თბილისის 65 – ე საჯარო სკოლა

I მსოფლიო ომი

ავტორი : ნინო ბიბილაშვილი

ხელმძღვანელი : ზაზა ნაცვლიშვილი

გერმანიას XX საუკუნის დასაწყისიდან სურდა სხვა ევროპულიქვეყნებისავით მოეპოვებინა აფრიკაში და აზიაში კოლონიები. რიგკოლონიალურ კონფლიქტებში გერმანელები ეხმარებოდნენ აჯანყებულერებს, საფრანგეთისა და ინგლისის წინააღმდეგ, რის გამოც გერმანიისურთიერთობები ინგლისთან და საფრანგეთთან სერიოზულად დაიძაბა. ესომი მიმდინარეობდა 1914-1918 წლებში. ამ ომის მიზეზი გახდა 1914 წლისზაფხულში სერბი სდუდენტის, გავრილო პრინციპის მიერ ავსტრია-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრის ფრანც ფერდინანის მოკვლა, ავსტრია-უნგრეთის მთავრობამ, რომელსაც ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე თავისიბატონობის დამყარება სურდა, გერმანიის წაქეზებით სერბიას ომიგამოუცხადა, მაგრამ პატარა სლავურ ქვეყანას რუსეთი გამოექომაგა, რომელსაც ბალკანეთში საკუთარი ინტერესბი ჰქონდა.

კოლონიალურმა კონფლიქტებმა გამოიწვია ევროპაში რამდენიმემტრული ბანაკის ჩამოყალიბება. გერმანელებმა და ავსტრიელებმა შექმნესთავდაცვითი კოალიცია, იტალია დაუკავშირდა საფრანგეთს, გერმანიისინდუსტრიის ზრდით შეწუხებულმა ინგლისმა კი შექმნა კავშირებისაფრანგეთთან და რუსეთთან, ამ კავშირს ანტანტა ეწოდა.

ანტანტა დიდი ბრიტანეთი

საფრანგეთი

რუსეთი

იტალია

აშშ

ცენტრალური სახალმწიფოები გერმანია

ავსტრია-უნგრეთი

ბულგარეთი

ოსმალეთი

ავსტრო-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრეზე თავდასხმაში ავსტრიელებმადამნაშავედ სერბები მიიჩიეს და გერმანიასთან კონსულტაციის შემდეგ 23 ივლისს ვენამ სერბეთს შემდეგი ულტიმატუმი წარუდგინა: სერბეთს უნდაშეეწყვიტა ანტიავსტრიული პროპაგანდა და დაეშვათ ავსტრიელიწარმომადგენლები მკვლელობის გამოსაძიებლად. სერბებმა უკანასკნელიპუნქტი არ მიიღეს, რის შედეგადაც 28 ივლისს ავსტრიამ ომი გამოუცხადამათ. მსოფლიო ისტორიაში ომის გამოცხადება პირველადმოხდა ტელეგრამით.

ავსტრო-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრეზე თავდასხმაში ავსტრიელებმადამნაშავედ სერბები მიიჩიეს და გერმანიასთან კონსულტაციის შემდეგ 23 ივლისს ვენამ სერბეთს შემდეგი ულტიმატუმი წარუდგინა: სერბეთს უნდაშეეწყვიტა ანტიავსტრიული პროპაგანდა და დაეშვათ ავსტრიელიწარმომადგენლები მკვლელობის გამოსაძიებლად. სერბებმა უკანასკნელიპუნქტი არ მიიღეს, რის შედეგადაც 28 ივლისს ავსტრიამ ომი გამოუცხადამათ. მსოფლიო ისტორიაში ომის გამოცხადება პირველადმოხდა ტელეგრამით.

პირველი მსოფლიო ომის საზღვაო ბრძოლებში აქტიურადგამოიყენებოდა წყალქვეშა გემები. იგივი ომის დასაწყისშივეგამოიყენებოდა როგორც სამხედრო, ასევე სავაჭრო გემების ჩასაძირად, დასაზვერად და მინების დასამონტაჟებლად. ასე ბრიტანელებმა ომისდასაწყისშივე მოახდინეს გერმანული სავაჭრო ფლოტის პარალიზება, რამაც მოგვიანებით გამოიწვია გერმანიაში ეკონომიკური კრიზისი. გერმანელებმა ვერ შეძლეს ბრიტანეთის საპასუხო ბლოკადის მოწყობა, რადგან ამ პერიოდში მათ მხოლოდ 28 წყალქვეშა გემი ყავდათ, მიუხედავად ამისა, გერმანული სუბმარინები აქტიურად ძირავდნენინგლისურ გემებს ბრიტანეთის ნაპირებთან. 1915 წლის ბოლოსკენსუბმარინების სიმცირის გამო წყალქვეშა ომმა დაკარგა აქტუალურობა.

პირველი მსოფლიო ომის დაწყებისთვის აეროპლანები ჯერ ახალი ხილიიყო. მათ იყენებდნენ როგორც დაზვერვისთვის ასევე დასაბომბად. ომისდასაწყოსში ლიდერობდნენ გერმანული თვითმფრინავები, ისინირეგულარულად უტევდნენ დასავლეთ ფრონტზე მოკავშირეთაპოზიციებს. მხოლოდ 1916 წლის ივლისში ინგლისურმა F-2-მა დაფრანგულმა "ნიუპორ ბეიბიმ" გაათანაბრეს მდგომარეობა. ესთვითმფრინავები ტექნიკურად უკეთესები იყვნენ ვიდრე გერმანული"აინდეკერები". გერმანელებმა მალე შექმნეს უკეთესი თვითმფრინავები დაშეცვალეს ბრძოლის ტაქტიკა, ისინი მიფრინავდნენ მთელიესკადრილიებით, 14 თვითმფრინავით.

ოქტომბრის დასაწყისში ბრიტანელებმა მოახერხეს ჰინდენბურგისხაზის გარღვევა. სანგრებში ომი დასრულდა და ისევ მობილური ომიდაიწყო. გერმანული არმია კარგად იბრძოდა, მაგრამ გერმანიაშისიტუაცია უფრო და უფრო იძაბებოდა. ბლოკადის გამო ქვეყანაშისაკვების და პირველადი საჭიროების ნივთების დეფიციტი იყო. უფრო დაუფრო ძლიერდებოდაპაციფისტური განწყობები. ფრონტის ხაზზეც კიჯარისკაცებს საშინელი საკვები ჰქონდათ. ამის გარდა გერმანიაშიჯარისკაცთა კატასტროფული დეფიციტიც დაიწყო. ჯარში უკვე 16-17 წლისბიჭებს იწევედნენ. ოქტომბრის ბოლოსთვის ცხადი იყო რომ გერმანიადამარცხების ზღვარზეა. ლუდენდორფმა გადაწყვიტა ჯარების გერმანიისდასავლეთ საზღვართან გადაყვანა და სამშვიდობო მოლაპარაკებებისდაწყება.

სამშვიდობო მოლაპარაკებებს საფუძვლად ვილსონის 14 პუნქტი ედო, რომელიც ჯერ კიდევ 1918 წლის იანვარში იყო შემუშავებული. ამდოკუმენტის თავახმად გერმანიას და ავსტრო-უნგრეთს ომისმსვლელობისას დაპყრობილი ტერიტორიები უნდა დაეთმოთ, ავსტრო-უნგრეთის და ოტომანთა იმპერიის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ერებსეძლეოდათ საკუთარი ეთნიკური სახელმწიფოების ჩამოყალიბებისსაშუალება, ხოლო გერმანიას უნდა დაებრუნებინასაფრანგეთისთვის ელზასიდა ლოტარინგია. პოლონეთმა დამოუკიდებლობა მიიღო.

აღმოსავლეთი პრუსია დაპოზნანი,ჩრდილოეთ შლეზვიგი შეიერთა დანიამ.გერმანიის სასაზღვრორეგიონებში ჩატარდა არჩევნები,სადაც მოსახლეობა წყვეტდა სურდა თუ არა გერმანიისშემადგენლობაში დარჩენა. იგივე უფლება არ მიენიჭა გერმანელებს,რომლებიც სილეზიასა დაჩრდილოეთ ბოჰემიაში უმრავლესობას შეადგენდნენ. მიუხედავად ავსტრიის მთავრობისგადაწყვეტილებისა,შეერთდებოდა ავსტრია გერმანიას,ამის წინააღმდეგი აშშ,დიდი ბრიტანეთი დასაფრანგეთი იყვნენ.ასეთი ორმაგი სტანდარტების გამოყენება ძვირად დაუჯდაევროპას,როცაჰიტლერმა სუდეტი,რომლის მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობა გერმანელი იყო, ჩამოართვა ჩეხოსლოვაკიას,რისი წინაპირობაც სწორედ ანტანტის უპასუხისმგებლოგადაწყვეტილებები იყო(ამა თუ იმ მიწის მოსახლეობას თვითონ უნდა გადაეწყვეტა,რომელ ქვეყნისშემადგენლობაში შევიდოდა). მძლავრ გერმანიის იმპერიას ჩაენაცვლა არასტაბილური, ღატაკი ვაიმარის რესპუბლიკა, რომელმაც 1933 წლამდე იარსება. გერმანიის მოსახლეობა დაიტანჯაშიმშილითდა სიღატაკის, ომის შემდეგ კი მოხდა ეკონომიკის სრული კრახი რასაც 20-ანი წლებისდასაწყისში ჰიპერინფილაცია მოყვა. კომუნისტები ყველა ხერხით ცდილობდნენ სახელმწიფოსსათავეში მოსვლას. მათ კი დაუპირისპირდნენ ნაციონალ-სოციალისტები, რომლებმაც საბოლოოჯამში მოიპოვეს გამარჯვება.

დაიშალა ავსტრო-უნგრეთი. წარმოიქმნა დამოუკიდებელი ავსტრიის, უნგრეთის დაჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკები. უნგრეთში კომუნისტები მოვიდნენ ხელისუფლებაში. იგივე ბედი ეწია ოტომანთა იმპერიასაც. არაბებმა თავისი ფსევდო დამოუკიდებელისახელმწიფოები შექმნეს, რომლებიც ინგლისის და საფრანგეთის კონტროლისსფეროებად იქცნენ. იტალიაშიც პოლიტიკური არასტაბილურობა სუფევდა, სანამხელისუფლებაში დიქტატორი ბენიტო მუსოლინი არ მოვიდა. დიდ ბრიტანეთშიძალიან მძიმე ეკონომიკური კრიზისი სუფევდა, არ წყდებოდა მუშათა და ჯარისკაცთაგამოსვლები. გამარჯვებულ ქვეყნებს შორის ყველაზე მძიმე მდგომარეობაშისაფრანგეთი იყო. ოთხი წლის მანძილზე სწორედ მის ტერიტორიაზე გადიოდაფრონტის ხაზი. ეკონომიკა დანგრეული იყო, ფრანგი მამაკაცების 27% კი ომშიდაიღუპა.

რუსეთის იმპერია დაემხო და 20-ანი წლების დასაწყისში ქვეყანაში საშინელისამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა. 1922 წელს გაიმარჯვეს ბოლშევიკებმა დადეკემბერში ახალი სახელმწიფო სსრკ ჩამოაყალიბეს.

დასასრული