Дэлхийн дотоод б тэц ү

Дэлхийн ерөнхий бүтэц

Дотоод цөм: Дэлхийн хамгийн гүнд, төв орчимд 1216 км

радиустай, дэлхийн нийт эзэлхүүний 0,7% орчим хувийг эзлэх

дотоод хатуу цөм байдаг. Дотоод цөмийн температур нь

төврүүгээ өссөн байдалтай байна. Дундчилсан температур нь

4000К юм.

Гадаад шингэн цөм: Дотоод цөмийн гадуур төвөөсөө 3486км

орчим радиустай гадаад шингэн цөм байна. Шингэн цөм нь

дэлхийн нийт эзэлхүүний 16,5 % орчим хувийг эзлэнэ. Гадаад

шингэн цөмийн ихэнх нь төмөр ба бага хэмжээний никелийн

холимог агуулгатай бөгөөд өндөр даралт темпертуртай орчин

тул хайлмаг хөдөлгөөнтэй шингэн төлөвтэй юм. Температурын

хувьд гүнрүүгээ температур нь өссөн байдалтай байдаг ба

дундчилсан температур нь 3000К байна.

Манти: Гадаад шингэн цөмийн гадуур 6336км зузаан Мантийн

давхрага байна. Манти нь дэлхийн нийт эзэлхүүний 82% орчим

хувийг эзэлдэг. Төмөр болон соронзоны агуулга өндөртэй

силкатан чулуулгаас тогтоно. Температурын хувьд 1000К-ээс

3000К хүртэл гүнрүүгээ температур нь өссөн байдалтай байна.

Чулуулаг цардас: Мантийн гадуур 5-60 км зузаантай Цардас

буюу чулуулаг давхрага байна. Далайн ёроолд 10км эх газар

60км хүртэл зунзаантай байна. Температурын хувьд 100К-

ээс1000К хүртэл гүнрүүгээ өссөн байдалтай байна. Чулуулаг

цардас нь эх газрын цадрас ба далайн ёроолын цардас гэж 2

ялгаатай байдаг.

Дэлхийн гадаргийг бүрхсэн их хэмжээний усыг далай гэнэ. Дэлхийн гадаргын 71%-г далай эзэлнэ. Далайн ус тасралтгүй үргэлжлэх бөгөөд түүнийг дөрвөн хэсэгт хуваадаг.

Далайн нэр Талбай сая км

Дундаж гүн м

Хамгийн их гүн м

Номхон 178,6 3980 11022 Марианы хотгор

Атлантын 91,56 3600 8742 Пуэрто Рико

Энэтхэгийн 76,17 3710 7729 Зонд

Хойд мөсөн 14,75 1220 5527Гренландын тэнгис

Газрын гадарга дээр үүсдэг тунадасны хэлбэрүүд

Усны уурын конденсаци агаарт явагдахаас гадна газрын гадарга

дээр явагддаг. Ийм конденсацийн үр дүнд шүүдэр, шингэн

хөнгөр, цан, хяруу, хатуу хөнгөр, мөстлөг зэрэг үүсэх бөгөөд

эдгээр нь гадарга дээр үүсч тунадасны хэлбэрүүд юм.

Шүүдэр.

Дулаан улиралд агаарын доод давхарга манангүй үед үүсдэг

жижиг усан дуслууд бөгөөд агаарт чийг ихэдсэнээс болж үүснэ.

Харьцангуй чийг 100% болоход гол төлөв ургамлын гадарга,

навчин дээр шүүдэр үүсдэг. Энэ нь "Е" нь хэвээр боловч "е"

нэмэгдсээр "Е=е" болж буй хэрэг юм.

Шөнийн цагт шүүдэр унах ба нар гарч агаар дулаарахад ууршиж

арилна. Энэ нь дулаан агаар чийгийг шингээдэгтэй холбоотой.

Англид тал газар үүсдэг шүүдэр жилд 10-30 мм тунадас болдог

ажээ:

Хяруу.

Шүүдрийн нэг адил конденсацийн хэлбэр боловч чийг

ихэдсэнээс бүс температур буурснаас болж үүсдэг жижиг мөсөн

талстууд юм. Өөрөөр хэлбэл "Е" нь буурч "е"-тай тэнцүү болж

буй хэрэг юм. Хөрс, ургамлын гадарга цацраг алдах (туяарал)

замаар шүүдэр цэг хүртлээ хөрөхөд шүүдэр үүсдэг. Нар мандаж

агаарын температур нэмэгдэхэд хяруу арилна.

Цан.

Үүсэх зам нь шүүдэртэй адил боловч тогтвортой хасах

температуртай болсон үед үүснэ. Цонхны шил, тааз зэрэг ямар

нэг гадарга дээр цан үүсэх ба удаан байвал хатуурч нягтран

мөс хэлбэрт шилжин улам зузаарна.

Сагсарга.

Сэвсгэр цагаан талст, модны мөчир, шонгийн

хоорондох төмөр утсан дээр үүсдэг. Цантай төсөөтэй

боловч үүсэх нөхцөл, хэлбэрээр ялгаатай.

Тивийн газарзүйн байрлалыг тодорхойлохдоо

1. Экватор болон анхны голдожоос тухайн нутаг хаана буйг

харгалзана.

2. Захын цэгүүдийн солбицолыг тодорхойлно.

3. Тухайн тив бусад тивээс ямар хоолой сувгаар

тусгаарлагдаж байгааг тогтооно.

4. Хүрээлэн байгаа далай тэнгисүүдийг харна.

5. Эргийн хэрчигдэл ямар байгааг авч үзнэ.

6. Тив болон эх газруудын талбайн хэмжээг арлуудынх

нь хамт авч үзнэ.