22 ΜΑΙ�ΟΥ 1894 ~ 28 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 19

ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ

H Έλλη Αλεξίου ήταν το μικρότερο παιδί του δημοσιογράφου και διανοούμενου Στυλιανού Αλεξίου.

Αδέλφια της η Γαλάτεια (αργότερα πρώτη σύζυγος του Νίκου Καζαντζάκη), ο Ραδάμανθυς (αργότερα παντρεύτηκε την κόρη του Ζορμπά) και ο Λευτέρης -ένας ακόμη λογοτέχνης στην οικογένεια.

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και φοίτησε στο Σχολαρχείο του Ηρακλείου.

Στη φωτογραφία διακρίνονται οι: Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μάρκος Αυγέρης, Έλλη Αλεξίου

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Θέρισσου ο πατέρας της συνελήφθη και φυλακίστηκε για συνεργασία με τους επαναστάτες.

Δυο χρόνια αργότερα πέθανε η μητέρα της από αποπληξία.

Το 1910 αποφοίτησε από το Ανώτερο Παρθεναγωγείο του Ηρακλείου και ένα χρόνο αργότερα επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα.

Στην Αθήνα γνωρίστηκε με λογοτέχνες όπως οι Καρκαβίτσας, Βλαχογιάννης, Θεοτόκης, Τραυλαντώνης, Κονδυλάκης, Αυγέρης, Βάρναλης. Ο τελευταίος τη ζήτησε σε γάμο και ο πατέρας της δέχτηκε με αναβολή τεσσάρων χρόνων.

Μάρκος Αυγέρης - Έλλη Αλεξίου

Γαλάτεια Καζαντζάκη, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Νίκος

Καζαντζάκης και Χαρίλαος Στεφανίδης

Το 1913 μετά από απόφαση της κρητικής Πολιτείας εξετάστηκε από την Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία και αναγνωρίστηκε ως Διπλωματούχος.

Το 1914 διορίζεται στο Γ’ Χριστιανικό Γυμνάσιο της Αγίας Παρασκευής στο Ηράκλειο, όπου θα μείνει έξι χρόνια. H εμπειρία της αποτυπώθηκε στο πρώτο της μυθιστόρημα, το «Γ’ Xριστιανικόν Παρθεναγωγείον».

Το 1919 έγινε διπλωματούχος του Institut Superieur d’ Etudes Francaises και διορίστηκε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ηρακλείου.

Όλα ξεκίνησαν από το διήγημα «Φραντζέσκος» που έγραψε έπειτα από έντονη πίεση του Bάσου Δασκαλάκη, τον οποίο είχε παντρευτεί το 1920 στο Παρίσι.

«Έγραψα εντελώς στην τύχη. Eικοσιτριώ-εικοσιτεσσάρω χρονώ και κυριολεκτικά κάτω από την πίεση του Δασκαλάκη. Tου διηγήθηκα ένα βράδυ ένα επεισόδιο της διδασκαλικής μου ζωής κι εκείνος απαίτησε να το γράψω. Γέλασα κι αρνήθηκα. Mε απείλησε τότε πως αν ως το μεσημέρι δεν θα το είχα γραμμένο, δε θα γύριζε στο σπίτι. Φοβήθηκα και κάθισα κι έγραψα το Φραντζέσκο, το πρώτο διήγημα των «Σκληρών αγώνων». - Σου έκαμα το κέφι σου, του λέω, μα να μην το πεις σε κανένα, γιατί ντρέπομαι. - Θα το δημοσιέψω, μου λέει, στη Φιλική Εταιρεία (περιοδικό του Φώτη Κόντογλου). Αναστατώθηκα, ταράχτηκα, τον παρακάλεσα. - Καλά, μου λέει, θα το δώσω με ψευδώνυμο. Και δημοσιεύτηκε με την υπογραφή Έλλη Kληροδέτη».

Το 1928 γράφτηκε στο Κ.Κ.Ε.Το 1938 χώρισε με τον Δασκαλάκη. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής

έζησε μόνη στην Καλλιθέα και έδρασε στα πλαίσια του Ε.Α.Μ.

Το 1945 ταξίδεψε στο Παρίσι με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και γνωρίστηκε με γάλλους λογοτέχνες , όπως οι Λουί Αραγκόν και Πωλ Ελυάρ.

Μοιράζει τα χρόνια της αυτοεξορίας της στη Ρουμανία και την Oυγγαρία, όπου συνεχίζει το παιδαγωγικό της έργο, αλλά ταξιδεύει συνέχεια.

Επιστρέφει στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1962. Αιτία είναι ο θάνατος της αδελφής της, της Γαλάτειας. Έρχεται με εξαήμερη άδεια αλλά δε φεύγει, παρότι η ζωή στην πατρίδα την απογοητεύει: «Όλοι τους έχουν κάνει στόχο αυτήν την τιποτένια, δίχως περιεχόμενο διαβίωση», παραπονιέται.

Το 1966 κάποιοι ανακαλύπτουν ένα ένταλμα που είχε ξεμείνει από το 1952. Συλλαμβάνεται και κρατείται στις Φυλακές Αβέρωφ. Δικάζεται και αθωώνεται. Το Ελληνικό Κράτος δε θέλει πια να τη διώξει, αντίθετα της στερεί το δικαίωμα να φύγει.

Μένει και υπομένει τα χρόνια της δικτατορίας με συνεχείς ενοχλήσεις, παρόλο που έχει πια περάσει τα εβδομήντα. Συνεχίζει την πολυποίκιλη λογοτεχνική, εκπαιδευτική και πολιτική της δράση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και μετά τη Μεταπολίτευση.

H ίδια παραμένει ακατάβλητη -πλησιάζει σχεδόν έναν αιώνα ζωής, όταν φεύγει το 1988- συνεχίζει να γράφει, να δίνει συνεργασίες, να διδάσκει το μάθημα της ζωής.

Γαλήνια και με το χαρακτηριστικό της χιούμορ αντιμετωπίζει το τέλος. «Είναι μια φυσική κατάσταση που δεν πρέπει να με ανησυχεί», λέει σε μια από τις τελευταίες της συνεντεύξεις. «Γεννήθηκα, μεγάλωσα, πρέπει να πεθάνω. Αν μου έλεγες ότι θα μείνω αθάνατη, θα το έβλεπα σαν παράδοξο φαινόμενο. Nα μείνω αθάνατη να κάνω τι;»

Με δικά της λόγια«Στα βιβλία μου αυτά αποτυπώθηκαν οι πρώτες εμπειρίες μου από την τραγική ανισότητα που μας περιβάλλει. Όταν διορίστηκα δασκάλα σε δημοτικό σχολείο στο Ηράκλειο, βρέθηκα σε μια ατμόσφαιρα απύθμενης δυστυχίας, πρωτόγνωρης, που χτύπησε ανελέητα την πιο αθώα πλευρά της ζωής, τα μικρά παιδιά. Tα παιδιά σα να με τραβούσαν από το φόρεμα και απαιτούσαν να ζητήσω το δίκιο τους. Δεν μπορούσα να επικαλεστώ το ανεύθυνο της άγνοιας. Από τα πρώτα κιόλας βιβλία μου συμμάχησα με τους αδύνατους και τους αδικημένους. Και τη συμμαχία αυτή την κράτησα πιστά σ’ όλη μου τη ζωή».

Μετά τα δώδεκα χρόνια τους, τα παιδιά ατενίζουν το σύμπαν με εντελώς άλλο μάτι. Μπαίνει τέρμα στις εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων με τα παραμύθια και τις μάγισσες που κάποτε εντυπωσίαζαν μα τώρα προξενούν ανία στην αυξανόμενη περιέργεια.

Τα παραμύθια της Έλλης Αλεξίου, διασκεδαστικά και διδακτικά συνάμα, ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια των παιδιών ζώα και πράγματα, δίνουν χειροπιαστή υπόσταση σε αφηρημένες ιδέες και προβάλλουν ανθρωπιστικά ιδεώδη, φιλία, εργατικότητα, αγωνιστικότητα. Στίχοι και χαριτωμένες εικόνες πλουτίζουν τα πρωτότυπα αυτά παιδαγωγικά παραμύθια.

Το Μια μέρα στο γυμνάσιο είναι η αναπαράσταση της ζωής των γυμνασίων την εποχή που γράφτηκε το έργο. Με αφορμή ένα συγκεκριμένο επεισόδιο που καταλήγει σε τραγωδία, η συγγραφέας σκιαγραφεί ξεκάθαρα και απόλυτα τις δύο αντικρουόμενες πλευρές του εκπαιδευτικού χώρου. Από τη μία οι αρτηριοσκληρωτικοί, συμφεροντολόγοι και μικρόψυχοι εκπαιδευτικοί και από την άλλη, ως όαση αισιοδοξίας και ελπίδας, οι εκπαιδευτικοί που θεωρούν το επάγγελμά τους κατεξοχήν λειτούργημα. Ένα έργο που, αν και γράφτηκε πριν από πολλά χρόνια, παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο.

Η Ελληνίδα που έγραψε αυτό το βιβλίο είναι Κρητικιά, είναι δασκάλα και συγγραφέας. Οι τρεις αυτές προϋποθέσεις συντελέσανε για να υπάρξει ένα παρόμοιο κείμενο, γραμμένο όπως ακριβώς είναι.

Τριάντα τώρα χρόνια από την έκδοσή του, το Παρθεναγωγείον –συνδυασμός θέματος και λογοτεχνικής ποιότητας– παραμένει ένα έργο κλασικό στα ελληνικά γράμματα, και σαν πρότυπο του είδους του αναφέρεται μέχρι σήμερα.

Έζησα δίπλα στον Kαζαντζάκη από παιδί. Γι' αυτό και ένιωσα επιταχτική την υποχρέωση να μην πάρω μαζί μου φεύγοντας το πολύτιμο φορτίο που κρατούσα μέσα μου. Tώρα που «γέμισεν ο κόσμος πεθαμένους» και που μόνο εγώ απομένω να το φυλάγω στην «ατομική μου θυρίδα».E.A.

O εξαγνισμός από έναν άγιο-κατάδικο. O ανεκπλήρωτος έρωτας. Μια γυναίκα που καλεί για «βοήθεια». Ένας δάσκαλος που μεταδίδει στο μαθητή αλλόκοτες γνώσεις. Οι νόμοι της ανθρώπινης έλξης. H εξομολόγηση των ματιών. H απονενοημένη επίκληση σ' εκείνους που προκαλούν το φόβο. Μια περίεργη νύχτα υπό τους ήχους του Σοπέν. Οι αναμνήσεις ενός «υπηρέτη». Οι συνεχόμενοι αποχαιρετισμοί. Μια ονειρική διαδρομή στο δάσος. Το μυστικό ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού στην κορυφή του βουνού. Iστορίες για μυστήρια, ταξίδια στο χώρο των φανταστικών προεκτάσεων.

Παιδιά της στέρησης και της ανέχειας. Θύματα του πολέμου και της μετανάστευσης. Γόνοι της κοινωνικής ανισότητας και της βιοπάλης. Aθώοι κομπάρσοι ενός έργου που γράφτηκε ερήμην τους. Γερασμένοι νεοσσοί με μάτια θολά από τον πόνο και την εγκατάλειψη.Iστορίες για τον Φραντζέσκο, τη Βαγγελίτσα, τη Θοδώρα, τη Γιαννούλα και πολλούς άλλους μικρούς αγωνιστές που γνώρισαν τον κόσμο στην κονίστρα της ταπείνωσης και της δυστυχίας. Διηγήματα εμπνευσμένα από «σκληρούς αγώνες για μικρή ζωή». Ρεαλιστικές διαδρομές στις ζοφερές εικόνες ενός κόσμου που φαντάζει μακρινός, αλλά είναι όσο ποτέ άλλοτε σύγχρονος.

Οι Παραπόταμοι της Έλλης Αλεξίου γράφτηκαν λίγα χρόνια μετά τη λήξη της Κατοχής και το πέρας του Εμφυλίου. Στις όχθες τους διαδραματίζεται η πολυκύμαντη πορεία μιας κρητικής οικογένειας από την εποχή της όψιμης Τουρκοκρατίας ως την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Αναπαρίσταται η ταραχώδης διαδρομή της ελληνικής κοινωνίας στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και αναβιώνουν οι κλυδωνισμοί της στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. H συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στην Κρήτη, η βίαιη ανταλλαγή των πληθυσμών, η εκρίζωση από την πατρίδα, η διαβίωση στην πρωτεύουσα και αργότερα η παλιννόστηση στο νησί, τα χρόνια της Κατοχής στην Αθήνα και το έπος της αντίστασης.

Οι κενές ώρες στο σχολείο. H καθημερινή διαδρομή με το τραμ. Οι «διαβαθμίσεις» στη ζωή ενός δασκάλου. H απώλεια. Οι μαθητές του μόχθου. Τα αόρατα επιτελεία που κυβερνούν τις ψυχές των ανθρώπων. H ιστορία μιας βρύσης. Ένα σπίτι που μοιάζει με άσυλο. H νυχτερινή συζήτηση στη γέφυρα του πλοίου. Οι αρρώστιες της ψυχής. H επίκληση των φαντασμάτων. Μια διάλεξη στο «Ιμπέριαλ Κολλέγκι». H εισβολή στο σπίτι ενός βασανισμένου. Μια γυναίκα που παρακολουθεί την ιστορία να διαδραματίζεται ερήμην της. H εκμετάλλευση.

O Aντρέας και η Πεντάμορφη. Το αγόρι των δασών και το κορίτσι τών παραμυθιών. O γόνος της άγριας ελληνικής υπαίθρου και το παιδί της πόλης. Το αποκαΐδι της φτώχειας και η εκλεκτή της οικογένειας. H εξαθλίωση και η ευζωία. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί. H γνωριμία πίσω από το παράθυρο. Το όνειρο για μιαν άλλη ζωή. H αμφίδρομη ταλάντευση του ανθρώπου από τον έρωτα στη διάψευση. Aπό την ελπίδα στον πόνο. H μοναχική πορεία μιας γυναίκας σ' έναν αέναο κατήφορο που καταλήγει στην άβυσσο.

Όμορφα που τα ταίριαξε,συντρόφισσα Έλληνοικοκυριό και γράμματα,συγνώμη και επανάστασητα ογδόντα χρόνια σουανήλικα μου φαίνονταιγια το πλατύ σου το χαμόγελογια τη μεγάλη σου καρδιάμε την Ανθρώπινη την τέχνη σουγεια σου συντρόφισσα Έλλη

(από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Στην Έλλη Αλεξίου», Απρίλιος 1978)