ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ НАЙРУУЛГАЖ.Бат-Ирээдүй, 2015/04/03

Судлаачид:

● Ш.Гаадамба● О.Д.Митрофанова● Д.Отгонсүрэн● Ц.Сүхбаатар● Д.Дашдаваа● Э.Равдан● М.Базаррагчаа

Судалгааны зохиолын найруулга

Тухайн шинжлэх ухааны салбарын мэргэжилтэн, судлаач нарт ойлгомжтой байдлаар бичиж туурвисан бүтээлийн хэлийг судалгааны зохиолын найруулга гэнэ. Ийм найруулгад мэргэжлийн үг, хэллэг, нэр томьёо зонхилно. Жнь: Залуу судлаач Энхмаа, Төв аймгийн Алтанбулагт үржүүлж байгаа эр шүдлэн хонины тосыг авч судлажээ. Дээрх үүлдрийн хонины гадар өөх, сүүл, чацархай, бөөр ба сэмжний өөхийг авч хайлуулан тосны гарц болон физик химийн шинж чанрыг тодорхойлов.

Нийтлэг зохиолын найруулга

Судалгаа шинжилгээний ажлын үр дүнг нийтэд зориулж ойлгомжтой, энгийн өгүүлсэн зохиолын хэлийг нийтлэг зохиолын найруулга гэнэ. Жишээ нь: Удаан унтах хортой. Хэт удаан унтдаг хүний нас 15 хувиар богиносдогийг Америкийн хорт хавдартай тэмцэх нийгэмлэг тогтоожээ.

Шинжлэх ухааны мэдээллийн найруулга

Шинжлэх ухааны ололтыг нийтэд цэгцтэй, оновчтой, хүргэх зорилгоор туурвисан нэвтэрхий тайлбар толь, лавлах, гарын авлага, эмхэтгэл, товхимол зэргийн хэлийг шинжлэх ухааны мэдээллийн найруулга гэнэ. Жишээ нь: Нано: Грек хэлний nanos буюу одой гэсэн үгнээс гаралтай угтвар бүтээвэр. гэх мэт.

Сурах бичгийн найруулга

Шинжлэх ухааны мэдлэгийг цэгцтэй хялбар дөхөм эзэмшүүлэх зорилгоор ойлгомжтой, товч бөгөөд энгийн байдлаар хураангуйлан нэгтгэж туурвисан бүтээлийн хэлийг сурах бичгийн найруулга гэнэ. Жишээ нь: Бодосын төлөв байдал, хэлбэр дүрс, өөрчлөгдөх үзэгдлийг физикийн үзэгдэл гэнэ. Ус уурших, шил хайлах бол физикийн үзэгдэл юм.

Эрдэм шинжилгээний жинхэнэ зохиол

ЭШ-ний зохиол нь тухайн шинжлэх ухааны салбарыг хөгжүүлэх, шинэ мэдлэг бүтээх, онол үзэл баримтлал бий болгох, нэр томьёог тогтоон хэвшүүлэх чиглэлтэй мэргэжлийн цөөн хүмүүст зориулсан, явцуу хүрээний зохиол юм. ШУС-г хэрэгцээ, агуулга, зорилго, шаардлагаар нь суурь ба хавсарга судалгаа гэж 2 төрөлд хуваадаг.

ЭШЗохиолд тавих шаардлага:

● Сэдвийг зөв оновчтой сонгож нэрлэх.● Нэр томьёо хэл найруулга алдаагүй зөв байх● Бичлэгийн тогтсон стандартыг баримтлах● Баримт материал бүрэн цуглуулах● Утга санааг зөв хэлбэржүүлэх

Эрдэм шинжилгээний нийтлэг зохиол

ЭШНЗохиол нь өргөн олон түмэнд зориулагдсан шинжлэх ухааны мэдлэг ухагдахууныг хялбар дөхөмчилж, мэргэжлийн бус хүмүүст ойлгомжтой байхаар бичсэн зохиол юм. Зарим хүн “шинжлэх ухааны хялбаршуулсан зохиол” ч гэж нэрлэдэг. Д.Өлзийбаяр, нийтлэгжүүлэх гэж нэрлэе гэжээ.

ШУНЗохиолын үүрэг

ШУНЗохиол нь уншигчдын мэдлэгийн хүрээг тэлж боловсролыг ахиулах, танин мэдүүлэх агуулгатай, тэдэнд байгаль, ертөнц, нийгэм, хүмүүний тухай, юмс үзэгдлийн учир шалтгаан хууль, зүй тогтол, мөн чанар, дотоод холбоо

ШУНЗохиолд:

● Сурталчилгааны өгүүлэл● Хялбарчилсан товхимол● Нэвтэрхий толь бичгийн өгүүлэл● Сургалт заах аргын зөвлөмж● Хичээлийн хөтөлбөр● Гарын авлага● Сурах бичиг-ийн найруулгыг багтаана.

Сурталчилгааны өгүүлэл

● Хамгийн түгээмэл хэлбэр болно.● Хэмжээний хувьд багахан● ШУ-ы үнэн мэдлэгт дулдуйдсан● Танин мэдүүлэх агуулгатай● Үзүүлж, хэвлэж, ярьж, танилцуулж болно.● Харин эрдэм шинжилгээний бүтээлд

тооцохгүй, эшлэл авч болно.

Нэвтэрхий толийн (НТ) өгүүлэл

● НТ бол мэдлэг дамжуулах уламжлалт арга

● Нийтийн ба сургалтын гэж 2 хуваана.● Жишээ нь: “Монголын нэвтэрхий толь” 2

боть, 2000, 30000 орчим өгүүлэл, 1300 тайлбар зураг, 150 орчим хавсралт зураг багтаж.

“МОНГОЛЫН НЭВТЭРХИЙ ТОЛЬ”

“Монголын нэвтэрхий толь”1,2 дугаар боть, В3, 2000, Улаанбаатар хотЕрөнхий редактор Б.Чадраа

Жишээ нь: Монгол хэл

Монгол Улс хийгээд Өвөр Монголын өөртөө засах орон, Шинжаан Уйгарын өөртөө засах орон, Буриад Монгол, Халимаг монголчуудын хэлэлцдэг хэл. Алтайн хэлний бүлд багтддаг. Залгамал байгуулалттай. Үндэсний уламжлалт бичиг нь монгол бичиг.

Элдэв гарын авлага, зөвлөмж

● Зөвлөмжийн зориулалтыг бодолцох.● Хэл найруулгын алдаагүй, товч тодорхой,

ойлгомжтой, эх хэлний хэм хэмжээнд нийцэж байх

Элдэв төрлийн зар сурталчилгаа

● Бүх төрлийн зар сурталчилгааны эх энэ төрөлд багтана.

● Зар сурталчилгааны хэлний тухай урьд бид дэлгэрэнгүй үзсэн тул товчлоё.

● Нийтлэг зохиолын ерөнхий шаардлагыг үзнэ үү?

Нийтлэг зохиолын шаардлага

● Хэмжээний хувьд авсаархан● Энгийн ойлгомжтой, сонирхолтой байх● Шинжлэх ухааны нэр томьёо бага байх● Бүх насныханд зориулсаныг мартахгүй● Нарийн бүтэцгүй энгийн байх● Тогтсон загварт баригдалгүй чөлөөтэй● Уран дүрслэл, уянгын халил хэрэггүй.

Шинжлэх Ухааны мэдээллийн зох.

ШУ, Мэдээлэл-технологийн холбоотой реклам зарлал чимэглэл, эрдэм шинжилгээний лавлах бичиг, каталоги, нэвтэрхий толь, тайлбар толь, гарын авлага, эмхтгэл, товхимол, шинэ санаачлага, оновчтой бүтээлийн тайлбар зэргийг ШУ-ны мэдээллийн найруулгын төрөлд багтаана.

Реклам зар сурталчилгааны эх

● Шинжлэх ухааны сурталчилгааны өнгө аястай найруулгаар бичигддэг, олон түмэнд хүртээмжтэй шуурхай мэдээлэл хүргэх зориулалттай эхийг р з с эх гэнэ.

● Орчин үеийн аливаа хэвлэл мэдээллийн бараг 60-70 % -ийг реклам сурталчилгаа эзлэх боллоо.

Рекламны эхийн жишээ:

● Машиндаа нас нэмье.● Бүх гутал 5000 төгрөг.● Вакуумжуулсан сургалт● Монголын ноос ноолуурын холбоо● Омо цагааныг цайруулна.● Чанар гэж чансаа● Аралын Японы аатай, гаатай оо.● Аймаар хямд үнэ.

Лавлах бичиг, каталог

● Зөв, үнэн, мэдээлэл өгөх зорилготой.● Тухайлбал, судлаачдад зориулсан ном зүй● Номын катологи бол тогтсон загвартай.● хэмжээний хувьд цомхон.● Агуулга товч, зориулалт өргөн.● Шинжлэх ухааны хэлээр бичих ёстой.● Энгийн картнаас эхлэж болно.

Нэвтэрхийн толийн найруулга:

● Үүрэг, зорилго, агуулга төрөл бүр адилгүй.● Товч тодорхой, ойлгомжтой байх, жишээ

баримттай байх, мэдээллийн чанартай бх.● Шинжлэх ухааны нийтлэг найруулгатай бх.● Агуулгын багтаамж өргөн байх.● Баримт тоо, мэдээлэл үнэн зөв байх.● Нэр томьёо ойлгомжтой байх.● Цагаан толгойн дэс дараалал баримтлах.

Шинэ бүтээлийн тайлбар

● Шинжлэх ухааны нээлтийн чанартай бүтээл● Оюуны өмч эзэмшиж байх● Яаж ашиглах, үйлдвэрлэлд яаж нэвтрүүлэх

Мэдээллийн өгүүлэл

МӨ гэдэг нь ямар нэгэн юмс үзэгдэл, үйл явцын цаг үеийн байдлын талаар бичсэн мэдээллийн шинж чанартай нийтлэл болно.● Биеэ даасан чанартай, ● Шинжлэх ухааны аль ч салбарт багтах, ● Баримт түшсэн, мэдээллийн чанартай● Хэрэглэгчийн сонирхол, хэрэгцээг хангах.

Сурах бичиг

● Бүх шатны сурах бичиг байна.● Хэл нь хэн бүхэнд ойлгомжтой байх.● Стандартыг хэрэгжүүлэх зорилготой.● Эзэмших суурь мэдлэгийн агуулга бүхий● Эх бичвэр, бататгах дасгал, даалгавар …● Сургалтын хэрэглэгдэхүүн байх● Шинжлэх ухааны хэл буюу мета хэлд сур

Найруулга нь:

● Шинжлэх ухааны мэдлэгийг дөхөмчлөх● Нийтлэг буюу тайлбартай бичих● Товч тодорхой байх, жишээ баримттай бх● Асуулт даалгавартай байх, ● Бие дааж гүйцэтгэх дасгалтай байх.● Хэрэглээ, чадварт сургахыг чухалчлах.● Хэл найруулга, зөв бичихийн алдаагүй бх

Сурах бичгийн шаардлага:

● Боловсрол эзэмших тэгш байдлыг хангах● Стандарт, кирриклюмд нийцүүлэх● Суралцагчийн нас, бие, сэтгэхүйн онцлог, танин

мэдэхүйд тааруулах.● Материаллаг ба сэтгэл зүйн үйлийн орчны

харилцан хамаарлыг хангасан байх.● Үндэсний хэл, сэтгэлгээ, түүх соёлын онцлогийг

хүн төрөлхтөний дэвшилтэт үнэт зүйлтэй хослуулан хамруулах.

● Нэр томьёо нэг мөр байх.

ЭШ-ний зохиолын бүрэлдэхүүн

● ЭШЗ нь утга зохиолын хэлний бичгийн төрөлд хамаарах бие даасан нэгэн эх, бүрэн бүтэх бичиг зохиол юм.

● Загварт найруулгын шинжтэй байна.● Ө.х. тухайн бичлэгийн бүтэц, хэмжээ, хэлбэр,

бичих горим дүрэм нь журамлагдсан, тиг үсгийг стандартчилсан, нэр томьёо үг хэллэг өргөн хэрэглээний байх ёстой.

ЭШЗохиолд юу юу орох вэ?

● Нэг сэдэвт зохиол● ЭШ-ний өгүүлэл● ЭШ-ний илтгэл● ЭШ-ний мэдээлэл● ЭШ-ний шүүмж● ЭШ-ний тодорхойлолт● ЭШ-ний реферат, автореферат,● ЭШ-ний тайлан, диссертаци зэрэг орно.

Монографи or нэг сэдэвт зохиол

● Эрдэм шинжилгээний хамгийн том бүтээл● Маргаантай асуудлыг шийдсэн байх● Судалгааны шинэ арга зүйгээр бичигдсэн● Онол, практикийн өндөр түвшинтэй.● Шинэ ба шинэлэг санаатай.● Үзэл онол дэвшүүлсэн● Мэдлэгийг системчилэн дүгнэсэн байх. ● Шинэ мэдлэг бүтээсэн, хувь нэмэр ор-х

ЭШ-ний нэг сэдэв бүтээл нь

● Бүтэц нь өргөн дэлгэрэнгүй байх.● Дотроо бүлэг, зүйл, хэсгийн зох. бай-тай ● Логик эрэмбэ дараатай байх.● 10-аас дээш хэвлэлийн хуудастай байх● Хоёр ба түүнээс дээш хэдэн ч бүлэгтэй● Шинжлэх ухааны салбар эсвэл чухал

сэдвийг хамарсан байх.● Ач холбогдол хэрэглээ үнэ цэнтэй байх.

Диссертаци буюу ЭЗГБүтээл

● МА-аас дээш төвшинд бичдэг● Нийтээр хүлээн зөвшөөрөх стандарттай● Тавигдах ерөнхий шаардлагатай● Агуулга, бүтэц, хэмжээгээр ойролцоо● 100-150 хуудастай, ● Удиртгал, бүлэг 1-3, судлах үндэслэл,

судласан байдал, судлагдахуун, судлах зүйл, судалгааны зорилго, гэх мэт.

Диссертацийн бүтэц:

● Судалгааны арга● Судалгаанд дэвшүүлсэн асуудал, шийдэл● Судалгааны таамаглал● Судалгааны явц, туршилт● Судалгааны шинэлэг тал● Судалгааны онол, практикийн ач холбоо● Судалгааны үе шат● Дүгнэлт, Хавсралт, Ном зүй, (Хураангуй)

Сурах бичиг

● Албан ба албан бус тогтолцоонд хамарна.● Зориулалт, арга зүй, агуулгаараа ялгарна.● Сурах бичгийн шаардлагыг өмнө бичсэн.● Нас зүй, сэтгэл судлалын шаардлага● Сурган хүмүүжүүлэх зүй, сургах зүйн ш.● Эрүүл ахуй, хэвлэл дизайны шаардлага● ЕБС, 150 нэрийн, 20-50,000 ширхэг хэвл.● Улсын төсвөөс 1 тэрбум орчим төг гаргах.

ЭШЗохиолын хэл найруулга

● Найруулгын хүрээ явцуу, нийтлэг бус, хүнд● Харьцангуй хязгаартай, цөөн хүнд хүрнэ● Хэлний уран дүрслэл, яруу хэрэглүүр бага● Хийсвэр ойлголт их голлодог.● Давтамж ихтэй, үг хэллэг нэр томьёо их.● Нийлмэл урт өгүүлбэртэй, ● Ярианы найруулгын үг хэллэг орохгүй.

Үндсэн шаардлага:

● Тодорхой байх● Оновчтой байх● Хэлний хэм хэмжээг чанд мөрдөх● Нэр томьёо ухагдахуун нэг утгатай байх● Тоо баримт, тооцоо судалгаа их байх● Өгүүлбэрийн найруулга их сайн байх● “Уран зохиол дүрсэлдэг, ШУ баталдаг.”● гадаад үгийн хэм хэмжээг тааруулах.

ЭШ-ний хэлний онцлог

● Харилцах, мэдээлэх, нөлөөлөх үүрэг● ШУ-ны хэл гэж тусгай хэл байхгүй ч ...● ЭШ-ний хэл бол бичгийн ба ярианы гэж● Үгийг үндсэн нэг л утгаар хэрэглэх● Хэлний ба хэлний бус хэрэглүүрийг …● Үгийн сангийн хувьд баян бус байдаг.● Үгийн давтамж ихтэй, яруу хэрэглүүр хгүй● Хийсвэр утгатай үг их хэрэглэдэг.

Өгүүлбэр зүйн хувьд:

● Баталж нотолсон хүүрнэх өгүүлбэр их.● Олон гишүүнт энгийн өгүүлбэр голлох.● Өгүүлбэр зүйн хэв маяг, хэлбэр цөөн.● Эзэн биегүй өгүүлбэр их хэрэглэх.● Өгүүлбэрийн гишүүд тогтсон дэс дараатай● Эхийн цогцолборууд цогц санааг

илэрхийлэх тул догол мөртэй бичигддэг.

Үг зүйн онцлог:

● Үйлээс нэр үг бүтээх дагавар их орно.● Үйлийг нэршүүлэн нэрлэх нь их байна.● Ойролцоо утгатай үг их хэрэглэхгүй.● Нэгдүгээр биеийн төлөөний үг БИД дээр…● Өгүүлбэрийн төгсгөл адилсах гээд байдаг.● Албан ёсны шинж загвартай● Агуулга утга санаа гүн байх. ● Хоёрдмол санаа утгагүй байх.

НОМ ЗҮЙ

Д.Баттогтох, “Эрдэм шинжилгээний зохиолын найруулга”, Уб., 2007Ч.Зээнямбуу нар, “Реферат, ангийн, дипломын ажил, магистр, докторын зэрэг горилсон зохиол бичих арга зүйн зөвлөмж”, Уб., 2007Д.Отгонсүрэн, “Монгол хэлний найруулгын төрөл”, Уб., 1990Ц.Сүхбаатар, “Шинжлэх ухааны нийтлэг зохиолын найруулга”, Уб., 1985