Η σπουδαιότητα και σκοπιμότητα κατοχύρωσης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στον επιχειρηματικό κλάδο

Άσπα Κ. Πολυμεροπούλου

L.L.M Αστικού και Ποινικού Δικαίου, Νομική Σύμβουλος

Αθήνα, 17 Δεκεμβρίου 2011

Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (intellectual property,

propriété intellectuelle) και επιχείρηση

Η διανοητική ιδιοκτησία

περιλαμβάνει : • τα δικαιώματα πνευματικής

ιδιοκτησίας (copyright) και τα συγγενικά δικαιώματα,

• τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας (industrial property), όπως τις ευρεσιτεχνίες, τα σήματα.

Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας συμβάλλουν καθοριστικά :

• στην υγιή ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, ιδίως στο πεδίο του εμπορίου και της βιομηχανίας,

• στην προώθηση της τεχνικής προόδου και στη διακίνηση των τεχνικών γνώσεων.

• στην ανάπτυξη του θεμιτού ανταγωνισμού

Όφελος κατοχύρωσης των δικαιωμάτων από την επιχείρηση :

Δικαιώματα δεκτικά οικονομικής εκμεταλλεύσεως = βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης, αυξάνουν τα πλεονεκτήματα αυτής στην αγορά καθώς και την οικονομική αξία αυτής.

To σήμα (ν. 2239/1994)

Σήμα είναι το διακριτικό γνώρισμα των προϊόντων ή των υπηρεσιών μιας επιχείρησης.

Λειτουργίες που επιτελεί το σήμα • Λειτουργία προέλευσης = επισημαίνει

τον σύνδεσμο μεταξύ της επειχείρησης και ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, χρησιμοποιείται στις συναλλαγές προκειμένου να διακρίνει εμπορεύματα και υπηρεσίες μίας επιχείρησης από μία άλλη ανταγωνιστική.

•

• Εγγυητική λειτουργία = εγγύηση για την καλή ποιότητα των προϊόντων

• Διαφημιστική λειτουργία = προβολή του προιόντος ή της υπηρεσίας στην αγορά.

• Ενίσχυση των δραστηριοτήτων του επιχειρηματία,

• Προσέλκυση μεγαλύτερης πελατείας, αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων ή υπηρεσιών του, με τελικό σκοπό την αύξηση του κέρδους.

Kαταχώρηση σήματος

Ουσιαστικές προϋποθέσεις

Ως σήμα μπορεί να καταχωρηθεί κάθε σημείο που είναι δεκτικό γραφικής απεικόνισης και είναι ικανό να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μίας επιχείρησης (άρθρο 1 Ν. 2239/1994).

• Καταχωρούνται : οπτικές ενδείξεις λέξεις, εικόνες, συνδυασμός λέξεων και εικόνων, ηχητικά σήματα, τρισδιάστατα σχήματα

• Ανεπίδεκτα καταχώρισης : κοινόχρηστη ένδειξη, κοινότυπες εκφράσεις, αριθμοί, περιγραφικές ενδείξεις, ενδείξεις αντίθετες σε χρηστά ήθη, ονόματα και εικόνες τρίτων προσώπων, κρατικά και θρησκευτικά σύμβολα,

Δεν γίνεται δεκτό το σήμα, • εάν ταυτίζεται με προγενέστερο

σήμα, • εάν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης

λόγω ταυτότητας ή ομοιότητας,• εάν ταυτίζεται με σήμα φήμης,

Τυπικές προϋποθέσεις

1. Υποβολή αίτησης καταχώρησης ως σήματος στο ΥΠΟΙΑΝ από πληρεξούσιο δικηγόρο με καταβολή τελών. Απαραίτητος έλεγχος προγενέστερων σημάτων.

2. Παραδοχή της αίτησης από την ΔΕΣ

3.Καταχώρηση του σήματος στο βιβλίο σημάτων.

Όταν το σήμα καταχωρηθεί αμετάκλητα με απόφαση της ΔΕΣ, προστατεύεται αναδρομικά από την επομένη της καταθέσεως της δήλωσης καταχώρησής του. Μόνο ο δικαιούχος καταχωρημένου σήματος προστατεύεται έναντι τρίτων που προσβάλουν το σήμα του.

Διάρκεια προστασίας :

Μία δεκαετία με δυνατότητα ανανέωσης ανά δεκαετία με την πληρωμή των τελών

Δικαιούχος σήματος :

Κάθε επιχείρηση (εμπορική, βιομηχανική, γεωργική, κτηνοτροφική, επιχείρηση παροχής υπηρεσιών, εκδοτική).

Εξουσίες που παρέχει το κατοχυρωμένο σήμα στον δικαιούχο

• (α) χρησιμοποίησής του, • (β) μεταβίβασής του και • (γ) παραχώρησης αδειών κατάθεσης

ή χρήσης.

(α) Δικαίωμα χρήσης του σήματος

Δικαίωμα επίθεσης του σήματος στα προϊόντα που προορίζεται να διακρίνει καθώς και στα περικαλύμματα, τις συσκευασίες των εμπορευμάτων, στα χαρτιά αλληλογραφίας, στα τιμολόγια, στους τιμοκαταλόγους, στις αγγελίες, στις διαφημίσεις και σε κάθε υλικό.

Ο δικαιούχος μπορεί • να εναντιωθεί στην καταχώρηση ως

σήματος σημείου, το οποίο συγκρούεται με παλαιότερο δικό του και να ζητήσει τη διαγραφή του,

• να στραφεί κατά παντός, ο οποίος χωρίς την συγκατάθεσή του, χρησιμοποιεί στις συναλλαγές σημείο κατά τέτοιο τρόπο που προκαλεί κίνδυνο συγχύσεως με το δικό του σήμα.

• Σε περίπτωση παράνομης προσβολής (απομίμηση ή παραποίηση του σήματος) ο δικαιούχος μπορεί

• 1. να υποβάλει αίτηση ασφαλιστικών μέτρων για άρση της προσβολής και παράλειψής της στο μέλλον (πχ συντηρητική κατάσχεση των εμπορευμάτων με τα παραποιημένα σήματα, απαγόρευση κυκλοφορίας)

• 2. να ασκήσει αγωγή (άρση της προσβολής, παράλειψή στο μέλλον, αποζημίωση και αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, δημοσίευση της απόφασης στον τύπο)

• 3. να υποβάλει έγκληση, αποτελούν πλημμελήματα που τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης από 3 μήνες έως 5 έτη.

(β) Δικαίωμα μεταβίβασης του σήματος

ο δικαιούχος μπορεί να μεταβιβάσει το σήμα με σύμβαση, είτε εν ζωή, είτε αιτία θανάτου, η οποία καταχωρείται στο βιβλίο σημάτων.

(γ) Δικαίωμα εκμετάλλευσης του σήματος

Ο δικαιούχος μπορεί να συνάπτει άδειες παράλληλης κατάθεσης ή χρήσης.

Δικαίωμα στην ευρεσιτεχνία

(ν. 1733/1987)

Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, είναι ένας τίτλος προστασίας, με ισχύ 20 χρόνων, που χορηγείται στον δικαιούχο για επινοήματα νέα, με εφευρετική δραστηριότητα και επιδεκτικά βιομηχανικής εφαρμογής και δίνει το αποκλειστική δικαίωμα να εκμεταλλεύεται παραγωγικά το δικαίωμά του.

Ουσιαστικές προϋποθέσεις

Προστατεύονται οι εφευρέσεις.

Εφεύρεση : τεχνικός κανόνας του ανθρώπινου πνεύματος για την επίλυση τεχνικού προβλήματος με την εφαρμογή φυσικών νόμων και υπέρβαση σχετικής και γνωστής στάθμης της τεχνικής.

Εφευρέσεις επιδεκτικές χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας

H εφεύρεση να είναι α) νέα, β) να εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα

και γ) να είναι επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής.

• Μία εφεύρεση θεωρείται νέα όταν, δεν ανήκει στην στάθμη της τεχνικής που είναι γνωστή,

• Η σχετική επινόηση να παριστά εφεύρεση που αποτελεί βήμα προόδου σε σχέση με τη στάθμη της τεχνικής, άλμα προόδου.

• Μία εφεύρεση θεωρείται επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής, αν το αντικείμενο της μπορεί να παραχθεί ή να χρησιμοποιηθεί σε οποιονδήποτε τομέα παραγωγικής δραστηριότητας.

Η εφεύρεση μπορεί να αναφέρεται

α) στην παραγωγή προϊόντος ή στη βελτίωσή του,

β) στη μέθοδο παραγωγής του προϊόντος, σε βιομηχανική εφαρμογή ή και σε συνδυασμό αυτών.

• Δεν αποτελούν εφευρέσεις: οι ανακαλύψεις, τα έργα του λόγου και της τέχνης, οι επιστημονικές θεωρίες, οι μαθηματικές μέθοδοι, τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, η παρουσίαση πληροφοριών, για φαρμακευτικά προϊόντα εφευρέσεις αντικείμενες στα χρηστά ήθη, εφευρέσεις για ποικιλίες φυτών ή είδη ζώων.

• Δικαιούχος μπορεί να είναι μόνο φυσικό πρόσωπο και όχι νομικό πρόσωπο,

• το νομικό πρόσωπο μπορεί να είναι δικαιούχος κατά παράγωγο τρόπο.

Τυπικές προϋποθέσεις

Η διαδικασία χορήγησης περιλαμβάνει:• Την κατάθεση της αίτησης • Προθεσμία 4 μηνών για τυχόν διορθώσεις

ή συμπλήρωση ελλείψεων

• Έλεγχος για το "νέο" και την εφευρετική δραστηριότητα, σύνταξη έκθεσης έρευνας ή έκθεσης έρευνας με αιτιολογημένη γνώμη

• Προθεσμία 3 μηνών για παρατηρήσεις του καταθέτη στην έκθεση έρευνας

• Σύνταξη τελικής έκθεσης έρευνας ή τελικής έκθεσης έρευνας με αιτιολογημένη γνώμη

• Έκδοση ΔΕ

• Προθεσμία 3 μηνών για παρατηρήσεις του καταθέτη στην έκθεση έρευνας

• Σύνταξη τελικής έκθεσης έρευνας ή τελικής έκθεσης έρευνας με αιτιολογημένη γνώμη

• Έκδοση ΔΕ

Η αίτηση που κατατίθεται στον ΟΒΙ πρέπει να συνοδεύεται από σαφή και πλήρη περιγραφή της εφεύρεσης με την φανέρωση του μυστικού της εφεύρεσης τις αξιώσεις, την περίληψη και τα σχέδια.

Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας προσφέρει στον κάτοχό του το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται παραγωγικά την εφεύρεσή του, κατ’ αποκλειστικότητα για 20 χρόνια από την επομένη της ημερομηνίας της αρχικής κατάθεσης.

Εξουσίες που παρέχει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στον δικαιούχο

• (α) χρησιμοποίησής του, • (β) μεταβίβασής του και • (γ)παραχώρησης αδειών

εκμετάλλευσης.

(α) Δικαίωμα χρήσης του

Ο δικαιούχος έχει το δικαίωμα :• να παράγει, να προσφέρει και να διαθέτει

στην αγορά, να χρησιμοποιεί και να κατέχει για τον ίδιο σκοπό τα προϊόντα που προστατεύονται από το Δίπλωμά του ή τη μέθοδο που προστατεύεται

• Να εκθέτει για εμπορία ή πώληση το αντικείμενο της εφεύρεσής του

• Να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να εκμεταλλεύεται παραγωγικά κατά τους παραπάνω τρόπους την εφεύρεσή του, ή να εισάγει χωρίς την συναίνεσή του, τα προϊόντα που προστατεύονται από το Δίπλωμά του.

(β) Δικαίωμα παραχώρησης αδειών εκμετάλλευσης.

• να συνάπτει συμβάσεις αδειών εκμετάλλευσης = παραχωρεί σε τρίτο την εξουσία εκμετάλλευσης του δικαιώματός του, έναντι σχετικού ανταλλάγματος. Απαιτείται ιδιωτικό έγγραφο, δεν χρειάζεται να δημοσιευθούν ή να καταχωρηθούν οι συμβάσεις αυτές.

(γ) Δικαίωμα μεταβίβασής του

• να μεταβιβάσει το δικαίωμα ευρεσιτεχνίας με συμφωνία που υπόκειται σε έγγραφο τύπο και καταχωρείται στο μητρώο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.

• Σε περίπτωση παράνομης χρήσης της εφεύρεσης που προστατεύεται, ο δικαιούχος μπορεί να υποβάλει αίτηση ασφαλιστικών μέτρων και να ασκήσει αγωγής (αξίωση για άρση της προβολής, παράλειψή της στο μέλλον, αποκατάσταση της ηθικής βλάβης και αποζημίωση)

Πιστοποιητικό υποδείγματος χρησιμότητας (ΠΥΧ)

χορηγείται σε επιτεύγματα τα οποία είναι μεν νέα και παρουσιάζουν και βιομηχανική εφαρμοσιμότητα, δεν απαιτείται να εμπεριέχουν εφευρετική δραστηριότητα.

• Προϋπόθεση για τη χορήγησή του είναι ότι η εφευρετική ιδέα για την επίλυση του τεχνικού προβλήματος να μπορεί να εμφανιστεί σε υλική μορφή δηλ. τρισδιάστατο αντικείμενο με καθορισμένο σχήμα και μορφή (πχ εργαλεία, όργανα, συσκευές, σκεύος ή εξάρτημά τους).

Προστατεύεται για χρονικό διάστημα επτά 7 χρόνων από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης.

Ίδια δικαιώματα με αυτά που παρέχονται στο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: κατοχύρωση, οικονομική εκμετάλλευση και προστασία αυτών.

Ο όρος «πνευματική ιδιοκτησία» υποδηλώνει τον κλάδο εκείνο του δικαίου που ρυθμίζει την προστασία του δημιουργού, αλλά κυρίως τα δικαιώματα που η έννομη τάξη αναγνωρίζει στον δημιουργό πάνω στο έργο του.

Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή (οπτικοακουστικά μέσα, μουσικές συνθέσεις, έργα ζωγραφικής, χορογραφίες, παντομίμες, αρχιτεκτονικά έργα, προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών).

Η άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν απαιτεί την τήρηση κάποιας τυπικής διαδικασίας ή τη σύμπραξη κάποιας κρατικής ή μη υπηρεσίας για την αναγνώριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε ένα έργο.

Δικαιούχος είναι ο δημιουργός. Μόνο φυσικό πρόσωπο μπορεί να είναι αρχικός δικαιούχος, το νομικό πρόσωπο μπορεί να γίνει δικαιούχος δευτερογενώς.

Διάρκεια προστασίας : όσο διαρκεί η ζωή του δημιουργού και εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατό του.

Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας παρέχει ένα περιουσιακό δικαίωμα στον δικαιούχο και ένα ηθικό δικαίωμα, το δικαίωμα δηλαδή της προστασίας του προσωπικού του δεσμού προς αυτό το έργο.

Εξουσίες του δικαιούχου κατοχυρωμένων δικαιωμάτων

Ο δικαιούχος μπορεί να επιτρέπει ή να απαγορεύει:

• την εγγραφή και την αναπαραγωγή των έργων του με οποιοδήποτε μέσο και μορφή εν όλω ή εν μέρει,

• τη μετάφραση,

Ο

• τη διασκευή, • τη διανομή στο κοινό με οποιαδήποτε

μορφή πώλησης ή με άλλους τρόπους, • τη δημόσια εκτέλεση, • τη μετάδοση ή αναμετάδοση των έργων

τους στο κοινό

• Ο δημιουργός μπορεί να μεταβιβάσει το περιουσιακό δικαίωμα (το δικαίωμα δηλαδή εκμετάλλευσης) με σύμβαση εν ζωή ή αιτία θανάτου.

• Απαγορεύεται η κατάρτιση συμβάσεων που αφορούν το σύνολο των μελλοντικών έργων ή που οι εξουσίες ήταν άγνωστες κατά το χρόνο μεταβίβασης.

• Ο δημιουργός του έργου μπορεί να καταρτίζει συμβάσεις εκμετάλλευσης, να αναθέτει στον αντισυμβαλλόμενό του να ασκεί εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα.

• Ο δημιουργός του έργου να καταρτίζει άδειες εκμετάλλευσης, να επιτρέπει σε κάποιον άλλον την άσκηση εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό του δικαίωμα

Ο δημιουργός του έργου μπορεί να επιτρέπει σε κάποιον άλλον την άσκηση εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό του δικαίωμα (άδειες εκμετάλλευσης).

Σε περίπτωση προσβολής των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ο δικαιούχος μπορεί

• να υποβάλει αίτηση ασφαλιστικών μέτρων,

• να ασκήσει αγωγή αναγνωριστική του δικαιώματός του καθώς και

• να ζητήσει την άρση της προσβολής, την παράλειψη της προσβολής στο μέλλον

• αγωγή αποζημίωσης και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης

• αγωγή για απόδοση αδικαιολόγητου πλουτισμού του προσβολέα

• αγωγή για καταβολή του κέρδους που αποκόμισε από τη διαχείριση της ξένης περιουσίας ο προσβολέας