะแกไขปญหาความไมมนคงในการอยอาศย เพอสรางชมชนทมนคงและนาอยตามนโยบายของรฐบาล แนวทางการพฒนาทอยอาศยบานมนคงเปนแนวทางใหมทเกดขนจากการสงสมประสบการณ ในการพฒนาทอยอาศยของชาวชมชนแออดตลอด 20 ปทผานมา โดยเนนใหคนจนมสวนส าคญในการพฒนาทอยอาศยและชมชนของตนเอง โดยหนวยงานองคกรทองถนเปนเพยงผสนบสนนเทานน ทงนกเพอใหไดทอยอาศยทตรงกบความตองการและสอดคลองกบวถชวตของชาวชมชนอยางแทจรง ทงนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย โดยพอช. เปนหนวยงานรบผดชอบด าเนนการ (สวนประชาสมพนธพอช. 2547: 6) ขอความทเกยวกบโครงการบานมนคงขางตน ผศกษาเหนวามประเดนทนาจะเกยวของกบ

การศกษาวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดอยางนอย 2 ประการคอ ประการทหนง แนวทางของโครงการบานมนคงพยายามทจะเปลยนบทบาทใหคนใน

ชมชนแออดจากท เคยเปน “ผ รบประโยชน” หรอ “ผ ขอรบความชวยเหลอ” มาเปน “เจาของโครงการ” ดวยการมองคกรชมชนเพอบรหารจดการโครงการเอง ยกตวอยางเชน

กระบวนการจดการเงนของชมชน กอนคนในชมชนแออดจะเขารวมโครงการบานมนคง ตองเปนสมาชกกลมออมทรพยเพอใหม “ฐานการเงนเปนของตนเอง” โดยตองมเงนออมประมาณ 10% ของวงเงนคาบานและทดนจงจะไดรบสนเชอจากกองทนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ตอจากนนกลมออมทรพยของชมชนจะตองรวมกนจดทะเบยนตงสหกรณเคหสถาน เพอจะสามารถท านตกรรมได เชน สญญาเชาทดน สญญาซอขายท ดน รวมถงการท าสญญาก ยมสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในขนตอนนเองทบทบาทของกลมออมทรพยจะแปรเปลยนมาเปนบทบาทของสหกรณของชมชนแทน (สวนประชาสมพนธพอช. 2547)

31

การวางแผนและการด าเนนโครงการ ผ เขารวมโครงการจะตองวางแผนงานทงในเรองการจดพนทในชมชน การกอสรางบาน และการส ารวจขอมลพนฐานชมชน จากนนกจะตองจดระบบสทธการอยอาศยใหม กลาวคอคนในชมชนตองตกลงกนวาในบานแตละหลงจะไดรบสทธการอยอาศยใหมอยางไร เนองจากบางครวเรอนอาจมจ านวนสมาชกแตกตางกน นอกจากนนชมชนทเขารวมโครงการจะตองมคณะท างานในแตละสวน เพอท างานทงในระดบชมชนและรวมท างานกบเจาหนาทจากหนวยงานในทองถน เชน เทศบาล สถาบนการศกษา ผงเมอง องคกรพฒนาเอกชน เปนตน (สวนประชาสมพนธพอช. 2547: 30-34)

ประการทสอง โครงการบานมนคงเปนโครงการทเกดจากความเปลยนแปลงในแนวทาง “การพฒนา” คนในชมชนแออด ม.ร.ว.อคน รพพฒน เคยกลาวถงแนวทางการพฒนาทอยอาศยของคนในชมชนแออดทเปลยนแปลงไปตงแตในสมยส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) มสวนท าใหเกดโครงการบานมนคงวา โครงการบานมนคงเปนโครงการท “ววฒนาการ” มาจากแนวทางของพชม. ซงสนบสนนการตงกลมออมทรพยและสนบสนนดานการเงนใหแกคนในชมชนแออดและผ มรายไดนอยในเมอง และในชวงเวลานนยงมโครงการพฒนาสงแวดลอมเมอง (DANCED) จากประเทศเดนมารกทสนบสนนเงนทนใหแกคนในชมชนแออดเพอน าไปด าเนนการปรบปรงชมชน โดยคนในชมชนตองวางแผนและด าเนนการเอง (2552: 75-76) ส าหรบเอกสารเรอง แนวทางการแกไขปญหาทอยอาศยของคนจนในเมอง : คดใหม ท าใหม บานมนคง โดยสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) กไดกลาวถงความเปลยนแปลงในแนวทาง “การพฒนา” คนในชมชนแออดจนท าใหเกดเปนโครงการบานมนคงวา

ในชวงการพฒนาท ผานมาไดเกดแนวทางทชมชนสามารถวางแผน จดการ และใชงบประมาณด าเนนโครงการไดเองในรปแบบตางๆ ซงความสามารถในการท าโครงการรวมกนน ไดกอใหเกดการเรยนร และการพฒนาความสามารถในการจดการเรองการพฒนาตางๆ รวมกน เ ปนอนมาก กลาวอยางสนๆ คอ ชมชนท าได ท าไดอยางมประสทธภาพ ดงนนกระบวนการในการแกไขปญหาทอยอาศยของคนจนในเมองจะตองเปลยนมตใหม (กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 2546: 17) แมวาโครงการบานมนคงจะเกดขนประมาณป 2546 ในสมยรฐบาลพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร

แตแนวทางของโครงการบานมนคงสวนหนงนาจะเปนผลมาจากความเปลยนแปลงใน “การพฒนา” คนในชมชนแออดทเกดขนมากอน โดยเฉพาะอยางยงแนวทางทสงตอมายงโครงการบานมนคงทมแนวทางใหคนในชมชนแออดไดบรหารจดการเงนโครงการนเอง สมสข บญญะบญชาอดตผ อ านวยการสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดเขยนบทความเรอง Baan Mankong:

32

going to scale with “slum” and squatter upgrading in Thailand (Boonyabancha 2005) สมสขกลาวถงการบรหารจดการเงนของคนในชมชนแออดในลกษณะ “เงนของชมชน” อนหมายถงเงนออมทรพยและสนเชอวา จะเปน “กญแจส าคญ” ทท าใหคนในชมชนแออดม “อ านาจ” ในการจดการชมชนดานอนๆไดตอไป สมสขเสนอเพมเตมดวยวา ถาหากคนในชมชนแออดปราศจากเงนออมและสนเชอ คนเหลานกจะไมไดเกดการเรยนร เพอจะสามารถบรหารจดการเงนเปนกลมหรอชมชนได (Boonyabancha 2005: 45-46)

ในหวขอตอไปผศกษาจะกลาวถงเงอนไขทมาพรอมกบการจดตงสหกรณของชมชนทเขารวมโครงการบานมนคง โดยจะพจารณาในเรองการเขาถงสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยและการจดการหนสนของคนในชมชนหลงจากไดรบสทธการอยอาศย

2) การจดตงสหกรณของชมชนทเขารวมโครงการบานมนคง

โครงการบานมนคงคอโครงการพฒนาทอยอาศยใหกบคนในชมชนแออดทจดตงขนในป 2546 สมยรฐบาลพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร อนเปนยคทเกดโครงการประชานยมหลายโครงการ โครงการบานมนคงไดชวยใหคนในชมชนแออดเขาถงแหลงสนเชอในระบบ หรอในชอทเรยกวาเปนสนเชอเพอพฒนาทอยอาศย ดวยการทตวแทนสมาชกในแตละครวเรอนตองเขารวมเปนสมาชกสหกรณเคหสถานของชมชนกอน โดยทวไปแลวสมาชกสหกรณหนงคนจะสามารถก ยมสนเชอไดประมาณ 300,000 บาท (สวนประชาสมพนธพอช. 2547)

แนวทางการจดตงสหกรณเพอน าไปสการแกไขปญหาทอย อาศยใหกบคนในชมชนแออดในระยะแรกๆ ดงเชน การรวมกลมเปนสหกรณเครดตยเนยนของชมชนหลงบานมนงคศลาในป 2525 (สน สอสวน 2531) รวมถงการรวมกลมเปนสหกรณเคหสถานในชวงเวลาใกลเคยงกนน กไดเรมเขามามบทบาทในดานการแกไขปญหาทอยอาศยใหกบชาวชมชนแออด ในป 2529 สหกรณเคหสถานเซงกจดตงขนเพอน ามาใชแกปญหาทอยอาศยใหกบชาวชมชนเซงก (กณฑลทพย พานชภกด และ วระชย ชขนธ 2546) ระยะเรมตนของการจดตงสหกรณเพอน าไปสการแกไขปญหาใหกบชาวชมชนแออดนน ปรากฏวาขนตอนการขอก ยมสนเชอจากสถาบนการเงนคอนขางมปญหาอยางมาก ดงจะเหนไดจากงานศกษาสหกรณเคหสถานชมชนเซงกของอรทย อาจอ า (2530) อธบายถงความยากล าบากในการก เงนจากสถาบนการเงนหลายแหงของสหกรณแหงน ถงแมชาวชมชนจะสามารถรวมกลมกนเปนนตบคคลไดแลว อปสรรคในการเขาถงแหลงสนเชอของชาวชมชนแออด เพอน าไปสการแกไขปญหาทอยอาศยคอยๆคลคลายลงเมอมการตงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ในป 2535 สมยนาย

33

อานนท ปนยารชนเปนนายกรฐมนตร หนาทหลกของส านกงานทจดตงขนใหมนกคอ การสนบสนนเงนทนและสนเชอใหแกองคกรชมชน สงผลใหชมชนผมรายไดนอยทก าลงประสบปญหาการไลรอทอยอาศยจากเจาของทดน ไดรบการสนบสนนดานเงนทนและความชวยเหลอในดานตางๆ โดยผานสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยประเภทโครงการ1 ส าหรบชมชนทประสบปญหาดานทอยอาศยและตองขอรบการสนบสนนดานเงนทนของรฐ โดยเฉพาะสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยประเภทโครงการ จ าเปนตองจดทะเบยนเปนนตบคคลในรปแบบสหกรณเคหสถาน หรออยระหวางขอจดทะเบยนจดตงสหกรณกอน จงจะสามารถขอก เงนสนเชอเพอน าไปใชแกไขปญหาดานทอยอาศยได (กณฑลทพย พานชภกด และ วระชย ชขนธ 2546) ชวงเวลานแนวทางการตงสหกรณของชาวชมชนแออดเปนเงอนไขหนงในการก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของรฐ เพอใหชาวชมชนแออดน าไปแกไขปญหาทอยอาศย

แนวทางการสนบสนนสนเชอเพอแกไขปญหาทอยอาศยของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ทมาพรอมกบเงอนไขใหชาวชมชนแออดตงสหกรณ ยงเปนแนวทางทด าเนนตอมาจนถงปจจบน โดยมสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เปนหนวยงานทรบชวงตอ การตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในป 2543 เกดขนจากการยบรวมส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) และส านกงานกองทนพฒนาชนบท หลงจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) กอตงไดประมาณ 3 ป ในป 2546 สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดเรมด าเนนโครงการบานมนคง แนวทางการจดตงสหกรณของชาวชมชนแออดถอเปนเงอนไขส าคญในการเขารวมโครงการบานมนคง (สวน

1 สนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) แบงเปน 2 ประเภท 1) สนเชอเพอพฒนาทอยอาศยประเภททไมใชโครงการ เปนสนเชอทก เพอน าไปซอมแซมหรอปรบปรงทอยอาศย ทสมาชกด าเนนการเอง อตราดอกเบยเงนก ในอตราเดยวกบสนเชอประเภทหมนเวยน และมระยะการช าระคนไมเกน 5 ป 2) สนเชอเพอพฒนาทอยอาศยประเภทโครงการ เปนสนเชอพฒนาทอยอาศย ทด าเนนการรวมกนของชมชนทก าลงเดอดรอนเรองทอยอาศย เพอน าไปใชแกปญหาดานตางๆในดานทอยอาศยรวมกนเปนกลม เชน ซอทดนในชมชนใหม กอสรางบาน กอสรางระบบสาธารณปโภค โดยองคกรชมชนเปนผด าเนนการเอง อตราดอกเบยเงนกรอยละ 3 ตอป ระยะการช าระคนไมเกน 15 ป ชมชนแออดทตองใชเงนทนจ านวนมาก เพอแกไขปญหาดานทอยอาศย จะขอกสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยประเภทโครงการ เงอนไขหนงของส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พอช.) เพอพจารณาการใหสนเชอนแกชมชนแออดคอ ชมชนจะตองมแผนการจดทะเบยนตงสหกรณ หรอมหลกฐานอยในระหวางขอยนจดทะเบยนสหกรณ (อรทย อาจอ า ศรวรรณ เจนการ และอจฉรา อยพล 2539: 149 – 154)

34

ประชาสมพนธพอช. 2547) ในชวงเวลานชาวชมชนแออดสามารถเขาถงสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยไดมากกวาชวงเวลาทผานๆมา เงนทนสนบสนนจากรฐบาลทมากขนกวาในอดตเปนปจจยส าคญใหชมชนแออดหลายแหงเลอกเขารวมโครงการน อาจกลาวไดวารฐบาลท เนนนโยบายประชานยมอาจมสวนส าคญตอการเพมเงนทนในชวงเวลานดวย จะเหนไดจากตารางสรปจ านวนสนเชอและจ านวนชมชนทเขารวมโครงการบานมนคงนบตงแตป 2546 – 2553 ดงตารางตอไปน

ตารางท 1

จ านวนสนเชอและจ านวนชมชนทเขารวมโครงการบานมนคงตงแตป 2546 – 2553

ทมา “10 ปพอช.” โดยอมพร แกวหน และคณะ (2553: 32) ผศกษาไดน าเสนอใหเหนถงความเปนมาของแนวทางการแกไขปญหาดานทอยอาศยของชาวชมชนแออด เพอใหเหนถงความเกยวโยงในดานการก ยมสนเชอของรฐบาลวา ในยคเรมตนชาวชมชนแออดประสบกบความยากล าบากในการเขาถงสนเชอ แมจะสามารถจดตงเปนสหกรณแลว ชองทางการเขาถงสนเชอทคอนขางยากล าบากในยคแรกๆ ไดเปดชองทางเพมมากขนโดยเฉพาะอยางยงเมอมการตงส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) และสบเนองมาจนถงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) หนวยงานหลกทก าลงขบเคลอนโครงการบานมนคงนบตงแตป 2546 จนกระทงในปจจบน หนวยงานนเตบโตมากขนในชวงเวลาเดยวกบการมนโยบายประชานยมของรฐบาล อาจกลาวไดวาแหลงเงนทนสนบสนนสนเชอพฒนาทอยอาศยทเพมมากขนในยคปจจบน มความสอดคลองกบนโยบายประชานยมของรฐบาลดวย จะเหนไดวาแมชาวชมชนแออดจะสามารถเขาถงแหลงเงนกของรฐบาลมากขนกวาในอดต แตเมอพจารณาถงเงอนไขทมาพรอมกบการขอสนเชอนกปรากฏวา ชาวชมชนแออดจ าเปนตองใช

35

กระบวนการของชมชนเพอบรหารจดการหนสนท เกดขนดวย ดงจะเหนไดจากกระบวนการทสหกรณของชมชนตองผอนช าระหนสนคนแกสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในทกงวดนน คณะกรรมการสหกรณจะตองน าเงนแตงวดมาจากลกหนทกคนในชมชนกอน การขาดช าระหนของครวเรอนใดครวเรอนหนงจะสงผลกระทบตอจ านวนเงนท ตองผอนช าระคนเจาหนตอไป ดงนนเงอนไขทมาพรอมกบการเขาถงแหลงเงนก ทสะดวกมากขนของชาวชมชนแออ ด ผ ซงอาจไมมหลกฐานและประวตทางการเงนชดเจน เจาหนจงปรบเปลยนเงอนไขใหแตกตางจากลกหนทมความเสยงนอยกวา ดวยการผกโยงชาวชมชนแออดหรอกลมลกหนทมความเสยงมากใหเกดกระบวนการจดการหนสนกนเปนกลม หรอชมชนจดการหนสนกนเอง

อาจกลาวไดวาการเขาถงสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของชาวชมชนแออดทเปดกวางมากขนในยคโครงการบานมนคง ในอกดานหนงคอการขยายระบบความสมพนธระหวางเจาหนซงเปนหนวยงานรฐกบลกหนซงเปนชาวชมชนแออดใหมากขนกวาในอดต และเปนความสมพนธทเกดขนในชวงเวลาทชาวชมชนแออดก าลงกาวเดนอยบนเสนทางการตอส เพอรกษาสทธการอยอาศยดวย ชวงเวลานชาวชมชนแออดจงไมไดรวมตวกนเพอเคลอนไหวเจรจาตอรองใหไดสทธการอยอาศยดงเชนทผานมาแลว เนองจากกระบวนการจดการหนของชมชน อนเปนหนสนของทกครวเรอนตองรบผดชอบรวมกน มผลอยางมากตอการรกษาสทธการอยอาศยของชาวชมชน ถาหากไมสามารถจดการกบภาระหนสนสวนนได ทายทสดสทธการอยอาศยของชาวชมชนแออดท ผานการเคลอนไหวตอสมาจะตองสญสลายไป

ภาพท 3

แผนผงกระบวนการช าระหนสนของสหกรณเคหสถานชมชน

36

จากการทบทวนงานศกษาเกยวกบบทบาทรฐทมตอแนวทางการจดการหนสนของคนในชมชนแออดขางตน ผ ศกษาจะอภปรายในวทยานพนธนวา คนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคงเลอกใชวธการแกไขปญหาหนสนอยางไร แนวทางการใชองคกรการเงนของชมชนโดยส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) ทสงตอมายงโครงการบานมนคงจะมผลตอวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการนอยางไรบาง และมเงอนไขใดบางทสนบสนนหรอเปนอปสรรคตอวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออด สรป

จากการทบทวนงานศกษาทผ ศกษาแบงการน าเสนอออกเปน 3 สวน สวนแรก ผ ศกษาพบวา คนในชมชนแออดมวธการแกไขปญหาทางการเงน ไมวาจะเปนวธการหมนเงน การออมเงน และการใชเครอขายความสมพนธทางสงคมในการหางานหรอหารายได อยางไรกตามผ ศกษาสงสยวาคนในชมชนแออดอาจใชวธการแกไขปญหาทางการเงนคลายกน แตคนในชมชนแออดบางคนอาจไดประโยชนจากการใชวธการดงกลาวแตกตางกน เพราะคนในชมชนแออดมความแตกตางกนทงในเรองฐานะทางเศรษฐกจและเครอขายความสมพนธทางสงคม หรออาจกลาวไดวาคนในชมชนแออดมเงอนไขในการด าเนนชวตทแตกตางกน ดงนนจงอาจสงผลตอวธการจ ดการหนสนของคนในชมชนแออดทแตกตางกนกเปนได

สวนทสอง การเปนหนสนของคนในชมชนแออดไมไดเปนตวบงชวาคนในชมชนแออดจะอยในภาวะหนสนเดยวกน ทงนกเพราะคนในชมชนแออดมเงอนไขในการด าเนนชวตทแตกตางกน ในเบองตนผศกษาไดพจารณาในประเดนเรองแหลงเงนก ใครเปนเจาหน ความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหน และวธการช าระหนสน ในประเดนเหลานชวยใหเหนวาคนในชมชนแออดมเงอนไขจากการเปนหนสนทแตกตางกน และการมเงอนไขทแตกตางกนนกอาจสงผลตอการเปนหนสนและวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดทนาจะมความแตกตางและหลากหลายออกไป

สวนทสาม ผศกษาเหนวาคนในชมชนแออดไมไดมวธการแกไขปญหาหนสนดวยวธการของตนเองเทานน แตแนวทางของหนวยงานรฐยงอาจเปนอกหนงปจจยทสงผลตอการเลอกใชวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดไดเชนกน ผ ศกษาไดกลาวถงบทบาทของรฐตอวธการจดการหนสน จากความเปลยนแปลงในแนวนโยบายของรฐตอคนในชมชนแออดนบตงแตการไลรอบานเรอนมาเปนการปรบปรงชมชนแออดมากขน โดยเฉพาะในชวงทส านกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) มบทบาทตอคนในชมชนแออด ประมาณป พ.ศ. 2535-2543 แนวทางใหคนในชมชนแออด “พงตนเอง” ในทางการเงน หรอน าไปสการแกไขปญหาทางการเงนดวยตนเอง ผานกระบวนการ

37

ของกลมออมทรพยเพอใหคนในชมชนแออดไดบรหารจดการเงนของชมชน ทงในรปของเงนออมทมาจากคนในชมชน และสนเชอทมาจากหนวยงานรฐ และไดสงตอมายงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ทก าลงด าเนนโครงการบานมนคงในปจจบน บทบาทขององคกรการเงนของชมชนกไดเปลยนบทบาทจากกลมออมทรพยมาเปนสหกรณเคหสถานของชมชน ซงผ ศกษาจะน าไปพจารณาในวทยานพนธนตอไปวาความเปลยนแปลงในบทบาทองคกรการเงนชมชนทเกดขน ไดสงผลกระทบตอวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดหรอไม อยางไร วธการแกไขปญหาเรองหนสนของคนในชมชนแออดยงเปนหนงประเดนทมผ ท าการศกษาน าเสนอ แตกยงไมมงานศกษาใดทเนนศกษาเฉพาะวธการแกไขปญหาหนสนของคนในชมชนแออด ผศกษาเหนวาการเลอกทจะเสนอวธการจดการหนสนเปนประเดนหลกอาจชวยใหมองเหนวธการตางๆทคนในชมชนแออดน ามาใชเพอการอยรอดในระบบเศรษฐกจเมอง ผ ศกษาไดเลอกศกษากลมคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง กเพอตองอธบายวา หลงจากชาวชมชนแออดไดรบสทธการอยอาศยในเมองแลว พวกเขาจะรกษาสทธการอยอาศยตอไปอยางไร ดวยภาระหนสนอนเกดขนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอใหชาวชมชนแออดน าไปซอทดนและสรางบาน ไดสงผลใหในแตละเดอนพวกเขาจะตองผอนช าระหนสนกบสหกรณของชมชนเปนระยะเวลานานถง 15 ป นบเนองเปนหนงในบททดสอบระหวางทางของการรกษาสทธการอยอาศย เนองจากหากชาวชมชนไมท าตามสญญาการผอนช าระหนสนสวนดงกลาวแลว สทธในทดนหรอสทธการอยอาศยทไดจากการตอสมาอาจจะตองสญเปลาในทสด

แนวคดทเกยวของ

ในสวนนผศกษาทบทวนแนวคดทจะใชในการศกษาดงน 1. แนวคดเรองโครงสรางครวเรอน อภปรายความส าคญและความหลากหลายของรปแบบครวเรอนในชมชนคนจนเมอง 2. แนวคดและทฤษฎวเคราะหความสมพนธในชมชน ประกอบดวย แนวคดเครอขายทางสงคม และทฤษฎการแลกเปลยนทางสงคม 1. โครงสรางครวเรอน: รปแบบครวเรอน/ครอบครวทหลากหลาย ชาย โพธสตา (2552) ไดอธบายถงนยามความหมายทเหลอมซอนกนระหวางค าวา “ครวเรอน” กบ “ครอบครว” ค าวาครวเรอนนนหมายถงหนวยของการอยอาศย (unit of residence)

38

สมาชกกนอยรวมกนในทอยอาศยเดยวกน โดยทสมาชกในครวเรอนไมจ าเปนตองมความสมพนธกนในทางสายเลอด หรอความสมพนธทเกดจากการแตงงานเสมอไป หนวยการอย อาศยนสมาชกมกจะรวมมอและเกอหนนกนทางเศรษฐกจ สงคม และจตวทยา ในรปแบบใดรปแบบหนง ครวเรอนถอเปนหนวยทท าหนาท “สบทอดทางสงคม” (social reproduction) ส าหรบนยามความหมายของค าวาครอบครวมกจะเกยวโยงกนกบหนวยความสมพนธ (unit of relationship) ดวยการก าหนดความสมพนธกนทางสายเลอด หรอความสมพนธทเกดจากการแตงงานเปนหลก ดงนนนยามความหมายค าวาครวเรอนจงกวางกวาครอบครว โดยสวนใหญในครวเรอนจะมครอบครวอาศยอย แตกมครวเรอนบางประเภททสมาชกไมไดมความสมพนธกนในทางสายเลอด กลาวไดวาสมาชกของครวเรอนอาจประกอบไปดวยผ อยอาศยทงทมความสมพนธกนเปนแบบครอบครว และคนทไมไดเปนสมาชกของครอบครว วทยานพนธนผศกษาไดเลอกใชค าวาครวเรอนเปนหลก เนองจากการศกษาครวเรอนของคนในชมชนแออดนน มขอบเขตทกวางกวาความเปนครอบครวตามนยามความหมายทวา สมาชกมความสมพนธกนในทางสายเลอดและการแตงงาน สมาชกของครวเรอนในชมชนแออดอาจมทง สมาชกทไมไดมความสมพนธกนในทางสายเลอด รวมถงไมไดเปนเครอญาตกน ดงทผ ศกษาจะอธบายขยายความในเรองรปแบบครอบครว/ครวเรอนตอไป โดยทวไปแลวการศกษารปแบบครอบครวจะจ ากดอย ในเรองการเปลยนแปลงจากครอบครวขยายไปเปนครอบครวเดยว รวมถงเปลยนจากครอบครวเดยวไปเปนครอบครวขยาย อนเปนอทธพลจากแนวคดทฤษฎ Convergence Theory ของ William Goode (1963) วา การพฒนาเศรษฐกจเพอเปนสงคมอตสาหกรรมจะเปนพลงส าคญทท าใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบครอบครว กลาวคอยงมการพฒนาเศรษฐกจใหเปนแบบอตสาหกรรมมากขน ครอบครวกจะเปลยนรปแบบจากครอบครวขยายเปนครอบครวเดยว ยศ สนตสมบต (2544: 110) กกลาวถงงานศกษาครอบครวของนกมานษยวทยาทพบวา ความสมพนธระหวางรปแบบครอบครวกบวถการผลตมความสอดคลองกนอยางมาก ในสงคมแบบลาสตวและเกบอาหารซงมการอพยพเรรอนอยเสมอ มกจะมรปแบบครอบครวเดยว สวนสงคมเกษตรกรรมมกจะมรปแบบครอบครวขยาย เพ ราะตองการแรงงานในครอบครวจ านวนมาก อกทงผ หญงยงเปนก าลงผลตหลกในครอบครว จงไมสามารถดแลลกไดเพยงคนเดยว จ าเปนตองมสมาชกในครอบครวคนอนๆ เชน ตา ยาย ลง ปา และนา ทอาจอยในวยแกเกนไปหรอวยออนเกนไปส าหรบการท างานหนกในไรนา เขามาชวยดแลเดกแทน ในสงคมอตสาหกรรมหรอสงคมเมอง ครอบครวขยายจะเรมสญเสยคณประโยชนดงเดมไป ป ยา ตา ยาย ลง ปา นาและทเคยท างานในดานการผลตและการดแลครอบครวเรมถกแทนทดวย

39

โรงเรยนและพเลยง ขอจ ากดดานทอยอาศย อทธพลสงคมตะวนตกและคานยมของเมองทมกใหความส าคญกบเสรภาพและความเปนสวนตว ท าใหรปแบบครอบครวเดยวเปนรปแบบของครอบครวในอดมคตของสงคมเมองในปจจบน

นกวจยดานประชากรศาสตรบางคนไดตงขอสงเกตกบ ขอมล รปแบบครอบครวในสงคมไทยทไมไดมหลกฐานสนบสนนแนวคดในขางตน ชาย โพธสตา (2552: 10 – 11) เสนอวาการเนนเพยงรปแบบครอบครวเดยวหรอขยายไมไดน าไปสความเขาใจพลวตทก าลงเกดขนกบความเปนไปของครอบครวในปจจบน ซงมครอบครวรปแบบใหมๆเกดขน ไมวาจะเปนครวเรอนทมสมาชกเพยงคนเดยว ครวเรอนทมสมาชกอยกนหลายคนแตทงหมดไมไดมความสมพนธทางเครอญาตตอกน หรอครวเรอนทมเฉพาะรนป ยา/ตายายกบรนหลานในวยเดก สวนรนลก (พอแมของหลาน) ยายถนไปท างานอยทอน นอกจากนนยงมครวเรอนทมเพยงหวหนาครวเรอนกบคสมรส ซงสวนใหญจะเปนครวเรอนทคสมรสอยกนตามล าพง ไมมลกหลานวยแรงงานอาศยอยดวย ครวเรอนของผ ขาดโอกาสทางสงคมและเศรษฐกจ ดงเชน “ครอบครวคนชายขอบ” และ “ครอบครวขามพรมแดน”

นอกจากนนแลวงานศกษารปแบบครอบครวของคนจนในเมองยงไดใหขอเสนอทแตกตางจากรปแบบครอบครวทแปรผนตามการพฒนาเศรษฐกจดานอตสาหกรรม ดารณ บญชรเทวกล (2551: 102) ไดยกตวอยางงานศกษาชมชนแออดในจารกาตา ประเทศอนโดนเซย เพอแสดงใหเหนถงขนาดและองคประกอบของครวเรอนทเปลยนแปลงไปตามโอกาสในการรวมราย ไดและกจกรรมรวมกนในการหารายได ส าหรบความสมพนธทางสายเลอดถอเปนปจจยรองในการรวมตวกนเปนครวเรอน ครวเรอนจงอาจประกอบดวยญาต กลมเพอนรวมงานทอย ดวยกน หรอคนทเปนเพอนกบหวหนาครอบครว ดวยสาเหตนรปแบบของครวเรอนคนจนจงอาจมรปแบบทไมไดยดโยงอยกบความเปนครวเรอนแบบครอบครวเดยวและครอบครวขยายเพยงเทานน หรอในงานศกษาชมชนตรอกใตของม.ร.ว.อคน รพพฒน (2540: 87 – 94) กลาวถงรปแบบครวเรอนทมกจะเรมตนดวยการเปนครอบครวเดยวจากนนรปแบบครวเรอนจะมความหลากหลายมาก ยงขน ทงนกเนองมาจากการขยายขนาดครวเรอนทมดวยกน 5 วธ 1) การขยายตวตามธรรมชาต การขยายตวเชนนเกดขนเมอลกชายลกสาวแตงงานแลวไมสามารถหาบานอยเองได 2) การรบญาตและเพอนทอพยพมาในเมองเขามาอย ดวย 3) ภรรยาเจาของบานตองการหาคนมาชวยงานบานหรองานคาขาย 4) พสาวอยากดแลนองๆ ถงแมพสาวจะมครอบครวแลว หรอนองมครอบครวแลว กใหครอบครวของนองมาอยดวยกน 5) การทคนไมไดเกยวของสมพนธเปนญาตกนกบหวหนาครวเรอนมาอยดวย มกจะเปนครวเรอนของผมฐานะหรอผมอทธพลในชมชน

40

อาจกลาวไดวางานศกษาดานรปแบบครอบครวของคนจนในเมองแสดงใหเหนถงหลกฐานทไมไดสนบสนนแนวคดการเปลยนแปลงรปแบบครอบครว ดงทวาเมอมการพฒนาเศรษฐกจดานอตสาหกรรมมากขน รปแบบครอบครวจะเปลยนแปลงมาเปนครอบครวเดยวในทสด อกทง รปแบบครอบครวของคนจนในเมองกไมสามารถจ ากดขอบเขตเพยงเรองสมาชกของครวเรอนมความสมพนธกนในทางสายเลอดและเครอญาตเทานน ดงเชนรปแบบครอบครวเดยว หรอครอบครวขยาย

ในวทยานพนธนผ ศกษาไดเลอกศกษาครวเรอนในชมชนแออดท เขารวมโครงการบ านมนคง โครงการนสงผลใหชาวชมชนแออดตองจดระบบการวางผงชมชนและแปลนบานใหม (สวนประชาสมพนธ พอช. 2547) แตกตางจากลกษณะการอยอาศยเดมซงไมไดมการออกแบบพนทการอยอาศยในชมชนมากอน ดงเชนม.ร.ว.อคน รพพฒน (2525: 29 - 30) กลาวถงแบบแผนการกอตวของชมชนแออดวา เรมตนดวยการมครอบครวหนงเขามาตงรกรากในบรเวณนน ถาครอบครวนนประสบความส าเรจในการท ามาหากน ญาตและเพอนในชนบทรขาวกจะเขามาอย รวมกบครอบครวนนดวย ระยะแรกอาจอยรวมกนในบานของผประสบความส าเรจนนและอาจเปนเพยงผยายถนตามฤดกาลทเขามาท างานในกรงเทพฯ ตอมาพวกเขาเหลานกจะเรมสรางบานใกลชดตดกนกบบานผประสบความส าเรจคนนน และการตงรกรากแบบน กจะเกดขนกบครอบครวทกๆครอบครว จากการทมคนอยแออดในบานหลงหนง แลวตอมาจะกลายเปนความแออดของทงบรเวณนน ดวยเงอนไขการจดพนทในชมชนใหมทอาจสงผลกระทบตอการตงบานเรอนและการอยอาศยของสมาชกครวเรอนในชมชนแออด ผ ศกษาจงเลอกทจะหาค าตอบในวทยานพนธนวา การเขารวมโครงการบานมนคงสงผลกระทบตอรปแบบครวเรอนของคนในชมชนแออดอยางไรบาง 2. แนวคดและทฤษฎวเคราะหความสมพนธในชมชน

2.1 แนวคดเครอขายทางสงคม (Social Network)

แนวคดเรองเครอขายทางสงคม (social network) ไดถกกลาวถงโดยนกคดทางโครงสรางการหนาทรนเกาๆ เชน Radcliffe Brown เพอใชในการเปรยบเทยบกบความเกยวของระหวางบคคลอนเปนองคประกอบของโครงสรางทางสงคมใหเหนเปนรปธรรมมากขน ตอมาเมอนกคดทางโครงสรางการหนาทหนมาศกษาสงคม ซงคอนขางทจะซบซอนมากขน เชนชมชนเมอง พบวาขอจ ากดในการวเคราะหเชงโครงสรางหนาทมมากขน เนองจากการวเคราะหดงกลาว เนนการวเคราะหการกระท าทางสงคมทมงไปสระดบทเปนนามธรรมและแบบแผนพฤตกรรมโดยรวม

41

(institution) ซงเหมาะสมทจะใชศกษาเพยงสงคมขนาดเลกและโดดเดยวทมกมความสมพนธทางสงคมแบบกระชบ (ม.ล. พรวศษฎ วรวรรณ 2533: 19 - 20) การวเคราะหแบบโครงสรางและหนาทมขอจ ากดบางประการในการศกษาปรากฏการณทางสงคม โดยเฉพาะในสงคมเมอง ม.ร.ว.อคน รพพฒน (2544: 127 - 128) ไดอธบายถงขอจ ากดของการวเคราะหแบบโครงสรางและหนาทวาการวเคราะหในรปแบบนจะใหไมสามารถมองเหนพลวตของการเปลยนแปลงและการท างานของปจจยตางๆทท าใหการเปลยนแปลงเกดขน กลาวคอการวเคราะหแบบโครงสรางและหนาทจะใหภาพนงของชมชนหรอสงคม นอกจากนแลวการวเคราะหแบบโครงสรางและหนาทจะท าใหวเคราะหกลมคนแบบตางๆ และความสมพนธระหวางกลมและบคคลภายในกลมไดในขอบเขตพนททจ ากด (อางถงใน ปณธ สขสมบรณ 2545: 7 - 8) การวเคราะหเครอขายทางสงคมเปนแนวคดทมการศกษาอยางแพรหลายในวงวชาการทางสงคมศาสตร การวเคราะหเครอขายเปนการศกษาเกยวกบความสมพนธหรอความเชอมโยงตางๆของผ กระท าทางสงคมทงหลายไมวาจะเปนบคคล กลม หรอองคกร ศกษากระบวนการทกอใหเกดและเปลยนแปลงความสมพนธระหวางบคคลและระหวางกลม โดยเนนกระบวนการปรบตวและความสามารถในการปรบตวของมนษย ดงนนความสมพนธทางสงคมจงไมไดถกก าหนดใหมลกษณะตายตวตามแบบแผนทางวฒนธรรมหรอตามลกษณะองคกรทางสงคม แตแปรเปลยนไปตามสถานภาพ บทบาทของบคคลและสถานการณทแปรเปลยนไปตามกาลเวลา (ปณธ สขสมบรณ 2545: 8) วธการศกษาเครอขายทางสงคม เพอใชก าหนดขอบเขตเครอขายนนไดมการเสนอแนวคดทมความหลายหลายแตกตางกนออกไป ในวทยานพนธนผ ศกษาไดเลอกใชแนวคดเครอขายทางสงคม เพอพจารณาความสมพนธของคนในชมชนแออด เชน การหารายได การแกปญหาความขดสน และการจดการหนสน ซงเปนแนวคดเครอขายทางสงคมทศกษาความสมพนธแบบใกลชด (Strong ties) และความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) โดยม Mark S. Granovetter (1977) Peter V. Marsden and Nan Lin (1982) และ George Ritzer (1992) ศกษาไว พวกเขาไดแสดงความเหนไวตรงกนวาในการศกษาเครอขายทางสงคม ผ ท าการศกษาควรใหความส าคญทงความสมพนธแบบใกลชด (strong ties) ซงเปนความเชอมโยงสมพนธระหวางบคคลกบสมาชกในครอบครว หรอเพอนสนท เปนตน และความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) คอความเชอมโยงระหวางบคคลหนงกบอกบคคลหนงทรจกกนเพยงผวเผน หรอการตดตอสมพนธกนระหวางบคคลหนงกบบคคลอนโดยอาจไมรจกกนเปนการสวนตวแตตดตอปฏสมพนธกนผานสมาชกทอยในเครอขายตน (อางถงใน ปณธ สขสมบรณ 2545: 13 – 14)

42

ความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) มกถกมองวามความส าคญเพยงเลกนอย แตมงานศกษาเกยวกบเครอขายทางสงคมจ านวนหนงทแสดงใหเหนวาความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) กมสวนส าคญตอการด ารงชวตของปจเจกหรอกลม กลาวคอนอกจากจะน าผกระท าทางสงคมไปสการกระท าเชงเครองมอ (instrumental action) เชนการหางานท า กระบวนการไดมาซงรายไดของปจเจกแลว ยงชวยใหผกระท าเหลานนเขาสต าแหนงทสามารถเขาถงทรพยากรทางสงคมตางๆ (social resources) ไดงายขนอกดวย ดงนนจงมสวนปองกนไมใหเกดการถกแยกโดดเดยว (isolation) ระหวางบคคลกบบคคลตางๆหรอกลมอนๆ ท าใหบคคลหรอกลมถกเชอมประสาน (integrated) เขาสสงคมในระดบทใหญขน (ปณธ สขสมบรณ 2545: 13 – 14) จะเหนไดวามความสอดคลองกนในแนวทางการวเคราะหเครอขายทางสงคม กลาวคอนกวชาการสวนใหญเสนอวา แนวคดเครอขายทางสงคม (social network) ไมใชทฤษฎทใชอธบายปรากฏการณทางสงคม แตเปนเพยงแนวคด (perspective) ซงเปนเครองมอ (tool) ทใชในการรวบรวมและจดระเบยบขอมลเกยวกบความสมพนธทางสงคม รวมทงศกษาโครงสรางทางสงคมเพอน าไปสการวเคราะหตอไป (Knipscheer and Antonucci 1990 อางถงในปณธ สขสมบรณ 2545: 13 – 14) 2.2 ทฤษฎการแลกเปลยนทางสงคม (Social Exchange Theory) การใชทฤษฎการแลกเปลยนทางสงคมควบคไปกบแนวคดเครอขายทางสงคม กคอการอธบายความสมพนธระหวางบคคลในเครอขายบนพนฐานการแลกเปลยน ทงน เ นองจากสมมตฐานเบองตนทเชอวามนษยแตละคนตางมความตองการหลายอยางในชวต ล าพงตวเองอาจไมสามารถตอบสนองความตองการเหลานนไดหมดจงตองอาศยบคคลอนมามสวนชวยสนองความตองการเหลานน ดวยเหตนมนษยจงสรางความสมพนธทางสงคมขนมา การเขาสหวงของความสมพนธทางสงคมจงเปนการสรางส าหรบการตอบสนองความตองการแกกนและกน ดงนนกระบวนการปฏสมพนธทางสงคมทวๆไป แทจรงกคอ กระบวนการแลกเปลยน (ม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ 2533: 28 – 29) ในการแลกเปลยนอนเปนสาระส าคญของความสมพนธทางสงคมน ไมไดหมายความวาทกคนมงกอบโกยผลตอบแทนแตเพยงฝายเดยว แตบคคลยอมตองมส งสญเสยไปเพอใหเกดการแลกเปลยนมากขน เปรยบไดกบเปนการลงทน การตดสนใจกระท าการอยางหนงอยางใดนนบคคลมกจะค านวณระหวางตนทนและผลตอบแทนของการกระท านนๆแลววาผลตอบแทนนนเปนทยอมรบได ไมจ าเปนตองเปนผลตอบแทนทมากทสด (optimum) แตเปนผลตอบแทนทตนพงพอใจ

43

(satisfaction) ดงนนการมองการกระท าทางสงคมในเชงการแลกเปลยนมงพจารณากคอ เรองขอบเขต (extent) และธรรมชาต (nature) ของการผกพนพงพากนของบคคล (ม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ 2533: 29) เนองจากการแลกเปลยนมความหมายทกวางมาก ดงนนนกทฤษฎการแลกเปลยนจงไดแบงรปแบบของการแลกเปลยนเปน 2 ลกษณะใหญๆคอการแลกเปลยนทางสงคม (social exchange) กบการแลกเปลยนทางเศรษฐกจ (economic exchange) มการอธบายวาการแลกเปลยนทางสงคม(social exchange) มความแตกตางจากการแลกเปลยนทางเศรษฐกจ(economic exchange) กลาวคอในการแลกเปลยนทางสงคมนนผลประโยชนหรอสงทน ามาแลกเปลยนกนจะไมมการระบคาของสอทแลกเปลยนอยางตายตวไมก าหนดหรอวางเงอนไขในการใหตอบแทนกลบมาอยางชดเจนแนนอน แตจะมพนธะตอบแทนในรปของพนธะผกพนของการแลกเปลยนทางสงคม (social exchange obligation)เปนการคาดหวงการตอบแทนอยางไมจ ากดรปแบบและระยะเวลาในการตอบแทน (อางถงในปณธ สขสมบรณ 2545: 22) นอกจากน Emerson และ Blau ไดเสนอแนวคดเรอง Exchange and power วา ในการแลกเปลยนทางสงคมนนมแนวโนมทจะเกดความไมสมดลขนได เนองจากบคคลหนงอาจไดรบทรพยากรมากกวาทเขาใหคนกลบแกอกบคคลหนง หรอบคคลหนงอาจพงพงอกบคคลมากเกนไป สงเหลานกอใหเกดความแตกตางทางอ านาจระหวางผ ทมาแลกเปลยนกน และ ถาบคคลหนงสามารถจดหาสงทคนอนตองการและหามาไมไดจากแหลงอนแสดงวาบคคลนนมอ านาจ ซงจะท าใหความสมพนธเปลยนจากการแลกเปลยนแบบตางตอบแทนซงกนและกนไปเปนการแลกเปลยนแบบทมการใชอ านาจควบคมแตเพยงฝายเดยว นอกจากนไดอธบายเกยวกบการแลกเปลยนระหวางกนวาเปนทมาของอ านาจทบคคลหนงจะมเหนอบคคลอน ภายใตเงอนไข 4 ประการคอ ผ รบไมสามารถใหทรพยากรตอบแทนกลบคนไดเทากบหรอมากกวาทไดรบจากผ ให , ผ รบไมมทรพยากรทเปนทางเลอกอนๆในการตอบแทนกลบ, ผ รบไมสามารถขมข ตอผ ให, ผ รบไมสามารถยอมรบการอยดวยตวเองโดยไมตองพงพาทรพยากรจากผ ใหได (อางถงใน ปณธ สขสมบรณ 2545: 24 – 25) Peter M. Blau (1964) (อางถงในปณธ สขสมบรณ 2545: 25) ยงเสนอถงการปฏสมพนธกบบคคลทไดเลอกเอง จะท าใหผ เลอกไดรบสงตอบแทนทตองการมากทสด ดงนนจงมความรสกทดงดดใหตองการจะตดตอสมพนธกบบคคลทเลอกทจะมสมพนธภาพดวย (association) ในอกดานหนงกระบวนการดงกลาวน าไปสการถกควบคมโดยบคคลอนดวย เนองจากการทบคคลจะตองพงพารางวลทไดรบจากผ อนหรอสงทเ รยกวาการพงพาทางสงคม (social dependence) จะ

44

กอใหเกดการยอมรบในสถานภาพต ากวาทตนเองอย ทงนภายใตเงอนไขทวาตนเองไมสามารถตอบสนองรางวลไดเทาเทยมกบรางวลทตนรบมา ดงนนความแตกตางเชงอ านาจเปนผลมาจากการแลกเปลยนทผ รบไมสามารถตอบสนองผ ใหไดอยางเพยงพอน าไปสการยอมรบและความเหนพองกนในลกษณะทอยในสถานภาพทเปนรอง (subordinate) ตอสทธอ านาจของผ ให (authority) ดงนนโลกทางสงคมจงด าเนนไปอยางเปนระบบ สงนคอพนฐานของความมบรณาการทางสงคม คความสมพนธทมตอกนโดยมองจากรปแบบของการแลกเปลยนแบงเปน 2 ประเภทใหญๆคอ การแลกเปลยนเชงเศรษฐกจ (economic exchange) และการแลกเปลยนเชงสงคม (social exchange) โดยมองวาการแลกเปลยนเชงเศรษฐกจซงมสาระส าคญคอมการระบคาของสงทแลกเปลยนและเงอนไขการแลกเปลยนอยางชดเจนตายตว เชน หากมการท าสญญาพนธะผกพนในการแลกเปลยนสามารถเกดขนและสนสดลงไดอยางเดดขาดตามสญญานนๆ แตการแลกเปลยนเชงสงคมไมมการระบคาและก าหนดเงอนไขการตอบแทนทตายตว (unspecified obligation) ดงนนพนธะผกพนทเกดขนจงเปนเรองของจตใจและความรสกสวนตว ซงสามารถตอบแทนกนไดทกโอกาสและไมมการก าหนดวาจะสนสดลงเมอไหรอยางเดดขาด (Blau 1964 อางถงใน ม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ 2533: 33 – 34) การแลกเปลยนเชงสงคมบคคลมโอกาสแลกเปลยนประโยชนตอบแทนซงกนและกนอยเสมอ ท าใหการผกพนพงพายงมมากขนจนเกดเปนคลายขอผกมด (commitment) ซงด าเนนไปไดดวยการมความไววางใจซงกนและกน (trust) เปนพนฐาน ยงเกดความไววางใจมากขนเทาไรความสมพนธทางสงคมกจะมนคงขน ตางจากการแลกเปลยนทางเศรษฐกจซงตองอาศยการตกลงท าสญญาเพอบงคบใหตางฝายตางปฏบตตามหรอมการแลกเปลยนกนตามทตกลงกนไวตราบเทาทบคคลยงคงปฏบตตามสญญาความสมพนธทางสงคมกยงจะคงมความมนคงอย ในสวนของลกษณะการแลกเปลยน ความรสกถงพนธะผกพนและขอผกมดอนเปนผลจากการแลกเปลยนซงเปนพนฐานของความสมพนธทางสงคมนนจะถกน าไปอธบายสถานการณและการตดสนใจวาจะมการรวมมอกน (cooperation) เพยงใด (ม.ล.พรวศษฎ วรวรรณ 2533: 40) จากทไดอภปรายถงแนวคดและทฤษฎทใชเปนแนวทางในการวเคราะหความสมพนธในชมชนขางตน ประกอบดวยแนวคดเครอขายทางสงคม และแนวคดการแลกเปลยนทางสงคม ผศกษาจะน ามาปรบใชเปนกรอบในการวเคราะหดงตอไปน

แนวคดเครอขายทางสงคมจะเปนแนวคดทใชในการรวบรวม และจดระเบยบขอมลเกยวกบเครอขายทางสงคมของครวเรอนในชมชน รวมทงน ามาพจารณาวา ครวเรอนในชมชนใช

45

เครอขายทางสงคม เพอสรางประโยชนใหกบครวเรอนของตนเองอยางไรบาง ไมวาจะเปนการใชความสมพนธแบบใกลชด (strong ties) และความสมพนธแบบผวเผน (weak ties)

แนวคดเรองการแลกเปลยนทางสงคม ผศกษาจะน ามาวเคราะหถงความสมพนธทเกดขนระหวางเจาหนกบลกหน ซงเปนลกษณะการแลกเปลยนทางเศรษฐกจ ทมการก าหนดรปแบบและเงอนไขการตอบแทนทคอนขางตายตว อยางไรกตามการพจารณาวา ความสมพนธระหวางเจาหน กบลกหนคอ การแลกเปลยนทางเศรษฐกจเพยงดานเดยว อาจไมเหนถงความยดหยนทเกดข นระหวางเจาหนกบลกหน เพราะอาจมการแลกเปลยนทางสงคมปนอย ในการแลกเปลยนทางเศรษฐกจกเปนได

46

บทท 3

เปดประตชมชน: สภาพทวไปของชมชนสนธยา

ทตงและการคมนาคม

ชมชนสนธยาเปนชมชนเลกๆ และตงอยในแขวงคนนายาว เขตคนนายาว ในป 2549 สานกผงเมองกรงเทพมหานครจดประเภททดนในเขตคนนายาวสวนใหญเปนเขตสสม ซงหมายถงทดนประเภททอยอาศยหนาแนนปานกลาง เขตคนนายาวมพนททงหมด 25.98 ตารางกโลเมตร จากจานวนประชากร 85,912 คน และแบงพนทการปกครองออกเปน 2 แขวงคอ แขวงคนยาว และแขวงรามอนทรา ถาหากพจารณาจากแผนทกรงเทพมหานคร เขตคนนายาวจะตงอย ในฝงทศตะวนออก โดยมแนวเขตตดตอทางดานทศเหนอกบแขวงทาแรง เขตบางเขน สาหรบทางดานทศตะวนออกตดตอกบแขวงมนบร เขตมนบร และแขวงบางชน เขตคลองสามวา สวนทางดานทศใตตดตอกบแขวงสะพานสง เขตสะพานสง และตดตอกบแขวงคลองกม เขตบงกม ทางดานทศตะวนตก

ภาพท 4 ทตงเขตคนนายาวในแผนทเขตตางๆในกรงเทพมหานคร

47

ภาพท 5 รปการจดประเภททดนของเขตคนนายาวเปนเขตสสม (สสม หมายถง เขตทอยอาศยหนาแนนปานกลาง) ในแผนทผงเมองรวมกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2549

ชมชนสนธยาเปนชมชนแออดทสามารถขอแบงปนซอทดน (land sharing) จากเจาของ

ทดนผนเดมได ถงแมบรเวณทดนแปลงใหมของชมชนไมไดเปนทตงบานเรอนเดมของชาวชมชนสวนใหญ เนองจากแตเดมนนชาวชมชนกลมนเคยตงบานเรอนอยในบรเวณชวงตนคลอง หรอบรเวณตดถนนวงแหวนรอบนอก ดงนนชาวชมชมทตงบานเรอนในชวงตนคลองจงตองรอยายบานเรอนเขาไปอยในทดนแปลงใหม ซงลกเขาไปประมาณ 500 เมตร ทาใหพนทตามแนวคลองทเคยมบานเรอนปลกมาแตเดมกลายเปนสะพานเลยบคลอง เพอใชสญจรเขาออกชมชนในทตงใหม และขนานกบสะพานคอนกรตยงมกาแพงของสวนสนกยาวลกเขาไปจนถงทตงใหมของชมชน

การสญจรเขาออกชมชนสนธยาในระยะแรกชาวชมชนตองใชเสนทางสะพานเลยบคลอง ความกวางของสะพานนนขนาดไมใหญมาก ถาหากคนในชมชนสญจรบนเสนทางนอยางมากทสด คอ รถมอเตอรไซควงสวนกนได จนกระทงรฐเรมดาเนนการตดถนนสายใหมสายหน งผานดานขางชมชนสนธยา จงสงผลใหเกดเสนทางการสญจรเขาออกชมชนอกทางหนง ถนนสายใหมนเปนหนงในโครงการถนนตดใหมของกรมทางหลวงจากการอนมตโครงการในสมยนายอานนท ปนยารชนเปนนายกรฐมนตร เพอแกไขปญหาจราจรในจดคอขวด อยางไรกตามกรมทางหลวงเพงเร มกอสรางถนนสายนในชวงป 2547 สมยพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตรเปนนายกรฐมนตร ถนนสายนจะมขนาด 8 ชองจราจรและมระยะทางประมาณ 12 กโลเมตร เรมจากบรเวณรมถนนรชดาภเษก จนมา

48

สนสดทถนนรามอนทราใกลกบหางสรรพสนคา แตในปจจบนถนนสายนสรางเสรจเพยงกโลเมตรท 8 – 12 โดยไดเชอมจากถนนเกษตร – นวมนทรแลวไปทะลออกถนนรามอนทรา เนองจากชวงกโลเมตรท 0 – 7 ซงเปนชวงจากถนนรชดาภเษกตดขดปญหาการเวนคนทดนอย

ภาพท 6

ถนนตดใหมทตดผานดานขางชมชนสนธยา

กอนทผ ศกษาจะเรมเกบขอมลในชมชนสนธยาระหวางเดอนตลาคมป 2552 ถงเดอนมถนายนป 2553 ผศกษาไดเดนทางเขาไปแนะนาตวกบชาวชมชนสนธยา และกลาวถงประเดนศกษาในวทยานพนธวา สนใจวธการแกไขปญหาหนสนของแตละครวเรอน การเดนทางเขาออกชมชนในชวงเวลานเองชวยใหผศกษาทราบถงความเปลยนแปลงเรองทตงของชมชน เนองจากมถนนตดใหมผานดานหลงชมชน และปรากฏวามผคนจานวนมากเขามาจบจองทดนบรเวณรมถนนตดใหมมากขน เดมทนอกจากทดนบรเวณนจะมเพยงชมชนสนธยาแลว ยงเตมไปดวยทงนาและปารกราง ดงนนในหวขอนผศกษาจงขอหยบยกชวงเวลาในการเดนทางกอนการเขาไปเกบขอมลในชมชนแหงน 3 ครง เพอใชอธบายประกอบในเรองทตงของชมชนสนธยา ซงเปนความเปลยนแปลงอกครงหนงหลงจากชาวชมชนยายเขามาอยในทดนแปลงใหมหลงป 2545

การเดนทางของผ ศกษากอนเขาไปเกบขอมลเกดขน 3 ครง การเดนทาง 2 ครงแรกอาจกลาวไดวา เปนการสารวจเสนทางไปชมชนสนธยา ทงเสนทางสายเดมและเสนทางสายใหม โดยท

49

มพกรณาเดนทางไปดวย พกรณาเปนหนงใน“ทมกลาง” ซงสานกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) เคยสงเขามาเพอเปน“พเลยง”ใหกบชมชนสนธยาในระหวางการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยการอยอาศยตงแตป 2541 – 2545 เวลานนพกรณาเขามาแนะนาการรวมกลมทาออมทรพยและเรองสทธการอยอาศย ทมงานของพกรณาไดรบเงนสนบสนนในการทางานรวมกบชาวชมชนสนธยาจากกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIF) แตเมอโครงการบานมนคงเกดขนในป 2546 “ทมกลาง”ตองสลายตวไป สงผลใหพกรณาไมไดเขาไปเกยวของกบกระบวนการทางานของชมชนสนธยาดงเชนทเคยทา ปจจบนพกรณาเปนประธานสหกรณของชมชนแออดแหงหนง สาหรบการเดนทางเขาไปในชมชนครงท 3 เปนสวนหนงของการแนะนาตวกบชาวชมชนสนธยาอยางเปนทางการ และผศกษากไดสารวจสภาพทางกายภาพในชมชนสนธยาคราวๆ ดงนนผ ศกษาจะกลาวถงการเดนทางในครงน เพอใชเกรนนาสภาพชมชนสนธยากอนเขาสหวขอสภาพทางกายภาพตอไป

การเดนทางครงท 1: เสนทางสายเกา

ชวงตนเดอนพฤษภาคม ป 2552 คอ ครงแรกทผ ศกษาเขาไปแนะนาตวอยางไมเปนทางการกบคนในชมชนสนธยาและเปนการสารวจเสนทางในการเขาไปชมชน ผ ศกษาไดขอคาแนะนากบพกรณากอนจะเดนทางไปชมชนวา จะเดนทางไปชมชนอยางไร และจะตองไปพบใครกอน ไมกวนตอมาพกรณาชวนผศกษาเดนทางเขาไปในชมชน โดยนดแนะกบผ ศกษาวา ใหไปรอทปายรถโดยสารแหงหนงบนถนนนวมนทร เมอมาถงวนเดนทางผ ศกษาและพกรณานงรถเมลจากถนนนวมนทรเพอไปลงทปายรถโดยสารหนาหางสรรพสนคารมถนนรามอนทรา แตในเวลานนผศกษากยงไมทราบวาชมชนสนธยาตงอยบรเวณใด พกรณาเพยงเกรนๆกบผ ศกษาวา เราตองเดนขามสะพานลอยตรงหนาหาง แลวเดนขามถนนถงจะเจอทางเขาชมชน

หลงจากเราเดนลงมาจากสะพานลอยแลว ผศกษาเหนเพยงปายรถโดยสารฝงตรงกนขามกบหางและ วนมอเตอรไซค โดยบรเวณใกลๆกบปายรถโดยสารจะมถนนสายเลกๆถดขนไปอกสองสาย ซงถนนทงสองสายนแยกจากถนนรามอนทราเพอเชอมตอกบถนนสายอนๆ จากนนพกรณากพาผศกษาวงขามถนนสองสายน ถนนทงสองสายทแยกจากถนนรามอนทรานน สายแรกทผ ศกษาวงขามเปนถนนทแยกจากถนนรามอนทราเพอกลบรถมาทางดานหนาหางสรรพสนคา และถนนสายนยงสามารถเชอมตอกบถนนวงแหวนรอบนอกเพอไปบางปะอนไดดวย สวนถนนอกหนงสายจะแยกจากถนนรามอนทรา เพอเชอมตอกบถนนวงแหวนรอบนอกเพอไปบางนา หรอออกสจงหวดชลบร

50

พอเราวงขามถนนสายทสองจะพบปายชมชนและสะพานคอนกรตเลยบคลองประมาณ 500 เมตร ผศกษาสงเกตเหนปายไมเลกๆ มขอความวา “สหกรณเคหสถานชมชนสนธยา” มองทะลเขาไปเปนสะพานคอนกรตเลยบคลอง ซงไมไดมขนาดความกวางมากนก เพราะดานซายมอจะตดคลอง สวนดานขวามอจะมกาแพงปนทสงมากกวา 2 เมตรขนาบขางยาวขนานไปกบสะพาน ถารถมอเตอรไซคจะวงสวนกน กคงตองลดความเรว เพราะตองระมดวงไมใหรถตกสะพานเลยบคลองซงคอนขางสง และอกดานหนงกตองระมดระวงไมใหรถวงชนกาแพงของสวนสนก

ระหวางเดนเขาไปในชมชนผ ศกษายงไมเหนบานเรอนในชมชนสกหลง แตดานซายมอทเปนคลองเลยบทางเดน อกฝงของคลองจะเรมมตนไม มหญาปกคลมคอนขางรก หากมองไกลออกไปจากปารกจะเปนถนนรามอนทราขนานอย ชวงแรกๆทเดนเขาชมชน ผ ศกษายงไดยนเสยงรถยนตทคอนขางจอแจ แตเมอเดนไปเรอยๆ เสยงเหลานนกลบเงยบลง กลายเปนเสยงของแมลงดงขนมาแทน พอเดนไปสกระยะดานซายมอทมความรกของหญากเปลยนเปนกาแพงทคอนขางผพงแตไมสงมากนก ถามองลอดเขาไปจะเหนหมบานจดสรรทคอนขางเกาและทรดโทรม พกรณาอธบายถงกาแพงทเปนรโหวขนาดใหญวา สมยกอนคนในชมชนสนธยาเคยเจาะกาแพงแลวพาดกระดานไมเพอใชเปนอกหนงเสนทางในการเขาออกชมชน

ภาพท 7

เสนทางสญจรเลยบคลอง

กระทงเราเดนเขาไปตามสะพานจนเหนตกรามบานชองในหมบานจดสรรมากขน ไมนานกเขามาถงชมชนสนธยา วนนนพกรณาชไปยงบานประธานชมชนและประธานสหกรณใหผ ศกษาด

51

แตดเหมอนจะไมมใครอยในบาน จากนนเรากเดนมาถงบานหลงแรกในซอย 3 ซงอย ฝงตดกบกาแพงของสวนสนก ผศกษาเหนรถกระบะจอดอยบรเวณหนาบาน บรเวณหลงรถนอกจากจะมของสดและของแหงเพอเตรยมเอาไปขายแลว ยงมเสยงทกทายไปถงพกรณาดงขน ผ ศกษาเหลอบเหนลงคนหนงอยทายกระบะรถคนดงกลาว เขายกมอสวสดพกรณา พกรณากทกทายกลบ แตทงสองคนกไมไดคยอะไรมาก แลวเรากเดนตอไปในซอยเดยวกน และไปหยดทบานหลงหนงไมไกลจากทนนมาก บรเวณหนาบานมรถมอเตอรไซคททาพวงไวขายสมตาและไกยางจอดอย พกรณาพาผศกษาไปทกทายผหญงคนหนง ผ เปนเจาของรถคนนอายประมาณ 40 ตนๆชอนาง เธอรบทกทายพกรณา แลวทงสองคนกไตถามถงทกขสขกนหลงจากไมไดเจอกนนาน

วนนนพกรณาและผศกษานงทานสมตาและไกยางในบานของพนาง ซงเปนบานปนชนเดยว ดานในจะโลงๆ เรานงทานอาหารกนตรงหนาจอโทรทศน ทอย ตดกบประตทางเขาหนาบาน ระหวางนนพกรณาเรมถามพนางถงการดาเนนงานของชมชนสนธยาในปจจบนเปนอยางไรบาง แลวพกรณากไดแนะนาตวผ ศกษาใหพนางรจกวา เปนนกศกษาจากธรรมศาสตรจะมาศกษาทชมชนน ผศกษาจงไดเลาถงสาเหตทตองเขามาเกบขอมลในชมชนวา สนใจศกษาวธการจดการหนสนของคนในชมชนหลงจากมบานกนแลว เธอบอก “ดเลย” แลวกเลาถงในสมยกอนวา เธอเคยเปนหนเยอะมาก เพงหมดหนสนเมอไมนานมานเอง จากนนพนางไดพดถงหนสนของคนในชมชนวา ชวงนมคนในชมชนเปนหนกนไมนอย ในวนนนผ ศกษาไมไดสอบถามเรองหนสนกบพนางมากนก เพราะตองการใหเธอทราบแตเพยงวา ผศกษาจะมาทาอะไรในชมชน

กระทงทานอาหารเสรจเรยบรอยแลว ผ ศกษาและพกรณาไดเดนดททางรอบๆชมชนกอนจะเดนทางกลบ ซงไมคอยเจอใครมากนก ผศกษาคดวาการเดนทางเขาไปในชมชนครงแรกคอ การแนะนาตว แมจะแนะนาตวกบคนในชมชนไมกคน แตนนไมไดหมายความวา คนอนๆ ในชมชนจะไมทราบขาวคราวการเขามาของผ ศกษาเลย ในอกดานหนงผ ศกษาคอนขางสบสนกบการเดนทางเขาไปในชมชน เพราะผศกษาเขาใจวาการเดนทางเขาออกชมชนสนธยาตองผานทางสะพานคอนกรตเลยบคลองเทานน แตปรากฏวาการเดนทางเขาไปในชมชนครงแรก ผ ศกษาเหนรถกระบะคนหนงจอดอยดานใน จงสงสยวาในชมชนมทางเขาออกกเสนทาง แลวเสนทางอนๆอยทไหน

กอนทผศกษาจะเขาไปในชมชนสนธยาเปนครงทสอง ระยะเวลากคอนขางจะหางกนหลายเดอน จากครงแรกทเขาไปชมชนในชวงตนเดอนพฤษภาคม ป 2552 ครงทสองทผ ศกษาจะเขาไปในชมชนกเกอบสนเดอนกนยายน ป 2552 ในระหวางนนผ ศกษาตดสนใจยายหอพกมาอยยานสขาภบาล 1 ถนนนวมนทร เพอจะสะดวกในการเดนทางเขาไปเกบขอมล การเขามาอยในทพกแหงใหมน ผ ศกษามโอกาสเดนทางไปบนถนนตดใหมสายหนง ซงเชอมตอระหวางถนนนวมนทรกบ

52

ถนนรามอนทรา การตดถนนสายนทาใหชมชนสนธยามทางเขาออกชมชนเพมขนอกหนงเสนทาง และเสนทางสายนไดเปลยนเสนทางการเขาออกหลกของคนในชมชนในเวลาตอมา ยงไปกวานนยงนาความเปลยนแปลงดานการใชประโยชนทดนทงกบชมชนสนธยาและบรเวณรอบๆชมชนนอกดวย

ถนนทตดผานดานขางชมชนสนธยาเปนถนน 8 ชองทาง โดยเชอมถนนเกษตร – นวมนทรกบถนนรามอนทราระยะทางประมาณ 5 กโลเมตร ทตงชมชนสนธยาอยในชวงทถนนกาลงจะเขาสถนนรามอนทราในอกไมกรอยเมตร ผศกษาเหนคนในชมชนสวนใหญใชทางเขาออกดานน ทงการเดนเทา การขบรถจกรยาน การขบรถมอเตอรไซค หรอแมแตการขบรถยนต ขณะทรมถนนสายน นอกจากจะมชมชนสนธยา และสวนสนกแหงหนง ทตงขนกอนจะมถนนตดใหมผานแลว ฝงตรงกนขามกบสวนสนกยงมสนามแขงรถ มการจดงานในชวงวนเสาร-อาทตย สวนชวงกอนทถนนสายน จะตดเขาสถนนรามอนทรา บนสองฟากฝงของถนนผศกษาเหนการจบจองพนท เพอขายตนไมและดอกไมอยหลายราน และมรานขายอาหารขนาดไมใหญมากนก 2-3 รานตงอยบรเวณนน แมในชวงกอนทผศกษาจะเขาไปชมชนสนธยาเปนครงทสอง จะมรถสญจรผานถนนสายนไมมากนก แตกเรมเหนรถยนตจอดอยขางทาง เพอเขามาซอตนไม ดอกไม รวมทงจอดแวะทานอาหารบรเวณนบางแลว

การเดนทางครงท 2: เสนทางสายใหม

หลงจากทราบเสนทางใหมในการเขาชมชนสนธยา ซงนาจะชวยใหผศกษาเดนทางเขาออกชมชนไดอยางสะดวกกวาการเดนทางในครงแรกแลว ผ ศกษาไดตดตอขอหนงสอเรองการขออ นญ า ต เ ก บ ข อ ม ล ใ น ช ม ช น ส น ธ ย า ก บ ท า ง ค ณ ะ ส ง ค ม ว ท ย า แ ล ะ ม า นษ ย ว ท ย า มหาวทยาลยธรรมศาสตร เพอจะใชเปนหลกฐานในการยนยนวา ผ ศกษาเปนนกศกษาจากสถาบนการศกษาใด มาศกษาชมชนในเรองอะไร แลวจะใชเวลาในการเกบขอมลนานเท าใด ขณะเดยวกนหนงสอขออนญาตฉบบนยงเปนการยนยนวา ผศกษาจะเรมลงมอเกบขอมลในชมชนสนธยาอยางเปนทางการ

ขนตอนการทาหนงสอการขออนญาตกบทางคณะ แมจะไมไดใชเวลานานมากนก แตระยะเวลาทผศกษาขออนญาตเกบขอมลในชมชน 9 เดอนระหวางเดอนตลาคม พ.ศ. 2552 จนถงเดอนมถนายน พ.ศ. 2553 กเปนระยะเวลาทคอนขางนาน เพราะชวงการเกบขอมลผ ศกษาไมไดพกอาศยอยในชมชน และการเกบขอมลในชมชนกจะไมไดเกดขนทกวน อกดานหนงระยะเวลาท

53

นานกอาจมสวนชวยในเรองการเกบขอมลหนสน ทตองใชเวลาในการสรางความไววางใจกบคนในชมชน (ฉววรรณ ประจวบเหมาะ 2536: 122-123)

เมอไดรบหนงสอขออนญาตจากทางคณะมาแลว ผศกษาตดตอกบพกรณาอกครง โดยครงนผศกษาบอกกบพกรณาวา ไดนาหนงสอขออนญาตเกบขอมลในชมชนจากคณะมาดวย พกรณาจงนดหมายกบผศกษาวา ในวนอาทตยปลายเดอนกนยายน ป 2552 เราจะเดนทางไปในชมชนกน และผศกษารบอาสานงรถแทกซไปรบพกรณาเอง การเดนทางเขาชมชนสนธยาในครงท 2 มความแตกตางไปจากครงแรกบางประการ เพราะในครงนผ ศกษาจะเปนคนพาพกรณาเขาไปในชมชน โดยใชเสนทางตดใหม ทาใหไมตองเดนไกลดงเชนในครงแรก นอกจากนนผ ศกษายงนาหนงสอขออนญาตจากทางคณะมายนใหกบผ นาชมชนดวย

วนอาทตยมาถงแลว แตในชวงเชาพกรณาโทรศพทมาแจงใหผ ศกษาไปรบทปายรถโดยสารตรงขามกบตลาดปฐวกรณประมาณบาย 4 โมง เพราะชวงบายพกรณาตองเขาไปประชมในชมชนแออดแหงหนงทตงอยใกลๆกบตลาดแหงน เมอถงเวลานดหมายผ ศกษาจงนงแทกซจากบรเวณทพกเพอไปรบพกรณา แลวมงหนาสชมชนสนธยา ปายรถโดยสารทพกรณารออย เปนทางผานไปชมชน เพราะจากทนนไมถงหนงกโลเมตรรถกเลยวขวาเขาสถนนตดใหม ผ ศกษาเรมเหนตกอาคารพาณชย หองเชา ทเพงสรางขนใหม มหมบานจดสรรไมนอยกวา 3 – 4 โครงการ ทงสรางเสรจแลวและกาลงกอสรางอย มรานขายอาหารหลายรานตงอย รมถนน นอกจากนนยงเหนแฟลตของการเคหะแหงชาต และวดแหงหนง ซงนาจะเปนสถานทกอนจะมถนนสายนตดผาน เมอรถวงมาเรอยๆ จะตองขามสะพานทมถนนวงแหวนรอบนอกอยดานลาง แลวจากนนลงสะพานทแยกลงมาทางฝงซายมอ เพอเชอมกบถนนตดใหมอกชวงกอนจะเขาสถนนรามอนทรา กระทงรถวงลงสะพานแลว ผศกษาจงขอใหคนขบรถแทกซจอดรถชดซายตรงรานขายตนไม

วนนเราใชเวลาเดนทางไปชมชนเพยง 10 นาท แมจะมระยะทางประมาณ 7-8 กโลเมตร แตดวยการเดนทางบนถนนตดใหม ทมรถสญจรยงไมมากนก จงชวยใหการเดนทางเขาไปในชมชนสนธยาครงนรวดเรวกวาเดมมาก พกรณาเองกสนใจวา ถนนตดใหมสรางเสรจเมอไหร เธอบอกวามชวงหนง ขณะทคนในชมชนสนธยาสรางบานหลายหลงเสรจแลว ไมนานกมถนนตดใหมสายนผานชมชนสนธยา ทาใหคนในชมชนตองลกขนมาเรยกรองปญหาเรองทอยอาศยอกครง เพราะจะมการเวนคนทดนบางสวนของชมชน ภายหลงผศกษาจงทราบขอมลการเวนคนทดนจากปาลอมประธานชมชนสนธยาวา ในชวงประมาณป 2548-2550 ระหวางทมปญหาการเวนคนทดนในชมชน ชาวชมชนขอตอรองกบกรมทางหลวง เพอขอใหเวนคนพนทในชมชนนอยทสด สดทายตกลงกนไ ด

54

ชมชนยอมเสยพนทในสวนพนทกลางไปบางสวนและถนนดานหลงชมชนหนงสาย ขณะเดยวกนสหกรณของชมชนกไดรบเงนชดเชยประมาณลานบาทดวย

ผศกษากบพกรณาตองเดนยอนกลบไปยงชมชนในระยะทางไมกรอยเมตร จนเราเดนมาถงบรเวณขางชมชน แลวพกรณากพาผศกษาเดนเขาไปยงซอยแรก เสยงสนขทกทายคนแปลกหนาดงขนจากบานหลงแรก พอถดจากบานหลงนไปไมกหลง มคนกาลงกอสรางบานหลงหนงอย พกรณาเดนเขาไปถามคนกลมนวา บานพวเชยรประธานสหกรณชมชนอยทไหน แตการชมอบอกกไปคนละทศละทาง พกรณาจงถามถงบานปาลอมประธานชมชน มเดกประมาณชนประถมตนอาสาจะพาพวกเราไป กระทงเราเดนไปจนสดซอยน ผ ศกษาจงมองเหนสะพานเลยบคลองทเคยเดนเขามาอยทางขวามอ พอพวกเราเดนไปถงบานปาลอม ซงตงอยหลงแรกในซอยกลางชมชน บานปาลอมเปนบานปนสองชน ประตและหนาตางเปนกระจกตดฟลมสดา แตผ ศกษาไมเหนมใครนงอยในบาน พกรณาจงถามยายเจาของรานคาทอย ฝงตรงกนขามกบบานปาลอม แลวมสาวคนหนงเดนไปดในบานปาลอมให ปรากฏวาปาลอมเพงออกไปขางนอก แลวกไมไดหยบโทรศพทไปดวย พกรณาจงชวนผศกษาเดนไปในซอยนตอ พวกเราเดนยอนขนไปจนถงศนยประชมทตงอย รมถนนตดใหมพอด

ระหวางเราเดนไปศนยประชม มบางคนเดนกมหนาสวนไปทางรานคา บางคนนงหนหลงให กระทงเรามาถงศนยประชม เหนพสาวคนหนงกาลงนงระบายสแกวทมรปทรงครงวงกลมอย เธอชอมณเปนหนงในคณะกรรมการชมชน พก รณาบอกกบพมณวา มนองนกศกษาจากธรรมศาสตรจะเขามาเกบขอมลในชมชน แลวพกรณากหยบหนงสอขออนญาตเกบขอมลของผศกษายนให พรอมทงกาชบพมณวาตองสงหนงสอถงมอประธานชมชน พมณรบปากวาจะไปบอกปาลอมเยนวนน พรงนใหผศกษาตดตอมาทางหมายเลขโทรศพททพมณใหไวเลย

หลงจากเราพดคยกบพมณเสรจเรยบรอยแลวและกาลงจะเดนออกจากชมชน ยงไมทนจะสวมรองเทากมเสยงผหญงเรยกพกรณาดงขนจากบานฝงตรงกนขามศนยประชม ซงตอนเราเดนผานกอนเขาศนยประชม ปรากฏวาไมมใครนงอยตรงนน พกรณาไดแนะนาตวผ ศกษากบพคนน ซงนาจะมอายเกอบ 50 ปแลว “นองเคาเปนนกศกษาจะเขามาเกบขอมลทน” จากนนเธอกพดขนมาเสยงดงฟงชดวา “อยากไดขอมลอะไรใหมาคยกบพ” ระหวางพวกเราเดนไปเรยกรถแทกซ พกรณาพดถงพททกทายเรากอนกลบวา เธอชอละเอยดเปนคนพดจาโผงผาง แลวกมตาแหนงเปนหนงในคณะกรรมการสหกรณของชมชนสนธยาดวย วนนผศกษากลบมาจากชมชนสนธยาดวยความหวนใจวา วนขางหนาเมอเรมเขาไปเกบขอมลในชมชนสนธยาจะตองประสบกบอะไรบาง เพราะจากน ไปผศกษาจะตองเขาไปชมชนเพยงคนเดยว

55

การเดนทางครงท 3: แนะนาตว การเขาไปในชมชนครงท 3 มระยะเวลาหางจากครงท 2 เพยงหนงวน เพราะในชวงเทยง

ของวนตอมา หลงจากทผ ศกษาไดถามพมณถงการตอบรบของปาลอมหลงจากไดรบหนงสอขออนญาตแลว พมณบอกวา เมอวานนเธออานหนงสอขออนญาตใหปาลอมฟงแลว ปาลอมยนดใหผศกษาเขามาเกบมลในชมชน จนเวลาประมาณบายโมงพมณตดตอกลบมา เพอใหผ ศกษาเขาไปพบปาลอมวนนประมาณบาย 4 โมง

ผศกษาเดนทางไปถงชมชนสนธยากอนนดหมายประมาณ 20 นาท จากนนกเดนเขาซอย 2 เหนพมณกบผหญงรนนอง 3-4 คนนงเพนทแกวอยในศนยประชม พมณบอกใหผ ศกษาเดนไปหาปาลอมทบานเลย บรเวณหนาบานปาลอมมรถมอเตอรไซคขายไกยางสมตาของพนางจอดอย แลวปาลอมกยนอยบรเวณนนดวย พอผศกษาเดนมาถงจงไดแนะนาตวกบปาลอม พนาง และคนอนๆทกาลงซอสมตาและไกยางอย กอนทผ ศกษาจะเรมพดคยกบปาลอม เธอขอใหผ ศกษารออยหนาบานสกคร เนองจากจะไปทาธระในบานกอน ไมนานปาลอมกเดนออกมา แลวพาผ ศกษาเดนยอนกลบมายงศนยประชม ระหวางนนเธอไดยนเงนเหรยญ 10 บาทใหกบพคนขายลกชนทตงรานอยประมาณกลางซอย คนทรบเงนกดงงๆ แลวปาลอมกไปลากเอามานงพลาสตกของชมชนความยาวประมาณ 1 เมตรทตงอยหนาบานหลงหนง ซงขางในบานมวยรนอาศยอย เพอนงคยกบผศกษาในฝงตรงกนขามบานหลงน พวกเรานงอยบรเวณนนไดไมนาน ปาลอมกชวนผ ศกษาไปนงพดคยในศนยประชมตอ

เมอปาลอมและผ ศกษาเขามาในศนยประชม เธอกเรมพดถงประวตชมชนสนธยาวาเปนมาอยางไรบาง จากนนผศกษากขอใหปาลอมเลาถงชวตครอบครวใหฟง สาเหตทครอบครวปาลอมตองเขามาอยในกรงเทพฯ เพราะสามตองเขามาทางานขบรถบรรทก ปจจบนสามปาลอมขบแทกซ ปาลอมมลกสาว 3 คน คนโตมสามเปนคนองกฤษ ตอนนทางานอยประเทศองกฤษทงสองคน และมหลานสาวหนงคนทปาลอมเลยงดอย ตอนนอยชนประถมตน สวนคนรองเพงเรยนจบปรญญาตรจากมหาวทยาลยราชภฏแหงหนง ตอนนกาลงรอทางานอย และคนเลกกาลงเรยนตอในสายอาชพ ชวงทปาลอมกาลงนงพดคยกบผ ศกษาอยนนเปนเวลาไมนอยกวาหนงชวโมงครง ในเวลาเดยวกบทดานนอกฝนกาลงตก ชวงทายผศกษาจงไดพดถงประเดนศกษาเรองหนสน และการขออนญาตเกบขอมลกบชาวชมชนเปนเวลาประมาณ 9 เดอน กระทงฝนหยดตกแลวผ ศกษาจงขอแรงปาลอมพาเดนรอบชมชนสนธยา เพอใหคนในชมชนไดเหนหนาตานกศกษา คนทจะเขามาพดคยและสมภาษณพวกเขาในอก 9 เดอนตอจากนไป

56

ปาลอมพาผศกษาเดนเขาซอย 1 กอน แมวนนจะเปนวนอาทตย แตผ ศกษากไมไดเจอชาวชมชนในซอยนมากนก วนนไมมเสยงเหาของสนขจากบานหลงแรก ปาลอมแนะนาตวผ ศกษากบผชายคนหนงทกาลงซอมเพดานในบานหลงน สวนในฝงตรงกนขามไมใชบาน แตเปนเพงทมเศษไมวางทบกนอย พอเดนเขาไปในซอยจะเหนบานเรอนอย รมถนนทงสองฝงของถนนและหนหนาบานออกมายงถนนตามรปแบบผงชมชน บานแตละหลงจะไมมกาแพงกน แตจะมระยะหางขนาดความกวางไมมากนก ถาคนเดนผานคงเขาไปไมได ในซอยนสวนใหญเปนบานสองชน มทงเปนปนสองชน และชนลางเปนปน ชนบนเปนไม บรเวณชวงกลางซอยมบานหนงหลงยงสรางไมเสรจ กระทงพวกเราเดนจนสดซอยปาลอมจงพาผศกษาเดนไปดคลอง และสะพานคอนกรตทางเขาออกชมชน ซงอยใกลๆบรเวณนน

หลงจากนนปาลอมพาผศกษาเดนไปยงซอย 3 เธอชไปยงบานสองชนทตงอยหลงแรกวาเปนบานประธานสหกรณ ชนบนมสงกะสตรอบตวบาน สวนชนลางฉาบปนทาสดคอนขางเรยบรอย ปาลอมเลาใหฟงวา ประธานสหกรณแยกทางกบภรรยาแลวไปอยทอน ทบานมเพยงภรรยาและลกสาว บานทกหลงในซอยนจะตงเรยงรายบนสองฝงของถนนคอนกรตในชมชน และจะหนหนาบานออกสถนนดงเชนทตงของบานในซอย 1 บานในแตละฝงจะมระยะหางของบานโดยทไมมกาแพงกน ชวงตนซอยมบานอยหนงหลงทยงสรางไมเสรจ ระหวางทเดนอยในซอยน ผ ศกษารสกวาถนนในซอยนกวางกวาซอย 1 เพราะเหนรถยนตวงเขามาในซอยนตลอดแตกตางจากซอย 1 ซงไมมรถยนตวงเขาออกเลย จนกระทงเราเดนจนมาถงบานหลงใหญหลงหนงทมความแนนหนาแตกตางไปจากบานหลงอนในชมชน

ขณะทปาลอมกาลงอธบายบานหลงใหญวา สรางบนทดน 2 แปลง (2 หนวย) และเจาของบานคอนขางมฐานะ เพราะมลกสาวทางานอยเมองนอกและสงเงนหลายหมนบาทใหพอกบแมทกเดอน ยายรวยผ เปนแมของพมณและเปนพสาวของปาลอมรบรอนเดนมาหาปาลอม แลวพดขนมาวา “จะมนกศกษามาเกบขอมลในชมชนขามปเลย” ปาลอมฟงแลวกคอนขางตกใจ ผ ศกษากเลยพดขนมาวา “ผมนแหละครบ นกศกษาคนนน แตระยะเวลาทเขยนบอกไว 9 เดอน ผมไมไดเขามาชมชนทกวนครบ” แลวปาลอมไดพดตอวา “ไมเปนไรหรอก อาจารยเคาไมไดมาทกวน” หลงจากนนเราเดนไปดบานหลงอนๆในซอย 3 จนมาถงบานหลงสดทายในซอยน ฝงดานขางของบานหลงนอยตดกบถนนตดใหม ขณะทฝงตรงกนขามบานหลงนคอพนทสวนกลาง ผ ศกษามองเหนเดกวยรนชาย 2-3 คนอยในบาน ปาลอมพดถงเจาของบานทอย ดานนอกวา “คนนแหละทเคยไปประทวงดวยกน” แลวเธอกไดแนะนาตวผศกษากบเจาของบานวา “เปนนกศกษาปรญญาโทจะเขามาเกบ

57

ขอมลทน” หลงจากเดนผานบานหลงสดทายกจวนจะมดแลว ผศกษาจงขอบคณปาลอมแลวขอลากลบทพก

สภาพทางกายภาพ

เมอมการกลาวถงลกษณะทางกายภาพของชมชนแออด ภาพความเสอมโทรมของทอย

อาศยและสภาพแวดลอมในชมชนแออดกมกจะตามมา ผทเขยนงานศกษาดานชมชนแออดบางคนถงกบใหความเหนวาสภาพของชมชนแออดทเกดขนถอเปน “ลกษณะรวมกน” ของชมชนแออดทกท (สมพงษ พดปย 2527: 62) โครงการบานมนคงคอโครงการพฒนาทอยอาศยใหแกคนในชมชนแออด โดยเนนใหคนในชมชนบรหารจดการโครงการเอง การปรบปรงลกษณะทางกายภาพชมชนแออดนบเนองเปนขนตอนหนงของกระบวนการพฒนาทอยอาศยตามโครงการบานมนคง ดงนนในหวขอนผศกษาจงขอกลาวถงความเปลยนแปลงทเกดขนกบสภาพทางกายภาพในชมชนสนธยาหลงจากการเขารวมโครงการบานมนคง

หลงจากชาวชมชนสนธยาเขารวมโครงการบานมนคงในป 2546 สงผลใหมผงภายในชมชน ซงจะแบงสดสวนของพนทภายในชมชน ไมวาจะเปนพนทการอยอาศย พนทสวนกลาง และพนทของถนน ดวยพนทขนาด 2 ไร 2 งาน 80 ตารางวาทสหกรณเคหสถานชมชนสนธยาเคยซอจากเจาของทดนตงแตชวงกลางป 2545 ชาวชมชนไดแบงทดนแปลงนออกเปน 53 หนวย (แปลง) เพอใชทาประโยชน 3 สวน ดงน สวนแรกคอพนทการอยอาศยของชาวชมชน 49 หนวย (แปลง) พนทแตละหนวยสวนใหญจะมขนาด 14 ตารางวา ตอมาเปนพนทสวนกลาง 4 หนวย ประมาณ 57 ตารางวา ประกอบไปดวยศนยประชม บานพกผ ดอยโอกาส 1 หลง สนามเดกเลน และศาลพระภม ในปจจบนพนทสวนกลางมขนาดพนทนอยลง เพราะระหวางทกรมทางหลวงตดถนนสายใหมขางชมชนนประมาณป 2550 จาเปนตองเวนคนพนทสวนกลางบางสวนไป และพนทสวนสดทายคอ พนทถนนภายในชมชนจานวน 5 สาย แตละสายจะมขนาดความกวางประมาณ 4 เมตร ถนน 3 สายแรกจะมบานเรอนตงอยสองฝงของถนน สวนอก 2 สายเปนถนนดานหนาและดานหลงชมชน อนเปนทางเชอมสาหรบถนน 3 สายแรก ปจจบนในชมชนเหลอถนนเพยง 4 สาย เพราะมการเวนคนถนนดานหลงชมชนเพอสรางถนนตดใหม

การมผงภายในชมชนยงสงผลตอลกษณะการตงบานเรอนในชมชนสนธยา บานแตละหลงจะตงอยรมสองฝงของถนนและหนฝงหนาบานออกมายงถนนในแตละซอย ดงนนในแตละซอยจะมบานจานวนสองแถว บานในแตละแถวจะมระยะหางจากบานทอยฝงเดยวกนไมเกน 0.5 เมตร สวนดานหลงบานจะมระยะหางจากบานในซอยทอย ตดกน 0.5 เมตร โดยจะมเพยงซอย 2 หรอซอย

58

กลางทดานหลงของบานจะอยตดกบบานหลงอนทงจากซอย 1 และซอย 3 สาหรบดานหลงของบานในซอย 1 จะมบานหนงแถวทมดานหลงบานอยตดกบคลอง และในซอย 3 จะมบานหนงแถวทดานหลงบานอยตดกบกาแพงสวนสนก

ภาพท 8

ผงชมชนสนธยา

บานเรอนในชมชนสนธยาแตละซอยจะมประมาณ 12 – 15 หลง โดยแบงออกเปนสองแถว แถวละ 6 – 8 หลง ในจานวนนมบานทยงสรางไมแลวเสรจซอยละ 1 หลง ลกษณะของบานมทงบานเดยวชนเดยว บานเดยวสองชน บานแฝดชนเดยว และบานแฝดสองชน บานแตละหลงจะไมมกาแพงกน มเพยงระยะหางกบบานหลงทอยใกลกน ซงมความกวางไมเกน 0.5 เมตร ผ ศกษามกเหนเจาของบานนาเศษไม เศษเหลก รวมถงเศษของมาวางทบกนในชองวางน ชองวางดงกลาวคนทวไปจะไมสามารถเดนเขาไปได อยางไรกตามผศกษาสงเกตเหนแตละซอยจะมชองวางขนาดพอทคนเดนทะลออกไปได 1 ชอง และคนในชมชนกจะใชชองวางดงกลาวในการเดนทะลจากซอยหนงไปยงอกซอยหนง โดยไมตองเสยเวลาเดนไปตนซอย หรอปลายซอย เพอจะเดนไปยงซอยอน

59

ชาวชมชนสนธยามกใชตาแหนงทตงของบานทตดกบถนนสายใดสายหนงเพอบอกวาตนเองมาจากซอยใด หากมคนในชมชนบอกวาอยซอย 1 นนหมายถงเขาและเธอมบานอย รมถนนทใกลและขนานไปกบคลอง หากมคนในชมชนบอกวาอยซอย 2 นนหมายถงเขาและเธอมบานอยรมถนนทอยกลางชมชน และหากมคนในชมชนบอกวาอยซอย 3 นนหมายถงเขาและเธอมบานอยรมถนนทขนานกบถนนทงสองสาย และอยใกลสวนสนก

เมอพจารณาถงลกษณะการอยอาศยของชาวชมชนสนธยาแตละซอย ซอย 1 จะเปนซอยทคอนขางเงยบ เพราะคนในซอยนสวนใหญทางานเลกชวงเยน จงมกจะกลบมาถงบานในชวงหวคา นอกจากนนยงมเจาของบานบางหลงทไมอยบานเปนเวลานบเดอน ลกษณะของบานในซอย 1 มทงบานเดยวสองชน และบานแฝดสองชน มจานวนทงสน 14 หลง ในจานวนนมบาน 1 หลงยงสรางไมแลวเสรจ ขณะเดยวกนยงมเจาของสทธบางคนไมไดสรางบาน แตไดสรางเปนเพงไว เกบเศษไม 1 หลง สาหรบในซอย 1 จะมเพยงทตงของบานเรอนเทานน ซงจะแตกตางจากอก 2 ซอยทมพนทสวนกลางและรานคาตงอย ถนนภายในซอย 1 คอนขางจะมขนาดความกวางนอยกวาซอยอน การขบรถยนตเขามาในซอย 1 จะสามารถเขาไดทางเดยวคอทางปลายซอย ท ตดกบถนนดานหลงชมชน เพราะตนซอยจะมทางทะลทมความกวางไมมากพอทจะใหผ ทขบรถยนตผานออกไปได

สาหรบซอย 2 จะมพนทสวนกลางรวมอยดวย ตงอยในฝงทตดกบซอย 3 ลกษณะของบานมทงบานเดยวสองชน บานแฝดชนเดยว และบานแฝดสองชน มจานวนทงสน 12 หลง ในจานวนน มบานเดยวสองชน 1 หลงยงสรางไมแลวเสรจ ขณะเดยวกนในซอยนยงมบานบางหลงคลายหองพก ดานในจะดโลงๆ บางครงผศกษาจะเหนรถยนตของเจาของบานซงเธอมบานอยตดกนนารถยนตเขามาจอดในหองน ผศกษาทราบในระหวางเกบขอมลวา บานหลงดงกลาวเปนบานแฝดสาม ซงเจาของสทธทงสามคนเปนญาตกน เจาของสทธทพกอยในชมชนมเพยงคนเดยว คอ คนทนารถยนตเขามาจอด สวนอกสองคนจะไปๆมาๆ เนองจากพวกเธอทางานอยจงหวดชลบร ดงนนเนอทอก 2 หนวย ซงผศกษามองเหนเปนหองโลงๆ กเนองมาจากเจาของสทธทงสามคนตกลงกน เพอใชเกบของและอกสวนปลอยใหคนเขามาเชารายเดอน

ในชวงแรกๆของการเกบขอมล ผศกษามกจะเดนเขามาในซอย 2 เปนซอยแรก เพราะจะมคนในซอยบางสวนยงอยในชมชนโดยเฉพาะกลมแมบาน อกทงในซอย 2 ยงมรานขายของชาอยหนงรานตงอยสดซอย ถาหากเดนเขาจากทางศนยประชมหรอฝงถนนตดใหม มยายเยนเปนเจาของราน บานของยายเยนนอกจากจะเปนรานขายของแลว ยงเปนจดรบจดหมายและพสดจากบรษไปรษณย ซงเขาไมไดสงไปตามหมายเลขบาน ดงนนคนในชมชนจงตองมารบจดหมายและ

60

พสดทบานของยายเยนเอง ถนนภายในซอย 2 คอนขางมความกวางมากกวาซอย 1 แตกมความกวางไมมากพอสาหรบการขบรถยนตสวนกนบนถนนสายน และถงแมถนนในซอย 2 จะมทางทะลพอทรถยนตจะขบออกไปได แตกเปนทางทะลสาหรบการขบรถยนตออกจากชมชนเทานน สวนการขบรถยนตเขามาภายในชมชนนน จะตองเขามาจากถนนในซอย 3 เสยกอน

ในซอยสดทายหรอซอย 3 กจะมพนทสวนกลางรวมอยดวยคลายกบในซอย 2 ลกษณะของบานมทงบานเดยวชนเดยว บานเดยวสองชน บานแฝดสองชน โดยมจานวน 13 หลง และมบานเดยวสองชน 1 หลงยงสรางไมเสรจ ในซอย 3 จะมรานคาอย 2 รานและตงอยในชวงตนซอย ถาหากเดนเขามาในซอยนจากฝงถนนตดใหม รานแรกจะเปนรานขายอาหารตามสง สวนอกรานเปนรานขายของชา ทงสองรานจะตงอย เยองกน นอกจากนนในซอย 3 ยงถอเปนถนนสาหรบผ ทขบรถยนตในการสญจรเขาออกชมชน เพราะคนในชมชนทมรถยนตจะตองขบรถผานถนนในซอย 3 เสยกอน จากนนจะตองเลยวรถไปทางขวามอ เพอเขาสถนนอกหนงสายทอยดานหลงชมชน จงจะสามารถเขาไปยงซอยของตนเองได ในทางตรงกนขามถาหากผขบขจะขบรถยนตออกจากชมชน กสามารถนารถผานออกไดโดยผานถนนในซอยนและซอย 2 เทานน

ถนนหนงสายทอย ดานหลงชมชนดงทผ ศกษาเพงกลาวถง ไมไดเกยวของกบการตงบานเรอนเชนถนน 3 สายแรก แตเปนถนนสาหรบการสญจรเพอเชอมไปยงซอยใดซอยหนงในชมชน หรอไมกเปนทตงเวทเพอทากจกรรมภายในชมชน เชน วนเดก งานอปสมบท เปนตน ถนนสายนทามมตงฉากกบถนนทง 3 สายและอยตดกบกาแพงของสวนสนก แตเดมเคยเปนถนนทอยดานหนาชมชนกอนจะมการตดถนนสายใหม กระทงมถนนสายใหมตดผานดานขางชมชนสนธยาดงเชนในปจจบน ชาวชมชนกไดใชเสนทางการสญจรเขาออกชมชนจากทางดานขางชมชนมากกวาทางสะพานเลยบคลอง และทาใหถนนสายนกลายมาเปนถนนดานหลงชมชนในทสด

สาธารณปโภค

กอนจะมการดาเนนโครงการบานมนคงในป 2546 งบประมาณของหนวยงานรฐ เพอให

ชาวชมชนแออดนาไปปรบปรงดานสาธารณปโภคในชมชนนน เปนสวนหนงของสนเชอเพอพฒนาทอยอาศย โดยมสานกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) เปนผ ดแล (อรทย อาจอา ศรวรรณ เจนการ และอจฉรา อยพล 2539) แตสาหรบการสนบสนนงบประมาณดานสาธารณปโภคจากภาครฐในโครงการบานมนคง ไดเปลยนแปลงจากทชาวชมชนแออดตองก ยมสนเชอมาเปนการสนบสนนงบประมาณใหเปลา เพอการปรบปรงและพฒนาชมชนแทน (สวนประชาสมพนธ พอช. 2547: 21 – 29 ; กลมวจยและพฒนาสหกรณ สานกจดตงและสงเสรมสหกรณ 2551: 3)

61

หลงจากเขารวมโครงการบานมนคงในป 2546 ชาวชมชนสนธยาไดของบประมาณสาหรบการปรบปรงและพฒนาชมชนประมาณ 2,500,000 บาท มการทาระบบประปาและไฟฟา การทาถนนและทอระบายนาภายในชมชน ซงแตเดมนนการใชนาและไฟฟาจะมาจากของการตอจากหมบานจดสรรฝงตรงกนขาม ในชวงระหวางผศกษาเขาไปเกบขอมลระหวางเดอนตลาคมป 2552 ถงเดอนมถนายนป 2553 ปรากฏวายงเกดปญหาเรองนาประปาในชมชนอย เนองจากชาวชมชนสนธยาใชนาประปามเตอรรวมกน และคณะกรรมการสหกรณจะใชวธเกบคานาประปาทคดรวมในแตละเดอน แลวเฉลยแบบเทากนทกบาน ทาใหสมาชกบางสวนไมเหนดวยกบวธการเกบเงนคานาประปาแบบน เพราะบางครวเรอนมสมาชกอยเพยง 2 คน ขณะเดยวกนบางครวเรอนมสมาชกอยรวมกนมากกวา 5 คน ดงนนการใชนาของสมาชกในแตละครวเรอนจงมแนวโนมทแตกตางกนดวย ในทสดปญหาเรองการคดคานาประปาไดจบลง เมอคณะกรรมการสหกรณของชมชน ไดทามเตอรนาประปาแบบแยกในชวงประมาณเดอนเมษายนป 2553 อยางไรกตามมสมาชกบางสวนไมมเงนเพยงพอ เพอซอมเตอรนาไดราคาประมาณ 6 – 7 พนบาท คณะกรรมการสหกรณจงชาระเงนใหสมาชกกลมนไปกอน แลวสหกรณของชมชนจะเรยกเกบคนในภายหลง

ประชากร รายได และอาชพ

จานวนประชากรในชมชนทมการสารวจป 2552 โดยฟารดา บนลาเตะ (2552) มจานวน

234 คน แบงเปนจานวนสมาชกชวงอายนอยกวา 15 ป 65 คน สวนสมาชกทอาย 15 ปขนไปมจานวน 169 คน เปนผ ชาย 78 คน และผ หญง 91 คน สดสวนจานวนประชากรในชมชนสนธยาแตกตางไปจากทสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เคยสารวจในป 2548 ไมมากนก เวลานนมจานวนประชากร 197 คน แบงเปนกลมคนทมอายในชวงวยทางาน 15 – 59 ปมากทสด มจานวน 150 คน รองลงมาเปนกลมเดกอายไมเกน 15 ป จานวน 39 คน และสดทายกลมผ มอาย 60 ปขนไป จานวน 8 คน

ประชากรในชมชนสนธยาสวนใหญมภมลาเนามาจากภาคเหนอตอนลาง โดยเฉพาะเปนคนจงหวดนครสวรรคมอยจานวนมาก ลาดบรองลงมามภมลาเนามาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การทคนในชมชนกระจกตวอยในจงหวดใดจงหวดหนงนน เปนไปไดวาเกยวโยงกบชวงทมการไลรอคนในชมชนสนธยาชวงป 2540 – 2545 บางครวเรอนเลอกทจะยายออก ขณะทบางครวเรอนเลอกทจะอยตอ และการทคนอยตออาจเกยวของสมพนธกนเปนเครอญาตบาง คนจงหวดเ ดยวกน รวมทงคนในภาคเดยวกนบาง ดงนนจงอาจสงผลใหมการกระจกตวของภมลาเนาคอนขางสง

62

จากการสารวจรายไดของครวเรอนในชมชนสนธยาพบวา รายไดของครวเรอนอยในชวงระหวาง 10,001 – 15,000 บาทมากทสด รอยละ 61 รองลงมามรายไดของครวเรอนอยในชวงระหวาง 15,001 – 20,000 บาท รอยละ 28 และรายไดของครวเ รอนอย ในชวงระหวาง 5,001 – 10,000 บาทนอยทสด รอยละ 11 (ฟารดา บนลาเตะ 2552)

สวนอาชพของชาวชมชนสนธยาอาจจาแนกไดดงตอไปน 1. อาชพรบจาง เชน ชาง รบงานมาทาทบาน และขบรถมอเตอรไซครบจาง งานชางในชมชนสนธยาอาจแบงออกเปน 3 ลกษณะไดแก ระดบผ รบเหมาใหญ ระดบชาง

ทรบเหมาเชาชวง และระดบชางทรบคาจางเปนรายวน คนในชมชนสนธยาทเปนระดบผ รบเหมาจะมบานอยในชมชน โดยทเขาพกอาศยอยนอก

ชมชน ผ ทอาศยแทนจะเปนกลมลกนอง ซงเปนคนตางจงหวด มบางหลงเจาของบานท เปนผ รบเหมาไดใหญาตๆเขามาพกอาศยแทน ผ รบเหมาทกคนจะมบานและททางานอยนอกชมชน ในชมชนสนธยามผ รบเหมาประมาณ 2 – 3 คน

สาหรบชางระดบผ รบเหมาเชาชวงทกคนอาศยอยในชมชน มทงชางกอสราง และชางเฟอรนเจอร สวนใหญลกมอจะเปนคนในชมชน ดงเชน สามพสายฝน ลกเขยยายเยนเจาของรานขายของชาในชมชน เขารบเหมางานกอสราง สวนพเลงรบเหมาเชาชวงงานเฟอรนเจอร อยางไรกตามผ รบเหมางานกลมนจะไมไดยดวา ตองรบงานเหมาตลอดเวลา หากมชวงเวลาใดทจาเปนตองมเงนหมนเวยนใชจาย แตชวงเวลานนไมมงานเขามาเลย พวกเขากเลอกทจะไปเปนชางรายวนใหกบเพอนฝงทรบเหมางานอกตอหนงเชนกน

กลมชางท รบคาจางรายวนจะมจานวนมากในชมชนสนธยา มทงเคยทางานในระดบรบเหมาเชาชวงมากอน แตปจจบนเลอกทเปนชางทไดรบคาจางเปนรายวน ซงคาแรงกยงสงกวาชางท เปนกลมวยรนในชมชน ชางทคอนขางมอายจะรบงานกบคนทรจก และไดรบเงนคาจางสมาเสมอ แตชางทเปนวยรนสวนใหญจะรบงานกบคนรจกในชมชน บางทจะมปญหากนเรองคาแรงทไดรบไมคอยตรงเวลาและนอยกวาทเคยตกลงกนไว อยางไรกตามมกลมชางวยรนกลมใหญกลมหนง ซงเปนกลมลกชายปาตอย เดกวยรนกลมนทางานเปนชางเฟอรนเจอรมานาน และมผ รบเหมานอกชมชนเรยกใชบรการอยเสมอ

งานรบจางประเภทรบงานมาทาทบาน สวนใหญจะเปนกลมแมบานในชมชนทรบงานน อาทงานเพนทแกว งานทาดอกไมประดษฐ สานตะกรา และเยบผา จานวนผ ททางานประเภทน คอนขางนอย พมณเปนหนงคนทรบงานมาทาท บานอยเสมอ ผ ศกษามกจะเหนเธอนงทางานเหลานอยเปนประจา รายไดของงานแตละชนจะไดรบแตกตางกน เจาของงานบางคนใหเงนตาม

63

จานวนชน เจาของงานบางคนใหคนรบงานสามารถเบกเงนมาใชกอนได โดยทงานไมจาเปนตองเสรจทงหมด งานบางชนเจาของงานจะใหเงนคาจาง กตอเมอผ รบงานตองทางานใหเสรจตามทตกลงกนไวกอน

สวนอาชพขบรถมอเตอรไซครบจาง มคนในชมชนยดอาชพนเพยงครอบครวพละเอยดและญาตของเธอ

2. ลกจางประจาของเอกชนและรฐ เชน ขบรถขนสงของ แคดด ยาม แมบาน พนกงานในหาง แคชเชยร ทางานบรษท และพนกงานของรฐ

สวนใหญคนททาอาชพนมรายไดสมาเสมอ ไดรบเงนเปนวกและเปนเดอน งานขบรถขนสงของมพรงโรจนเปนหวหนา และมเดกวยรนในชมชนหลายคนเปนผ ชวย สวนอาชพแคดดจะมปาผงททามาไมนอยกวา 10 ปเปนผ ทคอยดงคนเขาไปทางาน ในชมชนสนธยายงมคนทเปนแคดดอย 2 – 3 คน และทกคนเปนญาตๆของปาผง สวนอาชพยามและแมบานกมทงทางานในหาง และทางานในบรษท ซงททางานกอยไมไกลจากชมชนมากนก เดกวยรนทเพงเรยนหนงสอจบตงแตอนปรญญาจนถงปรญญาตร สวนใหญจะทางานในบรษทเอกชนคอนขางมาก บางคนสามารถเขาทางานเปนพนกงานของรฐ เชน เจาหนาทฝายปฏบตการของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) และพนกงานมหาวทยาลย สวนผ ใหญในชมชนทเปนพนกงานของรฐจะเรยนจบมาไมสงมากนก เชน ปาลออและสาม ซงทางานเปนพนกงานขององคการขนสงมวลกรงเทพ (ขสมก.) มาแลวไมนอยกวา 15 ป

3. คาขาย ผททาอาชพคาขายในชมชนสนธยาแบงเปน 3 กลมไดแก รานคาในชมชน คาขายรายยอย

และคาขายนอกชมชนเปนหลก รานคาในชมชนสนธยาจะมดวยกน 3 ราน สองรานแรกเปนรานขายของชา สนคาท

วางขายจะเนนขายของกนและของใช คลายกบรานสะดวกซอ รานยายเยนเปนรานคาทเปดมานานและใหญทสดในชมชน ยายเยนเปดรานขายของมาตงแตมบานอยรมคลอง ลกคาของยายเยนนอกจะเปนคนในชมชนแลว ยงมพนกงานสวนสนกทขามกาแพงมาซอของอยเปนประจา สวนอกรานหนงเพงจะเขามาเปดไดไมนานของกนของใชจะคอนขางนอย สวนใหญจะเนนขายพวกเครองดม เชน นมกลอง นาอดลม เหลาและเบยร สวนรานคาอกหนงรานเปนรานขายอาหารตามสงของภรรยาพรงโรจน เธอขายอาหารทกอยางตงแตกวยเตยว อาหารไทย และอาหารอสาน เดมนนเคยไปตงรานอยใตสะพานลอย เนองจากมคนมาดงานแขงรถตรงขามชมชนจานวนมาก แตไมนานเธอกตองยายเขามาตงรานประจาทหนาบาน เพราะเทศกจเขามาจดระเบยบ อยางไรกตามลกคาของ

64

เธอกมทงคนในชมชน คนงานทสวนสนกขางชมชน รวมทงบางทชมชนจดงานใหญ เธอกจะมรายไดจากการสงเหมาใหทาอาหารดวย

กลมคาขายรายยอย จะพบเหนเปนบางชวงเวลา มทงขายกวยเตยว ขายลกชน และขายนาแขงใส แตกลมผ คาเหลานมกจะตดปญหาเรองเงนหมนเวยนทจะนามาลงทน หลายครงทการเลอกขายของ กเพอจะสามารถเขาถงแหลงเงนกนอกระบบได ดงเชน ถาหากขายของ ซงม รายไดเปนวน ผ คาจะสามารถก เงนกบบงได เพราะบงจะปลอยเงนก ใหกบคนททางานมรายไดเปนวน โดยเฉพาะกลมคาขายจะใชบรการเงนกของบงคอนขางสง

สาหรบกลมคาขายนอกชมชน ผ คากลมนจะตองมรถไวใชอยางนอยทสดคอรถมอเตอรไซค มทงผ คาทเรขายของตามเสนทางทวงขายอยเสมอ เชน ลงบญมทขบรถกระบะขายของสดของแหงคลายกบตลาดเคลอนท รวมถงพนางทขบรถมอเตอรไซคพวงขายสมตาไกยาง และอาหารอสาน นอกจากนยงมผ คาบางสวนมทตงของรานประจาอยแลว สวนใหญจะอยในตลาดนด ผ คา เหลาน จะเนนขายของใหกบลกคานอกชมชนเปนหลก เนองจากลกคาในชมชนมกจะซอของดวยเงนเชอ และมกจะจายเงนไมคอยตรงเวลา ลงบญมเปนหนงคนทมลกคาในชมชนจานวนมาก เพราะเขาใหคนในชมชนซอของเงนเชอได แตกตางจากพสาทขายเนอหมสด เธอมกจะขายเนอหมเฉพาะเงนสดใหกบคนในชมชน เธอจะยอมใหคนในชมชนซอเนอหมดวยเงนเชอ เฉพาะผ ทจายเงนตรงตามทสญญากนไวเทานน

ความเปนมาของชมชนสนธยา กอนทคนในชมชนสนธยาจะมบาน หรอในความหมายของการมสทธการอยอาศยดงเชน

ในปจจบน ชาวชมชนนเคยตกอยในภาวะของการถกไลรอ แตในเวลาตอมากสามารถเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศย จนในทสดสามารถขอแบงปนซอทดน (land sharing) เพอสรางบานได การมบานหรอการมสทธการอยอาศยจงมความหมายอยางมากตอคนในชมชนสนธยา อยางไรกตามชวงเวลากอนทชาวชมชนจะมบานหรอสทธการอยอาศยเชนในปจจบน พวกเขาตองเผชญกบอะไรบาง และเกดความเปลยนแปลงกบชมชนสนธยาอยางไร ผศกษาจะอธบายผานเรองราวความเปนมาของชมชนสนธยาใน 3 ชวงเวลา คอ ชวงแรก กอนจะมผ อางสทธในทดน (พ.ศ. 2526 - พ.ศ. 2539) ชวงทสอง การเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศย (พ.ศ. 2540 – พ.ศ. 2545) และชวงทสาม การเขารวมโครงการบานมนคง (พ.ศ. 2546 – ปจจบน)

65

ชวงแรก กอนจะมผ อางสทธในทดน (พ.ศ. 2526 - พ.ศ. 2539) จากเอกสารความเปนมาของชมชนสนธยา โดยคนในชมชนรวบรวมขอมลเองไดระบวา

ประมาณป 2526 คอชวงเวลาทมผคนเรมเขามาตงบานเรอนบนสนคลอง ตอจากนนกมคนทยอยเขามาจบจองพนทตงบานเรอนมากขน สวนใหญเปนกลมคนทเดนทางเขามาขายแรงงานในกรง เ ท พมห านคร โ ดย เ ฉ พาะ ก ล มคน ท ม ภม ล า เ น า จ ากภาคเ ห น อตอน ล าง แ ล ะ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ลกษณะของบานสวนใหญจะเปนบานสองชน ชนลางเปนปน ชนบนเปนไม ซงวสดทเอามาสรางบาน กมทงนาเศษไมมาจากหมบานจดสรรทอยตรงกนขามและซอมาแตงเตม ในระยะแรกทชาวชมชนเขามาตงบานเรอน นอกจากสภาพแวดลอมจะเปนปารกแลว ปญหาเรองไมมไฟฟาและนาสะอาดไวใชและดมกนคอปญหาใหญของชาวชมชน ในเวลาตอมาปญหาเรองไฟฟาและนาไดคลคลายลงบาง เพราะชาวชมขอตอไฟฟาจากหมบานรงสยา หมบานจดสรรทตงอยในบรเวณใกลเคยงกน สาหรบนาใชมาจากการขดบอบาดาล สวนนาดมชาวชมชนจาเปนตองซอจากรานคา

การพฒนาพนทชานเมอง: การหลงไหลเขามาจบจองทอยอาศยรมคลองของผมรายได

นอย การตงบานเรอนของคนในชมชนสนธยาในพนทเขตเมอง แมจะอาศยในพนทปารกและ

หลบซอนอยดานหลงกาแพงของหมบานจดสรร กไมอาจหลดรอดจากโครงการพฒนาพนทโดยรฐและเอกชนไปได สญญาณเรมตนในการพฒนาพนทปรากฏขนเมอประมาณป 2534 ดวยการเกดโครงการกอสรางถนนวงแหวนรอบนอก เพอเชอมตอเสนทางระหวางอาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยากบเขตบางนา กรงเทพมหานคร ทาใหมการเวนคนบานเรอนในชมชนสนธยาจานวน 6 หลง ในเวลานนมชาวชมชนอาศยกนหลายสบหลงคาเรอนแลว โดยเฉพาะฝงแนวคลองทลกขนานเขาไป จะมบานเรอนตงอยในบรเวณนนโดยตลอด

ระหวางทมการกอสรางถนนวงแหวนรอบนอกในป 2534 พนทโดยรอบชมชนสนธยายงมการพฒนาอยางตอเนอง บรษทเอกชนแหงหนงไดเรมกอสรางหางสรรพสนคาขนาดใหญซงตงอยไมไกลจากชมชนสนธยามากนก หางสรรพสนคาแหงนสามารถเปดใหบรการประมาณป 2538 ถงแมการกอสรางหางสรรพสนคาจะไมสงผลตอการเวนคนพนทของชาวชมชนสนธยาดงเชนการสรางถนน แตในอกดานหนง “ความเจรญ” ของพนทโดยรอบชมชนทมาพรอมกบหางสรรพสนคาแหงน ซงครงหนงเคยเตมไปดวยทองนาและปารก ไดสงผลใหชมชนสนธยาเปนหนงในพนทอยอาศยราคาถกสาหรบผมรายไดนอยทกาลงหลงไหลเขามาจบจอง

66

ปาลอมและยายรวยเปนกลมคนทเขามาอยในชมชนสนธยาระหวางมการตดถนนวงแหวนรอบนอกและการกอสรางหางสรรพสนคา ทงสองคนเปนพนองกน และเขามาอาศยในชมชนชวงเวลาใกลเคยงกนคอ ประมาณป 2533 – 2536 สาหรบปาลอมไดเขามาตงบานเรอนบรเวณสนคลองประมาณป 2533 -2534 กอนยายรวยผ เปนพสาวของเธอประมาณ 2 ป ปจจบนปาลอมอาย 55 ป เธอมภมลาเนาทจงหวดนครสวรรค สวนสามเปนคนจงหวดกาฬสนธ ชวงกอนเขามาอาศยในชมชน ครอบครวของปาลอมเคยอยในหองเชาใกลกบททางานของสาม เวลานนสามของเธอขบรถบรรทกใหกบบรษทแหงหนง ซงไมไกลจากชมชนมากนก ในขณะทเปนแมบานและตองดแลลกสาว 2 คน เธอเหนคนเขามาตงบานเรอนบนสนคลองประมาณสบหลงคาเรอน จงเขามาสอบถามคนกลมนวา ถาหากจะเขามาอยทนตองทาอยางไร ผลกคอปาลอมตองเสยคาหนาดนเปนเงนหลายพนบาทใหแกผทอางวาเปนเจาของท เพอจะสามารถเขามาปลกบานบนสนคลองได เมอสรางบานบนสนคลองจนเสรจเรยบรอย ครอบครวของเธอกยงไมไดยายเขามาอย ในบานหลงใหม เพราะการมบานแตไมมไฟฟาและนาสะอาดใช สวนทางเดนยงเปนปารกอย จงทาใหครอบครวของปาลอมพกอาศยในหองเชามากกวา สาหรบชวงทปาลอมยายเขามาอยประจาในบานหลงใหมคอ หลงจากเธอคลอดลกสาวคนเลกในป 2536 เวลานนเปนชวงเวลาเดยวกบพสาวของเธอหรอยายรวยเขามาอยในชมชนดวย

ยายรวยเขามาอาศยในบานบนสนคลองตามคาชกชวนของปาลอมนองสาวของเธอ แมยายรวยจะมาอยในกรงเทพมหานครชากวานองสาว เพราะเธอตองรอลกสาวคนเลกหรอพมณเรยนจบชนมธยมศกษาปท 3 กอน แตทงยายรวยและครอบครวของปาลอมกพกอาศยในบานบนสนคลองพรอมกนในป 2536 เวลานนยายรวยอาย 56 ป สวนลกสาวอายประมาณ 17 ป ยายรวยเคยเลาถงสภาพความเปนอย ในชมชนและสภาพพนทโดยรอบในสมยนนวา มบานเรอนอย รมคลองประมาณหลายสบหลงคาเรอน คนสวนใหญทางานกอสรางและทางานในโรงงาน สาหรบพนทโดยรอบชมชนโดยเฉพาะบรเวณดานหนาชมชนรกรางเตมไปดวยปาปรอ (พนทสวนสนกในปจจบน) ยายรวยและนองสาวไดชวยกนถางปาปรอจนมพนททานาประมาณ 2 ไร ทาใหเธอมรายไดจากการนาขาวไปขาย รวมถงการนาขาวเกบไวเพอบรโภคในครอบครว สภาพพนทใกลกบชมชนยงมผก ปลา และมไมสาหรบเผาถาน แตสภาพพนทบรเวณรมถนนรามอนทราหรอฝงดานหลงชมชนกลบเตมไปดวยการใชประโยชนทดน ดงเชนการกอสรางหางสรรพสนคาและการขยายถนนสายใหม

การพฒนาพนทโดยรอบชมชนสนธยายงดาเนนตอไป ในขณะเดยวกนผคนกยงคงหลงไหลเขาสชมชนเชนกน หางสรรพสนคาฝงตรงกนขามชมชนทเปดใหบรการตงแตป 2538 ไดดงดดคนใน

67

ชมชนสนธยาจานวนหนงเขามาทางาน ไมวาจะเปนพนกงานทาความสะอาด พนกงานขายของ และยาม รวมทงยงดงดดคนภายนอกเขามาพกอาศยในชมชนสนธยามากขน ประมาณป 2539 สภาพบานเรอนบรเวณสนคลองเขาสภาวะความแออดมากกวาปทผานๆมา จากจานวนบานเรอนประมาณหลายสบหลงคาเรอนในสมยปาลอมและยายรวยเขามาอย ชวงเวลานมจานวนบานเรอนประมาณหนงรอยหลงคาเรอน

กลาวโดยรวมในชวงแรกหรอชวงกอนมผ อางสทธในท ดนระหวางป 2526 – 2539 คอ ชวงเวลาทมการพฒนาพนทในยานชมชนสนธยามากขน โดยเฉพาะดานการใชประโยชนท ดน ความเปลยนแปลงทเกดขนกบชมชนสนธยาในชวงเวลาดงกลาว นบเปนตวอยางหนงทชวยอธบายถงผลกระทบจากโครงการพฒนาพนทในยานน จากชวงป 2526 เรมมผ คนตงบานเรอนประมาณสบหลงคาเรอน จานวนคนในชมชนเรมมจานวนมากขนในชวงปาลอมและยายรวยเขามาอยประมาณป 2533 – 2536 เวลานนมจานวนบานเรอนประมาณหลายสบหลงคาเรอน อกทงในชวงเวลานเองกไดเกดโครงการพฒนาพนทโดยรอบชมชนมากกวาในอดต เปนตนวาการสรางถนนและหางสรรพสนคาขนาดใหญ ดวยเหตนพนทในชมชนสนธยาจงกลายเปนแหลงทอยอาศยราคาถกสาหรบผมรายไดนอยในยานน ดงจะเหนไดจากจานวนบานเรอนราวหนงรอยหลงคาเรอนในชวงป 2539

กอนจะมขอพพาทเรองทดนระหวางเจาของทกบชาวชมชนสนธยาประมาณปลายป 2540 เวลานนมจานวนบานเรอนในชมชนประมาณหนงรอยหลงคาเรอน จนเมอเขาสชวงเกดขอพพาทดงกลาว หรอชวงทมการเรยกรองสทธการอยอาศยระหวางป 2540 – 2545 จานวนบานเรอนทมอยรวมหนงรอยหลงคาเรอนลดจานวนลงมากกวาครงหนง ถงแมวาในทายทสดการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศยระหวางหาปนจะนาพาชาวชมชนไปสการมสทธการอยอาศยในเมองและไมไดเปน “ผบกรก”อกตอไป แตการไดรบสทธการอยอาศยกตองแลกดวยการทชาวชมชนหลายคนแยกยายออกจากชมชนดงทไดกลาว นอกจากนนชาวชมชนทผานการเคลอนไหวเรยกรองจนไดรบสทธการอยอาศย ยงตองรบภาระหนสนกอนใหมจากการซอทดน ดงนนเพอใหเหนถงวธการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศยของชาวชมชนสนธยาจนประสบผลสาเรจ และภาระหนสนกอนใหมทเกดขนหลงจากชาวชมชนไดรบสทธการอยอาศย ผ ศกษาจงขอนามาอธบายในชวงทสองหรอชวงทมการเรยกรองสทธการอยอาศยระหวางป 2540 – 2545 ตอไป

68

ชวงทสอง การเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศย (พ.ศ. 2540 – พ.ศ. 2545) ในป 2540 จานวนบานเรอนในชมชนสนธยามประมาณหนงรอยหลงคาเรอน ชวงกลางปน

มชาวชมชน 44 ครวเรอนไดทาทะเบยนบานชวคราวกบเขตบงกม เพอสะดวกในการตดตองานกบหนวยงานราชการ ตอมาประมาณเดอนตลาคมในปเดยวกนมประกาศกระทรวงมหาดไทยเรองเปลยนแปลงเขตพนทการปกครองจากพนทแขวงคนนายาวจดตงเปนเขตคนนายาว ดวยการใหพนทแขวงคนนายาวรวมกบพนทบางสวนของเขตบงกมและเขตลาดพราว ชมชนสนธยาจงเปนสวนหนงในเขตพนทปกครองใหมตงแตชวงปลายป 2540 เปนตนมา

เกมรกของเจาของท ไมถงสองเดอนหลงจากชาวชมชนสนธยาเปลยนเขตการปกครองใหมมาเปนเขตคนนายาว

ปรากฏวามผ อางสทธในทดนและประสงคใหชาวชมชนสนธยายายออก แตชาวชมชนยงคงอาศยอยในทดนแปลงดงกลาว จนเมอประมาณปลายเดอนธนวาคมป 2541 เจาของทไดกลบเขาสเสนทางการทวงคนสทธในทดนอกครงหลงจากเงยบหายนานกวาหนงป ในครงนเจาของทนาหลกฐานการบกรกทดนจากการมทะเบยนบานชวคราวของชาวชมชนสนธยา

ในการทวงคนสทธในทดนครงแรกเกดขนเมอวนท 30 ธนวาคมป 2541 กอนเขาสวนปใหมเพยงสองวน เจาของทดนไดสงหนงสอเรองใหขนยายทรพยสนและบรวารออกจากทดนภายใน 15 วน ครนเมอเขาสปใหม 2542 มหนงสอแจงเตอนการบกรกทดนของคนในชมชนอกสองฉบบ ฉบบแรกเกดขนในวนท 6 มกราคมมาจากผ อานวยการเขตคนนายาวแจงใหรอถอนอาคารภายใน 30 วนนบตงแตวนทออกคาสงมาถงชาวชมชน โดยอาศยอานาจจากพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2535 และอกหนงฉบบสงมาในวนท 17 มกราคมเปนหนงสอของเจาของทอกหนงราย นอกจากนนเจาของทดนรายนยงเสนอคารอถอนใหกบชาวชมชนทประสงคจะยายออกจานวน 10,000 บาทสาหรบบานหนงหลง และจานวน 5,000 บาทสาหรบหลงทเพงหรอกระตอบ หลงจากเจาของทไดสงหนงสอสามฉบบตงแตปลายป 2541 กระทงตนป 2542 เพอทวงสทธในทดนกบคนในชมชนสนธยา พวกเขาจงทราบวากาลงอยในทดนของเจาของทสองราย

ประมาณหนงสปดาหหลงจากมหนงสอทวงสทธในทดนฉบบทสามสงใหกบชาวชมชนสนธยา เจาหนาทตารวจจากสถานตารวจนครบาลบางชนไดออกหมายเรยกคนในชมชนสนธยาในขอหาปลกสรางอาคารโดยไมไดรบอนญาต แตคนในชมชนกยงไมไดยายออก สวนเจาหนาทรฐกไมไดดาเนนการใดๆกบชาวชมชนมากไปกวาการสงหนงสอแจงเตอนและออกหมายเรยก จนระยะเวลาผานมาเกอบหนงป หรอประมาณตนป 2543 เจาหนาทรฐจงเรมดาเนนการกบคนใน

69

ชมชนอยางเขมงวดมากขน อาทเชน การจบกมคนในชมชน แลวสงตวไปดาเนนคดในศาล แตในอกดานหนงชาวชมชนสนธยากมปฏกรยาตอความเขมงวดของเจาหนาท รฐดวยการกอตว ของขบวนการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศยเชนกน ดงทจะกลาวถงตอไป

ปฏกรยา: การรวมกลมเคลอนไหวของชาวชมชนเพอโตตอบ ในเดอนมกราคมป 2543 เจาหนาทตารวจจบกมคนในชมชนหนงคนและสงดาเนนคด ผล

ปรากฏวาเดอนตอมาศาลตดสนคดใหจาเลยเสยคาปรบ 2,000 บาทในขอหาสรางอาคารโดยไมไดรบอนญาตจากเจาพนกงานทองถน ชาวชมชนสนธยาไดชวยกนเรยไรเงนเพอเปนคาปรบในครงนน ครนเกดเหตการณดงกลาวไมถงหนงสปดาหกเรมมคนภายนอกชมชนเขามาใหความชวยเหลอชาวชมชนมากขน ถงแมในระยะแรกเปนการเขามาแบบสวนตวจงมเพยงสองถงสามคน แตคนกลมน คอสวนสาคญในการจดประกายใหเกดขบวนการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศยของชาวชมชนสนธยาในชวงเวลาตอจากนไป

เดอนมนาคมป 2543 ชาวชมชนเรมมแนวทางในการเจรจากบเจาหนาทสานกงานเขตคนนายาว พวกเขาไดสงหนงสอถงผ อานวยการเขตและเสนอใหมการจดประชมปญหาเรองทอยอาศย โดยยนขอเสนอ 2 ขอ ขอแรกใหยกเลกคาสงการจบกมชาวชมชน และขอทสองใหมการวดแนวคลองใหชดเจนแนนอน เวลาผานมาประมาณสองเดอนเจาหนาทสานกงานเขตยงไมมการตอบรบขอเสนอดงกลาว ในขณะทเจาหนาทตารวจไดจบกมคนในชมชนเพมอก 3 คนในขอหาปลกสรางอาคารโดยไมไดรบอนญาต และในครงนเจาหนาทเขามาจบกมชาวชมชนถงภายในชมชน แตปรากฏวาหลงจากการจบกมเจาหนาทตารวจปลอยตวผ ตองหา 1 คน เนองจากไมมหลกฐานการเปนเจาของบาน สวนอก 2 คนมหลกฐานจากการมทะเบยนบานชวคราว เจาหนาทจงสงตวเพอดาเนนคดตอไป

หลงจากมการจบกมดาเนนคดกบชาวชมชนสนธยาในครงทสอง คนในชมชนจงเรมตนตวกนมากขนโดยเฉพาะเรองการรวมตวกนเคลอนไหวเรยกรอง กลาวไดวาการรวมตวกนของชาวชมชนเรมจดตงขนเปนขบวนการเคลอนไหว เนองดวยบทบาทของคนภายนอกชมชนไมวาจะเปนเครอขายชมชนแออดและนกการเมองทเขามาสนบสนนชาวชมชนสนธยาดงทผ ศกษาจะอธบายตอไป

ชาวชมชนสนธยาเรมตนเรยกรองจากปญหาการจบกมชาวชมชน โดยเดนทางไปชมนมทสานกเขตคนนายาว เพอใหผ อานวยการเขตชวยเหลอ ฝายเจาหนาทสานกงานเขตจงตดตอกบนกการเมองทองถนหรอสมาชกสภาเขต (สข.) ใหมาชวยประกนตวคนในชมชนทกาลงถกคมขงอย

70

ทสถานตารวจนครบาลบางชน แตเมอสมาชกสภาเขต (สข.) มาถงกไมสามารถประกนตวผ ตองหาได เนองจากไมไดนาเอกสารการประกนตวทครบถวนมาดวย

ในวนตอมานอกจากชาวชมชนสนธยาจะเดนทางมาชมนมทสานกงานเขตคนนายาวอกครงแลว ยงมเครอขายพฒนาชมชนและสงแวดลอมคคลอง ชาวชมชนแออดอนๆ และสมาชกสภาเขต (สข.) เดนทางมารวมชมนม และรวมกนเจรจากบผ อานวยการเขตในการหาทางชวยเหลอชาวชมชนทถกคมขง จนเมอไดขอตกลงและตวแทนกาลงเดนทางไปชวยเหลอคนในชมชน ปรากฏวาชวงเวลาเดยวกนนน เจาหนาทตารวจไดสงตวผ ตองหาไปยงสานกงานอยการจงหวดมนบร ตวแทนทเดนทางไปจงขอเจรจากบอยการจงหวด และไดขอสรปวาอยการจะสงตวผ ตองหาใหกบศาลตดสนคดในวนเดยวกน

ผลสบเนองจากคาตดสนคดของศาลในวนนน ทาใหชาวชมชน 2 คนตองเสยคาปรบคนละประมาณ 70,000 บาท มากกวาในครงกอนทเสยคาปรบเพยง 2,000 บาท ดวยจานวนเงนคาปรบจานวนมากนจงเปนเรองยากในการจายคาปรบสาหรบคนในชมชนสนธยาทกาลงถกดาเนนคด แมแตการเรยไรเงนชวยเหลอผ ตองหาของชาวชมชนดงเชนครงทผานมากไมสามารถชวยใหมเงนพอเสยคาปรบได เมอเปนเชนนนผ ตองหาจงตองอยในหองคมขงไปกอน

ถงแมวาชาวชมชนสนธยาคนอนๆจะไมสามารถรวบรวมเงน เพอชวยเหลอพนองรวมชมชนเดยวกนได แตพวกเขากไมไดอยอยางนงเฉย ชวงเยนวนเดยวกนหลงจากมการตดสนคดคนในชมชน ชาวชมชนสนธยาไดเดนทางไปชมนมบรเวณหนาบานพษณโลกรวมกบเครอขายชมชนแออด เ พอรองเ รยนปญหาเรองทอยอาศยกบนายชวน หลกภย นายกรฐมนตรในเวลาน น ระยะเวลาการชมนมประทวงเพยงหนงคนชวยใหชาวชมชนมโอกาสกลาวถงปญหาทกาลงเกดขนผานทางสอมวลชน และยงมโอกาสเจรจากบนายกรฐมนตรในเชาวนตอมา ผลจากการเจรจาในเชาวนนนไดขอสรปวา ใหระงบการจบกมชาวชมชนสนธยาไปกอน สวนคนในชมชนทถกคมขงอย รฐบาลไมสามารถชวยเหลอได เนองจากกาลงอยในขนตอนของกระบวนการยตธรรม แมวาการไดเจรจากบรฐบาลจะชวยทงหยดยงการจบกมคนอนๆในชมชนและเผยแพรปญหาเรองทอยอาศยของชาวชมชนสนธยาใหกบผคนในสงคมไดรบทราบ แตการประกนตวคนในชมชนยงเปนปญหาทไมไดรบการแกไข ในทายทสดชาวชมชนจงขอความชวยเหลอจากนกการเมองระดบชาตในพนทเขตคนนายาวคนหนงหลงจากมการเจรจากบนายกรฐมนตรเพยงหนงวน

การประกนตวคนในชมชนเปนเพยงชยชนะเลกๆสาหรบชาวชมชนสนธยาในระหวางการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศย พอหลงจากเหตการณดงกลาวขบวนการเคลอนไหวของชาวชมชนสนธยากไดเกดความตนตวมากกวาในชวงเวลาทผานมา กลาวคอมการปองกนการเขาออก

71

ชมชนโดยเฉพาะคนนอกชมชนมากขน สะพานทเคยพาดผานกาแพงของหมบานจดสรรฝงตรงกนขาม พวกเขาไดรอถอนออกทงหมด เพอใหเหลอทางเขาออกชมชนเพยงทางเดยว นอกจากนนยงมการจดแบงหนาทการทางานใหกบคนในชมชน การจดการประชมเพอกาหนดแนวทางในการเคลอนไหวเกดขนทงในชมชนและนอกชมชน โดยมทงกลมคนทมาจากเครอขายชมชนแออดและเจาหนาทสานกพฒนาชมชนเมอง (พชม.) หรอเรยกโดยรวมวา “กลมพเลยง” เขารวมประชมดวยเสมอ ในขณะทแนวทางการตอสคดความในศาลอทธรณ ชาวชมชนไดขอความชวยเหลอจากสภาทนายความ นอกเหนอจากแนวทางการเคลอนไหวเหลานแลวพวกเขายงตงกลมทาออมทรพย เพอเปนการระดมเงนทน ถาหากเจาของทดนขายทดนบางสวนให รวมทงเปนเงนทนในชวงระหวางการเคลอนไหวเรยกรอง และเปนการรวมคนเพอทากจกรรมรวมกน

จากกลมออมทรพยสสหกรณเคหสถาน การรวมกลมทาออมทรพยถอเปนหนงวธการ เพอชวยใหชาวชมชนสนธยามโอกาสเขาถง

แหลงสนเชอในการแกไขปญหาทอยอาศย เพราะลาพงเพยงเงนออมจากกลมออมทรพยคงไมเพยงพอและยากทจะเขาสกระบวนการเจรจาตอรองขอซอทดนกบเจาของทได ดงนนในระยะแรกกลมออมทรพยของชมชนสนธยาจงเพยงชวยระดมเงนทนของชาวชมชนกอน ตอมาถาหากชาวชมชนจะตองขอซอทดน ซงจะตองใชเงนจานวนมาก การจดทะเบยนเพอตงเปนสหกรณเคหสถานจะเปนกลไกสาคญในการชวยเหลอเรองเงนทน และทสาคญคอ ชวยดาเนนการในเรองการทานตกรรมสญญาตางๆของชมชนทจะมขนในอนาคต เพราะสหกรณมสถานภาพเปนนตบคคล

แนวทางการตงสหกรณเคหสถานเพอแกไขปญหาทอยอาศยใหกบผ มรายไดนอยในเมองและคนในชมชนแออดเกดขนครงแรก ดวยการนามาใชในสมยการจดตงสหกรณเคหสถานชมชนเซงกในป 2529 เวลานนสหกรณชมชนเซงกคอนขางมปญหาเรองการตดตอขอใชสนเชอจากสถาบนการเงน ทงทสามารถรวมตวกนจดตงสหกรณเคหสถาน หรอมสถานภาพเปนนตบคคลเรยบรอยแลว (อรทย อาจอา 2530) แตกตางจากการขอสนเชอจากสถาบนการเงนในสมยสหกรณเคหสถานชมชนสนธยา ทมสถาบนการเงนหลกดแลเรองสนเชอเพอทอยอาศยสาหรบคนในชมชนแออด คอ สานกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.) โดยกอตงขนตงแตป 2535

ในชวงป 2543 ระหวางทชาวชมชนสนธยากาลงใชแนวทางการตงกลมออมทรพย แลวจดตงสหกรณ ซงเปนหนงเงอนไขของสานกงานพฒนาชมชนเมอง (พชม.)เพอขอสนเชอในการแกปญหาทอยอาศย หนวยงานนกกาลงจะเปลยนแปลงไปสการเปนองคกรใหมทมชอวาสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ดวยการยบรวมกบอกหนงหนวยงานคอ กองทนพฒนาชนบท อยางไร

72

กตามแนวทางการสนบสนนสนเชอในการแกปญหาทอยอาศยใหกบผ มรายไดนอยในเมองและคนในชมชนแออด ยงเปนแนวทางทสบเนองมาจนถงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) กระทงในปจจบน (ป 2554)

ขณะทชาวชมชนสนธยากาลงรวมกนออมเงนตามแนวทางการตงกลมออมทรพย แลวจะมการจดตงสหกรณในภายหลงนน มการเปลยนเจาของทดนหนงราย เนองจากเจาของทรายหนงไดขายทดนใหกบบรษทแหงหนง อยางไรกตามหลงจากเกดการเปลยนเจาของทดนขนแลว เจาของททงสองรายกไดเปดโอกาสใหชาวชมชนสนธยาเขาสกระบวนการเจรจาขอซอทดน ผลการเจรจาในครงนนมเจาของทดนรายหนงประสงคทจะขายทดนใหกบชาวชมชนตารางวาละ 3,000 บาท แตชาวชมชนไดขอเลอนเวลาเจาของทดนออกไป เพอจะเรงเงนออมใหมากขน กอนทจะไปขอสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มาสมทบในขนตอนตอไป

ถงแมชาวชมชนสนธยาจะเรมไดรบฟงขาวดในเรองทเจาของทดนมแนวโนมจะขายทในแปลงซงไมไกลจากทตงเดมของชมชนมากนก แตชวงเดอนธนวาคมป 2543 ปรากฏวาศาลอทธรณพพากษายนตามศาลชนตนในคดทชาวชมชนสนธยา 2 คนปลกสรางอาคารโดยไมไดรบอนญาต ทาใหผ ตองหาหนงคนยอมก เงนเพอเสยคาปรบหลายหมนบาท สวนอกหนงคนขอตอส ในศาลฎกา แมวาในทายทสดเธอจะแพคดและเสยคาปรบดงเชนเพอนรวมชมชนทยอมเสยคาปรบไปกอนหนาแลวกตาม

ระหวางชาวชมชนสนธยากาลงระดมเงนออมอยนน ชาวชมชนบางสวนไดยายออกจากชมชน บางกไดรบคารอถอนจากเจาของท บางกขายสทธใหกบคนนอกชมชน ผลสบเนองจากการทชาวชมชนยายออกจากชมชน นอกจากจะลดจานวนคนในชมชนลงแลว ยงทาใหมคนหนาใหมๆจานวนหนงยายเขามาอยในชมชน ครวเรอนปาลออคอกลมคนทเขามาอยใหมในชวงเวลาน ปาลออเคยเลาใหฟงวา กอนทครอบครวของเธอจะยายมาอยในชมชนสนธยาเคยอาศยอยในชมชนแออดยานบงกม จนเมอเจาของทขอพนทคน ครอบครวของเธอจงตองหาทอยใหม อนเปนเวลาเดยวกนกบทมคนยายออกจากชมชนสนธยาหลายคน และมบางคนตองการขายสทธใหกบเธอ ดวยเหตนเธอจงซอสทธตอจากเจาของทเดมในราคาสงถงสามหมนบาท เพอแลกกบการเขามาอยในบานหลงใหมในชมชนแหงน

การรวบรวมเงนของชาวชมชนสนธยากอนทจะเรมจดตงสหกรณเคหสถานผานมาเกอบสองป จนมาถงชวงตนป 2545 กลมออมทรพยของชมชนสนธยาจงตงสหกรณเคหสถานขน ในเวลานนไมเพยงเจาของทดนจากเดมทมอย 2 รายจะเปลยนมาเปนเจาของทดนรายใหมเพยงรายเดยว แตเจาของทดนรายใหมนยงยนขอเสนอขายทดนใหกบคนในชมชนอยางเปนทางการ ดวย

73

การเสนอขายทดนในพนทจานวน 2 ไร 2 งาน 80 ตารางวาในราคาตารางวาละ 3,000 บาท รวมเปนจานวนเงน 3,240,000 บาท และมเงอนไขวาชาวชมชนจะตองซอเปนเงนสดในนามนตบคคล หลงจากนนกตองรอยายออกจากพนทสวนหนาไปอยในพนทสวนทคนในชมชนไดซอกอนวนท 31 ธนวาคมป 2545 ทงนบรษทจะใหคารอยายสาหรบบานหลงละ 10,000 บาท สวนเพงพกและกระตอบใหหลงละ 7,000 บาท รวมถงจะสมทบเงนจานวน 200,000 บาทใหกบสหกรณของชมชน เพอทาสะพานทางเขาออกชมชนในทตงใหม

ภาพท 9

ผงชมชนสนธยาเดม

กอนจะมขอสรปในการซอทดน 2 ไร 2 งาน 80 ตารางวา จานวนคนในชมชนสนธยาลดลง

อกครง เนองจากชาวชมชนมปญหาเรองขอตกลงในการแบงขนาดทดนแตละแปลง สมาชกสหกรณสวนใหญเหนวาจะสรางบานบนเนอทหลงละประมาณ 14 ตารางวา จงมบางครวเรอนถอนเงนออกจากสหกรณและยายออกจากชมชน จนในทายทสดเหลอจานวนครวเรอนทจะเขาสกระบวนการกเงนและแบงแปลงทดนไมถง 50 หลงคาเรอน ครนพอถงกลางป 2545 คณะกรรมการสหกรณเคหสถานชมชนสนธยาจงตดสนใจซอทดนแปลงนในนามสหกรณ โดยใชเงนสองสวนคอ เงนออมทรพยของชมชนประมาณ 300,000 บาทและอกประมาณ 2,900,000 บาทไดจากการขอสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ซงชาวชมชนใชโฉนดทดนแปลงใหมคาประกน

74

การทตองโยกยายเขาไปอยในทดนแปลงใหมภายในป 2545 ตามเงอนไขของเจาของทนน ไมใชปญหาใหญสาหรบชาวชมชนสนธยา เพราะทดนแปลงนตงอยไมไกลจากทตงเดมของชมชนมากนก นอกจากนนยงมชาวชมชนประมาณสบครวเรอนไมตองรอยายบาน เนองจากทตงบานอยในขอบเขตพนทของชมชนใหม อยางไรกตามปญหาใหญประการหนงหลงจากชาวชมชนยายเขาไปตงบานเรอนแลว คอเรองสภาพพนทในทตงใหมสวนใหญเปนทนาลม เมอเขาสชวงฤดฝนนาจะทวมขงพนทไดงาย โดยเฉพาะชาวชมชนกวา 40 ครวเรอนทตองรอยายบานจากรมคลองเขามาอยในทดนแปลงใหมจะตองประสบกบสภาพพนทดงกลาวอยางเลยงไมได ดงนนในระยะแรกทชาวชมชนยายเขามาจงมเพยง 3 ครวเรอนทสรางบานหลงใหมจนแลวเสรจ เนองจากมเงนทนอยแลว สวนครวเรอนทเหลอบางกสรางเปนเพงพก บางกเรมกอสรางบาน

จากทผศกษาไดนาเสนอเหตการณตางๆในชวงทสองตงแตป 2540 จนถงป 2545 กลาวไดวาเปนชวงเวลาของการตอสเพอใหไดสทธการอยอาศยในเมองของชาวชมชนสนธยา พวกเขาตองตอสกบวธการทวงคนสทธในทดนจากเจาของกรรมสทธ อาทเชน การสงหนงสอทวงสทธ การใหคารอยาย และการอาศยอานาจรฐชวยจดการกบชาวชมชน จนทาใหคนเหลานตองสรางขบวนการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธการอยอาศยขนมา ในทายทสดขบวนการเคลอนไหวอนเกดขนจากปฏกรยาตอการไลรอ สงผลใหชาวชมชนไดรบสทธการอยอาศยจากการซอทดนในป 2545

การทเสนทางการตอส เพอใหไดสทธการอยอาศยไดจบลงแลว ไมไดหมายความวาสทธการอยอาศยของชาวชมชนจะยงยนตลอดไป เพราะเสนทางทชาวชมชนสนธยาเลอกกาวเดนอยนน กาลงทดสอบชาวชมชนผทเคย “บกรก” หรอพกอาศยในทดนของผ อนอยางไมถกตองตามกฎหมายวา หลงจากตอสเรยกรองจนไดรบสทธการอยอาศยแลว พวกเขาจะรกษาสทธทไดรบตอไปอยางไร ในประเดนเรองภาระหนสนอนเกดขนจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอซอทดน โดยชาวชมชนตองผอนชาระหนสนใหกบสหกรณของชมชนในแตละเดอนเปนระยะเวลา 15 ป นบเนองเปนหนงในบททดสอบระหวางทางของการรกษาสทธการอยอาศย เนองจากถาหากชาวชมชนไมทาตามสญญาการผอนชาระหนสนสวนดงกลาว สทธในทดนหรอสทธการอยอาศยทไดจากการตอสมาจะตองถกยดคนในทสด

ชวงทสาม การเขารวมโครงการบานมนคง (พ.ศ. 2546 – ปจจบน)

การเปนหนงในชมชนแออดเพยงไมกแหงทประสบผลสาเรจจากการตอสจนไดสทธการอยอาศย สงผลใหชมชนสนธยาไดรบเลอกจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ใหเปนหนงใน

75

ชมชนนารองโครงการบานมนคงในป 2546 ตามแนวนโยบายการพฒนาทอยอาศยคนในชมชนแออดของรฐบาลพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร

การเขารวมโครงการบานมนคงทาใหชมชนสนธยามผงชมชนและรปแบบบานทชดเจนมากขน จากพนท 2 ไร 2 งาน 80 ตารางวา ชาวชมชนไดแบงพนทเปน 53 หนวย โดยเปนพนทกลาง 4 หนวย พนทอยอาศย 49 หนวย และจะแบงพนทเปนถนนตดผานในชมชน 5 สาย ขนาดความกวางประมาณ 4 เมตร สวนรปแบบของบานกมหลายแบบ เชน บานเดยวชนเดยว บานเดยวสองชน บานแฝดชนเดยว บานแฝดสองชน

นอกจากนนชาวชมชนสนธยายงไดรบงบประมาณเพอพฒนาระบบสาธารณปโภค ทงการถมทดนเดมใหยกสงกวาเดม การทาทอระบายนา การตดตงระบบไฟฟาและระบบนาประปา การทาถนนคอนกรตภายในชมชนและการสรางสะพานคอนกรตเลยบคลองทางเขาชมชน รวมถงการทคนในชมชนมสทธก เงนสนเชอเพอนาไปสรางบานดวย สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จะอนมตใหครวเรอนละไมเกน 300,000 บาท

คณะกรรมการสหกรณของชมชนสนธยาขอก เงนสวนน 2 ครงไดแก ก ครงท 1 ในป 2547 จานวน 4,849,000 บาท และก ครงท 2 ในป 2548 จานวน 2,751,480 บาท ดงนนการเขารวมโครงการบานมนคงจงทาใหคนในชมชนสนธยามหนสนโดยคราวๆ 2 สวน หากสมาชกสหกรณกเตม คอ กสรางบานทงสองครง และถาหากนบเนองจากสมาชกสหกรณก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอซอท ดนตงแตป 2545 แลว ชาวชมชนจะมหนสนจากสนเชอของหนวยงานดงกลาวมากทสด 3 สวน คอ สนเชอทดน สนเชอบานครงท 1 และสนเชอบานครงท 2 และนอยทสด 1 สวน คอ สนเชอเพอซอทดน เนองจากสมาชกสหกรณทกคนก

จากความเปลยนแปลงของคนในชมชนสนธยาจนถงชวงทเขารวมโครงการบานมนคงดงทผศกษาแบงเปน 3 ชวงเวลา อาจกลาวไดวาดานหนงคนในชมชนสามารถเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศยจนสามารถซอทดนได และในเวลาตอมากไดเปนหนงในสบชมชนนารองโครงการบานมนคง ทสงผลตอการจดระบบผงชมชน รปแบบบาน รวมทงการไดรบงบประมาณเพอสรางระบบสาธารณปโภคภายในชมชน แตอกดานหนงคนในชมชนสนธยามากกวาครงหนงกไดอพยพและแยกยายออกจากชมชน ขณะเดยวกนชาวชมชนทเหลออยและเคยผานการตอสจนไดรบสทธการอยอาศยมาแลวนน อาจจะดเหมอนกบวาพวกเขามกรรมสทธในทดนและบาน หรออาจเรยกโดยรวมวาสทธการอยอาศย แตเมอพจาณาจากขอเทจจรงพบวา การทชาวชมชนสนธยาจะไดรบกรรมสทธในทดนและบานนน ไมไดเกดขนเพยงชวขามคน เนองพวกเขายงตองผอนชาระหนสนอนเกดจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เปนระยะเวลาไมนอยกวา 15 ป

76

กอน ไมเชนนนสทธการอยอาศยทพวกเขาไดรบมาอาจสญเปลาไปในทสด เพราะฉะนนเสนทางทชาวชมชนกาลงกาวเดนอย จงเปนอกหนงเสนทางทกาลงทดสอบพวกเขาวา ในทายทสดชาวชมชน “บกรก” ในอดตจะสามารถรกษาสทธการอยอาศยหลงจากเคยผานการตอสจนไดรบสทธการอยอาศยตอไปอยางไร

บานหลงใหม: ลกษณะบานเรอนและการอยอาศยของสมาชกในครวเรอน

เมอชาวชมชนแออดเขารวมโครงการบานมนคง พวกเขาจะตองเขาสขนตอนการจดระบบสทธการอยอาศยใหมหรอขนตอนการแบงแปลงทดน เพราะเดมแตละครวเรอนอาจมทงกลมเจาของบานเดม และกลมผทเขามาอยใหม ลกษณะการอยอาศยกอาจมทงการเชาท เชาหอง เชาบาน อกทงในบางครวเรอนอาจมสมาชกอาศยอยรวมกนเปนจานวนมาก (สวนประชาสมพนธพอช. 2547: 32 – 33) ดงนนการจดระบบสทธการอยอาศยในโครงการบานมนคงจงอาจสงผลตอลกษณะทอยอาศยของชาวชมชนสนธยาในแตละครวเรอน

ชมชนสนธยาเปนชมชนขนาดเลก มจานวนประชากรประมาณ 200 คน และมจานวนลกหนสหกรณเพยง 49 คน ชาวชมชนไดแบงสทธการอยอาศยหรอแปลงทดนออกเปน 49 หนวย (แปลง) ตามสดสวนทสมาชกสหกรณ 1 คนจะไดรบสทธในทดนคนละ 1 แปลง จากการสารวจลกษณะบานเรอนในชมชนสนธยา ผศกษาพบวาสมาชกสหกรณชมชนสนธยาทมอย 49 คน ไมไดสรางบานเฉพาะในรปแบบสมาชกสหกรณ 1 คนสรางบาน 1 หลงบนทดน 1 แปลง ดงจะเหนไดจากการทมสมาชกบางสวนรวมกนสรางบาน 1 หลงบนทดน 2 – 3 แปลง ไดแก ครวเรอนทสรางบานเดยวบนทดน 2 แปลง และครวเรอนทสรางบานแฝดบนทดนตงแต 2 – 3 แปลง ดงนนผ ศกษาจงไมสรปวามจานวนบานเรอนในชมชนสนธยาเทากบ 49 หลงคาเรอนตามจานวนสมาชกสหกรณ 49 คน ดงทจะอธบายตอไป

ลกษณะของบานเรอนในชมชนสนธยาจะมลกษณะรวมกนสองลกษณะไดแก กลมบานเดยวและกลมบานแฝด ดงทจะกลาวถงตอไป

กลมบานเดยว สวนใหญชาวชมชนจะสรางบานเดยว บานเดยวใน ชมชนสนธยาจะแบงเปนสองประเภทคอ

ประเภทแรกเปนบานเดยวทสรางบนทดน 1 หนวย (แปลง) มทงบานเดยวแบบสองชนและชนเดยว ชาวชมชนเลอกสรางบานเดยวสองชนมากถง 29 หลงคาเรอน ซงไมเพยงมจานวนมากกวาบานเดยวชนเดยวทม 2 หลงแลว แตยงมากกวาบานเรอนในลกษณะอนๆในชมชนสนธยาดวย

77

ส าหรบประเภททสองเปน บานเดยวทสรางบนทดน 2 หนวย (แปลง) จะมจานวน 3 หลง บานเดยวในประเภทนจะมขนาดพนทใหญกวาประเภทแรก เนองจากบานแตละหลงสรางบนทดน 2 หนวยหรอประมาณ 28 ตารางวา (14×2) การทเจาของบานสามารถสรางบาน 1 หลงบนทดน 2 หนวยได เพราะเจาของสทธตองการอาศยอยในบานหลงเดยวกน ผ ศกษาพบวาบานเดยวประเภทน ทง 3 หลงเกดขนจากเจาของสทธเปนคนในครอบครวเดยวกน ไมวาจะเปนสามและภรรยา หรอเปนพอกบลก ยกตวอยางเชน ครวเรอนของยายนาและตามา อายของภรรยาและสามคนแตละคนไมนอยกวา 70 ป บานยายนาสรางเปนบานเดยวสองชนบนทดน 2 แปลงจากสทธในทดนของตามาและลกชายชายคนละหนงแปลง ครวเรอนนอยกนเกอบ 10 คน แตทกคนไมไดพกอาศยอยในบานเปนประจา โดยเฉพาะลกๆของยายนา บางคนทางานอยตางประเทศและคอยสงเงนกลบมาใหยายนาทกเดอน และบางคนตองออกไปทางานและพกอยอกท ดงนนในบานหลงนผ ศกษาจงมกจะเหนเพยงยายนา ตามา และหลานๆอก 3 คน ซงกาลงเรยนอยในชนประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตน

ภาพท 10

บานเดยวสรางบนทดน 1 หนวย (แปลง)

78

ภาพท 11 บานเดยวสรางบนทดน 2 หนวย (แปลง)

กลมบานแฝด บานแฝดหมายถงบานทใชฝาผนงหรอเพดานรวมกน และจะสรางบนทดนตงแต 2 หนวยจนถง 3 หนวย ในชมชนสนธยาจะมบานแฝด 5 หลง โดยแบงเปนสองประเภท ไดแก ประเภทแรกบานแฝดสองสรางบนทดน 2 หนวยมจานวน 4 หลง และประเภททสองบานแฝดสามสรางบนทดน 3 หนวยมจานวน 1 หลง ผศกษาพบวาเจาของบานแฝดเหลานมกจะมเกยวดองเปนเครอญาตกน ยกตวอยางครวเรอนของยายเยนทสรางบานแฝดสองโดยใชสทธของเธอและลกชาย และครวเรอนของพนวลทสรางบานแฝดสามรวมกบญาตพนองของเธอ

ภาพท 12

บานแฝดสอง

79

ภาพท 13 บานแฝดสาม

ลกษณะบานเรอนทแบงเปนสองกลม ไดแก กลมบานเดยวและกลมบานแฝด ผ ศกษาพบวามจานวน 40 หลงคาเรอน แบงเปนกลมบานเดยว 35 หลงคาเรอน และกลมบานแฝด 5 หลงคาเรอน เมอจาแนกบานเดยว 35 หลงคาเรอนตามลกษณะการอยอาศยในครวเรอนม 34 ครวเรอน เนองจากมหนงครวเรอนสามภรรยาเปนสมาชกสหกรณทงค และไดแยกกนสรางบานเปน 2 หลง หลงหนงสรางไวสาหรบเกบของ อกหลงหนงสรางไวสาหรบพกอาศย สวนกลมบานแฝด 5 หลงคาเรอนทมทงบานแฝดสองและบานแฝดสาม จะมจานวนครวเรอน 11 ครวเรอน ผ ศกษาพบวาถงแมสมาชกจะรวมกนสรางบานแฝดจากทดนตงแต 2 – 3 หนวย (แปลง) แตสมาชกสหกรณจะใชวธแยกกนชาระหนสหกรณในแตละเดอน แตกตางจากกลมบานเดยวทสรางบนท ดน 2 หนวย เพราะสมาชกจะชาระหนสนสวนดงกลาวรวมกน

โดยสรปจากจานวนบานเรอนในชมชนสนธยาทม 40 หลงคาเรอน จาแนกเปนครวเรอนไดทงสน 45 ครวเรอน ในจานวนครวเรอนทงหมดนม 3 ครวเรอนยงสรางบานไมแลวเสรจ และมสมาชกสหกรณหนงคนสรางเพง เพอเกบเศษไมใหกบญาตในชมชน

นอกจากลกษณะบานในแตละครวเรอนจะแสดงใหเหนถงการสรางบานจากสทธในทดนทไดรบมา แลว ยงชวยใหผศกษามองเหนถงความสมพนธกนของสมาชกในบานแตละหลง ไมวาจะเปนกลมบานเดยวทสรางบานบนทดน 2 หนวย หรอกลมของบานแฝด ทสมาชกในบานแตละหลงมกจะเปนเครอญาตกน แตในอกดานหนงผศกษาไมไดหมายความวาสมาชกในประเภทบานเดยวทสรางบนทดน 1 หนวย (แปลง) จะไมมความสมพนธกนกบสมาชกบานหลงอนๆในชมชนเลย ผ

80

ศกษาพบวามสมาชกบางครวเรอนทเคยอยในครวเรอนเดยวกนในสมยชาวชมชนสนธยายงไมมการรอยายบานเรอน ตอมาเมอมการจดระบบสทธการอยอาศยใหม พวกเขาไดรบสทธในทดน จงไดขอแยกออกไปสรางบานอกหลงในชมชน ดงเชนครวเรอนปาผง ปาผงมอายประมาณ 50 ป เธอเปนแคดดอยในสนามกอลฟแหงหนง และมลกชาย 3 คน พอลกชายคนแรกมครอบครวเธอจงใหเขาเขารวมเปนสมาชกสหกรณ เพอจะมสทธในทดน ปจจบนบานของลกชายปาผงอยในซอยเดยวกนและถดจากบานของเธอไมไกลมากนก

การทผ ศกษากลาวถงประเดนขางตนกอน นอกจากจะเปนขอควรระวงในการพจารณาจานวนครวเรอนในชมชนสนธยาทไมไดเปนไปตามจานวนลกหนสหกรณแลว ยงเปนขอควรระวงเรองภาระหนสนจากโครงการบานมนคงทแตละครวเรอนกาลงประสบอยดวย

หนสนกอนใหม: การบรหารจดการของสหกรณชมชน

กอนมการดาเนนโครงการบานมนคงในป 2546 คนจนในเมองไดใชแนวทางการจดตงสหกรณ เพอวตถประสงคหลกในการแกไขปญหาดานทอย อาศยและการพฒนาดานเศรษฐกจสงคมของชาวชมชนมากอนแลว คาวาสหกรณชมชนหมายถง สหกรณเคหสถาน อนเปนสหกรณประเภทบรการ และสหกรณเครดตยเนยน ซงเปนสหกรณออมทรพย กระบวนการแกไขปญหาทอยอาศย โดยใชองคกรชมชนในรปแบบของสหกรณ เกดขนจากความลมเหลวในการแกไขปญหาทอยอาศยของภาครฐ โดยเฉพาะการเคหะแหงชาต ซงมกมวธการแกไขปญหาหลกอย 2 แนวทาง ไดแก แนวทางการสรางแฟลต และแนวทางการซอทดนนอกเมอง ดวยเหตนแนวทางสหกรณจงถกนามาปรบใชโดยองคกรชมชน รวมกบองคกรพฒนาเอกชน และมกรอบความคดดงน

1) การแกไขปญหาทอยอาศยควรใหชาวชมชนไดมสวนรวมกาหนดทางเลอก และการบรการจดการโดยชาวชมชนเอง

2) ท ดนแหงใหมของชาวชมชนไมควรหางไกลจากท ดนเดม มแหลงงาน หรอสถานประกอบอาชพได

3) การบรหารจดการโครงการทดนใหม จะไมมการแสวงหากาไรจากชาวชมชน เพราะเปนโครงการพฒนามใชโครงการธรกจ

4) แกปญหาทอยอาศยไปพรอมกบการพฒนาคน การสรางจตสานก สรางคานยมการรกถนฐาน ปลกฝงวฒนธรรมประเพณการอย รวมกนในชมชน

5) คนอยคบานและชมชนตองไดรบการพฒนาใหครบทกดานและอยางยงยน (สมชาย ชวยเกลยง และธนานวฒน แกวพงศพนธ 2546: 53 - 54)

81

จากทมาของการใชแนวทางสหกรณเพอแกไขปญหาดานทอยอาศยแกคนจนในเมองขางตน แสดงใหเหนวาแนวทางสหกรณทนามาใชเปนแนวทางหลกสาหรบชาวชมชนแออดทตองการเขารวมโครงการบานมนคงนน ไมไดเกดขนพรอมกบโครงการน แตเปนกระบวนการแกไขปญหาทอยอาศยของคนจนในเมองทเกดขนมากอนแลว

สหกรณเปนนตบคคลตามกฎหมาย การดาเนนงานของสหกรณตองกระทาภายในขอบเขตและวตถประสงคของสหกรณทกาหนดไวในขอบงคบ สหกรณในโครงการบานมนคงไดจดตงขน เพอสงเสรมผลประโยชนทางเศรษฐกจสงคมและสวสดการของสมาชกสหกรณ โดยวธชวยเหลอตนเองและชวยเหลอซงกนละกนตามหลกสหกรณ พรอมทงดาเนนธรกจเพอประโยชนรวมกนในเรองตางๆ ขอบงคบสหกรณในหมวด 2 เรองวตถประสงคและอานาจกระทาการ เปนขอบงคบสาหรบสมาชกสหกรณในโครงการบานมนคงตองปฏบตตาม มรายละเอยดดงตอไปน

วตถประสงค

1) ประกอบกจการใหสมาชกมทอยอาศยเปนของตนเองตามอตภาพ และใหสมาชกสะสมเงนเพอชวยเหลอซงกนและกนในการจดสรางทอยอาศยของตนเอง

2) พฒนาทดน กอสราง อาคาร บานเรอน ทอยอาศย ตลอดจนจดหาอปกรณใหเหมาะสมแกการอยอาศย

3) สงเสรมการออมทรพยของสมาชก 4) สงเสรมการประหยดทรพย การชวยเหลอตนเอง ชวยเหลอซงกนและกนในหมของ

สมาชก 5) รวมมอกบสหกรณอน ชมนมสหกรณ สนนบาตสหกรณแหงประเทศไทย องคกรชมชน

ภาคเอกชน และหนวยงานรฐเพอสงเสรมและปรบปรงกจการสหกรณ 6) สงเสรมการเรยนรและการพฒนาคณภาพชวตของสมาชกและชมชน

อานาจกระทาการ 1) จดสรางบานเรอนทอยอาศยใหสมาชกซอ หรอเชาซอ หรอวธอนใด รวมทงรวมกน

จดซอวสดกอสรางและสงอน ๆ ซงจะเปนประโยชนตอสวนรวมของสหกรณและสมาชก 2) จดหาทดน บานเรอนหรอทอยอาศยมาแบงปนกนในหมสมาชก 3) ตอเตม ซอมแซม ดแลรกษาบานเรอนหรอทอยอาศย และใหบรการอน ๆ เพอใหเกด

ความสะดวกสบาย เหมาะแกการอยอาศยของสมาชก

82

4) รบฝากเงนจากสมาชกหรอสหกรณอน 5) จดใหมเงนกสาหรบสมาชกตามขอกาหนดอนสมควร 6) ใหสหกรณอนก ยมเงน 7) ซอหนของชมนมสหกรณหรอสหกรณอน 8) ซอหนของสถาบนซงประกอบธรกจอนทาใหเกดความสะดวกหรอสงเสรมความเจรญแก

กจการของสหกรณ 9) ซอหลกทรพยรฐบาลหรอรฐวสาหกจ 10) ออกตวสญญาใชเงนหรอออกตราสารการเงน 11) ฝากหรอลงทนอยางอนตามกฎหมายและตามทคณะกรรมการพฒนาการสหกรณ

แหงชาตกาหนด 12) จดใหมสวสดการหรอใหการสงเคราะหแกสมาชกและครอบครว 13) ขอหรอรบความชวยเหลอทางวชาการจากทางราชการ หนวยงานตางประเทศหรอ

บคคลอนใด 14) กระทาการตาง ๆ ตามทอนญาตไวในกฎหมายวาดวยสหกรณ เพอใหเปนไปตาม

วตถประสงคทกลาวขางตน ทงน รวมถงการถอกรรมสทธหรอทรพยสทธครอบครอง ซ อแลกเปลยน โอนหรอรบโอน เชาหรอใหเชา เชาซอหรอใหเชาซอ จานองหรอรบจานอง จานาหรอรบจานา ขายหรอจาหนาย ซงทรพยสน ตลอดจนดาเนนกจการอนบรรดาทเกยวกบหรอเนองในการจดใหสาเรจตามวตถประสงคดวย

ในวทยานพนธนผศกษาเลอกพจารณาในแงมมการบรหารจดการของสหกรณชมชนเปน

หลก โดยเฉพาะเรองการบรหารจดการหนสนของชาวชมชนท เขา รวมโครงการบานมนคง การบรหารจดการงานสหกรณจะประกอบไปดวยบคคล 3 ฝาย ดงน

1) สมาชก ถอเปนเจาของทแทจรงของสหกรณ มอานาจสงสดในการวนจฉยตดสนปญหาตางๆในทประชมใหญ อาจประกอบไปดวยสมาชกทมาจากชมชนเดยวกน หรอเปนสมาชกจากบคคลทวไป ทมความตองการทอยอาศยและเปนผ จดซอทอยอาศยในโครงการ โดยมหนาทผอนชาระคาเชาซอ ตลอดจนปฏบตตามเงอนไขตางๆของสหกรณเหมอนกน

2) คณะกรรมการดาเนนการ เปนบคคลทมาจากการเลอกตงจากสมาชก มจานวนประมาณ 8 – 15 คน เพอทาหนาทบรหารงานแทนสมาชก สวนใหญคณะกรรมการชดแรกมกจะมา

83

จากผ นาชมชนหรอผ นากลมออมทรพยมากอน อยในวาระ 2 ป แลวจงเลอกตงใหม โดยกรรมการคนหนงอยในวาระไดไมเกนคนละ 2 สมย

3) ผจดการและพนกงาน มฐานะเปนลกจางของสหกรณชมชน ทาหนาทรบผดชอบในการบรหารกจกรรมของสหกรณตามนโยบายของคณะกรรมการดาเนนการ และคาแนะนาของเจาหนาทจากหนวยงานตางๆ ผจดการสหกรณจะมเจาหนาทฝายตางๆ เปนผ อยใตบงคบบญชาเทาทจาเปน1 (กณฑลทพย พานชภกด และวระชย ชขนธ 2546: 16)

จากขอมลเกยวกบขอบงคบและการบรหารจดการสหกรณขางตน เปนขอมลพนฐานในการชวยอธบายเรองการบรหารจดการหนสนของสหกรณชมชนทกาลงเขารวมโครงการบานมนคง เนองจากการเปลยนจากองคกรชมชมชน ดงเชน กลมออมทรพย ซงไมมสถานภาพตามกฎหมาย มาเปนสหกรณชมชนนน มเงอนไขดานกฎระเบยบเพมขนจากเดม ในหวขอตอไปผ ศกษาจะกลาวถงขอมลหนสนของสหกรณชมชนสนธยา และสดสวนหนสนทแตละครวเรอนตองรบผดชอบ หนสนกอนใหม: การบรหารจดการหนสนของสหกรณ

ผศกษาไดเคยอธบายถงหลกประกนสาคญในการขอสนเชอของคนในชมชนแออดในหวขอของการทบทวนงานศกษาทเกยวของวา เพอจะสามารถขอสนเชอเพอพฒนาทอยอาศย คนในชมชนแออดตองรวมกลมกน ดวยการจดตงเปนสหกรณเสยกอน หลงจากจดตงและไดรบสนเชอแลว กระบวนการจดการหนสนของชาวชมชนกยงเปนกระบวนการของกลมสหกรณของชมชนตอไป

ชาวชมชนสนธยาไดจดตงกลมออมทรพยในป 2543 และจดตงสหกรณเคหสถานชมชนสนธยาในป 2545 ในปนเองสหกรณชมชนไดขอสนเชอเพอพฒนาทอย อาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอนาไปซอทดน สมาชกสหกรณทสามารถขอสนเชอไดม 49 คน หนงปตอมาหรอในป 2546 ชมชนสนธยาไดรบเลอกเปนชมชนนารองโครงการบานมนคง ชาวชมชนไดขอกสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยจากโครงการน 2 ครง สาหรบขอมลในหวขอน ผ ศกษาจะนาเสนอถงเงอนไขทมาพรอมกบสนเชอ เชน การคาประกน ดอกเบย และสดสวนจานวนหนสนกอนใหมของสมาชกสหกรณในแตละครวเรอน

1 กณฑลทพย พานชภกด และวระชย ชขนธ (2546: 16) ตงขอสงเกตเกยวกบสหกรณเคหสถานของผมรายไดนอยวา ไมคอยมการวาจางตาแหนงผ จดการหรอพนกงานลกจางเปนการถาวร สวนใหญการปฏบตงานในตาแหนงน มกจะเปนการแบงงานกนเองของคณะกรรมการและสมาชก

84

โดยทวไปแลวสมาชกสหกรณชมชนสนธยาจะสามารถก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ได 3 สวน ประกอบดวย สนเชอซอทดน สนเชอสรางบานครงท 1 และสนเชอสรางบานครงท 2 อยางไรกตามสมาชกสหกรณในชมชนกไดก ยมสนเชอเหลานแตกตางกนออกไป ดงทผศกษาจะกลาวถงดงตอไปน

สนเชอซอทดนเปนสนเชอสวนแรกทสมาชกสหกรณทง 49 คนก มาซอทดนกบเจาของทในป 2545 หรอเปนปกอนทพวกเขาจะเขารวมโครงการบานมนคง เวลานนเจาของทไดขายทดนใหกบชาวชมชนในราคาตารางวาละ 3,000 บาท ชาวชมชนไดขอสนเชอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จานวน 2,916,000 บาท พรอมกบไดใชโฉนดท ดนแปลงใหมนคาประกนสนเชอ อตราดอกเบยคงทจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไปสสหกรณคอ ดอกเบยรอยละ 3 ตอป และเมอสนเชอนไปถงสมาชก สหกรณไดบวกอตราดอกเบยเพมอกรอยละ 5 ตอปเปนรอยละ 8 ตอป เพอเปนคาบรหารจดการของสหกรณ สมาชกตองผอนชาระ 180 งวดหรอเปนระยะเวลา 15 ป

สมาชกสหกรณทง 49 คนมภาระหนสนจากสนเชอซอท ดนแตกตางกนออกไป ทงนกแลวแตสมาชกจะไดรบสทธในท ดนกตารางวา สวนใหญสมาชกสหกรณจะไดรบสทธในท ดนประมาณ 14 ตารางวา สาหรบครวเรอนทไดรบสทธในขนาดท ดนแตกตางกนนน มกจะเปนครวเรอนทมทตงบานเรอนในทดนแปลงใหมอยแลวประมาณ 8 หลงคาเรอน ครวเรอนเหลานจะไดรบสทธในขนาดทดนตงแต 7 ตารางวาถง 36 ตารางวา ภาระหนสนตอเดอนจากการก สนเชอเพอซอทดนของสมาชกสหกรณทง 49 คน จะอยทประมาณ 200 – 1,300 บาท

หนสนจากสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) อกสองสวนเกดขนหลงจากชาวชมชนสนธยาไดรบเลอกเปนชมชนนารองโครงการบานมนคงในป 2546 กลาวคอชาวชมชนสนธยาไดขอกสนเชอเพอสรางบาน 2 ครงคอ ป 2547 และป 2548 ตามลาดบ ในชวงเวลานเองทเรมเกดความแตกตางในการขอใชสทธก ยมสนเชอของสมาชกสหกรณ

ในป 2547 คณะกรรมการสหกรณของชมชนขอก สนเชอพฒนาทอยอาศยของโครงการบานมนคงจานวน 4,849,000 บาท วธการคาประกนสนเชอสวนนคอ สมาชกสหกรณคาประกนหมนเวยนกน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) คดดอกเบยคงทรอยละ 1 ตอป สวนสหกรณไดบวกดอกเบยจากสมาชกเพมอกรอยละ 2 รวมเปนรอยละ 3 ตอป เพอเปนคาบรหารจดการของสหกรณ สมาชกตองผอนชาระ 180 งวด หรอเปนระยะเวลา 15 ป มสมาชกสหกรณ 39 คนขอกสนเชองวดน จานวนวงเงนกประมาณ 80,000 – 135,000 บาท สาหรบภาระหนสนตอเดอนเฉพาะสมาชกทกสนเชอสวนนประมาณ 550 – 950 บาทตอเดอน

85

ตอมาในป 2548 สหกรณชมชนสนธยาไดขอกสนเชอสรางบานครงท 2 และคณะกรรมการสหกรณม เ ง อนไขเ พมข นมาวา ถาหากสมาชกสหกรณ คนใดตอง การก สนเ ชอในครง น คณะกรรมการสหกรณจะขอหกหนสนทสมาชกยงตดคางอยทงจากสนเชอซอทดนและสนเชอสรางบานครงท 1 เสยกอน คณะกรรมการสหกรณไดขอก สนเชองวดน 2,751,480 บาท และสมาชกสหกรณกคาประกนหมนเวยนกนดงเชนสนเชองวดทผานมา สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) คดดอกเบยคงทรอยละ 2 ตอป สวนสหกรณไดบวกดอกเบยจากสมาชกเพมอกรอยละ 1 รวมเปนรอยละ 3 ตอป เพอเปนคาบรหารจดการของสหกรณ ระยะเวลาการผอนชาระ 180 งวด นบเปนระยะเวลา 15 ป สมาชกสหกรณทยนขอก เงนสนเชอสรางบานครงท 2 มทงสน 36 คน แบงเปนสมาชกทก เฉพาะสนเชอสรางบานครงท 2 จานวน 4 คน และเปนสมาชกทเคยก สนเชอสรางบานครงท 1 รวมอยดวย 32 คน ในวงเงนประมาณ 9,000 – 170,000 บาท ภาระหนสนตอเดอนเฉพาะสมาชกทก ยมสนเชอสวนนจะประมาณ 90 – 1,250 บาทตอเดอน

86

ภาพท 14 ลาดบชวงปทสมาชกสหกรณขอกสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.)และเงอนไขทมา

พรอมกบสนเชอ

ป 2545

กสนเชอซอทดน

• ขอสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ยงไมไดเขารวมโครงการบานมนคง จ านวน 2,916,000 บาท

• ดอกเบยคงท รอยละ 3 ตอป สมาชกรบภาระดอกเบยรอยละ 8 ตอป

• โฉนดทดนค าประกนสนเชอ

• สมาชกสหกรณทง 49 คนก

• ภาระหนตอเดอน 200 - 1,300 บาท

ป 2547

กสนชอสรางบานครงท 1

• ขอสนเชอจากโครงการบานมนคง จ านวน 4,849,000 บาท

• ดอกเบยคงท รอยละ 1 ตอป สมาชกรบภาระดอกเบยรอยละ 3 ตอป• สมาชกสหกรณค าประกนสนเชอใหกบสมาชกคนอน

• สมาชกสหกรณ 39 คนก

• ภาระหนสนตอเดอน 550 - 950 บาท

ป 2548

กสนเชอสรางบานครงท 2

• ขอสนเชอจากโครงการบานมนคง จ านวน 2,751,480 บาท

• ดอกเบยคงท รอยละ 2 ตอป สมาชกรบภาระดอกเบยรอยละ 3 ตอป • สมาชกสหกรณค าประกนสนเชอใหกบสมาชกคนอน

• สมาชกสหกรณ 36 คนก

• ภาระหนสนตอเดอน 90 - 1,250 บาท

• *หมายเหต มสมาชกสหกรณท กสนเชอสรางบานครงท 1 รวมอยดวย 32 คน

87

ภาพท 15 การบรหารสนเชอ สวนตาง และการชาระหนคนของสหกรณชมชนสนธยา

สาหรบขอมลภาระหนสนของแตละครวเรอนทจะตองผอนชาระสหกรณในแตละเดอน อาจจาแนกไดดงน จากจานวนครวเรอนในชมชนสนธยา 45 ครวเรอน มครวเรอนทมภาระหนสนอย

88

ในชวง 1,501 – 2,000 บาทตอเดอนมากทสดจานวน 18 ครวเรอน รองลงมาจานวน 14 ครวเรอนมภาระหนสนอยในชวง 2,001 – 2,500 บาทตอเดอน ลาดบทสามคอ ชวงภาระหนสน 501 -1,000 บาทตอเดอนจานวน 5 ครวเรอน ลาดบทสคอ ชวงภาระหนสน 1,001 – 1,500 บาทตอเดอนจานวน 4 ครวเรอน ลาดบตอมามภาระหนสนอยในชวง 4,001 – 4,500 บาทตอเดอนจานวน 2 ครวเรอน และในลาดบสดทายม จานวน 1 ครวเ รอนเทากนสองชวง ไดแ ก ภาระหนสนอย ในชวง 3,001 – 3,500 บาทตอเดอน และ 3,501 – 4,000 บาทตอเดอน

ตารางท 2

ภาระหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละครวเรอน (ตอหนงเดอน)

จ านวนครวเรอน ภาระหนสนสหกรณ (ตอเดอน)

0 0 – 500 บาท 5 501 – 1,000 บาท 4 1,001 – 1,500 บาท 18 1,501 – 2,000 บาท 14 2,001 – 2, 500 บาท 0 2,501 – 3,000 บาท 1 3,001 – 3,500 บาท 1 3,501 – 4,000 บาท 2 4,001 – 4,500 บาท

รวม 45 ครวเรอน

ในชวงระหวางผศกษากาลงเกบขอมลในชมชนสนธยา ปรากฏวาคณะกรรมการสหกรณ

หลายคนไมไดอยในชมชน คนททางานดแลงานสหกรณของชมชน มกจะเปนคนเดยวกบคนทดแลบญชสหกรณ ชวงเวลาดงกลาวสหกรณของชมชนสนธยากาลงประสบปญหาเรองการผอนชาระหน คนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มการขอประนอมหนมาแลวไมตากวา 3 ครง แตจานวนครวเรอนทผอนชาระหนคนยงเปนกลมทชาระอย เปนประจา สวนครวเรอนทขาดชาระ กยงเปนครวเรอนทเคยขาดชาระตดตอกนหลายงวด แมกระทงหลงจากมการเลอกคณะกรรมการสหกรณ

89

ชมชนชดใหมในชวงระหวางตนป 2553 การผอนชาระหนคนสหกรณกยงมสดสวนทไมไดแตกตางจากเดมมากนก ผศกษาพบวา มเพยงพเดชาประธานสหกรณของชมชนคนใหม ทชาระหนสหกรณสมาเสมอมากกวาทผานมา

90

บทท 4

เปดประตบาน: ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอน

ในบทนผศกษาจะนาเสนอชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยา ดวยการแบงประเดนนาเสนอออกเปน 4 ประเดนหลกไดแก 1. รปแบบครวเรอน รายได และรายจาย 2. ความขดสนและวธการแกไขปญหา 3. ภาระหนสนของครวเรอน และ 4. วธการจดการหนสน

การอธบายทง 4 ประเดนน ผ ศกษานาเสนอผานกลมครวเรอนทแบงเปน 3 กลมคอ กลมทหนงครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอในป 2552 กลมทสองครวเรอนทขาดชาระหน สหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552 และกลมทสามครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 ในตอนทายของบทน ผศกษาจะสรปขอมลเปนตารางจากการศกษาในครงน ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอในป2552 จ านวน 16 ครวเรอน (35.56 %) 1. รปแบบครวเรอน รายได และรายจาย

จากการสมภาษณและพดคยกบครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ ผ ศกษาพบวาม

จานวนลกหน 19 คน เมอจาแนกตามการอยอาศยของลกหนในแตละครวเรอนม 16 ครวเรอน ทงน กเพราะวามลกหนบางสวนอาศยอยในครวเรอนเดยวกน และพวกเขาไดรวมกนสรางบานเปนหลงเดยว นอกจากนนลกหนทชาระสมาเสมอหลายคนยงไมไดอาศยอย ในชมชน ดงจะเหนไดจากลกหนบางคนยงสรางบานไมแลวเสรจ ลกหนบางคนใหคนมาอยในบานแทน ดวยสภาวะการอยอาศยของลกหนในแตละครวเรอนดงท เปนอย ผ ศกษาจงจาแนกครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอไดเปน 2 กลมใหญไดแก

1. ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนอาศยอยในชมชนจานวน 6 ครวเรอนมจานวนลกหน 9 คน

2. ครวเรอนท ชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนไมไดอาศยอย ในชมชนจานวน 10 ครวเรอนมจานวนลกหน 10 คน

91

1.1 ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอและลกหนอาศยอยในชมชน ในจานวนครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนอาศยอยในชมชน 9 คน ผ ศกษา

พบวา มลกหนทชาระสมาเสมอ 3 คน ไดสรางบานเดยว หรอไมกสรางบานแฝด สวนลกหนทเหลออก 6 คนเลอกสรางบานเดยว 3 หลง หรออาจกลาววาลกหน 2 คนรวมกนสรางบานเดยว 1 หลง การทลกหน 2 คนรวมกนสรางบานเดยวจะทาใหครวเรอนดงกลาวมภาระหนสนจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สงกวาลกหนในครวเรอนอนๆ เนองจากครวเรอนเหลาน จะสามารถขอสนเชอในจานวนเงนเทากบลกหน 2 คน ยกตวอยางเชน ครวเรอนทมลกหน 1 คนจะก เงนสนเชอไดไมเกน 300,000 บาท และมภาระหนสนประมาณ 500 – 2,300 บาทตอเดอน สวนครวเรอนทมลกหน 2 คนจะสามารถก เงนสนเชอไดไมเกน 600,000 บาท และมภาระหนสนตอเดอนประมาณ 3,000 – 4,500 บาท

จากจานวนลกหนทชาระสมาเสมอและอยในชมชน 9 คน เมอผ ศกษาจาแนกการอยอาศยของลกหนตามครวเรอนพบวา มจานวน 6 ครวเรอน ไดแก ครวเรอนทอยกนเปนครอบครว 5 ครวเรอน ประกอบดวย ครวเรอนแบบครอบครวเดยว 2 ครวเรอน และครวเรอนแบบครอบครวขยาย 3 ครวเรอน นอกจากนนยงมหนงครวเรอนทมสมาชกเพยงคนเดยว

1) ครวเรอนแบบครอบครวเดยว

ลกหนทชาระสมาเสมอและอยในครวเรอนแบบครอบครวเดยวม 2 ครวเรอน ในครวเรอนแรกมสมาชกอาศยอยรวมกน 5 คนคอครวเรอนของปาลอม ผ ซงเปนประธานชมชนสนธยาคนปจจบน บานของปาลอมเปนบานปนสองชนและทาทบดวยสขาว แมในบานปาลอมจะไมมเครองปรบอากาศ แตประตหนาตางจะเปนกระจกและตดฟลมสดา ปาลอมอยกนกบสาม และมลกดวยกน 3 คน คนแรกแตงงานกบสามทเปนฝรง และมลกสาว 1 คนกาลงเรยนในชนประถมตน ปจจบนปาลอมชวยดแลหลานสาวคนนแทนลกสาว ทกาลงทางานเปนผ ชวยพยาบาลอยประเทศองกฤษ ลกสาวปาลอมอก 2 คนยงชวยเหลอตวเองไมไดมากนก ลกคนกลางแมจะเรยนจบมหาวทยาลยแลว แตในระหวางผศกษาเขาไปเกบขอมลในชมชนเธอยงวางงานอย สวนลกคนเลกกาลงเรยนในสายอาชพ ครวเรอนปาลอมมรายไดหลกจากสามซงขบรถแทกซและจากลกสาวคนโตทชวยสงเงนใหอกแรงหนง ทงปาลอมและสามเคยเลาใหผศกษาฟงวา ตงแตลกสาวคนโตไปทางานและอยกนกบสามทเมองนอก เธอไดชวยเหลอเรองคาใชจายภายในบานหลายอยาง ไมวาจะเปนคางวดรถแทกซของพอ และคาเทอมของนองสาว แตปาลอมกยงไมถงกบปลอยใหลกสาวคนโตรบภาระคาใชจายภายในบานทงหมด เนองจากทงสามและปาลอมยงทางานหาเงนไดอย

92

ภาพท 16 บานปาลอม

ลกหนทชาระสมาเสมอและอยในครวเรอนแบบครอบครวเดยว มอกหนงครวเรอน ถงแมจะ

เปนครอบครวเดยวทพอ แม และลกไมไดอยกนอยางพรอมหนาพรอมตา นนกคอครวเรอนของพสา บานของพสาเปนบานแฝดสองชนทสรางรวมกบนองชาย พสาอยรวมกบลกสาว 2 คน เนองจากเธอไดแยกทางกบสามตงแตลกสาวทง 2 คนยงเลกๆ และเธอขออาสาเลยงดลกเอง ปจจบนพสาในวย 50 ป ยงคงทางานหารายไดเพยงคนเดยว ดวยการขายเนอหมสดในตลาดนดแหงหนง สวนลกสาวของพสากาลงเรยนในระดบมหาวทยาลย และในชนมธยมปลาย เธอวาดหวงไววาจะสงเสยลกสาวทง 2 คนจนเรยนจบในระดบมหาวทยาลย และเมอถงเวลานนรายจายจานวนมากทเธอแบงไวใหกบลกทกาลงเรยนหนงสออยจะคอยๆลดลงมา

93

ภาพท 17 ภายในบานพสา

จากขอมลครวเรอนแบบครอบครวเดยว 2 ครวเรอน ครวเรอนแรกลกเรมมบทบาทเรองการ

หารายไดชวยเหลอครอบครว สวนครวเรอนหลงบทบาทหลกในการหารายไดในครวเรอนยงเปนแมอย ผ ศกษาพบวาจดรวมกนประการหนงของ 2 ครวเรอนนคอ มรายจายสาหรบลกคอนขางสง เนองจากพอแมตองการสงเสยลกใหเรยนจบในระดบการศกษาทสงกวาตนเอง ปาลอมเองไมไดเรยนหนงสอ เธอจงอานหนงสอไมออกและเขยนหนงสอไดเพยงชอของตนเองเทานน สวนพสากจบเพยงชน ป. 4 อานและเขยนหนงสอไดบาง ดวยความตองการของพอแมสองครวเรอนนทอยากใหลกเรยนหนงสอในระดบสงๆ บทบาทของลกทจะเขามาชวยเรองรายไดในครวเรอนจงยงมไมมากนก

2) ครวเรอนแบบครอบครวขยาย

ครวเรอนแบบครอบครวขยายจานวน 3 ครวเรอนลวนสรางบานในรปแบบลกหน 2 คนรวมกนสรางบานเดยวหนงหลง หรอเรยกวาบานเดยวทสรางบนทดน 2 หนวย (แปลง) ทงสน ครวเรอนในชมชนสนธยาทสรางบานในรปแบบดงกลาวกมเพยง 3 ครวเรอนนเทานน สมาชกในบานหลงใหญทง 3 ครวเรอนประกอบดวยสมาชก 3 รนคอ รนพอและแม รนลก และรนหลาน พรอมทงมจานวนสมาชกในครวเรอนตงแต 6 คนขนไป สมาชกในรนลกทกคนทางานแลว แตกตางจากรนหลานทยงอยในชวงวยเรยน อยางไรกตามผศกษาพบวาแมทกครวเรอนจะมสมาชกในรนลก

94

ทางานหารายไดชวยพอแมในอกทางหนงแลว แตรายไดจากพอแมยง เปนรายไดหลกภายในครวเรอนอย ดงทจะกลาวถงตอไป

ครวเรอนแบบครอบครวขยายทพอแมมบทบาทเปนผหารายไดหลกม 2 ครวเรอน ชวงอายมากกวา 50 ปแตไมเกน 60 ป และทางานในอาชพดงกลาวมาไมนอยกวา 10 ป ดงเชน ครวเรอนของปาลออทเธอมรายไดมาจากการเปนกระเปารถเมลและรายไดจากสามทเปนพนกงานขบรถเมล หรอครวเรอนของลงบญมทเขาและภรรยายงขบรถกระบะออกไปขายของสดของแหงนอกชมชนอยทกวน รายไดทคอนขางมนคงของพอแมในครวเรอนเหลาน รายไดสวนของลกจงเปนเพยงสวนเสรม ปาลออและลงบญมใหความเหนคลายๆกนในเรองทยงไมตองการใหลกมาเปนเสาหลกแทนตนเอง เพราะตองการใหลกๆดแลตวเองและครอบครวใหไดกอน

เพอใหเหนถงชวตความเปนอยของครวเรอนแบบครอบครวขยาย ผ ศกษาขอนาเสนอครวเรอนปาลออ ซงเปนครวเรอนทคอนขางมฐานะทางเศรษฐกจดกวาครวเรอนอนๆในชมชน

ครวเรอนปาลออ: ชวตตองส

ชวงทผศกษาเกบขอมลในชมชนประมาณ 3 เดอนแรกคอ ระหวางเดอนตลาคมป 2552 ถงเดอนธนวาคมป 2552 ผ ใหขอมลสวนใหญเปนกลมทไมไดผอนชาระหนสนจากโครงการบานมนคงอยางสมาเสมอ มอยวนหนงไมถงหนงสปดาหกอนจะถงวนสนป 2552 ผ ศกษาเหนปาคนหนงเดนมาทวงเงนพมณทหนาบาน เธอกลาววา พมณยมเงน 500 บาทและตกลงไววาจะจายคน กไมเหนจะจายสกท ระหวางทปาคนดงกลาวกาลงดาพมณอยบรเวณหนาบาน พมณกยงไมไดออกมา จนเธอตองเดนไปหาคนในชมชนคนหนง ซงกาลงใหสมภาษณกบผ ศกษาอยบรเวณไมไกลจากทนน ไมนานพมณกเดนออกมา แลวพมณไดขอพดคยกบปาคนนทหนาบาน ซงผ ศกษาไมทราบวาทงสองคนตกลงเรองนกนอยางไร ทราบแตเพยงวา เมอทงสองคนเดนออกมาจากบรเวณบานพมณ พมณไดแนะนาตวผศกษากบปาคนดงกลาววา เปนนกศกษากาลงเกบขอมลในชมชน ซงเธอกไมไดสนใจมากนก อกทงยงกลาวดวยวาไมมเวลาใหขอมล ภายหลงผ ศกษาจงไดทราบวา ปาคนดงกลาวชอลออ เธอมบานหลงใหญในซอย 1 และเปนกลมคนทผอนชาระเงนใหกบสหกรณของชมชนไมเคยขาด

เมอเขาสกลางเดอนมกราคมป 2553 ผ ศกษาตดสนใจทจะขอสมภาษณปาลออ ซงเธอมวนหยดประจาสปดาหเฉพาะวนพธ ครงแรกทผศกษาไดสมภาษณเธอ อยในชวงหลงจากเรมเขาไปเกบขอมลในชมชนประมาณสามเดอนกวาแลว ในการสมภาษณครงนน เ รองแรกๆทปาลออ

95

กลาวถงคอ ปญหาเงนของชมชนทเคยหาย และเรองทคนในชมชนซบซบนนทาถงลกสาวของเธอวา นาเงนทเกบจากสมาชกสหกรณในแตละเดอนไปซอรถยนต

ปาลออและสามเปนคนจงหวดสรนทร ทงสองคนไดเดนทางจากบานเกด เพอมาทางานทจงหวดชลบรประมาณป 2528 – 2529 เวลานนสามขบรถสบลอ สวนเธอเปดรานขายกวยเตยว ทางานอยทจงหวดชลบรประมาณ 7 ป เธอและสามกไดยายมาพกมาอยทเคหะบางพล จงหวดสมทรปราการ โดยเปลยนมาทางานกอสรางไดเงนวนละ 80 บาท ชวงระหวางทางานกอสรางอยนนไดยายเขามาอยในกรงเทพฯประมาณป 2535 – 2536 การเขามาอยในกรงเทพฯนเอง ทาใหปาลออและสามไดเปนพนกงานขององคการขนสงมวลกรงเทพ (ขสมก.) โดยสามเปนคนขบรถเมล เวลานนเขาอาย 40 ป จนปจจบนอาย 57 ปแลว สวนเธอเปนกระเปารถเมลเมออาย 37 ป ปจจบนมอาย 54 ป

กอนทครอบครวของปาลออจะเขามาอยในชมชนสนธยาประมาณหลงป 2540 ครอบครวของเธอเคยอาศยอยในชมชนแออดแหงหนง ซงในเวลาตอมาเจาของทไดขอพนทคน ในระหวางทครอบครวของปาลออมปญหาเรองทอยอาศยอยนน กมคนรจกกนชกชวนเธอใหเขามาซอสทธกบคนในชมชนสนธยา ทกาลงจะขายในราคาประมาณ 3 หมนบาท และในเวลาเดยวกนนนกเปนชวงหลงป 2540 ซงคนในชมชนสนธยากาลงมปญหาขอพพาทเรองสทธในทดนกบเจาของท ทาใหมคนในชมชนบางคนยายออก เพอรบเงนคารอถอน บางคนขอขายสทธ เพอใหคนภายนอกทตองการซอสทธเขามาอยแทน ดวยเหตนครอบครวของปาลออจงไดยายเขามาอยในชมชนแหงน

สมาชกในครวเรอนของปาลออมจานวนทงสน 7 คน โดยทลกของเธอยงอาศยอยภายในบานหลงเดยวกน ปาลออมลก 4 คนเปนแฝดชาย 2 คน และเปนลกสาว 2 คน ลกแฝดทงสองคนเสยชวตประมาณ 10 ปทผานมา ปจจบนเธอและสามจงอยกบลกสาว 2 คน โดยลกสาวหนงคนมครอบครวแลว และมลกหนงคน สวนลกสาวอกหนงคน แมจะไมแตงงาน แตเธอมแฟนสาวเขามาอยในบานหลงนดวย

บานของปาลออมโครงสรางท คอนขางแขงแรง ภายนอกบานตกแตงและทาสอยางเรยบรอย สาหรบภายในบานแบงพนทในการใชสอยอยางเปนสดสวน เชน หองนอน หองนงเลน หองครว สวนพนบานปดวยกระเบองอยางด การไดเขามาในบานปาลออ ทาใหผ ศกษารสกถงความแตกตางกบบานของคนในชมชนคนอนๆ ทเคยเขาไปสารวจมากอน นอกจากนน ปาลออยงเปนคนในชมชนเพยงไมกคน ทเคยชวนผศกษาเดนขนไปสารวจชนบนของบาน

กวาทปาลออจะมลกษณะของบานดงเชนในปจจบน เธอตองเสยเงนจานวนมากในการสรางบาน แมวาบานหลงนจะสรางบนทดน 2 แปลง โดยมาจากสทธของเธอและสาม แตทงสอง

96

คนกสามารถก เงนรวมกนไดเพยง 350,000 บาท ซงไมเพยงพอสาหรบคาใชจายในการสรางบาน ดงนนเธอและสามจงก เงนเพมเตมจากสหกรณในททางาน เพอมาสมทบในการสรางบาน

แมลกสาวของปาลออจะทางาน หรอแมกระทงมครอบครวแลว แตเธอเหนวา ลกยงไมสามารถดแลตวเองไดมากนก รายไดหลกทนามาใชจายภายในครวเรอน จงมาจากปาลออและสาม เมอรวมรายไดจากทงสองคนจะประมาณ 25,000 บาท ซงเปนจานวนเงนเดอนคงเหลอ เนองจากเธอและสามก เงนกบสหกรณในททางาน จงทาใหสหกรณตองหกเงนเดอนของเธอและสามคนละประมาณ 7,000 บาทตอเดอน การมอาชพเปนกระเปารถเมลของปาลออและสามเปนคนขบรถเมลนน ยงทาใหเธอและสามมรายไดเพมเตมดวยการทางานนอกเวลา โดยเฉพาะการทางานในชวงวนหยดราชการ ซงจะทาใหทงสองคนมรายไดรวมกนไมนอยกวา 2,000 บาทตอวน

ปาลออกลาวถงรายจายหลกๆในบาน ไมวาจะเปนคากบขาววนละประมาณ 200 บาท คานาและคาไฟเดอนละประมาณ 2,000 บาท และยงมคานามนรถยนตประมาณเดอนละ 3,000 บาท ซงเธอและสามจาเปนตองใช เพอเดนทางไปถงในททางานยานหวยขวางไดรวดเรวขน นอกจากนน ยงมรายจายในเรองคาเทอมหลาน ท ปาลออตองชวยเหลอครอบครวของลกสาวเกอบทกคร ง รายจายบางสวนเปนรายจายรายป เชน คาประกนชวต คาตอทะเบยนรถยนต และคาภาษเงนได

สาหรบครวเรอนแบบครอบครวขยายทลกเปนสวนสาคญในการหารายไดใหกบครวเรอนคอ ครวเรอนยายนาและตามา อายของยายนาและตามาแตละคนไมนอยกวา 70 ป และในปจจบนทงสองคนไมไดทางานแลว ยายนาคอนขางโชคดจากทเธอมลกสาวทางานอยทตางประเทศและคอยสงเงนมาจนเจอครอบครวทกเดอนเดอนละหลายหมนบาท เธอบอกกบผ ศกษาวา “รายไดและรายจายในบานทงหมดมาจากลกสาวททางานอยเมองนอก” ยายนายงมลกชายและลกสาวททางานแลว 2 คน และอาศยอยในบานหลงเดยวกนกบเธอ แตมไมบอยครงนกทยายนาจะไดรบเงนชวยเหลอจากลกทงสองคนอยางสมาเสมอ เธอหวงเพยงใหลกทงสองคนทางานเกบเงน และไมมาขอเงนในสวนทเธอกาลงดแลอยกนาจะพอแลว ถงแมยายนาไมตองลงแรงเพอทางานหารายไ ดดงเชนในอดตแลว แตภาระงานในบานกทาใหยายนาบนใหผ ศกษาฟงอยเปนประจา ไมวาจะเปนเรองการทเธอตองดแลตามา ซงเขาไมสามารถเดนออกไปไหนได เพราะเปนอมพาตมาหลายป อกทงยายนายงตองดแลหลานๆในวยเรยน 3 คน

เมอกลาวถงเฉพาะรายจายในครวเรอนใหญ 3 ครวเรอนขางตน ผ ศกษาพบวาครวเรอนของปาลออและยายนาจะมคาใชจายคอนขางสง ดงเชนรายจายหลกๆในครวเรอน อาท คากบขาว คานาคาไฟ คานามนรถยนต และคาใชจายสาหรบหลานทกาลงเรยนหนงสออย รวมกนมากกวาเดอนละ 10,000 บาท ถาเปรยบเทยบรายจายระหวาง 2 ครวเรอนขางตนกบครวเรอนลงบญมจะม

97

ความแตกตางคอนขางมาก ครวเรอนหลงมอาชพหลกจากการคาขายอาหารสดและอาหารแหง จงไมจาเปนตองซอหาอาหารจากรานคารานอน สาหรบคานามนรถยนตกเปนรายจายในเรองการทามาหากน ซงเขาตองนารถยนตออกไปขายอาหารเปนประจา และผ ศกษากไม เคยเหนลงบญมใชรถยนตเดนทางไปไหนมากนก ทกวนกเหนเพยงเขาใชรถยนตเพอออกไปขายอาหารสดและอาหารแหง หรอไมกออกไปซอสนคาจากตลาดสมมเมองยานรงสต เพอนามาขาย สาหรบเ รองคาใชจายของหลานๆทยงอย ในวยเรยน กมหลานสาวเพยงคนเดยวท เ รยนหนงสออย ในชนประถมศกษา และมแมคอยดแลอย ลงบญมจงไมไดชวยเหลอเรองเงนมากนก สวนหลานชายทมอายอยในเกณฑชนมธยมศกษา เขาไมไดเรยนหนงสอ เพราะไดออกมาชวยงานลงบญมตงแตยงไมเรยนจบชนประถมศกษา เชนเดยวกบลกสาวคนเลกของลงบญมทออกจากโรงเรยนตงแตเธออยชน ป.6 เพอมาชวยงานทบาน

ความแตกตางในเรองคาใชจายของครวเรอนปาลออและยายนากบครวเรอนลงบญม อาจสงเกตเหนไดจากลกษณะภายนอกบานและภายในบาน สองครวเรอนแรกมการตกแตงทาสภายในและภายนอกตวบานอยางเรยบรอย พนทใ ชสอยภายในบานมการแบงอยางเปนสดสวน นอกจากนนยงมเครองอานวยความสะดวกราคาแพงหลายอยางภายในบาน มทงทวไมนอยกวา 3 เครอง ต เยน พดลม เครองปรบอากาศ เปนตน แตกตางจากลกษณะบานลงบญม ซงยงตกแตงตวบานไมเรยบรอยด ภายในบานจดวางสงของเครองใชอยางงายๆ และมเครองอานวยความสะดวกดงเชนคนทวไปม เชน ทว ต เยน และพดลม อกทงยหอของเครองอานวยความสะดวกเหลานกไมไดมราคาคางวดแพงมากดงเชนครวเรอนของปาลออและยายนากาลงใชอย

ภาพท 18

ภายในบานลงบญม

98

ภาพท 19 ภายในบานปาลออ

นอกจากครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอจะอยกนเปนครอบครวแลว ยงมอกหนง

ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและมสมาชกอาศยอยเพยงคนเดยว คอ ครวเรอนของพนวล หรอ “นานวล”ของชาวชมชน ปจจบนเธอมอายประมาณ 40 กวาป เดมทนนในครวเรอนพนวล เธอเคยอยรวมกบสาม และมลกดวยกน 2 คน แตพนวลไมไดใหลกพกอาศยอยดวย เนองจากมทงบานและญาตอย ทจงหวดกาฬสนธ ทกเดอนเธอจะสงเงนใหลก 2 คนทกาลงเรยนหนงสอประมาณ 10,000 บาท จนเมอชวงตนป 2552 สามของพนวลเปนโรค “ไหลตาย” เธอจงอาศยอยในบานในชมชนเพยงคนเดยว ถงแมครวเรอนพนวลจะเกดความเปลยนแปลงอยางกะทนหน ดวยสองแรงทชวยกนทางานหาเงนจะเหลอเพยงแรงเดยว แตกไมไดทาใหเธอมปญหาเรองความขดสนเงนทองในบานมากนก ดวยวานอกจากพนวลจะมรายไดราวหนงหมนบาทตอเดอนจากการเปนพนกงานทาความสะอาดในหางสรรพสนคาฝงตรงขามชมชนมานานกวา 10 ปแลว เธอยงมรายไดจากการปลอยเงนก รายวนและรายเดอนใหทงคนในชมชนและเพอนรวมงาน รวมถงรายไดจากการขายหวย ยงไปกวานนพนวลยงเปนคนทสามารถบรหารจดการเงนไดคอนขางด เธอสรางบานในชมชนหลงเลกๆ ภายในบานกไมไดประดบประดาตกแตงอะไรมากนก

99

ภาพท 20 บานพนวล

จากขอมลครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนอาศยอยในชมชนจานวน 6

ครวเรอน มทงครวเรอนทสมาชกอยกนเปนครอบครว และครวเรอน ทมสมาชกเพยงคนเดยว เนองจากคสมรสเสยชวตและใหลกอยทบานในตางจงหวด สาหรบการพงพากนในการใชจายเงนภายในครวเรอนนน สมาชกในรนพอแมเปนผ หารายไดหลก สมาชกในรนลกยงตองพงพาพอและแมอย ถงแมในบางครวเรอนลกจะเขาสวยทางานแลวกตาม ทงนกเนองมาจากอาชพการงานของพอแมคอนขางมความมนคง สวนครวเรอนทลกเขามามบทบาทสาคญในการดแลเรองคาใชจายภายในครวเรอน คอ ครวเรอนทมลกคนหนงคนใดทางานและพกอาศยอยทตางประเทศ ขณะทพอแมกมอายพนจากชวงวยทางานแลว

ลกหนทชาระหนสหกรณสมาเสมอยงมอกจานวนหนง แตพวกเขาไมไดอาศยอยในชมชน ครวเรอนเหลานจะประกอบไปดวยลกหนทสรางบานไมแลวเสรจ และลกหนไดใหคนเขามาอยแทน ในกลมผอยอาศยแทนมทงเปนคนในครอบครวเดยวกนกบลกหน เปนเครอญาตกน เปนคนรจก รวมถงเปนผ เชากม อยางไรกตามระหวางการเกบขอมลในชมชนสนธยาผ ศกษาไดทราบมาวา ลกหนทไมไดอยในชมชนนอกจากจะเปนผทรบผดชอบเรองหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แลว พวกเขายงเปนผหารายไดหลกในครวเรอนดวย ดงนนผ ศกษาจงไมสามารถใหรายละเอยดขอมลครวเรอนของลกหนทชาระหนสหกรณสมาเสมอในกลมนไดมากนก โดยเฉพาะเรองรายได รายจาย ภาวะหนสนและวธการจดการ

100

1.2 ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอและลกหนไมไดอาศยอยในชมชน ลกหนท ช าระหนสหกรณสมาเสมอและไมไดอย ในชมชนมจานวนมากถง 10 คน

ประกอบดวยลกหนทยงสรางบานไมแลวเสรจ 2 คน หรอ 2 ครวเรอน และลกหนทใหคนอนอยแทนตนเองจานวน 8 คน หรอ 8 ครวเรอน เฉพาะในกลมลกหนท ใหคนอนอยแทน เมอพจารณาความสมพนธระหวางลกหนกบผอยอาศย มทงเปนลก เครอญาต ลกนองและผ เชารายเดอน อาจกลาวไดวาลกหนทใหคนอนอยแทนแบงเปน 2 ลกษณะไดแก ลกษณะแรกคอ ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบาน และลกษณะทสองคอ ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน ดงทจะอธบายตอไป

1) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบาน

ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบานมจานวน 4 ครวเรอน ผ อยอาศยมทงลก ญาต และลกนอง ครวเรอนทมลกเปนผ อยอาศยแทนมอย 2 ครวเรอน บางคนเพงเรยนจบและกาลงทางาน บางคนทางานแลว แตยงไมสามารถดแลตนเองไดมากนก ดงนนเงนทนามาชาระหนสนใหกบสหกรณกมกจะมาจากพอและแม ซงทางานและพกอาศยอยในบานภายนอกชมชน พอแมบางคนเปนถง “ผ รบเหมากอสราง” และมบานอยนอกชมชน บางคนไมไดอาศยอยในชมชนสนธยามากอน ในความหมายทวามบานอยรมคลอง เนองดวยลกหนคนดงกลาวมบานเปดเปนรานขายของชาอยฝงตรงขามกบชมชน ชวงทชาวชมชนสนธยาตงกลมออมทรพย ครวเรอนนไดขอเขารวมเปนสมาชกดวย

นอกจากนนยงมลกหนอก 2 คนทใหญาตและลกนองเขามาอาศยอยแทน สวนบาน 2 หลงคาเรอนทตดกนนชาวชมชนจะเรยกชอแทนวา “บานคายมวย” เพราะในสมยทชาวชมชนยงอยรมคลอง บานหลงดงกลาวเคยเปนคายมวย ตอมาในระหวางทเกดปญหาการไลรอชาว ชมชนสนธยาป 2540 – 2545 จนชาวชมชนตอสเรยกรองสทธการอยอาศยและสามารถซอทดนไดในทสด สมาชกใน “บานคายมวย” เองกไดเขารวมเปนสมาชกสหกรณ 4 คน และขอก เงนสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เฉพาะสนเชอซอทดน เนองจากพวกเขามบาน 2 หลงเปนบานเกาทอยในขอบเขตทดนแปลงใหมอยแลว สวนทดนทเหลออก 2 แปลงเจาของสทธยงสรางบานไมแลวเสรจ แตกยงผอนชาระหนสนอยางสมาเสมอ ปจจบนเจาของ “บานคายมวย” ไดทาธรกจรบเหมากอสรางและพกอยในบานอกหนงหลงนอกชมชน สาหรบผทอาศยอยในบานทง 2 หลงเปนกลมลกนองประมาณ 4 – 5 คน และมหลานสาวเจาของบานพกอาศยรวมอยดวย ผ ทอาศยในบาน 2 หลงจะรบผดชอบเพยงคานาและคาไฟ สวนคนทชาระหนสหกรณแตละเดอนคอ เจาของสทธ 4 คนทไมไดอยในชมชน แตยงผอนชาระหนสนใหแกสหกรณอยางสมาเสมอ

101

2) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน บานเชา: แหลงรายไดของครวเรอน

ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบานม 4 ครวเรอน มทงใหเชาบานทงหลงและเชาหองรายเดอน ระหวางทผศกษาเกบขอมลในชมชนสนธยาระหวางเดอนตลาคมป 2552 ถงเดอนมถนายนป 2553 ยงไมเคยพบกบลกหนทง 4 คนน ทราบแตเพยงวาลกหนบางคนมญาตอยในชมชน และในเวลานนลกหนทง 4 คนกาลงทางานและอาศยอยนอกชมชน ดงนนพวกเขาจงปลอยบานใหเชา ในอกทางหนงผศกษามกจะไดพดคยและสมภาษณผ เชาเสยมากกวา จนไดทราบวาผ เชามกจะเปนคนในชมชนสนธยา หรอไมกมญาตอยในชมชน ดงเชนบานเชา 2 หลงทมลกชายและลกสาวของพออนอาศยอย สามของพออนเคยเลาใหผศกษาฟงวา ชวงทชาวชมชมเรมทากลมออมทรพยลกๆยงเปนวยรน เขาเกรงวาถาใหลกสมครเปนสมาชกดวยแลว ครอบครวจะแบกรบภาระคาใชจายมากขน ดงนนเขาจงใหพออนสมครเพยงคนเดยว จนเมอลกชายคนโตเรมมครอบครวและมหลานในเวลาตอมา ลกชายคนนอยากแยกมาอยกบครอบครวในบานอกหนงหลง แตทดนในชมชนมการแบงแปลงทดนไวเรยบรอยแลว ดงนนเขาจงทาไดเพยงขอเชาบานรายเดอนในหลงทเจาของสทธไมอยในราคาประมาณ 1,500 บาทตอหลง ยงไมรวมคานาคาไฟ สวนลกสาวพออนกยายออกมาเชาบานในชมชนอกหนงหลงในราคาใกลเคยงกน ถงแมเธอจะยงเปนโสด แตกอยากแยกมาอยคนเดยว

นอกจากนนยงมลกหนทมหองใหเชารายเดอน 2 คน ลกหนทงสองคนเปนญาตกน และยงเปนญาตกบพนวลทอาศยอยในบานแฝดตดกนดวย ลกหนทงสองคนไดรวมกนสรางบานชนเดยวหนงหลงแลวกนเปนหองเชาไว 2 หอง หองเชาหองแรกมครอบครวของสามภรรยาวยหนมสาวอาศยอย สวนหองเชาทอยตดกนเปนทพกอาศยของครอบครวนองสาวพออน ทงสองครอบครวไดเขามาเชาหองมานานหลายปแลว และจายคาเชาใหเจาของในราคาหองละ 1,000 บาทตอเดอน และเมอรวมคานาคาไฟจะอยในราคาราว 1,500 บาทตอเดอน

อาจกลาวไดวาลกหนกลมทสองหรอกลมบานเชา นอกจากจะมรายไดจากการทางานนอกชมชนอยแลว พวกเขายงมรายไดเพมเตมจากคาเชาของผ กาลงอาศยอยอกทางหนง สวนใหญผ เชามกจะอยกนเปนครวเรอนแบบครอบครวเดยวและเชานานหลายป ผ เชาบางคนเปนคนในชมชนแหงนและตองการแยกยายจากบานหลงเดมทเคยอยกบพอและแม นอกจากนนยงมผ เชาบางคนเขามาอยในชมชนชวงหลงป 2546 หรอในระหวางทชมชนสนธยาเขารวมโครงการบานมนคง ดวยคาชกชวนจากญาตทพกอาศยอยในชมชน

102

สรป ลกหนทชาระหนสหกรณสมาเสมอมจานวน 19 คน เมอจาแนกตามลกษณะการอยอาศย

ในแตละครวเรอน ปรากฏวามครวเรอนท ชาระหนสมาเสมอและลกหนอาศยอย ในชมชน 6 ครวเรอน และมครวเรอนทชาระหนสมาเสมอและลกหนไมไดอาศยอยในชมชนจานวน 10 ครวเรอน

จากขอมลครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนอาศยอยในชมชนจานวน 6 ครวเรอน จะประกอบดวยครวเรอนทสมาชกอยกนเปนครอบครว ทงครวเรอนแบบครอบครวเดยวและครวเรอนแบบครอบครวขยาย นอกจากนนยงมครวเรอนทมสมาชกอยเพยงคนเดยว ผ ศกษาพบวาครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนอาศยอยในชมชน สวนใหญจะมสมาชกในรนพอแมเปนผหารายไดหลก สมาชกในรนลกยงตองพงพาพอและแมอย ถงแมในบางครวเรอนลกจะเขาสวยทางานแลวกตาม สวนครวเรอนทลกเขามามบทบาทสาคญในการดแลเรองคาใชจายภายในครวเรอน คอ ครวเรอนทมลกคนหนงคนใดทางานอยทตางประเทศ

ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมออกกลมหนงคอ ครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชนม 10 ครวเรอน แบงออกเปนครวเรอนทลกหนยงสรางบานไมแลวเสรจ 2 ครวเรอน และครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทน 8 ครวเรอน เฉพาะครวเรอนทลกหนไดใหคนอนอยแทนจะประกอบไปดวย ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมไดคดคาเชาบาน และครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน

ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมไดคดคาเชาบาน เจาของสทธหรอลกหนมกจะทางานอยนอกชมชนและมบานอกหนงหลง ลกหนบางคนทารบเหมากอสราง ลกหนบางคนมอาชพคาขาย ขณะทผอยอาศยในแตละครวเรอนจะมความสมพนธกบลกหนเปนลก ญาต และลกนอง ขนาดครวเรอนไมคอยใหญมากนกจะมสมาชกตงแต 1 – 5 คน สมาชกในแตละครวเรอนมกไมไดมความสมพนธกนเปนครอบครว ดงเชนกรณครวเรอนทลกหนไดใหกลมลกนองเขามาพกอาศย หรอบางครวเรอนลกหนไดใหลกพกอาศยแทน สาหรบตนเองพกอาศยอยในบานอกหนงหลงนอกชมชน นอกจากนนผศกษายงไดทราบดวยวา ผอาศยในแตละครวเรอนไมไดเปนผ รบผดชอบเรองหนสนทตองผอนชาระใหกบสหกรณของชมชนในแตละเดอน เนองจากลกหนททางานและอาศยอยนอกชมชนเปนผ รบผดชอบหนสนสวนดงกลาวอย

สาหรบครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบานหรอกลมบานเชา ผ ศกษาพบวาผ ใหเชาหรอลกหนเหลานทางานและพกอาศยอยนอกชมชน สวนผ เชาจะประกอบไปดวย ชาวชมชนทตองการแยกยายจากบานหลงเดมทเคยอยกบพอแม และผ เชาบางคนเขามาโดยมญาตในชมชนชกชวน ครวเรอนผ เชาสวนใหญมกจะอยกนเปนครอบครวเดยว อาจกลาวไดวาลกหนทให

103

คนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน นอกจากจะมรายไดหลกจากการทางานนอกชมชนแลว พวกเขายงมรายไดสวนหนงจากการใหเชาบานอกดวย

ในระหวางการเกบขอมลครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอในชมชนสนธยา ผ ศกษามกจะไดสมภาษณ พดคย รวมถงสงเกตการณครวเรอนทลกหนอย ในชมชนเปนสวนใหญ สวนครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชน ผศกษาพบเพยงผอยอาศยแทน และคนเหลานกไมไดเปนผ ดแลเรองการใชจายเงนภายในครวเรอน รวมถงไมไดเปนผ ชาระหนสหกรณของชมชน ดงนนผ ศกษาจงสามารถบนทกขอมลเรองรายได รายจาย ภาวะหนสนและวธการจดการในครวเรอนทลกหนอยในชมชนมากกวา แตถงอยางไรภาพรวมดานสภาวะการอยอาศยของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอทงการเลอกอยในชมชน หรอการเลอกไมอยในชมชน กเปนอกแงมมหนงทอาจชวยใหเหนถงสภาพชวตความเปนอยของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอภายหลงจากตองรบภาระหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอซอทดนและสรางบานหลงใหมไดเชนกน ดงจะเหนไดจากหวหนาครวเรอนและสมาชกครวเรอนบางสวนทางานและพกอาศยอยนอกชมชน พรอมกบสงเงนมาใหกบสมาชกทอยในชมชน บางครวเรอนปลอยบานใหเชารายเดอน ขณะทสมาชกในครวเรอนทงหมดพกอาศยและทางานอยนอกชมชน

2. ความขดสนและวธการแกไขปญหา

หวขอทผานมาผ ศกษาไดบรรยายถงชวตความเปนอยของครวเรอนท ชาระห นสหกรณ

สมาเสมอในแงมมของสภาพครวเรอน รายได และรายจายอยางคราวๆ นนจงทาใหทราบวาสมาชกในครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอมอาชพทหลากหลาย ไมวาจะเปนพนกงานรฐวสาหกจ ผ รบเหมากอสราง พนกงานทาความสะอาด รบจางและคาขาย ซงรายไดเฉพาะงานประจาจะคอนขางแตกตางกน ดงเชน อาชพลกจางหนวยงานรฐ กบลกจางรายวนในบรษท แตครวเรอนทมรายไดจากงานประจานอยกวานน มกจะทางานหารายไดเสรมเพมเตม สงผลใหรายไดในครวครวเรอนอยในระดบทมนคงไมแตกตางกนมาก สมาชกรนพอแมถอเปนแหลงรายไดสาคญในครวเรอน ในบางครวเรอนยงมลกเปนอกหนงแรงสาคญทชวยเรองรายได นอกจากนนบางครวเรอนยงมรายไดจากการใหเชาบาน ผศกพบวาครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอสวนใหญจะไมคอยกลาวถงปญหาความขดสนในการใชจายเงนมากนก หรอหากกลาวถงกมกจะเปนไปในทานองทวา “ยงจดการได” “ไมเดอดรอนมาก” และมบางครวเรอนไดกลาวเปรยบเทยบวา สมยกอนครอบครวลาบากกวานมาก แตปจจบนสภาพความเปนอยดขนกวาเดมแลว

104

ถงแมครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอสวนใหญจะไมไดกลาวถงปญหาความขดสนในการใชจายเงนมากนก แตผศกษาไดสงเกตเหนวา ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอในบางครวเรอนมรายไดหลากหลายทาง ดงเชนครวเรอนปาลออทนอกจากเธอจะมรายไดหลกจากอาชพกระเปารถเมล สามเปนพนกงานขบรถเมล และมลกเขาสวยทางานกนทกคนแลว ปาลออยงเขารวมเปนสมาชกขายตรงกบบรษทป ยแหงหนง ขณะเดยวกนลกสาวกไดรบงานเพนทแกวมาทาทบาน และยงรบงานเยบผาจากคนในชมชน เพอหารายไดเสรมจากงานประจาอกสวนหนงดวย หรอในครวเรอนพนวลทมรายไดจากการเปนพนกงานทาความสะอาดประมาณ 10,000 บาทตอเดอน ถาหากเปรยบเทยบกบรายไดของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมออนๆถอวาครวเรอนดงกลาวมรายไดคอนขางนอย ตอมาผศกษาไดทราบขอมลเพมเตมวา ในครวเรอนนยงมรายไดอกทางหนงและมากกวารายไดจากงานประจา ดวยการปลอยเงนกทงรายวนและรายเดอน อกทงยงเปนเจามอขายหวยอกดวย และทสาคญพนวลยงเปนคนทบรหารจดการเงนคอนขางเกง ไมคอยใชจายฟ มเฟอย จนบางคนคอนแคะเธอวา “เคม” “เขยว” เวลาพดคยกบผ ศกษาพนวลมกจะพดถงการขยนทางานหาเงน หรอแมแตเรองการซออาหารเสรมบารงรางกายราคาหลายพนบาท เพอแสดงใหเหนถงการใชจายเงนอยาง “คมคา” ของเธอ

นอกเหนอจากครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอบางสวนจะหารายไดหลากหลายทางแลว ยงมบางครวเรอนพยายามปรบตวกบภาวะรายไดทกาลงไมแนนอน ดงเชนการมอาชพคาขายของครวเรอนพสา รายไดหลกของครวเรอนพสามาจากขายเนอหมในตลาดนดแหงหนง ระหวางผศกษาไดสมภาษณและพดคยกบเธอ ทราบมาวาเธอจะมวนหยดทกวนองคาร แตระหวางทผ ศกษาเขาไปในชมชนในวนดงกลาวกลบไมพบกบเธอ จงไดทราบจากพสาในเวลาตอมาวา เวลานเธอจะตองไปขายเนอหมในตลาดนดทกวน เนองจากเปนขอตกลงใหมกบเจาของท เธอเลาใหฟงวา โดยปกตเธอจะขายเนอหมในตลาดนดและหยดเพยงวนองคาร จนมอยวนหนงมรานขายเนอหมรายใหมเขามาเปดขายอกหนงราน ซงตามขอตกลงกบเจาของทจะทาไมได เพราะเจาของทเคยตกลงกนกบผขายเนอหมรายเดมในตลาดนดไววา จะไมรบรานขายเนอหมเพมอก ดวยปญหาการเปดรานขายเนอหมรานใหมทอาจจะลดรายไดของพสาลง เธอจงตดสนใจจายคาเชาทใหกบเจาของในราคา 3,000 บาทตอเดอนจากเดมทเคยจายเพยง 1,500 บาท เพอตองการใหเจาของทอนญาตใหรานขายเนอหมรายใหมขายไดเพยงสองวน และพสาตองสามารถเขาไปขายเนอหมในตลาดนดไดทกวนดวย การยอมจายเงนใหกบเจาของทใหมากขนกวาเดม เพอใหรายไดครวเรอนพสาไมกระทบมาก พสายงมวธการบรหารจดการเงนทคอนขางรดกม ทงนกเพอใหสอดคลองกบรายจายสาหรบลกทกาลงเรยนหนงสอทงในระดบมหาวทยาลยและมธยมศกษาตอนปลาย

105

3. ภาระหนสนของครวเรอน

อปสรรคประการหนงทสงผลใหผ ศกษาไมสามารถเกบขอมลภาระหนสนของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอไดมากเทาทควร กเนองมาจากมลกหนหรอผ รบผดชอบหนสนภายในครวเรอนหลายคนไมไดอยในชมชน ดงนนผศกษาจงไดขอมลภาระหนสนของครวเรอนทลกหนอยในชมชนเปนหลก จากการสมภาษณและพดคยกบครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอสวนใหญ พวกเขายอมรบวา ครวเรอนของตนเองมเพยงหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) หรอบางครวเรอนไดใหขอมลวา ครวเรอนของตนเองเคยมหนส นหลายสวน แตปจจบนไดปลดหนเรยบรอยแลว ดงเชน ครวเรอนของพสาทไดกลาวถงภาระหนสนทเคยเกดขนในระหวางกาลงสรางบาน “ชวงนนเปนหนเยอะ เพราะตองหาเงนมาลงทบาน พตองทางาน เปยแชร พยายามเกบเงน แตกยงไมพอ นองชาย (พศกดา) กบเพอนๆในชมชนทอาสามาสรางบานให กทาไมไดตามทหวง สดทายตองเสยเงนอกหลายบาท เพอไปจางชางในชมชนมาชวยทาใหใหม ” อยางไรกตามมครวเรอนท ชาระหนสหกรณสมาเสมอบางสวน ถงแมจะเปนเพยงสวนนอย ไดยอมรบวานอกเหนอจากจะมหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช. ) ดงเชนทกครวเรอนในชมชนกาลงประสบอยแลว ยงมหนสนสวนอนๆในครวเรอนอก เชน ครวเรอนปาลออ ครวเรอนยายนา และครวเรอนปาลอม

3.1 ภาระหนสนสหกรณชมชนของครวเรอน กอนทผ ศกษาจะกลาวถงรายละเอยดภาระหนสนของครวเรอนท ชาระหนสหกรณ

สมาเสมอ โดยเฉพาะครวเรอนทมหนสนสวนอนๆรวมอยดวยนน ผศกษาขออธบายถงภาระหนสนททกครวเรอนตองรบผดชอบ นนคอหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เพอแสดงใหเหนภาพกวางๆวา ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอก ยมสนเชอดงกลาวอยางไรบาง และในแตละครวเรอนจะตองรบภาระหนสนเทาใด

ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอมภาระหนสนสหกรณคอนขางหลากหลาย กลาวคอมทงครวเรอนทมภาระหนสนทนอยทสดและมากทสดในชมชน เนองจากแตละครวเรอนไดก สนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในจานวนทแตกตางกน ครวเรอนทมหนสนมากกวาครวเรอนอนๆคอ ครวเรอนทมลกหน 2 คน หรอครวเรอนทสรางบานบนทดน 2 หนวย (แปลง) ดงนนจงสามารถก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) รวมกนประมาณ 600,000 บาท จากจานวนครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ 16 ครวเรอน ผ ศกษาพบวาม 3 ครวเรอน

106

และทง 3 ครวเรอนจะตองผอนชาระหนสนใหกบสหกรณของชมชน 3,200 – 4,500 บาทตอเดอน สาหรบครวเรอนทมภาระหนสนนอยกวาจะเปนครวเรอนทมลกหนเพยงคนเดยว เพราะสามารถก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดประมาณ 300,000 บาท มจานวน 13 ครวเรอน ดงจะเหนไดจากแผนผงอธบายขางลางน

ภาพท 21

ความแตกตางระหวางภาระหนสนครวเรอนทมลกหน 1 คนกบ 2 คน

ครวเรอนทมลกหนสหกรณเพยงคนเดยว ยงมภาระหนสนสหกรณทแตกตางกนออกไป

เพราะไมไดใชสทธก สนเชอเตมทงหมด มทงครวเรอนทก ยมสนเชอเพยงสวนเดยว ครวเรอนทกสนเชอ 2 สวน และครวเรอนทกสนเชอครบทง 3 สวน ภาระหนสนตอเดอนจงคอนขางแตกตางกนคอมตงแต 500 – 2,100 บาท ผศกษาไดจาแนกลกษณะการก ยมสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ของแตละครวเรอนเปน 3 กลม ดงตอไปน

1. ครวเรอนทก ยมสนเชอเพยงสวนเดยวม 4 ครวเรอน และทกครวเรอนลวนเปนกลมเครอญาต “บานคายมวย” พวกเขาไดก เฉพาะสนเชอซอทดน สวนใหญครวเรอนในชมชนสนธยาจะขอก ยมสนเชอทดนครวเรอนละประมาณ 50,000 บาท และผอนชาระคนแกสหกรณประมาณเดอนละ 500 บาท แตจะมหนงครวเรอนในกลม “บานคายมวย” ทไดสดสวนทดนมากกวาครวเรอนอนๆ เนองจากทดนแปลงใหญแปลงนคอ ทตงของบานหลงเดม ดงนนจงสงผลใหตอง ก ยมสนเชอซอทดนมากกวา 100,000 บาท และมภาระหนสนทตองผอนชาระเดอนละ 1,300 บาท

• ภาระหนสนตอเดอน 3,200 - 4,500 บาท

• กไดไมเกน 600,000 บาท

ครวเรอนทมลกหนสหกรณสองคน

จ านวน 3 ครวเรอน

(บานเดยวสรางบนทดน 2 หนวย (แปลง)

• ภาระหนสนตอเดอน 500 - 2,100 บาท

• กไดไมเกน 300,000 บาท

ครวเรอนทมลกหนสหกรณคนเดยว

จ านวน 13 ครวเรอน

(บานเดยวสรางบนทดน 1 หนวย (แปลง) และบานแฝด

107

ภาพท 22 การก ยมสนเชอสวนเดยว

2. ครวเรอนทก ยมสนเชอ 2 สวนม 6 ครวเรอน เชน ครวเรอนปาลอม ครวเรอนพสา และ

ครวเรอนพนวลและเครอญาตพนวล ครวเรอนเหลานจะก ยมสนเชอประมาณ 200,000 บาท และจะผอนชาระหนสนคนแกสหกรณของชมชนเดอนละ 1,300 – 1,800 บาท

ภาพท 23

การก ยมสนเชอสองสวน

3. ครวเรอนทก ครบทง 3 สวน ม 3 ครวเรอน โดยมภาระหนสนประมาณ 300,000 บาท

และตองผอนชาระเงนคนสหกรณเดอนละประมาณ 1,700 – 2,100 บาท ทง 3 ครวเรอนลกหน ไมไดอยในชมชน มทงใหคนในครอบครว เครอญาตเขามาอย และปลอยบานใหเชารายเดอน

หนจากสนชอซอทดน

หนสนทตองช าระสหกรณในแตละเดอน

หนจากสนชอซอทดน

หนจากสนเชอสรางบานครงท 1/ บานครงท 2

หนสนทตองช าระสหกรณในแตละเดอน

108

ภาพท 24 การก ยมสนเชอครบสามสวน

3.2 ภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอน หลงจากผศกษาไดทราบขอมลภาระหนสนอนเกดจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนา

องคกรชมชน (พอช.) แลว ผ ศกษาไดพยายามสอบถามสมาชกในครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอวา ยงมหนสนสวนอนๆอกหรอไม ปรากฏวามครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอเพยงสวนนอยไดยอมรบวา ครวเรอนของตนเองมหนสนสวนอนๆอก ยกตวอยางเชน ครวเรอนของยายนา และครวเรอนของปาลออ

ครวเรอนยายนาเปนหนงในไมกครวเรอนทกลาวถงหนสนสวนอนๆทกาลงประสบอย ยายนาเลาใหฟงวา นอกจากหนสนทตองสงสหกรณเดอนละประมาณ 4,000 บาทแลว ครวเรอนของเธอยงมหนสนจากการผอนรถยนตงวดละ 11,000 บาท สวนครวเรอนปาลออนอกจากจะมหนสนทตองสงสหกรณในชมชนเดอนละ 3,200 บาทแลว ยงหนสนอกหลายสวน ไมวาจะเปนหนรถยนต

หนจากสนชอซอทดน

หนจากสนเชอสรางบานครงท 1

หนจากสนเชอสรางบานครงท 2

หนสนทตองช าระสหกรณในแตละเดอน

109

หนจากการก ยมเงนกบสหกรณในททางาน รวมทงมหนนอกระบบจากการก ยมพนวล คนปลอยเงนก ในชมชนอกดวย

ครวเรอนปาลออตองผอนชาระงวดรถยนต 3 คนประมาณเดอนละ 18,000 บาท ถงแมการใชรถยนตเขาออกในชมชนสนธยาจะทาไดไมสะดวกนก เนองจากถนนภายในชมชนทมขนาดไมกวางมาก แตครอบครวของปาลออกเลอกทจะใชรถยนตในการเดนทาง โดยเปนรถยนตของเธอกบสาม 1 คน สวนอก 2 คนเปนของลกสาว 2 คน

ดวยการเปนกระเปารถเมลของปาลออ และสามเปนพนกงานขบรถเมล ทาใหครวเรอนปาลออสามารถเขาถงแหลงเงนกจากสหกรณในททางานได เวลานนเธอกบสามจาเปนตองก เงนหลายแสนบาท เพอนามาใชจายภายในบาน อกทงยงเปนคาใชจายเพมเตมสาหรบสรางบานหลงใหม เพราะเงนสนเชอสาหรบสรางบานจากโครงการบานมนคงยงไมเพยงพอ ปาลออและสามจงตองผอนชาระเงนคนสหกรณททางานรวมกนเดอนละ 14,000 บาท สหกรณจะหกเงนเดอนของเธอและสามทกเดอน ทาใหเธอและสามมเงนเดอนรวมกนเหลอเพยงเดอนละ 25,000 บาท

นอกจากนนครวเรอนปาลออยงมหนสนจากการก เงนนอกระบบแบบรายเดอนกบพนวลประมาณหมนกวาบาท เงนก นอกระบบไดชวยใหการใชจายเงนในครวเรอนของปาลออดาเน นตอไปได โดยเฉพาะในชวงเวลาทเงนขาดมอ ปาลออไมเคยมปญหาเรองการผอนชาระเงนใหกบเจาหนคนน เพราะการผอนชาระเงนกนอกระบบอยางสมาเสมอ จะชวยใหเธอมสทธก เงนสวนนในครงตอๆไป แมการจายเงนใหกบเจาหนทกครง ปาลออจะไมถงกบจายเงนในจานวนมากพอทจะตดทงตนและดอกได แตอยางนอยเธอกไมเคยขาดสงดอกเบยตามทไดตกลงกบเจาหน

อาจกลาวไดวาภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอนลกหนท ชาระหนสหกรณสมาเสมอ นอกจากจะมภาระหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แลว บางครวเรอนยงมหนสนสวนอนๆรวมอยดวย ดงเชนหนสนจากการผอนรถยนต นอกจากนนแลวอาชพการทางานของสมาชกในบางครวเรอน แมจะสามารถเขาถงแหลงสนเชอในระบบจากสหกรณททางานได แตกยงพงพาเงนกนอกระบบอย 4. วธการจดการหนสน

ครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอสวนใหญจะมเฉพาะหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ขอมลวธการจดการหนสนของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอโดยสวนมกจะเกยวโยงกบหนสนจากการก ยมสนเชอน ผ ศกษาขอยกตวอยางวธการจดการหนสนของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ 3 ครวเรอน ไดแก ครวเรอนพสา ครวเรอน

110

ปาลอม และครวเรอนปาลออ ครวเรอนเหลานมทงครวเรอนทเคยเลาถงประสบการณการจดการหนสนเมอครงทมหนสนอนๆรวมอยดวย และบางครวเรอนกาลงจดการหนสนหลากหลายสวนในปจจบน

ครวเรอนพสา พสาเคยใหเหตผลถงการทตองชาระหนสนใหกบสหกรณของชมชนอยางสมาเสมอ เพราะ

หนสนจากสนเชอทกมาจะคดดอกเบยคอนขางสง ถาเธอไมรบชาระหนสวนนเปนประจา ดอกเบยกจะทบไปเรอยๆ และจะทาใหเธอไมสามารถตดเงนตนลงไดเลย อยางไรกตามแมในปจจบนพสาจะมเพยงหนสนสหกรณสวนเดยว แตในอดตพสาเคยมหนสนหลายสวน และเธอไดเลอกชาระหน สหกรณเปนลาดบรองๆ เวลานนพสาซอรถกระบะมอสอง เธอพยายามตดหนรถยนตใหหมดเรวๆ จงทาใหขาดชาระหนสหกรณในบางเดอน เนองจากเธอเหนวาอยางนอยการผดผอนชาระหน สหกรณกยงสามารถทาไดมากกวา

ครวเรอนปาลอม ปาลอมเปนอกหนงคนทชาระหนสหกรณอยางสมาเสมอ นอกจากครวเรอนปาลอมจะมหน

ทตองสงสหกรณเดอนละประมาณ 1,700 บาทแลว เธอยงมหนรถแทกซของสามประมาณงวดละ 20,000 บาท แตเนองจากหนสวนหลงลกสาวคนโตเปนคนชวยจดการให ดงนนหนสนทปาลอมตองจดการจงเหลอเพยงหนสหกรณ ปาลอมมกจะเลาใหผศกษาฟงวา ยงตอนนเธอเปนประธานชมชนสนธยา ยงตองชาระหนใหกบสหกรณ เพอเปนตวอยางใหสมาชกคนอนๆไดปฏบตตาม

เหตผลเรองการเปนผ นาชมชนกบการชาระหนอยางสมาเสมอถอเปนเหตการณหนงทชาวชมชนสนธยากลาวถงอยบอยครง โดยเฉพาะกรณทผ นาชมชนคนกอนๆขาดชาระหนหลายงวดตดตอกน ในชมชนสนธยาจะมผ นา 2 คนจากคณะทางาน 2 สวนไดแก คณะกรรมการสหกรณ และคณะกรรมการชมชน ระหวางทผ ศกษาเขาไปเกบขอมลในชมชนชวงป 2552 คณะกรรมการสหกรณไดหมดวาระลงแลว อกทงในชวงเวลานนประธานสหกรณกไดแยกทางกบภรรยาแลวยายไปอยนอกชมชน ครวเรอนของประธานสหกรณเองกขาดชาระหนสหกรณหลายงวด ขณะเดยวกนประธานชมชนกขาดชาระหนสหกรณมาหลายงวดไมตางกน จนเมอคณะกรรมการชมชนชดดงกลาวหมดวาระลงในป 2552 ปาลอมจงไดเขามาเปนประธานชมชนคนตอมา

แมการชาระหนสหกรณของผ นาชมชนอาจเกยวโยงกบการเปนตวอยางสาหรบชาวชมชนคนอนๆไดปฏบตตาม ดงทปาลอมไดใหเหตผลในขางตน แตผ ศกษาไดสงเกตเหนเพมเตมวาในกรณการชาระหนสหกรณของปาลอมอยางสมาเสมอ ซงคอนขางแตกตางจากประธานสหกรณและ

111

ประธานชมชนคนกอน เนองมาจากเธอมบทบาทภายนอกชมชนคอนขางมาก กลาวคอนอกจากปาลอมจะเปนผ นาชมชนสนธยา เธอยงไดรบเลอกจากคณะทางานของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ใหเปนตวแทนคนในชมชนแออดท เขารวมโครงการบานมนคงเพยงไมกคน เพอรวมประชาสมพนธโครงการบานมนคงอยางสมาเสมอ หลายครงทปาลอมไดพดถงความสาเรจของโครงการบานมนคงบนเวทระดบใหญๆ เชน เวทสหประชาชาต (UN) หลายครงเธอไดเดนทางไปดงานและประชาสมพนธโครงการบานมนคงในตางประเทศรวมกบคณะทางานจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ยงไมนบรวมการใหสมภาษณกบสอหลายสานกทตองการทราบถงเสนทางการตอสเรองสทธการอยอาศยของชาวชมชนสนธยา ดงนนการทปาลอมตองชาระหนสหกรณอยางสมาเสมอจงไมเพยงเปนตวอยางสาหรบชาวชมชนสนธยาดงทเธอไดกลาวไวเพยงอยางเดยว แตการชาระหนสหกรณยงเปนตวอยางสาหรบชาวชมชนคนอนๆทกาลงเขารวมโครงการบานมนคงอกดวย

ครวเรอนปาลออ ครวเรอนสดทายคอ ครวเรอนปาลออ ครวเรอนดงกลาวนบเปนครวเรอนทชาระหนสหกรณ

สมาเสมอเพยงไมกครวเรอนทมภาระหนสนหลายสวน ไมวาจะเปนหนรถยนต หนสหกรณ หรอแมแตหนนอกระบบ ผศกษาไดทราบมาวา ปาลออมวธการจดการหนสนทมอยแตกตางกนออกไป เธอคอนขางใหความสาคญกบหนรถยนตเปนลาดบแรก ลาดบตอมาคอ หนสหกรณ 2 แหง และลาดบสดทายคอหนนอกระบบ

เฉพาะหนรถยนตครวเรอนปาลออตองผอนชาระสงถงเดอนละประมาณ 18,000 บาท แตรถยนตเปนสงจาเปนสาหรบเธอและลก ดงนนเธอจงไมยอมปลอยใหรถยนตถกบรษทยด วธการหนงทปาลออนามาแกปญหาหนรถยนต คอการขอลดจานวนเงนทตองผอนชาระในแตละเดอนลง นอกจากนนปาลออยงเคยไปรวมลงชอ เพอเขารวมโครงการแกไขปญหาหนสนนอกระบบของรฐบาลนายอภสทธ เวชชาชวะ ในชวงปลายป 2552

112

ภาพท 25 ลาดบการชาระหนสนในครวเรอนปาลออ

หนสนทปาลออตองผอนชาระใหกบสหกรณม 2 แหงไดแก สหกรณของชมชนและสหกรณในททางาน หนสนสวนแรกมาจากการก เ งนสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ประมาณ 450,000 บาท ครวเรอนของเธอตองผอนชาระเดอนละ 3,200 บาทเปนเวลา 15 ป มนอยครงมากทปาลออตดคางการผอนชาระเงนคนใหกบสหกรณ เธอเคยกลาวถงแมกระทงอยากกเงนจากสหกรณในททางานมาชาระหนบานใหครบ เพราะอตราดอกเบยเงนก ของสหกรณในททางานจะมนอยกวา อยางไรกตามการนาเงนมาชาระใหครบ กยงไมสามารถทาใหเธอมกรรมสทธในทดนและบานอยางสมบรณ เนองจากชมชนสนธยาใชโฉนดทดนรวมกน และปจจบนโฉนดของชมชนกเปนหลกฐานการจานอง เพอคาประกนสนเชอซอท ดนกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ดวยขอบงคบสหกรณประเภทสหกรณบรการ (เคหสถาน) การโอนกรรมสทธทดนจงยงไมสามารถโอนใหแกสมาชกเปนรายๆได1 ดงเชนการผอนซอบานตามทองตลาดทวไปทผ ซอสามารถ

1 ขอบงคบสหกรณประเภทสหกรณบรการ (เคหสถาน) ขอ 19 การโอนกรรมสทธ การโอนกรรมสทธทดน บานเรอน หรอทอยอาศย ถาสามารถกระทาไดใหกระทาโดยพลน แตถาสหกรณยงไมพรอมทจะโอนกรรมสทธ เพราะยงมปญหาการจานอง ประกนหรอเพอประโยชนในกจการของสหกรณเปนสวนรวม สหกรณอาจงดเวนการโอนไวชวคราว จนกวาจะไดมการถอนหลกประกนมาจากเจาหนของสหกรณแลว หรอจนกวาสมาชกจะชาระหนของตนครบถวน แลวแตกรณ

3. หนสหกรณชมชน

เดอนละ 3,200 บาท

1. หนรถยนต

เดอนละ 18,00 บาท

4. หนนอกระบบ อยางนอยเดอนละ

1,000 บาท

2. หนสหกรณในทท างาน

เดอนละ 14,000 บาท

113

เปนเจาของกรรมสทธโดยสมบรณหลงจากผอนชาระหนสนหมดสนแลว ปาลออกลาววา ถงแมเธอจะผอนชาระเงนกจากโครงการบานมนคงจนปลดหนสวนนสาเรจ กไมทราบวาครอบครวของเธอจะไดรบโฉนดหรอไม เพราะคนในชมชนนไมคอยผอนชาระเงนใหกบสหกรณ

หนสนของปาลออทตองผอนชาระเงนใหกบสหกรณอกหนงแหงคอ หนสนจากการก เงนสหกรณในททางาน ปาลออไมไดกลาวถงรายละเอยดจานวนหนสนและระยะเวลาสนสดการผอนชาระชดเจน เธอมกจะใหขอมลการผอนชาระเงนคนกบสหกรณในททางานมากกวา สาหรบการผอนชาระหนสหกรณในททางาน สหกรณจะใชวธหกเงนแตละงวดจากเงนเดอนของเธอและสามคนละ 7,000 บาทตอเดอน เธอเลาใหฟงวา อกประมาณ 3 – 5 ปขางหนา ถาเขาสชวงวยเกษยณแลว หนสนในททางานทเหลออยคงลดลงมาก

หนสนสวนสดทายคอ เงนกนอกระบบแบบรายเดอน ปาลออก เงนกบพนวล และใชบรการเงนก รายเดอนกบเจาหนคนนเปนประจา เธอเลาถงวธการจดการหนสนนอกระบบแบบรายเดอนวา โดยทวไปแลวอยางนอยทสดในแตละเดอนลกหนจะตองชาระเงนในสวนของดอกเบยใหกบเจาหนกอน เพราะเจาหนนอกระบบจะเนนเรองดอกเบยเปนสาคญ เชน ปาลออก เงน 10,000 บาท ดวยการคดดอกเบยรายเดอนรอยละ 10 ของเจาหน ปาลออจะตองมเงนใหเจาหน 1,000 บาทตอเดอน และถาหากเธอจะตดเงนตนลงดวย จะตองชาระเงนมากกวา 1,000 บาทในทกเดอน

สาหรบวธจดการหนนอกระบบแบบรายเดอนของปาลออ เธอมกจะชาระเงนใหกบเจาหน มากกวาคาดอกเบยไวในเดอนใดเดอนหนงกอน เนองจากปาลออเหนวา ถาหากมเดอนใดเธอไมสามารถชาระเงนคนเจาหนได เงนทชาระไปกอนจะชวยใหเธอไมตองหาเงนจานวนมากมาจาย ยกตวอยางเชน ถาเธอก เงน 10,000 บาท ดอกเบยคอ 1,000 บาท ในบางเดอนเธอจะผอนชาระเงนประมาณ 1,500 บาท บางเดอนชาระเงน 2,000 บาทสลบกนไป สาหรบจานวนเงน 1,500 บาททจายไป เจาหนกจะคดดอกเบยในเดอนนนไวกอน 1,000 บาท อก 500 บาท เจาหนจะรอใหถงในเดอนตอไป แลวถามปาลออวาจะชาระเงนเพมอกเทาไหร ถาหากทาตามเงอนไขเงนก นอกระบบแบบรายเดอน อยางนอยทสดในเดอนนนปาลออตองจายเงนอก 500 บาท เพอรวมกบ 500 บาทท

ในกรณทดน บานเรอน หรอทอยอาศยตกอยในสภาพทยงมอาจโอนกรรมสทธไดทนทหรอยงไมสามารถแบงแยกกรรมสทธได สหกรณจะเปนผ ถอกรรมสทธไวเพอสมาชกทงหมดและออกหลกฐานการเปน เจาของใหแกสมาชกเปนราย ๆ กรณนหากสมาชกจะทานตกรรมใด ๆ อนเกยวกบกรรมสทธตามหลกฐาน ทออกใหตองแจงใหสหกรณทราบและจดทะเบยนการกระทานน ๆ ตอสหกรณจงจะสมบรณ

114

จายในเดอนทผานมา สาหรบเปนคาดอกเบยเดอนละ 1,000 บาท หรอกรณชาระเงน 2,000 บาท เจาหนกจะหกคาดอกเบยเดอนนนไวกอน 1,000 บาท ถาหากเดอนตอมาปาลออไมนาเงนมาชาระ เจาหนกจะนาเงนทเหลออก 1,000 บาท มาจายเปนคาดอกเบยแทน เพราะฉะนนในเดอนนปาลออจงไมตองจายเงนใหกบเจาหน

ภาพท 26

วธจายหนนอกระบบแบบรายเดอนของครวเรอนปาลออ

ครวเรอนปาลออคอตวอยางครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและมหนสนหลายสวน ม

ทงหนสนในระบบและนอกระบบ ปาลออพยายามจดการหนสนแตละสวนตามทเธอใหลาดบความสาคญ เธอทราบวาหนนอกระบบจาเปนตองจายดอกเบยใหกบเจาหนเปนอยางนอย แตกตางจากหนในระบบซงเจาหนจะคดเงนในแตละงวดไวเรยบรอยแลว อกทงยงยากทจะขอตอรองเรองการผอนชาระหนสนดงเชนเจาหนนอกระบบ ดงนนเพอจะสามารถจดการหนสนทเธอกาลงประสบอยได ปาลออจงใชวธลดจานวนเงนท ตองชาระหนนอกระบบลง ดวยการจายเงนมากกวาดอกเบยใหกบเจาหนบางเดอน หรอกลาวไดวาเปนการเนนจายเฉพาะดอกเบยไปกอน ทาใหในบางเดอนปาลออจะสามารถเวนการชาระหนสวนดงกลาว และมเงนไปชาระหนสนทเธอใหความสาคญเปนลาดบตนๆได ไมวาจะเปนหนรถยนต หรอหนสหกรณ

วธจายหนนอกระบบแบบรายเดอนของครวเรอนปาลออ ก 10,000 บาท ดอกเบยรอยละ 10 เดอนแรก จาย 1,500 แบงเปนคาดอกเบย 1,000 บาท คาเงนตน 500 บาท เดอนทสอง จาย 500 บาท ซงต ากวาดอกเบย เนองจากเจาหนเอาเงน 500 บาทเดอนท

แลวมาคดเปนคาดอกเบยเดอนน เดอนทสาม จาย 2,000 บาท แบงเปนคาดอกเบย 1,000 บาท คาเงนตน 1,000 บาท เดอนทส ไมไดจาย เจาหนเอาเงน 1,000 บาทสวนของเงนตนมาเปนดอกเบยแทน *วธจายหนของปาลออจะจายเฉพาะดอกเบย ดงนนจงไมไดตดสวนเงนตนเลย

115

สรป ผ ศกษาไดเลอกนาเสนอวธการจดการหนของครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ 3

ครวเรอน แมวาแตละครวเรอนมจดรวมกนประการหนงคอ การผอนชาระหนสนอยางสมาเสมอใหกบสหกรณในชมชน แตทง 3 ครวเรอนกไดใหเหตผลถงการจดการหนสนของครวเรอนตนเองแตกตางกนออกไป ครวเรอนปาลอมไดแสดงใหเหนวา หนสนสหกรณของชมชนมความสาคญเหนอหนสนอนใด ทงนกเนองมาจากปาลอมเปนผ นาชมชนทไมเพยงมบทบาทในชมชนเทานน แตเธอยงมบทบาทสาคญในการประชาสมพนธโครงการบานมนคงสสงคมภายนอกอกดวย จงอาจเปนไดวาการทปาลอมตองชาระหนสหกรณของชมชนเปนประจา อาจเปนขอผกมดจากบทบาทการทางานของเธอในปจจบนดวย ในบางสถานการณการทบางครวเรอนมหนสนหลายสวน ไดสงผลใหสมาชกในครวเรอนตองเลอกจดลาดบความสาคญของหนแตละสวนแตกตางกน ดงเชนครวเรอนพสาและปาลออ สาหรบครวเรอนพสาแมในชวงระหวางทผ ศกษาไดสมภาษณและพดคยกบเธอ จะไดทราบวาเธอมเพยงหนสนสหกรณของชมชน แตเธอเคยยกตวอยางในชวงทมหน รถยนตดวยวา ไดจดลาดบความสาคญในการชาระหนสหกรณเปนลาดบรอง เพราะหนสหกรณยงผอนผนไดมากกวา สวนครวเรอนปาลออคอตวอยางครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและมหนสนหลายสวน ปาลออจะพยายามผอนชาระหนกบเจาหนทกคน เพอรกษาเครดตของเธอ แตการทปาลออจะสามารถชาระหนใหกบเจาหนครบทกคนไดนน จานวนเงนทเธอมอยในแตละเดอนอาจไมเพยงพอ ดงนนปาลออจงเลอกใชวธการขอตอรองผอนผนการผอนชาระหนสนกบเจาหนบางคน โดยเฉพาะเจาหนเงนก ในชมชน ทสามารถยดหยนการผอนชาระหนใหกบครวเรอนของเธอได ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป2552 จ านวน 5 ครวเรอน (11.11 %) 1. รปแบบครวเรอน รายได และรายจาย

ครวเรอนในกลมทสอง ผศกษาใชเกณฑการขาดชาระหนสหกรณของชมชนไมเกน 6 เดอนในป 2552 ปรากฏวามลกหน 5 คนอยในเกณฑขางตน เมอจาแนกตามการอยอาศยของลกหนในแตละครวเรอนม 5 ครวเรอน พฤตกรรรมการชาระหนสหกรณของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนอาจแตกตางกนในรายละเอยด ดงจะเหนไดจากกอนป 2552 ม 3 ครวเรอนเคยขาดการชาระหนสหกรณมากกวา 6 เดอนตอหนงป สาเหตหนงครวเรอนกลมหลงนสามารถชาระหน สหกรณในป 2552 ไดมากกวาปทผานๆมา เพราะเคยขอลดจานวนหนทตองจายสหกรณในแตละ

116

เดอนลงในชวงป 2549 อยางไรกตามสาหรบอก 2 ครวเรอนทไมไดขอลดจานวนหนสหกรณในแตละเดอนลง ครวเรอนดงกลาวยงไมเคยขาดชาระหนสหกรณมากกวา 6 เดอนตอหนงปเลย

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนสวนใหญอาศยอยในชมชน และสมาชกในแตละครวเรอนอยกนเปนครอบครว มทงครอบครวเดยว และครวเรอนแบบครอบครวขยาย มเพยงครวเรอนเดยวทลกหนไมไดอยในชมชน และเขาไดใหนองสาวอาศยแ ทน ผ ศกษาจะกลาวถงครวเรอนนดวยการอธบายครวเรอนของยายเยน เนองจากทงผ เปนเจาของบานและผ อยอาศยแทน ลวนเปนลกของยายเยน

ครวเรอนแบบครอบครวเดยว ครวเรอนแบบครอบครวเดยวมจานวน 2 ครวเรอน ครวเรอนแรกสามภรรยาอายราว

สามสบปตนๆ ทงคมลก 2 คน คนแรกเรยนหนงสออยชนประถมตน สวนลกคนเลกเพงหดเดน ผศกษาไดทราบวา ครวเรอนนสามจะกลบมาอยกบครอบครวเฉพาะวนอาทตย เนองจากเขาตองไปขายอาหารอสานกบพอแมในจงหวดปทมธาน ขณะทภรรยายงตองดแลลกทยงเลก และทางานไมไดเตมทมากนก ดงนนเธอจงรบแมเขามาอาศยอยดวยกน เพอชวยดแลเธอและลกๆ แตเมอไมนานมานแมของเธอปวยดวยโรคมะเรง จงไมสามารถดแลลกๆของเธอดงเชนเมอกอน สาหรบครวเรอนแบบครอบครวเดยวอกหนงครวเรอนนน สามภรรยาอยดวยกน 2 คน ทงคมลกชาย 1 คน แตเมอลกชายมครอบครวแลว เขาไดยายไปอยทบานภรรยา ซงกอยไมไกลจากชมชนสนธยามากนก

รายไดของครวเรอนแบบครอบครวเดยว 2 ครวเรอน มรายไดหลกจากการมอาชพคาขาย ลกจางบรษทเอกชน และชางเฟอรนเจอร ครวเรอนแรกมรายไดหลกจากสามประมาณเดอนละ 15,000 บาท สวนภรรยายงไมสามารถเขามาชวยเหลอเรองรายไดใหกบครอบครวไดมากนก เนองจากเธอยงอยในชวงดแลลกทยงเลก อยางไรกตามแมของเธอทไดเขามาอยดวยกนนน กไดชวยเหลอเรองเงนใหกบครอบครวของลกสาวอกสวนหนง ดงเชนครงหนงเธอเคยก เงนจากกองทนหมบานละลานในตางจงหวด เพอชวยเหลอครอบครวลกสาวประมาณสองหมนบาท ถงแมตอนนผเปนแมจะปวยดวยโรคมะเรง แตเธอกมเงนเกบสวนตวบาง ดงนนจงไมไดรบกวนเงนจากครอบครวลกสาว

ครวเรอนแบบครอบครวเดยวอกหนงครวเรอนคอ ครวเรอนพสมบต แมจะมรายไดทงของสามและภรรยา อกทงยงมลกททางานและมครอบครวแลว แตรายไดหลกยงมาจากภรรยาซงทางานเปนแคดดในสนามกอลฟประมาณหมนกวาบาท และถอเปนรายไดทไดรบอยางสมาเสมอ

117

มากกวารายไดของพสมบต เนองจากเขาทางานเปนชางเฟอรนเจอร และมกจะไดงานทาเปนชวงๆ ดงนนถาหากชวงเวลาใดทพสมบตยงวางงานอย รายไดสวนของเขากจะขาดหายไป

ระหวางผศกษาไดพดคยกบพสมบตนน เขาวางงานมาแลว 3 เดอน เขาเคยเลาใหฟงวา โดยปกตจะทางานกบเพอนฝงไดรบคาจางวนละ 500 บาท หากเปนชวงเวลานนรายไดจะยงชวยเหลอครอบครวไดบาง แตถาหากชวงใดไมมงานเขามา เขากตองพยายามไมใชจายใหมาก เพราะจะสงผลกระทบตอรายไดของครอบครวทมาจากภรรยาเปนหลก พสมบตยงเลาใหฟงเรองครอบครวลกชายวา ถงแมลกชายจะแตงงานกบลกสาวครอบครวคนมเงน แตเขากไมเคยรบกวนเรองเงนกบลก เนองจากตอนนเขาและภรรยายงดแลเรองคาใชจายภายในบานไดอย การมรายไดในครวเรอนทอาจไมสมาเสมอ โดยเฉพาะรายไดของสาม ครวเรอนนจงพยายามหารายไดเสรมดวยการขายกระเทยม และขายของเกา และทสาคญคอ การทภรรยาของพสมบตเปนผ คอยดแลเรองการใชจายเงนในครอบครว ไดชวยลดปญหาคาใชจายภายในครวเรอนเปนอยางด ตรงขามกบครวเรอนทมหวหนาครวเรอนเปนชางเหมอนกน แตไมสามารถบรหารจดการเงนไดดงเชนครวเรอนน

เมอพจารณารายจายของสองครวเรอนน รายจายของครวเรอนแรกมคอนขางสง เฉพาะรายจายประจาในทกๆเดอน รายจายของลกจะอยราวๆเดอนละ 5,000 บาท คาไฟและคานารวมกนประมาณเดอนละประมาณ 1,000 กวาบาท และคากบขาววนละประมาณ 200 บาท สาหรบครวเรอนหลงผ ทให ขอมลไมไดกลาวถงภาระคาใชจายในครวเ รอนมากนก ทงน กเนองมาจากผ ศกษาไดสมภาษณพดคยเฉพาะกบพสมบต ผ เปนสาม เขามกจะไมคอยกลาวถงรายละเอยดเรองคาใชจายภายในบานมากนก ผ ศกษายงไมเคยพบกบภรรยาของพสมบตเลย ทราบแตเพยงวาเธอจะออกไปทางานตงแตเชาตรและจะกลบมาในชวงหวคา อยางไรกตามผ ศกษาไดเคยเขาไปสารวจในบานหลงน และพบวาสามภรรยาคนอยกนอยางเรยบงาย มสงของเครองใชภายในบานเทาทจาเปน

118

ภาพท 27 ชนลางของบานพสมบต

ภาพท 28

ชนบนบานของพสมบต

อาจกลาวไดวาครวเรอนแบบครอบครวเดยว 2 ครวเรอนในขางตน แมจะมรายไดครวเรอน

ทไมแตกตางกนมาก แตผศกษาพบวา เมอพจารณาระดบการพงพาของสมาชกในแตละครวเรอน ครวเรอนแรกมระดบการพงพาของสมาชกสงกวา จะเหนไดจากการทภรรยายงตองดแลลกๆทยงเลก และมแมซงกาลงเจบปวยดวยโรคมะเรง จงสงผลใหครวเรอนนยงประสบปญหาในการเพมรายไดและปญหาคาใชจายทกาลงสงขน สาหรบครวเรอนหลงกมภาวะการพงพาข องสมาชกใน

119

ครวเรอนเชนกน เพยงแตทแตกตางออกไปกคอ ภาวะการพงพาของสมาชกเกดขนในชวงเวลาใดชวงเวลาหนง ถาหากสมาชกคนดงกลาวมงานเขามา รายไดในครวเรอนนกจะเพมสงขนกวาเดม

ครวเรอนแบบครอบครวขยาย ครวเรอนแบบครอบครวขยายมจานวน 2 ครวเรอน ครวเรอนแรกเพงขยายจากครอบครว

เดยวเปนครอบครวขยายไดไมนาน นนกคอ ครวเรอนของพสก ดวยการทางานเปนซปเปอรไวเซอรใหกบบรษทคาปลกแหงหนง การแตงตวทคอนขางภมฐานของพสกจงคอนขางแตกตางกบคนในชมชนสนธยา ครวเรอนของพสกมสมาชกอยรวมกน 6 คน แบงเปนสมาชกจากครอบครวของลกชายคนโต 3 คน และลกสาวของพสก 1 คน แตในปจจบนลกสาวกาลงเรยนหนงสอชนอนปรญญาอยทตางจงหวด พสกเคยเลาใหฟงวา เมอประมาณป 2551 ลกชายไดแตงงาน ในเวลานนลกสะใภกเรมตงครรภแลว พสกเหนวาลกชายคนนยงดแลตวเองไมไดมากนก ถาหากใหลกชายกบลกสะใภแยกไปอยกนสองคน ไมนานกคงไปดวยกนไมรอด ดงนนพสกจงยงใหครอบครวของลกชายอยกบเขาในชมชน

สาหรบครวเรอนแบบครอบครวขยายอกหนงครวเรอน คอครวเรอนของยายเยน ผ ศกษาจาเปนตองอธบายครวเรอนนมากกวาครวเรอนอนๆ เนองจากการอยอาศยของสมาชกคอนขางแตกตางจากครวเรอนอนๆในชมชน อกทงผศกษายงมโอกาสพดคยกบยายเยนคอนขางบอยครงในระหวางการเกบขอมล

ครวเรอนยายเยน การเขามาเกบขอมลในชมชนสนธยาระหวางชวงเวลาการทางานคอ ประมาณเกาโมงเชา

จนกระทงถงหาโมงเยนยกเวนในวนอาทตยนน คนสวนใหญทยงอยในชมชนเปนกลมแมบานทตองดแลลกนอย อกหนงกลมคอผ สงวย จานวนคนจากทงสองกลมกไมไดมจานวนมากนก ระหวางเกบขอมลสามเดอนแรกคอประมาณเดอนตลาคมป 2552 ถงเดอนธนวาคมป 2552 ผ ศกษาจงไดสมภาษณและพดคยกบคนในชมชนกลมนเปนหลก ยายเยนคอคนในชมชนทผ ศกษาพบเหนอยเปนประจา ดานหนงเธอมอายมากแลว อกดานหนงคอการเปนเจาของรานขายของชาในชมชน ซงผศกษานงพกอยหนารานเปนประจา จนทาใหมโอกาสไดทราบถง รายได รายจาย ภาระหนสนและการจดการในครวเรอนน

ยายเยนเปนคนพดจานมนวล มนอยครงมากทผ ศกษาพบวา คนในชมชนพดถงเธอในแงมมทไมดยายเยนเดนทางจากจงหวดนครสวรรคเขามาอยในกรงเทพมหานครประมาณป 2535 โดยมาพรอมกบลกสาวคนเลก เวลานนเธออาศยอยกบครอบครวของลกชายในหองพกยานบางชน

120

การมาอยกบลกชาย เธอจงชวยเลยงหลานดวย ระหวางทยายเยนตองดแลทงลกสาวคนเลกและหลาน เธอไดหารายไดเสรมจากการทาดอกไมประดษฐและเยบผา ตอมาหลงจากเธออาศยอยในหองเชาประมาณสองป กไดยายไปอยในบานหลงใหม จากคาชกชวนใหมาปลกบานบนสนคลองโดยเพอนรวมงานของลกชาย ซงไมตองเสยคาเชาหองพกอกตอไป เมอยายมาอยในชมชนสนธยาประมาณป 2537 ยายเยนไดเปดรานขายของชาภายในชมชนแหงนจนกระทงถงปจจบน

การมบานในชมชนสนธยานอกจากจะเปนแหลงรายไดสาคญของยายเยนทมาจากการขายของแลว ยงเปนบานททาใหลกของเธอ ซงอาศยอยคนละท ยายเขามาอยดวยกนในเวลาตอมา ปจจบนยายเยนอาย 67 ป เธอตองดแลลกๆ 4 คน โดยทไมมสามประมาณ 20 ปมาแลว ปจจบนเหลอเพยงลกสาวคนเลกยงไมมครอบครว ขณะทลกของยายเยนอก 3 คนมครอบครวแลว ลกชาย 2 คนมครอบครวและมบานในชมชนคนละหนงหลง สวนลกสาวคนโตอาศยอยกบยายเยนในบางชวงเวลา เนองจากถามชวงเวลาใดทเธอและสามตองไปทางานกอสรางในตางจงหวด ครอบครวของเธอกจะยายไปอยในทพกคนงานจนกวางานจะแลวเสรจ

บานของยายเยนเปนบานแฝดสองชน เธอไดสรางบานรวมกบลกชายคนรอง แมสทธในทดนจะแบงสวนของยายเยนและลกชายไวแลว แตการพกอาศยของสมาชกในบานแฝดหลงน กไมไดเปนไปตามนน กลาวคอยายเยนเปดรานขายของชาในบานหลงทเธอเปนเจาของสทธ แตเมอถงเวลาเขานอน ยายเยนจะไปอยกบลกสาวคนเลกในบานหลงทลกชายเปนเจาของ ถงแมวาการอยอาศยในครวเรอนของยายเยนจะไมไดเปนไปตามสทธ แตเมอถงเวลาชาระหนสหกรณ ยายเยนจะชาระหนในสวนทเธอเปนเจาของสทธ สวนผทชาระหนในสวนของลกชายคอ ลกสะใภทเขามาขออยในบานยายเยน หรอไมกเปนลกชายของยายเยนทยงอยนอกชมชน

ภาพท 29

ลกษณะการอยอาศยในครวเรอนยายเยนและลก

121

ภาพท 30 รานขายของชายายเยน

สาเหตทยายเยนตองสบเปลยนการพกอาศยในบานหลงดงกลาว เนองจากลกชายผ เปนเจาของบานเคยยายครอบครวไปอยนอกชมชน แลวเขาไดใหนองสาวคนเลกเขาไปอยในบานแทน แตในระหวางทครอบครวของเขาอยนอกชมชน เขาไดแยกทางกบภรรยา หลงจากนนภรรยาและลกสาวไดยายกลบเขามาอยในชมชน ขณะทลกชายยายเยนกยงอาศยอยนอกชมชน ยายเยนจงใหครอบครวลกสะใภอยชนบนในบานหลงทเปดเปนรานขายของ การพกอาศยในบานหลงนครอบครวลกสะใภไมไดรบกวนยายเยนมากนก พวกเธอไดชวยเหลอคาบานและคานาคาไฟใหกบยาย เยนประมาณเดอนละ 2,000 บาท เวลาทานขาวสวนใหญพวกเธอจะทานกนชนบน การเขาออกบานกไมจาเปนตองเดนผานชนลาง เนองจากพวกเธอสามารถใชบนไดบรเวณดานหลงบาน เพอเดนขนชนบนแทน

แมครอบครวลกสะใภจะอย ในบานยายเยน แตดเหมอนกบวาพวกเธอไมไดใช จายเงนรวมกบยายเยนดงเชนครอบครวพสายฝน ลกสาวคนโตของยายเยนทครอบครวของเธออาศยอยชนลางของบาน โดยสวนใหญครอบครวพสายฝนจะกนอยรวมกบยายเยน หลายครงทยายเยนเลาใหผศกษาฟงวา ตองชวยเหลอเรองคาใชจายใหกบพสายฝน เนองจากเธอมกจะมความขดสนเรองเงนอยเสมอ ดงนนการอยอาศยระหวางครอบครวลกสะใภและครอบครวพสายฝนในครวเรอนยายเยนจงมความแตกตางกน

122

“เรายงตองเปนหลกใหกบลกๆหลานๆ”: ลกษณะการพงพากนของสมาชกในครวเรอนแบบครอบครวขยาย

ผ ศกษาพบวารายไดครวเรอนแบบครอบครวขยายมาจากสมาชกในรนพอแมเปนหลก ถงแมสมาชกรนลกจะทางานแลวกตาม อาชพของสมาชกในครวเรอนมทงชางกอสราง คาขาย ลกจางบรษทเอกชนและลกจางในหนวยงานรฐ

ครวเรอนพสกคอ ครวเรอนทเพงเปลยนจากครอบครวเดยวเปนครอบครวขยายไดไมนาน ถงแมเวลานลกชายและลกสะใภจะทางานแลว ดวยการเปนลกจางเอกชนในรานอาหารญป นแหงหนง แตรายไดหลกในครวเรอนสวนใหญยงมาจากพสกและภรรยาทมรายไดรวมกนประมาณเดอนละ 20,000 บาท ทงคทางานในบรษทคาปลกแหงหนงมานานเกอบสบป

สวนรายไดของครวเรอนยายเยนทเปนครอบครวขยายมานานกวาครอบครวพสกหลายป รายไดหลกมาจากการเปดรานขายของชาในชมชน ยายเยนทาอาชพนมาไมนอยกวา 15 ป กาไรจากการขายของสวนใหญมาจากเหลาและเบยร ขณะทอายกาลงจะเปลยนจากเลขหกนาเปนเลขเจด ยายเยนยงไดรบเงนสวสดการคนชราจากนโยบายรฐบาลนายอภสทธ เวชชาชวะเดอนละ 500 บาท รายไดสวนเสรมจากลกๆกมชวยเหลอบาง ไมวาจะมาจากพสายฝน และลกสาวคนเลกททางานเปนลกจางหนวยงานรฐ แตยายเยนบอกวา เงนชวยเหลอจากลกๆจะไดเปนชวง บางชวงถาเขามกจะให แตกมหลายชวงทยายเยนจะเปนฝายใหเงนลกๆใชจาย จนทาใหเธอราพงราพนถงเรองดงกลาวใหผศกษาฟงอยเสมอ รายไดเสรมอกสวนจะเปนรายไดประจาทกเดอนของยายเยน เธอจะไดรบเงนจากครอบครวลกสะใภทขออาศยอยชนบนประมาณเดอนละ 2,000 บาท ถงแมผศกษาจะสามารถบรรยายใหเหนถงแหลงรายไดในครวเรอนของยายเยนดงในขางตน แตกไมเคยไดทราบถงรายไดครวเรอนยายเยนในแตละเดอนวามจานวนเทาใด หากเวลาใดผ ศกษาสอบถามถงจานวนรายไดครวเรอนของเธอ ยายเยนมกจะใชเวลาคดคอนขางนาน ทงนกอาจเกยวโยงกบการทยายเยนใชวธการหมนเงน ซงผศกษาจะกลาวถงในหวขอตอไป

รายจายครวเรอนแบบครอบครวขยายจะคอนขางสง ถงแมครวเรอนดงกลาวจะมสมาชกทางานหลายคนแลวกตาม ทงครวเรอนของพสกและยายเยนกาลงอยในภาวะรายไดไมพอรายจายคลายกน พสกกลาวถงภาระรายจายทเพมสงขนจากการทตองดแลคาใชจายหลานชายทมอายยงไมถงขวบป ขณะเดยวกนลกสาวทกาลงเรยนหนงสอและใกลจะจบชนอนปรญญา กไดสงผลตอรายจายทเพมสงขนจากเดม พสกเปนคนใจดและไมคอยขดใจลกมากนก ผ ศกษาเคยเหนเขายนเงนใหลกชายเปนประจา เชน เงนคาซอมรถมอเตอรไซค และคานมหลาน อยางไรกตามเมอพสกกลาวถงรายจายทหมดไปกบการซอหวยและซอเหลาของตนเอง เขาเหนวารายจายเหลานไมไดนาไปสปญหาเงนขาดมอแตอยางใด สวนรายจายของครวเรอนยายเยนจะแตกตางไปจากครวเรอน

123

พสก ยายเยนใชวธการก เงนนอกระบบ ทงเงนก รายวนและรายเดอน เพอเปนทนในการซอของมาวางขายในราน ดงนนรายไดจากการขายของสวนใหญจงเปนเงนทยายเยนนาไปชาระเจาหน ในอกดานหนงดวยการทตองพงเงนกนอกระบบเพอเปนทนซอของ ถาหากรายไดจากการขายของมนอย กจะสงผลกระทบตอระบบการหมนเงนของยายเยนทนท ยายเยนมกจะกลาวถงเหตการณทสงผลกระทบตอการหมนเงนของเธอ 2 กรณ คอ กรณการเซนของ และชวงทลกสาวคนโตรบเหมาเชาชวงงานกอสราง

แมวาการใหเซนของในรานจะทาใหยายเยนสามารถรกษาลกคาได แตลกคาบางคนกมกจะตดคางไวนานจนสงผลกระทบตอระบบการหมนเงนของเธอ ลกคาเซนของกบรานยายเยนแบงเปน 2 กลมใหญๆ ลกคากลมแรกคอ กลมทมรายไดเปนวกและเปนเดอน ลกคากลมนไมไดสงผลกระทบตอการหมนเงนของเธอมากนก เนองจากเมอพวกเขาไดรบเงนคาจางตามกาหนด กจะนามาจาย เพอจะสามารถเซนของกบรานยายเยนในครงตอไปได สวนลกคาทเซนของภายในรานและชาระเงนไมคอยตรงตามเวลา สวนใหญมกจะเปนญาตของเธอเอง ยงไปกวานนยายเยนกยงมญาตในชมชนสนธยามากทสดดวย ยายเยนเคยยกตวอยางลกหนทเปนญาตและตดคางเงนประมาณ 8,000 บาทจากการเซนของในรานนานกวา 3 เดอน และตอนทยายเยนเลาเรองนใหฟง ลกหนคนนเพงออกจากงานประจา แลวเขาไดพาครอบครวไปทางานทตางจงหวดไมนอยกวา 2 เดอนแลว หรอในบางครงกเปนลกๆของยายเยนเองทมกจะเอาของในรานมากนมาใช และไมไดใหเงนเธอตามจานวนทใชไป ดวยเหตนยายเยนจงตองรบภาระเงนทขาดหายจากการขายของไปกอน

อกกรณหนงเปนชวงทพสายฝนลกสาวคนโตของยายเยนทารบเหมาเชาชวงงานกอสราง การทางานในลกษณะดงกลาว จาเปนตองมคนงานชวยเหลออยางนอย 3 – 5 คน คนงานหลายคนททางานในครงนนสวนใหญเปนคนในชมชน โดยทวไปแลวคนงานมกจะตองเบกเงนลวงหนา พสายฝนจงไดใหพวกเขามาเบกเงนกบยายเยนกอน เพราะพสายฝนจะนาเงนทไดรบเมองานเสรจสนแลว มาจายคนใหกบยายเยน อยางไรกตามหลงจากงานรบเหมาของพสายฝนเสรจสนแลว เงนคาจางทเธอไดรบกลบมจานวนนอยกวาทคาดไวตงแตตน เหตการณนไดสงผลกระทบตอเงนสารองจายของยายเยนจานวนหลายบาท ยายเยนเลาเหตการณนใหฟง ตงแตผ ศกษาเขาไปเกบขอมลในชวงเดอนพฤศจกายน 2552 เวลานนเหตการณดงกลาวจบลงแลว แตกยงสงผลกระทบตอการหมนเงนทคอนขางตดขดในชวงหลงของยายเยน

อาจกลาวไดวารายไดและรายจายของครวเรอนแบบครอบครวขยายจะคอนขางสง สวนใหญครวเรอนเหลานสมาชกในรนลกและรนหลานยงคงพงพาคาใชจายจากสมาชกในรนพอและแมอย ยายเยนแมจะอายเกอบเจดสบปแลว เธอกยงตองขายของชาเปนประจา ในหลายๆครงรายจาย

124

ของเธอไดนาไปชวยเหลอครอบครวลกสาวคนโต เนองจากทงเรองรายไดไมคอยแนนอนนก และมลกทยงเลกอย หรอในกรณครวเรอนพสก แมพสกกาลงชนชมกบหลานชายคนแรกไดไมนาน รวมทงลกสาวคนเลกทกาลงจะเรยนจบในไมชา แตสดสวนรายจายสาหรบสมาชกทงสองคน กมจานวนทสงมากขนกวาเดม ทงยายเยนและพสกไดยอมรบวา ครวเรอนตนเองกาลงประสบปญหารายไดไมพอรายจาย ดงนนจงใชการก เงน และเลนแชร เพอชวยใหการใชจายเงนในครวเรอนดาเนนตอไปได ดงทจะอธบายในหวขอตอไป

2. ความขดสนและวธการแกไขปญหา

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนสวนใหญจะกลาวถงปญหาความขดสนทกาลงเกดขนในครวเรอนของตนเอง มเพยงครวเรอนเดยวทใหขอมลวา ไมไดมความขดสนเรองการใชจายเงน อกทงยงมเงนเกบไวอกสวนหนง ครวเรอนอนๆทเกดปญหาความขดสน สาเหตสวนใหญเกดจากรายจายทกาลงเพมสงขน อยางไรกตามครวเรอนเหลานกมวธการแกไขปญหาความขดสนทแตกตางกนออกไป ยกตวอยางเชน ครวเรอนแบบครอบครวเดยวทมลกยงเลกอย แมภรรยาจะยงทางานไดไมเตมทนก แตการทเธอรบแมเขามาอยดวยกน กไดชวยเหลอเรองเงนใหกบครอบครวของเธอในอกทางหนงดวย ดงเชนแมใชสทธก ยมเงนกองทนหมบานในชมชนทตางจงหวด และบางครงกไดชวยเหลอคาใชจายภายในบานใหกบลกสาวบาง สวนครวเรอนแบบครอบครวขยายจะเกดความขดสนในการใชจายเงนมากกวา ดวยเหตดงกลาวครวเรอนเหลานจงใชวธก เงน รวมถงการเขารวมเลนแชร เพอใหการใชจายเงนในครวเรอนไมตดขดจนเกนไป ตวอยางเชน ครวเรอนยายเยน ดงทจะกลาวถงตอไป

ยายเยนไดรวมเลนแชรกบคนในชมชน เพอใหมเงนหมนเวยนอกทางหนง เธอเลนแชร 2 วง วงแรกเปนแชรเดอนมพนวลเปนทาวแชร สวนอกวงเปนแชรอาทตยมพนางเปนทาว ยายเยนเลาวา เธอเลนแชรวงแรก 3 มอ โดยมลกสาวคนโตและลกชายเลนดวยกน ในชวงกอนทเธอจะเปยแชรเคยสงเงนใหกบทาวแชรรวมกนสามคนเดอนละประมาณ 4,000 บาท แตหลงจากเธอเปยแลวตองสงเงนใหกบทาวเดอนละไมนอยกวา 6,000 บาท ยายเยนเลาวา แชรเดอนวงนไมเคยมปญหาเรองเงน ถาหากสมาชกเปยแชรแลว ทาวแชรจะนาเงนมาจายใหครบอยเสมอ แตกตางไปจากแชรวง พนาง เนองจากเมอเธอเปยแลว เงนกไดไมครบ อกทงทาวแชรคนนยงตดคางเงนสมาชกหลายคน อยางไรกตามการเลนแชรเดอนในวงทมทาวแชรจายเงนใหกบยายเยนและสมาชกครบอยเสมอ สงผลใหเธอตองหาเงนมาจายทาวแชรใหครบเชนกน ดวยเหตดงกลาวในชวงทยายเยนไมมเงนจายใหกบทาวแชรได เธอจงตองขอตดคางพนวลหรอทาวแชรไวกอน ทาใหยายเยนมหนเพมขนอกหนง

125

สวน เนองจากพนวลจะคดเงนทตดคางในวงแชรเปนเงนก งวดใหม ซงโดยปกตพนวลจะปลอยเงนกดวยอยแลว สวนใหญสมาชกคนอนๆในแชรวงนกใชวธตดคางเงนทาวแชรเชนเดยวกบยายเยน จะเหนไดวาเงนจากการเลนแชรของยายเยนเปนเพยงเงนอกสวนท เธอนามาใชหมนเวยนการใชจายเงน แตไมไดหมายความวาในระยะยาวดวยวธการแกไขปญหาความขดสนดงกลาว จะชวยใหยายเยนหลดพนจากภาวะความขดสนทางการเงนได 3. ภาระหนสนของครวเรอน

3.1 ภาระหนสนสหกรณชมชนของครวเรอน โดยปกตแลวครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552 ม 5 ครวเรอน

ครวเรอนเหลานจะมภาระหนสนสหกรณของชมชนประมาณเดอนละ 1,700 – 2,200 บาท ดวยการก เงนสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครวเรอนละประมาณ 200,000 – 300,000 บาท ในจานวน 5 ครวเรอนน ม 3 ครวเรอนเคยขอลดจานวนเงนในระหวางป 2549 ม 3 ลง จากเดมตองผอนชาระเดอนละประมาณ 2,100 – 2,200 บาทเหลอเดอนละ 1,600 บาท ครวเรอนทขอลดจานวนหนสนลงลวนก สนเชอครบ 3 สวนทงสน คอ สนเชอซอทดน สนเชอสรางบานครงท 1 และสนเชอสรางบานครงท 2 ขณะเดยวกนครวเรอนทไมไดขอลดจานวนหนสหกรณจานวน 2 ครวเรอน ลวนเปนลกหนทก สนเชอเพยง 2 สวน และชาระหนสหกรณเดอนละประมาณ 1,700 – 1,800 บาท การขอลดจานวนหนสนทตองชาระสหกรณในแตเดอนไมไดหมายถงการลดจานวนหนสนลง แตเปนวธการหนงของสหกรณชมชนสนธยาทไดเขามาชวยเหลอลกหนทกาลงมปญหาเรองการผอนชาระคน ดงนนเมอลกหนพนจากปญหาคาใชจายภายในครวเรอนแลว กจะกลบมาชาระหนสหกรณในจานวนเทาเดม

126

ภาพท 31 ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552 เมอพจารณาจากการชาระหน

สหกรณกอนป 2552

3.2 ภาระหนสนสวนอนๆ มครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนเพยงครวเรอนเดยวทมเฉพาะหนสน

สหกรณของชมชน และครวเรอนนกไมเคยขาดชาระหนเกน 6 เดอนเลย สวนใหญครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนมหนสนอยางนอย 2 สวน เชน หนการผอนรถมอเตอรไซค หนจากการก เงนทงในระบบและนอกระบบ เมอพจารณาเฉพาะครวเรอนทมหนสนมากกวา 2 สวน ครวเรอนของยายเยนและครวเรอนของพสกถอเปนครวเรอนทมภาระหนสนคอนขางมาก ดงทจะกลาวถงตอไป

ภาระหนสนของครวเรอนยายเยน ครวเรอนยายเยนมภาระหนสนคอนขางสง มทงหนสนของยายเยนและหนสนของพสายฝน

ลกสาวคนโตของยายเยน แตเมอถงเวลาชาระหน โดยทวไปทงสองคนจะแยกกนจาย มบางครงทยายเยนจาเปนตองชาระหนแทนพสายฝน เมอลกสาวคนนไมอยบาน โดยเฉพาะอยางยงหนเงนก

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552

5 ครวเรอน

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552

2 ครวเรอน

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอน หลงจากขอลดจ านวนเงนทตองช าระในแตละเดอนลง

3 ครวเรอน

127

นอกระบบจากเซล ซงจะเขามาเกบเงนทบานของยายเยนทกวน พสายฝนมหนประมาณหาหมนบาท หนสวนหลกๆของเธอประกอบไปดวย หนผอนมอเตอรไซคเด อนละ 2,800 บาท หนบงประมาณ 20,000 บาท หนในวงแชรทเธอเปนทาวแชรอกหลายหมนบาท และหนเซลประมาณหลายพนบาท

ถาไมนบรวมหนสหกรณจานวน 300,000 บาท ยายเยนยงมหนสนสวนอนๆหลายหมนบาท ยายเยนมหนสนหลกๆจากการก เงนนอกระบบกบผปลอยก 3 คน เจาหนสองคนแรกอาศยอยนอกชมชน และเจาหนอกหนงคนอาศยอยในชมชน ดงในแผงผงขางลาง

ภาพท 32

ภาระหนสนครวเรอนยายเยน (ไมไดรวมหนสนของพสายฝน)

เจาหนคนแรกเปนแขกทปลอยเงนก รายวน โดยปกตเขาจะเขามาในชมชนสนธยาเพอขาย

ของเซนและปลอยเงนก คนในชมชนมกเรยกชอแทนตวเขาวา “บง” เดมทในชมชนเคยมบงเขามาปลอยเงนก 2 -3 คน แตในระหวางผ ศกษาเขามาเกบขอมล เหลอบงทปลอยก ในชมชนเพยงคนเดยว ยายเยนเคยเลาใหฟงวา ถาไมมเงนกสวนน เธออาจประสบปญหาเรองเงนทนในการขายของกได ยายเยนจะก เงนบงครงละ 10,000 บาท โดยผอนชาระวนละ 400 บาทเปนระยะเวลา 30 วน

หนบง

(เจาหนอาศยอยนอกชมชน)

10,000 บาท

หนพนวล

(เจาหนอาศยอยในชมชน)

10,000 บาท

หนสหกรณชมชน

300,000 บาท

หนเซล

(เจาหนอาศยอยนอกชมชน)

10,000 บาท

128

เธอรจกกบบงเมอตอนเขามาอยในบานหลงนใหมๆ เวลานนเธอและพนางเปนลกหนบงคนแรกๆในชมชน หลงจากนนคนในชมชนกเรมเปนลกหนของเขาเรอยมา การทรจกกบบงมานานกวาคนในชมชนคนอนๆ จงสงผลใหยายเยนกลายมาเปนผ ใหขอมลกบบง โดยเฉพาะขอมลเกยวกบคนในชมชนทกาลงตองการก เงน เธอเปรยบเทยบเจาหนคนนเหมอนกบ “พวกจบเสอมอเปลา” หมายถง คนทจะขอก ไมจาเปนตองมสญญาอะไร บงจะมเงอนไขหลกๆเพยงวา คนทจะขอก ตองมทอย เปนหลกแหลง และตองมอาชพคาขายหรอทางานมรายไดเปนรายวน

เจาหนคนทสองเปนเซลปลอยเงนก โดยม พนางเปนนายหนา ในชวงแรกเมอยายเยนกลาวถงหนสวนนคลายกบวา เปนหนสนจากการคาประกนใหกบคนในชมชน ในเวลาตอมาผศกษาจงไดทราบจากยายเยนวา เธอเคยก เงนนอกระบบ 10,000 บาทผานพนาง ซงเปนนายหนาหาคนในชมชนทจะก เมอพนางทราบวายายเยนจะตดสนใจก เงนผานเธอ เธอจงขอรองใหยายเยนกเพมอก 5,000 บาท รวมเปนเงนก ในครงนน 15,000 บาท ยายเยนจะรบผดชอบในสวน 10,000 บาท สวนพนางจะรบผดชอบในสวน 5,000 บาท ดวยเงอนไขจากเงนกสวนนคอ ก เงน 10,000 ยายเยนตองผอนชาระวนละ 500 บาท เปนเวลา 24 วน สวนเงน 5,000 บาท พนางตองผอนชาระวนละ 250 บาท เปนเวลา 24 วน ตอมาไดเกดปญหาจากการก เงนสวนนขน เมอคนทวงหนเขามาสอบถามยายเยนถงปญหาขาดการชาระเงน เธอใหคาตอบกบคนทวงหนวา ไดชาระเงนคนใหกบเจาหนผานพนางไปแลว แตฝายเจาหนยนยนวาพนางไมไดนาเงนมาชาระ และในเวลานน พนางกไมไดอยในชมชน ทายทสดยายเยนจงขอเจาหนผอนชาระเงน 10,000 บาทในสวนของเธอกอน สวนเงน 5,000 บาทของพนาง เจาหนไดอนญาตใหคงคางไว

ส าหรบเจาหนคนสดทายคอ พนวล ยายเยนไดก เงนกบพนวล เพอเปนทนซอของมาขายในรานนอกเหนอจากเงนกของบง พนวลมลกหนทงรายวนและรายเดอน และทงอาศยอยในชมชนและนอกชมชน ลกหนพนวลบางคนเลาใหฟงวา ถาก รายวน เธอคดดอกเบยรอยละ 20 คลายกบบง ถาก รายเดอน เธอคดดอกเบยรอยละ 10 แตในชวงหลงเธอจะเนนการปลอยเงนก รายเดอนมากกวา เพราะการเกบเงนจากกลมลกหนรายวนโดยเฉพาะคนในชมชนเดยวกนจะคอนขางยาก ดงจะเหนไดจากการมลกหนหลายคนทตดคางเงนเธออย ยายเยนไดขอก เงนรายเดอนกบพนวล 10,000 บาท ดวยดอกเบยรอยละ 10 ตอเดอน ดงนนยายเยนจงตองชาระหนพนวลเฉพาะดอกเบย 1,000 บาทตอเดอน โดยทยงไมรวมเงนทจะตดเงนตนลง แมยายเยนจะก เงนรายเดอนกบพนวล แตยายเยนสามารถขอเปลยนแปลงเงอนไขบางประการกบเจาหนคนนได คอ การขอผอนชาระเงนจากรายเดอนเปนรายวนแทน

129

ภาพท 33 เงอนไขหนนอกระบบแบบรายวนและรายเดอน

ภาระหนสนของครวเรอนพสก นอกจากภาวะหนสนทมคอนขางสงในครวเรอนของยายเยน ยงมครวเรอนของพสกทม

ภาระหนสนคอนขางสงเชนกน หนสนหลกๆในครวเรอนน ประกอบดวยหนผอนรถมอเตอรไซคมอสองเดอนละ 1,700 บาท หนจากการหยบยมเงนเพอนฝงหลายพนบาท หนจากการใชบตรเครดตประมาณหมนบาท นอกจากนน ครวเรอนพสกยงมหนจากการก เงนทงในระบบและนอกระบบ ไดแก เงนท เคยก ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) ตงแตเขาทานาอยตางจงหวดประมาณ 25,000 บาท และเงนก นอกระบบแบบรายเดอนประมาณ 40,000 – 50,000 บาท

หนนอกระบบแบบรายวน (บง) ก 10,000 บาท ดอกเ บยรอยละ 20

ระยะเวลาผอนช าระคน 30 วน เจาหนคดแบบตดตนตดดอก จายวนละ 400 บาท เปนเวลา 30 วน

หนนอกระบบแบบรายวน (เซล) ก 10,000 บาท ดอกเบยรอยละ 20 ระยะเวลาผอนช าระคน 24 วน เจาหนคดแบบตดตนตดดอก จายวนละ 500 บาท เปนเวลา 24 วน

หนนอกระบบแบบรายเดอน ก 10,000 บาท ดอกเบยรอยละ 10 ไมมก าหนดระยะเวลาการผอนช าระคนเหมอนกบหนนอกระบบแบบรายวน ลกหนตองจายเงนอยางต าเดอนละ 1,000 บาท เฉพาะคาดอกเบย การปลดหนจะเกดขนเมอลกหนตองจายเงนในสวนของเงนตนทกเดอนดวย ยกตวอยางเชน ก 10,000 บาท เดอนแรกจายดอกเบย 1,000 บาท พรอมจายเงนตนดวย 2,000 บาท เหลอหนคาง 8,000 บาท เดอนทสองจายดอกเบย 1,000 บาท พรอมจายเงนตนดวย 3,000 บาท เหลอหนคาง 5,000 บาท เดอนทสามจายดอกเบย 1,000 บาท ไมไดจายเงนตน เหลอหนคงคาง 5,000 บาท *ถาลกหนตองการปลดหนเดอนตอมาจะตองจายเงนท งสน 6,000 บาท เปนคาดอกเบย 1,000 บาท

และสวนเงนตน 5,000 บาท

130

พสกเคยเลาใหฟงวา จานวนเงนกนอกระบบทมยอดอยประมาณหาหมนบาท เกดขนจากการกหลายครง ครงแรกๆเขาก ไมมากประมาณหมนบาท พอเขาชาระหนสมาเสมอ เจาหนกใหกเพมขนเรอยๆหรอในบางครงเขาตองการเงนแบบเรงดวน เจาหนกจะชวยเหลออยเสมอ เชน เมอครงก เงนคาสนสอดใหลกชายคนโต หรอลกสาวคนเลกเขาโรงพยาบาล จนตอนนเขามยอดเงนก สงถงหาหมนบาท ในปจจบน (ตนป 2553) พสกยงมองไมเหนหนทางวาจะปลดหนไดอยางไร เนองจากตอนนเขาทาไดเพยงจายดอกเบยใหกบเจาหนเงนกนอกระบบอยางนอยเดอนละ 4,000 – 5,000 บาทเทานน พสกไมไดเอยชอเจาหนเงนก นอกระบบวาคอใครบาง เขาจะพดกวางๆวา มเจาหนหลายคน และมเจาหนสวนหนงอยในชมชน

อาจกลาวไดวาภาระหนสนในครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนสวนใหญจะมหนสนตงแต 2 สวนขนไป เมอรวมกบหนสนท ตองชาระสหกรณของชมชนแลว ผ ศกษาไดยกตวอยางครวเรอนของยายเยนและครวเรอนของพสก เนองดวยทงสองครวเรอนมภาระหนสนคอนขางสง ถาหากเปรยบเทยบกบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนดวยกน เฉพาะครวเรอนทไดยกตวอยางมานนมหนสนคอนขางหลากหลาย ทงการก เงนในระบบและนอกระบบ 4. วธการจดการหนสน

จากขอมลภาระหนสนในครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนในป 2552 มเพยงครวเรอนพสมบตทมหนสนเฉพาะหนสหกรณของชมชน และเมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนดวยกน ครวเรอนนขาดชาระหนสหกรณนอยกวาครวเรอนอนๆในกลมเดยวกน รวมทงยงไมเคยขอลดจานวนเงนทตองชาระใหกบสหกรณในแตละเดอนลง สาหรบครวเรอนอนๆทระบวา ครวเรอนของตนเองมหนสนสวนอนๆนอกเหนอจากหนสนสหกรณของชมชน มเพยงครวเรอนพสกทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอน โดยไมไดขอลดจานวนหนสนทตองชาระสหกรณในแตละเดอน อยางไรกตามเมอเขาสชวงตนป 2553 ครวเรอนพสกไดขาดชาระหนสหกรณมากกวาปทผานๆมา พสกใหเหตผลเรองภาระคาใชจายและหนสนจานวนมาก และทงนกเพอตอรองขอลดจานวนหนทตองชาระสหกรณกบคณะกรรมการสหกรณชมชน จงขอหยดชาระหน สหกรณไวกอน

เมอผศกษาไดพจารณาครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนและมหนสนตงแต 2 สวนขนไปพบวา มจานวน 3 ครวเรอน ครวเรอนแรกมหนสน 2 สวน คอ หนผอนมอเตอรไซคงวดละประมาณ 2,500 บาท และสองครวเรอนหลงมหนสนมากกวา 2 สวน อกทงยงเปนครวเรอนทม

131

ภาระหนสนคอนขางสง ไดแก ครวเรอนยายเยนและครวเรอนพสก ทงสามครวเรอนมวธการจดการหนสนทกาลงประสบอยอยางไร ผศกษาจะกลาวถงตอไป

ครวเรอนแรก สาหรบครวเรอนแรกแมจะมหนสนเพมขนอกหนงสวนนอกเหนอจากหนสหกรณของชมชน

แตดวยเงอนไขทภรรยายงไมสามารถทางานไดอยางเตมท ดงทเธอยงตองดแลลกนอย และมแมทกาลงปวยดวยโรคมะเรงอาศยอยดวย ครวเรอนนจงเลอกทจะชาระหนงวดมอเตอรไซคเปนหลกกอน เนองจากถาขาดสงงวดรถเกน 3 ครง บรษทจะเขามายดรถแนนอน แตกตางจากหนสหกรณทยงขอผอนผนไดมากกวา ถงแมครวเรอนนจะเคยขอลดจานวนหนสหกรณลงจากเดมตองสงประมาณ 2,200 บาทเหลอ 1,600 บาทแลว แตพวกเขากยงไมสามารถชาระหนสหกรณไดสมาเสมอมากนก เมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเก น 6 เดอนดวยกน ครวเรอนนชาระหนสหกรณนอยครงทสด

สองครวเรอนหลงทมภาระหนสนคอนขางสงไดเลอกใชวธการตอรองกบเจาหน เพอจะสามารถจดการหนสนทมอยไดตอไป ครวเรอนยายเยนไดขอตอรองปรบเปลยนเงอนไขบางประการกบเจาหนมาโดยตลอด เพอรกษาเครดตของเธอ สวนครวเรอนพสกไดใชวธการตอรองกบเจาหน บางรายทสามารถผอนผนใหลกหนได เพอจะสามารถชาระหนใหกบเจาหนบางราย ดงทจะอธบายตอไป

ครวเรอนยายเยน: การจดการหนสนคอการตอรอง ภาวะหนสนในครวเรอนยายเยนจะแยกเปน 2 สวนคอ 1.หนสวนของพสายฝนลกสาวคน

โตของยายเยน 2.หนสวนของยายเยน ดงทผ ศกษาเคยกลาวในหวขอทผานมา ทงสองคนจะใชวธการจดการหนสนทคอนขางแตกตางกน ยายเยนจ ะพยายามชาระหนใหไดเปนประจา แมบางครงจะไมไดชาระหนตามเงอนไขดงทเจาหนกาหนดไว สวนพสายฝนจะขาดชาระหนอยเสมอ

1. หนสวนของพสายฝน พสายฝนเคยเลาใหผศกษาฟงวา หลายครงเธอไมสามารถจายเงนใหกบเจาหนได เธอจง

ตองอยหลบๆซอนๆในชมชน เจาหนบางคนโดยเฉพาะเจาหนทพสายฝนเคยก เปนประจา กจะเวนเกบเงนไวชวคราว เธอบอกวา “วธแบบนเจาหนไมไดเตมใจหรอก เรยกวามดมอชกจะดกวา” พสายฝนอาจใชวธการหลบๆซอนๆกบเจาหนบางคนได แตเจาหนบางคนจะไมยอมเดดขาด โดยเฉพาะ

132

พวกเซลทพสายฝนตองชาระหนทกวน ถงแมวาพสายฝนจะหลบๆซอนๆในชมชนหรอไมอยในบาน คนทจะตองชาระหนใหกบเซลแทนพสายฝนกคอ ยายเยนทเปดรานขายของชาทกวน

2. หนสวนของยายเยน สาหรบยายเยนการจดการหนจาเปนตองขอตอรองกบเจาหน ไมวาจะเปนหนในระบบ หรอ

หนนอกระบบ เพอจะสามารถจายเงนใหกบเจาหนได ยายเยนมทงหนในระบบจากการก เงนสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) หรอหนสหกรณของชมชน และหนนอกระบบจากการก เงนรายวนจากบง พนวล และการก เงนรวมกบพนาง

ยายเยนมหนสนในระบบจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ประมาณ 300,000 บาท เธอจะตองผอนชาระเงนใหกบสหกรณของชมชนเดอนละประมาณ 2,200 บาทเปนเวลาประมาณ 15 ป จนเมอประมาณป 2549 ยายเยนไดขอลดจานวนหนสนตอเดอนลงเหลอเดอนละ 1,600 บาท เนองจากเวลานนเธอมภาระคาใชจายคอนขางสง อยางไรกตามการขอลดจานวนหนในแตละเดอนลงจะสงผลตอหนสนทยงคงตดคางในระยะยาว เนองจากเมอครบกาหนด 15 ป (180 งวด) สหกรณจะคานวณหนสนทยายเยนไดเคยผอนชาระไป วายงคงมหนสนตดคางอยเทาใด ดงนนถาหากเธอไดชาระหนในจานวนทนอยกวาจานวนทตองชาระจรงหลายงวด (เดอน) หนสนกจะยงคงตดคางสหกรณอย และจะสงผลใหเกดปญหาการโอนกรรมสทธทดนใหกบครวเรอนของเธอในเวลานนดวย

การขอตอรองกบเจาหน เพอใหยายเยนสามารถจายเงนใหกบเจาหนไดนน ยงเกดขนกบเจาหนนอกระบบ เจาหนเงนกนอกระบบสวนใหญคอ เจาหนทยายเยนขอก เงนเปนประจา ดงนนเธอจงสามารถขอปรบเปลยนเงอนไขเจาหนบางประการได สวนเจาหนทไมไดคนเคยกบยายเยนมาก และมเพยงคนเดยว เธอกยงสามารถขอตอรองเงอนไขกบเจาหนไดบาง แมอาจจะไมมากเทากบเจาหนกลมแรก

สาหรบการขอตอรองกบเจาหนเงนกนอกระบบทสนทสนมกบยายเยนคอ การขอตอรองกบบงและพนวล สาหรบบงเจาหนคนแรกทคอนขางสนทสนมกบยายเยน ยายเยนไดก เงนกบบงทกเดอนเดอนละ 10,000 บาท บงจะคดดอกเบยรอยละ 20 ยายเยนจงตองผอนชาระวนละ 400 บาทเปนเวลา 30 วน เธอเคยกลาววา การทบงมความสนทสนมกบเธอมากกวาคนในชมชนคนอนๆ จนบงใชรานคาของเธอเปนทรอเกบเงนลกหนทกวนนน ไมไดหมายวาบงจะลดจานวนหนสนใหกบเธอ สวนใหญเขาจะผอนผนวนชาระเงนคนให ดงนนเธอจงไมตองชาระเงนทกวน อยางไรกตามเมอครบกาหนดวนสดทายของการผอนชาระหน หากเธอไมรบจดการหนสนสวนทยงคางอย บงกจะนาเงน

133

สวนทเหลอไปคดดอกเบยเปนเงนก ครงใหม ในอกดานหนงการทยายเยนตองพงเงนก ของบงมานาน การขาดชาระหรอตดคางหนสนเปนระยะเวลานานๆ จะไมคอยเกดขน เพราะการทาเชนนนจะทาใหเธอขาดแหลงเงนกสาคญไป

สวนพนวลเจาหนอกหนงคนทยายเยนสนทดวย นอกจากยายเยนจะก เงนกบพนวลแลว เธอยงอยในวงแชรทมพนวลเปนทาวแชร และซอหวยกบพนวลเปนประจา ยายเยนไดขอก เงนนอกระบบแบบรายเดอนกบเจาหนคนนประมาณ 10,000 บาท ดวยการคดดอกเบยรอยละ 10 ตอเดอนเธอตองผอนชาระเงนเฉพาะดอกเบย 1,000 บาทตอหนงเดอน และยงไมไดรวมเงนทตดเงนตนลง แมยายเยนสามารถขอพนวลเปลยนแปลงเงอนไขการผอนชาระหนจากการชาระรายเดอนเปนรายวนแทนได แตพนวลยงคงคานวณเงนก ของยายเยนตามอตราดอกเบ ยเงนก รายเดอนและวธการตดเงนตนเชนเดม หมายความวาในระยะเวลา 30 วน ยายเยนตองมเงนใหกบเจาหนไมนอยกวา 1,000 บาท และถาตองการตดเงนตนลง กจะตองชาระเงนใหมากกวา 1,000 บาท ยายเยนมกไมไดกลาวถงวา ปลดหนสวนหนไดหรอยง แตเธอมกจะกลาวถงหนสนทยงตดคางเจาหนคนนอยแทน

เจาหนอกคนหนงเปนนายทนปลอยก นอกชมชน ถงแมยายเยนจะไมสนทดวย เธอกสามารถขอตอรองเงอนไขของเจาหนไดบางสวน หนสนสวนนเกดจากการก เงนนอกระบบซงม พนางเปนนายหนาดงทผศกษาไดกลาวถงในหวขอภาระหนสนของครวเรอน หลงจากยายเยนสามารถขอชาระหนสน 10,000 บาท หรอในสวนทเธอไดกตงแตตน เจาหนกยนยอมตามนน แตมเงอนไขเพมขนมาวา ถายายเยนจะชาระเงนเฉพาะคาดอกเบย เธอตองจายวนละ 200 บาท และถาจะตดเงนตนและดอกเบยลงดวย เธอตองชาระเงนจานวน 300 บาทเปนเวลา 5 วน ตอมาในวนท 6 ชาระเงนจานวน 290 บาทเปนเวลา 5 วน จากนนวนท 11 ชาระเงนจานวน 280 บาทเปนเวลา 5 วน จนกระทงเหลอทตองชาระเงนจานวน 10 บาทเปนเวลา 5 วน จงจะปลดหนได หรออกทางหนงคอ การนาเงนจานวน 12,000 บาทมาจายใหกบเจาหนโดยเรว ดงแผนภาพอธบายดงตอไปน

134

ภาพท 34 ตวอยางวธการชาระหนแบบตดเงนตนและดอกเบยตามเงอนไขของเจาหน

แมยายเยนจะอานหนงสอไมออก แตเธอสามารถคานวณการจายเงนตามเงอนไขของ

เจาหนไดอยางแมนยา เธอบอกวาถาหากทาตามเงอนไขดงกลาว เธอจะตองใชระยะเวลาการปลดหนนานถง 150 วน ยงไมนบรวมจานวนเงนทตองเสยไปเปนจานวนมาก ในระยะแรกๆของการผอนชาระหนสนสวนน ยายเยนไดเงนจากพนางบาง แตสวนใหญเงนทยายเยนผอนชาระใหกบเจาหน ลวนเปนการชาระเฉพาะดอกเบยจานวน 200 บาท ดงนนจงไมไดสงผลตอการลดจานวนหนสนแตอยางใด ประมาณสเดอนตอมาหลงจากผศกษาไดทราบถงการเปนหนสนสวนนของยายเยน เธอไดเลาเรองการปลดหนสวนนใหฟงวา เธอไมไดทาตามเงอนไขลดเงนตนและดอกเบย เพราะเสยทงเวลาและเงนจานวนมาก เธอปลดหนดวยการนาเงนกอนไปชาระกบเจาหน ซงเงนกอนนนมาจากเงนของลกหลานทชวยเหลอ และบางสวนเธอก มาจากบง

การตอรองระหวางยายเยนกบเจาหน เพอจะสามารถชาระเงนใหกบเจาหนได อาจแตกตางจากพสายฝนสมาชกในครวเรอนเดยวกนทมกจะใชวธหลบลหนหนาเจาหนอย เสมอ ยายเยนเคยเลาใหฟงวา การขอตอรองผอนผนกบเจาหนคอ วธการหนงสาหรบการรกษาเครดตของเธอ แตนนไมไดหมายความวาวธการดงกลาวจะนาไปสการปลดหนอยางถาวร หรอพนไปจากการก ยมเงนนอกระบบได

จะเหนไดวาการปลดหนของยายเยนบางสวน เกดขนจากเงอนไขของเจาหนทคอนขางบบรดเธอ ดงเชน บงและเซล (กรณก รวมกบพนาง) กลาวคอบงจะผอนผนใหยายเยนตดคางไดจนถงวนสดทายทตองชาระหน มเชนนนเขาจะคดเปนเงนก รอบใหม สวนการเปนหนนายทนปลอยก นอก

วนท 145 – 150 จายวนละ 10 บาท จงจะปลดหนได

…

วนท 11 – 15 จายวนละ 280 บาท

วนท 6 – 10 จายวนละ 290 บาท

วนท 1 – 5 จายวนละ 300 บาท

135

ชมชน หรอหนเซล ดวยกระบวนการบบบงคบท คอนขางรนแรงตอลกหน ถาหากยายเยนไมรบจดการหนสนสวนน อาจเกดความไมปลอดภยกบเธอได อยางไรกตามถงแมยายเยนจะปลดหน จากเจาหนทคอนขางมเงอนไขบบรดไปแลว แตเธอกยงจาเปนตองใชบรการแหลงเงนก นอกระบบเหลานอย ขณะเดยวกนสาหรบการก ยมเงนกบพนวลและหนสหกรณของชมชน แมยายเยนจะสามารถตอรองผอนผนไดมากกวา เนองดวยเจาหนเหลานมเงอนไขทผอนปรนมากกวาเจาหนทกลาวถงไปกอนแลว แตดวยวธการดงกลาวยายเยนกยงคงมหนสนตดคางอยและไมสามารถปลดหนไดในระยะเวลาอนสน ยกตวอยางเชน หนสหกรณชมชน ถาหากยายเยนยงคงชาระหนในแตละงวดนอยกวาจานวนหนสนในงวดปกตหลายครง เมอครบกาหนดการผอนชาระ 15 ปครวเรอนยายเยนจะยงคงมหนสนทยงตดคางอย และดวยหนสนท ตดคางอย กจะสงผลกระทบตอการโอนกรรมสทธทดนและบานใหกบครวเรอนของเธอยงไมได

ครวเรอนพสก ครวเรอนพสกถอเปนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนและกาลงมปญหาการ

ชาระหนสหกรณของชมชนในชวงตนป 2553 ทงๆทเมอกอนนครวเรอนพสกขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนมาโดยตลอด การหยดชาระหนกบสหกรณชมชนของครวเรอนพสก กเพอตองการขอลดจานวนหนทตองชาระสหกรณในแตละเดอนลง และกเพอจะสามารถชาระเงนใหกบเจาหนรายอนๆทมอยตอไปได ดงทผศกษาจะกลาวถงตอไป

ถงแมครวเรอนพสกมหนสนหลายสวนทกาลงกลมรมอย นอกเหนอจากหนสหกรณแลว ยงมหนหยบยม หนผอนรถมอเตอรไซค หนบตรเครดต หนธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) และหนเงนก นอกระบบ แตหนสนทกาลงสงผลกระทบอยางมากตอการใชจายเงนภายในครวเรอนน กคอหนนอกระบบแบบรายเดอน ครวเรอนพสกมหนนอกระบบแบบรายเดอนประมาณ 50,000 บาท ดวยการกจากเจาหนทงในและนอกชมชนทคดอตราดอกเบยรอยละ 10 ตอเดอน ดงนนในแตละเดอนพสกจงตองชาระหนเฉพาะคาดอกเบยใหกบเจาหนนอกระบบรวมๆกนอยางนอย 5,000 บาท ยงไมรวมเงนทจะตดเงนตนลง พสกเคยเลาใหฟงวา ถงแมการชาระดอกเบยใหกบเจาหนนอกระบบจะเปนเงอนไขสาคญทลกหนตองปฏบตตาม แตเขาจะพยายามชาระทงดอกเบยและเงนตนใหกบเจาหนสลบกนไป กลาวคอบางเดอนเขาชาระเฉพาะดอกเบยใหกบเจาหนคนน เนองจากในเดอนเดยวกนตองชาระทงเงนตนและดอกเบยกบเจาหนอกรายหนง พสกเหนวาวธการดงกลาวจะชวยรกษาเครดตของเขาไว และถาหากตองการก เงนกบเจาหนกลมน ตอๆไป กไมใชเรองยาก

136

ภาพท 35 การชาระหนนอกระบบแบบรายเดอนของพสก

สรป อาจกลาวไดวาครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนสวนใหญมภาระหนสนและ

คาใชจายคอนขางสง ผศกษาพบวา มเพยงครวเรอนเดยวทมเฉพาะหนสนของสหกรณชมชน และยงเปนครวเรอนทขาดชาระหนนอยกวาครวเรอนอนๆในกลมเดยวกน สาหรบครวเรอนทมภาระหนสนตงแต 2 สวนขนไปมกจะชาระหนสหกรณเปนลาดบรองๆ ครวเรอนเหลานประกอบดวย 1) ครวเรอนทเคยขอลดจานวนหนสนทตองชาระสหกรณในแตละเดอนลง และ 2) ครวเรอนทก าลงตอรอง เพอขอลดจานวนหนสนท ชาระสหกรณในแตละเดอนลง ดงเชน ครวเรอนพสก ถงแมครวเรอนท เคยขอลดหนสหกรณ เพอจะสามารถลดคาใชจายและชาระหนสวนอนๆทมอย ในครวเรอนได แตครวเรอนเหลานยงคงชาระหนสนสหกรณเปนลาดบรองลงมาจากคาใชจายและหนสนของครวเรอนสวนอนๆ เนองดวยพวกเขามหนสนบางสวนทมเ งอนไขทคอนขางบบรดมากกวา สวนครวเรอนทกาลงตองการขอลดจานวนหนสนสหกรณลงในแตละงวดนน เนองจากมภาระหนสนสวนอนๆคอนขางสง และเพอเปนการตอรองขอลดจานวนหนในแตละงวดกบคณะกรรมการสหกรณของชมชนลง ครวเรอนนไดขาดชาระหนสหกรณในชวงตนป 2553 ทงทกอนนครวเรอนดงกลาวขาดชาระหนสหกรณนอยมาก

วธช าระหนนอกระบบแบบรายเดอนของพสก เจาหนคนแรก เจาหนคนทสอง เดอนแรก จายเฉพาะดอกเบย จายดอกเบย + จายเงนตน เดอนทสอง จายดอกเบย + จายเงนตน จายดอกเบย เดอนทสาม จายดอกเบย จายดอกเบย + จายเงนตน เดอน…

137

ชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 จ านวน 24 ครวเรอน (53.33 %) 1. รปแบบครวเรอน รายได และรายจาย

ครวเรอนในกลมทสาม ผ ศกษาใชเกณฑการจาแนกจากการขาดชาระหนสหกรณของชมชนมากกวา 6 เดอนในป 2552 และพบวามลกหน 25 คนอยในเกณฑขางตน เมอจาแนกตามการอยอาศยของลกหนในแตละครวเรอนปรากฏวาม 24 ครวเรอน เนองจากมลกหน 2 คนเปนสามภรรยากน และไดรบสทธในทดน 2 หนวย (แปลง) โดยปกตแลวพวกเขาจะอยในบานหลงเดยว สวนอกหนงหลงสรางไวเพอเกบของ และเตรยมของไวสาหรบคาขาย จากขอมลครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 มครวเรอนบางสวนเคยขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนรวมถงชาระหนสหกรณสมาเสมอมาโดยตลอด จนกระทงป 2552 ครวเรอนเหลานไดขาดชาระหลายเดอน เพราะเกดปญหาเรองจานวนเงนท เคยชาระไมตรงตามทคณะกรรมการสหกรณลงบนทกในบญช ครวเรอนดงกลาวจงขอใหคณะกรรมการสหกรณตรวจสอบปญหาทเกดขนกอน บางครวเรอนตองการหยดชาระชวคราว เนองจากเหนวาครวเรอนอนสามารถชาระหนสหกรณไดแตไมสง นอกจากนยงมขาวซบซบจากชาวชมชนวา การทบางครวเรอนขาดชาระหนสหกรณมากจนผดปกตนน กเนองมาจากจะขายทดนคนสหกรณ เพอนาไปขายใหกบครวเรอนทมฐานะดในชมชนตอไป

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนทง 24 ครวเรอน มลกษณะการอยอาศยคลายกบครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ กลาวคอมทงครวเรอนทลกหนอาศยอยในชมชนและไมไดอาศยในชมชน ผศกษาจงไดจาแนกครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนเปน 2 กลมใหญคอ 1. ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนอาศยอยในชมชน 12 ครวเรอน และ2. ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนไมไดอาศยอยในชมชน 12 ครวเรอน

1.1 ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนอาศยอยในชมชน ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนอาศยอย ในชมชนจานวน 12

ครวเรอน ประกอบดวยครวเรอนทอยกนเปนครอบครว 11 ครวเรอน ไดแก ครวเรอนแบบครอบครวเดยว 7 ครวเรอน และครวเรอนแบบครอบครวขยาย 4 ครวเรอน และเหลออก 1 ครวเรอนมผ อาศยอยเพยงคนเดยว

138

1) ครวเรอนแบบครอบครวเดยว ครวเรอนแบบครอบครวเดยวมจานวน 7 ครวเรอน มทงครวเรอนทมพอแมและลกอยกน

พรอมหนาและครวเรอนทลกไมไดอาศยรวมกบพอแม ทงเกดขนจากลกแตงงานและไดยายไปอยกบครอบครวใหม และพอแมไดฝากลกไวกบญาตทตางจงหวด สมาชกในครวเรอนแบบครอบครวเดยวมจานวนตงแต 2 – 4 คน ทกครวเรอนมผหารายไดหลกมาจากพอและแม โดยมอาชพรบจาง ชางเฟอรนเจอร คาขาย และลกจางบรษทเอกชน

ในจานวน 7 ครวเรอนม 2 ครวเรอนทเคยขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอมากอนป 2552 แตพอถงป 2552 ครวเรอนเหลานขอหยดชาระหนชวคราว ครวเรอนแรกมลกชายกาลงเรยนชนประถมศกษาตอนตน พอเปนก กในรานอาหาร สวนแมเปนแคดดในสนามกอลฟ อกครวเรอนหนงคอ ครวเรอนพออน สมาชกอยกนแบบตายาย เนองจากลกๆทางานกนทกคน และไดแยกยายไปอยในบานคนละหลงในชมชน รายไดหลกยงมาจากลงอวนสามพออนทขบรถขนสงเงน มรายไดราว 20,000 บาทตอเดอน สวนพออนเปนแมบานคอยดแลคาใชจาย ครวเรอนนยงมรายไดอกทางหนงจากการปลอยเงนก รายเดอนใหกบคนในชมชน ทงสองครวเรอนไดตงใจขาดชาระหน และยอมรบวาครวเรอนตนเองสามารถชาระหนสหกรณได แตขอหยดชาระชวคราว เนองจากมปญหากบคณะกรรมการสหกรณของชมชน ดงนนผ ศกษาจงไมขอกลาวถงรายละเอยดสองครวเรอนนเพมเตม

ถงแมครวเรอนแบบครอบครวเดยวจะมรายไดครวเรอนจากพอและแม แตปรากฏวาบางครวเรอนมรายไดจากฝายใดฝายหนงไมคอยแนนอนมากนก ยกตวอยางเชน ครวเรอนพเลงและครวเรอนพเดชา ครวเรอนพเลงมสมาชก 3 คนไดแก พเลง ภรรยา และแมของพเลง พเลงทางานเปนชางเฟอรนเจอร จงมรายไดไมคอยแนนอน ถาชวงเวลาใดมงานเขามา ชวงนนเขาจะมเงนใชจายคอนขางมาก ตรงกนขามกบภรรยาททางานเปนลกจางบรษทเอกชน เพราะจะมรายไดประจาทกเดอน สวนแมพเลงอายมากกวา 70 ป ปจจบนเธอทางานชวยเหลอพเลงไดไมมากนก พเลงจะไมกลาวถงปญหาเรองรายจายและหนสนในบานเทาใด ถงแมจะมชาวชมชนบางคนมองวาครอบครวของพเลงคอนขางมปญหาเรองเงน ในอกทางหนงเขามกจะกลาวถงรายจายทหมดไปกบการซอเหลาเสยมากกวา ชวงตนป 2553 พเลงไดบวชนานกวา 5 เดอน ชาวชมชนบางคนซบซบนนทากนวา ระหวางทพเลงบวชมรายไดมากกวาทางานเปนชางเสยอก

สาหรบครวเรอนพเดชา อดตประธานชมชน และเปนลกชายของยายเยน ในครวเรอนนมสมาชก 3 คนประกอบดวย พเดชา ภรรยา และลกสาวจากภรรยาคนเกา ครวเรอนพเดชามรายไดจากการขบรถแทกซ สวนภรรยาเปนลกจางในรานอาหารมรายไดเดอนละประมาณหนงหมนกวาบาท พเดชาบอกวารายไดจากการขบรถแทกซไมแนนอนเทาใดนก แตละวนตองพยายามใหม

139

รายไดไมนอยกวาวนละ 1,000 บาท ไมเชนนนจะไมพอกบคาใชจายภายในบาน เขาเลาใหฟงวา 2 – 3 ปทผานมา เปนคนหารายไดหลกเพยงคนเดยว เนองจากภรรยาคนเกาปวยดวยโรคมะเรงและตอมาไดเสยชวต เวลานนเขามปญหาเรองคาใชจายภายในบานอยางมาก หนสนตงแตในสมยนนยงคงสงตอมาจนถงในปจจบน อยางไรกตามการมภรรยาคนใหมกไดชวยใหครวเรอนพเดชามรายไดเพมขนมาอกทางหนงดวย

นอกจากนนยงมบางครวเรอนทหวหนาครวเรอนปวยกะทนหน และสงผลกระทบตอรายไดในครวเรอนอยางมาก ยกตวอยางเชน ครวเรอนลงสมใจ โดยปกตแลวครวเรอนของลงสมใจจะมรายไดรวมกนเดอนละประมาณหนงหมนกวาบาทจากงานแมบานของปาตอยผ เปนภรรยาและอาชพยามของเขา แตดวยสขภาพรางกายทไมแขงแรงของลงสมใจ ทาใหเขาตองนอนปวยอยในโรงพยาบาลหลายครง เวลานนปาตอยกตองลาออกจากงานเพอมาดแลลงสมใจ

ครวเรอนลงสมใจเปนอกหนงครวเรอน ทผ ศกษาจะขอนาเสนอรายละเอยดชวตความเปนอยของสมาชกในครวเรอนนเพมเตม เนองจากครวเรอนนคอนขางมปญหาทงดานความขดสนและการขาดชาระหนสหกรณมากกวาครวเรอนอนๆในชมชน

ครวเรอนลงสมใจ เมอผ ศกษาเรมเกบขอมลครวเรอนในชมชนสนธยา กอนการสมภาษณทกครงตองแจก

เอกสารการแนะนาตว ในเอกสารดงกลาวจะระบวา ผศกษากาลงทาวทยานพนธเรองวธการจดการหนสนของคนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ดวยเหตนจงทาใหคนในชมชนหลายคนเขาใจวา ผศกษาจะเกบขอมลเรองหนสนทเกดขนจากการก ยมสนเชอโครงการบานมนคงเทานน ในระหวางการสมภาษณผ ใหขอมลสวนใหญจะกลาวถงการขาดชาระหนสวนนประมาณ 2 – 3 เดอนบาง ประมาณ 3 – 4 เดอนบาง จากนนกจะยกตวอยางลกหนบางคนวา มสามและภรรยาคหนงเปนเจาของสทธบาน 2 หลง และทงสองคนขาดการชาระหนจากโครงการบานมนคงมานานนบปแลว

ผ ศกษาเคยสมภาษณเจาของบานหลงดงกลาวเพยง 2 ครง คอ ชวงประมาณเดอนพฤศจกายนป 2552 และชวงประมาณปลายเดอนมกราคมป 2553 ในการสมภาษณครงแรกเปนชวงทภรรยาหรอปาตอยออกจากงานแมบาน เพอมาดแลสามของเธอหรอลงสมใจ ซงนอนปวยอยทโรงพยาบาล และในการสมภาษณครงทสองอยในชวงลงสมใจออกจากโรงพยาบาล แลวกลบมาอยทบาน อยางไรกตามหลงจากการสมภาษณในครงทสองเปนตนมา แมแตผ ศกษาจะเขาไปพดคยกบเจาของบานทงสองคนอกครง กไมสามารถทาได มเพยงป กลกลกสาวของลงสมใจ ซง

140

มกจะชวนผศกษาไปสมภาษณพอของเธออกครง เพราะเธออยากใหผ ศกษาเขาไปนงภายในบานของเธอ ดงเชนทผศกษาไปนงในบานของพมณอยบอยครง

ป กลกเปนลกสาวคนเลกของลงสมใจ เจาของบานหนงในสองหลง เธออยในบานกบพอและปาตอยผ เปนแมเลยง สวนบานอกหนงหลงทอยตดกน ซงปาตอยเปนเจาของสทธนน เธอไดใหลกชาย ทเปนชางทาเฟอรนเจอรเขามาอย ภายในบานหลงนสมาชกมความสนกสนานและครกครนเกอบจะทกวน เพราะในบานเตมไปดวยเพอนรวมงานของลกชายปาตอย ทตงวงดมเหลากนเปนประจา

ลงสมใจเปนคนจงหวดอยธยา สวนปาตอยเปนคนจงหวดรอยเอด ทงสองคนคบหากนในชวงท เขามาอยในบานบนสนคลองประมาณป 2536 เวลานนตางฝายตางมงานประจาทา สมยกอนลงสมใจเคยเปนยามในธนาคารมา 7 ป จากนนไดเขาไปอยในบรษทรถขนเงนอก 17 ป ซงเมอลงสมใจเลาถงสมยททางานในบรษทแหงน เขาจะภมใจมาก ลงสมใจไมไดใหรายละเอยดในชวงทตดสนใจลาออก แตลงอวนเพอนของลงสมใจทเคยทางานอยดวยกน และอาศยอยในชมชนเดยวกนน เคยเลาใหผ ศกษาฟงวา ลงสมใจลาออกจากงาน เพอรบเงนชดเชยของบรษททใหกบพนกงานทลาออก ปจจบนลงสมใจอาย 55 ป และกลบมาทางานเปนยามอกครง

สาหรบปาตอยปจจบนอาย 53 ปเคยเปนพนกงานทาความสะอาดในหางสรรพสนคาตงแตเขามาอยในบานบนสนคลอง ดวยสขภาพรางกายทไมแขงแรงของลงสมใจ ซงเขาตองนอนปวยอยในโรงพยาบาลหลายครง ทาใหปาตอยไดลาออกจากงานดงกลาว เพอมาดแลสาม การทางานทไมตอเนองของปาตอย เธอจงจาเปนตองหางานรายวนทา งานทาความสะอาดบานคองานทเธอรบทามาโดยตลอด และสวนใหญงานดงกลาวจะมาจาก “เจานายเกา” ทเรยกใชเธออยเสมอ จนเมอลงสมใจหายปวย และกลบมาทางานไดแลว ปาตอยจงทางานประจา โดยเปนแมบานในรานอาหาแหงหนง ซงระยะทางไมไกลจากชมชนสนธยามากนก

141

ภาพท 36 บานลงสมใจ

สมาชกในบานของลงสมใจและปาตอยม 3 คน เมอรวมป กลกดวย ทงสามคนอยในบาน

สองชนขนาด 14 ตารางวา ซงยงไมไดทาส ภายในบานมโทรทศนเกาๆ 1 เครอง พดลม 2 เครอง เครองกรองนา 1 เครอง ทเพงเปลยนใหม สวนตเยนทตงอยหนาหองนาใชงานไมไดแลว พนชนลางเทลาดดวยปน เปนทงทนอน ทนงเลน และททานขาว สวนชนบนเอาไวเกบของ สาหรบบานของปาตอย ทลกชายและเพอนรวมงานอาศยอย ลกษณะภายนอกบานกคลายคลงกบบานลงสมใจ ผศกษายงไมเคยเขาไปในบานหลงน เพยงแตเหนสมาชกอยกนประมาณ 3 – 5 คน และจะอาศยอยกนเฉพาะชนลาง

ครวเรอนของลงสมใจมรายไดหลกจากงานแมบานของปาตอยและอาชพยามของลงสมใจ ทงสองคนจะมรายไดรวมกนเดอนละประมาณหนงหมนกวาบาท ผ ศกษายงไมเคยถามถงจานวนรายไดของลงสมใจ เพราะเวลาทสมภาษณเรองรายได เขามทาททไมคอยอยากจะกลาวถงมากนก มเพยงปาตอยทกลาวถงจานวนรายไดของเธอวา ถาทางานไมเคยขาดจะไดเงนประมาณ 7,000 บาท โดยเมอหกลบกลบหนแลว จะเหลอเปนเงนใชจายประมาณ 4 – 5 พนบาท สวนรายไดของลงสมใจ เธอเคยกลาววามจานวนไลเลยกน อยางไรกตามชวงทผศกษามโอกาสสมภาษณสามภรรยาคน 2 ครง ไมอยในชวงทลงสมใจนอนปวยทโรงพยาบาล กอย ในชวงทลงสมใจเพงออกจากโรงพยาบาล ซงทงสองคนยงไมไดทางานประจา ดงนนจานวนรายไดในครวเรอนทผ ศกษากลาวถงอยนนคอ รายไดในชวงทปาตอยและสามเคยทางานประจา

142

รายจายหลกๆในบานของลงสมใจ คอ เรองกบขาวในแตวนประมาณวนละ 100 บาท คานาและคาไฟในเดอนละประมาณ 700 – 800 บาท ซงการชาระคาไฟในแตละเดอน ลงสมใจจะตองแบงครงคาไฟฟากบบานลกชายปาตอย เพราะในบานของลงสมใจจะไมมมเตอรไฟฟาเหมอนกบบานหลงอนๆในชมชน เพราะเขาเคยคางคาไฟฟา แลวไมไดนาเงนไปจาย นอกจากนน ยงมรายจายในชวงทลงสมใจอยทโรงพยาบาลประมาณ 2 – 3 เดอน ซงทงลงสมใจและปาตอยไมไดทางานประจา ถงแมวาเวลานนลงสมใจไมไดเสยคารกษาพยาบาล เพราะใชสทธประกนสงคม แตปาตอยทดแลสามทกวน จะตองใชจายเงนทงจากคากบขาวและคาเดนทาง

ผศกษาพบวาระดบการพงพาของสมาชกครวเรอนแบบครอบครวเดยวมไมมากนก ถงแมบางครวเรอนยงตองดแลลกทกาลงอยในวยเรยน แตกปรากฏวาครวเรอนบางสวนไมไดรบภาระคาใชจายสงในเรองการเรยนของลก บางครวเรอนพอแมใหลกออกจากโรงเรยนกลางคน บางครวเรอนฝากลกใหญาตทอยตางจงหวดชวยดแล มบางครวเรอนทลกกาลงเรยนหนงสอ แต พอแมไมไดคาดหวงเรองการศกษาในระดบสงๆของลกมากนก นอกจากนนยงมบางครวเรอนไดรบสมาชกวยพงพาเขามาอยดวย ดงเชนครวเรอนพเลงทรบแมเขามาอยดวย แตเธอกกนอยอยางประหยด เพอไมใหเปนภาระกบลกชายมากนก

แมครวเรอนแบบครอบครวเดยวจะมระดบการพงพาของสมาชกในครวเรอนไมมากนก แตหลายครวเรอนกลบมภาระคาใชจายและหนสนคอนขางสง เนองจากเปนคาใชจายและหนสนทมาจากหวหนาครวเรอนและคสมรสเปนสวนใหญ ยกตวอยางเชน ครวเรอนพเดชา ครวเรอนพรงโรจน และครวเรอนพนาง อยางไรกตามมสมาชกบางครวเรอนไมไดกลาวถงภาระคาใชจายและหนสนทมอยมากนก ทงทเปนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณมากกวาครวเรอนอนๆชมชน ระหวางทผ ศกษาไดสงเกตการณในชมชนพบวา เมอครวเรอนดงกลาวไดรบเงนคาจางมา สมาชกมก จะจบจายใชสอยกนคอนขางมาก ดงเชนครวเรอนพเลงและครวเรอนลงสมใจ สาหรบครวเรอนพเลงรายจายทหมดไปกบการซอเหลาคอ คาใชจายท คอนขางสงมากในแตละเดอน ผ ศกษามกจะพบเหนขวดเหลาและขวดเบยรวางเรยงรายอยหนาบานหลงนอยเสมอ ยายเยนเจาของรานขายของชาเคยบอกผศกษาวา “บานหลงนกนเหลาทงผวทงเมย แลวกกนกนเกอบทกวน เงนทองจะมเกบไดยงไง ” สวนครวเรอนลงสมใจ ถงแมลงสมใจจะไมสามารถกนเหลาไดเหมอนกบสมยกอน เนองจากปญหาดานสขภาพของเขา แตผศกษาสงเกตเหนวาเมอลงสมใจและภรรยาไดรบเงนคาจาง พวกเขาจะซอขาวปลาอาหารจานวนมากคลายกบกาลงจดงานเลยงฉลองกนอย เพอนบานบางคนแมจะซบซบนนทาเรองการจายใชเงนของครวเรอนลงสมใจและครวเรอนพเลง แตชวงเวลาดงกลาวพวกเขาก

143

ไดรบประโยชนจากครวเรอนเหลาน ดวยทงสองครวเรอนซอของทรานและแบงปนขาวปลาอาหารให

2) ครวเรอนแบบครอบครวขยาย ครวเรอนแบบครอบครวขยายม 4 ครวเรอน จานวนสมาชกในครวเรอนมตงแต 4 – 7 คน

ทกครวเรอนไดขยายจากการเปนครอบครวเดยวไมนาน ดงจะเหนไดจากบางครวเรอนเพงจะรบลกสะใภและลกเขยเขามาอยดวย และมหลายครวเรอนสมาชกในรนหลานยงมอายไมถงวยเรยน ครวเรอนสวนใหญไดขยายจากครวเรอนแบบครอบครวเดยวทเคยมแมเปนหวหนาครวเรอนมากอน ผ ศกษาพบวาบทบาทการหารายไดหลกในครวเรอนแบบครอบครวขยาย โดยสวนใหญยงเปนสมาชกในรนพอและแมอย อาชพหลกๆประกอบดวยคาขาย รบจางทวไป และลกจางเอกชน มเพยงครวเรอนเดยวทบทบาทการหารายไดในครวเรอนมาจากสมาชกในรนลกคอ ครวเรอนพมณ

ครวเรอนแบบครอบครวขยาย 4 ครวเรอน มหนงครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอมาโดยตลอด จนกระทงชวงตนป 2552 มปญหาเรองจานวนเงนทชาระไปไมตรงกบจานวนเงน ทคณะกรรมการสหกรณลงในบญช ครวเรอนนจงขอใหมการตรวจสอบปญหาดงกลาวกอน แลวจะชาระหนใหกบสหกรณตอไป ผศกษาเคยสมภาษณกบหวหนาครวเรอนนครงหนง เพราะไมคอยพบเธอในชมชนมากนก เธอชอปาผงอายประมาณ 50 ป มอาชพเปนแคดดอยในสนามกอลฟแหงหนง และทาอาชพนมานานกวา 15 ป ปาผงมลกชาย 3 คน คนแรกไดแยกมาสรางบานอยกบภรรยาและลกชายถดไปไมไกลจากบานปาผงมากนก ปจจบนปาผงอาศยอยในบานเดยวสองชนกบลกชายสองคนและลกสะใภอกหนงคน ผ ศกษาเคยถามปาผงวา เหตใดจงไมคอยไดพบเธอในชมชนเลย ปาผงบอกวาสนามกอลฟทาใหเธอมรายไดมากมาย จะมาอยในชมชนทาไม ในแตละเดอนเธอมรายไดมากกวา 20,000 บาท เนองจากสามารถหารายไดเสรมมากกวาเงนเดอนทไดรบเสยอก ผศกษาไดทราบจากชาวชมชนบางคนวา นอกจากปาผงจะขยนหารายไดจากททางานแลว จนไมคอยพบเหนเธอในชมชน ปาผงยงมรายไดบางสวนจากการปลอยเงนก ใหกบลกจางในททางาน

สาหรบครวเรอนอนๆทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 สวนใหญคอครวเรอนทเพงขยายจากครอบครวเดยวมาเปนครอบครวขยายไดไมนานมากนก ยกตวอยางเชนครวเรอนปาเลอนและครวเรอนพมณ บทบาทของสมาชกในการหารายไดทงสองครวเรอนคอนขางแตกตางกน ครวเรอนปาเลอนยงเปนสมาชกในรนพอแมทหารายไดหลกอย สมาชกในรนลกเปนเพยงผหารายไดเสรม สวนครวเรอนพมณ สมาชกในรนลกไดขยบบทบาทขนมาดแลเรองคาใชจายภายในครวเรอนแทนสมาชกในรนพอแม

144

ปาเลอนเพงมหลานชวงตนป 2553 สวนลกสาวและลกเขยกยงทางานเปนหลกไมไดมากนก เพราะสามภรรยาคนยงเปนเดกวยรนอย ปาเลอนไดสงลกสาวไปเรยนเสรมสวย จากนนไดลงทนเปดรานเสรมสวยในชมชนให แตรายไดจากรานเสรมสวยของลกสาวกยงไมคมทนมากนก สวนลกเขยกยงทางานไมไดเปนหลกเปนแหลง รายไดหลกในครวเรอนนจงมาจากปาเลอนและสามทขายปาทองโกในตลาดนดแหงหนง

สวนครวเรอนพมณสมาชกมบทบาทในการหารายไดในครวเรอนแตกตางจากปาเลอนผเปนนาของเธอ เพราะสมาชกรนลกเปนคนหารายไดหลก ยายรวยแมของพมณจะคอยชวยเหลอ ครวเรอนพมณเปนอกหนงครวเรอนทผ ศกษาไดมโอกาสพดคยอยบอยครง ผ ศกษาจงขอกลาวถงรายละเอยดในครวเรอนนเพมเตม

ครวเรอนพมณ เมอเรมเกบขอมลหนสนครวเรอนในชมชนสนธยา ความรสกวตกกงวลและความไมมนใจ

ของผศกษาทจะเขาไปขอสมภาษณและพดคยกบคนในชมชนเปนความรสกแรกๆทเกดขน พมณคอหนงในผ ใหขอมลทชวยผอนคลายความรสกดงกลาวของผ ศกษาลง เธอไดเลาปญหาความขดสนในการใช จายเ งน รวมถงภาวะหนสนและวธการจดการของครอบครวอยางไมขดเขน ความคนเคยกบเธอยงมสวนทาใหผ ศกษาเรมมนใจทจะเขาไปขอสมภาษณคนในชมชนอกหลายคนในเวลาตอมา

พมณเปนคนรปรางเลก ผวสเหลอง นาเสยงดงฟงชดเจน เวลาพดคยกบเพอนบานนาเสยงจะคอนขางหวน ปจจบนอาย 34 ป (ป 2553) การเขามาอยกรงเทพมหานครของเธอคอ การเปลยนผานจากชวงวยเรยนเพอเขาสชวงวยทางานอยางเตมตว พมณเดนทางมาพรอมกบแมหรอยายรวย หลงจากเรยนจบชนมธยมศกษาปท 3 จากจงหวดกาญจนบร ตอนนนมอายเพยง 17 ป บานหลงแรกของเธอและยายรวยในเมองหลวงคอ บานของญาตทตงอยบนสนคลอง ชวตการทางานของพมณเรมตนจากการเปนสาวโรงงาน ซงโรงงานแหงนมระยะทางไมไกลจากบานรมคลองมากนก เธอเลาใหฟงวาสมยกอนทางานหาเงนจนซอทองใหแมได ชาวชมชนจะไมคอยเหนเธออย วางๆ เพราะจะไปทางานตงแตเชาตรและกลบบานตอนดก เธอทาอาชพนเกอบ 10 ปกไดลาออก แลวไปทางานอยรานอาหารในสนามกอลฟแหงหนง จนทาใหรจกกบพเอกชย ผ เปนสามในเวลาตอมา ทงสองคนตดสนใจแตงงานกนในป 2550 เวลานนคนในชมชนไดสรางบานหลงใหมเสรจเรยบรอยหลายหลง แขกทมารวมงานแตงงานนอกจากญาตพนอง เพอนฝง และคนในชมชนแลว ยงม “พนอง” รวมเครอขายเดยวกบชมชนสนธยา

145

หลงจากแตงงานไดไมถงหนงปพมณมโอกาสไปทางานตางประเทศเปนครงแรก เวลานนพเอกชยเปนผ ชวยกกอยรานอาหารไทยในประเทศนวซแลนดมาแลวหลายเดอน เขาไดชกชวนพมณไปทางานดวย งานแรกและงานเดยวในตางประเทศทเธอไดรบคอแมบาน แตเกบเงนไดไมถง 3 เดอน กตองเดนทางกลบประเทศไทยพรอมกบสาม ระหวางนนเธอเรมตงทองลกชายคนแรก และไดคลอดในเดอนสงหาคมป 2551 ทาใหตองอยบานดแลลกและคาใชจายภายในบาน โดยมสามเปนผหารายไดหลกตงแตนนเปนตนมา อายของลกชายคนแรกยงไมครบหนงปเตม พมณไดตงทองลกคนทสอง และคลอดลกชายอกหนงคนในเดอนมกราคมป 2553

สมาชกในบานพมณม 7 คน เมอรวมยายรวยและหลานชายวยหนมอก 2 คน ทงหมดอาศยอยในบานสองชนขนาด 14 ตารางวา ชนลางปพนดวยกระเบองเปนทนงดโทรทศน ทานขาวและนอน ดานในสดจะมหองนาและหองครว ประตและหนาตางจะไมมม งลวด เวลาเขานอนตอนกลางคนจะตองกางมง ครอบครวของพมณและยายแพงจะนอนชนลาง หลานชาย 2 คนนอนอยชนบน ซงกอนทพมณจะคลอดลกชายคนเลก ชนบนเคยเปนทนอนของเธอและสาม แตเนองจากความไมสะดวกในการเดนขนลงบนไดหลงจากคลอดลก เธอจงสลบทนอนกบหลานชาย ภายในบานมโทรทศน เครองเลนวซด จกรเยบผา 2 ตว พดลม 2 เครอง ต เยนทเกาแลว 1 เครอง เครองใชไฟฟาเหลานเธอผอนชาระหมดแลว สวนดานขางบานทมดาวเทยมสแดงตดอยเหมอนกบเพอนบานอกหลายคน ไมไดหมายความวาเธอกาลงใชบรการ ดาวเทยมเปนเพยงวสดอปกรณอยางเดยวทบรษทผ ใหบรการไมไดยดคน หลงจากเธอไมไดชาระคาบรการตงแตเดอนแรกๆทเรมตดตง

ภาพท 37

พมณและลกชาย

146

ภาพท 38 ถงถานแบงขายของยายรวย

ครอบครวของพมณจะแยกบทบาทดานเศรษฐกจระหวางสามกบภรรยา กลาวคอสามเปน

คนหารายไดหลกและภรรยาดแลเรองคาใชจาย รายไดในครวเรอนนมาจากพเอกชยสามพมณ ซงทางานเปนผ ชวยกกมรายไดประมาณวกละ 7 พนบาท (1 วกคอ 15 วน) พมณจะทางานหารายไดเสรม เชน ขายขาวสาร เยบผา เพนทแกว และทาดอกไมประดษฐ มรายไดประมาณเดอนละ 4 - 5 พนบาท ครวเรอนพมณคอนขางโชคดทยงมรายไดสวนอนๆจากยายรวยและหลานชายชวยเหลอในบางเดอน ยายรวยมรายไดจากเงนสวสดการคนชราเดอนละ 500 บาท การเปนอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) เดอนละ 600 บาท และคาเปดหองพยาบาลชมชนเดอนละประมาณ 2,000 บาท ยายรวยเปนคนทไมคอยอยนง แมปจจบนจะมอายมากกวา 70 ปแลว แตกยงออกไปเกบผกและจบปลาตามรมคลองฝงตรงกนขามชมชนเปนประจา เพอนามาทาอาหารและแบงขายใหกบคนในชมชน นอกจากนนยายรวยยงมรายไดจากการเผาถานทไดแบงขายถงละ 10 บาท รายไดทมหลากหลายของยายรวยคอ รายไดอกหนงสวนทคอยชวยเหลอครอบครวของพมณผเปนลกสาวคนเลก สาหรบหลานชายสองคนทอาศยอย ดวย กไดแบงเงนใหพมณในบางเดอน 500 – 1,000 บาท

ระหวางทตองดแลลกนอย และตองทางานหารายไดเสรมไปดวย พมณไดจางป กลกเดกสาววยรนขางบานเขามาชวยดแลลกชายคนโต ป กลกเขาๆออกๆบานพมณเหมอนกบเปนบานของตวเอง มหลายครงทเธอบนเรองการดแลลกชายของพเลยงคนน เพราะเมอเธอพานองไปเลนขาง

147

นอก กมกจะกลบมาพรอมกบบาดแผล พมณเปรยบเทยบคาดแลลกระหวางคนในชมชนกบป กลกวา ถาจะใหเพอนบานดแล ตองมเงนเตรยมไวเดอนละไมตากวาหนงพนหารอยบาท ตางจากคาจางทใหป กลก ดวยการเลยงขาวและใหคาขนมวนละ 30 บาท ป กลกมอายประมาณ 16 ป เธอเลกเรยนหนงสอตงแตยงไมจบชนประถมศกษาปท 6 รปรางลกษณะภายนอกทสงใหญและหนาตาของเธอทคอนขางแตกตางกบเดกวยเดยวกน ครงแรกทผศกษาเขาไปเกบขอมลในชมชน เคยยกมอไหวเธอดวย คนในชมชนยกเวนเดกเลกมกกลาวถงป กลกวา เปนคน “เบอะบะ” ยายรวยจะดเธออยเสมอ เพราะหลายครงป กลกพดทงเรองจรงและเรองแตงไปพรอมๆกน ผ ศกษาสงเกตเหนวาคนในชมชนหลายคนมทาทคอนขางแปลกใจ เมอใดกตามทผศกษาพดคยกบเธอ

ภาพท 39

ป กลกและลกชายคนเลกของพมณ

ถงแมพมณจะมรายไดจากหลากหลายทาง แตเธอกมกจะกลาวถงปญหาความขดสนใน

เรองการใชจายเงนอยเสมอ โดยเฉพาะเรองเงนทสามแบงใหในแตละวกไมสอดคลองกบรายจายในครอบครว รายจายหลกๆในครอบครวของพมณคอ คาอาหารประมาณวนละ 200 บาท คาใชจายสาหรบลกนอยสองคนเดอนละ 5 – 6 พนบาท และคานาคาไฟประมาณเดอนละ 500 – 700 บาท นอกจากนนยงมรายจายในชวงทสามวางงาน และคาเดนทางไปโรงพยาบาลระหวางเธอตงทอง

148

ภาพท 40 แผนผงรายไดและรายจายประจาของครวเรอนพมณ

ผศกษาพบวามบางครวเรอนไมไดกลาวถงปญหาเรองรายไดและคาใชจาย ถงแมจะเปน

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณคอนขางมาก ดงเชนครวเรอนพละเอยด พละเอยดคอผ หารายไดหลกจากการขบรถมอเตอรไซครบจาง นอกจากนนเธอยงมรายไดสวนอนๆจากการรบแทงหวย และรายไดจากบอนการพนนแหงหนง ขณะทลกสาวพละเอยดยงทางานไมไดเตมทมากนก เพราะตองดแลลกทยงเลกสองคน แตครวเรอนนยงมรายไดชวยเหลอจากลกเขยทเปนชางประปา เนองดวยพละเอยดจะประจาอยทวนมอเตอรไซคจนถงคา ผศกษาจงไดพดคยกบเธอเพยงไมกครง ครงแรกคอ ชวงไปแนะนาตวในชมชน แลวเธอเคยพดขนมาวา ถาอยากไดขอมลอะไรใหมาสมภาษณเธอ ครงตอมาผศกษาไดเดนทางไปสมภาษณเธอทวนมอเตอรไซค เธอมกจะกลาวถงปญหาการบรหารงานของคณะกรรมการชมชนและคณะกรรมการสหกรณ แตจะไมกลาวถงปญหาเรองการขาดชาระหน สหกรณเทาใดนก

จากลกษณะครวเรอนแบบครอบครวขยายในขางตน ผ ศกษาไดทราบวาสวนใหญบทบาทสมาชกในรนพอแมยงมสวนสาคญตอการหารายไดหลกภายในครวเรอน มเพยงครวเรอนเดยวทสมาชกรนลกมบทบาทสาคญในการหารายไดในครวเรอน อยางไรกตามผ ศกษาพบวามครวเรอนแบบครอบครวขยายบางสวนสามารถชาระหนสหกรณสมาเสมอได แตเลอกทจะหยดชาระชวคราว เนองจากยงมปญหากบทางคณะกรรมการสหกรณของชมชน นอกจากนนยงมบางครวเรอนทไมไดกลาวถงปญหาเรองรายไดและรายจาย แตเปนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณของชมชนหลายงวด

นอกจากครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนอาศยอยในชมชนจะอยกนเปนครอบครวแลว ยงเหลออกหนงครวเรอนและครวเรอนนมสมาชกอยเพยงคนเดยวคอ ครวเรอนพศกดา พศกดาเปนคนขอาย อานหนงสอไมออกและเขยนหนงสอไมได เวลาพดคยกบผ ศกษาเขาจะ

รายได (ประจ า) รายจาย (ประจ า) สาม 15,000 บาทตอเดอน คากบขาววนละ 200 บาท พมณ 4,000 – 5,000 บาทตอเดอน คาใชจายลกเดอนละ 5,000 – 6,000 บาท ยายรวยชวย 1,000 - 2,000 บาทตอเดอน คาน าคาไฟเดอนละ 500 – 700 บาท หลานชายชวย 1,000 บาทตอเดอน

149

ไมคอยกลาพดเทาใดนก เหนไดจากเขาตองสบบหรพรอมกบการพดคยดวยทกครง พศกดาแมจะขาดชาระหนสหกรณมาหลายงวด แตกเขากภมใจทกครงเมอไดเลาถงชวงทเคยชาระหนสหกรณเปนจานวนเงนหลายหมนบาทในครงเดยว ซงไมเคยมลกหนสหกรณของชมชนคนใดทาคลายกบเขา พศกดาเคยมครอบครว แตหลงจากนนไมนานเขาไดแยกทางกบภรรยา พศกดาเปนชางไฟฟาและทางานอยในบรษทแหงหนงมากอน ตอมาเขาไดลาออกเพอมารบงานเอง ปรากฏวางานไมไดเขามาอยางสมาเสมอเหมอนเมอครงเขาทางานในบรษท ชวงเวลาวางๆเขาจงมกทางานเปนลกมอใหกบเพอนๆทเปนชางในชมชน เชน พเลง แตเขากไมสามารถเกบเงนไดมากเทาใดนก อยางไรกตามพศกดายงมพสาผ เปนพสาวคอยดแลเรองคาใชจายภายในบานใหกบเขามาโดยตลอด ดงทเขามกจะพดทเลนทจรงกบผ ศกษาวา “เงนทองอยกบพสาวหมด” ชวงตนป 2553 พศกดาไดบวชพรอมกบพเลง พสาอยากใหเขาบวชนานๆ เพราะถาเขาสกออกมาแลว เขากจะกลบมามปญหาเรองการใชจายเงนเหมอนเดม ทงเรองงานทไมคอยมและเรองเพอนในชมชนทตงวงดมเหลากนเปนประจา ระหวางทพศกดาบวชนานกวา 5 เดอน พสากไดชาระหนสหกรณชมชนแทนเขา

1.2 ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนไมไดอยในชมชน ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและลกหนไมไดอยในชมชนมจานวนมากถง

12 คน หรอ 12 ครวเรอน ประกอบดวยครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทน 10 ครวเรอน และครวเรอนทยงสรางบานไมเสรจ 2 ครวเรอน ผ ศกษาพบวาครวเรอนทยงสรางบานไมเสรจทง 2 ครวเรอนเคยชาระหนสหกรณสมาเสมอมาโดยตลอด จนกระทงป 2552 พวกเขาขาดชาระหน สหกรณมากจนผดปกต ระหวางผศกษาเกบขอมลมชาวชมชนบางคนเคยเลาใหฟงวา อยากไดทดนสองแปลงนใหลกๆอย ไมวาจะเปน ยายนา ปาผง และพออน บางคนถงกบเคยบอกผ ศกษาวา เจาของสทธหนงในสองคนนจะขายทดนใหกบเธอ

ส าหรบในหวขอนผ ศกษาจะขอกลาวถงเฉพาะครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทน เมอพจารณาความสมพนธระหวางลกหนกบผอยอาศยในครวเรอนประกอบดวย อดตภรรยา ลก เครอญาต “เจาหน” และผ เชารายเดอน ผศกษาจงขอจาแนกครวเรอนทมผ อาศยอยแทนลกหนออกเปน 2 ลกษณะไดแก 1) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบาน และ 2) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน

1) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบาน ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบานมจานวน 8 ครวเรอน ผ อยอาศยม

ทงอดตภรรยา ลก เครอญาต และ “เจาหน” ทงหมดนเปนผ ชาระหนสหกรณเอง นอกจากนยงม

150

ครวเรอนอกสวนหนง ซงผ ศกษาไมคอยมโอกาสพบกบสมาชกในครวเรอนมากเทาใดนก ดงนนผศกษาจงขอกลาวถงเฉพาะครวเรอนทผ ศกษาไดสมภาษณพดคยดวย ประกอบดวย ครวเรอนทหวหนาครวเรอนหยารางกบภรรยา ครวเรอนทแมใหครอบครวของลกมาอย และครวเรอนท “เจาหน” เขามาอยในบานแทนลกหน

สาหรบครวเรอนทหวหนาครวเรอนหยารางกบภรรยา ยกตวอยางเชน ครวเรอนนาเดอน นาเดอนไดแยกทางกบพวเชยร ผ เปนสาม และเขายงเคยมตาแหนงเปนประธานสหกรณชมชนสนธยา หลงจากหยารางกนสามไดยายไปอยกบครอบครวใหมนอกชมชน ปจจบนนาเดอนอยกบลกสาวและหลานอกหนงคน ในแตละเดอนเธอจะเปนคนชาระหนใหกบสหกรณ สวนใหญเธอเลอกชาระเฉพาะหนจากสนเชอซอทดนประมาณ 700 บาท เนองจากถาหากชาระหนเตมจะมากถง 2,300 บาท สาหรบรายไดจากงานแมบานของเธอคงไมเพยงพอ

บางครวเรอนลกหนไดใหลกเขามาอยแทน แตผอยอาศยกมภาระเรองคาใชจายและหนสนจานวนมาก ยกตวอยางเชน ครวเรอนพสมาน ครวเรอนพสมานเปนครวเรอนแบบครอบครวเดยว เขาอาศยอยกบภรรยา ลกชาย และนองสาว แมพสมานไดใหเขาอยทบานหลงนแทน สวนเธอไดยายไปอาศยในบานเชาใกลกบททางาน ผ ทชาระหนสหกรณจงเปนพสมาน พสมานเปนยามทบรษทคาปลกแหงหนง โดยมพสกผ เปนนาไดฝากเขาทางาน รายไดหลกของครวเรอนนมาจากพสมานเพยงคนเดยว เพราะเขายงอยากใหภรรยาดแลลกชายทยงเลกอย อยางไรกตามการรบภาระคาใชจายภายในบานเพยงคนเดยว อาจไมสมดลกบภาระเรองคาใชจายและหนสนคอนขางมากของครวเรอนน ชวงตนป 2553 ระหวางชาวชมชนไดจดงานบวชครงใหญ พสมานไดขาดงานตดตอกนสองวน เพอเลยงฉลองกบเพอนๆในชมชน ทาใหเขาถกหกเงนเดอนมากถง 2,000 บาท พสมานไดเลาถงปญหาทเกดขนนใหผศกษาฟงกอนทเขาจะตดสนใจลาออกจากงาน หลงจากนนผศกษากไมไดพบกบพสมานและครอบครวอกเลย จนไดทราบขาวจากชาวชมชนวา ครอบครวพสมานไดยายไปทางานทตางจงหวดแลว

มอยหนงครวเรอนทผอยอาศยในบานไดบอกกบผ ศกษาวา เธอคอ “เจาหน” เจาของบานหลงทกาลงอาศยอย เดมนนเธอเคยเชาบานรายเดอนในชมชนมาหลายป สามของเธอเปนนายหนาปลอยเงนก แตเขาไมไดอาศยอยในชมชนดวย เธอเลาใหฟงวา สาเหตทไดยายเขามาอยในบานหลงน เนองจากลกหนรายนไดขอก เงนกบเธอหลายครง รวมเปนเงนหลายแสนบาท สดทายเขาไมสามารถชาระหนคนได เธอกบลกๆจงไดยายเขามาอยในบานหลงนแทน อยางไรกตามระเบยบกฎเกณฑของสหกรณเรองการโอนสทธในทดน ทตองผานการตดสนใจของคณะการสหกรณของ

151

ชมชนกอน อาจไมตรงกบการตดสนใจระหวางเธอกบลกหนทยกบานใหกบเธอ ดงนนครวเรอนนจงเวนการการชาระหนสหกรณไว

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนเฉพาะครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนและไมคดคาเชาบาน จะแตกตางไปจากกรณสภาพครวเรอนเดยวกนในครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอ เนองจากครวเรอนในกลมหลงผ ชาระหนสหกรณจะเปนลกหน สวนการชาระหนสหกรณของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนปรากฏวา ผ ทรบผดชอบเรองหนสนสหกรณคอผ ทอยอาศย ผ ศกษาเหนวาการขาดชาระหนสหกรณหลายงวดของครวเรอนทใหคนอนอยแทน นอกจากครวเรอนบางสวนจะมปญหาเรองรายไดภายในครวเรอนแลว ยงมปญหาจากความไมเขาใจของสมาชกบางครวเรอนในระเบยบขอบงคบเรองการเปนเจาของกรรมสทธในทดนและบาน ดงเชน เรองการชาระหนสนครบจะสามารถเปนเจาของทดนและบานโดยสมบรณหรอไม ตองรอใหลกหนสหกรณคนอนๆผอนชาระครบดวยหรอไม อยางไร ถอเปนปญหาคางคา ทยงไมมชาวชมชนคนใดใหคาตอบชดเจนมากนก แมแตคณะกรรมการสหกรณของชมชนเอง และยงไมตองกลาวถงการทมผ อาศยอยแทนไดชาระหนสหกรณเสมอนเปนลกหน จะสงผลใหพวกเขาไดรบการโอนกรรมสทธจากเจาของสทธหรอไม อยางไร ดวยสาเหตเหลานกอาจเปนอกหนงปจจยทสงผลตอการขาดแรงจงใจของผอยอาศยในการชาระหนสหกรณกเปนได

2) ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน บานเชา: แหลงรายไดของครวเรอน ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบานม 2 ครวเรอน เปนลกษณะของการให

เชาบานรายเดอนทงหลง เจาของบานหรอลกหนบางคนไดยายไปทางานทตางประเทศ เธอจงปลอยบานใหเชา และมญาตทอยในชมชนคอยดแลให สวนเจาของบานอกหนงหลงผ ศกษาไมเคยพบกบเขาเลย ทราบจากเพอนบานบางคนวา เขาไดปลอยบานใหเชารายเดอนมานานหลายปแลว และผ เชากแวะเวยนเขามาหลายรน บางรนเปนคนนอกชมชน โดยผ เชาทกรนอยไมตอเนองมากนก

สาหรบผ เชาบานทงสองหลงในระหวางทผศกษาเขาไปเกบขอมล ผ เชาหลงหนงเปนคนในชมชนสนธยาทเคยอพยพยายออกจากชมชนระหวางมการเรยกรองสทธการอยอาศย เธอคอนองสาวของลงสมใจ ครอบครวของเธอไดยายเขามาเชาบานในชวงประมาณตนป 2553 ในบานเชาหลงนอยกนเปนครอบครวขยาย มแม ลกสาว ลกเขย และหลาน คาเชารายเดอนเมอรวมคานาคาไฟจะประมาณ 1,500 บาท สวนบานเชาอกหนงหลงผศกษาไมเคยพบกบผ เชา ทราบแตเพยงวาผ เชาเปนกลมวยรนและมญาตอยในชมชน ราคาคาเชาบานรายเดอนกจะใกลเคยงกน

152

ถงแมลกหนทงสองคนจะมรายไดบางสวนจากการปลอยใหเชาบานรายเดอน แตปรากฏวาพวกเขากขาดชาระหนสหกรณหลายงวด ญาตของลกหนทคอยดแลเรองคาเชาบานหลงหนงแทนเจาของ เคยบอกผศกษาวา ลกหนตอนนทางานอยตางประเทศและจะสงเงนมาใหเธอคอยดแลทกเดอน เพราะมลกหลานยงอาศยอยในชมชนหลายคน เพอนบานบางคนเคยเลาใหผ ศกษาฟงวา เจาของบานสงเงนมาทกเดอน อกทงเงนทไดจากการเชาบานกใหญาตในชมชนเกบไวใชจาย แตคนทดแลเรองเงนไมไดนาไปชาระหนสหกรณ ขณะเดยวกนญาตทคอยดแลเรองคาใชจายคนดงกลาว กขาดชาระหนสหกรณหลายงวดในสวนของเธอเชนกน

สรป ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมจานวนมากถง 24 ครวเรอน เมอแบงตาม

ลกษณะการอยอาศยของลกหนจะประกอบดวย 2 กลมใหญๆ ไดแก กลมแรกครวเรอนทลกหน อาศยอยในชมชน และกลมทสองครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชน

ครวเรอนในกลมแรกมจานวน 12 ครวเรอน สวนใหญสมาชกในแตละครวเรอนอยกนเปนครอบครว ทงครอบครวเดยวและครอบครวขยาย ผศกษาพบวาบางครวเรอนแมสมาชกจะมระดบการพงพานอย ดงเชนครวเรอนแบบครอบครวเดยว แตดวยภาระคาใชจายและหนสนจานวนมากในครวเรอน อกทงสมาชกบางครวเรอนยงมอาชพทมรายไดไมคอยสมาเสมอมากนก และบางครวเรอนผหารายไดหลกปวยอยางกะทนหน กอใหเกดปญหาเรองการใชจายเงนในครวเรอน สวนครวเรอนแบบครอบครวขยายทมจานวนสมาชกวยพงพามากขน ผ ศกษาพบวาครวเรอนแบบครอบครวขยายสวนใหญเพงขยายจากครอบครวเดยวไมนาน มสวนทาใหสมาชกในรนพอแมยงเปนผหารายไดหลกอย ขณะทสมาชกในรนลกแมจะเขาสวยทางานแลว แตกยงหารายไดชวยเหลอพอแมไมไดมากนก ถาหากไมนบรวมครวเรอนทตงใจขาดชาระหนสหกรณ ทงทสามารถชาระได ยงมครวเรอนบางสวนไมไดกลาวถงภาระเรองคาใชจายและหนสน แตพวกเขาไดขาดชาระหนสหกรณของชมชนจานวนหลายงวด มบางครวเรอนใชจายเงนคอนขางมาก หากชวงใดมเงนใชจายมาก และมบางครวเรอนทมรายไดหลากหลายทางอกทง ไมไดกลาวถงภาระคาใชจายมากนก แตครวเรอนดงกลาวกลบขาดชาระหนสหกรณหลายงวด ดงเชนครวเรอนพละเอยด

ครวเรอนในกลมทสองหรอครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชนมจานวน 12 ครวเรอนเทากบครวเรอนในกลมแรก แบงเปนครวเรอนทลกหนยงสรางบานไมแลวเสรจ 2 ครวเรอน และครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทน 10 ครวเรอน เฉพาะครวเรอนทใหคนอนอยแทนจะประกอบดวย ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบานจานวน 8 ครวเรอน สวนใหญผ อยอาศยแทนมทงอดตภรรยา ลก และเครอญาต สมาชกในแตละครวเรอนมกจะอยกนเปนครอบครว ผ ศกษาพบวาผ อย

153

อาศยแทนเหลานไดชาระหนสหกรณแทนลกหนดวย แตกตางจากกลมครวเรอนทชาระหนสหกรณสมาเสมอและลกหนไมไดอยในชมชน เพราะลกหนกลมหลงจะชาระหนสหกรณดวยตนเอง สวนครวเรอนทใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบานมจานวน 2 ครวเรอน แมลกหนเหลานจะมรายไดจากการปลอยบานใหเชารายเดอน แตปรากฏวาลกหนทงสองครวเรอนกยงขาดชาระหนสหกรณหลายงวด 2. ความขดสนและวธการแกไขปญหา

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนไมไดมเพยงครวเรอนทมปญหาความขดสนทางการเงนเทานน ดงทมครวเรอนบางสวนเคยขาดชาระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอมากอนป 2552 ครวเรอนกลมหลงนไมไดกลาวถงปญหาความขดสนทเกดขนในครวเรอนมากนกเมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 ดงนนในหวขอนผศกษาจะนาเสนอเฉพาะวธการแกไขปญหาความขดสนของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและยอมรบวา มความขดสนทางการเงนในครวเรอน ดวยการอธบาย 3 ครวเรอนทมวธการแกไขปญหาความขดสนทแตกตางกนออกไป ประกอบดวย ครวเรอนแรกคอ ครวเรอนลงสมใจ ความขดสนทางการเงนไดเกดขนในสถานการณทหวหนาครวเรอนไมสามารถทางานได ขณะเดยวกนสมาชกในครวเรอนกตอส จนผานพนมา ครวเรอนตอมาคอ ครวเรอนพรงโรจน ดวยภาระคาใชจายทกาลงเพมขนจากลกในวยเรยน พรงโรจนกบภรรยาไดตดสนใจใหลกลาออกจากโรงเรยน เพอสงลกไปบวชเณร และครวเรอนสดทายคอ ครวเรอนพมณ การเลอกใชวธการแกไขปญหาความขดสนของพมณ ไมไดนาพาใหครวเรอนของเธอพนไปจากปญหาความขดสนในระยะยาว

ครวเรอนลงสมใจ สมาชกในครวเรอนนม 3 คนคอ ลงสมใจ ปาตอย และป กลกลกสาวจากภรรยาเกาลงสมใจ

ปจจบนลงสมใจอายประมาณ 55 ป มรายไดจากการเปนยาม สวนปาตอยอายนอยกวาลงสมใจ 2 – 3 ป ปกตเธอทางานเปนแมบาน ทงลงสมใจและปาตอยเคยมครอบครวมากอน นอกจากลงสมใจจะมป กลกลกสาวคนเลกทอยดวยกนแลว เขายงมลกสาวอกคนหนงอยนอกชมชน เนองดวยหลงจากเธอแตงงานไดยายไปอยกบสามในชมชนแออดใกลๆ สาหรบปาตอยกมลกชาย ลกชายปาตอยทางานเปนชางเฟอรนเจอร เขากบเพอนรวมงานไดยายเขามาอยในบานหลงทปาตอยเปนเจาของสทธ และอยตดกบบานลงสมใจ บานสองหลงนมกจะถกชาวชมชนอางถงในเรองไมชาระ

154

หนสหกรณมากกวาครวเรอนอนๆอย เสมอ ทงๆทมบางครวเรอนไดขาดชาระหนสหกรณในระดบเดยวกนหรออาจมากกวาครวเรอนลงสมใจและลกชายปาตอย

ระหวางทผ ศกษาเกบขอมลในชมชนเปนเวลาเดยวกบลงสมใจปวยหนกอยางกะทนหนและตองนอนโรงพยาบาลนานกวา 2 เดอน ปกตแลวลงสมใจกมสขภาพทไมคอยแขงแรงมากนก ทาใหใหปาตอยตองลาออกจากงานประจาเพอมาดแลสามอยบอยครง ถงแมปญหาเรองสขภาพของลงสมใจจะสงผลกระทบตอรายไดในครวเรอนทลดลงจากเดม แตปาตอยกพยายามหารายไดรายวนจากงานทาความสะอาด เธอคอนขางโชคดทม “นายเกา” เรยกใชอย เสมอ รายไดอกสวนทเขามาชวยเหลอลงสมใจและปาตอยในชวงเวลาทยากลาบากน กไดจากภรรยาเกาและลกสาวลงสมใจ รวมทงลกชายปาตอยทใหเงนปาตอยและลงสมใจใชจายอยเปนประจา ชวงเวลาทปาตอยและลงสมใจตองออกจากงานประจา อกทงยงมหนสนคงคางเจาหนคนเกาอย จงเปนเรองยากทเธอจะสามารถก เงนกบคนปลอยเงนก ได อยางไรกตามเธอกยงสามารถเซนของกนและของใชจากรานคาในชมชนได และมเพอนบานบางคนทใหครวเรอนนหยบยมเงนบางครงละ 100 -1,000 บาท

ถงแมในระหวางลงสมใจตองนอนปวยทโรงพยาบาลจะทาใหครวเรอนนเกดปญหาความขดสนในการใชจายเงนอยางมาก แตพวกเขากสามารถผานพนมาได ทงจากปาตอยทไดเปลยนจากงานประจา เพอหารายไดจากงานชวคราว การชวยเหลอจากสมาชกในครอบครวลงสมใจและครอบครวปาตอย ทไมไดอยรวมครวเรอนเดยวกน และยงมเพอนบานทไดเขามาชวยเหลอ

ครวเรอนพรงโรจน ครวเรอนนมสมาชกอยในบานเพยง 2 คน คอ พรงโรจนกบภรรยา อายของสามภรรยาคน

กาลงจะยางเขาสวยสสบป พรงโรจนเปนพนกงานขบรถสงของใหกบบรษท สวนภรรยาเปดรานขายอาหารตามสงในชมชน พวกเขายงมลกชายสองคน และไดฝากลกทงสองคนใหยายดแลทจงหวดนครสวรรค คนโตกาลงเรยนอยชนมธยมตน ขณะทคนเลกยงอยชนประถม

ครวเรอนพรงโรจนมภาระหนสนคอนขางมาก นอกจากหนสหกรณเดอนละประมาณ 2,000 บาทแลว ยงมหนสนใหญๆคอ งวดรถยนตมอสองเดอนละประมาณ 6,500 บาท เพอนบานบางคนเคยซบซบนนทาเรองการซอรถยนตของพรงโรจนวา พวกเขามภาระคาใชจายมากอยแลว เหตใดจงตดสนใจซอรถยนต อยางไรกตามเมอมการจดงานกจกรรมในชมชนทกครง รถยนตของพรงโรจนจะเปนรถยนตคนแรกๆทชาวชมชนเรยกใชงานอยเสมอ นอกจากปญหาเรองภาระหนสนในครวเรอนทมอยแลว ปญหาเรองคาใชจายของลกชายคนโตกเรมมแนวโนมเพมสงขน พรงโรจนเลาใหฟงวา ลกชายคนโตกาลงเปนวยรนและใชจายเงนมากขน เขาเหนวาถาใหลกชายเรยนตอคงเกเร

155

จนเรยนไมจบแนๆ และอาจเสยคนไปดวย เขาและภรรยาจงตดสนใจใหลกชายคนนลาออกจากโรงเรยน เพอใหลกไปบวชเณรทวดใหญแหงหนงในจงหวดฉะเชงเทรา ระหวางนพรงโรจนและภรรยาตงความหวงไววา การบวชเณรจะชวยใหลกทงไดเรยนและไดฝกความมระเบยบวนยไปดวย แมในระยะแรกๆทลกชายบวชอยนน พรงโรจนจะเสยคาใชจายจานวนมาก ไมวาจะเปนคาทาบญชวยทางวดหลายพนบาท และคาเดนทางไปเยยมลกชายครงละเกอบพนบาท แตพรงโรจนกเหนวาคาใชจายทใชไปกอน จะชวยใหลกชายพนไปจากปญหาความเกเรและสามารถดแลตวเองไดในระยะยาว

ครวเรอนพมณ ผศกษาไดกลาวถงสภาพครวเรอนพมณไปบางแลวในหวขอทผานมา ปญหาใหญประการ

หนงของพมณคอ การทเธอยงไมสามารถทางานไดอยางเตมทมากนก เนองจากเธอเพงคลอดลกชายคนเลก อกทงลกชายคนโตกยงเพงหดพด ขณะเดยวกนภาระคาใชจายและหนสนกมอย จานวนมาก ดงนนเธอจงตองพยายามจดการกบความขดสนในครวเรอนทกาลงเกดขน ดวยการทางานหารายไดเสรม การเลนแชร หรอแมแตการเปนหนสน อยางไรกตามบางวธการทเธอเลอกใช กไมไดชวยแกปญหาเรองเงนในครวเรอนระยะยาว เพราะหลงจากมเงนใชจายเพมขนในระยะหนง เวลาตอมาเงนทไดรบมากอนนนกลบเพมคาใชจายใหกบครวเรอนของเธอ รวมถงสรางปญหาความขดแยงระหวางเธอกบสามดวย

การเลนแชรเพอแกปญหาความขดสนในการใชจายเงนคอ วธการหนงทชวยเหลอครวเรอนพมณ ในระยะสนๆ เนองจากเวลาตอมาการเลนแชรสงผลใหเธอมภาระคาใชจายในครวเรอนเพมสงขน พมณเลนแชร 2 วง วงแรกเปนแชรเดอน (เปยหนงครงตอเดอน) เธอรบเปนทาวแชร วงนเลนกน 10 มอ มอละ 1,000 บาท อกวงหนงคอแชรอาทตย (เปยหนงครงตอสปดาห) มพนางเปนทาวแชร แชรวงหลงลมไปแลว เนองจากพนางไมอยในชมชน มคนในชมชนบางคนกลาวถงเรองท พนางไมอยในชมชนวา เธอ “หนเยอะ” ถงแมเงนจากการเปยแชรไดชวยเปนคาใชจายหลกใหกบพมณในการคลอดลกชายคนทสอง ทวาเงนทเพยงพอสาหรบคลอดลกชายในครงนน ไมนานกสรางปญหารายจายใหกบครอบครวของเธอในเวลาตอมา เพราะเธอเปยแชรในชวงแรกๆ จงตองรบภาระดอกเบยทเพมสงขนในการเปยครงตอมา อกทงการเปนทาวแชรยงสงผลใหพมณตองมเงนสารอง เพอจายแทนสมาชกบางคนทไมสามารถจายเงนใหกบคนทเปยได รายจายเฉพาะแชรของพมณประมาณเดอนละ 6,000 บาท บางคนเธอตดไวกอน บางคนเธอตองหาเงนมาจายให แลวแตจะตกลงกบสมาชกอยางไร ผศกษาเคยเหนสมาชกวงแชรบางคนเดนมาทวงเงนพมณทหนาบาน บางคน

156

นางานมาใหพมณทาเพอแลกกบเงนคาแชรทเธอคางชาระอย มสมาชกแชรวงนบางคนซบซบนนทาพมณวา เปยแชรวงพมณไมเคยไดเงนครบตามคาสญญาของทาวสกครง เงนเปยแชรตอครงทสงมากกวาหนงหมนบาทเปนแคเพยงตวเลขไมใชเงนทไดรบจรงๆ 3. ภาระหนสนของครวเรอน

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 ม 24 ครวเรอน ครวเรอนบางสวนสามารถชาระหนสหกรณได แตดวยปญหาท เกดขนระหวางสมาชกกบคณะกรรมการสหกรณ รวมถงบางครวเรอนมแนวโนมวาจะขายสทธคนแกสหกรณ ครวเรอนเหลานจงขาดชาระหนสหกรณมากจนผดปกต ดงทผศกษาเคยกลาวถงรายเอยดดงกลาวในหวขอทผานมาแลว ดงนนการอธบายภาระหนสนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 ผ ศกษาจงขอแบงการนาเสนอออกเปน 2 กลมยอยคอ 1) ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 และ 2) ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหน สหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ

ภาพท 41

กลมครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 เมอพจารณาจากการชาระหน สหกรณกอนป 2552

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552

24 ครวเรอน

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552

19 ครวเรอน

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน แตชวงกอนป 2552 เคยขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถง

ช าระหนสหกรณสม าเสมอ

5 ครวเรอน

157

3.1 ภาระหนสนสหกรณชมชนของครวเรอน เมอผศกษาไดพจารณาถงสดสวนภาระหนสนตอเดอนทตองชาระสหกรณ ครวเรอนทขาด

ชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 มสดสวนภาระหนสนใกลเคยงกน และสดสวนดงกลาวตรงกนขามกบภาระหนสนสหกรณในกลมครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ เนองจากครวเรอนในกลมหลงมความหลากหลายในภาระหนสนมากกวา ดงทจะกลาวถงตอไป

กลมแรกหรอครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 มจานวน 19 ครวเรอน ครวเรอนในกลมนสวนใหญจะกสนเชอครบทง 3 สวนในจานวนเงนก ตงแต 200,000 – 300,000 บาท และตองชาระหนสหกรณตอเดอนตงแต 1,800 – 2,300 บาท ผ ศกษาพบวา มเพยงไมกครวเรอนท ตองชาระหนสหกรณตอเดอนนอยกวาและมากกวาภาระหนสนดงทกลาวมาในขางตน เนองจากบางครวเรอนกสนเชอเพยง 2 สวนในจานวนเงนก รวมกนประมาณ 200,000 บาท สวนบางครวเรอนตองชาระหนสหกรณตอเดอนมากกวาครวเรอนอนในกลมเ ดยวกน และสงถง 3,800 บาทตอเดอน เนองจากครวเรอนนมลกหน 2 คน และลกหนกไดใชสทธก สนเชอครบทง 3 สวนในจานวนเงนก รวมกนประมาณ 500,000 บาท

กลมทสองหรอครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงช าระหนสหกรณสม าเสมอ แมจะมจานวนเพยง 5 ครวเรอน แตภาระหนสนตอเดอนทครวเรอนเหลานตองชาระสหกรณคอนขางมความหลากหลาย มตงแตครวเรอนทก เฉพาะสนเชอซอทดนประมาณ 50,000 บาท และตองชาระหนสหกรณตอเดอนประมาณ 600 บาท นอกจากนนยงมครวเรอนทกสนเชอ 2 สวน ประกอบดวย กสนเชอซอทดน และสนเชอสรางบานครงท 1 หรอไมกสนเชอสรางบานครงท 2 ครวเรอนเหลานจะก ประมาณ 100,000 – 200,000 บาท และตองชาระหนสหกรณตอเดอนประมาณ 900 – 1,500 บาท สาหรบครวเรอนทก สนเชอครบทง 3 สวน ดงเชน ครวเรอนปาผงและครวเรอนพออนจะก ประมาณ 200,000 – 250,000 บาท และตองชาระหนสหกรณตอเดอนประมาณ 1,500 – 1,600 บาท

3.2 ภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอน ภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอน มความแตกตางกน

เมอเปรยบเทยบระหวางครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 กบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหน สหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ ดงทจะอธบายตอไป

158

หนสนสวนอนๆของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 โดยสวนใหญจะมภาระหนสนมากกวา 2 สวน หนสนหลายสวนจะประกอบไปดวย หนผอนซอสนคา หนผอนรถมอเตอรไซครวมถงรถยนต หนจากการจานา หนบตรเครดต หนเงนก นอกระบบและหน เงนก ในระบบ ดงทจะกลาวถงตอไป

1) หนผอนซอสนคา ครวเรอนบางสวนมกจะกลาวถงการผอนซอเครองกรองนา ดวยการผอนงวดละประมาณ 700 – 1,000 บาท ในระยะเวลาการผอนชาระไมเกน 1 ป ผ ศกษาพบวา ชาวชมชนสนธยาจะตดเครองกรองนาเกอบทกครวเรอน บางครวเรอนเปนหนจากการซอเครองกรองใหม เนองจากเครองเกาใชงานไมไดแลว

2) หนผอนมอเตอรไซคและรถยนต บางครวเรอนมหนผอนงวดมอเตอรไซค ประมาณ 3,000 – 4,000 บาทตอเดอน ดงเชน ครวเรอนพเลง มสองครวเรอนทมหนผอนรถยนตคอ ครวเรอนพ เดชากบครวเรอนพรงโรจน ครวเรอนพเดชาผอนงวดรถแทกซประมาณ 20,000 บาทตอเดอน สวนครวเรอนพรงโรจนผอนรถกระบะมอสองงวดละ 6,500 บาทตอเดอน ทงสองครวเรอนยงตองผอนชาระหนสนดงกลาวตอไปไมนอยกวา 2 ป

3) หนจากการจานา ครวเรอนพมณคอตวอยางทไดจานาทะเบยนรถ รถมอเตอรไซค หลงจากครวเรอนพมณไดผอนชาระงวดรถมอเตอรไซคจนครบและมสทธเปนเจาของอยางสมบรณ เวลาตอมารถมอเตอรไซคคนนชวยใหครวเรอนนมเงนใชจาย 7,000 บาท ดวยการทพมณนาทะเบยนรถไปจานาไวทบรษทแหงหนง อยางไรกตามเงน 7,000 บาททพมณไดรบมากคอการเปนหนบรษทแหงน เพราะบรษทมเงอนไขวา เธอตองผอนชาระหนเดอนละ 820 บาทเปนเวลา 1 ป ถาหากขาดชาระเงนมากกวา 2 เดอน บรษทจะเขามายดรถทนท

4) หนบตรเครดต สมาชกในครวเรอนทเคยหรอกาลงทางานประจาและมรายได แบบรายเดอน พวกเขาจะมบตรเครดตคนละ 1 – 3 ใบ ในแตละครวเรอนทใชบตรเครดตจะมหนอยประมาณหลกหมนบาท ดงเชน ครวเรอนพรงโรจน และครวเรอนลงสมใจ

5) หนเงนกนอกระบบ หลายครวเรอนมหนจากเงนกนอกระบบ สวนใหญจะม หนสนตงแตหลกพนจนถงหลายหมนบาท โดยทวไปแลวพวกเขาก เงนกบเจาหนทคนชนกบลกหน ในชมชน ไมวาจะเปนพนวล ลงอวน และบง สาหรบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 สวนใหญเคยใชบรการเจาหนทงสามรายมาทงสน นอกจากนนยงมบางครวเรอนไดก เงนนอกระบบแบบรายเดอนจากญาตทตางจงหวด เชน ครวเรอนพเดชา และครวเรอนพรงโรจน และมครวเรอนบางสวน แมจะมจานวนไมมากนกไดก เงนกบเจาหนนอกระบบนอกชมชน รวมถงการใชบรการเงนดวน ดงเชน ครวเรอนพนาง

159

6) หนเงนก ในระบบ ครวเรอนบางสวนไดเลาใหผศกษาฟงวา พวกเขาไดเขารวม โครงการเงนกของรฐ ดงเชน ครวเรอนพมณและครวเรอนปาเลอนทไดเขารวมโครงการเงนก สรางอาชพของกรงเทพมหานคร และไดก เงนจากธนาคารออมสนคนละประมาณ 30,000 บาท ทาใหตองผอนชาระคนเดอนละ 1,400 บาทเปนระยะเวลา 3 ป บางครวเรอนเปนหนเงนก กองทนหมบานละลานประมาณ 20,000 บาท ทงทชมชนสนธยาไมไดเขารวมโครงการเงนก ดงกลาว ครวเรอนทกเงนกองทนหมบานได จะใชวธการใหสามหรอไมกภรรยามชอในสาเนาทะเบยนบานทตางหวด เพอจะสามารถมสทธก เงนจากโครงการนได

สาหรบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนอกหนงกลมคอ ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ มเพยงครวเรอนพออนทใหขอมลเรองหนสนอนๆเพมเตม สวนหวหนาครวเรอนหรอสมาชกในครวเรอนอนๆ ทผศกษาไดสมภาษณและพดคยดวย มกจะกลาวถงภาระหนสนทมเพยงหนสหกรณของชมชน ดงเชน ครวเรอนปาผง

หนสนสวนอนๆของครวเรอนพออน ลงอวนสามของพออนซงทางานขบรถขนสงเงนใหกบธนาคารเปนผ เลาใหผ ศกษาฟง ลงอวนมหนสนจากการก เ งนธนาคารออมสนหลายหมนบาท รวมทงมหนบตรเครดตอกสองสามใบประมาณหลกหมนบาท แตเขากไมไดจายเงนมาหลายเดอนแลว อยางไรกตามภาระหนสนทมอย กไมไดสรางปญหาใหกบครวเรอนของเขามากนก เพราะครวเรอนนยงมรายไดเพมเตมจากการปลอยเงนก รายเดอนใหกบชาวชมชน ชาวชมชนหลายคนเปนหนเขา แตกไมมลกหนคนใดพดถงเขาในแงของ “ความเขยว” มากนก

จะเหนไดวาครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 ทผ ศกษาไดแบงออกเปน 2 กลมคอ 1) ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 และ 2) ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหน สหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ มความแตกตางกนในเรองภาระหนสน ไมวาจะเปนหนสนทตองชาระสหกรณในแตละเดอน ดงทพบวา ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 โดยสวนใหญมจานวนหนสนทตองชาระคนตอเดอนใกลเคยงกน และเมอเปรยบเทยบกบจานวนหนสนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตชวงกอนป 2552 เคยขาดชาระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอ ปรากฏวาครวเรอนในกลมแรก มภาระหนสนสหกรณของชมชนมากกวา สาหรบความแตกตางในเรองภาระหนสนยงปรากฏในหนสนสวนอนๆนอกเหนอจากหนสหกรณ ดงจะเหนไดวาครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 หลายครวเรอนมหนสนสวนอนๆรวมอยดวย

160

4. วธการจดการหนสน

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางสวน เคยขาดชาระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนจนถงชาระหนสหกรณสมาเสมอมากอนป 2552 ในป 2552 ถงแมพวกเขาจะสามารถชาระหน สหกรณไดในระดบทเคยชาระมากอน แตไดขอหยดชาระไวชวคราว ดงทผ ศกษาไดอธบายในหวขอทผานมา นอกจากนนครวเรอนกลมนสวนใหญยงไมมหนสนอนๆรวมอยดวย หรอหากมหนสนอนๆ สมาชกในครวเรอนจะกลาวในทานองทวา “ไมไดเดอดรอน” “จดการได” ดงนนการตอบถามในขางตนผศกษาจงไมขอกลาวถงวธการจดการหนสนของครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน แตชวงกอนป 2552 เคยขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงช าระหนสหกรณสม าเสมอ โดยจะกลาวถงเฉพาะครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 และชวงกอนป 2552 กขาดช าระเกน 6 เดอนแทน

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนหลายครวเรอนแมจะมหนสนหลายสวน แตหลายครวเรอนจะเนนชาระหนสนเพยงบางสวนเทานน โดยเฉพาะครวเรอนทกาลงผอนมอเตอรไซคและรถยนต จะคอนขางใหความสาคญกบหนสนสวนนเปนลาดบตนๆ สมาชกในครวเรอนทกาลงผอนชาระงวดรถทราบวา ถาหากไมไดชาระงวดรถตดตอกนมากกวาสองงวด นอกจากจะมคาปรบจานวนหลายบาทแลว โอกาสทจะเปนเจาของรถกเรมลดนอยลงดวย

ดวยการเลอกชาระหนสนเพยงบางสวนจงสงผลใหครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนมหนสนคงคางอกหลายสวน ผศกษาพบวา 1) บางครวเรอนพยายามจดการหนสนคงคางดวยการชาระหนสนบาง ยกตวอยางเชน หนนอกระบบ และหนสหกรณของชมชน 2) บางครวเรอนไดหยดชาระหนสนคงคางบางสวน ดงเชน หนจากโครงการเงนก ของรฐ และหนบตรเครดต ดงทจะกลาวถงรายละเอยดตอไป

1) หนนอกระบบ และหนสหกรณของชมชนคอ หนสนตดคางของครวเรอนทขาดชาระหน

สหกรณเกน 6 เดอน การทครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเ กน 6 เ ดอนสวนใหญมหนนอกระบบ ไมได

หมายความวาพวกเขาจะชาระหนนอกระบบอยางสมาเสมอ ผ ศกษาพบวา สวนใหญเจาหนนอกระบบเปนคนคนเคยกบคนในชมชน ดงเชน พนวลและลงอวน ดวยเหตดงกลาวจงอาจสงผลตอการชาระหนของลกหนทไมสมาเสมอ ดงจะเหนไดจากการทาตามเงอนไขสาคญของเจาหนนอกระบบคอ การจายดอกเบยใหกบเจาหน ถาหากลกหนไมมเงนพอจะตดเงนตนลงได โดยเฉพาะการก เงน

161

รายเดอน ปรากฏวาหลายครวเรอนชาระไดเพยงดอกเบย ในจานวนนมบางครวเรอนไมสามารถจายดอกเบยครบในครงเดยว ดงนนพวกเขาจงขอทยอยจายเงนใหกบเจาหนไปจนครบคาดอกเบยในแตละเดอน ยกตวอยางเชน ครวเรอนพสมานทไดก เงนกบพนวล นอกจากนนยงมบางครวเรอนไดหยดชาระหนหลงจากไดชาระหนไปบางสวนแลว ดงเชน ครวเรอนพมณทก เงนกบพนวล และครวเรอนลงสมใจทก เงนกบลงอวน

ลกหนเงนกนอกระบบบางคนใชวธการเลนแชรในวงเดยวกบทมเจาหนเปนทาวแชร พนวลนอกจากจะปลอยเงนกแลวยงเปนทาวแชรดวย ลกหนในชมชนบางคนทก เงนกบพนวล มกจะเขารวมเปนสมาชกวงแชร เพอจดการหนทตดคางเจาหนคนนอย ผ ศกษาพบวา สมาชกในครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางครวเรอนเปนทงลกหน และเลนแชรในวงดงกลาว ลกหนบางคนเคยบอกกบผ ศกษาวา การเขารวมเลนแชรวงน เพอจะขอชาระหนท ตดคางพนวลดวย โดยเฉพาะถาหากถงชวงเขาไดเปยแชร พนวลกจะหกหนสนท ตดคางไดเลย ยกตวอยางเชน ครวเรอนพสมานทเปนหนพนวลหลายหมนบาท พสมานไดเขารวมเลนแชรในวงทมพนวลเปนทาวแชร ดวยเหตผลสาคญคอ เมอถงเวลาเขาเปยแชรได เจาหนจะหกเงนสวนน เพอตดสวนเงนตนลงบาง เพราะปกตแลวทกเดอนเขาจะสามารถชาระเพยงสวนของดอกเบยเทานน

สวนหนสหกรณของชมชนผ ศกษาไดเคยกลาวถงสดสวนจานวนหนสนตอเดอนของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนตงแตกอนป 2552 วา มคอนขางสงกวาครวเรอนกลมอนๆในชมชน ดงจะเหนไดจากครวเรอนเหลานตองชาระหนสหกรณเฉลยเดอนละ 2,000 บาท เนองจากครวเรอนสวนใหญจะกสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครบทง 3 สวน หนงในวธการจดการหนสหกรณของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนสวนใหญคอ การขอลดจานวนหนในแตละเดอนทตองชาระสหกรณลง แตปรากฏวา ครวเรอนเหลานกไมสามารถผอนชาระหนไดมากกวาเดมเทาใดนก นอกจากนนแลววธการจดการหนสหกรณในครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางสวน กคอนขางแตกตางจากครวเรอนในกลมอนๆ ดงทจะกลาวถงตอไป

หลายครวเรอนใชวธการชาระหนสหกรณใหครบเพยงบางเดอน และบางเดอนไดชาระหน จากสนเชอเพยงบางสวน การชาระหนสหกรณใหครบในแตละเดอน หมายถง การชาระหนจากสนเชอทไดกมา จะเหนไดวาครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนสวนใหญก สนเชอ 3 สวน ดงนนในทกเดอนพวกเขาจะตองชาระหนจากสนเชอซอทดน หนจากสนเชอสรางบานครงท 1 และ 2 สาหรบการชาระหนเพยงบางสวนนน โดยสวนใหญครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนจะชาระสนเชอซอทดน ยกตวอยางเชน ครวเรอนนาเดอน ปกตครวเรอนนาเดอนตองชาระหน สหกรณเดอนละประมาณ 2,300 บาท ตอมาหลงจากนาเดอนไดหยารางกบสาม มสวนทาให

162

รายไดในครวเรอนลดนอยลง รายจายกกาลงเพมมากขน ดวยลกสาวคนเลกกาลงเรยนในสายอาชพชนปสดทาย นาเดอนจงชาระหนสหกรณครบไดเพยง 1 เดอนในป 2552 สวนเดอนอนๆเธอจะเนนชาระหนจากสนเชอซอทดนเปนหลกเดอนละ 700 บาท บางเดอนชาระมากกวาสนเชอซอทดน ดวยการชาระสนเชอสรางบานครงท 1 บาง สลบกบสนเชอสรางบานครงท 2 บาง รวมกนประมาณเดอนละ 1,200 บาท

ภาพท 42

การชาระหนสหกรณโดยเนนชาระบางสวน

นอกจากนนผศกษายงพบวา บางครวเรอนไมสามารถชาระหนสหกรณในแตละเดอนได

ครบ แมแตจะชาระหนเฉพาะสนเชอเพยงสวนใดสวนหนง กไมสามารถชาระใหครบตามจานวนเงนทตองจายในสนเชอแตละสวนได ดงเชน ครวเรอนลงสมใจ และครวเรอนลกชายปาตอย อยางไร กตามถงแมครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนจะใชวธชาระหนใหครบบางเดอน บางเดอนชาระสนเชอเพยงบางสวน แตเกอบทกครวเรอนกไมสามารถชาระหนสหกรณของชมชนไดเกนกวา 6 เดอนในป 2552

2) หนสนสวนคงคางของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอน ดงเชน หนจาก

โครงการเงนกของรฐ และหนบตรเครดต เกอบทกครวเรอนไมไดชาระหนดงกลาวมาหลายงวด ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางสวนไดเขารวมโครงการเงนก ของรฐ เชน

โครงการเงนกสรางอาชพของกรงเทพมหานคร ผศกษาพบวา ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนไมไดชาระหนสวนดงกลาวเทาใดนก ครวเรอนทไดเ ขารวมโครงการเงนก สรางอาชพ

163

ประกอบดวย ครวเรอนพมณและครวเรอนปาเลอน ดวยการเขารวมโครงการดงกลาวทงสองครวเรอนจงสามารถก เงนจากธนาคารออมสนไดครวเรอนละประมาณ 30,000 บาท สงผลใหทงครวเรอนพมณและครวเรอนปาเลอนจะตองผอนชาระหนเดอนละประมาณ 1,400 บาทเปนเวลา 3 ป ปรากฏวาทงสองครวเรอนไดขาดชาระหนใหกบธนาคารออมสนมาหลายเดอนแลว ยงกวานนครวเรอนอนๆในชมชนสนธยาท เขารวมโครงการนกขาดการชาระหน ตดตอกนหลายเดอนเชนเดยวกน

สาหรบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนและมหนจากบตรเครดต ทกครวเรอนไมไดชาระหนเลย ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางสวนมหนจากบตรเครดตประมาณหมนบาท ดงเชน ครวเรอนพรงโรจนและครวเรอนลงสมใจ ครวเรอนพรงโรจนมหนบตรเครดตสองใบประมาณหมนกวาบาท พรงโรจนทราบวาบรษทเจาของบตรเครดตหนงใบไดปดการดาเนนงานแลว เขาจงไมไดชาระหนจากบตรใบน สวนหนจากบรษทบตรเครดตอกหนงใบ ยงคงสงหนงสอมาแจงเตอนการขาดชาระมาทบานพรงโรจนทกเดอน เชนเดยวกบครวเรอนลงสมใจทตดคางหนบตรเครดตประมาณหมนบาทตงแตสมยปาตอยยงเปนพนกงานทาความสะอาดทบรษทเดม ปาตอยกไมไดชาระหนสวนนเลย ทาใหมจดหมายแจงเตอนการขาดชาระหนบตรเครดตสงมาทบานหลงนเหมอนกบพรงโรจน

จากภาพรวมวธการจดการหนสนของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนในขางตน ผศกษาพบวาสมาชกในครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนจะเนนการชาระหน สวนใดสวนหนงเปนหลกกอน จงทาใหมหนสนทยงคงคางหลายสวน ผ ศกษาไดบรรยายถงการจดการหนสนสวนทคงคางของครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนเปน 2 ประเภทคอ 1) หนสนคงคางทมการชาระบาง ดงเชน หนนอกระบบ และหนสหกรณของชมชน และ 2)หนสนคงคางทไมไดชาระมากนกหรอแมแตขาดการชาระ เชน หนจากโครงการเงนก ของรฐ และหนบตรเครดต ถาไมรวมการใชวธหยดชาระหนสนแลว ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนกยงอยในเสนทางทหางไกลจากการปลดหน ดงเชน กรณการจดการหนนอกระบบ ดวยการชาระเพยงดอกเบย เพอใหครบตามเงอนไขสาคญของเจาหนนอกระบบ ยงไมไดนาไปสการตดเงนตนลงแตอยางใด ถงกระนนกมบางครวเรอนพยายามหาวธการตดเงนตนหนนอกระบบลงดวยการเขารวมวงแชรทมเจาหนเปนทาวแชร และนนไดสงผลใหในแตละเดอนครวเรอนทใชวธการเลนแชรตองมภาระคาใชจายเพมขน ทงจากการชาระคาแชรและการชาระคาดอกเบยเงนก นอกระบบ หรอกรณการจดการหนสหกรณของชมชน หลายครวเรอนขอลดจานวนหนสหกรณในแตละเดอนลง แตกยงไมสามารถชาระหนสนไดสมาเสมอ และยงไมรวมวธการชาระหนสหกรณใหครบเพยงบางเดอน สวน

164

เดอนอนๆชาระหนจากสนเชอเพยงบางสวน ดวยการชาระหนสหกรณลกษณะดงกลาวจงอาจเปนไปไดยากสาหรบครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนจะสามารถปลดหนสหกรณตามกาหนดระยะเวลา 15 ป

ครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนอาจมรายละเอยดในวธการจดการหนสนแตกตางกนออกไป ผศกษาเหนวา มครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนบางสวน แมจะเปนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนใกลเคยงกนในป 2552 แตเมอผ ศกษาไดพจารณาถงวธการจดการหนสนทมอยภายในครวเรอน บางครวเรอนสามารถจดการหนจนนาไปสการปลดหนบางสวนได สวนวธการจดการหนสนในบางครวเรอนมแนวโนมทยากจะปลดหนได

ครวเรอนพมณและครวเรอนลงสมใจคอ ตวอยางครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอน ซงผศกษาจะบรรยายถงวธการจดการหนสนทมแตกตางกน ครวเรอนพมณใชวธการจดการหนสนในครวเรอนทนาไปสการปลดหนบางสวนได สวนวธการจดการหนสนของครวเรอนลงสมใจเพอนาไปสการปลดหน ยงเปนเสนทางทดมดมน

ครวเรอนพมณ ครวเรอนพมณคอนขางมหนสนหลายสวน ไมวาจะเปนหนสหกรณของชมชน หนธนาคาร

ออมสน หนบรษทจานาทะเบยนรถ และหนนอกระบบ หนสนบางสวนในครวเรอนมณเกดขนจากการตดสนใจของพมณเพยงคนเดยว เนองจากพเอกชยสามของเธอไมคอยเหนดวยในเรองการเปนหนเทาใดนก โดยเฉพาะหนนอกระบบและหนประเภทจานา ดงนนเธอจงจดการหนบางสวนดวยตวเอง บางครงสามารถปลดหนสาเรจ โดยทสามไมตองรวมรบผดชอบดวย แตกมบางครงพมณตองบอกสามเพอชวยจดการหนสนในสวนทไมสามารถผอนชาระตอไปได และเมอสามไดทราบเรองและจะตองรวมรบผดชอบนเองททาไปสปญหาความขดแยงกนระหวางพมณกบสาม ผ ศกษาจะกลาวถงวธการจดการหนสนในครวเรอนพมณ 2 ลกษณะ ไดแก 1) วธการจดการหนสนทสามรบรรวมกบพมณ 2) วธการจดการหนสนทพมณตดสนใจก เอง

165

ภาพท 43 ภาระหนสนครวเรอนพมณ

1) วธการจดการหนสนทสามรบรรวมกบพมณ หนสหกรณของชมชนและหนธนาคารออมสน แมจะเปนหนสนในสวนทสามและพมณ

รบผดชอบรวมกน แตครวเรอนพมณกไมไดชาระหนสมาเสมอเทาใดนก ในป 2552 ครวเรอนพมณชาระหนสหกรณเดอนละ 1,900 บาทเพยงหนงเดอน ครวเรอนพมณแมจะขาดชาระหนสหกรณหลายเดอน แตกไมไดเขารวมขอลดจานวนหนทตองชาระในแตละเดอนลง พมณเคยเลาใหฟงวา สวนใหญครวเรอนของเธอจะเลอกชาระหนสหกรณใหครบตามจานวนเงนทตองชาระในแตละเดอน และจะไมใชวธการชาระหนสนเชอเพยงสวนใดสวนหนงดงทหลายครวเรอนทาอย เพราะทราบวาการชาระหนแบบครงๆกลางๆไมไดนาไปสการปลดหนใหเรวขนแตอยางใด ดงนนเธอจงพยายามชาระหนสหกรณใหครบตามจานวนหนทตองสงในแตละเดอน

หนอกสวนหนงทสามและพมณไดรวมกนรบผดชอบคอ หนธนาคารออมสน ดวยการเขารวมโครงการเงนก สรางอาชพของกรงเทพมหานคร ครวเรอนพมณสามารถก เงนไดประมาณ 30,000 บาท สงผลใหครวเรอนของเธอตองผอนชาระหนเดอนละ 1,400 บาทใหกบธนาคารออมสนเปนระยะเวลา 3 ป ครวเรอนของพมณไมไดชาระหนสวนนหลายเดอน เนองดวยปญหาจากการลงทนคาขายทไมไดเปนไปตามทหวงไว ครวเรอนพมณไดนาเงนก มาลงทนขายลกชน แตหลงจาก

หนสหกรณ

25,000 บาท

หนบง

3,000 บาท

หนพนวล

15,000 บาท

หนลงอวน

3,000 บาท

หนธนาคารออมสน

30,000 บาท

หนจ าน าทะเบยนรถ

7,000 บาท

166

ไดเลกขายลกชนแลว ดอกผลจากการลงทนจงไมม เธอเคยเลาถงชวงทนาเงนมาลงทนขายลกชนวา ตอนนนเธอวางขายอยบรเวณสนามเดกเลนขางศนยประชม ซงอยตดกบถนนตดใหม เพอนบานบางคนขายกวยเตยว และมบางคนขายนาแขงใสและนาอดลม ในเวลานนไมเพยงแ ตมลกคาในชมชนทมาซอเปนประจา ยงมลกคาหลายคนทอยนอกชมชนแวะเวยนเขามาซอ แตหลงจากพวกเธอไดตงรานขายของกนไมนาน ปาลอมซงเปนประธานชมชนและเปนนาของพมณ ไดมนโยบายลอมรวศนยประชม สงผลใหกลมคนทขายของอยบรเวณนน ตองยายเขามาตงรานคาทหนาบานของตนเอง สาหรบพมณพอยายมาขายลกชนทหนาบาน ไมนานเธอกเลกขาย แลวรบงานเพนทแกวมาทา

2) วธการจดการหนสนสวนทพมณตดสนใจก เอง หนบางสวนเกดขนจากการตดสนใจของพมณ สงผลใหเธอตองจดการหนสนเอง บางครงพ

มณกสามารถปลดหนดวยตนเอง ทงจากการทางานหารายไดเสรม การเลนแชร การก เงนนอกระบบ หรอแมแตการถกหวย แตกมบางครงพมณไมสามารถจดการหนเองได เธอไดใชวธการหยดชาระ เพอตอรองกบสาม จนในทสดสามารถปลดหนได ดงทจะกลาวถงตอไป

2.1) หนสนทพมณสามารถจดการและปลดหนเอง คอ หนจากการก ยมเงน นอกระบบ เธอกทงแบบรายวนและรายเดอน สาหรบหนแบบรายวนพมณก จากคนปลอยก สองคนไดแก บงและพนวล เธอเคยกลาวถงการผอนชาระหนรายวนกบเจาหนสองคนวา ถาเธอไมมเงนชาระคนทกวน เจาหนทงสองคนกจะอนญาตใหเธอเลอนวนผอนชาระออกไปได หลายครงทพมณไมไดจายเงนตามเงอนไขทวา หากขาดชาระหนมาแลวกวน วนทมเงนมาชาระเจาหน จะตองชาระตามจานวนเงนทตดคางอยดวย ในอกทางหนงวธการของพมณกคอ พยายามจายใหกบเจาหน เทาทมในระยะเวลา 30 วน และไมใหตากวาจานวนเงนทตองจายในแตละวน และเมอครบวนสนสดการผอนชาระ ถาเหลอจานวนหนสนเทาไหร เธอกนาเงนมาชาระสวนทเหลอ เพอปลดหน บางครงถาไมมเงนมาจายบง กจะขอก ตอ แลวหกลบกลบหนสนทตดคางอยเดม

ดวยประเดนทวาเมอครบวนสนสดการชาระเงนคน ลกหนตองจดการหนสนสวนทเหลอใหครบนน เจาหนสองคนมเงอนไขทแตกตางกน พมณกลาววาในกรณของบง หากไมสามารถชาระหนสนใหหมดไดในระยะเวลา 30 วน บงจะนาเงนสวนทเหลอคดเปนเงนกครงตอไป ถอเปนเงอนไขทคอนขางตายตว เธอจงพยามชาระหนบงใหครบภายในหนงเดอน เธอเคยก เงนบง 3,000 บาทและตองผอนชาระวนละ 120 บาทเปนเวลาหนงเดอน ชวงเวลานนเธอนาเงนก สวนนมาใชจายและเปนทนขายลกชน พมณมกเปรยบเทยบ เวลาก เงนบงกเหมอนกบเปนลกนองของบง เพราะทกวนทเธอทางานกเพอนาเงนมาจายใหกบบง

167

สวนกรณการก ยมเงนรายวนกบพนวล พมณผอนชาระไดเพยงไมกครง เธอจงตดคางหนพนวลอยประมาณหมนกวาบาท และดวยความโชคดจากการถกหวยพมณจงสามารถปลดหนได พมณก เงนพนวลสองครง ครงแรกเธอก พนวล 6,000 บาท และไมเคยผอนชาระแมแตครงเดยว ครงทสองเธอใหยายเยนกแทน 10,000 บาท พมณผอนชาระไดประมาณ 4,000 บาทกหยดสง อยางไรกตามการทพมณยงไมสามารถผอนชาระหนสนครบ พนวลกไมไดนาเงนสวนทเหลอมาคดคานวณเปนเงนกครงใหมแตอยางใด ทวาผลสบเนองจากการไมผอนชาระหนสนใหครบทงสองครง ทาใหพมณไมสามารถก เงนรายวนในชมชนไดอก หรอแมแตการซอหวยทพนวลเปนคนรบแทง เธอกไมสามารถซอเองได จะตองฝากเพอนบานซอให

หนสนทยงคงตดคางกบเจาหนในชมชนประมาณหนงหมนกวาบาท พมณปลดหนจากการถกหวย ในชวงปใหม 2553 กอนทเธอจะคลอดลกชายคนเลกไมถงหนงเดอน ดวยความโชคดจากการถกหวยเลขสามตวจานวน 18,000 บาท สงผลใหเธอปลดหนจากเจาหนรายนสาเรจ ดงทผศกษาไดกลาวไปแลววา พมณยงตดคางหนสนกบพนวล ซงเปนคนเดยวกนกบเจามอหวยในชมชน การซอหวยคอการเสยงดวงทเธอและสามทามาโดยตลอด เมอเธอซอเองไมได จงฝากเพอนบานคนหนงซงมกจะถกหวยอยเปนประจาซอให ในงวดทพมณถกหวย ชวงแรกพนวลจะไมยอมจายเงนให เพราะพนวลทราบวาเธอฝากคนอนซอ แตในทายทสดพนวลยอมจายเงนใหกบพมณประมาณสามพนบาทหลงจากหกลบจานวนหนสนของพมณทเคยตดคางอย

หนนอกระบบอกสวนหนงทพมณสามารถปลดหนเองไดคอ หนนอกระบบแบบรายเดอน พมณเคยก ยมเงนนอกระบบรายเดอนจากลงอวน 3,000 บาท ดวยการคดดอกเบยรอยละ 10 ตอเดอน หนนอกระบบแบบรายเดอนไมมกาหนดระยะเวลาสนสดการชาระคน ดงนนเธอจงตองชาระเงนในแตละเดอนเพอลดจานวนหนสนเอง สาหรบวธทจะสามารถปลดหนได นอกจากพมณตองนาเงนมาจายดอกเบยทกเดอนเดอนละ 300 บาทแลว เธอยงตองนาเงนมาตดเงนตนลงดวย หมายความวาถาหากเธอตองการปลดหน ในแตละเดอนจะตองชาระเงนใหกบลงอวนมากกวา 300 บาท พมณเคยกลาวถงหนนอกระบบแบบรายเดอนวา “เจาหนขอกนดอกอยางเดยว” ดงนนเธอจงรบปลดหนสวนนดวยการก เงนนอกระบบแบบรายวนมาชาระ

หนบางสวนของครวเรอนพมณเกดจากการตดสนใจของพมณเอง แตเธออยากใหสามรวมรบรและเขามาชวยจดการหนสนรวมกน การเลอกหยดชาระหนของพมณ จงเปนวธการหนงเพอใหสามเขามาชวยจดการ แมในระหวางทางของการตอรองนน จะสงผลใหพมณกบสามตองทะเลาะกนอยางรนแรงกตาม ดงเชน หนสนจากการจานาทะเบยนรถมอเตอรไซคทผ ศกษาจะกลาวถงตอไป

168

หนสนจากการจานาทะเบยนรถมอเตอรไซคเกดขนจากพมณตองการเงนสดมาใชจาย เวลานนเธอไดรบเงน 7,000 บาท และจะตองผอนชาระเดอนละ 820 บาทเปนเวลา 12 เดอน ถาขาดการผอนชาระมากกวา 2 เดอน ตวแทนบรษทจะเขามายดรถ ระหวางทพมณกาลงผอนชาระหนสนสวนนอย ทางตวแทนบรษทเคยยดรถไปแลวหนงครง และผ ศกษากเคยรวมอยในเหตการณดงกลาวดวย วนนนเปนชวงเวลาเดยวกบพมณกาลงเตรยมตวใหสมภาษณรายการโทรทศนชองหนงบรเวณใตสะพานบนถนนตดใหม คนถายทารายการอยากใหพมณอธบายวธการทาดอกไมประดษฐ ระหวางพมณกาลงรอใหสมภาษณอยนนผ ศกษาเหนคนขบรถมอเตอรไซคคลายกบคนเขามาเกบหนรายวน จงพดขนมาวา “วนนมาบานใครหนอ” ขณะเดยวกนพมณกกาลงหนมองรถมอเตอรไซคคนนทวงเขาไปในซอยกลางชมชน แลวไมไดพดอะไรตอ ไมนานเธอกขอตวเดนไปทบาน แลวฝากใหผศกษาชวยดลกชายคนเลกทกาลงนอนหลบอย จนเมอพมณกลบมาใหสมภาษณเสรจเรยบรอย ผศกษาจงไดทราบวา พนกงานบรษทจานาทะเบยนรถไดยดรถมอเตอรไซคของเธอไปแลว

การยดรถมอเตอรไซคในครงนน ทาใหเกดปญหาขนระหวางพมณกบสามอกครง ชวงระหวางกรงเทพมหานครกาลงเกดเหตการณชมนมประทวงบรเวณแยกราชประสงคประมาณเดอนพฤษภาคมป 2553 จนรฐบาลมประกาศหามประชาชนออกจากบานในเวลากลางคน เหตการณในครวเรอนพมณกมความรนแรงไมแพกน เธอไดพาลกชายสองคนเดนทางกลบไปบานเกดทจงหวดกาญจนบร เนองจากพมณโกรธสามทไมชวยชาระเงนใหกบบรษทจานาทะเบยนรถ และยงปลอยเวลาไวหลายสปดาห ปญหาเรองหนรถมอเตอรไซคจบลง เมอสามของพมณเดนทางไปรบเธอและลกกลบมา พรอมกบชาระเงนทตดคางอยใหกบทางบรษท

อาจกลาวไดวาครวเรอนพมณมวธการจดการหนสนในครวเรอนทสามารถนาไปสการปลดหนบางสวนได ครวเรอนพมณทมภาระหนสนหลากหลายสวน ทงเปนภาระหนสนสวนทสามรวมรบร และสวนทสามไมไดรบรดวย แตพมณกใชวธการจดการหนบางวธการ เพอนาพาใหครวเรอนของเธอผานพนภาระหนสนมาได อยางไรกตามเสนทางการปลดหนทมอยในครวเรอนพมณ ยงเปนอกหนงบททดสอบวา หนสนบางสวนทไมไดชาระอยางสมาเสมอเทาใดนก ดงเชนหนสหกรณชมชนและหนธนาคารออมสน หลงจากหมดภาระหนสนบางสวนไปแลว ครวเรอนของเธอจะจดการหนสนทมอยตอไปอยางไร

169

ครวเรอนลงสมใจ ครวเรอนลงสมใจนอกจากมหนสหกรณแลว ยงมหนนอกระบบ หนบตรเครดต และหนผอน

สนคา หนหลายสวนในครวเรอนนคอ หนสนคงคางทไมไดชาระหนมานานแลว ดงเชน หนนอกระบบประมาณหมนบาททลงสมใจเคยกกบลงอวนเพอนในชมชน หรอหนบตรเครดตประมาณหนงหมนบาทจากปาตอยเคยใชในสมยเปนพนกงานทาความสะอาดในหางสรรพสนคา การหยดชาระหนบางสวนในครวเรอนลงสมใจ สงผลใหครวเรอนนไมสามารถก เ งนกบคนปลอยก ในชมชนได รวมถงกรณมหนงสอแจงเตอนเพอจะดาเนนการตามกฎหมายจากหนบตรเครดต ผ ศกษาจะขอกลาวถงวธการจดการหนสนในครวเรอนลงสมใจ เฉพาะการจดการหนสหกรณของชมชนทครวเรอนนกาลงชาระอย

การทครวเรอนลงสมใจตองชาระหนสหกรณของชมชน มสาเหตบางประการทงจากลงสมใจและปาตอยไดรบสทธในทดนคนละหนงสทธ อกทงการผอนชาระในแตละสทธกตดคางมาหลายงวดไมตางกน แมในบานของปาตอยจะมลกชายจากสามเกาเธอเขามาอย แตเขากไมไดชาระหนสหกรณเทาใดนก ลกชายปาตอยเปนชางทาเฟอรนเจอร เขาไดชกชวนเพอนๆเขามาอยในบานหลงน ปาลอมมกจะเดนมาดาเดกวยรนในบานหลงนอยเปนประจา เนองจากพวกเขามกจะตงวงดมเหลาและเลนไพกนเสยงดง

ดวยขอผกมดทงเ รองการขอท ดนมากกวาหนงสทธและไมสามารถชาระหนไดอยางสมาเสมอ รวมถงกรณลกชายของปาตอยทคอนขางสรางปญหาดวยการสงเสยงดงรบกวนเพอนบาน ผศกษาสงเกตเหนวธการจดการหนสนสหกรณในครวเรอนลงสมใจบางประการ โดยเฉพาะบทบาทของปาตอยในชมชน ทงบทบาทการเปนภรรยาในบานลงสมใจ และบทบาทการเปนแมในบานทอยตดกน ปาตอยจงกลายมาเปนผ รบแรงกดดนจากทงสองบทบาท ปาลอมมกจะขอใหปาตอยมาชวยงานกจกรรมในชมชนทกครง และปาตอยกไมเคยปฏเสธแตอยางใด หลายครงทมคนจากภายนอกเขามาดงานหรอเขามาถายทารายการโทรทศนในชมชน ปาตอยจะเปนชาวชมชนเพยงไมกคนทปาลอมเลอกเปนตวแทน เพอเปนผ ใหขอมลชมชนกบคนภายนอกอยเสมอ บทบาทหนงในชมชนของปาตอยจงเสมอนกบเปน “ประชาสมพนธ” ของชมชน

นอกจากสมาชกในครวเรอนลงสมใจจะมบทบาทหลกในการทากจกรรมของชมชน เพอเปนการลดแรงกดดนเรองปญหาหนสนทไมไดชาระหลายงวดแลว ครวเรอนนยงเขารวมลดจานวนหนสนในแตละเดอนดงเชนครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนสวนใหญเขารวม แตปรากฏวาครวเรอนลงสมใจกไมสามารถชาระหนไดตามจานวนหนทขอลดลงในแตละเดอน นอกจากนนพวกเขายงชาระหนสนสหกรณในแตละเดอนคอนขางแตกตางจากครวเรอนอนๆ ดงจะเหนไดจาก

170

โดยสวนใหญครวเรอนทขาดชาระหนสหกรณเกน 6 เดอนจะชาระหนจากสนเชอซอทดนประมาณ 500 – 700 บาท อาจมบางครวเรอนทรวมชาระสนเชอสรางบานครงท 1 หรอไมกครงท 2 ในบางเดอน สาหรบครวเรอนลงสมใจดวยการกสนเชอครบทง 3 สวน พวกเขาชาระหนเฉพาะสนเชอทตองชาระในจานวนเงนทนอยกวาสนเชออนๆ กลาวคอครวเรอนลงสมใจไมคอยไดชาระหนจากสนเชอสรางบานครงท 1 ทสงถงเดอนละ 900 บาท บางเดอนพวกเขาจะชาระเฉพาะสนเชอสรางบานครงท 2 เดอนละประมาณ 300 บาท บางเดอนชาระเฉพาะหนจากสนเชอซอทดน 500 บาท

วธการจดการหนสนในครวเรอนลงสมใจคอนขางแตกตางไปจากครวเรอนพมณ ถงแมจะขาดชาระหนสหกรณในป 2552 ใกลเคยงกน ครวเรอนพมณยงสามารถจดการหนสน จนสามารถนาไปสการปลดหนบางสวนได สวนครวเรอนลงสมใจยงมหนสนหลายสวนตดคางเจาหนอย และเปนหนสนทไมไดนาไปสการจดการแตอยางใด สาหรบหนสนบางสวนทครวเรอนลงสมใจกาลงจดการอยนน กยากทจะนาไปสการปลดหนไดตามกาหนดระยะเวลา แมสมาชกในครวเรอนลงสมใจจะเขามามบทบาทสาคญในงานกจกรรมของชมชน และการเปน “ประชาสมพนธ” หรอผ ใหขอมลของชมชนกบคนภายนอก แตนนไมไดเปนการรบประกนวา ครวเรอนลงสมใจจะสามารถปลดหนสหกรณไดในทสด

171

ตารางท 3

สรปขอมลประเดนศกษาชวตความเปนอยและวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยา ดวยการแบงประเดนนาเสนอออกเปน 4 ประเดนหลก ประเดนศกษา จ านวนครวเรอน

(จ านวน /รอยละ) รปแบบครวเรอน รายได

รายจาย ความขดสนและวธการแกไขปญหา

ภาระหนสน วธการจดการ

พอช. อนๆ

ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ใน

ป 2552

16 (35.56 %)

- ร ป แ บ บ ค ร ว เ ร อ น เ ป น ครอบครวเ ดยวและครอบครวขยาย บางสวนเปนกลมเพอนงาน และคนโสด - รายไดท งจากงานประจ า และงานเสรม - ม รายจาย เ พอการศกษาในระดบสงๆของลก

- มบญชรายรบ รายจาย - เพมรายได - ลดรายจาย - กเงน

- กสวนเดยวจนถงครบท งสามสวน

- หนผอนรถยนต - หนในระบบ - หนนอกระบบ

- เพมรายได -ลดรายจาย - ตอรองเงอนไขกบเจาหน เพอเลอนวนช าระ และทยอยจายเงน

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน

6 เดอน ในป 2552

5 (11.11 %)

- รปแบบครวเรอนเปนครอบครวเดยวและครอบครวขยาย - รายไดมาจากงานประจ าเปนหลก ผสงอายยงตองชวยเรองรายไดในครวเรอน - รายจายเพมสงขนในครวเรอนทมลกย งเลก สวนครวเ รอนแบบครอบครวขยายกมรายจายสงขนกบสมาชกในรนหลาน

- รายไดไมพอจาย - เพมรายได - ลดรายจาย - เลนแชร - หยบยมเงน - กเงน

- กสองสวนจนถงครบท งสามสวน

- หนผอนซอสนคา - หนผอนมอเตอรไซค - หนในระบบ - หนนอกระบบ

- เพมรายได - ลดรายจาย

- หมนหน - ตอรองเงอนไขกบเจาหน เพอเลอนวนช าระ และทยอยจายเงน - เลนแชรซอหวยกบเจาหน - หยดช าระ/ หลบเจาหน

172

ตารางท 3 (ตอ)

ประเดนศกษา จ านวนครวเรอน (จ านวน /รอยละ)

รปแบบครวเรอน รายได รายจาย

ความขดสนและวธการแกไขปญหา

ภาระหนสน วธการจดการ

พอช. อนๆ

ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน ในป 2552

24 (53.33 %)

- รปแบบครวเรอนเปนครอบครวเดยวและครอบครวขยาย บางสวนเปนกลมเพอนรวมงาน - รายไดในครวเรอนไมคอยสม าเสมอ บางครวเรอนหารายไดเสรมเพมขนอกทาง ขณะทผสงอายยงตองชวยเหลอรายไดในครวเรอน - รายจายคอนขางสง มท งภาวะการพงพาของสมาชกทมากขน และการใชจายเงนทแปรผนตามรายไดทเขามาอยางไมสม าเสมอ สวนรายจายดานการศกษาของลกมคอนขางนอย

- รายไดไมพอจาย - เพมรายได - ลดรายจาย - เลนแชร - หยบยมเงน - กเงน

- สวนใหญก ครบท งสามสวนคอครวเรอนทขาดช าระหนเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552

- กต งแตสวนเดยวถงสามสวนคอ ครวเรอนทขาดช าระหนเกน 6 เดอนเฉพาะป 2552

- หนผอนซอสนคา - หนผอนรถมอเตอรไซคและรถยนต - หนจ าน าของ - หนบตรเครดต - หนในระบบ - หนนอกระบบ

- เพมรายได - ลดรายจาย -หมนหน - ตอรองเงอนไขกบเจาหน เพอเลอนวนช าระ และทยอยจายเงน - เลนแชรและซอหวยกบเจาหน - หยดช าระ/ หลบเจาหน

1

72

173

บทท 5

บทสรปและบทวเคราะห

บทนประกอบดวยการอภปราย 2 สวนคอ สวนทหนง บทสรป สรปขอมลทไดจากการศกษาภาคสนามตามประเดนวจยหลกของงานศกษา และสวนทสอง บทวเคราะห ผ ศกษาเปรยบเทยบผลการศกษานกบงานศกษาทไดทบทวนไวในบทท 2 และอภปรายถงแนวคดทใชศกษาวา สามารถชวยวเคราะหขอมลไดมากนอยเพยงใด

การน าเสนอในบทนแบงเปนหวขอไดดงตอไปน

สวนทหนง บทสรป

บทสรปนประมวลขอมลทไดจากการศกษาภาคสนามตามประเดนวจยหลก 3 ประเดนคอ 1. ปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของครวเรอนในชมชนแออด 1.1 ชวตความเปนอยของครวเรอนในชมชนแออด 1) รปแบบครวเรอน รายได และรายจาย 2) ความขดสนและวธการแกไขปญหา 1.2 ภาระหนสนของครวเรอนในชมชนแออด 1) หนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) 2) หนสนอนๆ 1.3 วธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนแออด 2. เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของครวเรอนทสงผลตอวธการจดการหนสน 2.1 เงอนไขเกยวกบเรองรายได รายจาย และรปแบบของครวเรอน 2.2 เงอนไขเกยวกบภาระหนสนของครวเรอน 3. เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของชมชนทสงผลตอวธการจดการหนสน ในประเดน

นผศกษาเนนเรองการบรหารจดการหนสนของชมชนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.)

174

สวนทสอง บทวเคราะห

จากผลการศกษา ผศกษาเหนถงประเดนหลก 3 ประเดน ดงตอไปน ประเดนทหนง การเกาะเกยวกนของสมาชกในครวเรอน ประเดนทสอง ภาระหนสน: การตอกย าเงอนไขทแตกตางกนของครวเรอน ประเดนทสาม วธการจดการหนสน: ความยดหยนของเจาหนและการพงพาของลกหน และในตอนทายของสวนทสองจะประกอบดวยบทสงทายและขอเสนอแนะ ค าถามในงานศกษานคอ ระหวางเสนทางการปลดหนของครวเรอนในชมชนแออดทเขา

รวมโครงการบานมนคง ไมเพยงครวเรอนตองรบภาระหนสนจากสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เทานน แตพวกเขายงมภาระหนสนสวนอนๆ อกทงยงมเงอนไขในการด าเนนชวตทแตกตางกนออกไป ดวยเหตนแตละครวเรอนจะมวธการจดการหนสนทมอยอยางไรบาง

การตอบค าถามในขางตนผ ศกษาไดเลอกชมชนสนธยาเปนพนทศกษา การเลอกศกษาเพยงชมชนแออดแหงเดยวไมไดหมายถงการเลอกความเปนตวแทนชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง ผศกษาเลอกชมชนแหงนกเนองมาจากเหตผลเรองขนาดชมชน ระยะเวลาทครวเรอนไดรบผลกระทบจากหนสนโครงการบานมนคง และเรองสทธการอยอาศยของชาวชมชนทเกยวโยงกบภาระหนหนสน ดงทจะกลาวถงตอไป

ชมชนสนธยาเปนชมชนแออดขนาดเลก มจ านวนสมาชกในชมชนประมาณ 200 คน และมจ านวนครวเรอนเพยง 45 ครวเรอน ชมชนสนธยาเปนชมชนแออดกลมแรกทไดรบเลอกเขารวมโครงการบานมนคง เนองจากชาวชมชนสนธยาสามารถเคลอนไหวเรยกรองจนน าไปสการมสทธการอยอาศยในเมองไดตงแตป 2545 ดงนนระยะเวลาการรบภาระหนสนจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จงยาวนานกวาชมชนแออดแหงอน นอกเหนอจากทงเรองขนาดชมชนและระยะเวลาการเขารวมโครงการแลว ผศกษาไดพจารณาจากเกณฑเรองสทธการอยอาศยของชมชนแหงน ดวยการเปนชมชนแออดทสามารถซอทดนจากเจาของทได จงอาจเปนไดวาภาระหนสนจากสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มแนวโนมสงกวาชมชนทไดรบสทธเพยงการเชาท เนองจากกรณชมชนซอทดนนนชาวชมชนจะสามารถก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ทงซอทดนและสรางบาน

ผ ศกษาไดเกบขอมลในชมชนสนธยาระหวางเดอนตลาคม 2552 จนกระทงถงเดอนมถนายน 2553 ชวงการเกบขอมลไดจ าแนกกลมครวเรอนตามพฤตกรรมการช าระหนสนเชอของ

175

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) หรอหนสหกรณของชมชนในป 2552 ซงแบงออกเปน 3 กลม ไดแก ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน และครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกนกวา 6 เดอน การแบงครวเรอนออกเปน 3 กลม ผ ศกษาไดน าไปใชในการตอบค าถามในงานศกษาน

บทสรป

1. ปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของครวเรอนในชมชนแออด

คนในชมชนแออดสวนใหญคอกลมคนจนในเมอง (สมพงษ พดปย 2527ก ; Askew 2002) หมายถงผทขาดโอกาสและสทธทงทางสงคมและเศรษฐกจ รวมทงเปนกลมคนท “ตกหลน” ไปจากความสนใจของผ คน หรอหากไดรบความสนใจอยบาง กจะถกมองวาเปนผ สรางปญหา ความเดอดรอน ดงนนรฐจะตองเขาไปจดการเพอใหเกดความเปนระเบยบ (นลน ตนธวนตย และคณะ 2548) ความเกยวพนกนระหวางคนในชมชนแออดกบคนจนในเมองมสวนท าใหผ ศกษาเลอกทจะหาค าตอบวา ครวเรอนในชมชนแออดมวธการเพอใหตวเองอยรอดอยางไร เชน การหารายได การหางานท า การเพมทางเลอกทางเศรษฐกจ การเปลยนจ านวนผ หารายได และการเปลยนจ านวนผบรโภคในครวเรอน เปนตน และทส าคญคอศกษาถงวธการจดการหนสนซงถอเปนสวนหนงในการอธบายปฏบตการทางเศรษฐกจ (economic practice) ของคนในชมชนแออดทอยภายใตระบบเศรษฐกจของเมอง

จากค าถามเหลานผศกษาไดแบงเปนหวขอศกษา 3 ขอดงน 1.1 ครวเรอนในชมชนแออดมชวตความเปนอยอยางไร

1) ครวเรอนในชมชนแออดมรปแบบครวเรอน รายได และรายจาย เปนอยางไร เมอจ าแนกครวเรอนในชมชนสนธยาออกเปน 3 กลม1 ไดแก ครวเรอนทช าระหนสหกรณ

สม าเสมอในป 2552 ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนในป 2552 และครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 ครวเรอนทง 3 กลมมลกษณะการอยอาศยของสมาชก

1 ดค าอธบายเพมเตมจากภาพท 2 หนา 10 กลมครวเรอนในชมชนสนธยาเมอจ าแนกจากพฤตกรรมการช าระหน สหกรณในป 2552

176

ครวเรอนรวมกน 2 ลกษณะคอ ครวเรอนทลกหนอยในชมชน และครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชน1

กลมครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ (16 ครวเรอน คดเปน 35.56 %) ลกหนทช าระหนสหกรณสม าเสมอมจ านวน 19 คน เมอจ าแนกตามลกษณะการอยอาศย

ในแตละครวเรอน ปรากฏวามครวเรอนทช าระหนสม าเสมอและลกหนอาศยอย ในชมชน 6 ครวเรอน และมครวเรอนทช าระหนสม าเสมอและลกหนไมไดอาศยอยในชมชนจ านวน 10 ครวเรอน

จากขอมลครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอและลกหนอาศยอยในชมชนจ านวน 6 ครวเรอน จะประกอบดวยครวเรอนทสมาชกอยกนเปนครอบครว ทงครวเรอนแบบครอบครวเดยวและครวเรอนแบบครอบครวขยาย นอกจากนนยงมครวเรอนทมสมาชกอยเพยงคนเดยว เนองจากคสมรสเสยชวต ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอและลกหนอาศยอยในชมชน สวนใหญจะมสมาชกในรนพอแมเปนผหารายไดหลก สมาชกในรนลกยงตองพงพาพอและแมอย ถงแมในบางครวเรอนลกจะเขาสวยท างานแลวกตาม สวนครวเรอนทลกเขามามบทบาทส าคญในการดแลเรองคาใชจายภายในครวเรอน คอ ครวเรอนทมลกคนหนงคนใดท างานอยทตางประเทศ

ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมออกกลมหนงคอ ครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชนม 10 ครวเรอน แบงเปนครวเรอนทลกหนยงสรางบานไมแลวเสรจ 2 ครวเรอน และครวเรอนทลกหน ใหคนอนอย แทน 8 ครวเรอน เฉพาะครวเรอนทลกหนไดใหคนอนอยแทนจะประกอบไปดวย ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมไดคดคาเชาบาน และครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน

ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมไดคดคาเชาบาน เจาของสทธหรอลกหนมกจะท างานอยนอกชมชนและมบานอกหนงหลง ลกหนบางคนท ารบเหมากอสราง ลกหนบางคนมอาชพคาขาย ขณะทผอยอาศยในแตละครวเรอนจะมความสมพนธกบลกหนเปนลก ญาต และลกนอง ขนาดครวเรอนไมคอยใหญมากนกจะมสมาชกตงแต 1 – 5 คน สมาชกในแตละครวเรอนมกไมไดมความสมพนธกนเปนครอบครว หรอสมาชกในครวเรอนมความสมพนธกนในทางสายเลอด ดงเชนกรณครวเรอนทลกหนใหกลมลกนองเขามาพกอาศย หรอบางครวเรอนลกหนไดใหลกพกอาศยแทน ส าหรบตนเองพกอาศยอยในบานอกหนงหลงนอกชมชน นอกจากนนผ ศกษายงไดทราบดวยวา ผ

1 ดค าอธบายเพมเตมจากภาพท 1 หนา 8 ลกษณะการอยอาศยของครวเรอนในชมชนสนธยา

177

อาศยในแตละครวเรอนไมไดเปนผ รบผดชอบเรองหนสนทตองผอนช าระใหกบสหกรณของชมชนในแตละเดอน เนองจากลกหนทท างานและอาศยอยนอกชมชนเปนผ รบผดชอบหนสนสวนดงกลาวอย

ส าหรบครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน ผ ศกษาพบวาผ ใหเชาหรอลกหนเหลานท างานและพกอาศยอยนอกชมชน สวนผ เชาจะประกอบไปดวย ชาวชมชนทตองการแยกยายจากบานหลงเดมท เคยอยกบพอแม ผ เชาบางคนเขามาโดยมญาตในชมชนชกชวน ครวเรอนผ เชาสวนใหญมกจะอยกนเปนครอบครวเดยว อาจกลาวไดวาลกหนทใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบาน นอกจากจะมรายไดหลกจากการท างานนอกชมชนแลว พวกเขายงมรายไดสวนหนงจากการใหเชาบานอกดวย

กลมครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน (5 ครวเรอน คดเปน 11.11 %) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนมเพยง 5 ครวเรอน ครวเรอนสวนใหญม

ลกหนอาศยอยในชมชน และสมาชกในแตละครวเรอนอยกนเปนครอบครว ทงครวเรอนแบบครอบครวเดยวและครวเรอนแบบครอบครวขยาย

ครวเรอนแบบครอบครวเดยวม 2 ครวเรอน แมจะมรายไดของครวเรอนทไมแตกตางกนมาก แตผศกษาพบวา เมอพจารณาระดบการพงพาของสมาชกในแตละครวเรอน ครวเรอนแรกมระดบการพงพาของสมาชกสงกวา จะเหนไดจากการทภรรยายงตองดแลลกๆทยงเลก และมแมซงก าลงเจบปวยดวยโรคมะเรง จงสงผลใหครวเรอนนยงประสบปญหาในการเพมรายไดและปญหาคาใชจายทก าลงสงขน สวนครวเรอนหลงมการพงพาของสมาชกในครวเรอนเชนกน เพยงแตทแตกตางออกไปกคอ การพงพาของสมาชกเกดขนในชวงเวลาใดชวงเวลาหนง ถาหากสมาชกคนดงกลาวมงานเขามา รายไดในครวเรอนนกจะเพมสงขนกวาเดม

ส าหรบครวเรอนแบบครอบครวขยายรายไดและรายจายจะคอนขางสง สมาชกในรนลกและรนหลานยงคงพงพาคาใชจายจากสมาชกในรนพอและแมอย ดงเชนกรณยายเยนแมจะอายเกอบเจดสบปแลว เธอกยงตองขายของช าเปนประจ า ในหลายๆครงรายจายของเธอไดน าไปชวยเหลอครอบครวลกสาวคนโตทท างานกอสรางและมลกทยงเลก เนองจากครอบครวของลกสาวคนนมรายไดไมคอยแนนอนนก หรอในกรณครวเรอนพสก แมพสกก าลงชนชมกบหลานชายคนแรกไดไมนาน รวมทงลกสาวคนเลกทก าลงจะเรยนจบในไมชา แตสดสวนรายจายส าหรบสมาชกทงสองคน กมจ านวนทสงมากขนกวาเดม ทงยายเยนและพสกไดยอมรบวา ครวเรอนตนเองก าลงประสบปญหารายไดไมพอรายจาย

178

กลมครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน (24 ครวเรอน คดเปน 53.33 %) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนมจ านวนมากถง 24 ครวเรอน เมอแบงตาม

ลกษณะการอยอาศยของลกหนจะประกอบดวย 2 กลมใหญๆ ไดแก กลมแรกครวเรอนทลกหน อาศยอยในชมชน และกลมทสองครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชน

ครวเรอนในกลมแรกมจ านวน 12 ครวเรอน สวนใหญสมาชกในแตละครวเรอนอยกนเปนครอบครว ทงครอบครวเดยวและครอบครวขยาย ผศกษาพบวาบางครวเรอนแมสมาชกจะมระดบการพงพานอย ดงเชนครวเรอนแบบครอบครวเดยว แตดวยภาระคาใชจายและหนสนจ านวนมากในครวเรอน อกทงสมาชกบางครวเรอนยงมอาชพทมรายไดไมคอยสม าเสมอมากนก และบางครวเรอนผหารายไดหลกปวยอยางกะทนหน กอใหเกดปญหาเรองการใชจายเงนในครวเรอน สวนครวเรอนแบบครอบครวขยายทมจ านวนสมาชกวยพงพามากขน ผ ศกษาพบวาครวเรอนแบบครอบครวขยายสวนใหญเพงขยายจากครอบครวเดยวไมนาน มสวนท าใหสมาชกในรนพอแมยงเปนผหารายไดหลกอย ขณะทสมาชกในรนลกแมจะเขาสวยท างานแลว แตกยงหารายไดชวยเหลอพอแมไมไดมากนก ถาหากไมนบรวมครวเรอนทตงใจขาดช าระหนสหกรณ ทงทสามารถช าระได ยงมครวเรอนบางสวนไมไดกลาวถงภาระเรองคาใชจายและหนสน แตพวกเขาไดขาดช าระหนสหกรณของชมชนจ านวนหลายงวด มบางครวเรอนใชจายเงนคอนขางมาก หากชวงใดมเงนใชจายมาก และมบางครวเรอนทมรายไดหลากหลายทางอกทงไมไดกลาวถงภาระคาใชจายมากนก แตครวเรอนดงกลาวกลบขาดช าระหนสหกรณหลายงวด ดงเชนครวเรอนพละเอยด

ครวเรอนในกลมทสองหรอครวเรอนทลกหนไมไดอยในชมชนมจ านวน 12 ครวเรอนเทากบครวเรอนในกลมแรก แบงเปนครวเรอนทลกหนยงสรางบานไมแลวเสรจ 2 ครวเรอน และครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทน 10 ครวเรอน เฉพาะครวเรอนทใหคนอนอยแทนจะประกอบดวย ครวเรอนทลกหนใหคนอนอยแทนโดยไมคดคาเชาบานจ านวน 8 ครวเรอน สวนใหญผ อยอาศยแทนมทงอดตภรรยา ลก และเครอญาต สมาชกในแตละครวเรอนมกจะอยกนเปนครอบครว ผ ศกษาพบวาผ อยอาศยแทนเหลานไดช าระหนสหกรณแทนลกหนดวย แตกตางจากกลมครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอและลกหนไมไดอยในชมชน เพราะลกหนกลมหลงจะช าระหนสหกรณดวยตนเอง สวนครวเรอนทใหคนอนอยแทนโดยคดคาเชาบานมจ านวน 2 ครวเรอน แมลกหนเหลานจะมรายไดจากการปลอยบานใหเชารายเดอน แตปรากฏวาลกหนทงสองครวเรอนกยงขาดช าระหนสหกรณหลายงวด

179

2) ครวเรอนในชมชนแออดมความขดสนหรอไม หากมพวกเขาไดใชวธการแกไขปญหาอยางไร ครวเรอนในกลมทช าระหนสหกรณสม าเสมอจะไมกลาวถงปญหาความขดสนในครวเรอน

หรอหากกลาวถงกมกจะพดในท านองทวา “ยงจดการได” “ไมเดอดรอนมาก” หรอบางครวเรอนไดกลาวเปรยบเทยบวา สมยกอนมปญหาการใชจายเงนมาก แตในปจจบนปญหาเหลานไดลดลงไปมากแลว ผศกษาสงเกตเหนวาครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ นอกจากบางครวเรอนจะมฐานะทางเศรษฐกจคอนขางดเมอเปรยบเทยบกบคนในชมชนเดยวกนแลว บางครวเรอนยงมรายไดจากหลากหลายทาง เชน รบงานมาท าทบาน สมครเปนสมาชกขายตรง เปนเจามอหวย ปลอยเงนก และเปนทาวแชร นอกจากนนยงมบางครวเรอนสามารถปรบตวกบภาวะรายไดท ก าลงไมแนนอน ดงเชนกรณครวเรอนพสาทเลอกจายคาเชาทส าหรบการขายเนอหมมากกวาเดม หลงจากมรานขายเนอหมเปดเพมขนใหมหนงราน ทงนกเพอใหรานขายเนอหมทเปนแหลงรายไดหลกของเธอสามารถเปดขายไดทกวน และเพอตอรองกบเจาของท ใหเจาของรานขายเนอหมรายใหมเปดขายไดเพยงไมกวน

ครวเรอนทมกจะกลาวถงปญหาความขดสนของครวเรอนคอ กลมครวเรอนทขาดช าระหน แตไมเกน 6 เดอน และกลมครวเรอนทขาดช าระหนเกน 6 เดอน ผศกษาพบวาครวเรอนเหลานจะใชวธการแกไขปญหาความขดสน เชน การชวยเหลอกนของสมาชกในครวเรอนในคราวทตกอยในสถานการณทยากล าบาก การเลนแชรและการก เงน อยางไรกตามการเลอกใชวธแกปญหาความขดสนนของครวเรอน กไมไดน าพาใหครวเรอนพนไปจากปญหาความขดสนในระยะยาว ดงทจะกลาวถงตอไป

ผ ศกษาพบวาครวเรอนในชมชนแออดสามารถปรบตวไดในสถานการณทยากล าบาก โดยเฉพาะเมอเกดเหตการณทสมาชกในครวเรอนไมสามารถชวยเหลอตวเองอยางเตมท ดงเชนการปรบตวในครวเรอนลงสมใจระหวางทลงสมใจตองนอนโรงพยาบาลนานกวา 2 เดอน สวนปาตอยกตองออกจากงานประจ าเพอมาดแล แมครวเรอนนจะอยกนแบบครอบครวเดยวคอ ลงสมใจ ปาตอย และป กลกลกสาวจากภรรยาคนเกาลงสมใจ แตในสถานการณทยากล าบากนสมาชกในครวเรอนบางคนทแยกยายไปอยนอกชมชน เชน ภรรยาเกาลงสมใจ ลกๆทงฝายภรรยาเกาและภรรยาใหม ญาตพนอง อกทงเพอนบานในชมชน กไดชวยเหลอใหครวเรอนลงสมใจผานพนความล าบากในชวงเวลานนได

การแกไขปญหาความขดสนในครวเรอนดวยการเลนแชรนน สมาชกในครวเรอนทเลอกเลนแชร มกจะเกดปญหาการตดคางเงนกนระหวางสมาชกกบทาวแชรเปนประจ า ทาวแชรบางคนตด

180

คางเงนสมาชก จนกลายเปนหนสนพอกพนขนมา ทาวแชรบางคนหนหายไปจากชมชน เพอลดแรงกดดนเรองหนสน อยางไรกตามมแชรเพยงวงเดยวทสามารถจายเงนสมาชกไดครบคอ วงแชรท มทาวแชรเปนคนปลอยเงนกและขายหวยในชมชน ผ ศกษาพบวาสมาชกทเลนแชรวงน แมทาวแชรจะไมตดคางเงนดงเชนแชรวงอนๆในชมชน แตหลงจากสมาชกเปยแชรแลว พวกเขามกจะตดคางเงนทาวแชรคนนอยเสมอ ท าใหครวเรอนทเลอกใชการเลนแชรเพอแกปญหาความขดสนตองกาวเขาสวงจรหนสนตอไป

การก เงนนบเปนวธการทหลายครวเรอนน ามาใชแกปญหาความขดสน แตผลสบเนองจากการใชวธการนกไมไดแตกตางไปจากการเขารวมเลนแชรเทาใดนก เนองจากการก เงนจะชวยใหการใชจายเงนในครวเรอนคลองตวในระยะเวลาสนๆ แตในเวลาตอมาหนสนจากการก เงนกจะทบทวขนเรอยๆ สงผลใหเกดปญหาการใชจายในอนาคตตอไป

จะเหนไดวาวธการแกไขปญหาความขดสนในครวเรอน โดยเฉพาะอยางยงกลมทขาดช าระหนแตไมเกน 6 เดอน และกลมทขาดช าระหนเกน 6 เดอน มจดรวมกนประการหนงคอ วธการแกปญหาความขดสนในครวเรอนไมไดชวยใหครวเรอนพนไปจากความขดสนในระยะยาว อยางไรกตามถาหากจะสรปวา ครวเรอนในชมชนแออดไมไดมการแกไขปญหาความขดสน เพอน าไปสการแกปญหาในระยะยาว อาจเปนการดวนสรปจนเกนไป ผศกษาพบวาครวเรอนทขาดช าระหนเกน 6 เดอนบางครวเรอนเหนวา การทลกก าลงเกเร และใชจายเงนมากขน อาจท าใหลกเรยนไมจบและอาจเสยคนในทสด ซงในอกดานหนงกคอภาระคาใชจายในครวเรอนทตองเพมสงขน ดวยเหตดงกลาวพอแมจงตดสนใจใหลกลาออกจากโรงเรยน เพอใหลกไปบวชเณร

อาจกลาวไดวาวธการแกไขปญหาความขดสนของครวเรอนในชมชนแออดไมสามารถลดทอนใหเหลอเพยงแงมมการแกไขปญหาความขดสนเฉพาะหนาเพยงอยางเดยว ผ ศกษาไดพบวายงมครวเรอนบางสวนเลอกใชวธการแกไขปญหาความขดสนทมการวางแผน เพอน าไปสการแกไขปญหาความขดสนในครวเรอนระยะยาวดวย

1.2 ครวเรอนในชมชนแออดมภาระหนสนอยางไรบาง

1) มภาระหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) อยางไรบาง เมอพจารณาการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) โดยครวเรอนใน

ชมชนสนธยา ปรากฏวาบางครวเรอนสามารถก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในจ านวนเงนก ราว 400,000 – 600,000 บาท ทงนกเนองมาจากสมาชกในครวเรอนเหลานเขารวมเปนสมาชกสหกรณ 2 คน สวนครวเรอนทมสมาชกในครวเรอนเขารวมสมาชกสหกรณ 1 คน ซง

181

สามารถก ยมสนเชอไดประมาณ 300,000 บาท กปรากฏวาครวเรอนในกลมนไมไดใชสทธก ยมสนเชอเตมตามจ านวนเงนดงกลาว ดงทพบวาลกษณะการก ยมสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แตกตางกนออกไป 4 ลกษณะ1ดงตอไปน (1) ครวเรอนทก ยมเฉพาะสนเชอซอทดน(2) ครวเรอนทก ยมสนเชอซอทดนและสนเชอสรางบานครงท 1 (3) ครวเรอนทก ยมสนเชอซอทดนและสนเชอสรางบานครงท 2 (4) ครวเรอนทก ยมสนเชอซอทดน สนเชอสรางบานครงท 1 และสนเชอสรางบานครงท 2

จากลกษณะการก ยมสนเชอทแตกตางกนไดสงผลใหมชวงภาระหนสนตอเดอนในครวเรอนดงตารางท 2 หนา 88

เมอผศกษาไดพจารณาลกษณะการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ตามพฤตกรรมการช าระหนสหกรณของครวเรอนทแบงอออกเปน 3 กลมไดแก ครวเรอนทช าระหน สม าเสมอ ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน และครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน พบวา

1.1) ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอมลกษณะการก ยมสนเชอท คอนขางหลากหลาย มตงแตครวเรอนทก สนเชอเพยงสวนเดยวจนถงครวเรอนทก สนเชอครบทงสามสวน อกทงครวเรอนบางสวนยงเปนครวเรอนทมสมาชกสหกรณ 2 คน นนหมายถงเปนครวเรอนทมภาระหนสนมากกวาครวเรอนอนๆในชมชนเดยวกน ดงนนจงอาจกลาวไดวาภาระหนสนจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอประกอบไปดวยครวเรอนทมภาระหนสนนอยทสดและมากทสดในชมชน

1.2) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนจะประกอบดวย ครวเรอนทก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สองสวนจนถงครบทงสามสวน แตผศกษาพบวาครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนและยงคงสามารถช าระหนไดในระดบน มาโดยตลอดคอ ครวเรอนทก สนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สองสวน สวนครวเรอนทก ยมสนเชอนครบทงสามสวนนน กอนป 2552 ครวเรอนเหลานเคยอยในกลมทขาดช าระหนสหกรณมากกวา 6 เดอน สาเหตหนงทครวเรอนก ยมสนเชอครบทงสามสวนสามารถช าระหน สหกรณไดมากขนกวาเดม กเพราะในชวงป 2549 ครวเรอนกลมนไดขอลดจ านวนหนทตองช าระสหกรณในแตละเดอนลง

1.3) ส าหรบครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน ผศกษาพบวา

1 ดค าอธบายเพมเตมจากภาพท 22 – 24 หนา 107 – 108

182

ลกษณะการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มความคลายคลงกนในครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน และขาดช าระหนสหกรณในระดบนมาโดยตลอด ดงทพบวาครวเรอนกลมนจะก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครบทงสามสวนเปนสวนใหญ ลกษณะการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ของครวเรอนกลมนจะตรงกนขามกบครวเรอนอกกลมหนงทแมจะขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนในป 2552 แตกอนป 2552 ครวเรอนกลมน เคยขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนจนถงเคยช าระหนสหกรณสม าเสมอ ดงจะเหนไดวาการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) จะมความหลากหลายมากกวา กลาวคอมตงแตครวเรอนทกสนเชอเพยงสวนเดยวจนถงกสนเชอครบทงสามสวน

2) มหนสนอนนอกเหนอจากการก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) อกหรอไม นอกเหนอจากครวเรอนในชมชนสนธยาจะมภาระหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบน

พฒนาองคกรชมชน (พอช.) ดงทผ ศกษาไดน าเสนอขางตนแลว ครวเรอนเหลานยงมภาระหนสนสวนอนๆรวมอยดวย ผศกษาไดน าเสนอภาระหนสนสวนอนๆในครวเรอน ดวยการอธบายผานกลมครวเรอน 3 กลมตามพฤตกรรมการช าระหนสหกรณดงตอไปน

2.1) ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอมหนสนสวนอนๆนอยกวา ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนและครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน ภาระหนสนของครวเรอนสวนอนๆทพบในกลมครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอมกจะเปนหนสนจากการผอนรถยนตเปนสวนใหญ มเพยงหนงครวเรอนไดกลาวถงภาระหนสนในครวเรอนหลายสวนซงเกดจากสมาชกในครวเรอนนมอาชพการงานทมนคง ดงนนจงสามารถเขาถงแหลงเงนก ไดคอนขางมาก

2.2) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอนมหนสนสวนอนๆ คอนขางสง มทงหนจากการผอนซอสนคา ผอนรถมอเตอรไซค อกทงยงพบหนจากการก เงนทงในระบบและนอกระบบ

2.3) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน แมจะเปนกลมครวเรอน ทมภาระหนสนสวนอนๆคอนขางสงกวาสองกลมครวเรอนในขางตน แตเมอพจารณาเฉพาะกลมครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนเฉพาะป 2552 แตกอนป 2552 ขาดช าระหนสหกรณไมเกน 6 เดอนจนถงช าระหนสหกรณสม าเสมอ ปรากฏวาครวเรอนในกลมนจะมหนสนสวนอนๆคอนขางนอย เมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนมาตงแตกอนป 2552 หนสนสวนอนๆทพบในครวเรอนกลมหลงน ประกอบดวย หนจากการผอนซอสนคา หนผอนรถ

183

มอเตอรไซคและรถยนต หนจากการจ าน าของ หนจากบตรเครดต หนจากเงนก ในระบบและนอกระบบ

จากการศกษาภาระหนสนสวนอนๆนอกจากหนสนจากโครงการบานมนคงพบวา บทบาทแหลงเงนกนอกระบบในชมชนสนธยายงมสงโดยเฉพาะในครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณทงไมเกน 6 เดอนและเกน 6 เดอนไดใชแหลงเงนก น และเมอพจารณาตอไปวาครวเรอนเหลานไดเลอกกเงนจากแหลงเงนกนอกระบบใดบาง ปรากฏวาครวเรอนสวนใหญเลอกก เงนกบเจาหนนอกระบบทตนเองคนชน ทงเจาหนในชมชนและเจาหนนอกชมชน ขณะเดยวกนครวเรอนทก เงนนอกระบบประเภทเงนดวน มกจะพบในกลมครวเรอนทมอาชพคาขาย

หากไมนบรวมการเขาถงแหลงเงนก ในระบบจากโครงการบานมนคง ครวเรอนในชมชนแออดสามารถเขาถงแหลงเงนก ในระบบได อาทโครงการของรฐ ดงเชน โครงการใหทนสรางอาชพ โครงการเงนก หมบานละหนงลาน (ถงแมชมชนสนธยาไมไดเขารวมโครงการ แตสมาชกบางครวเรอนมชอเปนเจาของบานในตางจงหวด) รวมทงการเขาถงแหลงเงนกจากบรษทจ าน าทะเบยนรถ และการใชบตรเครดต อาจกลาวไดวาจากการศกษาภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอนในชมชนแออด นอกเหนอจากการเขาถงแหลงสนเชอในระบบโครงการบานมนคงแลว ครวเรอนในชมชนแออดยงสามารถเขาถงแหลงสนเชอไดคอนขางหลากหลาย

1.3 ครวเรอนในชมชนแออดมวธการจดการหนสนอยางไร จากการศกษาพบวา

1) กลมครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอสวนใหญจะมภาระหนสนเฉพาะหน จากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มหลายครวเรอนไดอธบายถงวธการจดการหนสน ดงเชน การจดท าบญชรายรบรายจาย การใชจายเงนอยาง “คมคา” อยางไรกตามถงแมครวเรอนในกลมนจะไมเคยขาดช าระหนสหกรณในป 2552 แตในชวงเวลาทครวเรอนเคยมหนสนอนๆรวมอยดวย หรอมภาระคาใชจายในครวเรอนจ านวนมาก สงผลใหขาดช าระหนสหกรณเชนกน

2) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณมกจะมภาระคาใชจายคอนขางสงเมอ เปรยบเทยบกบรายไดของครวเรอน อกทงยงมภาระหนสนสวนอนๆรวมอยดวย ในจ านวนนไมรวมครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณ เพราะเหตผลสวนตว ดงเชน ปญหาความไมเขาใจกนระหวางครวเรอนกบคณะกรรมการสหกรณ หรออยากขายทคนแกสหกรณ เพอใหคณะกรรมการสหกรณขายตอใหกบคนในชมชนเดยวกน

3) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณทงไมเกน 6 เดอนและเกน 6 เดอน สวนใหญ

184

ไดขอลดจ านวนหนสนทตองช าระสหกรณในแตละเดอนลง ปรากฏวาครวเรอนทสามารถช าระหน สหกรณไดมากกวาทผานมา คอ ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณแตไมเกน 6 เดอน สวนครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอน แมครวเรอนสวนใหญจะเขารวมขอลดจ านวนเงนทตองช าระสหกรณในแตละเดอนลง แตกยงคงขาดช าระหนสหกรณในระดบเดยวกนน

4) โดยทวไปภาระหนสนทครวเรอนตองช าระสหกรณทกเดอนเปนเวลา 15 ป จะ มการก าหนดจ านวนเงนท ตองช าระในแตละเดอนไวตงแตแรกแลว แตปรากฏวาการช าระหน สหกรณของครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกน 6 เดอนมกจะมลกษณะทแตกตางจากครวเรอนอนๆ ครวเรอนเหลานจะใชวธช าระหนสหกรณครบเพยงบางเดอน ซงสวนใหญจะประมาณ 1 – 3 เดอน ส าหรบเดอนอนๆพวกเขาจะช าระในจ านวนเงนทนอยกวาทตองช าระสหกรณ ยกตวอยางเชน ครวเรอนนาเดอนตองช าระเงนสหกรณ 2,300 บาท แตครวเรอนนช าระเงนในจ านวนดงกลาวเพยงหนงเดอน สวนเดอนอนๆจะช าระประมาณ 1,200 บาท ในอกดานหนงกมบางครวเรอนทช าระหน สหกรณจ านวนหลายบาทในครงเดยว หลงจากขาดช าระหนสหกรณตดตอกนมาหลายเดอน

5) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณจะไมใชวธก เงนมาช าระหนสหกรณ เงนท น ามาช าระหนสหกรณมกจะเปนรายไดจากการท างานของสมาชกในครวเรอน ดงนนความส าคญของการช าระหนสหกรณจงอยในล าดบรองลงมาจากเงนในสวนทครวเรอนน าไปใชจายและช าระหนสนสวนอนๆแลว

6) ครวเรอนทมภาระหนสนสวนอนๆรวมอยดวย ถงแมหลายครวเรอนจะขาด ช าระหนสหกรณ แตครวเรอนเหลานยงคงช าระหนอนๆอย ดงเชน หนจากการผอนช าระสงของเครองใช หนจากการผอนรถมอเตอรไซคและรถยนต บางครวเรอนจ าเปนตองช าระหนบางสวนจนน าไปสการปลดหน เนองจากการเลอกก เงนกบเจาหนทคอนขางมเงอนไขบบรดลกหน ดงเชน หน เงนดวน อยางไรกตามถงแมเงอนไขหนประเภทเงนดวนมการก าหนดตายตว แตหลายครวเรอนทกเงนประเภทนมกจะท าไมไดตามเงอนไขน เหนไดจากถาหากบางครวเรอนไมสามารถช าระหนสวนน ไดในบางชวง พวกเขาจ าเปนตองออกไปพกอยนอกชมชนในระยะหนง จากนนกจะกลบมาพรอมกบน าเงนกอนมาช าระเจาหนครงเดยว สงผลใหครวเรอนทมหนสวนนมกจะปลดหนไดอย เสมอ อยางไรกตามครวเรอนในชมชนทก เงนจากแหลงเงนก นมจ านวนนอยมาก ผกมกจะมอาชพคาขาย

7) หนนอกระบบไมไดมเงอนไขทบบรดลกหนเสมอไป หลายครวเรอนทก เงนนอก ระบบไดเลอกกกบเจาหนนอกระบบทพวกเขาพงพาอยเสมอ โดยเฉพาะเจาหนเงนก ในชมชน หรอแมแตบง เจาหนเงนกนอกชมชนทเขามาปลอยก ใหกบคนในชมชนมานาน ผศกษาพบวาครวเรอนท

185

ก เงนกบเจาหนนอกระบบกลมน มกจะเลอนวนช าระหนอย เปนประจ า บางครวเรอนก แบบรายวน แตขอช าระหนแบบรายเดอน บางครวเรอนก เงนแบบรายเดอน แตขอทยอยจายแบบรายวน

8) ครวเรอนทก เงนแบบรายวนการปลดหนจะเกดขนไดงายกวากแบบรายเดอน เพราะจะมก าหนดระยะเวลาการปลดหนชดเจน

8.1) ส าหรบหนเงนกนอกระบบแบบรายวน ตวอยางเชน ก เงน 10,000 บาท ลกหนจะตองจายวนละ 400 บาทเปนเวลา 30 วน (400×300 = 12,000 บาท) แตผ ศกษากลบพบวา ลกหนแบบรายวนโดยเฉพาะทกกบเจาหนในชมชน สวนใหญจะไมสามารถปลดหนไดตามระยะเวลา 30 วน พวกเขาจะตดคางเงนบางสวนไวอย เสมอ ตรงกนขามกบหนบง ซงเปนหนนอกระบบแบบรายวน และมเงอนไขคลายกบเจาหนในชมชน แมจะไมตองจายเงนบงทกวน แตพวกเขาตองรบปลดหนใหไดภายใน 30 วน มเชนนนหนสนทยงตดคางอย บงจะน าไปคดเปนเงนกครงใหม

8.2) หนเงนกนอกระบบแบบรายเดอนจะไมมก าหนดระยะเวลาการปลดหน ชดเจน แตเงอนไขทส าคญทสดคอการช าระคาดอกเบยในทกเดอนเปนอยางนอย เชน ก เงน 10,000 บาท ถาหากท าตามเงอนไขคอการจายดอกเบยรอยละ 10 นนหมายถงตองช าระหนอยางนอย 1,000 บาทในเดอนตอมา การปลดหนจะเกดขนไดเมอลกหนจายเงนทกเดอนใหมากกวาดอกเบย หรอน าเงน 11,000 บาทมาช าระเจาหน ปรากฏวาครวเรอนทก เงนนอกระบบแบบรายเดอนมกจะช าระเงนเจาหนไดเพยงคาดอกเบยในแตละเดอนเทานน ดงนนครวเรอนทก เงนแบบรายเดอนจงมหนสนตดคางเจาหนอย

9) ถงแมหลายครวเรอนทก เงนนอกระบบไดเลอกกกบเจาหนทพวกเขาพงพาอย เสมอ ซงไมไดมเงอนไขบบรดลกหนมากนก แตเจาหนกมกลไกควบคมการช าระหนคนของลกหน เชนกน ดวยการเลนแชรและการซอหวยอนเปนวธการหนงของครวเรอนในชมชนเพอเพมรายไดนน หลายครวเรอนยงคงเลอกเลนแชรและซอหวยกบเจาหนทผอนผนวนช าระหนให ดงนนจงไมแปลกถาหากเมอคนในชมชนถกหวยและเปยแชรจะไดรบเงนในจ านวนทนอยกวาท ตอง ไดรบจรง เนองจากเจาหนไดหกเงนบางสวนจากหนสนทคนในชมชนทถกหวยและเปยแชรตดคางอย

10) หนสนจากการเพมชองทางเงนก โครงการของรฐและเงนกตามทองตลาด โดยเฉพาะบตรเครดต ครวเรอนในชมชนสนธยามกจะตดคางอยเสมอ และมหลายครวเรอนทราบวาคนในชมชนเดยวกนหลายกตดคางหนประเภทนดวยกน

186

2. เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของครวเรอนทสงผลตอวธการจดการหนสน

ในเบองตนผศกษาไดตงขอสงสยวา วธการทครวเรอนในชมชนแออดเลอกใชเพอใหตนเอง

อยรอดอาจแตกตางกน ดงนนจงอาจมความเปนไปไดวาครวเรอนในชมชนแออดอาจมวธการจดการหนสนทแตกตางกนออกไป ค าถามของผ ศกษากคอ การเลอกใชวธการบางอยางกอาจเปนไปไดวาครวเรอนมองเหนสงสนบสนนและขอจ ากดจากวธการอนๆ หรออาจกลาวไดวามเงอนไขบางอยางทท าใหบางครวเรอนเลอกใชวธการจดการหนสนบางวธการ เพราะฉะนนการพจารณาในประเดนน กนาจะชวยใหผศกษาเหนถงเงอนไขของครวเรอนในชมชนแออดทมแตกตางกน กลาวอกนยหนงกคอ การศกษาครวเรอนในชมชนแออดควรพจารณาใหพนไปจากการมองคนกลมนวามความเหมอนกนไปทงหมด

การตอบค าถามในประเดนทสองน ผศกษาไดพจารณาเงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของครวเรอนทสงผลตอวธการจดการหนสนจาก 2 หวขอไดแก

2.1 เรองชวตความเปนอยทประกอบดวย รายได รายจาย และรปแบบของครวเรอน 2.2 เรองภาระหนสนของครวเรอนทประกอบไปดวย ภาระหนสนจากการก ยมสนเชอของ

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) และภาระหนสนสวนอนๆ

ภาพท 44 เงอนไขดานชวตความเปนอยทสงผลตอวธการจดการหนสน

เงอนไขดานชวตความเปนอย

ความสามารถในการบรหารจดการเงน

ความมนคงของรายได

ความเพยงพอของรายได

ความหลากหลายของ

รปแบบครวเรอน

187

ภาพท 45 เงอนไขดานภาระหนสนทสงผลตอวธการจดการหนสน

2.1 เง อนไขของครวเรอนดานชวตความเปนอย ทเกยวกบรายได รายจาย และรปแบบครวเรอน 1) ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอมวธการจดการหนสนดวยการเพมรายไดของครวเรอน มวธการลดรายจาย และขอตอรองเงอนไขกบเจาหน เพอจะสามารถช าระหนสนคนเจาหน และไมพบวาครวเรอนเหลานใชวธการหมนหน หยดช าระหนและหลบหนเจาหน เมอพจารณาถงเงอนไขทสงผลตอวธการจดการหนสนของครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ ปรากฏวา 1.1) การมแหลงรายไดทมนคง หลายครวเรอนมสมาชกประกอบอาชพทมรายไดมนคง จนกลายเปนแหลงรายไดหลกของครวเรอน ขณะเดยวกนบางครวเรอนแมจะมรายไดจากงานประจ าคอนขางนอย แตกมวธการหารายไดเสรมทหลากหลาย เพยงพอตอความมนคงของรายไดของครวเรอน 1.2) ความเพยงพอของรายไดและสวสดการ ถงแมบางครวเรอนจะมรายจายคอนขางสง แตพวกเขามแหลงรายไดท เพยงพอตอการใชจายเงนจ านวนมากได ดงนนภาระคาใชจายทมคอนขางสงของครวเรอนจงไมท าใหเกดปญหาความขดสนมากนก ยกตวอยางเชน ภาวะพงพาของสมาชกในครวเรอน ไดแก การเจบปวยเรอรง การศกษาเลาเรยนของสมาชกในครวเรอน ไมไดสงผลกระทบตอภาระคาใชจายของครวเรอนมากนก เนองจากครวเรอนมรายไดทเพยงพอตอภาวะพงพาของสมาชกในครวเรอนได รวมถงกรณทสมาชกในบางครวเรอนสามารถเบก

เงอนไขดานภาระหนสน

จ านวนหนพอช. จ านวนหนอน

188

จายเงนในสวนคารกษาพยาบาล และคาใชจายดานการศกษาของสมาชกได เพราะไดรบสทธจากการเปนลกจางของหนวยงานรฐ 1.3) ความสามารถในการบรหารจดการเงน เงอนไขหนงทเอออ านวยใหครวเรอนสามารถช าระหนไดอยางสม าเสมอคอ ความสามารถในการบรหารจดการเงน ดงเชน มหลายครวเรอนกลาวถงการท าบญชรายรบ – รายจาย และการใชจายเงนอยาง “คมคา”

1.4) รปแบบครวเรอนมความหลากหลาย สมาชกในครวเรอนสวนใหญไมไดอย ในชมชน พวกเขาท างานหารายไดอยนอกชมชน มทงท างานอย ในประเทศ และตางประเทศ แลวสงเงนกลบมาใหแกสมาชกทอยในชมชน นอกจากนยงมสมาชกในครวเรอนบางสวนเลอกทจะไมอยในชมชน เพอมรายไดจากการปลอยบานใหเชา สวนเจาของบานหารายไดอกสวนหนงอยนอกชมชน

2) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณทงไมเกน 6 เดอนและเกน 6 เดอน มวธการ จดการหนสนดวยการเพมรายไดของครวเรอน มวธการลดรายจาย หมนหน ขอตอรองเงอนไขกบเจาหน หยดช าระหน และหลบหนเจาหน

เมอพจารณาถงเงอนไขของครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณทสงผลตอวธการจดการหนสน ปรากฏวา 2.1) การมแหลงรายไดของครวเรอนทไมมนคงและไมแนนอน หลายครวเรอนผหารายไดหลกมเพยงคนเดยว เนองจากภรรยายงตองดแลลกทยงเลก เพราะฉะนนเมอเกดเหตการณทผหารายไดหลกของครวเรอนไมสามารถท างานไดจงสงผลกระทบตอปญหาแหลงรายไดของครวเรอนอยางมาก ดงเชน บางครวเรอนผ หารายไดหลกก าลงวางงาน และมบางครวเรอนผหารายไดหลกปวยอยางกะทนหน ถงแมจะปรากฏวาบางครวเรอนมรายไดจากสมาชกในครวเรอนหลายคน เชน มการหารายไดเสรม เพอเพมรายไดของครวเรอน แตดวยแหลงรายไดหลกของครวเ รอนยงไมมนคงเพยงพอ ดงนนครวเรอนเหลานจงยงประสบกบปญหาความขดสนภายในครวเรอนอย 2.2) รายไดไมเพยงพอ จากขอจ ากดเรองแหลงรายไดของครวเรอนทไมมนคงและไมแนนอน อกทงครวเรอนเหลานยงมภาระคาใชจายทคอนขางสง สงผล ใหการใชจายเงนภายในครวเรอนคอนขางประสบปญหา ทงภาระคาใชจายส าหรบลกทยงเลก บางครวเรอนลกก าลงอยในวยเรยน และบางครวเรอนมสมาชกอยในภาวะเจบปวยเรอรง นอกจากนยงมบางครวเรอนประสบปญหาภาระคาใชจายทสงมากขน เนองจากมการเปล ยนรปแบบครวเรอนจากครวเรอนแบบครอบครวเดยวมาเปนครวเรอนแบบครอบครวขยาย ขณะทสมาชกในรนลกยงไม

189

สามารถท างานหารายไดใหกบครวเรอนไดมากนก ดงเชน ครวเรอนทลกยงเปนเดกวยรน และยงท างานไมไดเปนหลกแหลง ดวยเหตทกลาวมานจงท าใหครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณเกดปญหาความขดสนคอนขางสง 2.3) ขาดความสามารถในการบรหารจดการเงน เงอนไขหน งของครวเรอนทยงเปนขอจ ากดตอวธการจดการหนสนคอ ปญหาการบรหารจดการเงน เนองจากครวเรอนยงตกอยในวงวนของความขดสน จงท าใหการบรหารจดการเงนคอนขางยากล าบาก ผศกษาพบวาครวเรอนสวนใหญใชวธการหมนเงน เพอใชแกปญหาความขดสนในการใชจายเงน ซงวธการหมนเงนเปนเงอนไขหนงทเปนขอจ ากดใหครวเรอนไมสามารถช าระหนคนแกเจาหนไดอยางสม าเสมอ

2.4) รปแบบครวเรอนขาดความหลากหลาย มหลายครวเรอนใหคนเขา มาอยแทน สวนเจาของบานท างานและพกอาศยอยนอกชมชน คลายกบครวเรอนทช าระหน สหกรณสม าเสมอ แตทแตกตางกนคอ เจาของบานทอยนอกชมชนไมไดสงเงนกลบมาใหแกผ อยอาศย ดงเชนครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ เพราะฉะนนผ อยอาศยแทนในครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณจงเปนผ รบผดชอบภาระคาใชจายในครวเรอนเอง ซงเปนขอจ ากดทไมไดชวยใหครวเรอนเหลานมรายไดสวนอนๆเพมเตม

2.2 เงอนไขดานภาระหนสนของครวเรอน 1) ครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ

1.1) มภาระหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ทหลากหลาย มตงแตภาระหนสนสวนนนอยทสดในชมชนประมาณ 500 – 1,000 บาท จนกระทงถงมภาระหนสนสวนนมากทสดในชมชนประมาณ 3,000 – 4,500 บาท

1.2) มภาระหนสนสวนอนๆนอยกวาครวเรอนอนในชมชน ภาระหนสนหลกๆคอ ภาระหนสนจากการผอนรถยนต

2) ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณ 2.1) ใชสทธก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครบทงสามสวนไดแก สนเชอซอทดน สนเชอสรางบานครงท 1 และสนเชอสรางบานครงท 2 ภาระหนสนตอเดอนทตองช าระสหกรณประมาณ 1,500 – 2,500 บาท 2.2) มภาระหนสนสวนอนๆคอนขางสง เชน หนผอนซอสนคา หนผอนซอรถ หน จากการจ าน า หนบตรเครดต หนเงนก ในระบบ เชน โครงการเงนกของรฐ และหนเงนกนอกระบบ

190

ผศกษาพบวาเงอนไขจากหนสนบางสวนคอนขางบบรด ท าใหครวเรอนใชวธหมนหน ขอตอรองปรบเปลยนเงอนไขกบเจาหน เพอขอผอนผนวนช าระหน รวมทงขอทยอยจายเงนเพยงบางสวนไปกอน นอกจากนนยงมบางครวเรอนใชวธการหยดช าระหน และหลบหนเจาหน ดวยวธการเหลานเปนวธการจดการหนสนทไมไดชวยใหครวเรอนพนไปจากภาวะความขดสน และภาระหนสนทมอยได 3. เงอนไข สงสนบสนน และขอจ ากดของชมชนทสงผลตอวธการจดการหนสน

ในประเดนนผศกษาเลอกพจารณาเรองการบรหารจดการหนสนของชมชนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ดวยแนวทางทมาพรอมกบการเขารวมโครงการบานมนคงคอ การสนบสนนใหคนในชมชนแออดรวมกนบรหารจดการงานของชมชนเอง โดยเฉพาะอยางยงเงอนไขทมาพรอมกบการก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดยดโยงครวเรอนในชมชนแออดหนงๆไวกบครวเรอนอนๆในชมชนเดยวกน กลาวคอทกครวเรอนคอ สวนหนงของการบรหารจดการหนสนนของชมชนรวมกน

จากการศกษาพบถงเงอนไขของชมชนอยางนอย 3 ประการ เปนขอจ ากดตอการแกไขปญหาหนสนรวมกนในระดบชมชน

1) ชมชนมงเนนการช าระหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) มากกวาการสงเสรมเรองรายไดใหแกครวเรอน คณะท างานของชมชนยงไมมแนวทางการสงเสรมเรองรายไดใหแกครวเรอนทขาดการช าระหน เพอใหครวเรอนเหลานมรายไดเพยงพอตอการช าระหน ดงนนครวเรอนจงตองแกไขปญหาเรองรายไดในครวเรอนเอง

2) การบรหารจดการหนสนของสหกรณชมชนไมเหมาะสม ดงเชนกรณทคณะกรรมการสหกรณของชมชนสนธยาไดขอลดจ านวนหนทตองช าระสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละเดอนมาไมนอยกวา 3 ครง เพอใหครวเรอนบางสวนสามารถช าระหนคนสหกรณได แตกปรากฏวาการแกไขปญหาดวยวธการนไมไดสงผลใหหลายครวเรอนช าระหนสหกรณไดมากกวาทผานมา ท าใหสหกรณของชมชนไมมเงนช าระหนคนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละเดอนอยางเพยงพอ ดงนนคณะกรรมการสหกรณจงน าเงนออมห นของครวเรอนทช าระหน อยางสม าเสมอ เพอช าระหนคนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละเดอนกอน จนกลายเปนเหตใหเกดปญหาระหวางชาวชมชนขน

3) การท างานในระดบชมชนไมเขมแขงเทากบเมอครงทมการตอสการไลรอ ความเขมแขงของชมชนทเคยเกดขนเมอครงมการตอส เรยกรองจนไดรบสทธการอยอาศยไดลดลงไปหลงจาก

191

ชมชนไดรบสทธการอยอาศย บทบาทการท างานของแกนน าชมชนเรมหายไป เปลยนมาเปนบทบาทของคณะกรรมการสหกรณแทน ซงมกลไกการท างานทมระเบยบขอบงคบตามกฎหมายทชดเจน

โดยสรปเงอนไขของชมชนสนธยาทสงผลใหเกดปญหาการช าระหนสนคนแกสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ประกอบดวย เงอนไขทหนงคอ การทชมชนมงเนนการช าระหนสนจนละเลยการสงเสรมรายไดใหแกครวเรอนในชมชน ตอมาคอเงอนไขเรองการบรหารจดการหนสนของสหกรณชมชนยงไมเหมาะสม ท าใหเกดปญหาความขดแยงระหวางคนในชมชน และ เงอนไขสดทายคอความเขมแขงของชมชนไดลดลงหลงจากชมชนไดรบสทธการอยอาศย

จากเงอนไขทง 3 ประการนสงผลใหครวเรอนตองแกไขปญหาหนสนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เหมอนกบหนสนสวนอนๆของครวเรอน ซงขดกบแนวทางการบรหารจดการงานชมชนของโครงการบานมนคง ทตองการใหชมชนรวมกนบรหารจดการหนสนนรวมกน หมายความวาหนสนของชมชนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เมอแยกเปนภาระหนสนของแตละครวเรอน กระบวนการช าระหนคนกลบกลายเปนเรองของแตละครวเรอนเองวา จะบรหารจดการอยางไร ซงกแลวแตความสามารถในการจดการหนสนของครวเรอนในชมชน

บทวเคราะห

ประเดนทหนง การเกาะเกยวกนของสมาชกในครวเรอน

รปแบบครวเรอน: ความหลากหลายทขาดหายไป

รปแบบครวเรอนในชมชนแออดแบบเดมคอนขางมความหลากหลาย สมาชกในครวเรอนไมไดจ ากดอย เฉพาะสมาชกทมความสมพนธกนทางสายเลอดแตเพยงอยางเดยว เหมอนกบแนวคดเรองรปแบบครอบครวทประกอบไปดวย พอ แม และลก งานศกษาชมชนตรอกใตของม.ร.ว.อคน รพพฒน (2540: 87 – 94) กลาวถงรปแบบครวเรอนในชมชนแออดทมกจะเรมตนดวยการเปนครอบครวเดยวจากนนรปแบบครวเรอนจะมความหลากหลายมากยงขน ทงนกเนองมาจากการขยายขนาดครวเรอนทมดวยกน 5 วธ 1) การขยายตวตามธรรมชาต การขยายตวเชนนเกดขนเมอลกชายลกสาวแตงงานแลวไมสามารถหาบานอยเองได 2) การรบญาตและเพอนทอพยพมาใน

192

เมองเขามาอยดวย 3) ภรรยาเจาของบานตองการหาคนมาชวยงานบานหรองานคาขาย 4) พสาวอยากดแลนองๆ ถงแมพสาวจะมครอบครวแลว หรอนองมครอบครวแลว กใหครอบครวของนองมาอยดวยกน 5) การทคนไมไดเกยวของสมพนธเปนญาตกนกบหวหนาครวเรอนมาอยดวย มกจะเปนครวเรอนของผมฐานะหรอผมอทธพลในชมชน

การขยายขนาดครวเรอนทสงผลตอความหลากหลายของรปแบบครวเรอนในชมชนแออด มความสมพนธกบลกษณะการอยอาศยเดมซงไมไดมการออกแบบพนทการอยอาศยในชมชนมากอน ดงเชนม.ร.ว.อคน รพพฒน (2525: 29 - 30) กลาวถงแบบแผนการกอตวของชมชนแออดวา เรมตนจากการมครอบครวหนงเขามาตงรกรากในบรเวณนน ถาครอบครวนนประสบความส าเรจในการท ามาหากน ญาตและเพอนในชนบทรขาวกจะเขามาอย รวมกบครอบครวนนดวย ระยะแรกอาจอยรวมกนในบานของผประสบความส าเรจนนและอาจเปนเพยงผ ยายถนตามฤดกาลทเขามาท างานในกรงเทพฯ ตอมาพวกเขาเหลานกจะเรมสรางบานใกลชดตดกนกบบานผ ประสบความส าเรจคนนน และการตงรกรากแบบน กจะเกดขนกบครอบครวทกๆครอบครว จากการทมคนอยแออดในบานหลงหนง แลวตอมาจะกลายเปนความแออดของทงบรเวณนน

แตการเขารวมโครงการบานมนคงสงผลใหชาวชมชนสนธยาตองจดระบบการวางผงชมชนและแปลนบานใหม มการจดแบงสทธการอยอาศยทชดเจนมากขน (สวนประชาสมพนธ พอช . 2547) ท าใหชาวชมชนไมสามารถขยบขยายการตงบานเรอนดงเชนในอดต จากการศกษาพบวา รปแบบครวเรอนในชมชนสนธยาคอนขางแตกตางไปจากรปแบบครวเรอนในชมชนแออดแบบเดมคอ สมาชกในครวเรอนมความสมพนธกนทางสายเลอดเปนสวนใหญ

ผ ศกษาจะอธบายรปแบบครวเรอนในชมชนสนธยาจากการอยอาศยของสมาชกในครวเรอนทมลกษณะรวมกน 2 ลกษณะใหญๆคอ ครวเรอนทลกหนอาศยอยในชมชน และครวเรอนทลกหนไมไดอาศยอยในชมชน

รปแบบครวเรอนทลกหนอาศยอยในชมชนคอ ครวเรอนทสมาชกมความสมพนธกนทางสายเลอด ทงครวเรอนแบบครอบครวเดยวและครวเรอนแบบครอบครวขยาย หรอแมแตครวเรอนทมสมาชกเพยงคนเดยวอยางนอยทสดสมาชกในครวเรอนนนๆจะตองเคยผานการมครอบครวมากอน ตอมาไดเกดการหยาราง หรอคสมรสเสยชวต จงสงผลใหครวเรอนดงกลาวเหลอสมาชกเพยงคนเดยว

เมอพจารณาถงลกษณะครวเรอนทสมาชกอยกนเปนครอบครวเดยว ปรากฏวาหลายครวเรอนสงลกไปอยกบญาตทตางจงหวด สมาชกบางครวเรอนท างานและพกอาศยอยนอกชมชน แลวสงเงนกลบมาใหสมาชกในครวเรอนทอาศยอยในชมชน ส าหรบครวเรอนทมขนาดครวเรอน

193

ใหญ จะเปนลกษณะครวเรอนแบบครอบครวขยาย สมาชกในครวเรอนมความสมพนธกนทางสายเลอดและการแตงงาน สมาชกทเพมเขามาเปนเขย สะใภ และหลาน สวนการรบสมาชกใหมโดยทไมไดมความสมพนธกนทางสายเลอดและการแตงงานมนอยมาก

รปแบบครวเรอนทมความหลากหลายพบในครวเรอนทลกหนไมไดอาศยอยในชมชน แตกมจ านวนคอนขางนอย ครวเรอนทลกหนไมไดอาศยอยในชมชนประกอบไปดวย ครวเรอนทลกหน ยงสรางบานไมเสรจ และครวเรอนทลกหนใหคนเขามาอาศยอยแทน โดยสดสวนครวเรอนในกลมหลงจะมมากกวา ผศกษาพบวาครวเรอนทลกหนใหคนเขามาอยแทนจะม 2 ลกษณะคอ ลกหนใหอยแทนโดยไมไดคดคาเชาบาน และลกหนใหอยแทนโดยคดคาเชาบาน หรอกลมบานเชา ครวเรอนทง 2 ลกษณะนมรปแบบครวเรอนทมความหลากหลาย ไมไดยดโยงอยกบรปแบบครอบครวเดยวหรอขยายเทานน ดงจะเหนไดจากครวเรอนทมกลมเพอนรวมงานเขามาอย ครวเรอนทลกเขามาอยแทนพอแม ซงพกอาศยอยนอกชมชน รวมถงครวเรอนลกหลานคนในชมชนทอยากแยกมาอยคนเดยว จงขอเชาบานรายเดอนในชมชน

จะเหนไดวา รปแบบครวเรอนในชมชนสนธยา ทมลกษณะคลายกบรปแบบครวเรอนในชมชนแออดแบบเดมนนมเพยงสวนนอย ขณะทรปแบบครวเรอนซงสมาชกมความสมพนธทางสายเลอดมจ านวนมากขน อยางไรกตามสงทครวเรอนในชมชนแออดเหลานก าลงเผชญอยคอ พวกเขาจะใชวธการอยรอดตอไปอยางไร หรอกลาวไดวา ในชวงของการตอส รกษาสทธการอยอาศย ครวเรอนในชมชนแออดจะใชวธการอยรอดอยางไร ในหวขอตอไปผ ศกษาจะอธบายประเดนน เพมเตมจากแงมมการพงพากนดานเศรษฐกจของครวเรอนในชมชนสนธยา

การอยรอดของครวเรอน: การเพมรายได-เพ มจ านวนผหารายได การลดรายจาย-ลดจ านวนผบรโภค และการแกไขปญหาความขดสนของครวเรอน

รายไดและรายจายของครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ แมสมาชกจะมอาชพทแตกตางกนตงแตท างานลกจางรายวนจนถงลกจางหนวยงานรฐ นนหมายถงจ านวนรายไดทมความแตกตางกนดวย แตครวเรอนทมรายไดจากงานประจ านอย กมวธการหารายไดเพมเตมทคอนขางหลากหลาย อกทงยงมความสามารถในการบรหารจดการเงน จนท าใหมรายไดมนคงเพยงพอตอการใชจายทงในครวเรอน และสามารถสงลกเรยนตอในระดบมหาวทยาลยได

สวนครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณนน หากไมนบรวมกลมครวเรอนทขาดช าระหน สหกรณ เนองจากมปญหากบคณะกรรมการสหกรณ รวมถงมแนวโนมวาจะขายทดนคนสหกรณแลว ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณคอนขางประสบปญหาในการใชจายเงนภายในครวเรอน บาง

194

ครวเรอนการหารายไดชวยเหลอกนระหวางหวหนาครวเรอนกบคสมรสยงท าไดไมเตมท เนองจากตดปญหาเรองภาระเลยงดลกทยงเลก บางครวเรอนหวหนาครวเรอนปวยอยางกะทนหน รวมถงปญหาการหยารางทเพงจะเกดขน บางครวเรอนดวยอาชพทท าอย มรายไดไมสม าเสมอ อกทงการใชจายเงนยงแปรผนตามชวงเวลาทมงานเขามา นอกจากนนยงมบางครวเรอนถงแมจะท างานหารายไดหลากหลายทาง แตดวยภาระคาใชจายทคอนขางสง จงยงไมสามารถพนไปจากความขดสนในครวเรอนทมอยได ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณยอมรบถงการบรหารจดการเงนทท าไดคอนขางล าบาก ทงจากภาระคาใชจายทคอนขางสง และการใชจายเงนทเปนไปตามชวงเวลาของงานทเขามา เมอพจารณาถงรายจายเรองการศกษาของลกในครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณมคอนขางนอย

จากการศกษาการพงพากนดานเศรษฐกจของสมาชกในครวเรอน มประเดนรวมกนประการหนงคอ บทบาทผสงอายมความส าคญอยางมากตอแหลงรายไดในครวเรอน สมาชกกลมน ยงท างานและชวยเหลอเรองเงนใหกบลกๆหลานๆ ดงเชน ยายเยน และยายรวย

การพงพากนของสมาชกครวเรอนในชมชนสนธยาอกแงมมหนง คอ การแกไขปญหาความขดสนของครวเรอน ในประเดนนผ ศกษาพบวา แมครวเรอนในชมชนสนธยาจะมการพงพาเครอญาต รวมถงเพอนบานในชมชน หรอกลาวไดวาครวเรอนไดใช เครอขายทางสงคม เพอแกไขปญหาความขดสนทเกดขน แตทายทสดกเปนการแกไขปญหาระยะสนๆ ดงทจะขยายความตอไป

เมอผศกษาจ าแนกครวเรอนในชมชนสนธยาออกเปน 2 กลมไดแก กลมแรกคอครวเรอนทไมไดประสบปญหาความขดสนในการใชจายเงน และกลมทสองคอครวเรอนทก าลงประสบปญหาความขดสน

ครวเรอนในกลมแรกมกช าระหนสหกรณสม าเสมอ ครวเรอนในกลมนจะไมกลาวถงปญหาความขดสนในครวเรอน หรอหากกลาวถงกมกจะพดในท านองทวา “ยงจดการได” “ไมเดอดรอนมาก” หรอบางครวเรอนไดกลาวเปรยบเทยบวา สมยกอนมปญหาการใชจายเงนมาก แตในปจจบนปญหาเหลานไดลดลงไปมากแลว ผ ศกษาสงเกตเหนวาครวเรอนทช าระหนสหกรณสม าเสมอ นอกจากบางครวเรอนจะมรายไดจากอาชพทคอนขางมนคงเมอเปรยบเทยบกบคนในชมชนเดยวกนแลว บางครวเรอนยงมรายไดจากหลากหลายทาง เชน รบงานมาท าทบาน สมครเปนสมาชกขายตรง เปนเจามอหวย ปลอยเงนก และเปนทาวแชร นอกจากนนยงมบางครวเรอนสามารถปรบตวกบภาวะรายไดทก าลงไมแนนอนในอาชพ นอกเหนอจากทกลาวมานยงมลกษณะรวมกนของครวเรอนกลมนประการหนง คอ ความสามารถในการบรหารจดการเงน

195

ส าหรบครวเรอนในกลมทสองหรอครวเรอนทก าลงประสบปญหาความขดสน ผ ศกษาพบวาครวเรอนในกลมนแมจะใชวธการแกไขปญหาความขดสนของครวเรอน โดยเฉพาะการใชเครอขายทางสงคมเขามาชวยแกไขปญหา แตวธการแกไขปญหานกไมไดน าพาใหครวเรอนในชมชนแออดพนไปจากปญหาความขดสนในระยะยาว ดงเชนกรณตวอยางดงตอไปน

แมครวเรอนในชมชนสนธยาสามารถปรบตวไดในสถานการณทยากล าบาก โดยเฉพาะเมอเกดเหตการณทสมาชกในครวเรอนไมสามารถชวยเหลอกนอยางเตมท ความชวยเหลอจากเครอขายทางสงคม ทงคนในครอบครว ญาตพนอง และเพอนบานเกดขนอยเสมอ แตการชวยเหลอนกไมไดน าพาใหครวเรอนพนไปจากภาวะความขดสนในระยะยาวได ดงเชนการปรบตวในครวเรอนลงสมใจ ระหวางทลงสมใจตองนอนโรงพยาบาลนานกวา 2 เดอน สวนปาตอยกตองลาออกจากงานประจ าเพอมาดแล แมครวเรอนนจะอยกนแบบครอบครวเดยวคอ ลงสมใจ ปาตอย และป กลกลกสาวจากภรรยาคนเกาลงสมใจ แตในสถานการณทยากล าบากนสมาชกในครวเรอนบางคนทแยกยายไปอยนอกชมชน เชน ภรรยาเกาลงสมใจ ลกๆทงฝายภรรยาเกาและภรรยาใหม ญาตพนอง อกทงเพอนบานในชมชน กไดชวยเหลอทงเรองงานและเรองเงนใหครวเรอนลงสมใจผานพนความล าบากในชวงเวลานนได การปรบตวทเกดขนในครวเรอนนหากพจารณาจากงานศกษาของสมพงษ พดปย (2527ก) และ Korff (1983) อธบายถงความสามารถในการปรบตวกบภาวะความขดสนทางเศรษฐกจของคนในชมชนแออดไดน น ห รองานศกษาเ รองการใชความสมพนธทางสงคมของคนในชมชนแออดเพอชวยเหลอกนทงในครวเรอนและในชมชนของ Rabibhadana (1975) และ Evers & Korff (2000) งานศกษาเหลานอธบายความสามารถของครวเรอนในชมชนแออดทสามารถปรบตวจนผานพนสถานการณทยากล าบากในครวเรอนได แตในอกดานหนงครวเรอนนกยงตกอยในวงวนความขดสนในการใชจายเงนตอไป

นอกจากนครวเรอนในชมชนสนธยายงไดใชหรอเครอขายทางสงคม เพอน ามาชวยแกไขปญหาทางเศรษฐกจของครวเรอน ดวยการเลนแชร การหยบยมเงน รวมทงการก ยมเงนกนในชมชน งานศกษาของ Morell & Morell (1972) และ Evers & Korff (2000) อธบายถงวธการเหลานวา เปนสวนหนงของวธการหมนเงนของคนในชมชนแออด ผศกษาพบวา แมครวเรอนในชมชนสนธยาไดใชวธการดงทกลาวเพอแกไขปญหาความขดสน แตกเปนการแกไขปญหาในระยะเวลาสนๆ

กรณการเลนแชรมกจะเกดปญหาการตดคางเงนกนระหวางสมาชกกบทาวแชรเปนประจ า ทาวแชรบางคนตดคางเงนสมาชก จนกลายเปนหนสนพอกพนขนมา ทาวแชรบางคนหลบลหนหายไปจากชมชน เพอลดแรงกดดนเรองหนสน อยางไรกตามมแชรเพยงวงเดยวทสามารถจายเงนสมาชกไดครบคอ วงแชรทมทาวแชรเปนคนปลอยเงนกและขายหวยในชมชน ผศกษาพบวาสมาชก

196

ทเลนแชรวงน แมทาวแชรจะไมตดคางเงนดงเชนแชรวงอนๆในชมชน แตหลงจากสมาชกเปยแชรแลว พวกเขามกจะตดคางเงนทาวแชรคนนอย เสมอ ท าใหครวเรอนทเลอกใชการเลนแชรเพอแกปญหาความขดสนตองกาวเขาสวงจรหนสนตอไป ขอคนพบเรองการเลนแชรไมไดน าไปสการแกไขปญหาความขดสนครวเรอนในชมชนแออดในระยะยาวน ไดท าใหผ ศกษาพบถงความแตกตางจากงานศกษาการเลนแชรในชมชนแออดอนๆ ทพบวา การเลนแชรชวยแกไขปญหาความขดสนใหกบในครวเรอนในชมชนแออด (Angel, De Goede and Sevilla 1978 ; สมนา นวราช 2529)

ส าหรบการหยมยมเงนกน กเปนอกหนง วธการทเขามาชวยแกไขปญหาความขดสนในครวเรอน แตจ านวนเงนทน ามาใชหมนเวยนในครวเรอนมจ านวนนอยกวา อกทงการหยบยมเงนกนน ผขอยมเงนจะตองพยายามรกษาค ามนสญญาการใหเงนคนกบผ ใหยมเอง ดงนนถาหากผ ขอยมไมสามารถท าไดตามทสญญากนไว โอกาสทจะสามารถขอยมเงนคนในชมชนไดในครงตอไปกจะลดนอยถอยลงดวย

วธการขอหยบยมเงนมความแตกตางกบการก เงนทหลายครวเรอนน ามาใชแกปญหาความขดสน ทงจ านวนเงนกมากพอทจะใชหมนเวยนในครวเรอนไดมากกวา และเงอนไขของเจาหนกจะก าหนดไวชดเจน แตอยางไรกตามผลสบเนองจากการใชวธการน ไมไดแตกตางไปจากการเขารวมเลนแชรเทาใดนก เนองจากการก เงนจะชวยใหการใชจายเงนในครวเรอนคลองตวในระยะเวลาสนๆ แตในเวลาตอมาหนสนจากการก เงนกจะทบทวขนเรอยๆ สงผลใหเกดปญหาการใชจายในอนาคตตอไป

จะเหนไดวาวธการแกไขปญหาความขดสนในครวเรอน โดยเฉพาะอยางยงกลมทขาดช าระหน มจดรวมกนประการหนงคอ วธการแกปญหาความขดสนในครวเรอนไมไดชวยใหครวเรอนพนไปจากความขดสนในระยะยาว แตถาหากจะสรปจากขอมลในขางตนวา ครวเรอนในชมชนสนธยาไมไดมการแกไขปญหาความขดสนทมการวางแผน เพอแกปญหาในระยะยาว อาจเปนการดวนสรปจนเกนไป

ผศกษาพบวาครวเรอนทก าลงประสบกบความขดสนในครวเรอน นอกจากไดปรบเปลยนรปแบบครวเรอน ดวยการสงลกไปอยกบญาตทตางจงหวด เพอลดปญหาเรองรายจายแลว บางครวเรอนเมอลกก าลงอยในชวงวยรนและก าลงเกเร ซงมแนวโนมวารายจายในครวเรอนส าหรบลกก าลงเพมสงขน พอแมไดตดสนใจใหลกลาออกจากโรงเรยน เพอใหลกไปบวชเปนสามเณร อาจกลาวไดวาวธการแกไขปญหาความขดสนของครวเรอนในชมชนแออดไมสามารถลดทอนใหเหลอเพยงแงมมการแกไขปญหาความขดสนเฉพาะหนาเพยงอยางเดยว ดงเชนมครวเรอนบางสวน

197

เลอกใชวธการแกไขปญหาความขดสนทมการวางแผน เพอตองการแกไขปญหาความขดสนในครวเรอนระยะยาวดวย

กลาวโดยสรปในประเดนเรองการเกาะเกยวกนของสมาชกในครวเรอน สมาชกจ าเปนตองพงพากนมากขนในรปแบบครวเรอนทสมาชกมความสมพนธกนทางสายเลอดเปนสวนใหญ บทบาทการพงพากนในครวเรอนทเหนเดนชดมากขนคอ บทบาทของผ สงอาย สมาชกในกลมนมความส าคญตอการอย รอดของครวเรอน บางครวเรอนผ สงอายยงตองท างานหารายได เพอชวยเหลอลกๆหลานๆ ส าหรบการพงพาคนอนๆภายนอกครวเรอน แมครวเรอนในชมชนสนธยาเลอกใชเครอขายทางสงคม เพอใชแกไขปญหาความขดสน ทวาครวเรอนกไดพนไปจากปญหาความขดสนเพยงระยะเวลาสนๆ อยางไรกตามมครวเรอนในชมชนสนธยาบางสวนพยายามปรบเปลยนรปแบบครวเรอน เพอลดคาใชจายทก าลงประสบอย อกทงยงเปนการแกไขปญหาทมการวางแผน เพอแกไขปญหาความขดสนในครวเรอนระยะยาวดวย ดงเชน การสงลกไปอยกบญาตทตางจงหวดในชวงทก าลงเรยนหนงสอ หรอแมแตการสงลกไปบวชเปนสามเณร

ประเดนทสอง ภาระหนสน: การผนวกรวมของชมชนแออดภายใตเงอนไขทแตกตางกนของครวเรอน

ผ ศกษาไดกลาวถงการใชเครอขายทางสงคมของครวเรอนในชมชนสนธยา เพอแกไข

ปญหาความขดสน อาทเชน การเลนแชร การหยบยมเงน และการก เงน แตผลสบเนองจากการใชวธการเหลานกไมไดชวยใหหลายครวเรอนพนไปจากปญหาความขดสนในระยะยาว ส าหรบประเดนนผศกษาจะน าเสนอภาระหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยา เพอแสดงใหเหนถงหนสนทงทน าพาใหครวเรอนตอง รบผดชอบหนสนของชมชนรวมกน และหนสนของครวเรอนท ตองรบผดชอบเอง ลกษณะหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยาแบงออกเปน 2 สวนไดแก สวนแรกคอ หนสนททกครวเรอนก าลงประสบอย รวมกน หรอหนสนทตองช าระสหกรณ และสวนทสองคอ หนสนอนของครวเรอนนอกเหนอจากหนสนทตองช าระสหกรณ หนสนทตองช าระสหกรณ

ภาระหนสนททกครวเรอนประสบรวมกน หรอหนสนทตองช าระสหกรณของชมชนนน ถอเปนหนสนของชมชนทชาวชมชนแออดตองใชกระบวนการของชมชนเพอบรหารจดการหนสนน เนองจากเปนเงอนไขทมาพรอมกบการขอสนเชอซอทดนและสรางบาน ดงจะเหนไดจากชาวชมชน

198

ตองจดตงสหกรณเคหสถาน เพอจะสามารถเขาสกระบวนการขอสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ตอมาเมอชาวชมชนไดรบสนเชอแลว สหกรณทตงขนมานคอ กลไกหลกในการบรหารจดการหนสนของชมชน ยกตวอยางเชน การทสหกรณของชมชนตองผอนช าระหนสนคนแกสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในทกงวดนน คณะกรรมการสหกรณจะตองน าเงนแตละงวดมาจากลกหนทกคนในชมชนกอน หากมการขาดช าระหนของครวเรอนใดครวเรอนหนง กจะสงผลกระทบตอจ านวนเงนทตองผอนช าระคนเจาหนตอไป

โดยทวไปแลวแตละครวเรอนจะสามารถก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยไดประมาณ 300,000 บาท เมอพจารณาการก ยมสนเชอนของครวเรอนในชมชนสนธยา ปรากฏวาบางครวเรอนสามารถก ยมสนเชอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในจ านวนเงนก ราว 400,000 – 600,000 บาท ทงนกเนองมาจากสมาชกในครวเรอนเหลานเขารวมเปนสมาชกสหกรณ 2 คน สวนครวเรอนทมสมาชกในครวเรอนเขารวมสมาชกสหกรณ 1 คน และสามารถก ยมสนเชอไดประมาณ 300,000 บาท กปรากฏวาครวเรอนในกลมนไมไดใชสทธก ยมสนเชอเตมตามจ านวนเงนดงกลาว ดงทพบวาลกษณะการก ยมสนเชอจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แตกตางกนออกไป 4 ลกษณะ1

หากไมรวมครวเ รอนทขาดช าระหนสหกรณ เ นองดวยเหตผลดานการท างานของคณะกรรมการสหกรณ รวมถงมแนวโนมวาจะขายสทธคน ครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณมากกวาครวเรอนอนๆ มกจะใชสทธก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครบทงสามสวน สวนครวเรอนทขาดช าระหนสหกรณนอยกวาครวเรอนอนๆจะก ยมสนเชอนคอนขางหลากหลาย มตงแตกสนเชอนสวนเดยว ครวเรอนทกสนเชอนสองสวน รวมถงครวเรอนทกสนเชอนครบทงสามสวน

จะเหนไดวาภาระหนสนของครวเรอนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไมไดก าหนดเงอนไขการเขาถงสนเชอสวนนของลกหน ทกครวเรอนในชมชนสามารถเขาถงสนเชอนไดเทาเทยมกน อยางไรกตามมครวเรอนบางสวนเลอกทจะก นอย หรอไมกก มากกวาครวเรอนอนๆ (ครวเรอนทมลกหน 2 คน) ผ ศกษาพบวาครวเรอนเหลานสามารถช าระหนคนสหกรณไดคอนขางสม าเสมอ แตกตางจากครวเรอนทก ยมสนเชอเตมตามสทธทไดรบ ซงมจ านวนมากกวาครงหนงในชมชน และเปนครวเรอนทมปญหาการช าระหนคนสหกรณคอนขางสง กลาวไดวาภาระหนสนสหกรณของครวเรอนในชมชนสนธยา ถงแมวาแตละครวเรอนจะมความแตกตางกนในการรบผดชอบหนสนทมอย แตทกครวเรอนถอเปนสวนหนงในการรบผดชอบหนสนของชมชนดวย เพราะกลไกการช าระหนคนสหกรณคอ การบรหารจดการหนสนของชมชน โดยชมชน เพอ

1 ดค าอธบายเพมเตมจากหนา 107 - 108

199

ชมชนเอง ดงนนการทบางครวเรอนขาดช าระหนสหกรณ จงสงผลตอสหกรณของชมชนทตองช าระหนคนสถาบนพฒนาพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ตอไป

หนสนอนของครวเรอนนอกเหนอจากหนสนทตองช าระสหกรณ

จากการศกษาภาระหนสนสวนอนๆสรปไดวา บทบาทแหลงเงนกนอกระบบในชมชนสนธยายงมสง ซงสอดคลองกบงานศกษาสนเชอใน

ชมชนแออด ดงเชนงานศกษาของแตงออน มนใจตน (2534) รวมถงขอมลจากการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาต (ส านกงานสถตแหงชาต 2538; ส านกงานสถตแหงชาต 2542; ส านกงานสถตแหงชาต 2549 ) บางครวเรอนใชบรการแหลงเงนก น ถงแมจะสามารถถงแหลงเงนก ในระบบไดแลวกตาม

เมอพจารณาตอไปวาครวเรอนเหลานไดเลอกก เ งนจากแหลงเงนก นอกระบบใดบาง ปรากฏวาครวเรอนสวนใหญเลอกก เงนกบเจาหนนอกระบบทตนเองคนชน ทงเจาหนในชมชนและเจาหนนอกชมชน เนองจากสามารถขอเจรจาผอนผน หรอยดหยนการช าระหนได ในประเดนนมความคลายคลงกบงานศกษาของเจมศกด ปนทอง และประยงค เนตยารกษ (2531) อธบายถงการด ารงอยไดของนายทนปลอยเงนกนอกระบบในอกแงมมหนงคอ เจาหนใหความชวยเหลอ อปถมภค าจนลกหน หรอกลาวไดวาเจาหนคอนขางใหความยดหยนตอการช าระเงนคนของลกหน รวมถงงานศกษาของกนกรตน กตตววฒน (2543) กลาวถงความสมพนธระหวางเจาหนนอกระบบบางกลมกบลกหนในชมชนบางซอพฒนาวา เปนลกษณะของระบบอปถมภ ดงเชนเมอคนในชมชนไมสามารถก ยมเงนจากคนอนๆในชมชนได บางครงกจะไปพง “เสย” ผมอทธพลและมบทบาทในทางการเมอง หรอกรณกลมลกหนในชมชนทมกจะไมจายเงนคนเจาหน ผ ซงเปนประธานชมชนในอกต าแหนงหนง ผ เขยนมองวาการทประธานชมชนไดเลอกปลอยเงนก ใหกบคนในชมชนนน กเพอตองการสรางความรสกในเรองการเปน “หนบญคณ” ใหเกดขนกบคนในชมชนในอกทางหนง

ขณะเดยวกนครวเรอนทก เงนนอกระบบประเภทเงนดวน ทมเงอนไขไมยดหยนใหกบลกหน มากนก มกจะพบในกลมครวเรอนทมอาชพคาขาย เนองจากตองใชเงนหมนเวยนคอนขางสง ครวเรอนเหลานไดเคยก เงนกบเจาหนนอกระบบทผอนปรนมากอน แตเมอจ าเปนตองมเงนใชจายมากขน เจาหนนอกระบบผทคนเคยกนกไมยอมปลอยเงนก เพมมากขน เนองจากลกหนตดปญหาเรองการผอนช าระอย ดงนนการเลอกทจะก เงนนอกระบบประเภทเงนดวนของลกหนเหลานจงเปนทางเลอกตอมา ในประเดนดงกลาวสอดคลองกบงานศกษาเรองเครอขายทางสงคมและการแสวงหาทางเลอกของแมคาหาบเร แผงลอย: กรณศกษาแมคาหาบเร แผงลอยชาวอสานทอาศยอย

200

ในชมชนนางเลงของปณธ สขสมบรณ (2545) อธบายวา เมอแมคาไมมทางเลอกอนเหลออยเลย การเลอกก เงนภายใตเงอนไขทถกเอารดเอาเปรยบ ตองอยภายใตการบงคบ ขมขของเจาของเจาหนเงนก กเกดขนไดเชนกน

หากไมนบรวมการเขาถงแหลงเงนก ในระบบจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ครวเรอนในชมชนแออดสามารถเขาถงแหลงเงนก ในระบบได อาทโครงการของรฐ ดงเชน โครงการใหทนสรางอาชพ โครงการเงนกหมบานละหนงลาน (ถงแมชมชนสนธยาไมไดเขารวมโครงการ แตสมาชกบางครวเรอนมชอเปนเจาของบานในตางจงหวด) รวมทงการเขาถงแหลงเงนกจากบรษทจ าน าทะเบยนรถ และการใชบตรเครดต อาจกลาวไดวาจากการศกษาภาระหนสนสวนอนๆของครวเรอนในชมชนสนธยา นอกเหนอจากการเขาถงแหลงสนเชอในระบบของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) แลว ครวเรอนยงสามารถเขาถงแหลงสนเชอไดคอนขางหลากหลาย จากผลการศกษานแตกตางกบงานศกษาเรองการแลกเปลยนทางสงคมระหวางผ ใหก ยมเงนกบผก ยมเงนนอกระบบในชมชนเมอง ของวไลลกษณ อยส าราญ (2546) ในประเดนทวา ทางเลอกทเพมขนในการก เงน ไมวาจะเปนธนาคารประชาชน กองทนหมบาน ไมไดท าใหผก เงนเลอกใชบรการเทาใดนก อยางไรกตามผลจากการเขาถงแหลงเงนก ในระบบทเพมขนของคนในชมชนสนธยา ถอเปนขอมลทสนบสนนผลการส ารวจภาระหนสนของส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในป 2550 ทพบวาครวเรอนยากจนสวนใหญมหนสนในระบบ (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2551: 3 – 16)

Mark S. Granovertter (1977) Peter V. Marsden and Nan Lin (1982) และ George Ritzer (1992) ศกษาเครอขายทางสงคม พรอมทงเสนอวา ผ ท าการศกษาเครอขายทางสงคมควรใหความส าคญทงความสมพนธแบบใกลชด (Strong ties) ซงเปนความเชอมโยงสมพนธระหวางบคคลกบสมาชกในครอบครว หรอเพอนสนท เปนตน และความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) คอความเชอมโยงระหวางบคคลหนงกบอกบคคลหนงทรจกกนเพยงผวเผน หรอการตดตอสมพนธกนระหวางบคคลหนงกบบคคลอนโดยอาจไมรจกกนเปนการสวนตวแตตดตอปฏสมพนธกนผานสมาชกทอยในเครอขายตน (อางถงใน ปณธ สขสมบรณ 2545: 13 – 14)

เมอน าแนวคดเครอขายทางสงคมเขามาชวยอธบายภาระหนสนของครวเรอนทเปนอย ผศกษาพบวา ความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนมทงความสมพนธแบบใกลชด (strong ties) และความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) โดยสดสวนความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) ก าลงเพมสงขน แตกตางจากงานศกษาของปณธ สขสมบรณ (2545: 216) พบถงความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนเปนแบบผวเผน (weak ties) เพยงแบบเดยว ปณธอธบายถงเจาหนกบลกหนมกม

201

ความสมพนธกนแบบผวเผน (weak ties) หรอบางทอาจไมรจกกนเปนสวนตว เชน แมคาก เงนโดยทไมรวาเจาของเงนเปนใคร แตมการปฏสมพนธผานคนขมอเตอรไซค ซงเขามาเกบเงนกบลกหนทกวน ขอคนพบนของผศกษามความคลายคลงกบงานศกษาของวไลลกษณ อยส าราญ (2546: 185) วไลลกษณเสนอวาความสมพนธระหวางผ ใหกกบผก ยมเงนนอกระบบ ประกอบดวยความสมพนธทงแบบใกลชด (strong ties) และผวเผน (weak ties) กลาวคอความสมพนธแบบแรกผ ก สามารถเขาถงผ ใหก เงนนอกระบบโดยตรง และมความรจกมกคนกบเจาหน สวนความสมพนธแบบหลงผ กใชวธการตดตอก เงนโดยผานคนกลาง และมความสมพนธกนแบบผวเผน อยางไรกตามผ ศกษามขอเสนอเพมเตมจากงานศกษาของวไลลกษณ (2546) คอ สดสวนเจาหนในระบบก าลงมบทบาทเพมสงขนตอลกหนในชมชนแออด ไมวาจะเปนหนวยงานรฐ และบรษทเงนก ในทองตลาด ลกหนกสามารถเขาถงเงนก เหลานโดยตรง แตความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนยงเปนลกษณะผวเผน ในแงมมนความสมพนธแบบผวเผน (weak ties) ระหวางเจาหนกบลกหนในชมชนแออดก าลงเพมสงขนดวย

โดยสรปในประเดนทสองน นอกจากเหนถงความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนแบบผวเผน (weak ties) มากขนในเครอขายทางสงคมของครวเรอนในชมชนแออดแลว ผ ศกษายงเหนถงความเกยวของสมพนธกนดานภาระหนสนระหวางครวเรอนในชมชนสนธยากบครวเรอนอนๆในชมชนเดยวกน โดยเฉพาะอยางยงเงอนไขทมาพรอมกบการขอสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ซงเปนภาระหนสนรวมกนของทกครวเรอนในชมชน แตสงทก าลง เกดขนก คอ ครวเ รอนตองแกปญหาหนสนน เหมอนกบหนสนสวนอนๆของครวเรอน หมายความวาหนสนของชมชนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เมอแยกเปนภาระหนสนของแตละครวเรอน กระบวนการช าระหนคนกลบกลายเปนเรองของแตละครวเรอนเองวา จะบรหารจดการอยางไร

ประเดนทสาม

วธการจดการหนสน: ความยดหยนของเจาหนและการพงพาของลกหน จากทผ ศกษาไดน าเสนอประเดนทหนงและประ เดนทสอง ผ ศกษาพบวาเงอนไขเรอง

รปแบบครวเรอนในชมชนสนธยาไดยดโยงกบความสมพนธทางสายเลอดของสมาชกในครวเรอนเปนหลก หรอใหความส าคญกบการเปนคนในครอบครวเดยวกน และเมอพจารณาจากการพงพากนของสมาชกในครวเรอนแสดงใหเหนวา พอแมมบทบาทส าคญในดานเศรษฐกจของครวเรอน ทกครวเรอนในชมชนสนธยาตางกตองพยายามอยรอดตอไปใหได ขณะทเงอนไขจากการก ยมสนเชอ

202

เพอพฒนาทอยอาศยของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สงผลใหทกครวเรอนในชมชนสนธยาตองรวมตวกน เพอบรหารจดการหนสนทเกดขนน หรอกลาวไดวาหนสนของครวเรอนคอหนสนของชมชน

ดวยเหตนเมอครวเรอนจะตองจดการกบภาระดานตางๆดวยทรพยากรของครวเรอนทมอยและเงอนไขทมแตกตางกน การเลอกใชวธการจดการหนสนของครวเรอน จงอาจชวยแสดงใหเหนวา ครวเรอนจะใชวธการใดบาง เพอใหอยรอดตอไป

นกเศรษฐศาสตรอธบายถงภาระหนสนและการจดการหนในครวเรอนแบบภาพรวม ดงเชน การพจารณาวา ภาระหนสนเปนอกสาเหตส าคญตอการขาดความมนคงทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะหากปรมาณหนสนมสงเกนกวารายไดในปจจบนและรายไดในอนาคตของลกหน เพราะจะสงผลกระทบใหภาระในการบรหารหนเปนขอจ ากดทางการเงนทกดกนไมใหผ เปนหนสามารถมทางเลอกในการใชจายไดมากนก หรอในอกความหมายหนงคอการขาดความมนคงทางการเงน (สมชย จตสชน 2546) นอกจากนนงานศกษาภาระหนสนบางสวนยงแสดงใหถงความเปนกงวลตอภาระหนสนครวเรอนคนจน เนองจากเปนกลมคนทมรายไดต า การศกษานอย ความรทางการเงนไมมาก และยงตองพงพาแหลงเงนกนอกระบบเปนหลก (ยรรยง ไทยเจรญ, เกยรตพงศ อรยปรชญา, และฐตมา ชเชด 2547) แตจากการศกษาน ผ ศกษาไดเจาะลกถงภาระหนสนและวธการจดการของครวเรอนในชมชนแออด และพบวาภาระหนสนของครวเรอนในชมชนแออดอาจไมไดหมายความวา พวกเขาจะตองปฏบตตามเงอนไขทเจาหนก าหนดไวตงแตตน ทงนกเพราะวาหากท าตามเงอนไขเจาหนอยางเครงครด อาจสงผลใหเกดปญหาการใชจายเงนภายในครวเรอนได

ผศกษาไดกลาวถงภาระหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยา ไวในบทวเคราะหประเดนทสอง ภาระหนสน: การผนวกรวมของชมชนแออดภายใตเงอนไขทแตกตางกนของครวเรอน หนสนของครวเรอนประกอบดวย หนผอนซอสนคา ผอนซอรถ จ าน า หนบตรเครดต หนเงนก ในระบบ เชน หนจากการก ยมสนเชอของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) โครงการเงนก ของรฐ นอกจากนนยงมหนเงนกนอกระบบ ทงคนปลอยก ในชมชนและนอกชมชน

จากการศกษาวธการจดการหนสนของครวเรอนในชมชนสนธยาพบวา มวธการจดการหนสนของครวเรอน 5 ลกษณะดงตอไปน

1. ครวเรอนใชวธการเพมรายไดในครวเรอน เชน พมณท างานหารายไดเสรมจากการเพนทแกว และเยบผา เพอมเงนส าหรบจายเจาหน

2. ครวเรอนใชวธการลดรายจายลง เชน ครวเรอนพสมบตลดรายจายในครวเรอน เพอจะช าระหนสหกรณคนไดในแตละเดอน

203

3. ครวเรอนใชวธการหมนหน เชน ครวเรอนยายเยนก เงนจากเจาหนคนหนง เพอไปจายใหกบเจาหนอกคนหนง

4. ครวเรอนใชวธตอรองเงอนไขกบเจาหน ยกตวอยางเชน การขอผดผอนการช าระหน ออกไป การขอทยอยจายเงนบางสวนใหกบเจาหนกอน แมจะไมใชจ านวนเงนทตกลงไวกบเจาหน ตงแตตน สวนใหญกลมเจาหนทยดหยนเงอนไขใหกบลกหนคอ เจาหนทคนในชมชนก ยมเงนอยเปนประจ า

5. ครวเรอนใชวธหยดช าระหน หรอไมกหลบหนเจาหน บางครวเรอนใชการหยดช าระหน เพอใหมเงนเพยงพอในการใชจายและการช าระหนสนอนๆได บางครวเรอนจ าเปนตองออกจากชมชนในชวงเวลาทไมเงนช าระหนคน เนองจากก เงนกบเจาหนทคอนขางมเงอนไขบบรด

จากวธการจดการหนสนของครวเรอนทง 5 ลกษณะน ผ ศกษาพบถงการทครวเรอนจดล าดบความส าคญในการช าระหนสนแตสวนแตกตางกนออกไป ครวเรอนมกช าระหนสหกรณชมชนเปนล าดบรองลงมาจากเงนในสวนทครวเรอนน าไปใชจาย และช าระหนสนสวนอนๆมากอนแลว ดงจะเหนไดจากหลายครวเรอนแมจะขาดช าระหนสหกรณ แตครวเรอนเหลานกยงช าระหน บางสวนอย บางครวเรอนสามารถช าระหนจนน าไปสการปลดหนกมเชนกน ยกตวอยางเชน หน จากการผอนช าระสงของเครองใช หนจากการผอนรถมอเตอรไซคและรถยนต รวมถงหนสนประเภทเจาหนคอนขางบบรดลกหน ดงเชนหนนอกระบบประเภทเงนดวน

ส าหรบวธการจดการหนสนทมล าดบความส าคญรองลงมาของครวเรอน จะประกอบไปดวย หนสนสหกรณชมชน หนสนนอกระบบทเจาหนรจกมกคนกบคนในชมชน และหนสนจากการเพมชองทางเงนกของรฐและแหลงเงนกทเพมขนในทองตลาด ดงจะกลาวถงตอไป

วธการช าระหนสนสหกรณของครวเรอน โดยทวไปภาระหนสนทครวเรอนตองช าระสหกรณทกเดอนเปนเวลา 15 ป จะมการก าหนดจ านวนเงนทตองช าระในแตละเดอนไวตงแตแรกแลว แตปรากฏวาการช าระหนสหกรณของครวเรอนนน มทงการช าระตามจ านวนเงนในแตละงวด และมหลายครวเรอนจายแบบเปนกอน กลาวคอทบจายหลายงวดภายในครงเดยว วธการช าระเงนสหกรณของชาวชมชนสนธยาดงกลาวคลายกบการช าระเงนของสมาชกสหกรณเครดตยเนยนรวมใจทศกษาโดยพรรณทพย เพชรมาก เธออธบายวา การช าระเงนทไมไดเปนไปตามเงอนไขการช าระหนในแตละงวด เกดจากสมาชกสวนใหญ “ไมเขาใจ” ระบบการเงนทเปนทางการ เพราะการช าระดวยวธดงกลาว สงผลใหสมาชกสหกรณตองเสยดอกเบยเพมขน (พรรณทพย เพชรมาก 2531: 119) อยางไรกตามวธการช าระหนสหกรณชมชนสนธยาดวยการช าระเงนเปนกอน อาจไมเกยวของกบเรองความเขาใจในเงอนไขการช าระหนของสมาชกไปเสยทงหมด ผ ศกษาพบวาการ

204

ช าระเงนเปนกอนของสมาชกสหกรณชมชนสนธยา เกยวของกบเรองทสมาชกมรายไดไมแนนอน โดยเฉพาะกลมทเปนชาง บางครงมงานใหท ากมรายไดจ านวนมาก ชวงไมมงานเลยกไมมรายไดเขามา และดวยสาเหตนจงท าใหหลายครวเรอนใชวธการช าระหนแบบเปนกอน นอกจากนนยงมการช าระหนสหกรณอกรปแบบหนงของครวเรอนในชมชนสนธยาคอ การช าระหนสหกรณใหครบเพยงบางเดอน สวนใหญจะประมาณ 1 – 3 เดอน ส าหรบเดอนอนๆพวกเขาจะช าระในจ านวนเงนทนอยกวาทตองช าระสหกรณ ยกตวอยางเชน ครวเรอนหนงตองช าระเงนสหกรณ 2,300 บาท แตไดช าระเงนในจ านวนดงกลาวเพยงหนงเดอน สวนเดอนอนๆจะช าระประมาณ 1,200 บาท

หนนอกระบบไมไดมเงอนไขทบบรดลกหนเสมอไป หลายครวเรอนในชมชนสนธยาทก เงนนอกระบบไดเลอกกกบเจาหนนอกระบบทพวกเขาพงพาอยเสมอ โดยเฉพาะเจาหนเงนก ในชมชน หรอแมแตบง เจาหนเงนก นอกชมชนทเขามาปลอยก ใหกบคนในชมชนมานาน ผ ศกษาพบวาครวเรอนทก เงนกบเจาหนนอกระบบกลมน มกจะเลอนวนช าระหนอย เปนประจ า บางครวเรอนกแบบรายวน แตขอช าระหนแบบรายเดอน บางครวเรอนก เงนแบบรายเดอน แตขอทยอยจายแบบรายวน จะเหนไดวาแหลงเงนก นอกระบบของครวเรอนในชมชนสนธยามความสอดคลองกบงานศกษาแหลงสนเชอนอกระบบทคนจนพงพา ซงมลกษณะของความยดหยนสง และการอะลมอลวยใหกบลกหน (นพนธ พวพงศกร 2551: 91 ; เจมศกด ปนทอง และ ประยงค เนตยารกษ 2531)

สวนหนสนจากการเพมชองทางเงนก โครงการของรฐและเงนก ตามทองตลาด ดงเชนบตรเครดต ครวเรอนในชมชนสนธยามกจะตดคางอยเสมอ ผ ศกษาพบวาครวเรอนทมหนสนประเภทน จะขาดการช าระหน และมหลายครวเรอนทราบวาคนในชมชนเดยวกนกตดคางหนประเภทน ดวยกน ขอคนพบนคลายคลงกบงานศกษาเรองวฒนธรรมความจน โดยนธ เอยวศรวงศ (2541: 53) ดงทวาคนภายนอกทเอาเงนไปใหคนจนก ถาหากเจาหนไมไดสรางความสมพนธกบลกหนในลกษณะทมการควบคมกน มโอกาสทคนจนจะไมช าระหนคนสง ทงนกอาจเปนเพราะปญหาเรองการน าเงนมาช าระ และแหลงเงนกจากภายนอกนกไมไดเปนแหลงเงนกทคนจนพงพาไปตลอดชวตอยแลว

จะเหนไดวาแมหลายครวเรอนจะมภาระหนสนหลายสวน แตการท าตามเงอนไขของเจาหน ดวยการผอนช าระตามจ านวนเงนแตละงวด อาจสงผลใหเกดปญหาในการใชจายเงนภายในครวเรอนได ดงนนครวเรอนจงใชวธการจดล าดบความส าคญของหนสนแตละสวน ในอกดานหนงผศกษาพบวาเจาหนบางคนทไมบบบงคบลกหนมากจนเกนไป ไดกลายเปนผ ใหความชวยเหลอทางดานการเงนแกครวเรอนในชมชน หรอเปนทพงพาใหกบครวเรอน เพราะครวเรอนจ าเปนตองใหความส าคญกบภาระคาใชจายและหนสนสวนอนๆ ทม “ความจ าเปน” และมเงอนไขทบบรด

205

มากกวา กลาวไดวาหากเปรยบเทยบความยดหยนของเจาหนดงเชนเหรยญดานหนง ส าหรบอกดานหนงของเหรยญกเปรยบเสมอนการพงพาของลกหนทมตอเจาหน

จากการศกษายงพบวา นอกจากเจาหนทใหความพงพากบครวเรอนในชมชนสนธยาจะเปนเจาหนนอกระบบทคนชนกนแลว ยงมเจาหนทเปนหนวยงานรฐเพมเขามาดวย ยกตวอยางเชนกรณการช าระหนสหกรณของชมชนคนแกสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ปรากฏวามหลายครวเรอนไดขาดการช าระหนสหกรณหลายงวด แตพวกเขากยงเหนวาการขาดช าระหนสวนนไมไดสงผลใหพวกเขาตองถกยดทดนและบานคนแกเจาหนในทนททนใด พวกเขาสามารถผอนผนวนช าระออกไปได พวกเขาสามารถช าระหนไดโดยไมตองจายเงนเตมจ านวนในแตละงวด หรอหากชวงเวลาใดพวกเขามเงนกสามารถน ามาช าระได ดวยเหตนจงมสวนท าใหคณะกรรมการสหกรณชมชนสนธยาไมสามารถปดบญชสหกรณไดตงแตป 2547

เมอน าทฤษฎการแลกเปลยนวเคราะหการพงพาของลกหนทมตอเจาหนขางตนพบวา รปแบบความสมพนธระหวางเจาหนกบลกหนคอ การแลกเปลยนทางเศรษฐกจ ซงจะมการระบคาและการก าหนดเงอนไขการตอบแทนอยางชดเจนและแนนอน การตอบแทนจงอยในรปของพนธะผกพนทางสญญา ตรงขามกบการแลกเปลยนทางสงคม เนองจากการแลกเปลยนทางสงคมไมมการระบคาและเงอนไขการตอบแทนอยางตายตว ดงนนจงมแนวโนมท าใหเกดความรสกถงพนธะผกพนสวนบคคล บญคณ และความไววางใจกน (ม.ล.พรวศษฏ วรวรรณ 2533: 34) ในงานศกษานปฏสมพนธในเครอขายทางสงคมระหวางเจาหนกบลกหน แม จะเปนการแลกเปลยนทางเศรษฐกจ แตกไมไดมลกษณะทก าหนดเงอนไขการตอบแทนอยางตายตวและแนนอนเพยงดานเดยว การยดหยนใหกบลกหนคอ ลกษณะของการแลกเปลยนทางสงคมทเกดขนระหวางเจาหนกบลกหนดวย ขอคนพบนคลายกบงานศกษาของปณธ สขสมบรณ (2545: 216 - 217) อธบายถงเพอนหองเชาของแมคาในชมชนนางเลงทมการแลกเปลยนในเชงเศรษฐกจ แตกไมมลกษณะทเขมขน เพราะยงมการแลกเปลยนทางสงคมผสมปนอยดวย เชน การเลนแชร การขอผดผอนคาเชาหอง และการขอหยบยมเงนกนโดยไมคดดอกเบย

ประเดนการแลกเปลยนทางเศรษฐกจระหวางเจาหนกบลกหนทพบเพมเตมในงานศกษาน คอ แมเจาหนจะใหความยดหยนตอลกหน แตเจาหนกจ าเปนตองมกลไกควบคมการช าระหนคนเชนกน ดงเชนครวเรอนในชมชนสนธยาทก เงนนอกระบบกบเจาหนทพวกเขาพงพาอย เสมอ เจาหน กมกลไกควบคมลกหนดวยการตงวงแชรและการขายหวย ผศกษาพบวาหลายครวเรอนยงคงเลอกเลนแชรและซอหวยกบเจาหนทผอนผนวนช าระหนให เนองจากทาวแชรและเจามอหวยคนเดยวกนนจายเงนครบใหกบคนเลนมากกวาหวยและแชรวงอนๆในชมชน ดงนนจงไมแปลกถาหากเมอคน

206

ในชมชนถกหวยและเปยแชรจะไดรบเงนในจ านวนทนอยกวาทตองไดรบจรง เนองจากเจาหนไดหกเงนบางสวนจากหนสนทคนในชมชนทถกหวยและเปยแชรตดคางอย ในประเดนเรองกลไกการควบคมการช าระหนคนของเจาหนนอกระบบในชมชนสนธยา มความแตกตางจากการใชกลไกการควบคมลกหนในชมชนตรอกใตของม.ร.ว.อคน รพพฒน พบวาเจาหนบางคนเปนนกเลง ลกหนจะเกรงกลวเขา เจาหนบางคนจะใหญาตในชมชนทมจ านวนมาก และการแพรขาวนนทาลกหน หากไมช าระหนตามก าหนด (Rabibhadana 1975) ส าหรบวธการตงวงแชรของเจาหนเพอใหลกหนทตดคางเงนมารวมวงดวยนน คลายคลงกบงานศกษาการแลกเปลยนทางสงคมระหวางผ ใหก ยมเงนกบผ ยมเงนนอกระบบในชมชนเมอง โดยวไลลกษณ อยส าราญ (2546: 132 - 135) บางประการ วไลลกษณอธบายถงวธการสราง“ความสมพนธเชงซอน” (multiplex relationship) ของเจาหน เพอเปนอกหนงกลไกในการบงคบช าระหนคนของลกหน เชน ชวนเลนหวยและเลนแชรในวงเดยวกน เพยงแตทแตกตางจากชมชนสนธยากคอ ชมชนดงกลาวเจาหนไมไดเปนทาวแชร สวนเจาหนในชมชนสนธยาตงวงแชรขนมาเอง ยงไปกวานนแชรวงนยงเปนแชรททาวแชรจายเงนใหกบสมาชกครบมากกวาแชรวงอนๆในชมชนอกดวย

สวนปญหาการขาดช าระหนสนสหกรณของชมชนดงทเปนอย ถงแมจะมหลายครวเรอนขาดช าระหนจ านวนหลายงวด แตเจาหนกยงไมไดเรงรดหรอบงคบการช าระหนสหกรณคน เจาหน จงกลายมาเปน “เจาหนใจด” อยางไรกตามการเปน “เจาหนใจด” อาจไมไดน าพาใหชาวชมชนแออดสามารถรกษาสทธการอยอาศยในเมองตอไป เพราะเมอครบระยะเวลาการผอนช าระ 15 ปแลว กอาจเปนไปไดวาหนสนทยงตดคางอยของแตละครวเรอนจะสงผลใหบานและทดนทพวกเขาก าลงอาศยอยนนมลายหายสนได ทงนกเนองมาจากเจาหนลวนแลวแตมกลไกควบคมลกหน ถงแมจะเปนเจาหนทผอนปรนลกหนกตามท ในกรณเจาหนนอกระบบในชมชนสนธยา เจาหนกไดใชวธตงวงแชรและขายหวยดงทกลาวถงไปแลว สวนกลไกของเจาหนทใหชาวชมชนก ยมสนเชอเพอพฒนาทอยอาศยคอโฉนดทดนของชาวชมชนทไดจ านองไวกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน เพอค าประกนสนเชอ

บทสงทาย: หรอโครงการบานมนคงไมเหมาะกบครวเรอนในชมชนแออด

ภายหลงจากชาวชมชนสนธยารวมกนเคลอนไหวเรยกรองจนไดรบสทธการอยอาศยใน

เมองตงแตชวงป 2545 และในปตอมาไดรบเลอกเปนชมชนน ารองในโครงการบานมนคง ซงเปนโครงการแกไขปญหาดานทอยอาศยของชาวชมชนแออด นบเปนชวงยางกาวส าคญของชาวชมชนแหงน ผทเคยประสบปญหาความไมมนคงในการอยอาศยในเมองมากอน วทยานพนธนไดเลอก

207

ศกษาชวตความเปนอยของชาวชมชนแออดในชวงหลงจากไดรบสทธการอยอาศยในเมอง เพราะชวงเวลานกมความส าคญไมนอยไปกวาชวงการตอสเรยกรองเพอใหไดรบสทธการอยอาศย

จากการศกษาพบถงแนวโนมทอาจตงเปนขอสงเกตวา โครงการบานมนคงอาจไมเหมาะสมกบวถชวตของครวเรอนในชมชนแออดอยางนอย 4 ประการดงตอไปน

1. มแนวโนมวาความหลากหลายของรปแบบครวเรอนในชมชนแออดลดลง สมาชกในครวเรอนมความสมพนธกนทางสายเลอดเปนสวนใหญ คลายกบรปแบบ

ครวเรอนทประกอบไปดวย พอ แม และลก แตรปแบบครวเรอนในชมชนแออดแบบเดมนนมความหลากหลาย มทงเปนกลมเครอญาต เพอน หรอลกนอง ซงความหลากหลายนมความเกยวพนกบสมาชกในครวเรอนไดเขามาชวยเหลอกนทางดานเศรษฐกจของครวเรอนนนๆดวย

2. มแนวโนมวาสมาชกสหกรณขาดช าระหนเปนจ านวนมาก และดวยวธการแกไขปญหาของชาวชมชนเองอาจไมเพยงพอ

ภาวะการขาดช าระหนสหกรณจ านวนหลายครวเรอน แมดานหนงหมายถงปญหาของแตละครวเรอนทตองจดการดวยสมาชกในครวเรอนนนๆ แตถาหากพจารณาการไดมาของสทธการอยอาศยในเมองรวมกน การเคลอนไหวดงกลาวไดผานทงการท างานในระดบชมชน อกทงยงมการท างานรวมกบองคกรและหนวยงานนอกชมชน ไมวาจะเปนเครอขายชมชน องคกรพฒนาเอกชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) และสหกรณเคหสถาน อยางไรกตามผ ศกษาพบวา บทบาทการท างานทงสองระดบไดลดลงไปในชวงการตอสเพอรกษาสทธการอยอาศยในเมอง

บทบาทของการแกไขปญหาหนสนรวมกนในระดบชมชน ยงมสญญาณบางอยางบงบอกถงปญหาทมอย ดงทสหกรณของชมชนไดขอลดจ านวนหนทตองช าระสถาบนพฒนาองคชมชน (พอช.) ในแตละเดอนมาไมนอยกวา 3 ครง เพอใหครวเรอนบางสวนสามารถช าระหนสหกรณได แตกปรากฏวาการแกไขปญหาดวยวธการนไมไดสงผลใหหลายครวเรอนช าระหนสหกรณไดมากกวาทผานมา ท าใหสหกรณของชมชนไมมเงนช าระหนสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในแตละเดอนพอ ดงนนคณะกรรมการสหกรณจงขอน าเงนออมหนของครวเรอนทช าระหนอยางสม าเสมอ เพอช าระหนใหกบสถาบนพฒนาองคชมชน (พอช.) ในแตละเดอนกอน จนกลายเปนเหตใหเกดปญหาระหวางชาวชมชนขน

การแกปญหาหนสนดวยการท างานในระดบชมชนอาจยงไมเพยงพอ จ าเปนตองมองคกรและหนวยงานจากภายนอกเขามารวมแกไขปญหาดวย ดงทผศกษาไดกลาวถงบทบาทขององคกรและหนวยงานนอกชมชนทเคยเขามาชวยเหลอชาวชมชนระหวางการเคลอนไหวเรยกรองสทธการอยอาศย แตหลงจากเขาสชวงทชาวชมชนตอสเพอรกษาสทธการอยอาศย บทบาทการท างานสวน

208

นไดลดลงไป เหลอเพยงการมงมองไปทชาวชมชนวา จะสามารถช าระหนสนไดสม าเสมอหรอไม หากช าระหนสนตอเดอนไมได กจะลดจ านวนหนทตองช าระในแตละเดอนให โดยทยงไมมแนวทางใดทจะเขามาแกไขปญหาหนสนครวเรอนในระยะยาว เพอจะชวยใหชาวชมชนมโอกาสรกษาสทธการอยอาศยในเมองตอไปได

3. หรอการเปนเจาของกรรมสทธในบานและทดนแบบมนคงถาวรอาจไมเหมาะสมกบวถชวตของคนในชมชนแออด

แมปญหาเรองทอยอาศยคอ ปญหาทส าคญอยางหนงซงกระทบตอวถชวตของคนในชมชนแออด แตนนอาจไมไดหมายความวา คนในชมชนแออดตองเปนเจาของบานแบบมนคงถาวร เนองจากการอยอาศยของคนในชมชนแออดมความสมพนธกบแหลงงาน หรอกลาวไดวามทตงของบานใกลกบทท ามาหากน ในอกดานหนงการทคนในชมชนแออดตองมทอยอาศยใกลกบแหลงรายได ท าใหพวกเขาเหลานตองอพยพโยกยายอยบอยครง เพราะแหลงรายไดกสลบสบเปลยนอยเสมอ เชน ท าเลทตงขายของ งานรบจางทวไป ไมไดเปนลกษณะของงานประจ าแตเพยงดานเดยว เชน ท างานในบรษท ดงนนการมบานทมนคงถาวรพรอมกบหนสนอกกอนใหญ อาจไมใชวธการชวยเหลอใหความมนคงในชวตของคนในชมชนแออดกเปนได

4. ความขดกนของวธคดของโครงการบานมนคง การสรางชมชนใหมตามแนวทางของโครงการบานมนคงคอ การสราง “ชมชนทมนคง

เขมแขง” ดงทมการระบถงแนวทางของโครงการนวา บานมนคงมใชเ ปนเพยงการสรางทอย อาศยทมนคงเทาน น แ ตจะเนนการสราง

ชมชนทมนคงเขมแขงเปนกระบวนการทน าไปสการสรางความมนคงของชวตดานสงคม และเศรษฐกจ เปนสงคมทมความเอออาทรตอกนมความสมพนธตอกนและมการจดการ รวมกน เปนการพฒนาโครงการทมนคงทางดานสงคมเศรษฐกจ สภาพทางกายภาพท สวยงาม มศกดศรและการจดการไปพรอมกน (สวนประชาสมพนธ พอช. 2547: 9)

จะเหนไดวาดานหนงการสรางชมชนตามโครงการบานมนคงเปนการเนนใหคนในชมชนบรหารจดการงานของชมชนรวมกน เพอสรางความเปนชมชนใหมทมความมนคงและเขมแขงใหเกดขน แตในอกดานหนงผศกษาพบวา วธคดของโครงการบานมนคงไมไดเอออ านวยตอการสรางความเปนชมชนใหมตามรปแบบขางตน ดงทปรากฏวา

4.1) บทบาทของแกนน าชมชนเรมหายไป เปลยนมาเปนบทบาทของคณะกรรมการสหกรณชมชนแทน ซงมกลไกการท างานทมระเบยบขอบงคบตามกฎหมายทชดเจน ในชวงมการไลรอชาวชมชนมการรวมกลมกนเคลอนไหว และเปนชวงเวลาทเหนถงความเขมแขงของชมชนรวมถง

209

บทบาทของแกนน าชมชน แตเมอชมชนสามารถแกไขปญหาการไลรอ และกาวเขาสการตอส เพอรกษาสทธการอยอาศย อนเปนชวงของการเขารวมโครงการบานมนคง แกนน าของชมชนมบทบาทลดลง ขณะเดยวกนบทบาทของคณะกรรมการสหกรณชมชนไดปรากฏชดเจนแทน ซงกลไกการท างานของสหกรณนนมระเบยบขอบงคบตามกฎหมายทระบไวชดเจน การด าเนนงานชมชนบางสวนเกดปญหาเรองการขาดความยดหยนตอสมาชกในชมชน และน าไปสปญหาความขดแยงกนระหวางคนในชมชน ดงนนแนวทางของโครงการบานมนคงท ตองการใหเกด “ชมชนมนคงเขมแขง” จงขดแยงกบสภาพชมชนทก าลงเขารวมโครงการน

4.2) วธคดตอรปแบบครวเรอนขดกบความเปนจรง รปแบบครวเรอนในชมชนแออดไมไดยดโยงอยกบเรองความสมพนธกนทางสายเลอดแตเพยงดานเดยว หรอมงมองเรองการมรปแบบครวเรอนทประกอบไปดวย พอ แม และลก ดงเชนวธการแบงสทธการอยอาศยของโครงการบานมนคง เพราะรปแบบครวเรอนในชมชนแออดยดโยงอยกบเรองการหารายได หรอการชวยเหลอกนทางดานเศรษฐกจของสมาชกในครวเรอน ผลกระทบหนงทเกดขนจากวธคดของโครงการบานมนคงตอรปแบบครวเรอน ท าใหเกดภาวะพงพงของสมาชกในครวเรอนจ านวนมาก

สรปไดวาความขดกนของวธคดของโครงการบานมนคงไมไดเอออ านวยตอการสรางชมชนใหมทมความมนคงและเขมแขง ถงแมจะสามารถกาวขามจากปญหาการไลรอ หรอปญหาความไมมนคงเรองสทธการอยอาศยในชวงเวลาหนงไดแลว แตแนวโนมทก าลงปรากฏขนในชมชนทเขารวมโครงการบานมนคงคอ ปญหาเรองการชวยเหลอสนบสนนใหชาวชมชนสามารถรกษาสทธการอยอาศยได ไมวาจะเปน ปญหาความยากจน ขาดการสรางอาชพและรายไดใหกบชาวชมชน สงเหลานไดขาดหายไป เหลอเพยงการตอสอยางโดดเดยวของชาวชมชนแออด ซงยงเปนวงจรเดมของชมชนแออดภายหลงจากตอสจนผานพนปญหาการไลรอกอนทจะเกดโครงการบานมนคงแลว สอดคลองกบมณรตน มตรปราสาท (2545: 391 – 392) ไดวเคราะห “ขบวนการของชาวสลมในประเทศไทย” ไววา ถงแมชาวชมชนแออดจะเขารวมขบวนการเคลอนไหวเรยกรองจนผานพนปญหาการไลรอไดแลว แตทายทสดพวกเขากยงตองเผชญกบปญหาความยากจน ซงเปนปญหาเชงโครงสรางทยงไมมการแกไขปญหาอยางจรงจง

ขอเสนอแนะ

ผศกษาเหนวาการปลอยใหชาวชมชนแออดยนบนล าแขงของตนเองไดนน จ าเปนอยางยง

ทหนวยงาน องคกร และเครอขาย ทมสวนเกยวของควรตองยอนกลบมาทบทวนวา หลกหมายส าคญทตองการมงไปสการใหชมชนบรหารจดการทรพยากรของชมชนเอง ดวยการเปดโอกาส

210

ใหกบคนในชมชนแออดสามารถเขาถงสทธการอยอาศยไดนน ควรจะตองมาพรอมกบการชวยใหชาวชมชนแออดสามารถใชโอกาสทไดรบมาดวย มเชนนนแลวแนวโนมทก าลงจะเกดขนกคอ ชมชนแออดอาจเปลยนไดเพยงชอของชมชน ขณะเดยวกนแนวโนมของคนในชมชนแออดทจะสามารถรกษาสทธการอยอาศยไดนนคอ ครวเรอนทมฐานะทางเศรษฐกจดกวาครวเรอนอนๆ รวมถงครวเรอนทสามารถบรหารจดการการใชจายเงนได ส าหรบครวเรอนในชมชนแออดอนๆ ทไมสามารถบรหารจดการได กตองเปน “ผแพ” และไมสมควรไดรบสทธการอยอาศยหรอไม อยางไร

ดงนนแนวทางทตองสงเสรมใหกบครวเรอนในชมชนแออดทเขารวมโครงการบานมนคง จงควรมากไปกวาการปลอยใหชาวชมชนจดการหนสนกนเพยงฝายเดยว ดงเชน การสงเสรมใหชาวชมชนสามารถมรายไดในการช าระหนคน การชวยปรบระบบการใชจายเงนใหกบลกหน เพอเพมความสามารถในการช าระเงนคนเจาหน หรอแมแตการปรบระบบการผอนช าระเงนใหกบลกหนในชมชนทอาจมเงอนไขในชวตทแตกตางกน จงเปนสงทเจาหนควรน าปรบใชในชมชนแออดทก าลงเขารวมโครงการบานมนคง โดยเฉพาะอยางยงชมชนทก าลงประสบปญหาการช าระหนคน

โดยสรปถาหากแนวทางการสรางชมชนแออดใหมภายหลงจากไดรบสทธการอย อาศยคอ การมองไปทความสามารถของครวเรอนในชมชนแออดทแตกตางกนอยแลว ผ ศกษาคงไมยกประเดนขางตนมาตงค าถาม แตในเมอแนวทางการสรางชมชนแออดภายหลงจากไดรบสทธการอยอาศยตองการใหชาวชมชนบรหารจดการชมชนรวมกน กจ าเปนทหนวยงาน องคกร และเครอขายตางๆ ตองพจารณาถงปญหาอกระดบหนงทก าลงเกดขนกบชาวชมชนแออดกลมนดวย

211

บรรณานกรม หนงสอและบทความ ภาษาไทย กรมสงเสรมสหกรณ ส านกจดตงและสงเสรมสหกรณ 2551 แนวทางการจดตงและสงเสรมสหกรณตามโครงการบานมนคง . ม.ป.ท: ม.ป.พ. กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

2546 เอกสารประกอบการสมมนา แนวทางการแกไขปญหาทอยอาศยของคนจนในเมอง คดใหม ท าใหม บานมนคง. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน.

กอบศกด ภตระกล 2550 สนเชอและปญหาเศรษฐกจของคนจน.ใน เอกสารประกอบการสมมนาวชาการ

ประจ าป 2550 เรองจะแกปญหาความยากจนกนอยางไร: แขงขน แจกจาย หรอสวสดการ.สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย .

การเคหะแหงชาต

2524 การสมมนา การปรบปรงชมชนแออด ระหวางวนท 27-29 กรกฎาคม 2524 ณ โรงแรมเอเซย ราชเทว. ม.ป.ท.: ม.ป.พ.

2534 การปรบปรงชมชนแออดโดยการเคหะแหงชาต. กรงเทพฯ: โรงพมพประมวลศลป.

กณฑลทพย พานชภกด และ วระชย ชขนธ

2546 สหกรณเคหสถานผมรายไดนอยในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ภาควชาเคหการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย .

212

งามพศ สตยสงวน 2537 วฒนธรรมความยากจน: สลมแหงหนงของกรงเทพมหานคร. ใน สรปการสมมนา

ทางวชาการเรอง วฒนธรรมเมอง : ชมชนเมองและ การเปลยนแปลงในกรงเทพฯ และปรมณฑล จดโดย ศนยมานษยวทยาสรนธร มหาวทยาลยศลปากร. กสมา รกษมณ, บก. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรธร.

เจมศกด ปนทอง และ ประยงค เนตยารกษ 2531 โฉมหนานายทนผ ใหก ในชนบทไทย. กรงเทพฯ: คณะ เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ชาย โพธสตา

2552 เกดอะไรขนกบครอบครว. ใน ประชากรและสงคม 2552: ครอบครวไทยในสถานการณเปลยนผานทางสงคมและประชากร. ชาย โพธสตา, สชาดา ทวสทธ, บก. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล .

ดารณ บญชรเทวกล 2551 กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศก าลงพฒนา . กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. แตงออน มนใจตน

2534 ระบบสนเชอในชมชนแออด. ใน เอกสารล าดบท 1669 คณะกรรมการสงเสรม งานวจยสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. นลน ตนธวนตย และคณะ

2542 ววฒนาการชมชนแออดและองคกรชมชนแออดในเมอง กรณศกษากรงเทพมหานคร. ใน ชมชนแออด: องคความรกบความเปนจรง. อคน รพพฒน, บก. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

213

นลน ตนธวนตย และคณะ 2548 บทส ารวจสถานภาพงานวจยทางสงคมวทยาในภาคกลางเรอง ‘คน’. ใน บท

ส ารวจสถานภาพงานวจยทางสงคมวทยาภาคกลาง. ชลธรา สตยาวฒนา, บก.กรงเทพฯ: คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาสงคมวทยา ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

นธ เอยวศรวงศ 2541 วฒนธรรมความจน. กรงเทพฯ: แพรว.

นพนธ พวพงศกร

2551 ตลาดสนเชอนอกระบบในชนบทไทย: การศกษาเรองสญญาก โครงสรางตลาด พฤตกรรม และอตราดอกเบย. ใน 60 ป นพนธ พวพงศกร. สวรรณา ตลยวศนพงศ บก. กรงเทพฯ: มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย .

บรรณาธการวารสารสงคมพฒนา 2529 “ชมชนสลม” คอ ปจจยชขาดในการพฒนาสลม. สงคมพฒนา. 14(5): 6 - 7. ปตชย พงษวานชอนนต อฐบรณ อนวงษา และ กรรณการ กตตเวชกล 2550 เปนหน จะแกไขชวตอยางไร. กรงเทพฯ: มลนธเพอผบรโภค. พรรณทพย เพชรมาก 2546 องคกรการเงนชมชน: กองทนการพฒนาเพอการพงตนเองของชมชน. กรงเทพฯ:

สถาบนพฒนาองคกรชมชน. พรรณทพย เพชรมาก เฉลมชย โรจนนครนทร และ สน สอสวน

2536 กลมออมทรพยและกระบวนการแกไขปญหาทอยอาศยคนจนในเมอง : ประสบการณการท างานจากองคการนานาชาตเพอรวมกนพฒนา.กรงเทพฯ: องคการนานาชาตเพอรวมกนพฒนา.

214

พรรณทพย เพชรมาก และคณะ 2549 เกาปหลงวกฤตเศรษฐกจ: ชมชนทองถนเกดความเปลยนแปลงและเรยนร

อะไรบาง. ใน การสมมนาประจ าป 2549 เรอง สหนงทศวรรษหลงวกฤตเศรษฐกจจะไดเรยนรและปรบปรงอะไรบาง ? 9-10 ธนวาคม 2549. ชลบร: โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน.

มลนธพฒนาทอยอาศย

2538 มลนธพฒนาทอยอาศยครบรอบ 7 ป. กรงเทพฯ: มลนธพฒนาทอาศย. ยรรยง ไทยเจรญ, เกยรตพงศ อรยปรชญา และฐตมา ชเชด

2547 ภาวะหนครวเรอนไทย: ความเสยงและนยเชงนโยบาย สมมนาวชาการประจ าป ธนาคารแหงประเทศไทย.

ยศ สนตสมบต 2544 มนษยกบวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. ราชบณฑตสถาน

2546 พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: บรษทนานมบ คสพบลเคชนส จ ากด.

วชรตน วจตรวาทการ และทนพนธ นาคะตะ 2519 ลกษณะทางสงคมของการเตบโตของเขตชมชน สภาพการณทอยอาศยใน

กรงเทพมหานคร. ใน การเตบโตของเขตชมชนในภาคกรงเทพมหานคร (Urbanization in the Bangkok Central Region). กรงเทพฯ: หนวยวจยสมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย.

สมชย จตสชน

2545 ความยากจนคออะไร และวดไดอยางไร. รายงานทดอารไอ ฉบบท 32 (เดอนพฤษภาคม 2545): 3 - 16.

215

2546 เพมความมนคงเศรษฐกจโดยการขจดความยากจน: บทบาทของภาครฐ. เอกสาร ประกอบการสมมนาวชาการประจ าป 2546 เรองความมนคงของมนษย. สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สมชาย ชวยเกลยง และธนานวฒน แกวพงศพนธ 2546 กฎหมายทขดแยงหรอไมสอดคลองกบรฐธรรมนญและขอตกลงระหวางประเทศ

ในประเดนกลมคนชายขอบ: ศกษากรณชมชนคนจนในเมอง (ชมชนแออด). ม.ป.ท.: ม.ป.พ.

สมพงษ พดปย 2527ก อาชพและวถชวตเศรษฐกจของคนสลม. ใน เอกสารประกอบการสมมนาเรอง

ปญหาการวางแผนรายไดและการจางงานในประเทศไทย ในการประชมสมชชาวชาการทางสงคมศาสตร ประจ าป 2527

2527ข คนจนเมอง: มวลชนทลองลอย. สงคมพฒนา. 12(2): 14 - 21.

สมสข บญญะบญชา 2542 มองการแกไขปญหาคนจนเมองผานขบวนการชมชนเมอง. ใน รายงานประจ าป

พ.ศ. 2542 ส านกงานพฒนาชมชนเมอง การเคหะแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกงานพฒนาชมชนเมอง.

สวนประชาสมพนธ พอช.

2547 คมอการจดท าโครงการบานมนคง. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน. สรชย หวนแกว

2527 วชาการ กบอนาคตคนจนในเมอง. สงคมพฒนา. 12(2): 44 - 49.

สวฒน คงแปน 2546 ทอยอาศย ‘คนจนในเมอง’ ปญหาทมทางออก. ชมชนไท. 1(6): 32 - 40.

216

โสภา ชปลมนน, สมบต สพพตชย, และประกายรตน สขมาลชาต. 2532 การศกษารปแบบของชมชนทพงปรารถนาของผ อาศยในชมชนแออดในเขต

กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ.

ส านกงานพฒนาชมชนเมอง

2542 รายงานประจ าป พ.ศ. 2542 ส านกงานพฒนาชมชนเมอง การเคหะแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกงานพฒนาชมชนเมอง.

ส านกงานสถตแหงชาต 2538 รายงานการส ารวจลกษณะทางประชากรและสงคมของชมชนแออดใน

กรงเทพมหานคร พ.ศ. 2537. กรงเทพฯ: ส านกงานสถตแหงชาต.

2542 รายงานการส ารวจลกษณะทางประชากรและสงคมของชมชนแออดของจงหวดใน ภาคตางๆ พ.ศ. 2541. กรงเทพฯ: ส านกงานสถตแหงชาต. 2549 การส ารวจลกษณะทางประชากรและสงคมของชมชนผ มรายไดนอยในเมอง พ.ศ.

2549 ในกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: กลมสถตประชากรและสงคม. อคน รพพฒน, ม.ร.ว.

2536 ชวตและจดจบของสลมกรงเทพฯแหงหนง. กรงเทพฯ: มลนธภมปญญา. 2540 เจาชาวบาน เลม 2 รวมบทความแปลเกยวกบสงคมไทยโบราณ ครอบครว

พธกรรม และการเปลยนแปลง ของ ม.ร.ว. อคน รพพฒน. ปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล, บก. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

217

2552 ‘เงนทองเปนของบาดใจ’ หรอ ‘จะใชเงนตราเปนเครองมอเพอสรางความสมพนธทางสงคม’: ทศนคตของคนไทยทมตอเงนตรา. ใน ชาวบาน ชาวเมอง เรองความยตธรรมในสงคมไทย. ธนะจกร เยนบ ารง, บก. ขอนแกน: กองทน 60 ป อคน รพพฒน.

อคน รพพฒน, ม.ร.ว. และ วรรณพร วเชยรวงษ

2525 ชมชนแออดและแนวทางเกยวกบการปรบปรงชมชนแออด. ใน สลมปญหาและแนวทางแกไข. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อรทย อาจอ า

2530 ชมชนเซงก: วถชวตและกระบวนการพฒนาสการพงพาตวเอง. กรงเทพฯ: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล

อรทย อาจอ า ศรวรรณ เจนการ และอจฉรา อยพล

2539 รายงานการศกษาฉบบสมบรณ (final report) เรองกองทนพฒนาทอยอาศย และชมชนเมองแบบครบวงจร. นครปฐม : สถาบน.

อมพร แกวหน และคณะ

2553 10 ปพอช. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน. อมมาร สยามวาลา

2542 สนเชอในชนบท. ใน ครบรอบ 60 ป อาจารยอมมาร. พนสน วงศกลธต, บก. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

วทยานพนธ กนกรตน กตตววฒน

2543 การจดการทนทางสงคมในชมชนเมอง: ศกษากรณเครอขายกลมออมทรพยบาง ซอพฒนา. วทยานพนธปรญญาโท ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย .

218

กรณการ พชยชาญณรงค 2529 ความตองการสนเชอของประชาชนทอาศยในชมชนแออดและโครงการเงนก

เพอสงเสรมอาชพในชมชนแออด ศกษาเฉพาะกรณซอยอทยรตน. วทยานพนธปรญญาโท คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นฤมล นราทร

2548 หาบเรแผงลอยอาหาร: ความส าเรจและตวบงช. วทยานพนธปรญญาเอก สาขาวชาสหวทยาการ คณะบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ฟารดา บนลาเตะ

2552 บทบาทสตรในการสรางทนทางสงคมและลดความยากจนในชมชนผมรายไดนอย: กรณศกษาชมชนเจรญชยนมตใหม ชมชนคลองล านน และชมชนเพชรคลองจน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาการผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร .

ปณธ สขสมบรณ

2545 เครอขายทางสงคมและการแสวงหาทางเลอกของแมคาหาบเร แผงลอย: กรณศกษาแมคาหาบเร แผงลอยชาวอสานทอาศยอยในชมชนนางเลง. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาสงคมวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พรวศษฏ วรวรรณ, ม.ล.

2533 “สายสมพนธทางสงคมวฒนธรรมและความรวมมอกนของชาวบาน กรณศกษา ชมชน ส. สขทว”. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

219

พรรณทพย เพชรมาก 2531 ปจจยทมผลตอการแสวงหาทดนเพอสรางความมนคง ในการอยอาศย: ศกษา

เฉพาะกรณกลมสหกรณเครดตยเนยนรวมใจพฒนาชมชนออนนช เขตพระโขนง กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาโท คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วไลลกษณ อยส าราญ

2546 การแลกเปลยนทางสงคมระหวางผ ใหก ยมกบผ ก ยมเงนนอกระบบในชมชนเมอง. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาสงคมวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สน สอสวน

2530 ศกษาปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรประชาชนในเมอง: ศกษาเฉพาะกรณ สหกรณเครดตยเนยนชมชนหลงบานมนงคศลา เขตดสต กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาโท คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สธดา สองสดา

2548 การจดการหนของครวเรอนชนบท จงหวดขอนแกน. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาสงคมวทยาการพฒนา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

สมนา นวราช

2529 พฤตกรรมการเลนแชรของประชาชนในชมชนแออด: ศกษาเฉพาะกรณ ชมชนแออดวดสรอยทอง. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาสงคมวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

220

ภาษาตางประเทศ Akin Rabibhadana

1975 Bangkok Slum: Aspects of Social Organization. Unpublished Ph.D. Thesis Cornell University.

Angel, Shlomo, J.H. de Goede and Ramon Sevilla

1978 Sharing the Risk of Being Poor: Communal Savings Games in Bangkok. Journal of the Siam Society. 66(2): 123 - 145.

Askew, Marc

2002 Bangkok: Place, Practice and Representation. London: Routledge. Blau, Peter Michael. 1964 Exchange and Power in Social Life. New York, J. Wiley. Evers, Hans-Dieter, Korff, Rudiger

2000 Southeast Asian urbanism. Munster : Lit Verlag. Goode, William Josiah

1963 World Revolution and Family Patterns. Glencoe: Free Press of Glencoe. Granovetter, Mark S. 1977 The Strength of Weak Ties. In Social networks: A Developing Paradigm. Samuel Leinhardt, ed. New York: Academic Press.

221

Igel, Barbara 1994 The Economy of Survival in the Slums of Bangkok. In Entrepreneurship

and Socio-Economic Transformation in Thailand and Southeast Asia. Amara Pongsapich and others ,ed. Bangkok: The Social Research Institute of Chulalongkorn University.

Knipscheer, Kees C.P.M. and Antonucci, Toni C. 1990 Social Network Research: Substantive Issues and Methodological

Questions. Amsterdam, Swets & Zeitlinger.

Korff, Rudiger 1983 Socio-Economic Structures of Underdevelopment in Cities-Urban

Subsistence Production in Bangkok. Bielefeld: Faculty of Sociology, University of Bielefeld.

Marden, Peter V. and Nan Lin 1982 Social Structure and Network Analysis. Beverly Hills: Sage Publications. Morell, Susan and David Morell

1972 Six Slums in Bangkok: Problems of Life and Options for Action. Bangkok: United Nations Children’s Fund.

Somsook Boonyabancha 2005 Baan Mankong; going to scale with slum and squatter upgrading in

Thailand. Environment&Urbanization. 17(1): 21 – 46.

Ritzer, George 1992 Contemporary sociological theory. New York : McGraw-Hill.

222

Thai Khadi Research Institute n.d. Report of the Evaluation of Slum-Upgrading Activities of National Housing

Authority. Bangkok: Thai Khadi Research Institute.

ขาว หนงสอพมพมตชนรายวน ฉบบวนท 24 กมภาพนธ 2552 สออเลกทรอนกส กรมสงเสรมสหกรณ 2542 พระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2542. สบคนเมอ 10 สงหาคม 2553 จาก http://webhost.cpd.go.th/rlo/download.html

ม.ป.ป. ขอบงคบสหกรณประเภทสหกรณบรการ (เคหสถาน). สบคนเมอ 4 เมษายน 2553 จาก http://webhost.cpd.go.th/rlo/sublaw.html

สถาบนพฒนาองคกรชมชน 2543 พระราชกฤษฎกาจดตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) พ.ศ. 2543.

สบคนเมอ 24 กมภาพนธ 2553 จากwww.codi.or.th/downloads/act/royaldecree_codi.pdf

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

2551 รายงานประเมนความยากจนป 2550. สบคนเมอ 13 กนยายน 2553 จาก http://www.nesdb.go.th/portals/0/tasks/eco_crowd/Poverty%202007.pdf

ภาคผนวก

229

ภาคผนวก ข

แผนผงวงแชร

แชรวงพนวลเปนทาวแชร

*หมายเหต* พ xx หมายถง ไมทราบชอสมาชกทเลนแชร และบางคนอยนอกชมชน

พนวล

พสายฝน

พเดชา

พสมาน

พสงวน

พ xxพ xx

พ xx

พ xx

ยายเยน

230

แชรวงพมณเปนทาวแชร

*หมายเหต* พ xx หมายถง ไมทราบชอสมาชกทเลนแชร

พมณ

พสายฝน

พเดชา

พนาง

ลกสะใภยายนา

พ xxพ xx

พ xx

พ xx

ลกสาวปาลออ

231

แชรวงพนางเปนทาวแชร

*หมายเหต* พ xx หมายถง ไมทราบชอสมาชกทเลนแชร

พนาง

พสายฝน

พเดชา

พมณ

พ xx

พ xxพ xx

พ xx

พ xx

ยายเยน

232

ประวตการศกษา ชอ นายอกฤษฏ เฉลมแสน วนเดอนปเกด 13 กมภาพนธ พ.ศ. 2526 วฒการศกษา สงคมวทยาและมานษยวทยาบณฑต (เกยรตนยมอนดบหนง) คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปการศกษา 2549 ทนการศกษา ทนวจยทวไป ส าหรบนกศกษาระดบบณฑตศกษา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ประจ าปงบประมาณ 2553