ბავშვობა• ექვთიმე სიმონი ძე

თაყაიშვილი დაიბადაგურიის, მაშინდელიქუთაისის გუბერნიისოზურგეთის მაზრის სოფ. ლიხაურში. ოფიციალურიცნობით 1863 წლის 5 ივნისს, ხოლო თვით ექვთიმეთაყაიშვილის შენიშვნით”შესაძლოა ამაზე ერთი წლითადრე”. ბავშვის დაბადებათოფის გასროლით არუზეიმიათ, რადგან ექვთიმესავადმყოფი მამა სულსღაფავდა და მალევეგარდაიცვალა.

.

მამა – აზნაური სიმონ ნიკოლოზის ძე თაყაიშვილი, ჩინოსანი – კორდონისოფიცერი, საზღვრის მცველი ყოფილა მაშინდელი გურია–ოსმალეთის ხაზზე.სოფელში ”ჭკვიანი, დინჯი, სამართლიანი და ნასწავლი კაცის სახელი ჰქონდამოხვეჭილი”, კარგი პატრიოტიც ყოფილა.

დედა – თავად გიტული (გიტო) ნაკაშიძის ასული (სოფ. მაკვანეთიდან). ნინომაზრის მოწინავე ქალთა შორის იხსენიება.

არაერთხელ აღუნიშნავს ექვთიმეს: ”ხუთი წლისა ვყოფილვარ, რომ დედისგვერდიდან ავუყვანივარ ბებიას. დედა გარდაცვლილიყო და მე კი ისიც არ ვიცოდი,რას ნიშნავდა სიკვდილი, უფრო ის დამამახსოვრდა, რომ ტიროდნენ და ამბობდნენ:რა ეშველება ობლებსო!...”

ობლებს ბებია და ახლობლები უვლიდნენ... მამის გარდაცვალების გამოექვთიმესა და მის და-ძმებს მზრუნველად დაუნიშნეს - სიძე სიმონ გოთუა. ”აპეკუნის”გარდა ბავშვებს მაკა ბებია და მაკა მამიდა უვლიდნენ. ბებია მაკა - სავაჯახულიშარვაშიძის ასული ”არ გვარჩევდა ბავშვებს, ყველას ერთნაირი მზრუნველობითგვეპყრობოდა” (ევთიმე თაყაიშვილი) იგი ”მხნე და ახოვანი, წარმოსადეგი

შხედულებისა ... რიხიანი ხმისა, მეტად უშიშრი დაგაბედული ყოფილა”... ექვთიმე აღნიშნავს: ”არავისაგან ისეთიმოფერება, ალერსი, და მზრუნველობა არ მახსოვს, როგორც ამბებიისაგან. იგი ოდა სახლში ვერ ჩრდებოდა, -აქ სული მეხუთებაო- და ღამეს ფაცხაში ათენებდა, უმცროსს შვილიშვილსაც აქვეთავის ლოგინში იწვენდა.... ”ბებია ზოგჯერ არ მაძინებდა, წიგნიიცოდა და ზღაპრებიცა. თხრობით მიქცევდა ხოლმე”.

ბებია მაზრაში საპატივცემულო ქალად ყოფილა მიჩნეული ”თავ-და-თავ-ხელობად... ექიმობას თვლიდა.” ექვთიმესაც ახსოვდა ბებიას მიერ ზოგიერთიეწამლის დამზადების წესი.

ყმაწვილ ექვთიმეს ბევრი მზრუნველი ჰყავდა, მამიდები ”ყველანი კარგნი დაგანთქმულნი მეოჯახენი იყვნენ, მათ შორის მაკა იყო ყველაზე უფრო გონებამახვილი,შეგნებული და ტონის მიმცემი ბიძაჩემთა ოჯახებში”... მიუხედავად ასეთ მზრუნველიგარემოცვისა, მაინც გამოუსწორებელი მარცხი იწვნია ექვთიმემ - ”ბავშვობაში მეცელქი ვყოფილვარ. სამი წლისა ხეზე გავსულვარ, გადმოვვარდნილვარ და მარჯვენაფეხი მომიტეხია. მე არ მახსოვს ეს ამბავი, მახსოვს, მხოლოდ, თუ ერთ ღამეს როგორამომვარდა მოტეხილი წვივის ძვალი და შემდეგ როცა ბავშვებს გავაჯავრებდი”კოჭლაბუხას” მეძახდნენ.” პატარა ექვთიმე უმეტესად შინ იყო - ლიხაურში,დადიოდა დასთან ძიმითში, ზოგჯერ დედის ნათესავებთან მაკვანეთში, ან კიდევ

მამიდებს სტუმრობდა.ყმაწვილი ექვთიმე ოზურგეთის სასწავლებელში შეუყვანიათ, თაყაიშვილის

მოგონებებიდან ”მხოლოდ მაშინ მამიდა მაკამ შემიკერ ახალუხი და სკალატის (მაუდის) ჩოხა; ჩოხას ჩვეულებრივი საექილეები არ გაუკეთეს და ზოგიერთები მე, ამის ჩამცმელს, დიაკონს მეძახდნენ. ეს იყო ბავშვობაში პირველი და უკანასკნელი ხეირიანი ჩაცმა ჩემი: შემდეგ შემდეგ ზამთარ-ზაფხულს, პარუსინის ბლუზის მეტიარა მცმია რა”. სახელმძღვანელოებიც კი არ ჰქონია ექვთიმეს, ზეპირად იხსომებდამასწავლებლის მონათხრობს. მონათხრობს.”რუსული ენის სახელმძღვანელომხოლოდ ზოგიერთ მოწაფესა ჰქონდა - უფრო მეტად იმას ვინც წლობით დიდიიყო. მე ამგვარებს ვეხმარებოდი გაკვეთილების სწავლაში და ამ სახითვსარგებლობდი მათი წიგნებით”.

869 წელის 7-8 წლის ე. თაყაიშვილი შეიყვანეს ოზურგეთის სამაზროსასწავლებლისმოსამზადებელკლასში.ყველაზე მეტედ მას მასწავლებელი იოსებთაყაიშვილი ჰყვარებია. იგი მოსკოვის უნივერსიტეტის მეოთხე კურსიდანყოფილა,თურამეს მოსწავლეები რუსულად ვერ გაიგებდნენ, ქართულად უხსნიდა, ეს მაშინაკრძალული იყო, ამას სხვა არავინ აკეთებდა. საერთოდ იოსებს ექვთიმე იმ დონეზესცემდა პატივს, რომ კარგა ხნის შემდეგ, როდესაც იოსები გარდაიცვალა, ექვთიმეთბილისიდან ლიხაურში ჩასულა და გამოსამშვიდობებელი სიტყვა წარმოუთქვამს”მიცვალებულზე სიტყვის თქმა - წერს ექვთიმე - ჯერ კიდევ არ იყო გურიაშიმიღებულიდა ჩემმა სიტყვამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა დამსწრეებზე”.ოზურგეთის სამაზრო სასწავლებლის მოსამზადებელ კლასებში ორი წელი დაჰყვეს ნ. მარმა და ექვთიმე თაყაიშვილმა. ექვთიმე მოსწრებით არ ბრწყინავდა, მაგრამ შემდეგ გამოვლინდა მისი ნიჭიერება. 1874 წელს სამაზრო სასწავლებელი საქალაქოდგადაკეთდა, პროგარამაც გაკეთდა და ”თითო კლასში ორ-ორი განყოფილება იყო”... ამდროს ექვთიმე მე-3 კლასში გადადიოდა. ობოლს კვლავ ოთხი წელი რომ არდასჭირვებოდა მზრუნველმა სიძემ ფოთის სამაზრო სასწავლებელში ჩაარიცხვინა.სამიკიტნოს უკანა ოთახში ცხოვრობდა 4 მოწაფე. ექვთიმეს ხშირად ხელი ეშლებოდამეცადინეობაში,მაგრამ აქ კვება უკეთესი იყო ,,ოზურგეთში ერტხელ მაჭმევდნენდღეში”, ფოთში ბინაც გაიუმჯობესა მოწაფმ,სწავლაშიც თანაკლასელებს დაეწია დაგაუსწრო. მესამე კლასი წარმატებით დაამთავრა და კვლავ ლიხაურში დაბრუნდა. ექვთიმე აღნიშნავს ,,მე–14 წელში ვიყავი გადამდგარი, ჩემ მიერ სწავლის გაგრძელებაბიძაჩემისა და ჩემს სიძეს არ ეპიტნავებოდა. ერჩივნათ სამსახურში მოვწყობილიყავიმწერლად. (ისევე როგორც მისი ფოთელი თანაკლასელები მოიქცნენ).სიძემ დაიჩემა და ბიძამაც მითხრა ,,ლეხაურელებმა მოციქული გამომიგზავნეს, ექვთიმე სოფლის მწერლად დაგვიდგესო”. ექვთიმემ უარი განაცხადა.

პრინციპულობა და სწავლისადმი დაუოკებელი გრძნობა ექვთიმეს ვერ შეუცვალასოფლის კანცელარიის მოხელის შემოსავლიანი საქმის შეთავსებამ და ვერცუსახსრობამ. ფოთში მიღებული ცოდნა არ კმაროდა გიმნაზიაში შესასვლელად. საჭირო იყო ლათინურში მომზადება,მაგრამ რეპეტიტორი ექვთიმემ ვერ იშოვნა. 1875–76წწ იგი ლიხაურშია. ექვთიმე უფრო ახლოს ეცნობა სოფელსა და მის ყოფას. ყმაწვილის ყურადღებას ჯერ კიდევ მაშინ იქცევდა სოფლის ისტორიული ძეგლები. 1873 წელს ისტორიკოსი დ.ბაქრაძე ჩასულა ლიხაურში და ღამე ექვთიმეს ბიძაქაიხოსრო თაყაიშვილთან გაუთენებია. სტუმრის საქმიანობიტ ყმაწვილიცდაინტერესებულა. ესეც უნდა ყოფილიყო ერთერთი საბაბი იმისა,რომ იგიარქეოლოგიამ გაიტაცა. მოხუცებულობაში იგი წერდა: ,,მე დავიბადე სოფელლეხაურში რომელიც საუკეთესოდ ითვლება გურიაში–ჰავით,მდებარეობით,ძველიკარგად დაცული ციხით,ეკლესიებითა და მათში შემონახული სიძველით”. თაყაიშვილების ოჯახებში პატრიოტი ადამიანები იკრიბებოდნენ.

ასევე ხდებოდა მისი დისა და მამიდების ოჯახებში. ცნობისმოყვარე მოსწავლე ყველგან ისმენდა საინტერესოსაუბრებს პატრიოტიზმზე, ისტორიასა და ლიტერატურაზე. ,,თამამად შეიძლება ითქვას–აღნისნავს ექვთიმე–რომ ისოჯახები,რომლებთანაც ვიყავი დაკავშირებული,მრავალმასალას იძლეოდნენ ჩემი განვითარების ზნეობრივ არეზე,ჩემისულიერი ზრდისთვის”.ექვთიმე ახლოს იცნობდა აგრეთვე გურულების, ქუთაისელიწერეთლების, ლორთქიფანიძეების, წულუკიზეების დაპეტერბურგელი მოწინავე ქართველების ოჯახებს.

ყოველივე ამის გამო შეგვიძლია ვთქვათ,რომ ის გარემო სადაც ექვთიმეიზრდებოდა, გახდა საფუძველი მისი გონებრივად და მორალურადჩამოყალიბებისა, და სამშობლოსადმი თავდადებისა.

გიმნაზიაში• 1876 წელს ექვთიმეს ძმამ ნიკომ

შვებულება აიღო და ლიხაურშიჩავიდა. იგი უთაისში,სამხედროსასწავლო რაზმში ,,უჩებნაიაკომანდაში” მსახურობდა... ექვთიმე ატეხილა –,,ქუთაისში წამიყვანე,ლათინურში წავიმეცადინებ და გიმნაზიაშიმოვეწყობიო..”

• ნიკომ ძმა წაიყვანა 1876 წლისძლიერ ცივ ზამთრის დღს. მოხუცი ექვთიმეგულისტკივილით იხსენებდა,,არავის გახსენებია ჩემთვისსაზამთრო ტანისამოსისდამზადება”.. ექვთიმეს მხოლოდწალების და პარუსინის ბლუზასცმია. ორი დღის სემდეგჩაუღწევიათ ,,ტროიკით” ქუთაისში. პატარა ექვთიმესყაზარმაში მიუჩინეს ადგილი.

აქვე იკვებებოდა და უკვირდათ სხვებს ,რომ მუდამ წიგნს კითხულობდა. ესშეუმჩნევია ,,კომანდის” უფროსსაც. შესცოდებია ყმაწვილი და ნება დაურთავსყაზარმაში დარჩენაზე. მაშინ ქუთაისში იმყოფებოდნენ იოსებ და კოწიათაყაიშვილები; მათი დახმარებით ექვთიმე ქუთაისის ერთ–ერთ შეძლებულ ოჯახსაუყვანია რეპეტიტორად. ქუთაისში ექვთიმესთან დადიოდნენ ბიძაშვილი ერმილენაკაშიძე, რომელიც აგრეთვე ემზადებოდა გიმნაზიაში შესასვლელად და მისინათესავი ლათინურში კარგი მოწაფე – მოსე კალანდარიშვილი. ერმილესშუამდგომლობით და ხარჯით ექვთიმე მოსესთან უნდა მომზადებულიყოიანვრიდან 15 ივნისამდე, მაგრამ მალე არდადეგები დაიწყო. მოსე და ერმილემაკვანეთში წასულან. ექვთიმეც იქ უნდა ჩასულიყო ლიხაურიდან,მაგრამგარკვეული მიზეზების გამო (მისი ძმა ვარლამი სტუმრობდათ,რომელსაც ქართულიაღარ ახსოვდა,ხოლო მამიდა მაკასთან რუსული არავინ იცოდა, ექვთიმემთარგმნელობდა). აგვისტოს დამლევს ვარლამი პეტერბურგს გაემგზავრა. ექვთიმემგამოცდების წინა დღეებში წაიმეცადინა ლათინურში. ლათინურის გამო ექვთიმემიიღეს პროგიმნაზიის II და არა III კლასში და ისევ წინააღმდეგობა – სწავლისნახევარი წლის, 6 მანეთი შეიქმნა გადასახდელი – ექვთიმე ატირებული მისულადიასახლისთან: ,, მესამე კლასში მწადდა შესვლა და ვერ შევედი, II მოვხვდი დაიქიდანაც დამითხოვეს – სწავლის ფული ვერ შემაქვსო”... გულკეთილ დიასახლისსგაუხსნია დანაზოგების ყულაბა და შიგ 6 მანეთზე მეთი ძველი და ახალიქართული და რუსული ლითონის ფულები აღმოჩენილა. ექვთიმეს მიუტანია იგიინსპექტორისათვის,რომელიც განცვიფრებულა– სად იშოვე ნუმიზმატიკის ესკოლექციაო!... ,,ამგვარად, ნასესხები ფულის წყალობით დავიწყწ პროგიმნაზიაშისიარული.

შევეცოდე ინსპექტორს, ობლობისა და სიღარიბის ცნობა მიმატანინა, სწავლისგადასახადიდან გამათავისუფლა და რადგან პანსიონში ადგილი აღარიყო,სანაცვლოდ 8 მანეთი დამინიშნა ყოველთვიურად”...

პროგიმნაზიში ექვთიმეს სახელი გაუთქვია, როგორც ბეჯით მოწაფეს. 35მოწაფიდან IV კლასი მხოლოდ რვას დაუმთავრებია. 1879 წელს ე.თაყაიშვილი Vკლასში ჩაირიცხა.

ქუთაისში ექვთიმე მოხვდა ოზურგეთელ თანაკლასელ ნიკო მართან,რომლის,,უჩვეულო ნიჭიერებასა და დიდი მომავალს” მასცავლებლები ერთხმადაღიარებდნენ.ახალ დირექტორს შეკითხვები მიუცია შეგირდისთვის პასუხის მოსმენის შემდეგ ხმამაღლა განუცხადებია ,,да такайвший украшение класса!”.. ქუთაისში ეზიარაექვთიმე მაშინდელ თანადროულობას. იგი იხსენებს: ,,აქაურმა თეატრმათბილისიდან ჩამოსული მსახიობებით აიდგა ფეხი.ვასო აბაშიძე,კოტე მესხი,ლადომესხიშვილი და სხვები აქ მართავდნენ სპექტაკლებს აკაკი წერეთლის რეჟისორობითდა ჩვენ გიმნაზიელები – დავდიოდით თეატრში.ექვთიმე თაყაიშვილი და ნიკო მარი თანამოაზრენი იყვნენ. მათ გადაწყვეტილიჰქონდათ,პეტერბურგსი ისეთი ფაკულტეტი შეერჩიათ,რომელიც ,,უფრო იყო საჭიროსაქართველოსთვის”... ექვთიმე თაყაიშვილმა 1883 წელს ქუთაისის გიმნაზიავერცხლის მედალზე დაამთავრა. წარჩინებული დიპლომის მფლობელს ეკუთვნოდაკავკასიის სასწავლო ოლქის სტიპენდია და მოსკოვის უნივერსიტეტში აგზავნიდნენ...

მაგრამექვთიმეს სწავლის გაგრძელება პეტერბურგში სურდა ,რადგან ისტორიას იქუკეთ ასწავლიდნენ, თან დიდი სურვილი ჰქონდა დასწრებოდააღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტის ლექციებს.

გიმნაზიის დირექტორის ა.სტოიანოვისშუამდგომლობით ექვთიმე თავისი სტიპენდიითპეტერბურგში ხვდება.1883წ. სექტემბერში ექვთიმე ჩაირიცხაპეტერბურგის ისტორიულ–ფილოლოგიურფაკულტეტზე, მას სულ ჰქონდა 700 მანეთი დასტიპენდია. ეს თანხა უნდა გამოეზოგა მასსტუდენტობის წლებში და სამსახურისჯამაგირამდე.ექვთიმე პეტერბურგში გაემგზავრა თანაგიმნაზიელვანო გურულთან ერთად . ეს უკანასკნელი უზრუნველყოფილი იყო ხარჯებით,

თუმცა ერთი კურსის გავლას 2 წელი ანდომებდა,რაცშეეხება ექვთიმეს იგი წარმატებით გადადიოდა კურსიდანკურსზე, ვერც არდადეგებზე ჩამოდიოდა სამშობლოში, მხოლოდ ერთი ზაფხული გაუტარებია თბილისში. მეორეკურსზე იყო ექვთიმე,როცა 1884 წ.

. ნიკო მარი მოეწყო აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე. სიყრმისმეგობრები, მართალია ერთ ფაკულტეტზე არ იყვნენ,მაგრამ ერთად აღამებდნენბიბლიოთეკაში, იკრიბებოდნენ ნიკო მარის ბინაზე და იმეორებდნენ დადებულპირობას – უნივერსიტეტის დამთავრებისთანავე ჩამოსულიყვნენსაქართველოში და ემსახურონ მშობელ ხალხს.

ლიხაურელი ახალგაზრდისთვის რუსეთის იმპერიის სატახტო ქალაქში ცხოვრება ბევრს ნიშნავდა, ექვთიმე იხსენებდა ”მე იმთავითვე უსათუოდ მინდოდა პეტერბურგის უნივერსიტეტში შესვლა, რადგან პეტერბურგი უფრო ევროპულიქალაქი იყო, ვიდრე მაგალითად, მოსკოვი.” აქ მიიღო აკადემიური განათლება, გაეცნო ჩვენ დიდ მამულიშვილებს – ი. ჭაჭავაძეს, ვაჟა–ფშაველას...პეტერბურგის სახელმწიფო ისტორიულ არქივში დაცულია სტუდენტ ექვთიმე თაყაიშვილის პირადი საქმე, რომელშიც დევს განცხადებები პეტერბურგში ცხოვრების ნებართვისა და საზაფხულო არდადეგებზე პავლოვსკში, ერთხელთბილისში და ერთხელაც სხვაგან საზაფხულო არდადეგების დროს გასვლის შესახებ.1887 წ–ს ექვთიმე თაყაიშვილმა წარმატებით ჩააბარა სახელმწიფო გამოცდები, იმავეწელს , ზაფხულში კანდიდატის ხარისხი დაიმსახურა. ექვთიმე წერს: ” კანდიდატისხარისხი რომ მიეცათ ყველა საგანში ხუთიანი უნდა მიგეღო სახელმწიფოგამოცდებზე.” მან წარმატებით შეისრულა მიზანი.ნ. მარი პეტერბურგში დარჩა. მან ერთი წლის შემდეგ დაასრულა სწავლა, თბილისშიგადმოსვლას რომ აპირებდა, თაყაიშვილმა მისწერა: ”ფეხი არ მოიცვალოპეტერბურგიდან, შენი ადგილი მინდაა, აქ მე დამიპირეს გაფუჭება, და შენ სიფიცხესუფრო არ აიტანო!..”

მოგვიანებით ექვთიმე თავის სიყრმის დროინდელ მეგობარზე სიამაყით წერს...

” ნიკო, მართლა, მსოფლიო მნიშვნელობის მეცნიერად გამოიზარდა და გააცნო საზღვარგარეთს ქართველი ერის კულტურა, რასაც, რაღა თქმა უნდა,

თბილისში მოღვაწეობით ნაკლებად შეძლებდა...”

არქეოლოგიური მოგზაურობასაქართველოში

ორჯერ იმოგზაურა ექვთიმე თაყაიშვილმა ტაოში. 1902 წელს არტაანიდან მოყოლებული კოლამდ. კოლამდ ე.აღწერა ბანა ახლომდებარე ეკლესიებით დაჩანგლთან შეჩერდა. მეორედ 1907 წელს შეწყვეტილი გზა გააგრძელა,კოლა-ოლთისისმიდამოები შემოიარა. 1917 წელს მესამედ გაემგზავრა თურქეთის ტერიტორიაზეარსებული ძეგლების მოსანახულებლად.ექსპედიციაში მონაწილეობდნენ: ლადოგუდიაშვილი, მიხეილ ჭიაურელი, ე. ერმაკოვი, [ ფოტოგრაფი] გიორგიშევარდნაძე, ანატოლი კალგინი, ანატოლი ზანდევიჩი, რომელიც შემდგომ ახალდარსებულ თბილისის სახ-ფო მუზეუმში მოღვაწეობდა.1917 წლის არქელოგიური ექსპედიცის მოგზაურობის შესახებ ექვთიმე თაყაიშვილიწერს

“

დადავიცავთო,ბევრ მათგანსქართული ენადავიწყებოდა,მაგრამ შეგნებარომ ისინიქართველიერია, თითქოსყველას ჰქონდა“

“ ხელ-ფეხს მიკოცნიდა კოლა- ოლთის ჩინგლისქართველობა, მშვიიდათ ბრძანდებოდეთ, მამა-პაპათა ნამგარს არავის დავანგრევინებთ

მოგზაურობას თვალი გადავავლოთ ლადო გუდიაშვილის მოგონებებით,რომელიც საქართთველოს მეჭურჭლეთუხუცეს წერდა „ექვთიმე თაყაიშვილი მთელითავისი ცხოვრების მანძილზე უანგროდ ემსახურებოდა ეროვნულ საქმეს... არცდაღლა იცოდა , არც დასვენება ... ამნაირ ადამიანებს ძველად ხატავდნენ ტაძრისკედლებზე “ეექსპედიციის ძირითადი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ არა მეცნიერისასეთი თავგამოდევბა, დღეს ისტორიას არ ექნებოდა ზუსტიდათარიღება,ყოველმხრივი აღწერილობა, დეტალური მსალა ისეთი ქართულიძეგლებისა. როგორიც არის ოშკი, იშხარი, ხარული, ბანა. ექსპედიიამ სუსტადგარკვია, დადგინა ტაძრების, ეკლესიების, ციხების სახელწოდებებიდა ადგილმდებარეობა, რაც ამ მოგზაურობამდე უცნობი და შეომოწმებელი იყო მეცნიერულილიტერატურისთვის. ექვთიმეს თაოსნობით შესწავლილი იქნა ყველა წარწერა,ქრონიკონი-თარიღის აღმნიშვნელი ასოები, „ მას საოცარი მეცნიერული წვდომაჰქონდა, ძველი წაეწრების წაკითხვის საოცარი უნარი. უმრავლესობას იქვეგადმოღების თანავე კიხულობდა, ზოგს, უფრო რთულს, სადგომში მისვლისას, ჩვენახალგაზრდები ვისვენებდით,იგი კი უჯდა საქმეს, ფოტოებ, კალკებს ნახატებს დაარც დარჩენია რამ ამოუკიხავი. თუ რაიმე ახლოს ,, მნიშვნელოვანს ამოიკითხავდაახალგაზრდულად წამოხტებოდა ქაღალდის დროშასავი აფრიალებდადა აღფრთოვანებით შესძახებდა აღმოჩენა.. !! ახალი აღმოჩენა! დიდმეცნიერს ხელოვნებაში განსაკუთრებით ჩაეჩენია მეხსიერებაში ხახულში ნანახიქვაში ტვიფრული სიმბოლო- ქართული ფასკუნჯი მუდმივი აღორძინების იდეა! ესკლასიკური ნიმუში ნოტარ-დამის ქიმერების შემოქმედებასაც შეხამება! წერდა ლადოგუდიაშვილი. უმშვენიერესი ბუნების გარემოცვაში დგანან ეს ბუმბერაზიძეგლები თითქოს უპატრონო, თითქოს ძილსაც მისცემიან..

მაგრამ მაინც ალერსა და სითბოს იხოვენ ჩვენგან. ელიან მფარველსა დამცველს.ექვთიმეს ექსპედიციამ დროულად შეაღო ამ ტაძრის საუკუნეთა მანძილზედახშული კარები.. იმედია ჩვენი თაობაც, გავხდებით „ ექვთიმოსნები“ მოვეფერებით და მივუალერსებთ შორს საქართველოს მიწიდამოწყვეტილ ტაძრებს.... ე. თაყაიშშვილი 1895 წელსშეირთო თბილის ივანე პოლტორრაცკის ასული ნინო.პოლტარცკები პოლონელებიიყვნენ. მეფის რუსეთის დროს გრაფი პოლტარიცკი გამოზავნეს პეტერბურგში , ამიტომ მისი ოჯახი პეტერბუგგში ცხოვრობდა. იგი აქტიურად იყო ჩაბმულიდეკარისტულ მოძრაიბაშ ი. რის გამოც გრაფის ოჯახში კავკასიაშიგადმოასახლეს., კერძოდ ქუთაისი გუბერნიაში. მოგვიანებით ცოლადშეირთო ზედგენიძის ასული, როიმლისგანაც არი ვაჟიშვილი შძინა. ორივე შვილიმიბარებული ჰყავდათ თბისის სათავად ანაურო გიმნაზიაში., სადაც საფუძველიჩაეყარა ივანე პოლტარიცკის და ილია ჭავჭავაძის მეგობრობას. პოლონელი გრაფისშვილი კარგად ფლობდა ქართულს , ცნობილია მისი თარგმანები ქართულიდანრუსულ ენაზე კერძოდ შოთა რუსთაველი „ ვეფვის ტყაოსანი“ ილია ჭავჭავაის „ გლეხის ნამობი“ „კაცია-ადამიანი“ ივანე მატერიალურად ეხმარებოდა ქართულწერა- კითხვას გამავრცებელ საზოგადეოებას, ილია ჭავჭავაძემ თავისი პოემა „ ჩრდილი “ ნიშნად პატივისცემისა სწორედ უძღვნა ივანეს. დიდ ქაეთველი გახლდათივანეს მეჯვარე, მისი ვაჟიშვილი ილია [ილიკო დარქვეს] რაც შეხება ივანეს ძმასსიმონს , იგი იურისტად მუშაობდა პეტერბურგში.სწორედ რუსეთში მისიმოღვაწწეობის დროს საქართველოს სათვისტომო რომელშიც გაერთიანებული იყვნენ– ილია ჭავჭავაძე, ნიკო-მარი, ივანე ჯავახიშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ვანომაჩაბელი, სიმონ ავალიშვილი,ივანე ნიჟარაძე და სხვა.

ივანე პოლტორიცკი მატერიალურად ეხმარებოდაქართველ სტუდენტებს. იქაური ქართველობაკვირაშიერთხელ გრტაფთან სადილიზე იკრიბებიდნენ- სადაცმთავარი და ძირითადი თემა საქართველო იყო.სიმონს ხშირად უთქვამს “ ჩემს ქართველობაზე ჩემისახელი მეტყველებსო. „ივანე პოლტორიცკიმ მეუღლისგარდაცვალების შემდეგ იქორწინანადეჟდა გაბაშვილზე. მათ ი მეჯვარე ილიაწინამძღვრიშვილი იყო. ნადის მზი9თებში ერგოოქროყანის მამულები.გაბაშვილის ოჯახი ზენელზეცხოვრობდა, სწორედ იმ შენობაში სადაც მეცნიერთააკადემია მდებარეობს. ოქროყანაში მათ ორი სახლიჰქონდათ , ზემო და ქვემო აგარაკი. ზემო აგარაკზეორსართულინი სახლი იდგა რომელიც თავდ გადსცესმოსახლეობას სკოლის გასახსნელად. ოქროყანისნაწილი დღევანდელი ფუნუკუილორისნაწილი 1890წელს ბელგიელებმა იჯარით აიღესპოლონელი გრაფის ოჯახისგან. ილია ჭავჭავაძისმეშვეობით ილიკო პოლტორიცკიმ თანხა გამოაგზავატრამვაის ხაზის გასაყვანად. ილიკომ განათლებასაფრანგეთში მიიღო, მუშაობდა პარიზის ბანკში ,მუდმივი კავშირი ჰქონდა თავის ნათლიასთან ილიაჭავჭავაძესგან.

გარდაიცვალა საქ-ში, მემკვიდრე არ დარჩენია. ივანე პოლტარცკი განათლებითიურისტი იყო. ჯერ პირველი განყოფილების მომრიგებლად მოსამართლედმუშაობდა , ბოლო 20 წელი კი თბილისი ნორტარიუსის თანამდებობა ეკავა. ივანე1892 წელს გარდაიცვალა . იმ დროს ექვთიმე თაყაიშილი თბილისში არ ყოფილა.დაკრძალვას ესწრებოდა ი. ჭავჭავაძე . მოგვიანებით ეკატერინე გაბაშვილის უთქვამსექვთიმესთვის „ ილიას თვალებიდან კურცხალ კურცხალიცრემლი სდიოდაო“ივანეს დანადო გაბაშვილს ექვსი შვილი ჰყავდათ_ნინო, ელენე,ანა, სოფიო, ეკატერინე და ალექსანდრე. ელენე პოლტარიცკი ფრანგულის მასწავლებელი იყო, იგი ერთ-ერთი დამარსებელი გახლდათ უცხო ენათა ინსტიტუტეს. ნინო, ელენე და ანა ილიკოსთან სწავლობდნენ პარიზში. სოფიო პიანისტი იყო, ეკატერინე კონსევატორიაში მუშაობდა, მოგვიანებით კი ამერიკის საელჩოს ატაშე გახლდათ, ალექსანდრე პროფესით იურისტი იყო. პეტ-იდან დაბრონებულ ექვთიმეს ბინა არ ჰქონდა, ამიტომიაკობ გოგებაშვილთან ცხოვრობდა. იმ პერიოდში ხუთშაბათობით ქართველიინტელინგცის წარმომადგენლობა იკრიბებოდნენ ოქრიყანაში , პოლტორაცკებთან. Mმაშინ მარტო ოქროყანა კი არა მთაწმინდაც პოლონელი გრაფის საკუთრება ყოფილა. 1905 წელს ექვთიმემ ცოლად შეირთო ივანეს და ნინო პოლტარიცკი.მათ ჯვარიდაიწერეს სამების ტაძარში, მათი მეჯვარები იყნვნენ ოლღა გურამიშვილი და ილიაწინაძღმრიშვილი. ვინაიდან მათ შვილი არ ჰყავდათ, იშვილეს თავიანთი მოგვარელიდია თაყაიშვილი, რომელიც შემდეგნინო პოლტარიცსკის საშას მეუღლე გახლდათ. ი. პოლტარიცსკი მეორე ქალიშვილის, ანას მეუღლე იყო ივანე ნიჟარაძე.

ნიჟარაძე. ი. ნიჟარაძემ განათლება მიღო პეტერბურგში.იგი ივანე ჯავახიშვილთანერთად სწავლობდა ისტორია-ფილოლოგის ფაკუტეტზე. ექვთიმე ხელს უწყობდა ი. ნიჟარაძეს განათლებაში, დაჰყავდა ერთნოგრაფიულ ექსპედიციებზე, სწორედექვთიმეს დახმარებით გაიცნეს ერთამანეთი და დახლოვდნენ ივანე ნიჟარაძე და ანათაყაიშვილი. ივანე და ანამ ჯვარი დაიწერეს სამების ტაძარში, მათი მეჯვარები იყვნენი. ჟავახიშვილი და ეკატერინე გაბაშვილი. ქორწილს ესტრებოდნენ ოლღა და ილიაჭავჭავაძე. ილიას ივანესთვის უჩუქებია ოქროს სათი ბუდით და წარწერით. ეს სათიოჯახში ინახებოდა 1966 წლამდე შემდეგ კი გაუყიდიათ რადგან ლიდიას დაკრძალვამოეხერხებინათ.ივანეს და ანას ორი შვილი _ ალექსანდრე და ნინო შეძინათ.ნინო ექვთიმეთაყაიშვილმა მონათლა. სანამ ექვთიმე ახალ ბინაში გადავიდოდა, მთელიპოლტარიცკების ოჯახი ეკატერინე გაბაშვილის სახლში ცხოვრობდა.1910 წელს ექვთიმე და ნინო ახალ აშენებულ კერძო სახლში ოლღას ქუჩაზედასახლდნენ. Mმათი რჩევით ივანე ნიჟარაძეც თავისი ოჯახით აქ გადვიდა. ქვთიმეს7ოთახი ეკავა მესამე სართულზე.ნინო პოლტარიცკია გარეგნობით ძალიან ლამაზი ყოფილა, კარგად იცოდა რუსულიდა ფრანგული. Pპარიზში ჰქონდა დამთავრებული კონსევატორია და კარგადუკრავდა. იგი ბევრს ეხმარებოდა ექვთიმეს მუშაობაში.ექ. თაყაიშვილის ოჯახში 14 იანვარს, წმ. ნინოს ხსენების დღეს დიდი წვეულობაიმართებოდა. საღამოს ოთახები ივსებოდა სტუმრებით. ექვთიმე ამ დღეს ყველაზეკარგ ხასიათზე იყო

. ასე გადიოდა წლები. . . 1921 წელს ნინომ და ექვთიმემ უხმაუროდ დატოვესთბილისი,. ამის შესახებ ნინო ნიჟარაძე {დისშვილი} იხსენებს: 1921 წლის 25 თებერვალი, ამ დღეს თბილისში დიდი თოვლი მოვიდა ბავშვები გახარებულებივიყავით, დედამ ეზოში გაგვიშვა, მერე ავედი დეიდასთან, მაგრამ არც ექვთიმე და არცნინო აღარ დაგვხვდნენ. მაგიდასთან ჭურჭელი კი არ იყო ალაგებული, სარეცხი კითოკზე ეკიდა, ყველას გაუკვირდა,ორივე წესრიგი და სიუფთავე უყვარდა. დედასცრემლები მოადგა თვალებზე, ლაპარაკს ვერ ახერხებდა. ასე რომ 1921 წლიდან 1945 წ-მდე მოლოდინისა და მონატრების გზა გაიჭიმა.” ნინოს გარდაცვალება იყოექვთიმესთვის _` ნინო გარდაიცვალა 1931წლის 8 ივლის ლევილში,ხანგრძლივიავადმყოფობის შემდგომ.~ ექვთიმე მაინც გამაგრდა, მეუღლის დაბადებისა დაგარდაცვალების თარიღბს უსახსრობის პირობებშიც აღნიშნავდა.ე. თაყაიშვილი, 1945 წელს პატიზიდან თბილისში რომ ჩამოფრინდა დიდსიხარულთან ერთად აწუხებდა მეუღლის ნეშთის იქ დარჩენა. ამის გამო დაწერა მან: `82 წლის მოხოცს ამიხდა დიდ ხნის ნატვრა, დავბრუნებოდი სამშობლიოს დადავუბრუნე მას მისი კუთვნილი განძეულობა. საშვალება მომეცა ჩემს უნივერსტეტშიდა ახალშობილ აკადემიაში დამეწყო მუშაობა. Oოღონდ ჩემი ხანგრძლივისიცოცხლის ერთგული თანამგზავრი, საფრანგეთის მიწაში დამრჩა დამარხული~.ექვთიმე ამას ვერ მოესწრო , მაგრამ ეს აღსრულდა 1987 წლის 22 თებვერვალს დღის 2 სათზე ქართველ მწერალთა და მოღვაწეთა პანთეონში შედაგა სამოქალაქო პანაშვიდიდა ლევილიდან კუბოთი ჩამოსვენებული ნინოს ნეშთი დიკრძალა ქმრის საფლავისგვერდით.

მარიამ ბებერაშვილიVI კლასი